Din Antropolojisi Acisindan Inanc Ve Din

8/13/2019 Din Antropolojisi Acisindan Inanc Ve Din

1/12

DN ANTROPLOJS AsNDAN NAN VE DNOLGUSUNA LKN BR DEGERLEN1)RMEelks T MR N

AN EVAtUA TION OF BELIEF AND RELlGION FROM THEASPECT OF ANTHROPOLOGY OF RELlGIONAnthropology of Religion is one of the main disciplines of socto-cUtural anthropology which deals with the religious emotlons of peoplewithin groups, investigates and makes cross cUtural researches on the pat-terns, practices and motives regarded as religious within cultures starting

from back in the historyand including our present time and deals withtheories regarding the origin of the rellgion.Bellef emphasizes a conclusion . it embodies the meaning of ar-riving, reaching, getting to a polnt , it also implies the feeling of beingsure, certain about a thing and rely on that thing . According to this mean-ing we can say ''there can be no one without a belief , Another essential formankind is the abUity to ''think''. To be able to think one needs to use hisintelleet. Every attempt made by using the intellect is reached to apointwhich one comes to a conclusion, to a belief. This conclusion is the truth of a

personal experience. These conclusions about personal experiences whenthey are share~ with other people who had similar experiences, we callthem shared believes which lead us to Common believes which is essen-tial for the notion of religion.Antropoloji Trke karlyla insan bilimi dir. nsan belirli birfizik yapya sahip biyolojik bir canl olmasnn yansra toplumsal bir 'varlktr. Tek bana soyutlanm olarak yaamaz, dier insanlarla iletiimiinde sosyal bir dzen kurarak yaar. te insanlarn oluturduu bu sos-

yal dzen ve dzenin yrtlmesi iin gerekli her trl soyut ve somutnesne ve sistemler, ksaca insann oluturduu her ey kltr meydanagetirir. nsanlarn inanlan da, dinsel uygulamalar da bu kltrn ayrl-maz bir parasdr. Antropolojinin (insan biliminin), kltrleri, sosyal


2/12

302 B EL KlS T EM RE N

yaam ve dzenleri inceleyen dal sosyal/kltrel antropoloji'dir'. DinAntropolojisi ise sosyallkltrel antropolojinin alt dallarndan biridir.nsanlarn dinsel kabu1 edilen inanlanna ve dinsel uygulamalanna ilikinantropolojik aratrmalar bu alt disiplinin alma merkezini oluturmak-tadr. Gerek tarih iinde ilk insanlarn din duygu1an, dinsel kabu1 edileninan ve dinsel uygulamalanm aratrmak, dinlerin kkenine ilikin ku-ram1ar oluturmak, gerekse gnmz toplumlarnda dinsel inanlar vedinsel uygulamalann, dnya grlerinin saptanmas, karlatnlmasksaca her ynyle aratnlmas din antropolojisinin konulan arasndadr.

lkemizde antropolojik yaklamla dinsel inan ve din olgusuna i-likin almalar Ankara niversitesi Dil ve Tarih Corafya FakltesiSosyal Antropoloji Anabilim Dalmn program ieriinde yer almaktadr.Bu yazmzla da Din Antropolojisi asndan inan ve din olgusuna ilikinbir deerlend'irme yapmak amacndayz.ncelikle inan nedir? Sorusuna yant vermek istiyoruz. Kelime-

nin yaln anlamyla inan bir sonu belirtmektedir, dnsel vargrdr'.Bireylerden emin olmay ona gven duymay iermektedir.Deerlendirmemizde de inan kelimesini bu yaln anlamyla ele al-dmz hatrlatmak istiyoruz' ve yaln anlamyla inan kelimesi sz ko-nusu' olduunda aada belirtilecei gibi inansz insandan sz etmekmmkn deildir nk hibireye inanmadn belirten en azndandnsel eylemleri sonucu hibreye inanmad vargsna u1amtryani dier bir deyile hibireye inanmadna inanyordur. Bu bir dn-sel eylem sonucudur.nl Trk mutasavvf Hac Bekta Veli aklla gidilmeyen yolun

sonu karanlktr derken, inanca u1aabilmenin ncl koulunun akl ileyola kmak olduunu vurgulamaktayd, Bunu antropolojik adan de-1 Bu alandaki almalann baz lkelerde sosyal antropoloji dier bazlannda ise kltrelantropoloji ad altnda srdrldn. grmekteyiz. Bu terminoloji farkllamasnnnedenleri zerinde gr bildirmi olan pek ok antropolog bulunmaktadr. Ancak, lke-mizdeki almalarda sosyal antropoloji ve kltrel antropoloji terimleri daha ok aynkapsam tanmlamak iin kullanlagelmitir. Bu nedenle biz her ikisini de dahil edereksosyalJkltrel antropoloji terimini kllanmay uygun buluyoruz.2 Varlan, ulalan nokta.3 Zaman zaman inanl olnak teriminin bir dine inanmak, ya da bir dinin gereklerineinanmak eklinde kullanldn, grebiliyoruz. Ancak bizim yorumumuzda bylesi birdurum kabullenme szcyle aklanmaktadr.


3/12

DN ANTROPLOJls ASINDAN NAN VE DN OLGUSUNA LKN 303BR DEGERLENDRME

erlendirdiimizde insan insan yapan ve dier canllardan ayran temelzelliinin dnmek olduunu grrz. nsan dnen bir varlktr.Dnme eylemi ise akl. kullanlarak gerekletirilir ve akl kullanlarakmeydana getirilen her dnce eyleminin ardndan bir sonu, bir vargnoktas yakalanr. Bu varlan sonu bireyin deneyimsel gereidir. Buhal, bir anlamda inan tr. inanlar kiiye zgdr. Bireyseldir. Naslyeryznde ayn yumurta ikizlerinde bile minimal dahi olsa farklar bulu-nacak kadar insanlar biribirine benzemez ve esiz yaratlmsa, bu fizikseld grnmleri gibi; yani, salar, gzleri, burunlar gibi beyinsel ilevle-rinin de farkllk gsterebilmesi, ksaca dnme eylemlerinin de detaydafarkllklar iinde olabilmesi mmkndr. Bu da bizi insanolunun, aynuyaranlar karsnda benzer olsa bile yine de minimal farkllklarla esizve bireysel bir vargya ulaabilme olaslna gtrecektir. Sonunda, .aynuyaranlar karsnda ne kadar insan varsa o kadar bireysel inan ile kar-lamak mmkndr. nsan ile esiz inancnn arasndaki ilikide birbakasnin glgesinin bulunmas olanakszdr. Dinsel inan sz konusuolunca, zellikle tanr inancna ilikin olarak islam dininde bu durumtanr ile kulun arasna kimse giremez eklinde anlatrna kavumaktadr.

nanlar, her bireyin dnme deneyimleri sonucu elde edilen olgu-lar olduuna gre, bireysel olarak deneyimlenmitir; yani bireyselispat olarak tanmlayabileceimiz bir sre geirmilerdir. Bunlar, de-neyimi yaayan kiinin gereidir. O kii iin bir ispat olgusu sz ko-nusudur. Ancak bu bir toplumsal ispat deildir. Yani nc kiilerinizlemesine msait deildir ve ayn yntemle ayn olguyu bir bakas ta-mamen ayn sonucu almak zere yaayamaz; nk, yukarda belirttii-miz gibi, her birey kendinden gelen farklarla dnsel eylemini srdre-cektir ve minimal de olsa farklarn bulunmas mmkndr.

u halde bir inan birliinden sz edilemez mi? Elbetteki edilebil-mektedir. Ancak, bu durumda paylamsal ispat sz konusudur. Payla-msal ispat terimini biraz aklayacak olursak, ayn uyaranlar karsndainsanlarn yaam olduklar bireysel ispatlarn benzerlikleri sonucu ileti-im kuran insanlar, bu benzer deneyimlerini paylamlardr. Benzer bi-reysel ispat deneyimleri yaayanlar, deneyimlerinin sonucunda eldeetmi olduklar duyguyu paylamlardr. Tasavvufta bunun ok gzelbir rneini Krklar Meclisi kavramnda grmekteyiz. Benzer sonucuelde ederek, benzer hal'i paylaarak, benzer zevke varabilmekten doanhal ehli kavram ile de paylamsal ispat yaayan kiilerin deneyimle-ri dile getirilmektedir. Bylece bir gurup insan, paylamsal ispat yolu ile


4/12

304 B EL KIS T EM R EN

ayn duyguyu, ayn zevki paylam ve biz duygusuna varabilmilerdir.Sonuta, insanlk iin esiz bireysel inanltan ve paylalan ortak i- .nan tan bahsedilebilmektedir. Ancak, her iki inan eklinin de toplumsalispat olana yoktur. Toplumsal ispat ise bugn bildiimiz bilimsel lmeyntemleriyle, birden fazla birey tarafindan deneylenebilen 'olgulardaayn sonucun elde edilebilmesidir. Bu yerekiminin varlnn kefne yolaan elmann her brakldnda ve herkesin huzurunda her defa yeredmesi gibi bir deneyimdir. Oysa inanlar konusunda bylesi bir top-lumsal ispattan sz etmek mmkn deildir.

Din olgusuna gelince, az nce inansz insan yoktur demitik, imdi. de dinsiz toplum yoktur diyeceiz. Ancak, bizim de katldmz bir gr-e gre dinden soyutlanm insan vardr da diyemiyoruz. Bu gre gre,bal olduu dinle anlamazla dm insan olabilmektedir. Hatta ba-zen bu kiiler kendilerini dinsiz ilan edebilirler, bu bir tepkidir. Bu tepki-den 'dolay kendisini dinsiz kabul eden kim olursa olsun dinsel inan,dinsel gelenek ve dinsel yapnn oluturduu bir kltrle yorulmutur.Bu nedenle, hristiyan dinsiz, mslman dinsiz gibi tanrmlan kabullen-mek zorunda kalyoruz. Sonuta da bir dine ballmzdan bireyolarakkurtulamyoruz. Dinden tamamen soyutlanamyoruz. Bunun iin nce-likle dinin ne olduunu tanmlamak gerekiyor. Kitaplar biraz kartrd-mzda pek ok din tanmlamas ile karlamaktayz.

Antropolojik aratrma alanlarndan pek ounda olduu gibi. dinantropolojisinin de odaklat esas nokta, bu durumda din olgusu, ke-sinlemi, evrensel kabul grm bir lanma sahip deildir. Hangi davra-nlarn dinsel olarak tanmlanacana ilikin sezgisel bir fikrimiz ola-bilirken, dini, antropolojik amalarla tanmlamak ve snrlanm izmekson derece gtr. erii asndan ele alnarak dine ilikin gnmze. kadar gelebilen gl tanmlar dini, ruhsal nesnelere inanmal olaraktanmlayan Taylor'a kadar iner. Bununla beraber bu tanm da belirli birolgunun ruhsal nu yoksa doal m kabul edilmesi gerektii asndansorgulanmtr.

Yine de Din Antropolojisine ilikin yakn zamanlardaki kaynaklar-da daha ok kabul grmekte olan aadaki aklamalara yer vermekistiyoruz. Buna gre, dinsel inanlar ve uygulamalar insanlarla doastgler ve nesneler arasndaki ilikilerdir. Bu tanmdan yola knca, sonderece basit grnmekle beraber, doal ve sosyal olan eylerle doastolan eylerin snrlarn izmekte byk glkle karlalmaktadr. Bu


5/12

D N A N TR O PL O J1S A S IN DA N N AN V E D N O L G U SU N A L KN 3 5B R D E G E R L E N D R M E

snrizmek konusunda Beals ve Hoijer akla yatkn grnen nerilerdebulunmaktadrlar . Bu 'aratrmaclara gre, rnein, sarmsan vebahastalm nleyecei inanc baz bilim adamlarnn bilimsel metodlasarmsan gerekten vebay nlediini deneyselolarak ispat etmelerinekadar doast bir olgu olarak kabul edilmektedir. Beals ve Hoijer'indinsel ve dinselolmayan ayrmna ilikin grleri ise yledir: nsanla-rn dnyevi ve yararc (pragmatik) davranlar benimsedii ve kefet-rnek, incelemek, snamak, alternatifler retmek ve sorular sormak do-rultusunda gayret gsterdikleri durumlarda, genellikle dinin ie karma-d sonucuna varmak daha akla yakndr. nsanlarn, saygyla karkkorku, hrmet, olaylar kadere balamak gibi davranlar benimsediidurumlarda ve deiikliklere, alternatifler kefetmeye isteksiz olduklardurumlarda ise, bir kutsallk ve dinsellik yaklam ie karmaktadr.Beals ve Hoijer yine de doalolan ile doast olann snrn kesin ola-rak izmenin pek de mmkn olamayaca kansndadrlar. Ayrca, doa-stnn yansra doal dnyay da aklamaya ynelik, hemen her top-lumda, eyann doasna ilikin ve yaamn amacna ilikin olarak siste-matik bir anlay dizesinin dinsel ereve ierisinde bulunduunu ileri'srmektedirler. Bu temel ve nemli dncelerin de genel bir terim olarakdnya gr olarak adlandrldn belirtmektedirler.

19. yy.da dinsel ierikli, karlatrmal almalar, zellikle, dinselformlarn kkeni, evrimi gibi sorular erevesinde grmekteyiz. rnein,Taylor, Animizm'i insanlk dinlerinin en eskisi olarak ne srmtr.Taylor, Animizmin ilk insanlarn uyku, d kurma, uyanma, rya, lmve benzeri hallere ilikin deneyimleri ve bunlarn yansmalarndan geli-tiini dnmtr. Bu da bedenden ayrlabilen bir ruh inancnn doma-sna neden olmutur. Taylor bu ilk dinsel formdan daha sonra Atalarbadeti'nin gelitirildiini ve bunun da nce oktanrcla ve son olarakda tektanr inancna yol atn dnmtr.

Frazer, insan kltrnn entellektel geliiminde by (maji), elinve bilim olmak zere aamann bulunduunu ileri srer. Frazer, elinin,ilk insanlarn evrelerine 've yaamlarna ilikin deneyimlerini aklamakve anlaml klmak gayretlerinden doduunu ileri srmtr.

4 Ralph Beals, Harry Hoijer ve Alan R. Beals , An Jntroduction to Anthropology, s: 473-478 .


6/12

306 B EL KlS T EM R EN

Marrett, dinin kkeninin, Animatizm'de, ya da ilkel insann doaldnyay tasanmlamasndaki hayretden ve saygyla kark korkudan kay-naklanan yaygn kiilikd g inanc nda, bulunmas gerektiini nesrmtr.Dier yandan Freud, dini kendisine ait insan psikodinarniklerineilikin teorisiyle ilikilendirerek bir din teorisi gelitirmitir. Bu teoride,dinsel inanlarn, ruhsal gerilimlerin, atmalarn ve komplekslerin u-

zants (projeksiyonlar) olduunu tartmaktadr. Bu tanrlar veya ruhlar,kararsz hisler beslernekte olduklarmza ynelik gelitirdiimiz atasalfigrler olarak tanmlanabilen ortak, paylalan fantazilerdir. Sonuta, dinortak1alan bir nevroz olarak alnmaktadr.Durkheim ise, dini, sosyal dayanmay kuvvetlendiren ve ifade e-den bir sosyal yaratma olarak sergilemitir. Durkheim dinin ilevsel y-nn vurgulam ve sade bir biimde bir toplumun meydana gelmesinisalayan ayin ve inanlar sistemi olarak tanmlamtr. Durkheim al-

malarnda, insanlarn, evrendeki eya ve olgulara, kutsalolan ve kutsalolmayan ayrm ile baktklarna da dikkat ekmitir. Durkbeim,Totemizm'i insanln en eski dini olarak ne srer. Dinin betimleyicizellii olarak, kutsallk lt ieren ruhsal nesnelere inanma, eklinde-ki Taylor'un grn reddeder.Durkheim'n almalarnn ilevsel yn, sosyal yapnn yansmasolarak dinin yapsal ilevsel bak as iinde ingiliz Sosyal Antropo-loji ekol iinde gelimitir. Fransz yapsalcl ve SimgeselAntropoloji'nin dier alanlarnda Durkheim'n almalarnn baka biryn de vurgulanmaktadr: Bu da, onun kutsal olan ve kutsalolmayanayrmas ve dinin simgesel boyutlar zerinde odaklamasdr.

.Dine ilikin modem Antropolojiyi etkilemi olan nemli bir teori deMarx'nkidir. Marx dini, bu dnyadaki gerek bir zgrln yerine tednyadaki aldatc bir zgrl vaad ederek, eitli toplumsal basklaraltndaki insanlarn (basklanmlarn) devrimsel potansilellerini denge-lemeye ve kendilerinin hakimiyetlerini olaanlatrmaya ve hakl kar-maya hizmet eden hakim snfn ideolojisinin bir rn olarak tanmla-mtr.

Bylece, Durkheim dini, sosyal yapnn gerek ve olumlu (positif)ilevsel yansmas olarak sergilerken, Marx ise tersine, arptlm oldu-


7/12

DN ANTROPLOJlsl ASNDAN NAN V E DN OLGUSUNA lL1K1N 307BR D E G E R L E N D R M E

unu ya da belirli bir sosyal snfn karlar tarafindan oluturulmu ide-olojik bir yansma olduunu ne srmtr.Bu 9 yy. tartmalar ve kuramlar her ne kadar deimeye uramolsalar da gnmz din antropolojisi iinde halen sregelmektedir. Pekok modern Antropolog ruhsal nesnelere inanma eklindeki Taylor'un dintanmlamasna hala baldr. Spiro; 'ruhsal' (veya insanst ) nesneleritanmlamaktaki glkleri ve ayn zamanda ateist olan (baz Budist felse-feler gibi) dinlerin varln kabul ederken yine de dinin en baarl tan-mnn kltrelolarak kabul grm insanst nesnelerle kltrnkoullad etkileimlerden oluan bir kurum olduu sonucuna varmak-tadr.Din antropolojisi alamndaki modern kuramclarn temel isimlerin-den biri de C. Geerz'dir. Geertz dini varoluun genel dzenine ilikinkavramlar formle ederek, insanda gl, sregelen ve uzun vadeli duy-gular ve motivasyonlar yaratarak etki gsteren semboller btn olaraktammlamakta ve bu kavramlar duygular ve motivasyonlarn esiz dere-cede doal grnecei biimde bir gerekilik halesi ile rtmektedir.Geertz, din antropolojisi alanndaki almalarn iki aamal yrtlmesi-ni nermitir. Bunlarn ilkini, dinsel sembolizmada bulunan anlamlarsisteminin bir analizinin yaplmas; ikincisini de, bu sistemlerin sosyal-yapsal ve psikolojik srelerle ilikilerinin aratrlmas oluturmaktadr.Geertz tarafindan ileri srlen bu yaklamlar da dinselolgunun eitliynlerine deinmekte ancak, hibiri bunu bir btnlk iinde tm ynle-riyle tanmlayamamaktadr.Gerilim ve ac ekme olgularna yant olarak din zerindeki vurgu-Iamann Malinowski'nin almalarnda da nemli yeri vardr.Malinowksi, dinin, bynn ve gelenein gerilim ile ba edebilmek iingeleneksel ve ruhsal 'kalar' salayarak psikososyal mekanizmalar sun-duunu savunmaktadr. Malinowski, dinin, trenlerin (ritel) ve efsane-nin (mith) oluumlarn var olan dzenini dorulamaya ve aklamayayaradn ve gerilimlerin ve zmlenmemi elikilerin ifade ediliindeemniyet spab olarak i grdklerini vurgulamaktadr.Dinin geliimine ve farkl toplumlardaki dinsel sistemlerin zellikle-rine ilikin karlatrmal almalara olan ilgi modern antropolojide dedevam etmitir. 98de G. Obeyesekere ahlaklandrmann(ethicization) dinsel evrimin genel bir zellii olduuna iaret etmektedir.Yksek. kltr deneyimine sahip dinlerde, dinsel kurtulua ulama (sel~-


8/12

308 B EL KS T EM R EN

mete ermek) olaslna bal olarak daha fazla gelitirilmi dinsel ahlakkurallan bulunduunu savunur. Hristiyanlk veya islamiyet gibi dinle-rin, ktlk , cefa ekme sorunlann ve ktln karsnda Tann'nnadaletine kavuma abalannr, dinsel selamete kavuma yoluyla akla-maktadr. Obeyesekere'ye gre kurtulu, bireyi cefa ekmenin tesindeson duraktaki statye tayan bir gei seramonisidir.E. romm 1950'de Psikanaliz ve Din konulu konferanslannda dinin

zelliklerinden birinin insancl (humaniter) ve otoriter olgulan. iermesiolduuna deinir ve en nemli sorunun Tanr'ya inanmak ya da inanma-makta deil, insancl bir yaam biimi ile otoriter ve puta tapc bir ya-ant arasndaki ayrrnda gizli olduunu belirtir. Dinin toplumdaki ege-men glerle ibirliine girdiinde orada insancl znden uzaklatnileri srer. Fromm insancl dinleri tanmlarken bunlann ncelikle nsanve onun gleri ile ilgilendiklerini belirtir ve yle der:nsan, kendini ve dier insanlarla olan ilikilerini anlayabilmek, evrendekiyerini kavramak iin ncelikle akln gelitirmelidir. Ve insan gerei tan-mak, olanaklannn ve gcnn snrlarnn farkna varmak zoiundadr. Sevmegleri gelimeli, kendi kendine kar saygs artmal ve tm canllarla beraberolduu deneyini yaamaldr. Bu tr bir dinsel yaant, evrenle bir olduu sez-gisini verir insana. Dnya ile olan ilikisini dnce ve sevgi zerine kuran birkii, kendini tm-evrenle birlik olmu gibi hisseder. Hmaniter bir dinde insa-nn abas, glerini kullanmay renmek ynnde younlar. Erdem,itaatde deil, kendini gerekletirmektedir. nan, bir eye inanmann getirdiibir gvendir ve dnce ile duygunun ibirlii altnda gelien kiisel deneysonucu ortaya kar. Yoksa belirli bir davran biimini, onu koyandan trdorudan kabullenmek deildir. Otoriter dinlerdeki sululuk duygusu ve ac

ekme yerine, burada baskn olan duygu sevintir. 5Otoriter dinleri ise ...bylesi dinsel yaantlarn temel zellii, insanlarnkendi dlarndaki grlmez, tutulamaz ve duyulamaz olan bir gce teslim ol-malardr. Bu tr elinin en byk erdemi itaaat, ba gnah ise itaatsizliktir.Tarr'nn en gl ve her eyi bilen oluu tanmlamasna kar, insan gszve anlamszdr. Kendini tam anlamyla Tarr'ya adadnda ve ancak bu yollainsan g kazanr. Kendini gl bir otoriteye adamak, insan yalnzlktan, k-st1lktan ve terkedilmilik duygusundan kurtaran zmlerden biridir ... eklinde tanmlamaktadr.

5 E. Fromm.Psikanaliz ve Din, s:576 E. Fromm, Psikanaliz ve Din, s:55


9/12

DN ANlROPLoJ s ASINDAN NANVE DN OLGUSUNA LKN 309BR DEGERLENDRMEDin olgusunun eitli aratrmaclarca tanmlanmas aklanmas a-balarna ksaca deindekten sonra inan ve din alanndaki deerlendir-memize dnmek istiyoruz.Yukarda bireysel ispatlardan ve paylalan bireysel ispatlardan szettik. Biz duygusunu oluturan paylalan inanlar 'insanlarda

ortaklalan davranlara da yol amtr. Bylece biz duygusu iindekibir gurup belirli olaylar karsnda benzer davran modelleriyle hareketetmekte ve grenekler, gelenekler, eitli adap ve erkan tarihsel sreiinde olumaktadr. '

Dnme ile varlan noktalarn tesi insann akl snrlarn zorlama-ya baladnda, insan kendini aan bir olguyu kavramaya alm vesezgisinin yardmyla bir olguyu kabullenme noktasna gelmitir. Kabul-lenmenin gereklemesiyle bir imandan sz etmek mmkn olmutur. Buinsanolunun akl izgisinin tesindeki, akn (transandantal) alandakikabullenmeler, kutsalolarak vasflandrlm ve insantesi, doast bug ve olgular diyar, insanolunun kutsallklar dnyasn meydana ge-tirmitir. Kutsallklar d~yas evresinde oluan toplumsal edimler, gele-nek, grenek, trenler vb. gibi uygularnar benzer davran kalplan iindebelirli bir btnsel ereveye oturarak din olgularn meydana getirmitir.. Dinler kltrleri, kltrler dinleri etkileyerek bir zincirin halkalar halindedinler tarihini oluturmutur.

Antropolojik adan baktmzda din olgusunun yaanan ve re-nilen bireyolduunu grmekteyiz. Burada karmza baka bir antropo-lojik kavram kmaktadr. i l l t r le rne olgusu. Yeni doan bebek bir. toplumun iine domakta ve kltrel ve sosyal bir varlk olarak toplum-daki rollerini ve ykmlluklerini iinde yaad toplumun artlamasylarenmektedir. Bu bir sosyal kabullenme srecidir. Toplumda var olandinsel deerler de bu sre yolu ile gelimekte olan birey tarafndan -renilir. Toplumun bir paras olan birey iinde yaad kltrn bir par-as olan dinsel uygulamalar renip byk bir ihtimalle uygulayacaktr.Burada her uygulama iin bir dnme ve inanma sreci yaamak yerinekltrn kendisine hazr olarak sunduu edimleri kabullenecek, benimse- 'yecektir. Dolays ile belki de dinsel pratiklerin her biri inanlarn olutu-u sreten gemeksizin bir kabullenme tarznda benimsenmektedir.

Toplumlar insanlardan olumaktadr. nsanlar dnen varlklardr.Dnme eylemleri onlar varglara ulatrr. Bunlar birey~el deneyimler,bireysel ispatlar'dr. Toplumsal varlk olan insan, bireysel deneyimleri


10/12

310 B EL KIS T EM R EN

sonucunda ulat varg noktasndaki duyguyu benzer deneyimleri yaa-m olanlarla paylar. Bu iletiim paylalan ispat olgusunu ve sonutapaylalan inan olgusunu oluturur. nan, bireysel ispat ierdii iinbireyden emin olmay ve gven duygusunu yaratr. Paylalan inanlarevresinde oluturulan davran kalplar ve eitli gelenek greneklertoplumlarn inansal trenlerine yol amtr. te yandan insanolu herzaman bir kltrn iine domakta ve .o kltrn deerleriyleyourularak bir yetikin olmaktadr. inde bulunduu kltrn kimi mo-tiflerini yadssa, reddetse de, yine de, yaamnn pek ok boyutunda kl-trel kalplarn tmnden soyutlanamaz ve tm yaantmzla iie olandinsel motiflerin kimini yadsmak iin dier bazlarn kullanabilir dahi.

Dinsel trenlerin, geleneklerin ve tm uygulamalarn toplumubirarada bir dzen iinde tutmak gibi bir sosyal ilevi olduu dikkatimiziekmektedir. Bu konuda eski bir in kitabnda yle dendiine yer veril-mektedir: Ynlar birarada tutan trenlerdir, ve eer bu ba ortadankaldrlrsa bu ynlar dzensizlik iine derler ? nsanlarn yaamtarzlaryla dinsel uygulamalar hep i ie bulunmutur. Bu nedenle birtoplumun yaam tarzn anlamak onlarn dinsel uygulama ve dinsel bakalarn tanmakszn yetersiz kalabilir. Ayn ekilde dinsel bak alar-n ve uygulamalarn anlayp tanyabilmek iin de yaam tarzlarna ilikinbilgi edinilmesi doru olacaktr.

Dnya dinler tarihine baktmzda ok sayda farkl inanlar ile be-zenmi farkl beklenti ve yaptrmlar olan dinler ve dinsel geleneklergrmekteyiz. Her dini btnsel erevesi iinde alnca biribirlerindenfarkllaan yanlarn bulup kartmak mmkndr. Gerek kitapsz dinlergerekse kitapl dinler iin bu durum sz konusudur. yle zamanlar ol-mutur ki, insan topluluklar adeta bir tanrlar bahesinde yaam, aynanda pek ok tanrnn varlna inanarak bunlar evresinde dinsel edimle-rini srdrmlerdir; Yine yle zamanlar olmutur ki, dnya nufusu b-yk lde tek bir tanrnn varl inanc konusunda hemfikir olmu an-cak ibadet ekilleri dinsel uygulamalar farkllamtr. Ya da, yle za-manlar olmutur ki, dnyamzn bir blgesi younlukla ok tanr inancnyaarken bir baka blgesinde nfusun byk ounluu tek tanr inancetrafnda birlemilerdir.

Bugn insanln gelmi olduu tek tanr inancn, dnyann, evre-nin, tm kainatn yaratcsnn yce tanr olduu nu savunur ekilde son7 Brian Morris, Anthropological Studies of Religion, 5:111


11/12

DN ANTROPLOJs ASINDAN NAN VE DN OLGUSUNA LKN 311BR DEGERLENDRME

kitab din olan islamiyette de grmekteyiz (slamiyet; Yahudiliin,Elohim ve Yahova ikiliiyle Hristiyanln teslis karsnda, katk-sz tektanrc olarak tanmlanr) Dier kitabi dinlerdeki tek tann inancda tm evrenin yaratcsnn yce Tanr olduunu phesiz bir ekildekabul eder.Sonuta, grmekteyiz ki, bu zerinde yaadmz dnya da hep ge-ne ayn dnyadr. lk insanlarn yaadklan dnya da bu dnyadr. Onlanda yaratan ayn tanndr. Dnya nfusunun bir ksm u dine bir ksm budine bal olarak ibadetlerini srdrrken de, ok tanrl inanlara sahip-ken de var olan yine sadece O dur. u halde ok tanrl dnemde yaa-yan ilk insanlara verilen tannsal mesaj ile tek tanr inancnda yaayanbugnk insanlara verilen tanrsal mesaj da ayn tannnn rn olmasnedeniyle farkl olmamas gerektir. Peki, neden bunca ok din ortayakmtr? Neden dinler ayn deildir? Farkldr. Tanr ayn, mesaj ayn,kul ayn ancak dinler farkldr. u halde dinleri farkl klan nedir? Dinle-rin de iine doduu kltr, yani bu mesaj deifre edecek olan dona.:.m

farkldr. Bunlar, kltr ve dinselolgular arasndaki etkileimlerdir. Itedin antropolojisi bu balamda din olgusuna tarihsel sre iinde bak-makta ve yantlar aramaktadr.BBLYOGRAFYA

BARLEY, Nigel. The Innocent Anthropologist, Pengun Books, 1986BEALS, Ralph L. Harry Hoijer, Alan R. Beals, An introduction to Anthropology, MaemillanPub. Ine. U.S.A 1977FROMM, Erich, Psikanaliz ve Din, istanbul, 1991.GEERTZ, Clifford. The Interpetration of Cultures, Basic Books Pub. Ine. New York, 1973.JAMES, William. The Varieties o Religious Experience, Fontana Books, 1963.MALINOWSKI, B. ev: Saadet zkal, By, Bilim ve Din, istanbul, 1990MALiNOWSKI, B. ev: Do. Dr. M. Fatih Gm. nsan ve Kltr, Ankara, 1990MORRIS, Brian. Anthropological Studies of Religion, Cambridge, 1993OBEYESKERE,G. Medusa's Hair, Chicago, 1981SEYMOUR-SMITH CHARLOTIE. Macmillan Dictionary of Anthropology, MaemillanPress Ltd, London, 1993 8 Orhan Hanerliolu, Dnce Tarihi, s:149


12/12

Documents

Din Antropolojisi Acisindan Inanc Ve Din