Diagnoza Społeczna 2013 (45 MB)

DIAGNOZA SPOECZNA 2013

WARUNKI I JAKO YCIA POLAKW

RAPORT

REDAKCJA:

JANUSZ CZAPISKI

TOMASZ PANEK

WARSZAWA 2014

w

ikpedia.org

WydawcaCentrum Rozwoju Zasobw LudzkichAL. Jerozolimskie 65/7900-697 Warszawawww.crzl.gov.plTel . +48 22 237 00 00Fax. +48 22 237 00 99

ISBN: 978-83-61638-77-3

Publikacja bezpatna

Publikacja wspfinansowana ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

DIA

GN

OZA

SPO

EC

ZN

A 2

01

3 W

AR

UN

KI I JA

KO

YC

IA P

OLA

K

W

RAPORT_2013_okladka_Raport_okladka 14-04-14 08:35 Strona 1

DIAGNOZA SPOECZNA 2013WARUNKI I JAKO YCIA POLAKW

RAPORT

REDAKCJA

JANUSZ CZAPISKI

TOMASZ PANEK

WARSZAWA 2014

Zawarte w tej publikacji pogldy i konkluzje wyraaj opinie autorw i nie musz odzwierciedla oficjalnegostanowiska Ministerstwa Pracy i Polityki Spoecznej.

Publikacja zostaa opracowana w ramach projektu systemowego realizowanego przez Centrum Rozwoju Zaso-bw Ludzkich pn. Diagnoza spoeczna 20092013, zainicjowanego przez Departament Analiz Ekonomicznych iPrognoz (Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej).

Projekt okadki:Brygida Grodzicka

Opracowanie graficzne i korekta:Brygida Grodzicka, Joanna ychowicz-Pokulniewicz

Skad:Joanna ychowicz-Pokulniewicz

Druk i oprawa:

Drukarnia Braci Grodzickich Sp.J.05-500 Piaseczno, ul. Geodetw 47Awww.dbg.com.pl

c Copyright by Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej and Centrum Rozwoju Zasobw Ludzkich

ISBN 978-83-61638-77-3

Publikacja bezpatna

Nakad 700 egz.

Publikacja wspfinansowana ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Merytoryczne opracowanie projektu badawczego

Rada Monitoringu Spoecznego w skadzie:dr Dominik Batorski, UWdr hab. Janusz Czapiski, prof. UW i WSFiZ (przewodniczcy)prof. dr hab. Janusz Grzelak, UWmgr Teresa Kamiska, Instytut PRO PUBLICO BONOprof. dr hab. Irena E. Kotowska, SGHmgr Wiesaw agodziski, GUS (sekretarz)prof. dr hab. Tomasz Panek, SGH (wiceprzewodniczcy)prof. dr hab. Antoni Suek, UWprof. dr hab. Tadeusz Szumlicz, SGH

Autorzy raportudr Dominik Batorskidr Piotr Biaowolskiprof. dr hab. Piotr Bdowskidr hab. Janusz Czapiskidr Izabela Grabowskaprof. dr hab. Irena E. Kotowskaprof. dr hab. Tomasz Panekdr Katarzyna Saczukdr Pawe Strzeleckiprof. dr hab. Antoni Suekprof. dr hab. Tadeusz Szumliczdr Dorota Wziak-Biaowolska

Badanie Diagnoza Spoeczna, mimo i finansowane zarwno z pienidzy publicznych, w obecnej edycji w ramachProgramu Operacyjnego Kapita Ludzkiego (ze rodkw EFS), grantu badawczego Narodowego Centrum Naukii ze rodkw Narodowego Banku Polskiego, jak i z pienidzy prywatnych, ma w caoci charakter publiczny.

Patronat medialny

Tygodnik , Radio TOK FM

Realizator badaPolskie Towarzystwo Statystyczne

Obsuga organizacyjna i finansowa bada: Biuro Bada i Analiz Statystycznych Polskiego Towarzystwa Staty-stycznego oraz Wysza Szkoa Finansw i Zarzdzania w Warszawie

Ankieterzy:GUS

Opracowanie tabel wynikowych (Aneksy 1, 2, 3 i 4): Tomasz Jerzyski, Janusz Czapiski i Elbieta Panek

Wszyscy zainteresowani mog nieodpatnie pobra ze strony internetowej www.diagnoza.com baz danych sku-mulowanych z siedmiu pomiarw (w 2000, 2003, 2005, 2007, 2009, 2011 i 2013 r.)


Podzikowania

Obecne badanie jest kontynuacj projektu rozpocztego w 2000 r. (Czapiski i Panek, 2001, 2004, 2006,2007, 2009, 2011). Pomysodawc Diagnozy Spoecznej by w 1999 r. Wiesaw agodziski. Gdyby nie Jegozaangaowanie, nie doszoby do realizacji bada ani w latach poprzednich, ani obecnie.

Za wkad merytoryczny w przygotowanie koncepcji, opracowanie kwestionariuszy oraz analiz danych dziku-jemy wszystkim naszym kolegom z Rady Monitoringu Spoecznego oraz zaproszonym do wsppracy ekspertom.

Zrozumiae jest, e tak duy program badawczy wymaga znacznych rodkw finansowych. W roku 2000inicjatywa Rady Monitoringu Spoecznego spotkaa si szczliwie z zapotrzebowaniem rzdu na niezalene ba-danie skutkw reform. Dziki Pani Minister Teresie Kamiskiej Kancelaria Prezesa Rady Ministrw zlecia nampierwsz edycj Diagnozy Spoecznej i pokrya wikszo kosztw projektu. Pani Teresa Kamiska zaangaowa-a si take, wraz z Instytutem Pro Publico Bono, w poszukiwanie pienidzy na kolejne trzy edycje DiagnozySpoecznej. W tym roku wikszo kosztw badania pokryy Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej, CentrumRozwoju Zasobw Ludzkich z rodkw EFS w ramach Programu Operacyjnego Kapita Ludzki (projekt Diagnozaspoeczna 20092013 ) i Narodowy Bank Polski. Wsparcia finansowego udzielili nam take: Narodowe CentrumNauki (grant badawczy nr 4433/B/H03/2011/40), PKO Bank Polski, BRE Bank SA i Wysza Szkoa Finanswi Zarzdzania w Warszawie.

Za administracyjn obsug projektu podzikowania kierujemy do Pani Barbary Belok z Biura Bada i AnalizStatystycznych Polskiego Towarzystwa Statystycznego.

Prezesowi Gwnego Urzdu Statystycznego, Panu Profesorowi Januszowi Witkowskiemu dzikujemy za zgodna wykorzystanie do bada terenowych najbardziej profesjonalnej w Polsce siatki ankieterw.

Janusz CzapiskiTomasz Panek

5

Informacje o autorach

Dominik Batorski

Socjolog, adiunkt w Interdyscyplinarnym Centrum Modelowania Matematycznegoi Komputerowego (ICM) na Uniwersytecie Warszawskim. Zajmuje si badaniem spo-ecznych oraz psychologicznych uwarunkowa i konsekwencji korzystania z kompute-rw i internetu, a take szerzej przemian spoecznych zwizanych z upowszechnieniemtechnologii informacyjno-komunikacyjnych. Specjalizuje si rwnie w metodologii pro-wadzenia bada spoecznych przez internet oraz badaniach relacji i sieci spoecznych(social network analysis sna), oraz procesw spoecznych zachodzcych w sieciach.Jest czonkiem Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, International Network for SocialNetwork Analysis.

Piotr Biaowolski

Doktor nauk ekonomicznych. Pracownik naukowy Katedry Ekonomii i Szkoy GwnejHandlowej w Warszawie i wsppracownik Instytutu Rozwoju Gospodarczego SGH. Je-go zainteresowania badawcze koncentruj si na problematyce zachowa gospodarstwdomowych w zakresie konsumpcji i popytu na kredyt w cyklu ycia, a take czynnikwdeterminujcych biec koniunktur w sektorze gospodarstw domowych. Od 2004 rokuwspprowadzi Badanie Kondycji Gospodarstw Domowych w Polsce, a od 2006 roku jestwspautorem kwartalnego badania Barometr Rynku Consumer Finance. Jest autorembd wspautorem ponad 20 publikacji naukowych, a take wielu raportw dotyczcychproblematyki rynku finansowego w Polsce.

Piotr Bdowski

Dr hab., profesor w Szkole Gwnej Handlowej w Warszawie, dyrektor Instytutu Go-spodarstwa Spoecznego SGH i kierownik Zakadu Gerontologii Spoecznej w InstytuciePracy i Spraw Socjalnych. Przewodniczcy Zarzdu Gwnego Polskiego TowarzystwaGerontologicznego. Zajmuje si sytuacj spoeczn ludzi starych w Polsce, systemempomocy spoecznej, pozycj osb niepenosprawnych na rynku pracy i finansowaniemopieki dugoterminowej. Autor ponad 150 publikacji, w tym pracy Lokalna polityka spo-eczna wobec ludzi starych (2002). Wykonawca i kierownik wielu krajowych i midzyna-rodowych bada empirycznych, m.in. realizowanego obecnie najwikszego w Polsce ba-dania sytuacji ludzi starych PolSenior. Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne

i ekonomiczne starzenia si ludzi w Polsce. Ekspert Grupy Roboczej ds. przygotowania ustawy o ubezpieczeniuod ryzyka niesamodzielnoci przy Klubie Senatorw Platformy Obywatelskiej.

7


Janusz Czapiski

Profesor na Wydziale Psychologii i w Instytucie Studiw Spoecznych Uniwersytetu War-szawskiego oraz prorektor Wyszej Szkoy Finansw i Zarzdzania w Warszawie. Zajmu-je si psychologi spoeczn i psychologi zmiany spoecznej (makropsychologi). Od1991 r. prowadzi we wsppracy z ekonomistami, socjologami, demografami i statystyka-mi badania nad jakoci ycia Polakw w okresie transformacji spoecznej. Autor kilkukoncepcji powiconych emocjonalnym i poznawczym mechanizmom adaptacji, m.in.cebulowej teorii szczcia, teorii zaangaowania, teorii pozytywno-negatywnej asymetrii

(we wsppracy z Guido Peetersem z Uniwersytetu Katolickiego w Leuven, Belgia), teorii niewdzicznoci spo-ecznej, czonek kilku rad redakcyjnych czasopism naukowych i midzynarodowych towarzystw naukowych, autor,wspautor lub redaktor kilkudziesiciu prac naukowych (m.in. Positive-negative asymmetry in evaluations: Thedistinction between affective and informational negativity effects, 1990; Psychologia szczcia, 1992; Makropsy-chologia czyli psychologia zmiany spoecznej, 2001; Quo vadis homo?, 2002; Dlaczego reformatorzy trac poparciespoeczne, 2002; Psychologia pozytywna, 2004; The adaptation to social change: for whom the third republicof Poland is mother, for whom it is a step-mother, 2006; Miekkie kapitay a dobrobyt materialny: wyzwania dlaPolski, 2011; Dynamika dobrostanu psychicznego: rola atraktora szczcia i wydarze yciowych, 2011) i popu-larnonaukowych. Telewizyjny, radiowy i prasowy komentator biecych wydarze spoecznych, czonek rnychgremiw doradczych, konsultant trzech premierw III RP.

Izabela Grabowska

Doktorantka w Kolegium Analiz Ekonomicznych Szkoy Gwnej Handlowej w Warsza-wie i pracownik Krajowego Orodka Europejskiego Funduszu Spoecznego (CentrumProjektw Europejskich). Zainteresowania naukowe koncentruj si na tematyce zwi-zanej z sytuacj osb starszych na rynku pracy, w szczeglnoci na problematyce kszta-cenia ustawicznego, warunkw pracy kontekcie starzenia si populacji i zasobw pracy.

Irena E. Kotowska

Profesor zwyczajny w Instytucie Statystyki i Demografii Szkoy Gwnej Handlowejw Warszawie, kieruje Zakadem Demografii. Wiceprzewodniczca Rady Fundacji narzecz Nauki Polskiej, przewodniczca Komitetu Nauk Demograficznych PAN. Naleydo zespou ekspertw przy Kancelarii Prezydenta RP, pracujcych nad programem po-lityki rodzinnej.

Autorka licznych prac publikowanych w Polsce i za granic, ktre dotycz wspza-lenoci procesw demograficznych i ekonomicznych, a zwaszcza przeobrae rodzinyi struktur ludnoci w powizaniu ze zmianami na rynku pracy oraz zagadnie politykiludnociowej i spoecznej. Wsppracuje z Gwnym Urzdem Statystycznym w zakre-

sie bada demograficznych, rynku pracy i warunkw ycia gospodarstw domowych, a take z Instytutem BadaEdukacyjnych oraz UNDP. Jest ekspertem krajowym w zakresie procesw ludnociowych, rynku pracy i statystykispoecznej, a take bada w dziedzinie nauk spoecznych i humanistycznych. Jest czonkiem Naukowej Rady Sta-tystycznej, Rzdowej Rady Ludnociowej oraz Komitetu Nauk o Pracy i Polityce Spoecznej PAN, bya czonkiemInterdyscyplinarnego Zespou ds. Wsppracy z Zagranic w MNiSW (20082012). Jest przedstawicielem Polskiw European Statistical Advisory Committee, ciaa doradczego dla Eurostatu.

8


Tomasz Panek

Profesor zwyczajny w Instytucie Statystyki i Demografii Szkoy Gwnej Handlowej,w ktrym peni funkcj wicedyrektora, kierujc jednoczenie Zakadem Statystyki Stoso-wanej. Zajmuje si metodami statystycznymi oraz ich zastosowaniami w badaniu zjawiski procesw spoecznych oraz gospodarczych. Jego zainteresowania badawcze koncentru-j si przede wszystkim wok problematyki warunkw ycia gospodarstw domowych,w tym w szczeglnoci sfery ubstwa i nierwnoci spoecznych. Autor, wspautor i re-daktor ponad stu opracowa publikowanych zarwno w kraju jak i za granic. Ostatnieksiki: Statystyka spoeczna (2007) wspautor i redaktor, Statystyczne metody wie-

lowymiarowej analizy porwnawczej (2009), Ubstwo, wykluczenia spoeczne i nierwnoci. Teoria i praktykapomiaru (2011). Uczestniczy w kilkudziesiciu krajowych i midzynarodowych projektach badawczych. Wsp-autor pierwszych w Polsce panelowych bada warunkw ycia ludnoci. cile wsppracuje z Gwnym UrzdemStatystycznym w zakresie warunkw ycia gospodarstw domowych. Wielokrotnie wykonywa ekspertyzy i prowa-dzi badania na rzecz krajowych i midzynarodowych instytucji i organizacji (m.in. Gwnego Urzdu Statystycz-nego, Ministerstwa Pracy i Polityki Spoecznej, Ministerstwa Gospodarki, Urzdu Rady Ministrw, NarodowegoBanku Polskiego, United Nations Development Programme i Organisation for Economic Cooperation and Deve-lopment). Jest m.in. czonkiem rzeczywistym International Statistical Institute oraz Naukowej Rady StatystycznejGUS. W latach 19922007 z-ca Redaktora Naczelnego Statistics in Transition, a od 2008 czonek KomitetuRedakcyjnego.

Katarzyna Saczuk

Doktor nauk ekonomicznych. Pracuje jako ekspert ekonomiczny w Instytucie Ekono-micznym Narodowego Banku Polskiego oraz wsppracuje ze Szko Gwn Handloww Warszawie. Zajmuje si analizami rynku pracy, w szczeglnoci poda pracy, migra-cjami oraz modelowaniem ekonomicznym.

Pawe Strzelecki

Doktor nauk ekonomicznych. Pracuje w Instytucie Statystyki i Demografii Szkoy Gw-nej Handlowej oraz w Instytucie Ekonomicznym Narodowego Banku Polskiego. Zajmujesi analizami rynku pracy, w szczeglnoci weryfikacj hipotez dotyczcych jego funk-cjonowania na podstawie mikrodanych z gospodarstw domowych i firm. Specjalizujesi take w prognozowaniu ludnoci (modele wielostanowe i mikrosymulacyjne) orazbadaniu wpywu procesw demograficznych na gospodark i finanse publiczne. Jestekspertem grupy roboczej przy Komisji Europejskiej, ktra zajmuje si prognozowaniemwpywu starzenia si ludnoci na wydatki publiczne krajw UE.

9


Antoni Suek

Jest absolwentem (1968) i profesorem Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 19892009 kierowa Zakadem Metodologii Bada Socjologicznych, a w latach 20022005by dyrektorem Instytutu Socjologii UW. Odby sta na Uniwersytecie Chicagowskim.Zajmuje si metodologi i histori bada spoecznych oraz opini publiczn. Napisaksiki Eksperyment w badaniach spoecznych (1979), W terenie, w archiwum i w la-boratorium (1990), Sonda polski (2001), Ogrd metodologii socjologicznej (2002)oraz Obrazy z ycia socjologii w Polsce (2011). Przez wiele lat pracowa w PolskimTowarzystwie Socjologicznym, w latach 19941998 by przewodniczcym PTS. W la-tach 19891990 pracowa w zespole doradcw Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego,

w latach 19992001 by gwnym doradc ds. spoecznych premiera RP Jerzego Buzka; w latach 20062010 byczonkiem Komitetu Bada Naukowych, a nastpnie Rady Nauki. Jest wiceprzewodniczcym Komitetu SocjologiiPAN i czonkiem Centralnej Komisji do spraw Stopni i Tytuw.

Tadeusz Szumlicz

Profesor nauk ekonomicznych. W Szkole Gwnej Handlowej kierownik Katedry Ubez-pieczenia Spoecznego, kierownik Studiw Doktoranckich Ubezpiecze, kierownik Po-dyplomowych Studiw Ubezpiecze. Na Uniwersytecie Medycznym w odzi kierownikZakadu Ubezpiecze Zdrowotnych. Wykada w Wyszej Szkole Zarzdzania i Finansww Warszawie. Jego zainteresowania koncentruj si na antycypacyjnym (ubezpiecze-niowym) modelu polityki spoecznej i spoecznych aspektach ochrony ubezpieczeniowej.Uczestnik wielu studiw i bada dotyczcych teorii i praktyki polityki spoecznej (zwasz-cza zabezpieczenia emerytalnego i zabezpieczenia zdrowotnego) oraz zastosowania me-tody ubezpieczenia i rozwoju rynku ubezpieczeniowego. Autor ponad 350 publikacji na

tematy polityki spoecznej i ubezpiecze (Modele polityki spoecznej 1994, Ubezpieczenie spoeczne. Teoriadla praktyki 2005, Podmiotowo w zarzdzaniu zmian systemu ochrony zdrowia 2007, Spoeczne aspektyrozwoju rynku ubezpieczeniowego 2010 red.). Wiceprezes Polskiego Towarzystwa Polityki Spoecznej. CzonekRady Dobrych Praktyk Polskiej Izby Ubezpiecze.

Dorota Wziak-Biaowolska

Doktor nauk ekonomicznych. Obecnie pracuje w European Commission Joint ResearcheCentre, gdzie zajmuje si opracowywaniem wskanikw syntetycznych z obszaru jako-ci ycia i ubstwa. W ramach swojej pracy przeprowadza take audyty wskanikwsyntetycznych i prowadzi szkolenia na temat konstrukcji wskanikw syntetycznych.

10

Spis treci

Rozdzia 1. Wstp J. Czapiski 171.1. Cel i oglne zaoenia projektu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171.2. Problematyka badania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

Rozdzia 2. Gwne wyniki i wnioski 23

Rozdzia 3. Metoda badania T. Panek, J. Czapiski, I.E. Kotowska 433.1. Schemat, procedura i przebieg badania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433.2. Schemat doboru prby do badania i zasady jej waenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

3.2.1. Zasady zdefiniowania prby panelowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443.2.2. Systemy waenia prby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

3.2.2.1. Przesanki stosowania wag w badaniach panelowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453.2.2.2. Wagi przekrojowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453.2.2.3. Wagi longitudinalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

3.3. Podstawowe pojcia i klasyfikacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 463.4. Charakterystyka prby wedug gwnych klasyfikacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

3.4.1. Charakterystyka prby gospodarstw domowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483.4.2. Charakterystyka prby czonkw gospodarstw domowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

Rozdzia 4. Warunki ycia gospodarstw domowych 554.1. Dochody i sposb gospodarowania dochodami T. Panek, J. Czapiski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

4.1.1. Wysoko i zrnicowanie dochodw gospodarstw domowych oraz nierwnoci dochodowe . . . . . . 554.1.2. Strategie radzenia sobie w trudnej sytuacji finansowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 614.1.3. Zmiana strategii radzenia sobie w duszym okresie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 644.1.4. Pomoc spoeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

4.2. Wyywienie T. Panek, J. Czapiski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 714.2.1. Sytuacja w 2013 r. i jej zmiana w ostatnich czterech latach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 714.2.2. Zmiana w zaspokojeniu potrzeb ywnociowych w latach 20002013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

4.3. Zasobno materialna T. Panek, P. Biaowolski, I.E. Kotowska, J. Czapiski . . . . . . . . . . . . . . . . . . 734.3.1. Sytuacja w 2013 r. i jej zmiana w ostatnich czterech latach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

4.3.1.1. Dobra trwaego uytku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 734.3.1.2. Oszczdnoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 754.3.1.3. Zaduenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

4.3.2. Zmiana zasobnoci materialnej w latach 20002013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 814.3.2.1. Dobra trwaego uytku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 814.3.2.2. Oszczdnoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 824.3.2.3. Zaduenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

4.3.3. Aktywno gospodarstw domowych na rynku finansowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 874.3.3.1. Czynniki wpywajce na posiadanie oszczdnoci i zobowiza . . . . . . . . . . . . . . . . . . 874.3.3.2. Struktura oszczdnoci polskich gospodarstw domowych wedug form i celw oszczdzania 904.3.3.3. Struktura zobowiza i spat polskich gospodarstw domowych wedug rda pochodzenia

i celu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 924.3.3.4. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

4.4. Warunki mieszkaniowe T. Panek, J. Czapiski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 944.4.1. Sytuacja w 2013 r. i jej zmiana w ostatnich czterech latach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 944.4.2. Zmiana warunkw mieszkaniowych w latach 20002013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

4.5. Edukacja i kapita ludzki I. Grabowska, D. Wziak-Biaowolska, I.E. Kotowska, T. Panek . . . . . . . . . . 1004.5.1. Status edukacyjny czonkw gospodarstw domowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

4.5.1.1. Zaangaowanie czonkw gospodarstw domowych w aktywno edukacyjn . . . . . . . . . . 100

11


4.5.1.2. Formy aktywnoci edukacyjnej osb dorosych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1044.5.1.3. Korzystajcy z usug edukacyjnych wedug statusu na rynku pracy . . . . . . . . . . . . . . . 1054.5.1.4. Migracje edukacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1064.5.1.5. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

4.5.2. Kapita ludzki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1074.5.2.1. Pomiar kapitau ludzkiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1084.5.2.2. Kapita ludzki spoeczestwa polskiego w latach 20072013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1094.5.2.3. Zrnicowanie kapitau ludzkiego wedug grup spoeczno-ekonomicznych . . . . . . . . . . . 1104.5.2.4. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116

4.5.3. Ksztacenie dzieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1174.6. Kultura i wypoczynek T. Panek, J. Czapiski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

4.6.1. Kultura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1194.6.2. Wypoczynek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

4.7. Opieka zdrowotna J. Czapiski, T. Panek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1264.7.1. Korzystanie z opieki zdrowotnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1264.7.2. Rezygnacje z opieki zdrowotnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1294.7.3. Wydatki ponoszone przez gospodarstwa domowe na wiadczenia medyczne . . . . . . . . . . . . . . . 1324.7.4. Gotowo wykupienia dodatkowego ubezpieczenia zdrowotnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1344.7.5. Ocena zmian w zaspokajaniu potrzeb zdrowotnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

4.8. Analiza warunkw ycia gospodarstw domowych w ukadzie wojewdzkim T. Panek . . . . . . . . . . . . . 1364.8.1. Porwnanie poziomu warunkw ycia gospodarstw domowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1364.8.2. Grupowanie wojewdztw ze wzgldu na podobiestwo struktury warunkw ycia . . . . . . . . . . . . 138

4.9. Rynek pracy P. Strzelecki, K. Saczuk, I. Grabowska, I.E. Kotowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1394.9.1. Oglne tendencje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1394.9.2. Struktura umw prowadzcych do wiadczenia pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1424.9.3. Przyczyny rosncej aktywnoci zawodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1444.9.4. Godzenie posiadania dzieci i pracy zawodowej opinie o niektrych rozwizaniach polityki spoecznej 1474.9.5. Emigracja zarobkowa sytuacja emigrantw po powrocie do kraju, zamierzenia migracyjne . . . . . 1494.9.6. Doskonalenie zawodowe a status na rynku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153

4.9.6.1. Zasig doksztacania zawodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1534.9.6.2. Formy doksztacania zawodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1564.9.6.3. Kwalifikacje zawodowe a status na rynku pracy lata 20002013 . . . . . . . . . . . . . . . . . 1574.9.6.4. Inne przyczyny pozostawania kiedykolwiek bez pracy w latach 20002013 . . . . . . . . . . . 1594.9.6.5. Aktywno edukacyjna osb dorosych a dynamika rynku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . 1624.9.6.6. Aktywno edukacyjna a zmiana dochodw gospodarstw domowych osb pracujcych

w okresie 20092013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1664.9.6.7. Indywidualne determinanty aktywnoci edukacyjnej dorosych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168

4.10. Rezerwa prokreacyjna J. Czapiski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170

Rozdzia 5. Indywidualna jako i styl ycia J. Czapiski 1815.1. Oglny dobrostan psychiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

5.1.1. Dane dla caych prb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1815.1.2. Dane dla prb panelowych 20092013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

5.2. Zadowolenie z poszczeglnych dziedzin i aspektw ycia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1845.2.1. Dane dla caych prb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1845.2.2. Dane dla prby panelowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1865.2.3. Lokalny patriotyzm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187

5.3. Waga wybranych wyznacznikw warunkw ycia dla subiektywnej jakoci ycia . . . . . . . . . . . . . . . . . 1915.4. Teorie szczcia w wietle danych z Diagnozy Spoecznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194

5.4.1. Hedonizm i eudajmonizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1945.4.2. Weryfikacja cebulowej teorii szczcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201

5.5. Finanse osobiste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2125.5.1. Osobiste dochody biece i spodziewane za dwa lata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2125.5.2. Stopa zwrotu z inwestowania w wyksztacenie na poziomie wyszym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217

5.6. Zdrowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2205.6.1. Objawy somatyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2205.6.2. Niepenosprawno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2225.6.3. Styl ycia i czynniki ryzyka zdrowotnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226

5.7. Stres yciowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2365.8. Strategie radzenia sobie z problemami i trudnociami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2405.9. Wsparcie spoeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2425.10. Cechy osobowoci i styl ycia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244

5.10.1. System wartoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2445.10.2. Styl atrybucji przyczynowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252

12


5.10.3. Praktyki religijne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2555.10.4. Zachowania autodestrukcyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265

5.10.4.1. Palenie papierosw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2655.10.4.2. Naduywanie alkoholu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2695.10.4.3. Zaywanie narkotykw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274

5.10.5. Sprawcy i ofiary amania prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2775.10.6. Oglne orientacje yciowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285

5.11. Polak przed telewizorem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2875.12. Spoeczno-psychologiczny portret wybranych zawodw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292

Rozdzia 6. Stan spoeczestwa obywatelskiego 3036.1. Postawy i relacje spoeczne J. Czapiski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303

6.1.1. Postawy wobec dobra wsplnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3036.1.2. Dominacja spoeczna i egalitaryzm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306

6.2. Dowiadczenie, dziaania dla spoecznoci i kompetencje obywatelskie A. Suek . . . . . . . . . . . . . . . . 3106.2.1. Ocena zmian systemowych i ich wpywu na ycie Polakw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3106.2.2. Oglna ocena reform i jej zrnicowanie spoeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311

6.2.2.1. Czynniki ksztatujce ogln ocen reform . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3126.2.2.2. Dynamika oceny reform w latach 19972013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313

6.2.3. Zrzeszanie si i penienie funkcji w organizacjach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3146.2.4. Wsplne dziaanie i praca dla innych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3166.2.5. Udzia w zebraniach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3166.2.6. Udzia w wyborach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3176.2.7. Akceptacja demokracji i zaufanie do ludzi a dowiadczenia spoeczne i obywatelskie . . . . . . . . . . 3196.2.8. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320

6.3. Kapita spoeczny J. Czapiski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3206.4. Aktywno i jako ycia osb w podeszym wieku J. Czapiski, P. Bdowski . . . . . . . . . . . . . . . . . 334

6.4.1. Spoeczno-demograficzna charakterystyka osb w podeszym wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3346.4.2. Przynaleno i aktywno organizacyjna oraz praca na rzecz innych wrd osb w podeszym wieku 3356.4.3. Inne rodzaje aktywnoci osb w podeszym wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3366.4.4. Relacje i postawy spoeczne osb w podeszym wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338

6.5. Identyfikacja i aktywno polityczna J. Czapiski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3426.6. Stosunek do instytucji finansowych T. Szumlicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345

Rozdzia 7. Polacy wobec technologii cyfrowych uwarunkowania dostpnoci i sposobw korzystania D. Batorski 357

7.1. Nowe technologie w gospodarstwach domowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3577.1.1. Komputery i dostp do internetu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3577.1.2. Internet nie odciga od telewizorw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3597.1.3. Uwarunkowania obecnoci nowych technologii w gospodarstwach domowych . . . . . . . . . . . . . . 3627.1.4. Przyczyny braku technologii ICT w gospodarstwach domowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363

7.2. Uytkownicy internetu i osoby z niego niekorzystajce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3657.2.1. Polacy a nowe technologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3657.2.2. Zaprzestawanie korzystania z internetu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3667.2.3. Dostp a korzystanie z komputerw i internetu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3667.2.4. Kto korzysta z internetu? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3687.2.5. Dzieci w sieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3737.2.6. Zmiany struktury populacji internautw i osb niekorzystajcych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374

7.3. Umiejtnoci i sposoby korzystania z komputera i internetu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3767.3.1. Umiejtnoci korzystania z komputera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3767.3.2. Czas powicany na korzystanie z komputera i internetu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3787.3.3. Sposoby korzystania z internetu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3787.3.4. Gboko cyfrowego wykluczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380

Rozdzia 8. Wykluczenie spoeczne T. Panek, J. Czapiski 3858.1. Pojcie wykluczenia spoecznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3858.2. Ubstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386

8.2.1. Definicja i metody pomiaru ubstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3868.2.1.1. Ubstwo dylematy definicyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3868.2.1.2. Sposb pojmowania i pomiaru ubstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3878.2.1.3. Metody identyfikacji ubogich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388

8.2.2. Wyniki analizy sfery ubstwa w podejciu jednowymiarowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3888.2.2.1. Zasig i gboko ubstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3888.2.2.2. Zmiany w sferze ubstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393

13


8.2.2.3. Trwao ubstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3978.2.2.4. Determinanty ubstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398

8.2.3. Wyniki analizy sfery ubstwa w podejciu wielowymiarowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4008.3. Bezrobocie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4048.4. Dyskryminacja spoeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4078.5. Rodzaje wykluczenia spoecznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413

8.5.1. Zakres wykluczenia w rnych grupach spoecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4148.5.2. Wykluczenie a dobrostan psychiczny i zaradno yciowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4168.5.3. Spoeczne funkcjonowanie i jako ycia wykluczonych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419

Rozdzia 9. Jako ycia w Polsce wygrani i przegrani J. Czapiski 4239.1. Plus dla Polaka, minus dla Polakw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4239.2. Jako ycia rnych grup spoeczno-demograficznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4269.3. Czy polskie spoeczestwo staje si coraz bardziej rozwarstwione? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445

Literatura 451

Aneksy 461Aneks 1. Kwestionariusze i instrukcja dla ankieterw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 461

A.1.1. Kwestionariusz gospodarstwa domowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 461A.1.2. Kwestionariusz indywidualny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 480A.1.3. Instrukcja dla ankieterw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 499

Aneks 2. Zasady zdefiniowania prby panelowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 511A.2.1. Podstawowe reguy okrelania statusu osb podlegajcych badaniu panelowemu . . . . . . . . . . . . 511A.2.2. Zasady identyfikacji gospodarstw domowych podlegajcych badaniu panelowemu . . . . . . . . . . . 511A.2.3. Zasady identyfikacji osb podlegajcych badaniu w kolejnych rundach panelu . . . . . . . . . . . . . . 512

Aneks 3. Metody analizy kapitau ludzkiego i przepyww na rynku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513A.3.1. Poprawno modelu pomiarowego kapitau ludzkiego eksploracyjna i konfirmacyjna analiza czyn-

nikowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513A.3.2. Syntetyczny wskanik kapitau ludzkiego analiza gwnych skadowych dla zmiennych jakocio-

wych (CATPCA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 514Aneks 4. Analiza porwnawcza warunkw ycia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 516

A.4.1. Taksonomiczna miara warunkw ycia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 516A.4.2. Grupowanie wojewdztw ze wzgldu na podobiestwo warunkw ycia . . . . . . . . . . . . . . . . . . 519

Aneks 5. Metodologia analizy ubstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520A.5.1. Ubstwo monetarne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520

A.5.1.1. Definicja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520A.5.1.2. Skale ekwiwalentnoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520A.5.1.3. Pomiar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521

A.5.2. Ubstwo niemonetarne (deprywacja materialna) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 522A.5.3. Pomiar wspwystpowania ubstwa monetarnego i ubstwa niemonetarnego . . . . . . . . . . . . . . 526A.5.4. Analiza zmian ubstwa w czasie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527A.5.5. Determinanty ubstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 528

Aneks 6. Ranking grup spoeczno-demograficznych i zawodowych na omiu wymiarach jakoci ycia w 2013 r. . 530A.6.1. Miasta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 530A.6.2. Wojewdztwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 532A.6.3. Podregiony (NUTS3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 534A.6.4. Grupy spoeczno-demograficzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 538A.6.5. Grupy zawodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 542

Spis rysunkw 553

Spis tabel 567

14

WstpJanusz Czapiski

1.1.1. Cel i oglne zaoenia projektu ..................................................17

1.2. Problematyka badania ................................................................18

1. WstpJanusz Czapiski

1.1. Cel i oglne zaoenia projektu

Projekt nasz jest kompleksow prb uzupenienia diagnozy opartej na wskanikach instytucjonalnych o kom-pleksowe dane na temat gospodarstw domowych oraz postaw, stanu ducha i zachowa osb tworzcych tegospodarstwa; jest diagnoz warunkw i jakoci ycia Polakw w ich wasnym sprawozdaniu. Za pomoc dwchodrbnych kwestionariuszy badamy gospodarstwa domowe oraz wszystkich dostpnych ich czonkw, ktrzy uko-czyli 16 lat.

Kompleksowo projektu oznacza uwzgldnienie w jednym badaniu wszystkich wanych aspektw ycia po-szczeglnych gospodarstw domowych i ich czonkw zarwno ekonomicznych (np. dochodw, zasobnoci ma-terialnej, oszczdnoci, kredytw), jak i pozaekonomicznych (np. edukacji, leczenia, sposobw radzenia sobiez kopotami, stresu, dobrostanu psychicznego, stylu ycia, zachowa patologicznych, uczestnictwa w kulturze,korzystania z nowoczesnych technologii komunikacyjnych i wielu innych). W tym sensie projekt jest take inter-dyscyplinarny. Odzwierciedla to skad Rady Monitoringu Spoecznego, czyli gwnych jego autorw, oraz zespouzaproszonych przez Rad ekspertw. Tworz te gremia ekonomici, demografowie, psychologowie, socjologowie,specjalista od ubezpiecze i statystycy.

Zgodnie z pierwotnym zamysem, badania w ramach Diagnozy Spoecznej maj charakter panelowy w od-stpach kilkuletnich wracamy do tych samych gospodarstw i osb. Pierwszy pomiar odby si w 2000 r., nastpnytrzy lata pniej. Kolejne pi pomiarw odbyo si w odstpach dwuletnich. Badanie zawsze prowadzone jestw marcu, co suy ma wytrceniu efektu sezonowoci. Od 2009 roku pomiar przeduy si do kwietnia zewzgldu na znaczne zwikszenie prby.

W niniejszym raporcie pokazano nie tylko dzisiejszy obraz polskiego spoeczestwa, ale przeledzono take jegozmiany w okresie trzynastu lat, a uwzgldniajc wczeniejsze badania na temat jakoci ycia Polakw (Czapiski,1998) take w duszym okresie, niemal od pocztku procesu transformacji systemowej.

Diagnoza Spoeczna skupia si na badaniu bardziej podstawowych faktw, zachowa, postaw i przey; niejest zwykym opisowym sondaem jest projektem naukowym. Nie tylko z tego wzgldu, e wrd autorws naukowcy, pracownicy wyszych uczelni i tytularni profesorowie. Decyduje o tym warsztat zawodowy opartyo dowiadczenia badawcze czonkw Rady Monitoringu Spoecznego i zespou ekspertw i przede wszystkim kontekst teoretyczny poszczeglnych moduw tematycznych. Wikszo zmiennych uwzgldnionych w projekciewynika bowiem nie z intuicji, potocznych obserwacji czy zamwienia sponsorw lecz z naukowo ugruntowanejwiedzy na temat badanych zjawisk. Wanym celem Diagnozy jest, oprcz opisu polskiego spoeczestwa, weryfi-kacja hipotez naukowych. W niniejszym raporcie, przeznaczonym dla uniwersalnego odbiorcy, wtki teoretycznes z koniecznoci minimalnie tylko reprezentowane. Na plan pierwszy wysuwa si odpowied na otwarte pytanie:Jakie jest polskie spoeczestwo 24 lata po zmianie systemu, 13 lat po pierwszym badaniu w ramach tego samegoprojektu i 9 lat po wstpieniu Polski do Unii Europejskiej?

Mamy nadziej, e wyniki realizacji projektu dostarcz uytecznej wiedzy politykom, dziaaczom spoecznymi samorzdowym odpowiedzialnym za przygotowywanie, wdraanie i korygowanie reform zmieniajcych warun-ki ycia obywateli. Chcielibymy rwnie da spoeczestwu rzeteln informacj o jego codziennym yciu orazo zmianach, jakim podlega, bowiem wyobraenia poszczeglnych osb o wasnej sytuacji yciowej na tle sytu-acji yciowej innych ludzi oparte bywaj z reguy na wybirczych obserwacjach, stereotypach lub lansowanychprzez media nierzadko faszywych lub przesadzonych tezach (np. o pogarszajcym si zdrowiu psychicznymspoeczestwa, o cakowitym paraliu wiadcze medycznych, o emerytach czy oglnie ludziach w podeszymwieku jako najbardziej ekonomicznie pokrzywdzonej w procesie transformacji kategorii spoecznej eby podakilka tylko przykadw). Naley si nam wszystkim w miar trafna, kompleksowa i obiektywna diagnoza gw-

17


nych rde naszych kopotw yciowych, poczucia dyskomfortu psychicznego, niepewnoci jutra czy trudnociz dostosowaniem si do nowych warunkw, ale rwnie pokazanie korzyci, jakie pyn z kolejnych przekszta-ce systemowych, boomu edukacyjnego i zmiany stylu ycia. Prywatne diagnozy s nazbyt czsto iluzoryczne,obronne, uproszczone, oglnie bdne.

Rnice midzy badaniem obecnym i poprzednimi dotycz wielkoci prby i zakresu tematycznego, ktryodzwierciedla zawarto kwestionariuszy (patrz Aneks 1). Prba gospodarstw domowych zostaa powikszonaz pierwotnych 3005 w 2000 r. do 12 355 w 2013 r. (wzrosa dziki temu prba indywidualnych respondentwz 6625 do 26 307). Zmiany kwestionariuszy w kolejnych rundach badania dotyczyy kilku moduw tematycznych(por. kwestionariusze na www.diagnoza.com).

1.2. Problematyka badania

Projekt obejmuje wiele aspektw zwizanych z sytuacj gospodarstw domowych i poszczeglnych obywateli.Uwzgldnione w nim wskaniki spoeczne podzieli mona na trzy oglne klasy:

struktura demograficzno-spoeczna gospodarstw domowych, warunki ycia gospodarstw domowych, zwizane z ich kondycj materialn, dostpem do wiadcze me-

dycznych, do kultury i wypoczynku, edukacji i nowoczesnych technologii komunikacyjnych,

jako, styl ycia i cechy indywidualne obywateli.Wskaniki opisujce struktur demograficzno-spoeczn gospodarstw domowych nie s w tym raporcie od-

rbnym przedmiotem analizy; su jedynie do stratyfikacji grup gospodarstw i ludnoci po to, aby mona byodokona porwnania warunkw i jakoci ycia w przekroju rnych kategorii spoecznych wyodrbnionych zewzgldu na pe, wiek, wyksztacenie, miejsce zamieszkania, status spoeczno-zawodowy, gwne rdo utrzy-mania, stan cywilny, typ gospodarstwa (ustalony na podstawie liczby rodzin i typu rodziny biologicznej) i innekryteria. Waciwym przedmiotem analizy i opisu s warunki ycia gospodarstw domowych i jako ycia poszcze-glnych obywateli w powizaniu ze zmian spoeczn okrelajc globalny kontekst i oglne reguy funkcjonowaniaspoeczestwa. Jednym z gwnych problemw i pyta, jakie towarzysz wszelkim programom zmiany spoecznej,jest rozkad wynikajcych z ich wdraania korzyci i kosztw w poszczeglnych grupach spoecznych w rnymhoryzoncie czasowym. Take i w tym badaniu interesowao nas, jakie kategorie gospodarstw domowych i obywateliodnajduj si w nowych warunkach i czerpi korzyci z przeksztace systemowych, a ktre grupy spoeczne niepotrafi si odnale i przystosowa, dowiadczajc obiektywnie lub subiektywnie poraek.

W projekcie tym podzia wskanikw spoecznych na warunki ycia i jako ycia odpowiada mniej wicejpodziaowi na obiektywny opis sytuacji yciowej (warunki) i na jej psychologiczne znaczenie wyraone subiektywnocen respondenta (jako ycia)1. Temu merytorycznemu podziaowi odpowiada z grubsza rodzaj jednostkibadanej i sposb pomiaru. Dla warunkw ycia jednostk badan jest gospodarstwo domowe, a dla jakociycia poszczeglni jego czonkowie. Warunki ycia mierzone byy metod wywiadu bezporedniego z jednymprzedstawicielem gospodarstwa domowego (osob najlepiej zorientowan w sytuacji gospodarstwa domowego).Jako ycia mierzona bya natomiast metod samodzielnego wypeniania kwestionariusza przez respondentw,ktrymi byli wszyscy dostpni czonkowie badanych gospodarstw domowych w wieku 16 i wicej lat.

Pomiar warunkw ycia gospodarstwa domowego obejmowa: sytuacj dochodow gospodarstwa domowego i sposb gospodarowania dochodami, wyywienie, zasobno materialn gospodarstwa domowego, w tym wyposaenie w nowoczesne technologie komunika-

cyjne (telefon komrkowy, komputer, dostp do internetu),

warunki mieszkaniowe, pomoc spoeczn, z jakiej korzysta gospodarstwo domowe, ksztacenie dzieci, uczestnictwo w kulturze i wypoczynek, korzystanie z usug systemu ochrony zdrowia, sytuacj gospodarstwa domowego i jego czonkw na rynku pracy, ubstwo, bezrobocie, niepenosprawno i inne aspekty wykluczenia spoecznego.

1Podzia ten nie jest w peni ostry i rozczny. Take przy opisie warunkw ycia posugiwalimy si skalami ocen subiektywnych,a w czci powiconej jakoci ycia pytalimy nie tylko o oceny, ale rwnie o zachowania (np. palenie papierosw, naduywaniealkoholu) i obiektywne wydarzenia (np. aresztowanie, mier kogo bliskiego, remont mieszkania/domu).

18


Wskaniki jakoci i stylu ycia indywidualnych respondentw obejmoway, m.in.: oglny dobrostan psychiczny (w tym: wol ycia, poczucie szczcia, zadowolenie z ycia, symptomy depresji

psychicznej),

zadowolenie z poszczeglnych dziedzin i aspektw ycia, subiektywn ocen materialnego poziomu ycia, rne rodzaje stresu yciowego (w tym: stres administracyjny (kafkowski) zwizany z kontaktami z admi-

nistracj publiczn, stres zdrowotny, stres rodzicielski, stres finansowy, stres pracy, stres ekologiczny, stresmaeski, stresowe wydarzenia losowe, jak napad, wamanie, aresztowanie),

objawy somatyczne (miara dystresu, traktowana jako oglna miara stanu zdrowia), strategie radzenia sobie ze stresem, korzystanie z systemu opieki zdrowotnej, finanse osobiste (w tym: dochody osobiste i zaufanie do instytucji finansowych), system wartoci, styl ycia oraz indywidualne zachowania i nawyki (m.in. palenie papierosw, naduywanie

alkoholu, uywanie narkotykw, praktyki religijne),

postawy i zachowania spoeczne, w tym kapita spoeczny, wsparcie spoeczne, zachowania i postawy obywatelskie, korzystanie z nowoczesnych technologii komunikacyjnych komputera, internetu, telefonu komrkowego, sytuacj na rynku pracy i karier zawodow, bezrobocie, niepenosprawno i inne aspekty wykluczenia spoecznego, powody niskiej dzietnoci Polakw.

19

Gwne wyniki i wnioski2.

2. Gwne wyniki i wnioski

1. W wynikach tegorocznej edycji Diagnozy Spo-ecznej nie ma w dalszym cigu w wielu mia-rach subiektywnej jakoci ycia przejaww kryzy-su. Wzrs w stosunku do 2011 r. o 1 p.p.1 do 81procent Polakw bardzo i dosy szczliwych; 79%(tyle samo co dwa lata temu) pozytywnie oceniacae swoje dotychczasowe ycie.

2. Chocia realny dochd gospodarstw domowychspad o 5%, a dochd osobisty o 1%, wzrs z 74do 76 procent gospodarstw domowych deklaru-jcych, e stae dochody pozwalaj im zaspoko-i biece potrzeby, wzroso te wyposaenie go-spodarstw w rnego rodzaju dobra, spad odse-tek zaduonych, a wzrs procent posiadajcychoszczdnoci.

3. Nastpi jednak niewielki spadek satysfakcjiz wikszoci aspektw ycia.

4. Maleje rozwarstwienie ekonomiczne polskiego spo-eczestwa. Nierwno rozkadu dochodw ekwi-walentnych mierzona wspczynnikiem Giniegospadaa w ostatnich czterech latach. Warto tegowspczynnika w marcu 2009 r. wyniosa 0,313,w marcu 2011 r. 0,301, a w marcu 2013 r. 0,299.

5. Poniej granicy skrajnego ubstwa yo w Polscew lutym/marcu 2013 r. 5,1% gospodarstw domo-wych, a poniej granicy niedostatku 44,7% gospo-darstw. Deprywacji materialnej podlegao w Pol-sce w lutym/ marcu 2013 r. a 19,7% gospodarstwdomowych, czyli znacznie wicej ni byo ubogichmonetarnie. Ostatecznie za gospodarstwa domoweubogie uwaane s te, ktre s jednoczenie ubo-gie monetarnie oraz ubogie niemonetarnie. Takiegospodarstwa, zwane ubogimi oczywicie, stano-wiy 2,7% badanej populacji.

6. W okresie marzec 2011-marzec 2013 obserwuje-my w Polsce zarwno wzrost zasigu skrajnegoubstwa jak i niedostatku (odpowiednio o ponad1 p.p. i o okoo 11 p.p.). Wpyn na to spadekw badanym okresie wartoci realnych dochodwekwiwalentnych.

7. Nie sabnie mobilno finansowa Polakw. W ciguczterech minionych lat ponad 40% gospodarstwdomowych z grupy 1/5 najuboszych awansowao

1oznacza p.p.

do grup z wyszymi dochodami i tyle samo z grupy1/5 najbogatszych spado do grup z niszymi do-chodami. Oznacza to, e struktura polskiego spo-eczestwa w wymiarze ekonomicznym jest ciglejeszcze bardzo sabo skrystalizowana.

8. Pojawiy si niewielkie oznaki budowy spoecze-stwa obywatelskiego. W porwnaniu z wczeniej-szymi badaniami zwikszy si odsetek wolontariu-szy (z 20% w 2011 r. do 26% w 2013 r.), wzro-sa rwnie nieco wraliwo na naruszanie dobrawsplnego, ale w dalszym cigu niemal poowaobywateli jest obojtna na akty naruszania dobrapublicznego. Pogorszyy si jednak opinie na te-mat demokracji. Nie wzrosy, a nawet nieco spa-dy niezmiennie niskie od pocztku transformacjii jedne z najniszych w Europie wskaniki uogl-nionego zaufania, aktywnoci obywatelskiej, pracyna rzecz spoecznoci lokalnej i skonnoci do zrze-szania si.

9. Wojewdztwami o najwyszej oglnej jakoci y-cia byy maopolskie, pomorskie i opolskie, a onajniszej jakoci ycia witokrzyskie, lubu-skie i warmisko-mazurskie. W ostatnich czte-rech latach najbardziej awansoway woj. mao-polskie, podkarpackie i lubelskie, a najbardziejspady w rankingu jakoci ycia woj. dolnol-skie i warmisko-mazurskie. W przekroju wik-szych miast najlepiej yje si mieszkacom To-runia, Warszawy, Poznania i Krakowa, a najgo-rzej mieszkacom Wocawka, Sosnowca i Wa-brzycha.

***

10. redni dochd netto w lutym/marcu 2013 r. wy-nis w badanych gospodarstwach w przeliczeniuna osob 1349 z. Jego poziom w gospodarstwachdomowych z prby panelowej w ujciu realnymw okresie marzec 2009marzec 2013 nie uleg zna-czcym zmianom. W ostatnich dwch latach spadon jednak w ujciu realnym o prawie 5%.

11. Najniszy miesiczny dochd netto pozwalajcywedug ocen badanych gospodarstw domowychna powizanie koca z kocem wynosi w lu-tym/marcu 2013 r. 1489 z na jednostk ekwiwa-lentn. W latach 20092013 wzrs on o ponad10%. Aspiracje gospodarstw domowych w zakre-

23


sie dochodw minimalnych w ujciu realnym spa-dy jednak w tym okresie o ponad 2%.

12. Najczciej badane gospodarstwa domowe dekla-roway, e przy aktualnym dochodzie wizay ko-niec z kocem z pewn trudnoci (ponad 35%gospodarstw), prawie 19% radzio sobie z trudno-ci, a ponad 17% z wielk trudnoci. W ostat-nich czterech latach znaczco spad odsetek go-spodarstw domowych wicych koniec z ko-cem z wielk trudnoci (o prawie 2 p.p.).

13. W stosunku do roku 2000 niemal o poow spadodsetek gospodarstw deklarujcych, e przy ak-tualnym dochodzie wizay koniec z kocemz wielka trudnoci (z 31 do 17%) i rwnie rady-kalnie wzrs odsetek gospodarstw, ktre radziysobie raczej atwo (z 12 do 23%).

14. Gospodarstwa domowe w lutym/marcu 2013 r.najczciej deklaroway, e w sytuacjach, gdy ichdochody nie pozwalaj na zaspokojenie biecychpotrzeb, ograniczaj swoje biece potrzeby (pra-wie 89% gospodarstw ze zbyt maym dochodem)lub korzystaj z pomocy krewnych (prawie 41%),bd te zacigaj poyczki (prawie 30%). Tylkow niecaych 18% gospodarstw, znajdujcych siw takiej sytuacji, czonek gospodarstwa podejmujedodatkow prac. W ostatnich czterech latach re-latywnie najbardziej zwikszy si odsetek gospo-darstw domowych, ktre w sytuacjach gdy ich do-chody nie pozwalay na zaspokojenie potrzeb, ko-rzystay z pomocy kocioa lub pomocy opieki spo-ecznej (po ponad 3 p.p.). Jednoczenie najsilniejspad w tym okresie odsetek gospodarstw, ktrew takiej sytuacji zacigay poyczki lub bray kre-dyty (o prawie 5 p.p.). W latach 20112013 najsil-niej wzrs odsetek gospodarstw domowych, ktrew sytuacji gdy ich biece dochody nie pozwalayna zaspokojenie biecych potrzeb, podejmowayinne dziaania (o ponad 6 p.p.). Korzystay z po-mocy krewnych oraz korzystay z pomocy opiekispoecznej (o prawie 3 p.p. dla kadego z tych ty-pw dziaa). Wzrs take znaczco odsetek go-spodarstw domowych, w ktrych w takiej sytuacjiczonek gospodarstwa domowego podejmowa do-datkow prac (o prawie 2 p.p.). Spady natomiastznaczco odsetki gospodarstw, ktre zacigay po-yczki, kredyty (o ponad 2 p.p.).

15. W stosunku do roku 2000 znaczco (o 6 p.p.)spad odsetek gospodarstw deklarujcych, e pie-nidzy starcza im na najtasze jedzenie, ale nie naubranie; wzrs natomiast odsetek gospodarstw,ktrym dziki oszczdnemu gospodarowaniu star-cza na wszystko (o 1 p.p.), i gospodarstw, ktrymnie tylko starcza na wszystko, ale jeszcze oszcz-dzaj (o 8 p.p.).

16. Odsetek gospodarstw otrzymujcych pomoc ze-wntrzn w dowolnej formie wynis 11%, a wicprawie tyle samo co dwa lata temu (10,9%).W stosunku do 2000 r. zmala o 3 p.p. odsetek

gospodarstw korzystajcych z pomocy zewntrz-nej. Nie wzrs te w stosunku do poziomu z po-cztku wieku odsetek gospodarstw otrzymujcychwszystkie trzy formy pomocy: finansow otrzymy-wao 9,1%, otrzymuje 8,7%, rzeczow odpowied-nio 6,5 i 5,6%, w formie usug odpowiednio 3,6i 3,1%.

17. Prawie 33% gospodarstw domowych oceniaow lutym/marcu 2013 r., e ich sytuacja dochodo-wa w porwnaniu do sytuacji sprzed 2 lat pogor-szya si, a prawie 56%, e nie zmienia si. Od-setek pesymistycznych ocen zmian by przy tymo okoo 8 p.p. wyszy ni w 2011 r.

***

18. Gospodarstwa domowe w marcu 2013 r. oceniay,e najczciej nie byo ich sta w cigu ostatnie-go roku na zaspokojenie potrzeb ywnociowychze wzgldw finansowych w zakresie ryb i prze-tworw rybnych (ponad 19% gospodarstw), a na-stpnie wyrobw cukierniczych oraz uywek (od-powiednio ponad 15% i prawie 15% gospodarstw),misa i drobiu oraz przetworw misnych i dro-biowych (po odpowiednio okoo 12,5 i 11,5% go-spodarstw). W ostatnich czterech latach nastpi-a poprawa stopnia zaspokojenia potrzeb gospo-darstw domowych we wszystkich grupach artyku-w ywnociowych z wyjtkiem cukru. Natomiastw latach 20112013 obserwujemy spadek trud-noci finansowych w zaspokojeniu potrzeb yw-nociowych gospodarstw domowych z wyjtkiempotrzeb w zakresie uywek, ryb i przetworw ryb-nych oraz misa (wzrost odsetka gospodarstw ma-jcych takie trudnoci wynosi jednak tylko nieca-y 1 p.p., czyli w granicach bdu). Zdecydowa-n popraw sytuacji w tym okresie obserwujemyprzede wszystkim w przypadku wyrobw cukierni-czych, owocw i przetworw owocowych oraz wa-rzyw i przetworw warzywnych (spadek odsetkagospodarstw domowych niemogcych, ze wzgl-dw finansowych, zaspokoi swoich potrzeb yw-nociowych w tym zakresie powyej 2 p.p.).

19. W porwnaniu z pocztkiem wieku najwikszyspadek odsetka gospodarstw, ktrych nie sta nazakup wystarczajcych iloci artykuw ywnocio-wych, dotyczy uywek (z 54 do 15%) i ryb orazprzetworw rybnych (z 37 do 19%); take w od-niesieniu do pozostaych artykuw odnotowanowiksze lub mniejsze spadki w niezaspokojeniu po-trzeb.

20. Okoo 63% gospodarstw uwaao w 2013 r., e za-spokojenie ich potrzeb ywnociowych w porwna-niu do sytuacji sprzed 2 lat nie zmienio si, oko-o 31% odczuo pogorszenie, a okoo 6% popra-w. W stosunku do ocen formuowanych w mar-cu 2011 r. nastpi wzrost ocen negatywnych przyjednoczesnym spadku ocen pozytywnych (o ponad1 p.p.) tych zmian.

***

24


21. Spord wyszczeglnionych w badaniu dbr trwa-ego uytku najbardziej powszechnymi byy w lu-tym/marcu 2013 r. pralka automatyczna i pat-na telewizja satelitarna lub kablowa. Pralki au-tomatycznej nie posiadao niecae 8% badanychgospodarstw, a patnej telewizji satelitarnej lubkablowej niecae 28% Do dbr trwaego uytku,ktre gospodarstwa posiaday najrzadziej nalea-y d motorowa/aglowa (niecae 1%), elektro-niczny czytnik ksiek (niecae 4%) i dom let-niskowy (niecae 5%). W okresie marzec 2009marzec 2013 wyposaenie gospodarstw domowychw wikszo uwzgldnionych w badaniu dbr trwa-ego uytku znacznie wzroso. Wyjtkiem s: te-lefon stacjonarny, co zwizane jest z coraz po-wszechniejsz rezygnacj z tego typu telefonu narzecz telefonw komrkowych, komputer stacjo-narny wypierany przez komputer przenony i ta-blet oraz odtwarzacz DVD. W ostatnich dwch la-tach nastpi take znaczcy wzrost wyposaeniagospodarstw domowych w dobra trwaego uytkuz wyjtkiem telefonu stacjonarnego i komputerastacjonarnego, co jest zwizane z zastpowaniemich przez telefon mobilny i komputer przenony,a take odtwarzacza DVD. Najwikszy wzrost od-setka gospodarstw domowych w zakresie ich wy-posaenia w dobra trwaego uytku w tym okresiedotyczy telewizora LCD lub plazmy oraz kompu-tera przenonego (odpowiednio o ponad 14 i po-nad 9 p.p.

22. W stosunku do pocztku wieku najszybciej przy-bywao dostpu do internetu, kuchenek mikrofa-lowych, komputerw, pralek automatycznych, no-woczesnych telewizorw, telewizji satelitarnej lubkablowej, samochodw i zmywarek do naczy.

23. W lutym/marcu 2013 r. prawie 60% gospodarstwnie posiadao oszczdnoci. Wrd gospodarstwdomowych deklarujcych posiadanie oszczdno-ci wyranie dominuj gospodarstwa o oszczd-nociach stanowicych rwnowano ich od 1-miesicznych do 3-miesicznych dochodw (ponad31% gospodarstw z oszczdnociami). W okre-sie marzec 2009-marzec 2013 nastpi znaczcywzrost odsetka gospodarstw domowych posiadaj-cych oszczdnoci (o prawie 8 p.p.). W ostatnichdwch latach take obserwujemy wzrost odsetkagospodarstw domowych posiadajcych oszczdno-ci (o przeszo 3 p.p.). Prawie 67% gospodarstwposiadajcych w lutym/marcu 2013 r. oszczdno-ci miao je w formie lokat w bankach w zotw-kach, a prawie 45% w gotwce. W latach 20092013 nastpi znaczcy wzrost odsetka gospo-darstw posiadajcych w oszczdnoci tylko w przy-padku oszczdnoci w gotwce (o prawie 8 p.p.).W ostatnich dwch latach odsetek gospodarstwposiadajcych oszczdnoci wzrs znaczco tak-e wycznie w grupach gospodarstw majcychoszczdnoci w gotwce (o 5 p.p.). Spad nato-miast znaczco odsetek gospodarstw domowych

posiadajcych oszczdnoci w bankach w zotw-kach (o ponad 3 p.p.) oraz w funduszach inwesty-cyjnych (o prawie 3 p.p.).

24. W stosunku do 2000 r. o ponad 50% wzrs odse-tek gospodarstw posiadajcych oszczdnoci, nie-wiele jednak zmienia si wysoko oszczdnociw relacji do dochodw.

25. W stosunku do 2000 r. wzrs w grupie go-spodarstw oszczdzajcych odsetek posiadajcychoszczdnoci w gotwce (z 31 do 45%), a zmalatych, ktre miay lokaty w bankach (z 78 do 66%).

26. Gospodarstwa domowe, ktre deklaroway posia-danie oszczdnoci w lutym/marcu 2013 r., naj-czciej gromadziy je jako rezerw na sytuacje lo-sowe (prawie 67% gospodarstw), zabezpieczeniena staro (pawie 35% gospodarstw) oraz jako re-zerw na biece wydatki konsumpcyjne (prawie34% gospodarstw). W ostatnich czterech latachznaczco wzrs odsetek gospodarstw domowychgromadzcych oszczdnoci jako rezerw na sytu-acje losowe (o prawie 8 p.p.), rehabilitacj (ponad2 p.p.) oraz jako zabezpieczenie na staro i jakorezerw na biece wydatki konsumpcyjne (o pra-wie 2 p.p.). W latach 20112013 nastpi znacz-cy wzrost oszczdnoci przede wszystkim w przy-padku ich gromadzenia jako rezerw na sytuacjelosowe oraz na leczenie (odpowiednio o ponad 8i o prawie 5 p.p.

27. W stosunku do 2000 r. zmala odsetek gospo-darstw gromadzcych oszczdnoci jako rezerwna sytuacje losowe (z 79 do 67% oszczdzajcych(ale w 2011 r. byo jeszcze mniej 60%), jakozabezpieczenie na staro (z 47 do 35%), z prze-znaczeniem na remont domu/mieszkania (z 38 do26%) i na leczenie (z 45 do 27%).

28. Prawie 37% badanych gospodarstw domowych de-klarowao w lutym/marcu 2013 r. korzystanie z po-yczek i kredytw. Zaduenie gospodarstw domo-wych najczciej wynosio powyej ich rocznychdochodw (zaduenie w tej wysokoci zgasza-o ponad 28% zaduonych gospodarstw). Odse-tek gospodarstw domowych korzystajcych z po-yczek i kredytw w okresie marzec 2009-marzec2013 znaczco spad (o prawie 8 p.p.). W ostat-nich dwch latach odsetek gospodarstw korzysta-jcych z kredytw lub poyczek spad o ponad4 p.p. Najczciej gospodarstwa domowe prze-znaczay na spat zaduenia w ostatnich trzechmiesicach midzy 10% a 20% swoich miesicz-nych dochodw (ponad 37% zaduonych gospo-darstw), a nastpnie do 10% swoich miesicznychdochodw. Tylko nieco ponad 3% gospodarstw do-mowych przeznaczao na ten cel powyej 50% mie-sicznych dochodw.

29. rdem zewntrznego zasilania finansowego dlaprawie 88% zaduonych gospodarstw domowychbyy banki, a dla ponad 8% porednicy oferuj-cy kredyty ratalne. Tylko niecae 6% gospodarstw

25


byo zaduonych u osb prywatnych. W okresiemarzec 2009 marzec 2013 zmniejszy si o pra-wie 3 p.p. odsetek gospodarstw domowych korzy-stajcych z kredytw w bankach przy jednocze-snym wzrocie odsetka korzystajcych z poyczekw innych instytucjach (o prawie 3 p.p.) i korzysta-jcych z poyczek u osb prywatnych (o niecae2 p.p.).

30. W stosunku do pocztku wieku rs w grupiegospodarstw zaduonych procent korzystajcychz poyczek bankowych (z 73 do 92%), a spadaodsetek zaduajcych si w innych instytucjachi u osb prywatnych.

31. Prawie 35% gospodarstw badanych kredyty i po-yczki wykorzystao na sfinansowanie zakupu dbrtrwaego uytku, prawie 31% gospodarstw wy-korzystao poyczki i kredyty na remont domulub mieszkania, a ponad 23% gospodarstw prze-znaczyo kredyt na zakup domu lub mieszkania.W okresie marzec 2009marzec 2013 obserwujemyrelatywnie najwikszy wzrost odsetka gospodarstwdomowych zacigajcych kredyty z przeznacze-niem na spat wczeniejszych dugw i zakup do-mu lub mieszkania (po ponad 2 p.p.). W ostat-nich dwch latach nastpi znaczcy wzrost odset-ka gospodarstw domowych zacigajcych kredytyi poyczki tylko z przeznaczeniem na zakup domulub mieszkania (o 3 p.p.) oraz spat wczeniejszychdugw i na leczenie (po ponad 1 p.p.).

32. W minionych 13 latach kredyty i poyczki byy co-raz rzadziej przeznaczane na leczenie, stae opatyi zakup dbr trwaego uytku, a coraz czciej nazakup domu lub mieszkania.

33. Oceniajc zmiany swojej zasobnoci materialnejw lutym/marcu 2013 r. w porwnaniu do sytuacjisprzed dwch lat ponad 53% gospodarstw stwier-dzio, e nie zmienia si, a prawie 38%, e ulegapogorszeniu. W stosunku do cen formuowanychw marcu 2011 r. znaczco spad odsetek gospo-darstw domowych oceniajcych zmiany pozytyw-nie (o prawie 3 p.p.) przy jednoczesnym wzrocieodsetka gospodarstw oceniajcych te zmiany ne-gatywnie (o prawie 8 p.p.).

***34. Prawie 4% badanych gospodarstw domowych nie

zamieszkiwao w lutym/marcu 2013 r. samodziel-nie. Odsetek ten wzrs w okresie marzec 2009-marzec 2013 o prawie 2,5 p.p. Natomiast w ostat-nich dwch latach nie zmieni si w sposb istot-ny. rednia powierzchnia uytkowa mieszkania na1 osob w badanych gospodarstwach wynosiaw lutym/marcu 2013 r. ponad 31 m2. W lu-tym/marcu 2013 r. w stosunku do sytuacji z lute-go/marca 2009 r. nie ulega ona znaczcym zmia-nom.

35. Spord uwzgldnionych w badaniu urzdze i in-stalacji najpowszechniejszy by w mieszkaniachgospodarstw badanych w lutym/marcu 2013 r.

wodocig, ktrego nie posiadao tylko 2,9% ba-danych gospodarstw. Jednoczenie obserwujemyw cigu ostatnich czterech lat wzrost odsetkamieszka wyposaonych we wszystkie uwzgldnio-ne w badaniu urzdzenia. Naley take zwrciuwag na wzrost wyposaenia gospodarstw domo-wych w gaz z sieci przy jednoczesnym spadku od-setka gospodarstw domowych korzystajcych z ga-zu z butli. W ostatnich dwch latach take wzrsnieznacznie odsetek mieszka wyposaonych w in-stalacje i urzdzenia, przy czym w sposb znacz-cy w przypadku ciepej wody biecej (o ponad2 p.p.) oraz ustpu spukiwanego wod biec(o 1 p.p.).

36. Analiza warunkw mieszkaniowych w latach 20002013 w caych prbach pokazuje spadek odsetkagospodarstw domowych, w ktrych nie ma zasi-lania wod z wodocigu (z 5,5 do 2,9%) braku-je ustpu spukiwanego biec wod (z 11,2 do3,9%), nie ma azienki z wann lub prysznicem(z 13,8 do 5,3%) i mieszka pozbawionych ciepejwody biecej (z 29,6 do 20,5%).

37. Mieszkania zajmowane przez gospodarstwa domo-we w lutym/marcu 2013 r. najczciej posiada-y centralne ogrzewanie indywidualne lub zbioro-we (po odpowiednio prawie 45 i okoo 42% go-spodarstw). Jednake jeszcze w ponad 12% go-spodarstw mieszkania byy ogrzewane piecami naopa. W cigu ostatnich czterech lat nastpi zna-czcy spadek (o ponad 1 p.p.) odsetka mieszka,w ktrych stosowane byy piece na opa na rzeczcentralnego ogrzewania.

38. Ponad 7% gospodarstw domowych zalegao w lu-tym/marcu 2013 r. ze staymi opatami za miesz-kanie (czynszem), a prawie 5% z opatami za gazi energi elektryczn. Odsetek gospodarstw domo-wych zalegajcych z opatami za mieszkanie nieuleg znaczcemu zmniejszeniu w latach 20092013, a zalegajcych za gaz i energi elektrycz-n nieco wzrs. Spat rat kredytu mieszkaniowe-go nie dokonywao w terminie 3,5% gospodarstwdomowych. Najczciej zalegoci gospodarstw do-mowych w spatach kredytu mieszkaniowego wy-stpoway w grupie gospodarstw utrzymujcychsi z niezarobkowych rde (w prawie 17% go-spodarstw) oraz w grupie gospodarstw rodzin nie-penych (w prawie 9% gospodarstw). W latach20092013 nastpi znaczcy wzrost odsetka go-spodarstw domowych zalegajcych ze spat kre-dytu mieszkaniowego.

39. Zdecydowana wikszo badanych gospodarstwdomowych (ponad 81%) uwaaa, e ich warun-ki mieszkaniowe w marcu 2013 r. w porwnaniudo sytuacji w marcu 2011 r. nie zmieniy si. Nie-cae 8% uznao, e ulegy one pogorszeniu, a po-nad 11%, e poprawiy si. W porwnaniu do ocenformuowanych w marcu 2011 zwikszy si odse-tek gospodarstw domowych formuujcych ocenypozytywne (o ponad 1 p.p.).

26


***40. Najwikszym zaufaniem spord instytucji pu-

blicznych cieszy si Narodowy Bank Polski i po-licja.

41. Drug pod wzgldem zaufania instytucj finanso-w s banki komercyjne. ZUS Polacy darz wik-szym zaufaniem ni OFE.

***42. W 2013 r. w porwnaniu z 2011 r. dostp dzieci

w wieku 0-6 lat do opieki instytucjonalnej zwik-szy si we wszystkich klasach miejscowoci za-mieszkania, szczeglnie w miastach rednich i ma-ych (od 200 tys. do 500 tys. i od 100 tys. do 200tys. oraz poniej 20 tys.).

43. Wystpuje mae zrnicowanie terytorialne dost-pu do ksztacenia si wrd dzieci i modzieyw wieku 719 lat.

44. Oglny spadek odsetka osb w wieku 2024 latkontynuujcych nauk w miastach najmniejszychponiej 20 tys. mieszkacw i na wsiach orazwzrost aktywnoci edukacyjnej mieszkacw miastrednich i duych powyej 100 tys. mieszkacwprzyczynia si do zwikszenia i tak ju znacznychrnic przestrzennych w korzystaniu z usug edu-kacyjnych, odwrotnie do zmiany zaobserwowanejw 2011 r.

45. W 2013 r. kobiety w wieku 2024 lata zamieszkaew miastach w wikszym stopniu ni w 2011 r. ko-rzystay z usug edukacyjnych w przeciwiestwiedo mieszkanek wsi, co zwikszyo zrnicowanieterytorialne w zakresie korzystania z usug edu-kacyjnych dla kobiet. Odsetek mczyzn zamiesz-kujcych miasta i korzystajcych z usug eduka-cyjnych w trybie szkolnym i pozaszkolnym zmalaw stosunku do 2011 r.

46. Oglny spadek udziau korzystajcych z usugedukacyjnych wrd osb w wieku 25-29 lat wy-nika przede wszystkim z pogorszenia wskanikwdotyczcych miast powyej 200 tys. mieszkacw,natomiast w pozostaych typach miast zanotowa-no niewielki wzrost, co stanowi odwrcenie ten-dencji zaobserwowanej w 2011 r. Rnice teryto-rialne aktywnoci edukacyjnej w tej grupie wiekuutrzymay si, szczeglnie w ujciu miasto-wie,zmieniy si natomiast wzajemne relacje midzywskanikami dla miast na niekorzy miast naj-wikszych.

47. W 2013 r. zarwno kobiety, jak i mczyni w wie-ku 25-29 lat rzadziej ni w poprzednich trzechrundach badania korzystali z usug edukacyjnych.Utrzymaa si luka niekorzystna dla mczyzn.Wrd kobiet zaobserwowano kontynuacj wzro-stu dysproporcji terytorialnych. W przypadku m-czyzn dysproporcje miasto-wie s take due,cho mniejsze ni dla kobiet oraz mniejsze niw poprzedniej rundzie badania. Niekorzystnie wy-rniaj si miasta najwiksze i najmniejsze dlamczyzn oraz miasta rednie dla kobiet.

48. Poziom aktywnoci edukacyjnej osb w wieku 30-39 lat wci pozostaje bardzo niski, pomimo nie-wielkiej poprawy. Utrzymuje si brak skonnocido korzystania z usug edukacyjnych osb w wie-ku powyej 39 lat.

49. Proces doskonalenia kwalifikacji osb dorosychjest nadal selektywny z wzgldu na wiek, pe,miejsce zamieszkania, wyksztacenie oraz statusna rynku pracy.

***

50. Kapita ludzki Polakw wzrasta systematyczniei znaczco. W roku 2007 wskanik tego zasobu byna poziomie 41,72, w roku 2009 wynis 43,67,w roku 2011 osign 45,13 za w roku 2013 45,68.

51. Kapita ludzki maleje wraz z wiekiem najwy-szym poziomem tego zasobu charakteryzuj siosoby w wieku 15-34 lata, za najniszym osobyw wieku 45 lat i wicej. Z czasem wzrasta rnicamidzy osobami w wieku niemobilnym oraz oso-bami w wieku 3544 lat, ktre zmniejszyy swjdystans do osb najmodszych. Uwzgldnienie pcipokazuje, e we wszystkich rundach badania po-czwszy od roku 2007 wrd osb w wieku 1534 lata i 3544 lata to kobiety charakteryzowaysi wyszym poziomem kapitau ludzkiego, nato-miast wrd osb w wieku 45 lat i wicej bylito mczyni. Wyszy poziom kapitau ludzkiegokobiet w wieku 1544 lata jest zapewne konse-kwencj wikszej liczby lat spdzonych przez niena nauce formalnej oraz wikszego wskanika sko-laryzacji na poziomie uniwersyteckim. Wyszy po-ziom kapitau ludzkiego mczyzn w wieku 45 lati wicej w porwnaniu do kobiet moe wynika za-rwno z niekorzystnych dla kobiet rnic wykszta-cenia w starszych grupach wieku jak i z tego, ekobiety wczeniej ni mczyni wycofuj si z ryn-ku pracy; trac wic relatywnie wczeniej kontaktz innowacjami, korzystanie z ktrych najczciejwymusza rynek pracy.

52. Utrzymuje si wzorzec wyposaenia w kapitaludzki wedug klasy miejscowoci zamieszkania maleje wyranie wraz ze zmniejszaniem si wielko-ci miejscowoci. Najlepiej wyposaeni w kapitaludzki s mieszkacy najwikszych miast, za naj-sabiej mieszkacy wsi, cho relatywnie to oniwykazywali najwiksz popraw poziomu kapitauw latach 20072013. Tendencja wzrostowa doty-czy take mieszkacw innych klas miejscowoci.

53. Osoby aktywne zawodowo s lepiej wyposaonew kapita ludzki ni osoby bierne zawodowo, przyczym wrd osb aktywnych zawodowo wyszy ka-pita ludzki maj osoby pracujce. Zwikszy sidystans midzy osobami aktywnymi oraz biernymizawodowo. Aktywno zawodowa sprzyja podtrzy-mywaniu poziomu kapitau ludzkiego, a take zdo-bywaniu nowych umiejtnoci. Pozostawanie po-za rynkiem pracy prowadzi na og do stopniowej

27


deprecjacji posiadanych kwalifikacji i umiejtno-ci oraz przyczynia si do obnienia kapitau, coz kolei moe by przeszkod w wyjciu z biernocizawodowej.

54. Wrd osb pracujcych i bezrobotnych kobie-ty maj wyszy poziom kapitau ludzkiego, nato-miast wrd biernych zawodowo mczyni.

55. Utrzymuj si cztery odrbne grupy osb wyr-nione ze wzgldu na status na rynku pracy i po-ziom kapitau ludzkiego. Uporzdkowanie wedugmalejcych wartoci miernika pokazuje, e naj-wyszy poziom kapitau charakteryzuje studen-tw, drug grup tworz pracownicy sektora pu-blicznego, prywatni przedsibiorcy oraz pracowni-cy sektora prywatnego (w takiej kolejnoci pozio-mu kapitau), kolejn grup o znacznie mniejszympoziomie kapitau stanowi bezrobotni oraz innibierni zawodowo, za emeryci i rencici oraz rolni-cy tworz grup najsabiej wyposaon w ten za-sb. Relatywna poprawa poziomu kapitau dotyczyprzede wszystkim bezrobotnych i innych biernychzawodowo, a nastpnie cho znacznie sabsza rolnikw.

***56. Zdecydowana wikszo gospodarstw domowych

chciaa w lutym/marcu 2013 r., aby ich dzieciukoczyy szko wysz na poziomie magister-skim (ponad 70%). Natomiast prawie 18% go-spodarstw uwaao za wystarczajcy poziom wy-ksztacenia dla ich dzieci ukoczenie technikumlub liceum zawodowego, a prawie 13% szkoywyszej zawodowej (licencjat).

57. Gospodarstwa domowe byy najczciej zmusza-ne ze wzgldw finansowych w roku szkolnym2012/2013 do rezygnacji z zaj dodatkowychi korepetycji dla dziecka (odpowiednio ponad 15i ponad 12% gospodarstw). Najrzadziej dochodzi-o do zmiany szkoy na wymagajc mniejszychopat (w okoo 1,4% gospodarstw z dziemi w od-powiednim wieku). W latach 20092013 obserwu-jemy znaczcy wzrost rezygnacji z przyczyn finan-sowych tylko w zakresie podejmowania zaj do-datkowych (o ponad 1 p.p.). W ostatnich dwchlatach nie nastpiy istotne zmiany w czstotliwo-ci rezygnacji i ogranicze gospodarstw domowychw obszarze ksztacenia dzieci.

58. Ponad 78% gospodarstw domowych uwaao w lu-tym/marcu 2013 r., e poziom zaspokojenia ichpotrzeb zwizanych z ksztaceniem dzieci w po-rwnaniu do sytuacji sprzed dwch lat nie zmienisi, ponad 16% odczuo pogorszenie, a ponad 5%popraw. W stosunku do 2011 r. nie zmieniy siznaczco oceny gospodarstw domowych odnoniezmian w poziomie zaspokojenia edukacyjnych.

***59. 17% badanych gospodarstw domowych deklaro-

wao w marcu 2013 r., e musiao z powodw fi-nansowych zrezygnowa w cigu ostatniego roku

z wyjcia do teatru, opery, operetki, filharmoniii na koncert, 20% z wyjcia do kina, a ponad 17%ze zwiedzenia muzeum lub wystawy. W 2013 r.w porwnaniu z 2007 r. skala trudnoci finanso-wych gospodarstw domowych w korzystaniu z wy-branych form uczestnictwa w kulturze znaczcozmniejszya si, ale nie zmieni si w zasadzie odse-tek gospodarstw niezainteresowanych tymi forma-mi uczestniczenia w kulturze (od 1/4 do ok. 40%).

60. Prawie 18% badanych gospodarstw zostao zmu-szonych w ostatnim roku do rezygnacji ze wzgl-dw finansowych z zakupu ksiki, a 17% z zaku-pu prasy. W porwnaniu z 2007 r. s to wielkociznacznie mniejsze, ale na tym samym poziomiepozostay odsetki gospodarstw domowych nieza-interesowanych zakupem ksiek (od 13 do 18%)lub prasy (od 6,5 do 7,5%).

61. W co szstym gospodarstwie domowym jest in-strument muzyczny, ale w ponad 1/4 z nich niktz domownikw na nim nie gra.

62. Zaledwie 40% gospodarstw domowych zakupiow minionym roku ksiki, inne ni podrczniki i in-strukcje, w formie papierowej lub elektronicznej(przecitnie 9).

63. W 2013 r. ponad 13% gospodarstw domowych de-klarowao, e nie posiada adnego ksigozbioru.W ostatnich szeciu latach nastpi wzrost odset-ka takich gospodarstw (z 10,1%). Zaledwie 5%gospodarstw deklarowao posiadanie ksigozbioruponad 500 woluminw (w 2007 r. 5,9%).

64. Najczciej gospodarstwa domowe oceniay (pra-wie 78% gospodarstw), e poziom zaspokojeniaich potrzeb zwizanych z kultur, w ostatnichdwch latach nie zmieni si. Natomiast prawie18% gospodarstw uwaa, e sytuacja w tym ob-szarze pogorszya si, a tylko niecae 5%, e ule-ga poprawie. W porwnaniu z marcem 2011 r.znaczco (o prawie 2 p.p.) wzrs odsetek gospo-darstw domowych negatywnie oceniajcych zmia-ny zaspokojenia swoich potrzeb zwizanych z kul-tur.

***65. Procent gospodarstw domowych, zmuszonych

w 2013 r. do rezygnacji z wyjazdw wypoczynko-wych z powodw finansowych, waha si od pra-wie 38% w przypadku wyjazdw grupowych dziecido prawie 47% dla wyjazdw dorosych. Jednak-e obserwujemy znaczc popraw w tym zakresiew stosunku do 2009 r. Spadek koniecznoci tegotypu rezygnacji wynis ponad 2 p.p. przy wyjaz-dach rodzinnych oraz niecae 2 p.p. przy pozosta-ych typach wyjazdw. W ostatnich dwch latachnastpi natomiast znaczcy spadek koniecznocirezygnacji ze wzgldw finansowych z wyjazdwdorosych oraz wyjazdw rodzinnych (odpowied-nio o ponad 2 i o ponad 1 p.p.).

66. Najrzadziej gospodarstwa domowe nie odczuwa-y w lutym/marcu 2013 r. potrzeby wyjazdw

28


dorosych (prawie 31% gospodarstw), a najcz-ciej wyjazdw grupowych dzieci (prawie 78% go-spodarstw). W ostatnich czterech latach nastpiznaczcy wzrost braku odczuwania potrzeb ko-rzystania przez gospodarstwa domowe ze wszyst-kich wyrnionych form wyjazdu: o prawie 5 p.p.w przypadku wyjazdw grupowych dzieci, o ponad6 p.p. w przypadku wyjazdw rodzinnych i o pra-wie 2 p.p. w przypadku wyjazdw dorosych. Tak-e w ostatnich dwch latach obserwujemy podob-n tendencj spadku zainteresowania wyjazdami.Brak zainteresowania wyjazdami grupowymi dzie-ci zwikszy si o prawie 3 p.p., wyjazdami do-rosych o prawie 2 p.p., a wyjazdami rodzinnymio ponad 2 p.p.

67. Prawie 72% gospodarstw domowych uwaa, e za-spokojenie ich potrzeb zwizanych z wypoczyn-kiem w 2013 r., w porwnaniu do sytuacji sprzeddwch lat, nie zmienio si. Jednoczenie prawie26% gospodarstw wskazuje na pogorszenie si sy-tuacji w tym obszarze, a tylko niecae 3% na jejpopraw. W stosunku do ocen zmian formuowa-nych w 2011 r. nastpi dwukrotnie rzadziej senio-rzy ni osoby modsze uprawiaj jaki sport (wy-kres 6.4.5).

***68. Wedug deklaracji gospodarstw domowych w lu-

tym/marcu 2013 r. ponad 92% z nich w ci-gu ostatniego roku korzystao z placwek subyzdrowia opacanych przez NFZ, ale jednoczenieprawie 51% z nich korzystao z usug placwek,w ktrych leczenie i badania s patne i tylko po-nad 7% z placwek opacanych przez pracodaw-c, ktry wykupi abonament. W latach 20092013 nieznacznie, ale w granicach bdu pomia-ru, wzrs odsetek gospodarstw domowych ko-rzystajcych z usug placwek opacanych przezpracodawc, ktry wykupi abonament (o prawie1 p.p.). W ostatnich dwch latach czsto korzy-stania przez gospodarstwa domowe z okrelonychtypw palcwek suby zdrowia nie ulega znacz-cym zmianom.

69. Przecitnie najwicej kosztoway gospodarstwadomowe, ponoszce dany rodzaj wydatkw: lecze-nie i badania ambulatoryjne (582 z), zakup lekw(423 z); tzw. dowody wdzicznoci, czyli apw-ki, dziki ktrym prbowano pozyska lepsz czyszybsz usug (np. wiksze zainteresowanie pro-blemami pacjenta, wiksz trosk o jego zdrowie,wybr lekarza operujcego lub opiekujcego sipacjentem w szpitalu, przyspieszenie usugi itp.),wynosz rednio 287 z. Przecitna opata w szpi-talu publicznym nie przekraczaa 250 z, a wyso-ko szczerego dowodu wdzicznoci wrczane-go za ju uzyskan opiek wyniosa rednio 119 z.W porwnaniu z wczeniejszym okresem wzrosyrealnie jedynie wydatki na leczenie i badania am-bulatoryjne oraz na leki. Pozostae opaty realniespady.

70. W cigu roku poprzedzajcego badanie, wrd go-spodarstw domowych potrzebujcych zakupi lekilub usugi zdrowia, najczciej dochodzio do re-zygnacji z powodu braku pienidzy z wyjazdu dosanatorium (w prawie 29% gospodarstw), z uzy-skania protez zbowych (w ponad 24% gospo-darstw) oraz z leczenia zbw (w ponad 22%gospodarstw). W ostatnich czterech latach odse-tek gospodarstw domowych zmuszonych do ta-kich rezygnacji nie wzrs znaczco dla adnejz usug ochrony zdrowia. Nastpi natomiast zna-czcy spadek tego typu rezygnacji nastpi w przy-padku zakupu lekw, wyjazdu do sanatorium orazuzyskania protez zbowych (odpowiednio o ponad4, o prawie 4 i o ponad 3 p.p.). W latach 20112013 odsetek gospodarstw domowych zmuszonychdo rezygnacji z przyczyn finansowych z wyjazdwdo sanatorium oraz realizacji recept i wykupienialekw spad odpowiednio o prawie 3 oraz o prawie2 p.p. W tym samym okresie nie nastpi nato-miast wzrost odsetkw gospodarstw domowych,ktre z przyczyn finansowych musiay zrezygno-wa z pozostaych usug ochrony zdrowia.

71. W cigu roku poprzedzajcego badanie wrd go-spodarstw domowych potrzebujcych zakupi lekilub usugi zdrowia najczciej dochodzio do rezy-gnacji, z powodu braku pienidzy, z zakupu lekw(w 17% gospodarstw), leczenia zbw (w ponad16% gospodarstw), z usug lekarza (w prawie 14%gospodarstw). W latach 20072013 odsetek go-spodarstw domowych zmuszonych do rezygnacjiz przyczyn finansowych spad znaczco w przy-padku realizacji recept, leczenia zbw, wstawia-nia protez zbowych i wyjazdw do sanatorium.

72. W lutym/marcu 2013 r. gospodarstwa domo-we najczciej deklaroway, e zaspokojenie ichpotrzeb zdrowotnych w stosunku do sytuacjiw 2011 r. nie zmienio si (okoo 70% gospo-darstw). Ocen negatywnych tych zmian byo aprawie 28%, a pozytywnych tylko nieco ponad 2%Odsetek ocen negatywnych zmian wzrs o ponad3 p.p. w stosunku do ocen negatywnych zmianuzyskanych z 2011 r.

***

73. Na stabilnym poziomie ok. 60% utrzymuje siudzia osb zarejestrowanych w urzdach pracy,ktrzy speniaj take definicje bezrobocia BA-EL. Zwizany ze spowolnieniem napyw nowychaktywniejszych bezrobotnych spowodowa, ewrd ogu zarejestrowanych mniejszy odsetekstanowiy osoby niezainteresowane poszukiwaniempracy, a wikszy osoby, pracujce, pomimo reje-stracji.

74. Jeli z grupy zarejestrowanych bezrobotnych wy-czymy tych, ktrzy nie poszukuj pracy, nie sgotowi do jej podjcia oraz tych, ktrzy pracuji maj dochd miesiczny netto nie mniejszy ni1200 z, stopa bezrobocia spada w prbie badanej

29


z 13,9% do 8,6% osb w wieku aktywnoci zawo-dowej. Jeli doliczymy do nich faktycznie bezro-botnych ale niezarejestrowanych (tzw. ukryte bez-robocie) wskanik ronie do 10,3%.

75. Zaleno midzy niektrymi cechami indywidu-alnymi (np. dobrostanem psychicznym, relacjamispoecznymi, strategiami radzenia sobie z proble-mami, wysokoci dochodw) a utrat pracy jestdwustronna. Utrata pracy obnia dobrostan psy-chiczny, pogarsza relacje spoeczne, osabia zada-niow strategi radzenia sobie i zwaszcza ob-nia dochody, ale te wiksze ryzyko utraty pracymaj osoby z niszym dobrostanem, rzadziej sto-sujcy zadaniow strategi radzenia sobie, z gor-szymi relacjami spoecznymi i mniej zarabiajce.

76. Wzrost bezrobocia w okresie 20112013 by re-latywnie mao bolesny dla gospodarstw domo-wych, gdy ponownie zmniejszy si odsetek go-spodarstw domowych w najgorszej sytuacji, tzn.takich, w ktrych skad wchodziy osoby bezro-botne, a nie byo osb pracujcych.

77. Kontynuacja wzrostu udziau osb pracujcych,jako specjalici wynika nie tylko z rosncego po-pytu na prac osb o wyszych kwalifikacjach, aletake ze wzrastajcej poday osb o wyszychkwalifikacjach (midzy innymi wejcia relatywniedobrze wyksztaconego pokolenia boomu demo-graficznego pocztku lat 1980-tych). W tym kon-tekcie pogorszenie sytuacji na rynku pracy w la-tach 20092011 wpyno take na wysze bezro-bocie wrd osb, ktre przed utrat pracy wyko-nyway zawody specjalistw i managerw.

78. Okoo 40% osb poszukujcych pracy nie stano-wi bezrobotni, ale osoby ju pracujce, bd tylkochwilowo bierne zawodowo. W ostatnich latachodsetek osb pracujcych i jednoczenie poszuku-jcych pracy zwikszy si do 6% wszystkich pra-cujcych.

79. wiadczenie pracy na podstawie umw innych niumowy o prac na czas okrelony, nieokrelonyi samozatrudnienienie stanowi wrd osb powy-ej 24 roku ycia margines, a wrd osb w wieku18-24 lata take nie stanowi wikszoci.

80. Umowy na czas okrelny s najpopularniejszewrd osb poniej 25 roku ycia (ok. 44 proc),natomiast wikszo umw osb w wieku 2534lata to umowy na czas okrelony (55%). Na samo-zatrudnieniu pracuje ok. 11% osb w wieku 2534lata.

81. Analizy zmian sytuacji na rynku pracy osb pracu-jcych na umowach na czas okrelony wskazuj, epoprawiaj one szanse na znalezienie z czasem sta-bilniejszej pracy i chroni przed bezrobociem. Na100 osb pracujcych na czas okrelony w 2009 ro-ku, a 40 znalazo prac na czas nieokrelony dwalata pniej. Na 100 osb bezrobotnych jedynie13 mogo pochwali si podobnym osigniciem.Ponadto spord kadych 100 osb bezrobotnych

w 2009 roku 32 osoby byy w dalszym cigu bez-robotne w 2011 roku, tymczasem na kade 100osb pracujcych na czas okrelony w 2009 rokuw 2011 pracy nie miao 8 osb lub 10 jeli pracawiadczona bya w oparciu o umow o dzieo.

82. Nienotowany od 1989 roku wzrost aktywnociosb w wieku 45-59 lat wynika gownie z zaha-mowania ucieczki z rynku pracy tych osb, typo-wej dla lat wczeniejszych. Rzadko na rynek pra-cy wracay osoby, ktre ju otrzymay wiadcze-nia emerytalne lub rentowe. Wydaje si, e czcitego fenomenu wzrostu aktywnoci osb w wie-ku przedemerytalnym jest relatywnie may wpywspowolnienia na moliwoci znalezienia pracy przezte osoby. Wiksze szanse na rynku pracy powodu-j take, e do umiarkowany jest wzrost odsetkaosb, ktre zamiast mniej dostpnych rent i eme-rytur uzyskay inne wiadczenia.

83. W 2013 roku najlepiej ocenianymi przez respon-dentw kierunkami dalszych zmian instytucjonal-nych, uatwiajcych godzenie wychowania dziecii pracy zawodowej, byy moliwoci uelastycznia-nia czasu pracy, w tym rwnie moliwo pracyw domu, dziaania poprawiajce opiek nad dzie-mi do 7 lat oraz wysze zasiki. Po raz pierwszyw grupie najbardziej preferowanych rozwiza nieznalazo si wyduanie patnego urlopu macie-rzyskiego, co zapewne jest skutkiem wprowadze-nia w tym roku duszych urlopw macierzyskichoraz urlopw rodzicielskich.

84. W okresie 20112013 ponownie, po spadku w po-przedniej edycji badania, wzrosa rola czynnikwekonomicznych dla powrotw z emigracji zarob-kowej w Europie Zachodniej, a wiksza cz po-wrotw ma charakter wymuszony. Wzrs rwnieudzia osb deklarujcych, e powrt jest jedynieprzejciowy w 2013 roku wynis on 14% powra-cajcych z emigracji.

85. Pod wzgldem zdobywania dowiadcze migracyj-nych kluczowy by okres 20052007 10% osbw wieku 2534 lata deklarowao, e zdobyo wte-dy dowiadczenia zwizane z wyjazdem do pracyza granic. W kolejnych latach wyjazdy nie byyju jednak tak popularne, ale nadal kontynuowane,zwaszcza wrd osb w wieku 25-44 lata, z wy-ksztaceniem rednim lub zawodowym oraz z ma-ych i rednich miast.

86. Sytuacja osb powracajcych z emigracji zarobko-wej jes

Documents

Diagnoza Społeczna 2013 (45 MB)