Cumhuriyetin lk On Ylnda Ekonomideki Gelimelerkinci Blmhttp://www.yakupkucukkale.net/ adresinden indirebilirsiniz.

GiriBirinci blmde Osmanl Devletinin retim sisteminin nasl geri kaldn ve nasl ak pazar haline getirildiini grmtk.Trkiye Cumhuriyeti ite bu ekonomik miras, Kurtulu Savann yaralaryla birlikte devralmtr.Ekonomi politikas ile ilgili araylar,Kurumsal yaplama abalar,

ktisadi gelime alannda elde edilen sonular, hep bu miras zerine ina edilmitir.imdi bu gelimeleri, kuruluun ilk yllarndan itibaren, ele alp incelemeye balayalm

Temel Ekonomik Hedefler ve TercihlerTrkiye Cumhuriyetinin kurucusu M.K.Atatrk ve Onun silah arkadalar, Anadolunun gerek kurtuluunun iktisadi zaferler kazanlmas ile mmkn olacan biliyordu.Bu nedenle, henz Lozan Bar Antlamas imzalanmadan nce ve hatta cumhuriyet ilan edilmeden nce, ubat 1923te zmirde ktisat Kongresi dzenlenmitir.

Siyasi ve askeri zaferler ne kadar byk olurlarsa olsunlar iktisadi zaferlerle talandrlmazlarsa meydana gelen zaferler kalc olmaz, az zamanda sner. Bu nedenle en kuvvetli, en parlak zaferlerimizin daha temin edebilecei faydal sonular temin etmek iin iktisadiyatmzn, iktisadi egemenliimizin salanmas, kuvvetlendirilmesi zorunludur. Yeni Trkiyemizi layk olduu mertebeye karmak iin vakit geirmeden iktisadiyatmza nem vermek zorundayz. Zamanmz tamamen iktisat devridir 17 ubat 1923 zmir

Cumhuriyetin kuruluunu gerekletiren kadro, batllamaktan yana idi.Ama, batl devletlerin gcne ulamak hatta onlar gemek olarak seilmiti.Batya bu gc veren eyin, Kapitalist ekonomik sistem olduuna inanyorlard.Bu kadronun iktisadi gelimeden anlad ey ise, sanayilemekti.Ekonominin her kesimine nem verilecekti, ancak sanayileme olmadan iktisadi gelime olmayaca dnlyordu.

Sanayileme en ileri ve gnenli Trkiyeye ulamak iin en ksa yoldur. Vatan savunmas da buna baldr. M. K. Atatrk

Sanayilemek iin ncelikle tarm sektrnden artk deer elde edilmesi gerekliydi.Ayrca nfusun %80ninin de tarm ile geindii hatrlanrsa, bu kesime destek kanlmaz hale geliyordu.Ayrca sanayi sektrnn rnlerini satn alabilmesi iin bir pazar yaratlmalyd.Btn bu gereklilikler, sanayi kurulurken, tarm kesiminin gz ard edilmemesi gerektiini gstermitir.

zerinde hassasiyetle allmas gereken bir dier konu da ulatrmayd.Hem ekonomik anlamda pazarlara ulaabilme yetenei iin, hem de lke savunmas iin, bir an nce ulatrma ann kurulmas kanlmazd.Milli birliin salanmas da yine ulam imkanlarnn gelitirilmesi ile mmkn olacakt.

ktisat Politikas AraylarKurtulu Savan kazanan kadro batllamaktan yana idi.Her ne kadar bu sava batl devletlere kar verilmi olsa da, batl devletlerin ekonomik sistemlerinin rnek alnmas gerektiine inanyorlard.Batllama, batllarn kurum ve kurallarn alarak gerekletirilebilirdi.

Batl kurum ve kurallardan kastedilen ey, kapitalist sanayileme ve iktisadi gelimedir.Hatrlanaca zere, ttihat ve Terakki hkmeti de ayn yolu izlemitir.Cumhuriyeti kuran kadro ile ttihat ve Terakki kadrosunun, neredeyse ayn kiilerden olutuu hatrlanrsa, bunun bir tesadf olmad kolayca anlalabilir.Bu ortak politika Milli ktisat Politikas olarak isimlendirilmitir.

ttihat ve Terakki Frkasnn Osmanlnn son dnemlerinde verdii destek ile oluan varlkl snf, aznlklarn da ekilmesi ile nemli bir g haline gelmitir.Cumhuriyetin ilk yneticileri yeni oluan bu sermaye gcn sanayiye kaydrmak arzusundayd.Zaten oluan bu yeni g de gen cumhuriyetin gelimesine katk salamak iin istekli grnyordu.Byle bir ortamda M.K.Atatrk zmir ktisat Kongresini dzenledi.

zmir ktisat KongresiBu kongreye; sanayici, tccar, ifti ve ii olmak zere 4 farkl gruptan 1135 delege katlmtr.Her grup temsil ettii kesimin sorunlarn ve isteklerini dile getirerek zm bulma arayna girimitir.Gruplar arasnda en hazrlkl kesimin stanbul tccarlar tarafndan oluturulan tccar grubu olduu grlmtr. Kongreye tccarlar damgasn vurmutur.

Kongrede alnan kararlar iki kategoride toplanabilir:ktisadi misak ile ilgili kararlar veGruplarn istekleri ve teklifleri ile ilgili kararlar.

imdi ilk olarak iktisadi misak ile ilgili kararlar grelim

ktisadi Misak le lgili KararlarYerli retim tevik edilmeli, lks ithalattan kanlmal,Giriim ve alma zgrl esastr, ancak tekellemeye izin verilmemelidir veEkonomik gelimemize katks olan ve kanunlarmza uyan yabanc sermayeye izin verilebilir.

lk karar, korumac ve ithal ikameci bir politika uygulanacann iaretini vermektedir.Nitekim, 1920li yllarn ikinci yarsndan sonra, zellikle de 1929dan sonra etkin bir gmrk korumas politikas uygulanmtr.kinci karar, (bata Ttn Rejisi olmak zere) her alandaki tekellerin ortadan kaldrlmas isteini yanstr.Son karar ise, baty kstrmemek iin alnmtr

Gruplarn nerileri (iftiler)Ttn ekimi ve ticareti serbest braklsn,Ttn rejisi ve aar vergisi kaldrlsn,T.C.Ziraat Bankas kanunu deitirilsin, banka kaynaklar glendirilsin, tarmsal kredi amalar dnda kullanlmasn, tarmsal kredi imkanlar artrlsn,Ziraat bankas kanalyla kurulacak olan kooperatifler bir an nce faaliyete gesin,

Tarmsal eitim gelitirilsin,Yatl ky okullar alsn,Tarm alet ve makineleri standartlatrlsn

Gruplarn nerileri (Tccarlar)Hkmetin de ortak olaca bir ticaret bankas kurulsun,Ticaret odalar, gmrk, borsa ve kambiyo ilemlerine eki-dzen verilsin,Gelir vergisi yeniden dzenlensin,Ulatrma ve haberleme alanlarnda ticari ilemlere kolaylk salansn,

Yabanc sermayenin hangi artlarda kabul edileceinin belirlenmesi veYabanc sermayeye ayrcalk tannmamas

Gruplarn nerileri (Sanayiciler)Sanayinin tevik edilmesi, bu amala Tevik-i Sanayi Kanununun yeniden dzenlenerek yrrle konulmas,Bir sanayi bankas kurulmas,Gmrk duvarlarnn ykseltilerek yerli sanayinin korunmas,Makine, ara-gere ithaline vergi istisnas salanmas,

Sanayicilere ucuz kredi yollarnn oluturulmas,Sanayi odalarnn ve sanayi eitiminin dzenlenmesi,Teknik eleman yetitirilmesi iin teknik okullarn almas,Yerli mal kullanmnn artrlmas iin teviklerin salanmas,Hkmet almlarnda (pahal bile olsa) yerli rnlerin tercih edilmesi

Gruplarn nerileri (iler)alma artlar iyiletirilsin,alma saatleri 8 saat ile snrlandrlsn,12 yandan kk olanlar altrlmasn,Asgari cret uygulamas kabul edilsin ve 3 ayda bir asgari cret tespit edilsin,Gece almalarna ift cret densin,i cretleri tm i yerlerinde nakit olarak ve dzenli bir ekilde densin,

cretli izin ve sigorta imkanlar salansn,ilere sendika ve grev hakk salansn,Sosyal gvenlik nlemleri yasalatrlsn,i ocuklar gece okullarnda bedava okutulsun,1 Mays ii bayram olarak kabul edilsin

Peki, sonu ne?Bu isteklerin byk ounluu karar altna alnmtr,Ancak alnan bu kararlar hkmet iin balayc deil, sadece tavsiye niteliindedir,Tccar ve sanayi gruplar, iilerin cret ve alma artlarnn iyiletirilmesi konusundaki taleplerine iddetle muhalefet etmitir.

Her ne kadar birbiriyle elien isteklerin nasl karara balanaca belirsiz olsa da,Alnm olan kararlar, dnemin hakim iktisadi gr hakknda nemli ip ular vermekteydi.Bu hakim gr Milli ktisat grdr.

Cumhuriyetin ilk yllarndaki iktisat politikas, zmir ktisat Kongresinde alnan kararlar dorultusunda yrtlmeye allmtr.lke olarak, zel giriim eliyle, serbest piyasa koullar ierisinde, bir sanayileme politikas izlemek,ktisadi hakimiyetin milli unsurlara gemesini salayacak ekilde korumac bir politika izleme yolu seilmitir

Cumhuriyetin ilk yllarndaki ekonomi politikalar, Lozan Bar Antlamasnn da etkileriyle ekillendirilmitir denilebilir.Sz konusu antlama, gmrk oranlarnn 5 yl sre ile, 1 Eyll 1916da dzenlenen seviyede kalmasn,thalat ve ihracatta (olaanst durumlar hari) kstlayc dzenlemelere gidilmemesi hkmlerini iermektedir.Bu kstlayc hkmler farkl politikalar gndeme getirmitir

Hkmet baz mallarn d ticaretini tekel kapsamna alarak,Baz mallarn reticilerine prim deyerek,Ve ucuz girdi temin ederek desteklemeye almtr

Lozann bu hkmleri kalktktan sonra, d ticaret rejimi, pozitif bakiye verecek ekilde dzenlenmitir.Ayrca, yabanclarn elinde bulunan demiryolu ve madenlerin milliletirilmesi iin dviz tasarrufu salamak ve deme yapmak zorunda kalmtr

1929 Byk Buhran yllar, d ticaret hacminin daralmasna neden olmu,Bu da, Osmanldan bize kalan borlarn denmesini zorlatrmtr.1932de Pariste yeni bir antlama imzalanm, bor miktar bir miktar daha azaltlarak 84.6 milyon TLden 79.8 milyon TLye indirilmitir.Btenin %11-18ini gtren bu demeler 1954 ylnda son bulmutur2inci saatin sonu

Dnemin BabakanlarMustafa smet Paa (nn)1 Kasm 1923 22 Kasm 1924Ali Fethi Bey (Okyar)22 Kasm 1924 3 Mart 1925Mustafa smet Paa (nn)4 Mart 1925 25 Ekim 1937

Kurumsal ve Yasal Dzenlemeler ve Ekonomi Politikas Uygulamalarzmir ktisat Kongresinde alnan kararlar dorultusunda, yasal ve kurumsal alanda u dzenlemelere gidilmitir1924te, ihracata dnk retimde bulunan sanayilerin kullandklar ithal hammaddeler gmrkten muaf tutulmutur.

2. 1925te Aar vergisi kaldrlmtr.

1924 ylnda aar vergisi devlet gelirlerinin %28.6sn oluturuyordu. Bu byk gelir kayb; muamele vergisi, arazi vergisi koyarak, ttn, tuz, eker, ispirtolu ikiler, PTT hizmetleri, oyun kad vb mali tekeller kurularak, har ve resimlerin orann ykselterek karlanmaya allmtr. Aarn kaldrlmas ile ifti zerinden kalkan vergi yk, tekel rnlerini daha ok kullanan ehirli nfusa kaydrlmtr.

3. 1923-1930 arasnda; yabanc sermaye mlkiyetindeki demiryolu hatlar milliletirilmi, Reji daresi devlet tekeli haline dntrlm ve kabotaj hakk lke sakinlerine tannarak yabanclara yasaklanmtr.4. 1925 ylnda svire Medeni Kanunu kabul edilmi, topran mlkiyeti konusu yasal zemine oturtulmutur.5. 1927 ve 1929da karlan 2 yasa ile topraksz kyllere kamu arazilerinin bir ksm datlmtr.

6. 15 Austos 1925 tarihinde, Atatrkn talimatyla, uak ve uak motoru imal etmek amacyla, Ankarada TOMTA (Tayyare ve Motor Trk A) kurulmutur.

TOMTAn ilk tesisleri Eskiehirde, eski uaklarn tamir edilmesine ynelik olarak kurulmu, ve ardndan uak imal eden fabrika, 6 Ekim 1926 tarihinde Kayseride faaliyete gemitir. Fabrikann alna dnemin Milli Mdafa Vekili Recep Peker, TOMTA dare Maclisi Bakan Refik Koraltan ve dnemin Kayseri Belediye Reisi brahim Safa katlmlardr.

M. Kemal Atatrk ve Milli MdafaaVekili Recep PekerTOMTA dare MeclisiBakan Refik KoraltanKayseri Belediye Reisibrahim Safa

Mustafa Kemal Atatrk, Kayseri erkan ile birlikte, halk selamlyor

7 - 1924 ylnda yar resmi bir banka olan Bankas kurulmutur. Bu banka cumhuriyet dneminin ilk zel sermayeli kuruluu olmutur.

Bankann grevi; gayri menkul alm-satm dnda, her trl snai, ticari ilerle uramak ve bu alanda alan kurululara kredi amak olarak tanmlanmtr. Adndan da anlalaca gibi, klasik bir mevduat-kredi bankas gibi faaliyet gstermemi, dorudan doruya yapmtr.

8. 1925 ylnda devlete ait olan Sanayi ve Maadin Bankas kurulmutur.

Bu banka, Osmanldan Trkiyeye kalan baz sanayi kurulularn zelletirinceye kadar iletecek, zel sektr tarafndan sanayi ve madencilik kurulularna kredi temin edecektir.

Bu dnemde devlete ait hibir kurulu zel sektre devredilmemitir. Banka tamamen bu kurulularn finansmanna younlat iin, zel sektre kredi de aamamtr. Amalarna ulaamad gerekesi ile kapatlmtr. Bankann sanayi iletmecilii ile ilgili faaliyetleri 1932 ylnda Devlet Sanayi Ofisine devredilmitir.

Bu yetki devrinden sonra banka yeni bir isimle (Trkiye Sanayi ve Kredi Bankas) yeniden kurulmu, sadece zel sektr elindeki sanayi ve madencilik kurulularna kredi verme iine younlamtr. 1933te ise, her iki kuruluun (yani Trkiye Sanayi ve Kredi Bankas ile Devlet Sanayi Ofisi) grev ve yetkileri Smerbanka devredilmitir.

9. Cumhuriyetin ilk 10 ylnda yabanc bankalarn arl olduka fazla idi.

1923te 18, 1928te 39 adet olan ulusal bankalar ounlukla yerel dzeyde faaliyet gsteriyordu. 1930da 13 adet yabanc banka vard. Bankasnn kurulmas ve Ziraat Bankasnn sermayesinin artrlmas ile ulusal bankalarn sistem ierisindeki arl bir miktar artmtr.

1924de toplam mevduatn %78i, 1924-1929 dneminde ortalama %57si, 1935-1938de %22si yabanc bankalarda idi.

Yabanc bankalarn toplam kredilerdeki pay da giderek azalmtr. 1924te %53 olan oran, 1924-29 dneminde ortalama %47, 1935-38 dneminde ise %25 olmutur.

10. 1925 ylnda eker fabrikalarnn kurulmasna ilikin bir kanun karld. Bu kanunla; eker fabrikas kurulmas tevik edilmi, eker fabrikas kurmak isteyen zel giriimcilere ayrcalklar tannm, eker ithalat zorlatrlmtr.

Kanunda tannan ayrcalk ve istisnalar unlardr:Pancar retimi yaplan arazi 10 yl sre ile arazi vergisinden muaf,Fabrika inaat iin yaplan her trl nakliyenin te biri vergiden muaf,

c. Fabrika personeli 10 yl sreyle kazan vergisinden muaf,d. retilen eker 8 yl sre ile tketim vergisinden muaf

Cumhuriyet dneminde desteklenen ilk sektr ekerdir. Bu bir rastlant deildir. Hammaddesi yurt iinde bulunabilen, tketime hazr ekilde retilebilen ve piyasaya dorudan sunulabilen bir maldr. Yurtii retim ihtiyacn ancak %14n karlamaktayd ve bu sektrdeki canlanma ile ulatrma ve tarm sektrlerini de canlandracakt.

lk Kurulan eker FabrikalarmzAlpullu eker Fabrikas (1926)Uak eker Fabrikas (1926)Eskiehir eker Fabrikas (1933)Turhal eker Fabrikas (1934)

11. 1927de yeniden yrrle konulan Tevik-i Sanayi kanunu, eker kanununun teviklerini geniletmitir. Kanun eski teviklere ek olarak u tevikleri uygulad:Kapsam dahilindeki kurululara vergi muafiyeti,Yatrm mallarnn gmrksz ithali,Baz kamu tekeli maddelerinin indirimli sat,Demiryolu tama bedellerinde indirim,

e. Kapsam dahilindeki tesislerin retimlerinin %10una varan prim demesi,f. Kamu kurulular iin ihtiyalar olan mallar, bu mallar ithal mallarndan %10 daha pahal bile olsa, satn alma zorunluluu

Tevikten yararlanacak kurulularn byk lekli olmasna ve modern teknoloji kullanmasna zen gsterildi. Yine de modern sanayinin olumas iin teviklerin etkisi marjinal dzeyde kalmtr.

1932de 1473 firma ile en st dzeye ulam, 1938de 1103e gerilemitir.

12. Lozan Antlamas gerei, 1929a kadar etkin bir gmrk korumas salanamamtr.

Yine de; ithal mallar zerine tketim vergisi koyarak, yerli sanayiye prim deyerek ve vergi istisnalar salayarak yerli sanayiyi korumaya almtr.

1929da yeni bir gmrk kanunu karlarak, etkin korumaclk balatlmtr. Bu yasa ile, ithal mallar gmrk oran 1929 ncesi ortalama %26 iken 1929 sonras %38e ykselmitir.

Gmrk ykseliinden baz mallar muaft. Tm tarm makineleri ve ara-gereleri gmrkten muaf tutuldu. Ulatrma aralarnn gmrk oran drld. plik, kuma, gda maddeleri, deri, aa rnleri, imento gibi ikamesine uratmz mallarn gmrkleri olduka ykseltildi. Bylece gmrk tarifeleri hem yerli sanayiyi korumu hem de ithalattan caydrarak dviz tasarrufu salamtr.

Aralk 1929da Milli ktisat ve Tasarruf Cemiyeti kuruldu

13. Cumhuriyetin ilk yllarnda zel sektre ncelik verilmi, ekonomiye mdahale snrl olmutur. Buna karlk kurumsal yaplama sratli bir ekilde oluturulmutur.

1925 ylnda Sanayi ve Ticaret Odalar ile ilgili yasa karlmtr. 1926da Babakanla bal Devlet statistik Umum Mdrl (daha sonra DE adn ald) kurulmutur. Bu kurum 1927de nfus, sanayi ve tarm saymlar yaparak, lkenin beeri ve maddi envanterini karmtr. 1927de Ali ktisat Meclisi ve 1928de Ticaret ve Tarm Vekaletleri birletirilerek ktisat Vekaleti kurulmutur.

14. Merkez Bankas yoktu. Bu ileri Osmanl Bankas yrtmekteydi. Osmanl Bankasnn imtiyaz szlemesi 1925te uzatld. Ancak, yeni szlemeye bankann yabanc sermayedarlarnn yeni bir Merkez Bankas kurulmasn engellemeyecekleri maddesi konuldu. Bu sz tutulmad ve TCMBnin kurulmamas iin her trl aba gsterildi. Btn bu abalara ramen, TCMB 11 Haziran 1930da karlan 1715 sayl kanun ile kuruldu. 3 Ekim 1931de faaliyete geti. Merkez Bankasnn bamsz alabilmesi iin Hazinenin pay sadece %15 tutulmutu. Bu anlay ann tesine gemi bir anlaytr

Merkez Bankasnn kurulu sermayesini temin etmek iin American-Turkish Investment Corporation (ATIC) adnda bir yatrm irketi kurulmutur. Bunun karlnda 10 milyon Dolar kredi alnmtr. Bu kredi cumhuriyetin ilk 10 ylnda alnan tek d bortur. Bu krediye karlk 25 yl sreyle kibrit ve akmak tekeli bu irkete verilmitir. Ayrca bu irket Trkiyeye her yl 1.75 milyon Dolar deme yapmtr.

15. ktisat Kongresinde alnan kararn tersine Ttn Rejisi kaldrlmam, milliletirilip devlet kuruluu haline getirilmitir. Bu tekelin yanna; ispirto, kibrit ve eker ithali tekelleri de eklenmitir. Bunun nedeni devlete gelir salamaktr. Aarn kaldrlmas ile uranlan gelir kayb bu yolla telafi edilmitir. nemli bir birikim salanm ve bu birikim 1933 sonras devletin kurduu sanayi kurulularnn finansman iin kullanlmtr.

GSMH ve Ekonomik Sektrlerdeki Gelimeler1923-24 dnemi baz alndnda (100 kabul edildiinde) 1929 yl GSMHsi 209,8e ulamtr. Yllk ortalama %17 orannda bir art olmutur.Tarm %125.8, Sanayi %66.9 ve dier sektrler %96.1 orannda artmtr. En hzl byme tarm sektrnde olmutur.1929daki buhran nedeniyle daralmalar grlmeye balad.

GSMH endeksi 1929da ulat 209.8 seviyesinden, 1932 ylnda 118e kadar dmtr. En hzl gelimenin tarmda olmas gibi en hzl daralma da yine tarmda olmutur. 1932deki tarmsal retim dzeyi, 1929dakinin neredeyse yars kadar (%56.3) gereklemitir.Tarmsal retimdeki bu gerilemenin tek nedeni byk buhran deildir. Olumsuz hava koullarnn da etkisi vardr.Sanayi ve hizmet sektrlerinde reel retim ok az artmasna ramen, fiyatlardaki d nedeniyle hasla olarak dler yaanmtr.

1923-29 aralnda kii bana GSMH ortalama 110 TL iken, yine buhrann bir etkisi olarak 1932de 78 TLye kadar gerilemitir.Dnemin refah gstergesi olarak u rakamlar verilebilir: 1927-28 dneminde Almanyada 4.5, Fransada 4, ngilterede 6.5 ve ABDde 13 kat daha yksek gelirler elde edilmekteydi

Tarm Sektr1927de yaplan ilk sayma gre, nfusun %75.6s krsal kesimde yayor ve %80.9u geimini tarm sektrnden salyordu.Genelde kk aile iletmeleri hakimdi ve teknoloji olduka geriydi.Cumhuriyetle birlikte tarmsal makinelerde art olmutur. 1927 saymnda 15700 adet deiik tr ve nitelikte tarm makinesi saylmtr.Ekilen alan miktar 4.36 milyon hektardr. Bugn ekilen arazinin yaklak 5te biri kadardr.

Tarmla uraanlarn %17si toprakszdr. 1929-30 dneminde 1.5 milyon hektar tarma alm, kyllere ve gmenlere verilmitir.Tarmsal krediler artmtr. Ziraat Bankasnn verdii krediler 1924te 17 milyon TL iken 1930da 35.7 milyon TLye ykselmitir.Yine de toplam krediler iinde tarmsal kredilerin oran dk kalmtr. 1924-29 dneminde %14, 1930-34 dneminde %18 ve 1935-38 dneminde %15te kalmtr. Bunun nedeni arln sanayi sektrne verilmi olmasdr. Tarm ikinci planda kalmtr.

Tarmsal eitime nem verilmi, tarm okullar ve deneme istasyonlar alm, yurt dna renci gnderilmi ve tarm kredi kooperatifleri yaygnlatrlmtr.Tarmsal retim byk lde hava koullarna bal kalmtr.zetle, devlet elinden geldii kadar tarm desteklemeye alm, ancak bu aba yeterli olmamtr

SanayiCumhuriyetin ilk yllarnda sanayide istenilen dzeyde bir gelime salanamamtr.Bunun nedeni, Osmanldan devralnan yetersiz sanayileme ve alt yap eksikliidir.Sermayedar ve giriimci ruhun eksiklii de nemli bir faktrdr.Bir dier etken de 1929a kadar etkin koruma uygulanamamasdr. Korumadaki eksiklik sanayi yatrmlarn riskli klmtr.

1927 saymnda 65245 civarnda iyeri tespit edilmitir.Rakamn 1917de yaynlanan saym ile ok farkl olduu aikardr. Bunun nedeni saym kapsamnn ok geni tutulmas ve sadece blgesel deil lke apnda saym yaplm olmasdr.65 bin civarndaki bu iyerlerinde 256855 kii istihdam edilmitir.100 iiden fazla altran iyeri says 155 iken, 10 iiden fazla altran iyeri says 6 binden fazladr.

4 iiden az ii altran iyeri oran %46dr. Yani yarya yakn bir ksmnda 4 iiden az ii almaktadr.Zaten iyeri bana ortalama 3.9 kii dmektedir.ok sayda ocuk ii vardr ve sosyal gvenlik yetersizdir.yerlerinin yaklak %25.7si stanbul ve zmirdedir.evirici g konusunda bir gelime olmamtr. 65 bin civarndaki iyerinin %95.7sinde motor yoktur. Sadece 2822 iyerinde 4850 motor vardr.

4850 motorun %53.5i elektrik ile almaktadr.malat sanayi iyerlerinde ortalama BG 0.6dr.Snai iletmelerin %43.6s gda ve ttn, %23.8i dokuma, %22.6s maden, metal, toprak ve makine yan sanayi ve %10u aa sanayi koluna dahildi.Bu sanayi dallarnn istihdamdaki paylar ise yledir: %43 ttn ve deri, %18.7 tekstil, %20.6 metal ve madencilik, %9.5 aa ileriretilen 201 milyon TLlik katma deerin dalm yledir: %64.4 gda, ttn ve deri, %18.3 tekstil, %8.9 metal, kimya ve kat ve %5 aa.

Sahip olunan retim tesisleri genelde Osmanldan kalan ve askeri amala retim yapan tesislerdi.Yabanclarn mlkiyetinde bulunan maden, imento, dokuma ve zeytinya fabrikalar henz satn alnmamt. Yabanclar belirsiz ortamn bir gerei olarak retimi drmlerdi.Aznlklarn lkeden ayrlmas, en ok sanayi sektrn olumsuz ynde etkilemitir.

zetle, her trl tevie ramen zel sektr sanayi kesimine yatrm yapmaktan kanmtr. Ticaretin sanayiden daha karl olmas da bunda etkili olmutur.Yerli sanayi daha ok tketim mallar retmek zerine younlam olsa da, yine de i tketime cevap verememektedir. rnein eker retimi i talebin ancak %14.5ini karlarken, ithalatn %41.5i dokuma ve giyim rnlerinden olumaktadr.Devlet sanayilemek iin ok abalamaktadr ama, kaynak yetersizlii buna engel olmaktadr. Mevcut kaynaklar demiryolu gibi altyap eksikliklerinin tamamlanmas ve yabanclarn elindeki demiryollarnn milliletirilmesi iin kullanlmaktadr.

1931e kadar bu amala 225.6 milyon TL harcanmtr. Bir yandan eski demiryollar milliletirilirken, dier yandan 1500 kmnin zerinde yeni demiryolu yaplmtr. 1939da toplam demiryolu uzunluu 7324 kmye ulamtr.kinci Dnya Savandan sonra demiryolu yapm terk edilerek karayollarna arlk verildi. Bu dnmde ABDnin rol ok byktr.1923-29 dneminde milli sermayeli 34 yeni bankann kurulmas ve yabanc bankalarn lkeyi terk etmesi ile hakimiyet yerli bankalara geti.

D Ticaretin Yaps ve GeliimiEkonominin tarmsal arl deimemiti, sanayi istenilen dzeye getirilememiti, i retim yetersizdi, i talep ithalat ile karlanabiliyordu.thalat iin gerekli dviz hammadde satarak temin edilebiliyordu. Bu da da baml bir ekonomik yap demekti.D ticarete olduka ak olan Trkiye ekonomisi, bu bamllk nedeniyle ak politika uygulamtr.1929da Lozan maddeleri hkmn yitirince, 1950li yllara kadar pozitif bakiye hedefleyen korumac politika izlenmitir.

1923-29 dneminde ihracatn GSMHye oran %10.6 iken, ithalatn oran %14.4tr. Bu oranlar Osmanlnn da aklk oranlarndan daha dk olsa da, Trkiye iin ayn aklk oran 1980li yllara kadar yakalanamamtr.thalatta tketim mallarnn pay %70 civarndadr.Madeni eya ve makine ithalat 1924te %11.8 iken 1928de %21.9a ykselmitir.Tarmsal rnlerin toplam ihracat iindeki pay %85den fazladr, madencilik %4-5 iken sanayi mallarnn pay %10dan daha dktr.

1927 yl hari, 1929a kadar d ticaret hacmi srekli artmtr. 1929dan sonra korumac politikann etkisiyle de gemitir.hracatn ithalat karlama oran %77.8dir.D ak 40-50 milyon TL civarndadr.1924te ithalatn GSMHye oran %16.1 iken, 1929da %13.3 olmu 1929dan sonra ok daha hzl bir ekilde azalmtr.

D ticaret bilanosu 1930dan sonra fazla vermeye balam, 1938 hari, 1947 ylna kadar srekli fazla vermitir. Bu tarihten sonra ise gnmze kadar hep ak vermitir.lk yllarda d ticaret hacminin artmas olduka normaldir. Bu dnem, dnya ekonomisinin canland ve tarmsal rnlere talebin yksek olduu bir dnemdir.1929a kadar ithalat da artmtr. Bunun en nemli nedenlerinden biri de 1929da ithalatn yasaklanacann bilinmesi ve bu nedenle stokuluk yaplmasdr.

1929 ylnda d ticaret anda ok byk bir art olmutur. Bu durum byk lde buhrandan kaynaklanmtr. Buhran nedeniyle azalan ihracat ithalattaki artla birleince, d ticaret a birden ykselmitir.1929dan itibaren hem ihra mallar fiyatlar hem de ithal mallar fiyatlar dmtr. Ancak ihra mallar fiyatlar daha hzl dt iin, d ticaret hadleri aleyhimize deimitir.

Hkmet ikili antlamalar imzalayp, ithalata miktar kotalar koyarak d dengeyi kurmay baarmtr.Ancak bu durum, hzl sanayileme ve hzl kalknma arzusu ile tezat tekil etmitir.Bu tezat, ithalat kstlamalarnn nihai tketim mallarna kaydrlmas ile giderilmitir. Bylece hem sanayilemek iin gerekli yatrm mallar ithal edilebilmi, hem de yurt ii retim d rekabete kar korunabilmitir.

1923-1932 dneminde en nemli d ticaret partnerimiz talyadr.lkeyi terk eden aznlklar talyann Trieste kentine yerleip ticaretlerini oradan yrtmlerdir.Dier taraftan, talya ukurova pamuunun ticaretinde hakimiyeti ele geirip, Trkiyenin kuma ithalinde sz sahibi olmak arzusunda idi. Bu artta bunun da etkisi olmutur.

D ticaretimizde paylar artan dier iki lke Almanya ve ABDdir.kili antlamalarla Trkiye d ticaretini neredeyse tekeline alan Almanyann ihracatmzdaki oran %45e, ithalatmzdaki oran ise %47ye ykselmitir.Fransa ile olan d ticaret giderek azalm, 1940l yllarda neredeyse sfrlanmtr.

Para ve Maliye PolitikasOsmanl Bankas halen Devlet Bankas olarak faaliyet gsteriyordu.Btn finansal glklere ramen, hkmet para basmamtr. Neredeyse 1930 ylna kadar para arz sabit kalmtr denilebilir. Bunda sava yllarnda yaanan enflasyon olgusu etkili olmutur.Osmanldan Trkiye Cumhuriyetine kalan kat para 161 milyon TLdir. 1926da bunun 8 milyon TLsi dolamdan ekildi. 1929da 6 milyon TLsi tekrar piyasaya srld.

1925de 52.5 milyon TL olan banka mevduatlar, 1928de 91.9 milyon TL ve 1929da 133.5 milyon TL olmutur.Bir gre gre mevduatlardaki bu hzl art para arzndaki daralmay dengelemi, tedavl ihtiyac bu ekilde karlanmtr.Kar gr savunanlar, o dnemki mevduatn ne kadarnn vadesiz olduunun bilinmediini, ayrca ek kullanmnn ok yaygn olmadn iddia etmilerdir.

Hkmet fiyat istikrarna ok fazla nem vermi, bunu bir prestij meselesi olarak grmtr.1923-1929 dneminde TLnin dier dvizler karsndaki deeri ortalama %4 dmtr.TL o dnemde deer saklama arac olarak talep edilmeyip sadece mbadele amal talep edilmekteydi. Bu nedenle TLnin deeri aylk bazda dahi ok hzl dalgalanmalar gstermekteydi.

TLnin bu ekilde speklasyon arac olarak kullanlmasn nlemek amacyla 1930da 1567 sayl Trk Parasnn Kymetini Koruma Kanunu (TPKKK) karld. Geici olaca dnlen bu kanun 1970e kadar 14 defa uzatld. Halen yrrlktedir. ticaret hadleri tarm aleyhine deimitir. Bunun nedeni buhran nedeniyle tarmsal rnlere olan talebin dmesidir.Para deerindeki dmeye ramen 1923-29 aras fiyat istikrar salanmtr. Hatta 1929dan sonra buhrann etkisiyle deflasyon olduu bile grlmtr.

Fiyatlar 1923-28 dneminde, 1925teki %13.6lk enflasyon hari, ortalama %9.3 orannda artmtr.1930-34 aras %46.5 orannda dmtr. Yani deflasyon olmutur.1935ten sonra lml bir ekilde arta gemitir.Para politikasnda salam ve istikrarl para ilkesini gden hkmet, maliye politikasnda da denk bte, dzgn deme ilkesine sahip kmtr.

Bte dengesi ile d demeler dengesi arasndaki iliki hep korunmu, mali saygnln hem i hem de d dengenin salanmas ile elde edilecei dnlmtr.TLnin d istikrarnn korunmas hem Osmanl borlarnn denmesinde hem de yabanc sanayi kurulularnn milliletirilmesi konusunda deme kolaylklar salamtr.

Vergi yknn adil dalm ve kyl kesimin vergi yknn azaltlmas, bu dnemin en nemli maliye politikalarndan biri olmutur.Tarmsal retimin vergi d olmas ve verginin kolay alnd cretler zerine younlamas, o gnlerden gnmze kalm bir mirastr. Bu grnm gnmz Trkiyesinde de devam etmektedir.Kamu harcamalar kamu gelirlerine gre yaplmtr. Yani gelir yoksa harcama da yaplmamtr.

Bu anlay sayesinde 1926da denk bte salanm, hatta bte fazlalar verilmitir.1926-38 arasnda, 1931 ve 1932 hari hep bte fazlas vardr.Bu anlay, sanayileme hedefi ile ters dyor gibi grnse de, dnemin hakim iktisadi grne ve hkmeti oluturan kurucu kadronun ekonomiye ilikin kt tecrbelerine balandnda, hak vermemek olas deildir.

lk bte kanunu 1924te kmtr. Daha nceleri gelir ve harcamalar, geici btelere ve avans kanunlarna dayanmaktadr.Bte GSMHnin yaklak %10-14n oluturmaktadr. Bu yksek oran buhrann Trkiyedeki etkilerini zayflatm, piyasay canlandrmtr.Kamu harcamalar arasnda; bor deme, demiryolu yapm, savunma arlk tarken, salk ve sosyal yardm ok az pay almtr.Blm Sonu