diplomski/specijalisti - apeironsrbija.edu.rsapeironsrbija.edu.rs/.../Radovi/Specijalisticki/Diplomski1.pdf · diplomski/specijalisti ... sredinom putem razmjene komunikacije, rada

PANEVROPSKI UNIVERZITET „APEIRON“ BANJA LUKA

Fakultet zdravstvenih nauka

diplomski/specijalistički rad

POTENCIJALNO IZGUBLJENE GODINE ŽIVOTA KAO INDIKATOR ZDRAVSTVENOG STANJA

STANOVNIŠTVA U REPUBLICI SRPSKOJ

Student Mentor

Darijana Antonić Prof.dr Mirjana Martinov Cvejin Br. indeksa 0002-07/VMZ-S

Banja Luka, mart 2009. godine

Savremeni čovjek više od svega želi da umre zdrav!

Artur Miler

SADRŽAJ

1. UVOD ............................................................................................................................................1

2. PREGLED LITERATURE .........................................................................................................3

2.1 Savremeni koncept zdravlja ........................................................................................................ 3 2.2 Zdravlje i bolest ............................................................................................................................ 4 2.3 Faktori od kojih zavisi zdravlje i bolesti ljudi............................................................................ 5 2.3.1 Endogeni faktori zdravlja............................................................................................................6 2.3.2 Egzogeni faktori-okolina i zdravlje.............................................................................................7 2.4 Zdravlje i kvalitet života.............................................................................................................. 9 2.5 Mjerenje zdravlja stanovništva indikatori i indeksi.................................................................. 9 2.5.1 Indikatori za procjenu zdravstvenog stanja stanovništva ......................................................12 2.5.2 Novi pristupi mjerenja zdravlja stanovništva..........................................................................14 2.5.3 Složeni (kompozitni) indikatori.................................................................................................15 2.5.4 Izvori podataka za ocjenu zdravstvenog stanja.......................................................................16

3. CILJ RADA ................................................................................................................................19

4. MATERIJAL I METODE RADA ............................................................................................20

5. REZULTATI I DISKUSIJA......................................................................................................21

5.1 Broj i struktura stanovništva .................................................................................................... 21 5.2 Očekivano trajanje života.......................................................................................................... 24 5.3 Mortalitet u Republici Srpskoj, 2003-2007 .............................................................................. 27 5.3.1 Broj i stuktura umrlih u Republici Srpskoj, 2003-2007..........................................................27 5.3.2 Najčešći uzroci umiranja po polu u Republici Srpskoj, 2003-2007........................................29 5.3.3 Stope mortaliteta najčešćih uzroka smrti u Republici Srpskoj, 2003-2007...........................31 5.3.4 Starosna struktura umrlih u Republici Srpskoj, 2003-2007...................................................40 5.3.4.1 Najčešći uzroci umiranja prema dobnim skupinama u Republici Srpskoj, 2003-2007 .......43 5.4 Potencijalno izgubljene godine života u Republici Srpskoj, 2003-2007................................. 50 5.4.1 Broj i stope potencijalno izgubljenih godina života u Republici Srpskoj 2003-2007............50 5.4.2 Potencijalno izgubljene godine života zbog najčešćih grupa bolesti kao uzroka smrti u

Republici Srpskoj, 2003-2007 ....................................................................................................52 5.4.3 Potencijalno izgubljene godine života zbog najčešćih uzroka smrti u Republici Srpskoj,

2003-2007.....................................................................................................................................55 5.4.4 Prosjek potencijalno izgubljenih godina života prema uzroku smrti u Republici Srpskoj,

2003-2007.....................................................................................................................................58

6. ZAKLJUČAK.............................................................................................................................61

LITERATURA ...........................................................................................................................62

Darijana Antonić DIPLOMSKI/SPECIJALISTIČKI RAD Uvod

1

1. UVOD

Istorijski, gledano ljudi su još davno shvatili da postoji veza između razvoja društva i društvenih odnosa i zdravlja. Bilo je potrebno dosta vremena i napora da se približimo jednom naučnom i stručnom sagledavanju ovog problema. Savremeni koncept zdravlja čovjeka i sistema zdravstvene zaštite ukazuje da je stepen demokratičnosti nekog društvenog i političkog sistema veći ukoliko je razvio efikasan i racionalni sistem zdravstvene zaštite. Sve veći broj istraživača i eksperata Svjetske zdravstvene organizacije ukazuje da „zdravlje nije samo preduslov već i rezultat razvoja“.

Pojam zdravlja se najčešće vezuje uz pozitivne životne vrijednosti, a karakterišu ga osnovna obilježja: subjektivni doživljaj dobrog osjećaja, uravnotežen razvoj različitih sposobnosti i mogućnosti nesmetanog obavljanja različitih funkcija, što se odnosi na fizičko i na duševno zdravlje. Zdravlje se postiže ravnotežom razvoja svih sposobnosti i zadovoljenja osnovnih ljudskih potreba. Pitanje ravnoteže predstavlja napore pojedinca i zajednice da uspostave interakciju sa svojom socijalnom, kulturnom i ekonomskom sredinom putem razmjene komunikacije, rada i sličnih odluka. Ukoliko se uspostavi potpuna adaptacija pojedinca na faktore spoljne sredine, on će biti zdrav, odnosno u stanju unutrašnje dinamičke ravnoteže. Ne treba zaboraviti da mogućnost prilagiđavanja ima određene granice koje se ne mogu proširivati u beskraj.(1) Uticaj nepovoljnih faktora će smanjiti adaptabilnu mogućnost pojedinca, što za posljedicu ima poremećaj ravnoteže i pojavu bolesti.

Za humanu populaciju, odnosno za sve ljude i njihove zajednice od svog postanka do danas, zdravlje je uvijek bilo izazov koji se rješavao na onaj način koji je odgovarao opštem drušvenom razvoju i dostignutom stepenu znanja, iskustva, tehnologije i dr..

Organizovani rad na procjeni zdravstvenog stanja stanovništva počinje poslije Prvog svjetskog rata, odnosno kada zdravstvena organizacija Liga naroda 1930. godine počinje da radi na zdravstvenim indikatorima. Stručni i naučni pokret u procjeni nastaje 1939. godine kada su Stouman i Falk predložili tri grupe zdravstvenih indikatora za procjenu: (a) indikatori vitalnosti i zdravlja; (b) indikatori spoljnje sredine i (c) indikatori aktivnosti zdravstvene službe.

Procjena zdravstvenog stanja stanovništva danas se smatra neophodnom kako sa aspekta društveno-političke zajednice, nekih drugih zajednica i ljudi, tako i sa aspekta zdravstvenog sistema. Svi navedeni akteri imaju svoj različit pristup i interes. Političkim organima procjena je potrebna da bi formulisali odgovarajuću politiku i startegiju zdravstvene zaštite, onima koji odlučuju da bi donijeli odgovarajuće pravovremene odluke; planerima da bi mogli da procjene i što realnije predvide budućnost; ekonomistima da akcije sprovedu na što efikasniji način; davaocima usluga da sprovedu

Darijana Antonić DIPLOMSKI/SPECIJALISTIČKI RAD Uvod

2

najkvalitetniju zaštitu, a korisnicima-građanima-ljudima da na jednostavniji, brži i kvalitetniji način zadovolje svoje zdravstvene potrebe.

Procjena zdravstvenog stanja stanovništva ima tri osnovne funkcije: informisanje – da informiše javnost/narod o zdaravstvenoj situaciji; administracija - da pomogne upravljačima menadžerima; nauka - da pomogne onima koji se bave naučno-istraživačkim radom.

Kompleksnost procjene se ogleda prvenstveno zbog prisustva čitavog niza faktora koji utiču na zdravlje stanovništva, različitih mogućnosti prikupljanja informacija u određenim sredinama, teškoće u izboru najpovoljnijih indikatora za procjenu i istraživačkim izazovima.

Procjenu zdaravstvenog stanja pojedinca je fundamentalna ideja u medicini, dok je procjena zdravstvenog stanja stanovništva ne samo nova ideja, već i nov koncept u zdravstvenoj zaštiti. Drugim riječima, procjena zdravstvenog stanja treba da bude prva faza i preduslov za kontinuirani sistematski i planski rad na unapređenju kako zdravstvenog stanja tako i čitavog (ukupnog) zdarvstvenog sistema, odnosno rad na njihovoj reformi.

Imajući u vidu ove činjenice predmet ovog rada je da se kroz stanje mortaliteta kao jednog od indikatora zdravstvenog stanja stanovništva, ocjeni stanje zdravstva i njegove efikasnosti kroz primjenu programa prevencije potencijalno izgubljenih godina života zbog prerane smrti.

Darijana Antonić DIPLOMSKI/SPECIJALISTIČKI RAD Pregled literature

3

2. PREGLED LITERATURE 2.1 Savremeni koncept zdravlja

Ustavom i Zakonom o zdravstvenoj zaštiti i zdravstvenom osiguranju, zdravlje i zdravstvena zaštita postali su zajednička briga svih subjekata u društvu, a ne samo zdravstva. Ustavom je zagarantovano pravo svakog čovjeka na zaštitu zdravlja, takođe, je jedna od značajnih društvenih mjera koje imaju uticaj na svijest građana o svom zdravlju i zdravstvenom stanju cjelokupnog stanovništva.

Ustavom Svjetske zdravstvene organizacije, zdravlje je definisano kao „stanje potpunog fizičkog, psihičkog i socijalnog blagostanja, a ne samo odsustvo bolesti i onesposobljenosti“. Ova je definicija prihvaćena i čitavom svijetu, mada je kritikovana od mnogih autora u prvom redu zbog nemogućnosti da se kvantifikuje i koristi za postavljanje jasnih ciljeva zdravstvene politike. Definiciju zdravlja iz Ustava Svjetske zdravstvene organizacije treba prihvatiti kao idealan cilj kojem treba težiti, ali taj cilj nema ograničeno vrijeme za ostvarenje.

Pored brojnih primjedbi ovakvom definisanju zdravlja, postoji nešto što ovu definiciju stavlja iznad svih ostalih, a to je uvođenje socijalne komponente zdravlja. Ova komponenta zdravlju daje izuzetnu vrijednost i omogućava da se unapređenju zdravlja priđe na savremeniji, realniji i racionalniji način. Socijalna komponenta zdravlja uslovila je da se socijalno blagostanje ne odnosi samo na pojedinca, već i na društvenu zajednicu u cjelini, a to je doprinjelo i shvatanju zdravlja kao dijela socijalne politike.

Savremeni koncept zdravlja ukazuje da se ono sastoji od biopsihosocijalnih komponenti pojedinca i ekološko-socijalnih komponenti njegovog okruženja. To znači da zdravlje proizlazi iz dinamičke ravnoteže čovjeka i njegove okoline, tj da je zdravlje rezultat endogenih, nasljednih i heridantnih činilaca i spoljašnjih faktora koji se nalaze u čovjekovom okruženju. Između čovjeka i njegove okoline postoji dinamičan odnos sa stalnom interakcijom međusobnih uticaja. Svojim aktivnostima čovjek mijenja svoju okolinu, ali se istovremeno, pod uticajem okoline mijenja i sam. Ovi procesi se ne mogu objasniti čisto biološkim reakcijama zbog toga što se sa njima prepliću brojni društveno-ekonomski i kulturni uticaji. Na taj način se čovjek rađa kao biološko i postepeno prerasta u biosocijalno biće.(2)

Belgijski sociolog Rene Sand kaže: „Zdravlje ne može biti jednostavno podijeljno narodu kao hrana, ono zahtjeva njegovu participaciju.“


4

2.2 Zdravlje i bolest

Zdravlje i bolest su relativni pojmovi koji označavaju balans tjelesnih funkcija i formi koje proizlaze iz više ili manje uspjelog aktivnog prilagođavanja čovjekovog organizma na sredinu u kojoj on živi. Zdravlje predstavalja harmoničnu ravnotežu u građi i funkcijama organizma u i psihičkom doživljavanju, koji je preduslov za punu radnu sposobnost i time za puno uživanje života. Bolest je poremećaj te harmonične ravnoteže sa smanjenjem radne sposobnosti, sniženjem životnog užitka i duševnim opterećenjima. Iz ovog proizlazi da su pojmovi zdravlja i bolesti nerazdvojno povezani jedni sa drugim.

Zdravlje pojedinog čovjeka možemo zamisliti kao stanje koje se nalazi između potpunog gubitka zdravlja (tj. smrti) 100% zdravlja (tj. nigdje dostignutog „potpunog fizičkog, mentalnog i socijalnog blagostanja“).(3) (Shema 1.)

Shema 1. Prikaz relevantnosti pojma zdravlja

I najzdraviji čovjek na svijetu sigurno je u izvjesnoj mjeri bolestan, ali zato i najbolesniji čovjek, dok je živ, nosi u sebi izvjesnu rezervu zdravlja. Idealizovati zdravlje je nemoguće, jer takvo zdravlje ne postoji, zbog toga što nema čovjeka koji može da postigne potpuno blagostanje u svim sferama zdravlja.

Bolest je stanje ili način reagovanja organizma na spoljnu sredinu kod koga nastupaju kvalitativni i kvantitativni poremećaji funkcije. Najčešće socijalno značajni poremećaj je nesposobnost za obavljanje redovnih životnih funkcija, uključujući i rad. nešto rjeđa posljedica bolesti je trajno oštećenje nekog organa ili funkcije organizma, a najrijeđa, iako za sve ljude neizbježna posljedica bolesti je smrt.

S obzirom na mnogostrukost sastava i funkcije ljudskog organizma zdravlje pojedinca je rezultanta koja proizlazi iz sposobnosti prilagođavanja pojedinih tjelesnih funkcija određenim uslovima spoljnje sredine, kao i unutrašnje tjelesne sredine.(3)

Zdravlje pojedinca i ljudskih grupa zavisi od prilika koje vladaju u životnoj sredini, a razumijevanje zdravlja i bolesti se postiže samo uočavanjem svih faktora koji učestvuju u tom zbivanju.

Između ovih dviju tačaka se nalazi zdravlje svih ljudi

0% zdravlja (smrt)

100% zdravlja (?)


5

2.3 Faktori od kojih zavisi zdravlje i bolesti ljudi

Biti zdrav ima različito značenje za različite ljude, zato je nemoguće povući granicu i odvojiti normalno (zdravog) od nenormalnog (bolesnog). Pojam normalnost se vezuje za zdravlje, a u kliničkom smislu taj pojam podrazumijeva odsustvo bolesti i njenih komplikacija.

U proučavanju zdravlja i bolesti postoje dva opšta modela i to:

� model „trougla“ i � model „dijamanta“ Model „trougla“ zasnovan je na iskustvu masovnih zaraznih bolesti. Prema

ovom modelu bolest je rezultat uzajamnog djelovanja između čovjeka, s jedne strane, i uzročnika bolesti, s druge strane. Presudnu ulogu za ishod tog procesa igra sredina u kojoj se odvija ta borba. Bolest i njene posljedice su prema tome izraz poremećaja ravnoteže između snaga i svojstava čovjeka i/ili uzročnika bolesti i/ili promjena u fizičkoj, biološkoj i socijalnoj sredini.(4)

Drugi model je poznat kao model „dijamanta“ i predstavlja modifikaciju prvog. U ovom modelu zdravlje ili bolest određeno je dejstvom nezavisnih, ali i međusobno povezanih varijabli kao što su: genetski faktori, način života i ponašanja, socio-ekonomski faktori i pristupačnost i rad zdravstvene zaštite.(5)

Za razumijevanje etiologije bolesti neophodno je poznavati ne samo uzročnike

Period života Bolest

Mladost Starost

Etiologija

Egzogena; Očigledna;

Specifična (pojedinačna); Potiče od nedavno

Endogena; Akutna;

Kumulativna, multipla; Često potiče odavno

Nastup Nagao Postepen, asimptomatičan

Tok Akutan:

Ograničen na sebe; Ostavlja imunitet

Hroničan; Progresivan (duga nesposobnost

pije smrti); Ne ostavlja zaštitu (porast osjetljivosti prema drugim

bolestima

Individualna varijacija Mala Velika

Shema 2. Reagovanje na bolest prema Stieglistu(6)

bolesti i prilike u fizičkoj, biološkoj i socijalnoj sredini nego i sve humane faktore koji mogu biti značajni za zdravlje. Prema Gordonu(7) kod ljudi treba razlikovati sljedeće humane faktore: različita tjelesna građa, fiziološko stanje, razlike u polovima, dobna skupina, konstitucija, rasa, obrazovanje i kultura i u različitoj prirodnoj ili stečenoj otpornosti ili imunitetu. Humani faktori uslovljavaju različito reagovanje ljudi


6

na određene uslove životne sredine, jer i pod sličnim okolnostima ljudi različito reaguju na djelovanje uzročnika bolesti.

Razlike u reagovanju ljudskog organizma na prilike u životnoj sredini proizlaze iz određenih unutrašnjih bioloških i psiholoških promjena koje nastaju sa starenjem, koji predstavlja zakonit biološki proces. Starenje počinje začećem, a završava smrću organizma.

Razvitak ljudskog organizma može se podijeliti u tri perioda: evolucija, zrelost i inovolucija. Prema Stieglitz-u čovjek se najbrže mijenja u djetinjstvu, a najsporije poslije 50 godine života. Intelektualne sposobnosti rastu sporo, dostižu svoj nivo oko 50 godine i tek onda polako opadaju. Reproduktivni period kod žena prestavlja relativno kratak period.(6)

2.3.1 Endogeni faktori zdravlja

Sve životne funkcije u organizmu odvijaju se u ćelijama u čijim jedrima (nukleusima) se nalaze hromozomi sastavljeni od gena, nosilac nasljednih osobina. Hromozomi nose pakete dezoksiribonukleinsku kiselina (DNK) koje biološki određuju čovjekove nasljedne osobine. Svaka ćelija ima iste potencijalne osobine, a u procesu diferencijacije dobijaju razičite uloge, formiraju različita tkiva i dobijaju različiti izgled (jetra, krv, pluća itd). Sve one imaju isti genotip, ali koristeći materijale iz okoline (hrana), rastu i razvijaju se formirajući na taj nači, fenotip, kao rezultat interakcije nasljeđa i okoline. Tako će se dva jednojajčana blizanca odvojena poslije rođenja i stavljanja pod različite uslove rasta i ravoja, razlikovati u psihičkim osobinama, pa i fizičkom izgledu. Okolina, ne samo da djeluje na čovjeka tokom njegovog ekstrauterinog razvoja, nego ovaj uticaj započinje još prije njegovog rođenja. Znači da nasljeđe i hereditet djeluje na čovjeka i određuje zdravlje i bolest, ali sa razičitim intenzitetom. Sa druge stane, bez uticaja okoline ne razvija se ni jedna ljudska osobina. Zbog ovih razloga teško je podijeliti bolest na nasljedne i nenasljedne.(2)

Najrealnije je njihvo grupisanje na tri grupe:

� grupa sa dominacijom genetskih faktora (hemofilija), � grupa kod kojih su unutrašnji faktori i faktori okoline približno jednakog uticaja

(šećerna bolest, povišeni krvni pritisak, bolest srca), i � grupa kod koje je unutrašnji faktor neznatan, a faktori okoline dominiraju

(zarazne bolesti, povrede).

Ovakvo shvatanje uticaja nasljeđa omogućava zajednici da organizovanim mjerama zdravstvene zaštite koristi i uticaj nasljednih osobina, pri očuvanju i unapređenju zdravlja.


7

2.3.2 Egzogeni faktori-okolina i zdravlje

Čovjekova okolina predstavja jedinstvenu cjelinu koja svim svojim faktorma djeuje na čovjeka, pa se može reći da je čovjek u suštini proizvod svoje okoline i njen sastavni dio. Ako se zdravlje, prema ovim stavovima, smatra procesom dinamičke ravnoteže čovjeka i njegove okoline, onda bolest predstavlja nesposobnost ili nemogućnost uspostavljanja te ravnoteže.

Faktori koji u organizmu pokreću procese odgovorne za održavanje ravnoteže (adaptivni mehanizmi) nazivaju se izazovima (stresorima). Izazovi mogu da djeuju u pozitivnim, ali isto tako i u negativnom smislu. Oni izazovi koji imaju negativan uticaj, nazivaju se faktori rizika. Faktori rizika su osobine, događaji ili navike koji povećavaju vjerovatnoću javljanja bolesti, povrede ili smrti kod ljudi.

Ako je čovjek duže vremena izložen djelovanju faktora rizika, mehanizam za prilagođavanje (adaptivni mehanizam) se zamara, iscrpljuje, odbrambena sposobnost organizma opada, ravnoteža čovjeka sa okolinom se remeti i javlja se bolest.(2) Prema ovm konceptu faktori rizika su:

1. Lične karakteristike pojedinca

� demografske (starost, pol); � zdravstvene (prethodna i novonastala oboljenja, zdravstveni potencijal,

zdravstveni resursi, i zdravstveni rizci), � socijalno-ekonomske (društveno-ekonomski položaj pojedinca-zaposlenost,

zanimanje, materijalni status, ponašanje–pušenje, uzimanje droge i alkohola, način ishrane, lična higijena).

2. Karakteritike okoline:

� fizičke (aerozagađenje, zagađenje hrane, vode i zemljišta, buka), � biološke ( promjene biljnog i životinjskog svijeta), � socijalno-ekonomske (društveni odnosi u porodici i na radnom mjestu, u

školi, društeni standard, uslovi života, školovanje, socijalna sigurnost).

Okolina je skup svih spoljašnjjih uticaja koji odredjuju život i razvoj pojedinca, formirajući istovremeno i njegovo ponašanje. Iz okoline čovjek uzima kiseonik, vodu i hranu. Bez kiseonika čovjek živi nekoliko minuta, bez vode nekoliko dana, a bez hrane nekoliko nedelja. Okolina predstavlja jedinstvenu cjelinu. Međutim radi lakšeg razumijevanja i proučavanja njenih uticaja na čovjeka, ona se mora podijeliti na tri međusobno povezana dijela: fizičku, biološku i socijalnu.

Fizičku okolinu čini sve ono neživo što okružuje čovjeka–zemlja, vazduh, voda, sunčeva energija, vjetrovi, radijacije, jonizacija vazduha, vremenske (klimatometeorološke) promjene u atmosferi.


8

Pored velikog napertka nauke i tehnike, čovjek još uvijek nije uspio da savlada negativne uticaje iz svoje fizičke okoline i nije u stanju da se u većoj mjeri suprotstavi, suši, poplavma, požarima, snježnim nanosima i zemljotresu. Dnevne, mjesečne i sezonske promjene klimatskih i meteoroloških izazova zahtijavaju od ljudskog oranizma stalno angažovanje adaptivnih mehanizama i ako su oni sposobni da savladaju nastale promjene, rezultat je dobro zdravstveno stanje. Ukoliko to nije slučaj kao što se to obično dešava kod starijih, bolesnih, iscrpljenih i pretjerano gojaznih osoba, nastupa pojava bolesti ili pogoršanja stanja sa komplikacijama kod već postojećih, u prvom redu hroničnih oboljenja (kardiovaskularne bolesti, astma, neuroze, psihoze, šećerne bolesti, hipertiroza, reumatizam). Zagađenost vode, vazduha i zemljišta, zahtijeva od ljudskog organizma da se, na odgovarajući način, prilagođava ovakvim promjenama u odnosu na prethodno nezagađenu prirodnu okolinu. Međutim, ovakav proces, je obično praćen narušavanjem prirodnih funkcija u organizmu čovjeka. Dio fizičke okoline stvoren industrijalizacijom i urbanizacijom može da dovede i do narušavnja zdravlja,

Biološku okolinu čini biljni i životinjski svijet. Izazovi iz ovog djela okoline mogu biti prirodnog karaktera, ali isto tako i oni stvoreni ljudskom aktivnošću. Ravnoteža se u biološkoj okolini lakše uspostavlja, ukoliko je ovaj dio okoline bliži njenim prirodnim karakteristikama. Izmjenjen pod uticajem ljudskih aktivnosti ovaj dio okoline remeti sopstvenu ravnotežu što se negativno odražava na zdravlje ljudi koji žive u tom okruženju.

Socijana okolina je svojstvena čovjeku, koja počinje intenzivnije da se proučava tek kada je socijalna komponenta zdravlja ušla u definiciju zdravlja SZO. Zahvaljujući čovjekovoj aktivnosti, u prirodnoj okolini čovjeka nastale su takve promjene, da danas teško možemo govoriti o prirodnoj okolini, jer je ona u potpunosti postala socijalna okolina. To znači da je cjelokupno okruženje čovjeka dobilo društveni karakter. Socijalnu okolinu čine, manje ili veće, zajednice ljudi sa svojom kulturom, koja uključuje znanja, vjerovanja, običaje, tradiciju, zakone, nauku, umjetnost, ponašanje, način odijevanja, način ishrane, društveno ekonomske odnose, urbanizaciju, industrijalizaciju, razne djelatnosti, porodične odnose, odnose u radnoj, školskoj i sportskoj zajednici, odnose u mjesnoj zajednici, zdravstvenu zaštitu i zdravstvenu službu.

Bolesti modernog doba, kao što su hronične degenerativne bolesti, koje nastaju kao posljedica djelovanja faktora rizika i okoline ili zbog negativno oformljenog obrasca ponašanja, koji nastaje, isto tako, pod uticajem socijalne okoline (porodica, škola, radna zajednica), a to su bolesti nepravilne ishrane, pušenje, alkoholizam, narkomanija, sida, brojne zarazne bolesti.

Svi pomenuti faktori su u suštitni faktori rizika koji indirektno ili direktno učestvuju u nastanku bolesti ili povreda, čime remete kvalitet života ljudi. Iz toga proizlazi da je briga za očuvnje i unapređenje zdravlja, u suštini, borba za bolji kvalitet života čovjeka, od njegovog rođenja do smrti.


9

2.4 Zdravlje i kvalitet života

Uspješnom kontrolom zaraznih bolelsti i neprekidnom borbom sa faktorima rizika, znatno je produženo očekivano trajanje života ljudi, naročito u ekonomski razvijenim zemljama svijeta. Međutim, u današnje vrijeme ciljevi zdravstvene zaštite u centar pažnje stvaljaju, ne samo produženje ljudskog vijeka, nego istovremeno i porast kvaliteta života. U strategiji SZO „Zdravlje za sve“, to se izražava kao:

� dodati život godinama, � dodati godine životu i � dodati zdravlje životu.

Interesovanje za kvalitet života stimulisano je željom ljudi da žive punim, aktivnim i djelotvornim životom i u dubokoj starosti, ali i kroz cijeli svoj životni vijek, a ne samo da u slučaju bolesti, preživljavaju. Danas sve manji broj stručnjaka, smatra da je kvalitet života isto što i zdravlje, kako je to u prošlosti smatrano. Stav se postepeno mijenjao jer se došlo do zaključka, da i starije i hronično oboljele osobe mogu da žive relativno kvalitetnim životom. Shodno tome, istraživaja se sve više usmjeravaju ka procjeni doprinosa liječenja, rehabilitacije i sprečavanja bolesti i radne nesposobnosti. Istraživanja su pri tome obuhvatila fizičku, mentalnu i socijalnu komponentu zdravlja. Procjena se oslanjala na socijalnu komponentu zdravlja, ali nije zanemarena ni njena subjektivna dimenzija. Prema takvom stavu, kvalitet života uključuje funkcionalnu sposobnost, stepen socijalne interakcije, psihičko blagostanje, somatske karakterisike i opšte zadovoljstvo sopstvenim životom.

U kliničkom pristupu cilj lječenja je bio održavanje čovjeka u životu, odnosno njegovo preživljvanje. Savremeni čovjek i savremena medicina ne mogu danas da se zadovolje ovakvim ciljem.

Zahtjev je u što potpunijoj reintegraciji čovjeka u život, a to znači da se što potpunije osposobi za obavljanje svojih funkcija, bez tuđe pomoći i korištenja raznih pomagala. Pri tome, bitno je posmatranje i kvaliteta i kvantiteta života.

Kvantitet života je broj godina proživljenih od rođenja individue do smrti, a kvalitet života je kvalitet svakog perioda vremena izmedju rođenja i smrti čovjeka. Iz tog proilazi, da se stanje zdravlja ne može predstaviti samo dijagnozom postojeće bolesti, nego uticajem takve bolesti na funkcionisanje čovjeka u fizičkom, psihičkom, senzornom i samozaštitnom smislu.(2)

Između ostalog, poseban značaj se pridaje ličnom osjećanju zdravstvenog stanja. Ovaj osjećaj može i ne mora da se poklapa sa objektivnim kliničkim nalazom. Prema tome, kvalitet života uključuje sve faktore od uticaja na život pojedinca.

2.5 Mjerenje zdravlja stanovništva indikatori i indeksi

Mjerenje se definiše kao proces primjene standardnog instrumenta na predmete i događaje. Tom prilikom je neophodno: odrediti svrhu mjerenja, specifikovati


10

sadržajmjerenja, napraviti selekciju mjernih procedura i izvora podataka. U oblasti mjerenja zdravlja stanovništva trdicionalno se za instrumente koriste nazivi indikator i indeks.

Prisutno je više definicija ovih instrumenata:

� indikatori su varijable koje pomažu u mjerenju promjena, direktno ili inditektno (Menagerial proces for national health development WHO, Geneva, 1981.);

� u svom najuopštenijem smislu indikator i indeks se koriste za svaki broj kojim se izražava data količina. Indeks se definiše kao relativan broj koji izražava vrijednost određene količine u odnosu na drugu.(Hogarth, 1975.).

� epidemiološki riječnik Međunarodnog udružeja epidemiologa (1983 g.) definiše zdravstveni indikator kao varijablu primjenjivu za direktno mjerenje koja odražava stanje zdravlja osobe u zajednici. Indeks zdravlja, isti riječnik, definiše kao numerički pokazatelj zdravlja posmatrane populacije koji je izveden na osnovu složene formule.

� u Measurements of levels of health termini indikator i indeks se koriste kao sinonimi. Sugeriše se da se indeks koristi kad se odnosi na egzaktno definisane skale mjerenja, dok se indikator koristi da bi se označila ona mjerenja ili varijable koje su predmet interesovnja.

� Indikator je pokazatelj od direktnog normativnog interesa koji omogućava koncizan, sveobuhvatan i izbalansiran sud o stanju glavnih aspekata društva. (Towards a socijalreport, Department of Health, Education and Wefare, Washungton D. C. 1969.)

� Indikator je kvantitativan pokazatelj odabran da odrazi stanje zdravlja stanovništva ili da reprezentuje koliko dobro sistem zdravstvene zaštite radi. Kroz njega se može procjeniti nivo promjene u zdravlju zajednice i rad zdravstvenog sistema. (Dictionary od Health Sources Management, Sun Francisko, 1982.).

Danas postoje stotine zdravstvenih indikatora i indikatora koji su u vezi sa

zdravljem. Kriterijum za odabir onih koji će se koristitit zavisi od cilja koji je postavljen. Najčešće se kao cilj navodi praćenje napretka u socioekonomskom razvoju zemlje i praćenje zdravstvenog programa na različitim nivoima.

Indikatori treba da pokažu koliko je napredak ostvaren u odnosu na ciljeve koji su postvljeni i da navede tj. motiviše na akciju. Pomaže u identifikaciji prioriteta, stimuliše aktivnosti gdje su neophodne, i utiče na proces donošenja odluke, kao i na povremeno preispitivanje i korigovanje odluka.(4)

Kada se govori o praćenju zdravstvenih progama na različitim nivoima kao što su administrativne jedinice cijele zemlje, oblasti, do najsitnijih teritorijalnih jedinica, indikatori treba da su tako odabrani da ovo omoguće.

Indikatori se takođe koriste za poređenja unutar vremena odrađenog za ostvarenje postavljenog cilja. Tada indikator poredi trenutno stanje sa numerički postavljenim ciljem. Može indikator da posluži za poređenje karakteritika istog


11

stanovišta u različitim peroidima vremena, ili za poređenja populacionih grupa na nivou regiona ili države, kao i za poređenja među državama.

Postoje određeni kriterijumi koje pokazatelji kao što su indikatori i indeksi treba da zadovolje. Prema SZO to su:

� dostupnost - treba da je moguće dobiti potrebne podatke bez posebnh kompleksih istraživanja

� kompletna pokretljivost – pokazatelj treba da je izveden od podataka koji se prikupljaju za cijelu zemlju ili pak za teritoriju na koju se dati pokazatelj odnosi,

� kvalitet – podaci ne smiju da variraju sa vremenom ili pak u prostoru, tako da imaju efekat na odabrani pokazatelj,

� univerzalnost – pokazatelj treba što više da bude odraz grupe činilaca koji određuju i utiču na nivo zdravlja,

� lak za izračunavanje – treba da se može izračunati na jednostavan način i ne smije da zahtijeva posebna sredstva,

� ponovljiv – treba da su rezultati isti bez obzira koji stručnjaci, u kom vremenu, i pod kojim okolnostima ih izvode,

� prihvatljiv – treba da je široko prihvaćen kao pokazatelj i da ne izaziva nikakve sumnje u odnosu na metod koji koristi za svoje računanje i tumačenje rezultata,

� specifičnost - pokazatelj treba da odražava promjene samo u onomo fenomenu čiji je on odraz,

� senzitivnost – treba da je osjetljiv na promjene u oblasti za koju se odnosi, � validnost – pokazatelj treba da odražava istinski faktore koje treba da pokaže.

Od idealnog faktora se očekuje da ima predviđajuću vrijednost, obezbjeđujući

informacije o tome kakvo će zdravstveno stanje biti u budućnosti. U praksi je vrlo teško naći pokazatelj koji zadovoljava sve naprijed navedene

kriterijume, tako da su prisutni kompromisi pri korištenju određenih pokazatelja uz ograde o njihovim ograničenjima.

Dugo je vladala konfuzija oko termina indikator i indeks zdravlja. Danas se uzima da je indeks pokazatelj složenih mjera zdravlja, tj. kada se koristi precizno definisana numeriča skala. Indeks je agregatna mjera koja sumira podatke dvije ili više komponenti sa ciljem obuhvatanja svih prepoznatih aspekata zdravlja u jedan pokazatelj, koji treba da odslika zdravstveno stanje pojedinca, definisane grupe ili cjelokupne populacije. Indikator se koristi kao termin generalno koji odražava jednostavna mjerenja ili varijable koje govore o izvjesnim stanjima zdravlja koja nas interesuju.


12

2.5.1 Indikatori za procjenu zdravstvenog stanja stanovništva

Ispitivanje i procjena zdravstvenog stanja stanovništva je ne samo osnov savremenog planiranja zdravstvene zaštite i zdravstvene službe već i preduslov za planiranje i programiranje rada i razvoja zdravstvene djeltnosti na planskim osnovama, kao i za unapređenje zdravlja i dalji razvoj zdravstvenog sistema. Indikatori za procjenu zdravstvenog stanja stanovništva su veoma brojni.

Prem procjenama SZO sve indikatore svrstavamo u četiri grupe:

1. Indikatori zdravstvene politike - Ova grupa ndikatora je vrlo značajna i na osnovu tih indikatora se procjenjuje ponašanje vlasti u davanju podrške mjerama zdravstvene zaštite.

U ovu grupu indikatora se ubrajaju:

� indikatori raspodjele sredstava–raspodjela materijalnih sredstava iz nacionalnog dohotka za zdravstvenu zaštitu, obrazovanje, snabdijevanje vodom, sanaciju okoline, stanovanje, ishrana dr.

� indikatori ravnomjernosti raspodjele sredstava za zdravstvenu zaštitu: za primarnu zdravstvenu zaštitu i za ostale vidove zdravstvene zaštite, raspodjela sredstava po okruzima, opštinama, po članu zajednice u razvijenim i nerazvijenim krajevima i slično.

2. Socioekonomski indikatori u vezi sa zdravljem obuvataju:

� demografske indikatore, � indikatore uslova rada, � indikatore ishrane, � indikatore uslova stanovanja i � indikatore uslova životne okoline (aerozagađenje, vodosnabdijevanje, stambeni

uslovi),

Noviji pristupi klasifikaciji indikatora, demografske indikatore ne svrstava ni u jednu grupu indikatora, zbog toga što oni predstavljaju osnov za izračunavanje osnovnih indikatora. Iz tih razloga smo ih i mi posebno prikazali, van okvira indikatora zdravstvenog stanja stanovništva.

3. Indikatori zdravstvenog stanja se dijele u dvije velike grupe:

� indikatori pozitvnog zdravlja - obuhvataju indikatore iz oblasti: antropometrije, psihometrije i sociometrije.

� indikatori negativnog zdravlja su:

� mortalitet odojčadi, � mortalitet djece ispod pet godina sarosti � stopa proporcionalnog mortaliteta, � maternalni mortalitet,


13

� specifični mortalitet, � struktura uzroka smrti, � letalitet, � morbiditet–opšti i specifični � invaliditet, apsentizam, traumatizam.

Indikatori negativnog zdravlja se češće koriste nego indikatori pozitivnog zdravlja zbog toga što se podaci rutinski prikupljaju (registruju) preko matičarskih službi opština (gradova) i zdravstvenh ustanova.

4. Indikatori obezbjeđenosti stanovništva zdrastvenom zaštitom koji obuhvataju sljedeće indikatore:

� indikatori dostupnosti i pristupačnosti (fizičke, ekonomske, socijalne i kulturne);

� indikatori korištenja zdravstvene zaštite.

Važno je naglasiti da ni jedan indikator sam za sebe ne može biti osnov za

ocjenu zdravstvenog stanja stanovništva. Svi zajedno daju osnov za kompeksnu ocjenu. Ocjena zdravstvenog stanja dobija punu vrijednost kada se izražava u trendu, odnosno u odnosu na raniji period i kada se prvo poređenje sa stanjem na široj teritoriji ili poređenja u odnosu na druge zemlje ili stanje u regionu i svijetu. Iz analize zdravstvenog stanja mora proizaći jasna zdravstvena problematika i prioriteti za rješvanje. Određivanje prioriteta mora biti u skladu sa kriterijumima za ocjenu socijalno-medicinskog značaja zdrvstvenog problema.

(1)

Dokumenti SZO navode da je potrebno da liste predloženih indikatora budu prihvaćene od strane zemalja kako bi one na regionalnom, nacionalnom i globalnom nivou mogle da se porede. Zemljama se savjetovalo da prema potrebi razviju one indikatore koji će im pomoći da potpunije prate i evaluiraju nacionalne napore na postizanju strategije.

Za potrebe analize zdravstvenog stanja stanovništva koriste se najmanje sljedeći indikatori:

� brojno stanje i struktura stanovništva, � natalitet, � fertilitet � opšti i specifični mortalitet � prirodni priraštaj � očekivano trajanje života � morbiditet � životni i radni uslovi stanovništva � nivo obrazovanja i zdravstvene svijesti stanovništva � ekonomske mogućnsti, � uslovi za ostvarivanje zdravstvene zaštite i njeno korištenje.


14

Procjena zdravstvenog stanja stanovništva je u suštini dijagnostički postupak kod koje se do cilja dolazi kroz više odvojenih faza:

� prva faza uključuje definisanje teorije i problema koje treba riješiti,

� druga faza obuhvata određivanje izvora podataka, izbor indikatora i utvrđivanje njihovih međusobnih odnosa. Pri tome se određuju opšte karakteritsike stanovništva, brojno stanje, vitalni događaj, uslovi života i rada,

� treća faza se odnosi na utvrđivanje zdravstvenih potreba stanovništva na osnovu zdravstvenih indikatora, utvrđivanje dinamike korištenja zdravstvene zaštite i problema pri korištenju. Na kraju ove faze izdvajaju se prioriteti, odnosno najznačajniji zdravstveni problemi,

� četvrta faza omogućava sagledavanje uslova za zadovoljenje zdravstvenih potreba, odnosno za rješavaje zdrvtvenih problema. U suštini u ovoj fazi se razmatraju alternativna rješenja za utvrđene probleme, a izbor se obavlja na osnovu zdravstvenih, ekonomskih i društvenih argumenata. To znači davanje odgovora na pitanje da li rješenje doprinosi poboljšanju zdravstvenog stanja, da li je ono ekonomski opravdano i da li je usmjereno na onaj dio populacije koji ima najveće zdravstvene potrebe u toj oblasti.

Rad na analizi zdravstvenog stanja stnovništva je složen posao, on pored stručno-medicinskog znanja zahtijeva poznavanje socijalno-ekonomskih uslova i materjalnih mogućnosti zajednice, principe programiranja zdravstvene zaštite kao i metode kojima se mora utvrditi ekonomska opravdanost mjera koje se predlažu za unapređenje zdravstvenog stanja stanovništva odnosno za rješavanje određenih zdrvstvenih problema.

2.5.2 Novi pristupi mjerenja zdravlja stanovništva

Mjerenje zdravstvenog stanja stanovništva može biti izvedeno iz zdravstvenog stanja pojedinca agregirajući podatke. Novijeg datuma su primjene tzv objektivnih indikatora fizičkog zdravlja kao što je indeks tjelesne mase, (BMI), visina krvnog pritiska, nivo serum holesterola, kao i ponašanje vezano za zdravlje. Znanje proisteklo iz vremenskih trendova ovih pojava u stanovništvu pomaže u evaluaciji zdravstvene politike i u predviđanju zdravlja tog stanovništva. Teškoće su prisutne kod mjerenja subjektivng zdravlja i opaženog oboljevanja, jer ih je teško pratiti kroz trendove. Tako npr. opaženo blagostanje mjereno u studijama na stanovništvu je zadnjih godna u opadanju, dok je očekivano trajanje života u porastu. Ovi rezulati se mogu posmatrati kroz prelaz sa opšte perspektive zdravlja na opaženi kvalitet života.(4)

Zdravstveno stanje stanovništva ili velikih populacionih grupa je kompleksan i dinamičan fenomen, u kome treba da se ostvari ravnoteža. Rezultati istraživanja dobijeni u bilo kojim mjerama stanja zdravlja populacije su samo trenutna procjena i ne


15

odražavaju tu dinamičnu komponentu. Malo je istraživanja koja se odnose na mjerenje zdravstvene ravnoteže u populaciji. Kako zdravstvena ravnoteža znači opšte fizičko, psihičko i sosijalno blagostanje može se samo mjeriti kroz subjektivne faktore ocjene ili grupni koncenzus. Neke zemlje sprovode populacione studije da bi došle do opaženog zdravlja, kvaliteta života u vezi sa zdravljem i faktora iz oblasti stila života.

Ovo je moguće ostvariti ali uz teškoće jer je za procjenu promjena u zdravstvenoj ravnoteži neophodno posmatanje odabranih konhorti kroz duži vremenski period. Zdravstveni potencijal je relativno nov koncept, ali za njegovo mjerenje se mogu koristiti neke od klasičnih indikatora kao što su očekivano trajanje života i zdrave godine života, tj godine bez onesposobljenosti. Danas se razvijaju i drugi pokazatelji zdravstvenog potencijala kao što su razvijena društvena podrška, stil života, sposobnost da se nosi sa psihosocijalnim zdravstvenim problemima, kao i preventivno ponašanje. Takođe se neki pokazatelji mogu izvesti iz individualnih kao što su npr. sposobnost donošenja odluke, sposobnost kontole, rezultata aktivnosti.

2.5.3 Složeni (kompozitni) indikatori Mjerenja vrijednosti u zdravlju koja su dobijena za uložena materijalna sredstva

se postižu pomoću pokazatelja procjene efikasnosti, efektivnosti i kvaliteta pruženih usluga. To su novi pokazaelji koji spadaju u složene i među njima se srećemo sa QUALY–quality adjusted life years kvalitetne godine života su pokazaelj rezultata rada zdravstvene službe u kome su sumirana poboljšanja u dužini i kvalitetu života, kao rezultatu preduzetih zdravstvenih intervencija ili programa. Loše zdravstveno stanje može smanjiti kvalitetne godine života od 1 ( puno zdravlje) na 0,5. Svaka dobijena godina života kao rezultat preduzetog programa se standardizuje u odnosu na kvalitet prema vrijednostima koju ima za tu osobu. Putem ekonomskih analiza se mogu razne medicinske intervencije porediti prema izračunatim troškovima za svaku dobijenu kvalitetnu godinu života (cost-utility analysis tj analiza troškova i koristi). Još jedan pokazatelj je u ovoj grupi, koji su uveli Murray i Lopez devedesetih godina, a koji preporučuju UN, pod nazivom globalni teret bolesti (GBD-Global Burden of Disease), koji se mjeri kombinovanjem gubitaka zbog prerane smrti, koji se definišu kao razlika između godina starosti aktuelne smrti i očekivanog trajanja života u tom starosnom dobu i gubitka godina zdravstvenog života usljed nesposobnosti prouzrokovane tom bolešću. Ovaj pokazatelj se izražava u DALY-ima tj Disability Adjusted Life Years, korigovane godine života u odnosu na nesposobnost. Vrijednst ovog pokazatelja je što uzima u obzir ne samo učestalost oboljenja, smrtnost koju prouzrokuje i onesposobljenost nego sve to povezuje sa aktuelnom stvarnošću kada se događaj desio, izražavaući ga u godinama izgubljenog produktivnog života. Pri ekonomskim analizama (cost effectivenes analysis- analiza troškova i efekta) se ovo može izraziti i na drugi način, tj koliko bi se sačuvalo godina života ukoliko se spriječi prerana smrt ili koliko se može dobiti godina zdravog života, ako se smanji incidenca jednog oboljenja.


16

Pokazatelj nazvan izgubljene potencijalne godine života (Potential Years of Life Lost–PYLL, skaćenica u međunarodnoj literaturi ili YLL-Years of Life Lost) je još jedan od značajnih indikatora mortaliteta i pokazatelj o potencijalno izgubljenim godinama života. Izgubljene godine života odnose se na podatak ukupnih izgubljenih godina života usljed perane smrti populacije bez obzira da li je riječ o prirodnoj ili nasilnoj smrti.

Kalkulacija za potencijalno izgubljenim godina života (u nastavku kratica–PYLL) uključuje zbrajanje frekvencija smrtnih slučajeva određenih dobnih skupina množeći ih (te frekvencije) sa preostalim godinama života do izabrane granice starosti (granična vrijednosti).

PYLL sumarna je mjera preranog mortaliteta koja osigurava eksplicitan način mjerenja smrti koja se dogodila u mlađim godinama. Ova je mjera „apriori“ (ponajprije) preventivna.

U ovim se kalkulacija isključuje nulta godina (podatak o umrloj dojenčadi), zato što je smrtnost dojenčadi vezana, osim u izjesnim slučajevima, uglavnom u specifične uzroke smrti (perinatalni mortalitet).

U literaturi se pojavljuje nekoliko pristupa (načina) iskazianja indikatora o potencijalno izgubljenim godinama života obzirom na godine starosti. Najčešće se počinje s navršenom prvom godinom života, dok se krajnja godina s porastom očekivanog trajanja života, kretala od 70 do 75 godina (u OECD Health Data uzet je limit od 70 godina).(5)

Pri izračunavanju PYLL-a uzima se u obzir broj umrlih svake dobne skupine množeći frekvnciju brojem preostalih godina života do određene (izabrane) starosti i uključujući stvarnu dobnu srukturu stanovništva koje se promatra.(8)

Među ovim pokazateljima je i kvalitet života u odnosu na zdravlje, za koji su se razvile mnoge skale, u zavisnosti koji aspekt zdravlja se mjeri. Mjerenje kvaliteta života treba da pokrije svaku objektivnu i subjektivnu komponentu (simptom, stanje, socijalna uloga) koja je bitna za ispitivanu populaciju koja će biti izložena intervencijama (obuhvat). Bitno je i da proces mjerenja daje vrijednosti koje su konzistetne ili ostaju slične pod konstantnim uslovima, čak i kod ponovljenih mjerenja, (pouzdanost). Observirane skale moraju biti validne što znači da mjere, što je sadržaj mjerenja (npr ako se skalom mjeri nivo anksioznosti onda ona ne može da mjeri nivo depresije), ali i senzitivne odnosno da mjere prave promjene ili razlike u kvalitetu života.

2.5.4 Izvori podataka za ocjenu zdravstvenog stanja

Izvori podataka za ocjenu zdravstvenog stanja:

� medicinska dokumentacija (rutinske evidencije i izvještaji zdravstvene službe) � popis stanovništva � registri vitalnh događaja


17

� epidemiološka istraživanja sa utvrđivnjem incidence i prevalence pojedinih oboljenja

� registri oboljenja � posebna istraživanja

Medicinska dokumentcija

Predstavlja rutinsko prikupljenje zdravstvenih podatka koji su osnovni izvor

informacija o specifičnom morbiditetu i mortalitetu, o određenim mjerenjima koji se sprovode u zdravstvu i o aktivnostima zdravstvenog sektora. Ove informacije, koje potiču od tekućih programa, relativno su jeftine i lako dostupne analizi. Naravno, one su često nekompletne ili nedovoljno aktuelne. Često rutinski izvori podataka obezbjeđuju informacije samo na nacionalnom nivou. Pri tome podaci o određenim populacionim grupama ili određenim geografskim područjima uopšte nisu dostupni – npr rizične populacije ili populacije koje treba da budu obuhvaćene određenom akcijom.

Popis stanovništva

Definisale su UN kao: „sveobuhvatni proces prikupljanja, razvrstavanja i

publikovanja demografskih, ekonomskih i socijalnih podataka o svim osobama u jednoj zemlji, ili na ograničenoj teritoriji uzetih u određenom vremenu ili vremenima“. Obuhvaćenost svih osoba i individualna registracija su neophodni uslovi uspješnog popisa stnovništva.

Registri vitalnih događaja U definiciji UN dati su kao sistem zakonski obavezne registracije, statističke

analze i izvještaja o vitlnim dogđajima, kao i sistem prikupljanja, kompilacije, prezentacije, analize i distribucije podataka vezanih za iste. Pod vitalnim događajima podrazumijevaju se porođaji koji se završe rođenjem živog djeteta, smrtni slučajevi, fetalna smrtnost, sklapanje brakova, razvodi, usvajanja i sl.

Epidemiološka istraživanja Predstavljaju aktivnosti koja obezbjeđuju veoma korisne informacije naročito o

endemskim bolestima ili o naporima uloženim za njihovu kontrolu – npr vakcinacija određene populacione grupe. Da bi informacije bile od koristi epidemiološka istraživanja moraju se sprovesti na teritoriji cijele zemlje ili barem na nekoliko reprezentativnih regiona.


18

Registri oboljenja Vode se radi prikupljanja podataka o morbidietu i mortalitetu uzrokovanom

određenim oboljenjima, preduzetim liječenjem istih i sl. Posebna istraživanja Obuhvataju metode kojima se dolazi do podataka i onda kada ne postoje drugi

izvori, odnosno kada su oni nepotpuni, nepristupačni, ili na drugi način neadekvatni. Mogu se koristiti kao dopuna postojećih podataka dobijenih iz zdravstvenog sektora ili nekog drugog izvora. Ova istraživanja se najčešće vrše putem uzorka. Naučno planiran pregled uzorka populacije daje kvalitetne podatke o dotičnoj populaciji, koji se keću untar granica predvidive greške. Uzorak može da se sastoji od osoba domaćinstva, kuća, škola, itd, što zavisi od ciljeva istrživanja i dostupnih resursa. Ukoliko cilj istraživanja nisu podaci o nekim specijalnim populacionim grupama (kao što su školska djeca ili određene profesionalne grupe) onda je domaćinstvo najpogodnija jedinica uzroka. Ona dopušta prikupljanje većine socijalnih, ekonomskih i zdravstvenih podataka na veoma pogodan način. Ne postoji tipičan oblik pregleda i popisa domaćinstva. On može da bude i veom sužen i veoma široko dispergovan. Može da bude ograničen na jedan jedini problem (npr određena bolest), a može da se bavi velikim brojem problema (višenamjenski). On se može obaviti putem jedne posjete ili putem više uzastopnih posjeta u određenom vremenskom periodu. Potrebna veličina uzorka za popis domaćinstva zavisi od mjerenja koja se sprovode i željenog stepena preciznosti rezultata. Korištenjem svih navedenih izvora podataka može se dobiti realnija slika zdravstvenog stanja stanovništva, a time se stvaraju uslovi za efikasnije rješavaje zdravstvenih problema i kontinuiranog poboljšanja zdravstvenog stanja stanovništva.

Darijana Antonić DIPLOMSKI/SPECIJALISTIČKI RAD Cilj rada

19

3. CILJ RADA

Mortalitet je jedan od bitnih indikatora zdravstvenog stanja stanovništva, a naročito poznavanja uzroka smrti koji daju potpunu sliku u analizi o pojedinim oboljenjima. Mortalitet je faktor koji u prirodnom kretanju stanovništva dovodi do smanjenja broja stanovnika. Po definicij Svjetske zdravstvene organizacije smrt predstavlja trajni prestanak svih znakova života nakon živorođenja. Ovaj pokazatelj se često koristi, jer daje ne samo podatke o broju umrlih, već i podatke o tome koja kategorija stanovništva umire, intenzitet umiranja, strukturu uzroka smrti i dr.

Imajući u vidu sve učinjene napomene, osnovni cilj ovog

diplomskog/specijalističkog rada je:

� da na osnovu praćenja i proučavanja stanja mortaliteta, vezano za najučestalije uzroke smrti, ocjeni stanje zdravlja, a sve u cilju primjene prevencije potencijalno izgubljenih godina života zbog prerane smrti.

Dobijeni podaci o umrlim, posebno podaci koji se odnose na uzrok smrti su bitan temelj za donošenje svake buduće odluke u korist zdravstvenih standarda, odnosno poboljšanja zdravstvene brige o stanovništvu.

Zahvaljujući dobijenim podacima biće moguće vrjednovati i zdravstveni status populacije u Republici Srpskoj.

Darijana Antonić DIPLOMSKI/SPECIJALISTIČKI RAD Materijal i metode rada

20

4. MATERIJAL I METODE RADA

Izvor podataka, koji su analizirani u ovom diplomskom/specijalističkom radu su publikovani (Statistički bilten-Demografska statistika, Republičkog zavoda za statistiku Republike Srpske) (9,10,11,12,13) podaci rutinske vitalne statistike za sve analizirane godine, a koji se rade na osnovu statističkog listića o slučaju smrti, čiji je sastavni dio i potvrda o smrti.

U radu je korištena procjena broja stanovnika po dobnim skupinama i polu za 2007. godinu Republičkog zavoda za statistiku Republike Srpske. Stanovništvo Republike Srpske je komparativno analizirano sa stanovništvom Bosne i Hercegovine iz popisa 1991. godine i sa procjenom stanovništva koje je tada živjelo na teritoriji Republike Srpske, kao i projekcijom stanovništva Bosne i Hercegovine za 2020. godinu iz baze podataka Ujedinjenjh Nacija.(14)

Očekivano trajanje života na rođenju u Republici Srpskoj, izračunato je na osnovu procjene stanovništva za 2007. godini. Ovaj pokazatelj je izračunat iz postojećih starosnih specifičnih stopa mortaliteta (skraćene aproksimativne tablice mortaliteta) i predstavlja sveobuhvatani pokazatelj zdravstvenog stanja stanovništva. Ovoj analilizi je pridodata i procjena izgubljenih godina života usljed prerane smrti. Urađena je i komparativna analiza očekivanog trajanja života na rođenju i očekivanog trajanja života u nekim starostima u Republici Srpskoj sa razvijenim zemljama Evrope (WHO Health For All Database).(15)

U radu je izračunata opšta stopa mortaliteta, koja je predstavljena brojem umrlih na 100 000 stanovnika. Ona označava broj umrlih na 100 000 stanovnika na jednoj teritoriji i izražava intenzitet, odnosno frekvenciju umiranja u odnosu na broj stanovnika u kome taj vitalni događaj registrujemo.

Potencijalno izgubljene godine su indikator prijevremene smrti. Ovaj indikator predstavlja broj godina života koje osoba izgubiti ako umre prije 75 godina. Pri računanju potencijalno izgubljenih godina života u Republici Srpskoj uzete su u obzir sve dobne skupine do 75 godina (<1, 1-4, 5-9......... i 70-74 godine) pomnožen sa frekvencijom brojem preostalih godina života do starosti od 75 godina. Kao gornja granica pri računanju potencijalno izgubljenih godina života izabrana je starost od 75 godina, jer približno odgovara očekivanom trajanju života na rođenju oba pola u Republici Srpskoj.

Podaci dobijeni tokom realizacije praktičnog dijela ovog dipolomskog/ specijalističkog rada podvrgnuti su, gdje je to bilo potrebno matematičko-statističkoj obradi.

Darijana Antonić DIPLOMSKI/SPECIJALISTIČKI RAD Rezultati i diskusija

21

5. REZULTATI I DISKUSIJA 5.1 Broj i struktura stanovništva

Broj i struktura stanovništva obično se uzima kao značajan element planiranja potreba zdravstvene zaštite.

Tabela 1. Struktura stanovništva Republike Srpske prema polu, 2003-2007*

Muški Ženski Godina

Broj % Broj % Ukupno

2003 706925 48.7 745426 51.3 1452351

2004 705731 48.7 744166 51.3 1449897

2005 704307 48.7 742380 51.3 1446417

2006 702718 48.7 740991 51.3 1443709

2007 700754 48.7 738919 51.3 1439673

*Procjena broja stanovnika na osnovu podataka vitalne statistike U Republici Srpskoj (2003-2007 godina) procentualni odnos muškog i ženskog stanovništva pokazuje da na 51.3% ženskog stanovništva dolazi 48.7% muškog stanovništva (tabela 1.), što znači da na 100 osoba ženskog pola dolazi oko 95 osoba muškog pola. Prema popisu stanovništva iz 1991. godine, na teritoriji Bosne i Hercegovine je živjelo 4 377 033, dok je broj stanovnika za 2006. godinu procjenjen na 3,771.175 stanovnika, što ukazuje na smanjenje za 605.858 stanovnika. Ako bi se ovakav trend smanjenja broja stanovnika nastavio u narednih 30 godina treba očekivati da će broj stanovnika u Bosni i Hercegovini biti manji za oko 30%. Prema istom popisu iz 1991. godine pretpostavlja se da je na teritoriji Republike Srpske živjelo oko 1,569.332 stanovnika, dok je broj stanovnika za 2006. procjenjen na 1,443.709, što je za 125.623 stanovnika manje. Znači, u Republici Srpskoj je takođe prisutan trenda smanjenja broja stanovništva, tako da bi u narednih 30 godina doveo do smanjenja broja stanovništva za oko 16%. (tabela 2.) Negativan rast broja stanovnika Republike Srpske, odnosno Bosne i Hercegovine je rezultat niske stope nataliteta i fertiliteta, visoke stope mortaliteta, te


22

stalne migracije stanovništa, što navaodi na zaključak da će svi ovi negativni demografski pokazatelji uticati na buduće zabrinjavajuće promjene u populacionoj dinamici. Tabela 2. Broj stanovnika u Bosni i Hercegovini i Republici

Srpskoj, popis 1991, procjena 2006

1991 2006 Republika/Entitet

Broj Broj

Bosna i Hercegovina 4,377.033 3,771.175

Republika Srpska 1,569.332 1,443.709

Procjenjena prosječna negativna godišnja stopa rasta stanovništva u Bosni i Hercegovini u periodu 1990-2005 iznosila je oko -0.6%., dok je najviša negativna prosječana stopa rasta stanovništva bila u periodu od 1990-1995 koja je direktna posljedica ratnih dešavanja u Bosni i Hercegovini. (grafikon 1.). Isto tako može se primijetiti da će se negativana stopa rast stanovništva Bosne i Hercegovine nastaviti i u budućem periodu..

Grafikon 1. Procjene stope rasta stanovništva u Bosni i Hercegovini, 1980-85 do 2020-2025

-5

-4

-3

-2

-1

0

1

2

3

1980-1985

1985-1990

1990-1995

1995-2000

2000-2005

2005-2010

2010-2015

2015-2020

2020-2025

Godine

%

Izvor: UN Population Database

Kako je već navedeno prema popisu stanovništva iz 1991. godine ne teritoriji BiH živjelo je 4,377.033 stanovnika (tabela 2.) od čega 49.9% je činilo mušku populaciju, a 51.1% je činilo žensku populaciju. Od ukupne populacije 23.5% je pripadalo dobnoj skupini od 0-14 godina, 67.7% je pripadalo dobnoj skupini 15-64 godina, a iznad 65


23

10 5 0 5 10 0 - 45 - 9

10 - 14 15 - 19 20 - 24 25 - 29 30 - 34 35 - 39 40 - 44 45 - 49 50 - 54 55 - 59 60 - 64 65 - 69 70 - 74

75+

% (1% = 43770,33)

Popis stanovništva BiH, 1991.

Muški Ženski

Procjena stanovništva BiH, 2020.

10. 5 0 5 10

0 - 4

5 - 9

10 - 14

15 - 19 20 - 24

25 - 29

30 - 34

35 - 39 40 - 44

45 - 49

50 - 54

55 - 59 60 - 64

65 - 69

70 - 74

75+

% Izvor:UN Population Database

Ženski

(1% = 43770,33)

10 5 0 5 10

0 - 4

5 - 9

10 - 14

15 - 19 20 - 24

25 - 29

30 - 34

35 - 39 40 - 44

45 - 49

50 - 54

55 - 59 60 - 64

65 - 69

70 - 74

75+

Izvor:Zavod za statistiku RS %

(1% = 38400,00)

(1% = 14396.73)

godina taj procenat je iznosio 8.8%. Među, stanovištvom BiH iznad 65 godina procentualni udio ženske populacije je iznosio 59,4%. Iz baze podataka Ujedinjenih Nacija (UN) procjenjen broj stanovništvo BiH za 2020 godinu bi trebao iznositi 3,840.000 stanovnika, što ukazuje da će od ukupne populacije dobnu skupinu od 0-14 godina činiti oko 13.10%. Opadanje procentualnog učešća stanovništva u dobnoj skupini od 0-14 u odnosu na 1991. godinu potkrepljuje se činjenicom da se ukupna stopa fertiliteta prema procjenama (u periodu 1991-2020 godine) kreće 1.5-0.8 djeteta po ženi u fertilnoj dobi. Prema istoj procjeni procentualni udio stanovništva iznad 65 godina iznosiće 17.70%, što žnači da će stanovništvo BiH spadati u grupu vrlo starog stanovništva (prema klasifikaciji UN pod vrlo starim stanovništvom se smatra stanovništvo u kojem je procentualni udio stanovnika iznad 65 godina veći od 10%).. (grafikon2.)

Grafikon 2. Starosna piramida stanovništva u BiH i Republici Srpskoj, 1991., 2007. i 2020.

Muški


24

Prema procjenama Zavoda za statistiku Republike Srpske broj stanovnika u 2007. godini je procjenjen na 1,439.673 stanovnika. Od ukupne populacije u Republici Srpskoj (grafikon2.) na dobnu skupini 0-14 godina otpada 15.1%, 67.4% čini dobna skupina od 15-64 godine, dok je procentualni udio stanovništva iznad 65 godina 17.50%.

Kao što se vidi iz grafikona 2. sve tri piramide starosti imju izgled koji je tipičan za staro stanovništvo, a to je sužena baza i širok vrh tako da nema klasičan oblik piramide.

Na osnovu šema po Sunbergu utvrđena je klasifikacija tri biološka tipa stanovništva: progresivnog, stacionarnog i regresivnog tipa. Procentualni udio stanovništva starog iznad 50 godina, 1991. u BiH bio je veći od procentualnog udjela stanovišta 0-14 godina (24.8%, 23.5%), dok se 2020. godine očekuje veći procentualni udio stanovnštva iznad 50 godina (38.9%). Ista situacija je i u Republici Srpskoj, gdje je prema procjeni stanovništva u 2007 godini, procentualni udio stanovništva iznad 50 godina (35.9%), što znači da je bio veći od procentualnog udjela stanovništva koje pripada dobnoj skupini 0-14 godina (15.1%). Iz navedenih pokazatelja da se uočiti da u sve tri godine posmatranja stanovništva (1991.g i 2020. g-BiH; 2007.g Republika Srpska) pripadaju regresivnom biološkom tipu. .

5.2 Očekivano trajanje života

Očekivano trajanje života je veoma značajan indikator zdravstvenog stanja stanovništva.

U Republici Srpskoj očekivano trajanje života u 2007. godini iznosilo je 78.13 godina pri rođenju za oba pola, odnosno 76.19 godina pri rođenju za muško stanovništvo i 80.32 godina za žensko stanovništvo pri rođenju. (tabela 3.) U istoj tabeli se takođe može vidjeti da je očekivano trajanje života za muško stanovništvo u prvoj godini života 75.19 godina, u 15 godini 61.26 godina, u 45 godini 31.81 godina, a 13.98 godina je očekivano trajanje života u 65 godini. U istim starostima očekivano trajanje života za ženski pol je 79.32, zatim 65.40, potom 35.69 i 16.71 godina. U tabeli 3. i grafikonu 3. je uporedo prikazana i procjena izgubljenih godina života zbog prijevremene smrti. Prema toj procjeni osobe muškog pola sa očekivanim trajanjem života od 76 godina, ako umru u prvoj godini života u prosjeku gubi 29.94 godina života, dok osoba ženskog pola sa očekivanim trajanjem života od 80 godina, ako umru u prvoj godini života u prosjeku gubi 30.34 godine života. Osobe koje umru u starosti 60-64 godine u prosjeku gube 12.83 godine života za muški pol, odnosno 14.58 godina života za ženski pol.

Očekivano trajanje života na rođenju je značajno produženo u Republici Srpskoj, posebno za žene. Vrijednost ovih pokazatelja je na nivou vrijednosti zemalja koje su po svom ekonomskom i socijalnom razvoju slične Republici Srpskoj, ali je mnogo manja nego u razvijenim zemljama Evrope (Austrija, Francuska, Njemačka, Grčka, Irska, Italija, Holandija, Švedska, Velika Britanija). Prosječno očekivano trajanje života pri rođenju za muško stanovništvo u ovim zemljama za 2006. godinu je


25

77.74 godina, dok je 82.75 godina za žensko stanovništvo prosječno očekivano trajanje

Tabela 3. Uporedni prikaz očekivanog trajanja života i izgubljenih godina života u Republici Srpskoj, 2007.

Očekivano trajanje života Izgubljene godine života zbog

prijevremene smrti Dobna skupina

Muški Ženski Muški Ženski

<1 76.19 80.32 29.94 30.34

1-4 75.19 79.32 29.59 30.03

5-9 71.21 75.34 28.86 29.38

10-14 66.23 70.37 28.35 28.93

15-19 61.26 65.40 27.58 28.26

20-24 56.29 60.43 26.68 27.46

25-29 51.34 55.46 25.73 26.61

30-34 46.41 50.50 24.39 25.42

35-39 41.50 45.55 23.10 24.26

40-44 36.63 40.61 21.29 22.62

45-49 31.81 35.69 19.47 20.97

50-54 27.07 30.81 17.39 19.03

55-59 22.48 25.99 15.20 16.93

60-64 18.09 21.27 12.83 14.58

65-69 13.98 16.71 10.17 11.80

70-74 10.29 12.42 7.59 8.90

75-79 7.17 8.60 5.36 6.22

80-84 4.71 5.43 3.89 4.38

85+ 2.97 3.18 2.63 2.81

Grafikon 3. Uporedi prikaz očekivanog trajanja života i prosjeka izgubljenih godina života u Republici Srpskoj, 2007.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

20 40 60 80

Starost

God

ine

živo

ta

Očekivano trajanje života

Muški 76.19


Ženski 80.32

Izgubljene godine života

Muški 29.94

Izgubljene godine života

Ženski 30.34


26

života pri rođenju. Isto tako prosječna dužina očekivanog trajanja života u prvoj godini života je 77.07 godina za muško stanovništvo, a za žene bi trebale očekivati da će u prosjeku živjeti 82.14 godina, u 15 godini prosječno očekivavano trajanje života za muško stanovništvo je 63.21 godina, a za žensko stanovništvo taj prosjek iznosi 68.26 godina, za muško stanovništvo prosječno očekivano trajanje života u 45 godini je 34.51 godina prosječno očekivano trajanje života za muško stanovništvo, a 38.91 godina je je prosječno očekivano trajanje života za žensko stanovništvo, a u 65 godini za muško stanovništvo je 17.51 godina, dok je za žensko stanovništvo 20.84 godine prosječno očekivano trajanje života. (tabela 4.)

Tabela 4. Očekivano trajanje života u razvijenim državama Evrope, po polu i starosti, 2006.


Starost Pri rođenju

1 15 45 65 Država

Muški Ženski Muški Ženski Muški Ženski Muški Ženski Muški Ženski

Austrija 77.31 82.93 76.62 82.19 62.78 68.31 34.14 38.98 17.45 20.83

Francuska 77.51 84.58 76.82 83.85 62.97 69.97 34.54 40.75 18.34 22.78

Njemačka 77.16 82.44 76.47 81.73 62.61 67.85 33.78 38.46 17.17 20.48

Grčka 77.48 82.14 76.77 81.44 62.90 67.55 34.51 38.11 17.61 19.61

Irska 77.46 82.22 76.78 81.49 92.92 67.58 34.23 38.26 16.84 20.31

Italija 78.62 84.33 77.94 83.60 64.07 69.72 35.33 40.29 17.99 21.94

Holandija 77.83 82.14 77.21 81.46 63.36 67.60 34.29 38.23 16.92 20.40

Švedska 78.88 83.15 78.12 82.37 64.25 68.47 35.32 39.10 17.81 20.97

Velika Britanija

77.44 81.78 76.86 81.15 63.02 67.29 34.46 38.05 17.49 20.23

Xsr(n=9) 77.74 82.75 77.07 81.14 63.21 68.26 34.51 38.91 17.51 20.84

Izvor:WHO Health For All Database

Žene po pravilu žive duže od muškaraca, a ta razlika u dužini života među polovima veća je pri višim nivoima ovog pokazatelja, iako još uvijek nije precizno i u potpunosti objašnjena razlika u dugovječnosti muškaraca i žena. Odgovor na ovo pitanje se prije svega može potražiti u prirodnoj biološkoj razlici među polovima, jer prirodno muškarci pri rođenju posjeduju manje rezerve zdravlja. Kao drugi razlozi zašto žene žive duže od muškaraca je kompleksan uticaj socijalnih faktora, faktora okruženja i razlike u ponašanju, najčešće navođeni primjeri su veća rasprostranjenost alkoholizma i pušenja među muškarcima, ali i uticaj rizičnih zanimanja.

U Republici Srpskoj žene 4.13 godina žive duže od muškaraca (tabela3., grafikon 4.), dok u razvijenim zemljama Evrope žene u prosjeku 5 godina(15) žive duže od muškaraca. (tabela 4., grafikon 4.) Iz grafikona 4 se takođe može vidjeti da žene u Republici Srpskoj za starost od jedne i 15 godina žene 4.13 godina duže žive od muškaraca, dok u razvijenim zemljama Evrope za iste starosti žene u prosjeku oko 5 godina žive duže od muškaraca. U Republici Srpskoj za starost od 45 godina žene 3.88


27

godina žive duže od muškaraca, u istoj starosti u razvijenim zemljama Evrope žene u prosjeki oko 4.50 godina žive duže od muškaraca. Razlika u dužini života po polu od 65 godina u Republici Srpskoj je 2.75, a u razvijenim zemljama Evrope prosječna razlika među polovima iznosi oko 3.50 godina. Isto tako se može uočiti da sa godinama starosti (45 i 65 godina) postoji smanjenje razlike u duživni života među polovima, tako da u Republici Srpskoj ta razlika je umanjena za oko 30% u starosti od 65 godina u odnosu na starost od 45 godina, dok je u razvijenim zemljama Evrope uočeno smanjenje za oko

Grafikon 4. Grafički prikaz razlike dužine života između muškaraca i žena u razvijenim zemljama Evrope (2006.) i Republici Srpskoj (2007.)

0

1

2

3

4

5

6

0 1 15 45 65

Starost

Razvijene zemlje Evrope Republika Srpska

20%.(15) Visina ovih razlika najčešće dovodi u vezi sa uzrocima smrti, odnosno muška populacija u mlađoj životnoj dobi ima veće stope smrtnosti od saobraćajnih nesreća i drugih nesreća.

5.3 Mortalitet u Republici Srpskoj, 2003-2007 5.3.1 Broj i stuktura umrlih u Republici Srpskoj, 2003-2007

Mortalitet se i dalje koristi kao jedan od značajnih indikatora za procjenu zdravstevnog stanja. Podaci o umrlima, a posebno podaci koji se odnose na uzoke smrti, temelj su donošenja važnih odluka u korist zdravstvenog standarda, odnosno poboljšanja zdravstvena zaštite stanovništva.

U Republici Srpskoj u posmatranom periodu od 2003. do 2007. ukupan broj umrlih je 69 199, doj je broj umrlih muškaraca 36 251 ili 52.37%, a žena 32 958 ili 47.63%. Posmatrano pojedinačno za svaku godinu najveći broj umrlih


28

Tabela 5. Broj umrlih prema polu u Republici Srpskoj, 2003-2007

Pol

Muški Ženski Godina

Broj % Broj %

Ukupno

2003 7121 52.76 6377 47.24 13498

2004 6987 51.85 6488 48.15 13475

2005 7552 52.89 6727 47.11 14279

2006 7279 52.74 6522 47.26 13801

2007 7302 51.62 6844 48.38 14146

Ukupno 36241 52.37 32958 47.63 69199

Grafikon 5. Grafički prikaz broja umrlih u Rpublici Srpskoj prema polu, 2003-2007

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

2003 2004 2005 2006 2007

Godina

Bro

j u

mrl

ih

Muški Ženski

za oba pola je u 2007. godini 7 552 muškaraca i 6 844 žena. Najmanji broj umrlih osoba muškog pola (6 987) je u 2004. godini, dok je najmanji broj umrlih osoba ženskog pola u 2003 godini (6 377). (tabela 5.) Iz grafikona 5. se može vidjeti da je bez obzira na varirajući broj umrlih oba pola u posmatranom razdoblju, vidljiv je porast broja umrlih muškaraca za 2.48% na kraju (2007. godine) u odnosu na početak posmatranog perioda (2003. godine) i broja umrlih žena za 7.32% (2007. godina u odnosu na 2003. godinu). Na istom grafikonu se može vidjeti da je najveća razlika između umrlih muškaraca i žena u 2005. godini i da ona iznosi 12.26%, dok je u 2007. najmanja razlika između broja umrlih muškaraca i žena i iznosi svega 6.69%.


29

5.3.2 Najčešći uzroci umiranja po polu u Republici Srpskoj, 2003-2007

U posmatranom periodu (2003-2007 godina) u Republici Srpskoj deset vodećih uzroka

Tabela 6. Deset najčešćih grupa bolesti kao uzroka smrti, prema polu u Republici Srpskoj, 2003-2007

Godina 2003 2004 2005 2006 2007

Ukupno Grupa bolesti (MKB10)

Pol

N % N % N % N % N % N %

Muški 3364 47.24 3409 48.79 3351 44.37 3037 41.72 3233 44.28 16394 45.24 Bolesti sistema krvotoka (I00-I99) Ženski 3773 59.17 3974 61.26 3704 55.06 3474 53.27 3864 56.46 18789 57.01

Muški 1458 20.47 1403 20.08 1587 21.01 1543 21.20 1616 22.13 7607 20.99 Maligne neoplazme (C00-C97) Ženski 946 14.83 935 14.41 1068 15.88 1009 15.47 1101 16.09 5059 15.35

Muški 453 6.36 423 6.05 480 6.36 480 6.59 488 6.68 2324 6.41 Povrede, trovanja

i posljedice djelovanja

spoljnjih faktora (S00-T98)

Ženski 143 2.24 143 2.20 159 2.36 152 2.33 146 2.13 743 2.25

Muški 71 1.00 68 0.97 290 3.84 306 4.20 349 4.78 1084 2.99 Bolesti žlijezda sa

unutrašnjim lučenjem, ishrane

i metabolizma (E00-E90)

Ženski 110 1.72 92 1.42 447 6.64 487 7.47 442 6.46 1578 4.79

Muški 185 2.60 211 3.02 285 3.77 295 4.05 282 3.86 1258 3.47 Bolesti sistema za disanje

(J00-J99) Ženski 120 1.88 134 2.07 222 3.30 230 3.53 211 3.08 917 2.78

Muški 217 3.05 206 2.95 224 2.97 234 3.21 249 3.41 1130 3.12 Bolesti sistema za varenje

(K00-K93) Ženski 136 2.13 141 2.17 124 1.84 147 2.25 147 2.15 695 2.11

Muški 123 1.73 113 1.62 161 2.13 154 2.12 163 2.23 714 1.97 Bolesti mokraćno-polnog sistema

(N00-N99) Ženski 99 1.55 92 1.42 97 1.44 114 1.75 112 1.64 514 1.56

Muški 40 0.56 53 0.76 87 1.15 111 1.52 85 1.16 376 1.04 Bolesti nervnog sistema

(G00-G99) Ženski 26 0.41 38 0.59 85 1.26 73 1.12 70 1.02 292 0.89

Muški 59 0.83 75 1.07 78 1.03 73 1.00 70 0.96 355 0.98 Zarazne bolesti i parazitarne bolesti

(A00-B99) Ženski 30 0.47 49 0.76 50 0.74 38 0.58 33 0.48 200 0.61

Muški 24 0.34 46 0.66 65 0.86 67 0.92 87 1.19 289 0.80 Duševni

poremećaji i poremećaji ponašanja (F00-F99)

Ženski 9 0.14 12 0.18 17 0.25 15 0.23 20 0.29 73 0.22

Muški 1127 15.82 980 14.00 944 12.50 979 13.45 680 9.31 4710 13.00 Ostale grupe

Ženski 985 15.45 878 13.53 754 11.21 783 12.01 698 10.20 4098 12.43

Muški 7121 100 6987 100 7552 100 7279 100 7302 100 36241 100 Ukupno

Ženski 6377 100 6488 100 6727 100 6522 100 6844 100 32958 100


30

45%

21%

6%

4%

3%

3%

2%

1%

1%

1%

13%

I00-I99

C00-C97

S00-T98

J00-J99

E00-E90

K00-K93

N00-N99

G00-G99

A00-B99

F00-F99

Ostale grupe

Smrti čini 87.27% od svih uzroka smrti kod oba pola. Iz tabele 6. se vidi da stanovništvo u Republici Srpskoj najviše umire od hroničnih nezaraznih bolesti. Broj umrlih od vodećih grupa bolesti, kao uzroka smrti pokazuje značajno variranje kod oba pola. Broj umrlih od bolesti sistema krvotoka u 2003. godini je 7 137, dok je broj umrlih u 2007. godini 7 097, što ukazuje na zanemarljiv pad od 0.56% u 2007. u odnosu na 2003., dok posmatrano odvojeno po polovima, kod muškaraca se uočava smanjenje broja umrlih za 3.89%, (2007:2003) a kod žena povećanje broja umrlih za 2.41%. Maligne neoplazme u Republici Srpskoj (2003-2007) predstavljaju drugu vodeću grupu umiranja. U strukturi mortaliteta bolesti cirkulatornog sistema sa udjelom od 50.84% i maligne neoplazme sa udjelom od 18.30% uzrokovale su smrt oko 70% populacije odnosno nešto manje od ¾ populacije je umrlo od ova dva vodeća uzroka. U posmatranom periodu maligne neoplazme pokazuju tendenciju porasta broja umrlih mušaraca i žena. Broj umrlih od malignih neoplazmi u 2003. godini je 2 404, dok je broj umrlih u 2007. godini 2 717, što ukazuje da postoji porast broja umrlih u 2007. u odnosu na 2003. od 13.02%. Posmatrano odvojeno po polovima muškarci su u 2007. godini više umirali u odnosu na 2003. za 10.84%, dok su žene u istom periodu umirale za 16.38% više. Grafikon 6. Deset najčešćih grupa bolesti kao uzroka smrti u Republici Srpskoj, po polu, 2003-2007

Muški, (36241 umrlih) Ženski (32958 umrlih)

U posmatranom petogodišnjem periodu povrede, trovanja i posljedice djelovanja spoljnih faktora zauzimaju treće mjesto među vodećim uzrocima smrti u Republici Srpskoj. Ova grupa bolesti kao uzroka smrti pokazuje povećanje sa 596 u 2003. godini na 634 umrla u 2007. godini ili povećanje za 6.38% (muškaraca 7.73%, a žena 2.10%).

57%

15%

5%

3%

2%

2%

2%

1%

1%

1%

12%

I00-I99

C00-C97

E00-E90

J00-J99

S00-T98

K00-K93

N00-N99

G00-G99

A00-B99

F00-F99

Ostale grupe


31

Kao uzroci smrti na četvrtom mjestu su bolesti žlijezda sa unutrašnjim lučenjem, ishranom i metabolizmom (IV grupa bolesti po MKB 10), a na petom mjestu bolesti sistema disanja (X grupa bolesti po MKB 10) koje u petogodišnjem periodu posmatranja pokazuju najveću kontinuiranu tendenciju porasta. Broj umrlih od IV grupe bolesti je sa 181 u 2003. porastao na 791 u 2007. godini, što ukazuje na uvećanje za 4.37 puta u 2007. u odnosu na 2003. godinu, stim da je ovaj uzrok smrtnosti za 4.92 puta uvećao smrtnost muškaraca i za 4.02 puta uvećao smrtnost žena. Bolesti sistema za disanje su sa 305 umrlih u 2003. godini povećali na 493 umrla u 2007. godini. I ovdje je takođe uočen porast broja umrlih za 61.64% u 2007. godini u odnosu na 2003 godinu, odnosno smrtnost muškaraca se od ove grupe bolesti uvećala za 52.43%. dok se smrtnost žena povećala za 75.83%

Ostalih 5 vodećih grupa bolesti (bolesti sistema za varenje, bolesti mokraćno polnog sistema, bolesti nervnog sistema, zarazne i parazitarne bolesti i duševni poremećaji i poremećaji ponašanja) kao uzroka umiranja, takođe pokazuju tendenciju porasta u 2007. godini u odnosu na 2003. godinu. U prosjeku su se ovi uzroci smrti povećali za 35.78%, odnosno prosječan rast umrlih muškaraca od ovih grupa bolesti je 41.25%, a žene 27.33%. (tabela 6.)

Iz grafikona 6. se vidi da muškarci i žene umiru od istih grupa bolesti, samo postoje razlike u rangovima umiranja kod muškaraca i žena. Povrede, trovanja i posljedice djelovanja spoljnih faktora su kod muškaraca na trećem mjestu kao uzrok umiranja, a kod žena na petom mjestu, dok su bolesti žlijezda sa unutrašnjim lučenjem, ishrane i metabolizma kod muškaraca na petom mjestu, a kod žena na trećem mjestu. Prvih pet uzroka kod muškaraca čini oko 79% od svih uzroka smrti, a samo na bolesti sistema krvotoka otpada 45%, odnosno svaki 2 muškarac umre od ove grupe bolesti, dok na maligne neoplazme otpada 21%, odnosno svaki 5 muškarac umre od malignih neoplazmi. Kod žena prvih pet grupa bolesti kao uzroka smrti čini 82% od svih uzroka smrti. Od bolesti sistema krvotoka umre 57% žena, odnosno svaka 2 žena umre od ove grupe bolesti, dok od malignih neoplazmi umre 15% žena, odnosno svaka 7 žena umre od ovog uzroka.

5.3.3 Stope mortaliteta najčešćih uzroka smrti u Republici Srpskoj,

2003-2007

Kako je već pozanto bolesti sistema krvotoka su vodeći uzroci umiranja u Republici Srpskoj. U okviru te grupe bolesti kod oba pola najveći broj umrlih je od ishemijskih bolesti srca i bolesti krvinih sudova mozga, te su u tabeli 7. prikazane njihove stope mortaliteta na 100 000 stanovnika. Stopa mortaliteta bolesti sistema krvotoka kod muškaraca je bila najveća (483.05/100 000) u 2004.godini, a najniža (432.18/100 000) u 2006., dok je kod žena najveća stopa mortaliteta 534.02/100 000 u 2004. godini, a najniža 468.83/100 000 u 2006. godini..


32

Tabela 7. Stopa mortaliteta (na 100 000) bolesti sistema krvotoka, ishemijskih bolesti srca i bolesti krvnih sudova mozga u Republici Srpskoj, po polu, 2003-2007

Stopa mortaliteta na 100 000 stanovnika Godina Grupa bolesti

(MKB10) Pol

2003 2004 2005 2006 2007 Ukupno

Muški 475.86 483.05 475.97 432.18 461.36 465.72 Bolesti sistema krvotoka (I00-I99) Ženski 506.15 534.02 498.94 468.83 522.93 506.19

Muški 110.90 115.20 120.59 109.72 115.73 114.43 Ishemijske bolesti srca

(I20-I25) Ženski 81.83 87.35 88.91 93.25 92.84 88.82

Muški 156.74 159.41 143.56 115.27 129.00 140.82 Bolesti krvnih sudova mozga

(I60-I69) Ženski 191.97 185.44 170.80 137.65 166.05 170.73

Stopa mortaliteta od ishemijskih bolesti srca (I20-I25) kod muškaraca najveća

je u 2005. godini (120.59/100 000), dok je najniža u 2006. godini (109.72/100 000). Kod žena su se stope mortaliteta kretale od najveće 93.25/100 000 (2006. godine) do najniže 81.83/100 000 (2003. godine). U posmatranom periodu (2003-2007) ishemijske bolesti srca u odnosnu na ukupni mortalitet od kardiovaskularnih bolesti učestvovale su sa 20.56% (muškarci 24.56% , žene 17.55%)

Stopa mortaliteta se od bolesti krvnih sudova mozga kod muškaraca kretala od najveće 159.41/100 000 u 2004. godini do najniže 115.27/100 000 u 2006. godini. U 2003 godini žene imaju najveću (191.97/100 000) stopu mortaliteta od bolesti krvnih sudova mozga, dok je u 2006. godini najniža stopa mortaliteta (137.65/100 000) Bolesti krvnih sudova mozga (2003-2007) sa 32.07% učestvuju u ukupnom mortalitetu od bolesti sistema krvotoka (30.24% muškraci, žene 33.67%).

U petogodišnjem periodu posmatranja odnos između muške i ženske stope moratliteta je 0.92 kod bolesti sistema krvotoka, zatim 1.29 kod ishemijskih bolesti i 0.82 kod bolesti krvnih sudova mozga.

U grafikonu 7. su predstavljene tendencije stopa mortaliteta (na 100 000) bolesti sistema krvotoka, ishemijeskih bolesti srca i bolesti krvnih sudova mozga modelom jednostavne linearne regresije. Iz ovog grafikona se može zaključiti da su od bolesti sistema krvotoka u svakoj narednoj godini umiralo u prosjeko 8/100 000 muškaraca manje, dok je u prosjeku od ove grupe bolesti umiralo 3/100 000 žena manje. Umiranje od ishemijskih bolesti pokazuje sljedeću tendenciju, muškarci za 0.5 na 100 000 stanovnika umirali u savakoj narednoj godini više, dok je u prosjeku na 100 000 umirale 3 žene više u svakoj narednoj godini. Tendencija umiranja od bolesti krvnih sudova mozga pokazuje da je prosječno na 100 000 stanovnika u svakoj narednoj godini umiralo 10 muškaraca, odnosno žena manje.

Najveće stope mortaliteta na 100 000 stanovnika od malignih neoplazmi su u 2007. godini (muškarci 230.61/100 000, žene149.0/100 000), dok su najniže stope zabljižene kod oba pola u 2004. godini (muškarci 198.80/100 000, žene 125.64/100 000).


33

y = -7.987x + 489.65

R2 = 0.3861

y = -3.163x + 515.66

R2 = 0.04

300

400

500

600

2003 2004 2005 2006 2007

Godina

Stopa mortaliteta na 100000

y = 2.792x + 80.46

R2 = 0.8979

y = 0.418x + 113.17

R2 = 0.0233

70

80

90

100

110

120

130

2003 2004 2005 2006 2007

Godina


y = -9.963x + 200.27

R2 = 0.5567

y = -9.962x + 170.68

R2 = 0.7093

100

120

140

160

180

200

220

2003 2004 2005 2006 2007

Godina


Stope motraliteta na 100 000 stanovnika od raka dušnika, bronha i pluća su se u posmatranom periodu kretale od 74.63/100 000 (2007. godini)-63.10/10000 (2004. godini) za muškarce, dok je kod žena najveća (16.70/100 000) stopa zabilježena u 2005 godini, a najmanje (12.21/100 000) u 2003. godini. Rak dušnika, bronha i pluća u odnosu na ukupni mortalitet od malignih neoplazmi učestvuje sa 23.46% (muškarci 31.89%, žene 10.77%) (tabela 8.)

Grafikon 7. Tendencija stope mortaliteta (na 100 000) bolesti sistema krvotoka, ishemijski bolesti

srca i bolesti krvnih suhova mozga u Republici Srpskoj, po polu, 2003-2007

U 2006 godini je zabilježena najveća (23.20/100 000) kod muškaraca i najniža

(13.50/100 000) kod žena stopa mortaliteta od raka debelog crijeva, rektosigmoidnog

Muški Ženski

I00-I99 I20-I25

I60-I69


34

nastavka, rektuma i anusa, dok je kod muškaraca najniža stopa (17.12/100 000) u 2003. godini, a kod žena najveća (18.59/100 000) u 2005. godini U posmatranom petogodišnjem periodu umrli od ove maligne neoplazme u ukupnom mortalitetu od malignih neoplazmi učestvuju sa 10.72% (muškarci 10.08%, žene 11.68%).

Tabela 8. Stope mortaliteta (na 100 000) od vodećih lokalizacija malignih neoplazmi prema polu u

Republici Srpskoj, 2003-2007


(MKB10) Pol

2003 2004 2005 2006 2007 Ukupno

Muški 206.25 198.80 225.4 219.58 230.61 216.10 Maligne neoplazme (C00-C97) Ženski 126.91 125.64 143.86 136.17 149.00 143.71

Muški 66.20 63.06 70.45 70.30 74.63 68.92 Dušnik, bronh i pluća

(C33-C34) Ženski 12.21 15.05 16.70 15.52 13.94 14.68

Muški 17.12 22.53 23.15 23.20 22.98 21.79 Debelo crijevo, rektosigmoidni

spoj, rektum i anus (C18-C21) Ženski 15.83 13.84 18.59 13.50 17.86 15.92

Muški 17.82 13.60 19.89 16.08 17.12 16.90 Želuca (C16) Ženski 9.39 9.14 8.76 9.31 8.66 9.05

Prostata (C61)

Muški 16.13 14.45 12.50 14.37 15.98 14.69

Muški 0.14 0.28 0.57 0.43 0.57 0.40 Dojka (C50) Ženski 24.55 22.04 21.15 21.73 25.17 22.93

Najveća stopa motraliteta (19.89/100 000) od raka želuca kod muškaraca je u

2005. godini, najniža (13.60/100 000) u 2004. godini, dok je dok žena najviša stopa od ovog maligniteta iznosila 9.39/100 000 u 2003. godini, a najniža (8.66/100 000) u 2007. godini. Muškarci umrli od raka želuca su u ukupnom mortalitetu od malignih neoplazmi učestvovali su u prosjeku sa 7.82%, dok žene u prosjeku učestvuju sa 6.64%. Ukupno učešće raka želuca u ukupnom mortralitetu od malignih neoplazmi je u prosjeku 7.35%.

Stopa mortaliteta od raka prostate se kretala od najveće (16.13/100 000/ u 2003. godini do najniže (12.50/100 000) u 2005. godini, kada je i kod žena zapažena najniža stopa (21.15/100 000) mortaliteta od raka dojke. Najviša (25.17/100 000) stopa mortaliteta od raka dojke kod žena je u 2007. godini. U tabeli 8. su prikazane i stope motraliteta 100 000 od raka dojke kod muškaraca, koje nisu statistički značajne (0.14-0.28/100 000). Rak prostate u posmatranom periodu (2003-2007) u mortalitetu muškaraca u prosjeku učestvuje sa 6.80%, dok rak dojke u ukupnom mortalitetu žena u prosjeku učestvuje sa 16.82%. U posmatranom periodu (2003-2007) muška i ženska


35

y = 0.372x + 14.808

R2 = 0.0656

y = 1.239x + 18.079

R2 = 0.556

10

15

20

25

30

2003 2004 2005 2006 2007

Godina


y = 0.108x + 16.578

R2 = 0.0055

y = -0.129x + 9.439

R2 = 0.3893

5

10

15

20

25

2003 2004 2005 2006 2007

Godina


C16

y = -0.038x + 14.8

R2 = 0.0017

5

10

15

20

25

2003 2004 2005 2006 2007

Godina


C61

y = 0.093x + 22.649

R2 = 0.0066

15

20

25

30

2003 2004 2005 2006 2007

Godina


C50

y = 5.471x + 119.9

R2 = 0.7122

y = 6.95x + 195.28

R2 = 0.6845

100

120

140

160

180

200

220

240

2003 2004 2005 2006 2007

Godina


y = 2.41x + 61.698

R2 = 0.7391

y = 0.393x + 13.505

R2 = 0.1335

5

15

25

35

45

55

65

75

85

2003 2004 2005 2006 2007

Godina


C18-C21

Grafikon 8. Tendencija stope mortaliteta (na 100 000) od vodećih uzroka malignih neoplazmi prema polu u Republici Srpskoj, 2003-2007

Ženski C33-C34 C00-C97 Muški


36

y = 11.343x - 3.185

R2 = 0.8519

y = 14.348x - 0.47

R2 = 0.7273

0

10

20

30

40

50

60

70

2003 2004 2005 2006 2007

Godina


y = 11.683x - 5.255

R2 = 0.8629

y = 14.45x - 3.066

R2 = 0.744

0

10

20

30

40

50

60

70

2003 2004 2005 2006 2007

Godina


stopa mortaliteta (na 100 0000) nalaze se u odnosu 1.50 za maligne neoplazme, a vodeći uzroci umiranja od malignih neoplazmi se nalaze u sljedećim odnosima: 4.70 rak pluća, zatim rak debelog crijeva, rektosigmoidnog nastavka, rektuma i anusa 1.37 i rak želuca 1.87.

Iz grafikona 8. se može zaključiti da postoji tendencija porasta broja umrlih od malignih neoplazmi, odnosno u savakoj narednoj godini na 100 000 stanovnika umiralo je oko 7 muškaraca više, odnosno oko 6 žena više. Posmatrane stope mortaliteta (na 100 000) kod ostalih vodećih uzroka smrti oba pola ne pokazuju značajno statističku tendenciju porasta, niti pada.

Tabela 9. Stope mortaliteta (na 100 000) od bolesti žlijezda sa unutrašnjim lučenjem, ishranom i

metabolizmom i dijabetesa prema polu u Republici Srpskoj., 2003-2007


(MKB10) Pol

2003 2004 2005 2006 2007 Ukupno

Muški 10.04 9.64 41.19 43.55 49.80 30.79 Bolesti žlijezda sa

unutrašnjim lučenjem, ishrane i

metabolizma (E00-E90)

Ženski 14.76 12.36 60.21 65.72 59.82 42.51

Muški 8.20 8.50 40.20 42.41 49.66 29.74 Diabetes mellitus (E10-E14) Ženski 11.40 11.29 58.06 62.75 57.92 42.41

Grafikon 9. Tendencija stope mortaliteta (na 100 000) bolesti žlijezda sa unutrašnjim lučenjem,

ishranom i metabolozmom i šećerne bolesti, prema polu u Republici Srpskoj, 2003-2007

Ženski Muški E00-E90 E10-E14


37

U tabeli 9. se vidi da se stopa motraliteta na 100 000 kod bolesti žlijezda sa unutrašnjim lučenjem, ishranom i metabolizmom kretala kod muškaraca od najveće (49.80/100 000) u 2007. godini, do najniže stopa 9.64/100 000 u 2004. godini, kada je zabilježena i najniža (12.36/100 000) kod žena. Najveća (65.72/100 000) stopa mortaliteta kod žena je u 2006. godini. U istoj tabeli su prikazane i stope mortaliteta (na 100 000) od šećerne bolesti koje se se kod muškaraca kretale od 49.66/100 000 (najveća) u 2007. godini do najniže (8.20/100 000) u 2003. godini. Kod ženske populacije najveća (62.75/100 000) stope mortaliteta (na 100 000) od šećerne bolesti zabilježena je u 2006. godini, dok je u 2004. godini zabilježena najniža (11.29/100 000) stopa motraliteta. U ukupnom mortalitetu bolesti žlijezda sa unutrašnjim lučenjem, ishranom i metabolizmom, šećerna bolest učestvuje sa 95.42% (muškarci 96.58%, žene 94.61%), što znači da se od ostalih bolesti u okviru ove grupe umire sa svega 4.58%. Kako šećerna bolest ima najveći udio u umiranju u okviru ove grupe bolesti odnos između muške i ženske stope mortaliteta (na 100 000) je jednak i iznosi oko 0.70. Iz grafikonu 9. se jasno vidi da je tenedencija stope mortaliteta (na 100 000) bolesti sistema žlijezda sa unutrašnjim lučenjem, ishranom i metabolizmom skoro identična tendenciji stope mortaliteta od šećerne bolesti (razlog tome je visok udio šećerne bolesti u mortalitetu od ove grupe bolesti), jer druge bolesti u okviru ove grupe pokazuju statistički neznačajan rast. Tendencija porasta šećerne bolesti pokazuje statistički značajnu tendenciju porasta broja umrlih u svakoj narednoj godini posmatranja (muškraci oko 12 umrlih na 100 000, a žena oko 15 umrlih na 100 000).

Tabela 10. Stope mortaliteta (na 100 000) od povreda, trovanja i posljedica djelovanja spoljnih

faktora, prema polu u Republici Srpskoj, 2003-2007


(MKB10) Pol

2003 2004 2005 2006 2007 Ukupno

Muški 64.08 59.94 68.18 68.31 69.64 66.02 Povrede, trovanja i

posljedice djlovanja spoljnjih

faktora (S00-T98)

Ženski 19.18 19.22 21.42 20.51 19.76 21.11

Muški 12.45 11.76 5.68 14.76 14.41 11.79 Saobraćajne nesreće

(V00-V99) Ženski 2.55 0.94 1.21 3.78 3.38 2.37

Muški 23.48 19.27 31.11 20.49 24.41 23.15 Druge nesreće (W00-X59) Ženski 3.45 5.91 7.68 5.13 5.28 5.47

Muški 25.60 25.36 27.56 30.88 29.97 27.87 Samoubistva (X60-X84) Ženski 11.54 11.42 10.78 10.26 9.61 10.72

Muški 2.55 3.54 3.84 2.28 3.85 3.21 Ubistva (X85-Y09) Ženski 1.74 0.94 1.75 1.5 1.49 1.45


38

y = 0.245x + 19.283

R2 = 0.1661

y = 1.984x + 60.008

R2 = 0.578

10

20

30

40

50

60

70

80

2003 2004 2005 2006 2007

Godina


y = 0.45x + 1.022

R2 = 0.3149

y = 0.692x + 9.736

R2 = 0.0896

0

2

4

6

8

10

12

14

16

2003 2004 2005 2006 2007

Godina


y = 0.308x + 6.546

R2 = 0.0071

y = -0.292x + 24.028

R2 = 0.0096

0

5

10

15

20

25

30

35

2003 2004 2005 2006 2007

Godina


y = -0.502x + 12.228

R2 = 0.9657

y = 1.426x + 23.602

R2 = 0.8134

5

10

15

20

25

30

35

2003 2004 2005 2006 2007

Godina


y = 0.134x + 2.81

R2 = 0.081

y = -0.009x + 1.481

R2 = 0.00180

1

2

3

4

5

2003 2004 2005 2006 2007

Godina


Grafikon 10. Tendencija stope mortaliteta (na 100 000) povreda, trovanja i posljedica djelovanja spoljnih faktora, prema polu u Republici Srpskoj, 2003-2007

Ženski Muški S00-T98 V00-V99

X60-X84 W00-X59

X85-Y09


39

Stope mortaliteta (na 100 000) od povreda, trovanja i posljedice djelovanja spoljnjih faktora (tabela 10.) kod muškaraca se kretala od 69.64/100 000 (najveća) u 2007. godini do 59.95 (najniža) u 2004. godini. Posmatrano na pojedine spoljne uzroke najveću (30.88/100 000) stopu mortaliteta kod muškaraca pokazuju samoubistva u 2006. godini, dok u istoj godini ubistva imaju najnižu (2.28/100 000) stopu mortaliteta. Kod žena se stopa mortaliteta (na 100 0000) povreda, trovanja i posljedica djelovanja spoljnih faktora kretala od najveće (21.42/100 000) u 2005. godini do najniže (19.18100 000) u 2003. godini, dok posmatrano na pojedine spoljne uzroke samoubistva kod žena pokazuju najveću (11.54/100 000) stopu mortaliteta u 2003. godini, a najnižu (0.94/100 000) imaju saobraćajne nesreće i samoubistva u 2004. godini. U petogodišnjem periodu posmatranja najveći udio u mortalitetu imaju samoubistva sa 44.96% (muškarci 42.21%, a žene 53.35%), zatim slijede druge nesreće sa 33.19% (muškarci 35.07%, žene 27.21%), zatim saobraćajne nesreće sa 16.40% (muškarci 17.86%, žene 11.80%) i ubistva sa 5.45% (muškarci 4.86%, žene 0.72%). Iz grafikonu 10. se može vidjeti da je i kod muškaraca i žena izražena tendencija porasta u svakoj narednoj godini posmatranja koja nije statistički značajna, kako su povrede, trovanja i posljedica djelovanja spoljnih faktora u direktnoj vezi sa spoljašnjim uzrocima bolesti i umiranja, te ni oni ne pokazuju statistički značajn pad ili porast. U posmatranom periodu (2003-20007) odnos muške stope motraliteta i ženske stope mortalitea od povreda, trovanja i posljedica djelovanja spoljnih faktora je 3.13.

Tabela 11. Stope mortaliteta (na 100 000) od bolesti sistema za disanje i hroničnih bolesti donjeg

dijela sistema za disanje, prema polu u Republici Srpskoj, 2003-2007


(MKB10) Pol

2003 2004 2005 2006 2007 Ukupno

Muški 26.17 29.90 40.48 41.98 40.24 35.74 Bolesti sistema za disanje

(J00-J99) Ženski 14.76 12.36 60.21 65.72 59.82 42.51

Muški 13.86 19.70 18.89 24.05 24.40 20.17 Hronične bolesti donjeg dijela

sistema za disanje (J40-J47) Ženski 7.11 10.75 12.66 16.60 15.29 13.15

Najveća stopa mortaliteta na 100 000 je i kod muškaraca (41.98/100 000) i kod

žena (65.72/100 000) u 2006., dok je najniža stopa i kod muškaraca (26.17/100 000) u 2003. a kod žena (12.36/100 000) u 2004. godini. Kod muškaraca najveća (24.40/100 000) stopa mortaliteta od hroničnih bolesti donjeg dijela sistema za disanje je 2007. godini, a kod žena (16.60/100 000) u 2006. godini. Najniže stope mortaliteta od ovih bolesti su u 2003. godini (muškarci 13.86/100 000, žene 7.11/100 000). (tabela 11.) U petogodišnjem periodu hronične opstruktivne bolesti donjeg dijela sistema za disanje u odnosu na ukupan mortalitet od bolesti sistema za disanje u prosjeku čine 41.36% (muškarci 56.44%, žene 29.34%). Muška i ženska stopa mortaliteta (na 100 000) od bolesti sistema za disanje je 0.84, dok je taj odnos kod hroničnih bolesti donjeg dijela


40

y = 4.022x + 23.688

R2 = 0.7802

y = 14.348x - 0.47

R2 = 0.7273

5

15

25

35

45

55

65

2003 2004 2005 2006 2007

Godina


y = 2.543x + 12.551

R2 = 0.8666

y = 2.221x + 5.819

R2 = 0.8695

5

10

15

20

25

2003 2004 2005 2006 2007

Godina


sistema za disanje 1.53. Iz grafikonu 10. je vidljivo da i stope mortaliteta (na 100 000 stanovnika) od bolesti sistema disanja kod muškaraca pokazuje tendenciju porasta 4.02 umrla na 100 000, dok kod žena postoji statistički značajana tendencija porast broja umrlih od 14.38/100 000 u svakoj narednoj godini. Kod oba pola od hroničnih bolesti donjih dijelova sistema za disanje zapaža se tendencija porasta od oko 2.5 umrlih na 100 000 stanovnika u svakoj narednoj godini, što znači da druge bolesti u okviru ove grupe kod žena imaju statistički značajan rast broja umrlih na 100 000 u svakoj narednoj godini, dok se kod muškaraca uočava tendencija rasta jednaka tendenciji rasta hroničnih bolesti donjih dijelova sistema za disanje. Grafikon 11. Tendencija stope mortaliteta (na 100 000) bolesti sistema za disanje i hronične bolesti

donje dijela sistema za disajne, prema polu u Republici Srpskoj, 2003-2007

5.3.4 Starosna struktura umrlih u Republici Srpskoj, 2003-2007

U posmatranom periodu (2003-2007) u Republici Srpskoj postoje evidentne razlike u smtrnosti po dobnim skupinama i polu, najmanji broj umrlih (437 ili 0.63%) u dobnoj skupini od 0-14 godine u kojoj je umrlo i najmanje muškaraca (250 ili 0.69%) , dok je najveći broj umrlih (28972 ili 41.87% ) u dobnoj skupini preko 75 godina, u kojoj je umrlo i najviše (17141 ili 52.01%) žena. Najveći (12732 ili 35.13%) broj umrlih muškaraca je u dobnoj skupini od 65-74, dok je namanji (117 ili 0.35%) broj umrlih žena u dobnoj skupini 15-24 godine (tabela 12.) U dobnoj skupini 0-14 postoji kontinuirano smanjenje broja umrlih od 105 u 2003 na 68 u 2007. ili smanjenje za

Ženski Muški J00-J99 J40-J47


41

35.23% (42.37% za muškarce i 26.09% za žene). U ostalim dobnim skupinama (15-24, 25-44, 45-64 i 65-74 godine) postoji variranje u broju umrlih, koje ukazuje na pad broja umrlih u zadnjoj godini posmatranja (2007. godina) u odnosu na prvu godinu posmatranja (2003. godina). U dobnoj skupini 15-24 godine broj umrlih se kretao od 80 u 2003. godini do 77 u 2007. godini ili smanjenje za 3.75%, odnosno kod muškaraca postoji povećanje broja umrlih za 5.08% i smanjenje broja umrlih žena za 28.57%. Broj umrlih se u dobnoj skupini 25-44 godine

Tabela 12. Broj umrlih prema dobnim skupinama i polu u Republici Srpskoj, 2003-2007

Godina 2003 2004 2005 2006 2007 Dobna skupina Pol

N % N % N % N % N %

Ukupno

Muški 59 0.83 55 0.79 48 0.64 54 0.74 34. 0.47 250 0.69

Ženski 49 0.72 31 0.48 36 0.54 40 0.61 34 0.50 187 0.57 0-14

Ukupno 105 0.78 86 0.64 84 0.59 94 0.68 68 0.48 437 0.63

Muški 59 0.83 66 0.94 74 0.98 67 0.92 62 0.85 328 0.91

Ženski 21 0.33 28 0.43 30 0.45 23 0.35 15 0.22 117 0.35 15-24

Ukupno 80 0.59 94 0.70 104 0.73 90 0.65 77 0.54 445 0.64

Muški 357 5.01 341 4.88 369 4.89 344 4.73 303 4.15 1714 4.73

Ženski 166 2.60 149 2.30 159 2.36 135 2.07 155 1.68 724 2.20 25-44

Ukupno 523 3.87 490 3.64 528 3.70 479 3.47 418 2.95 2438 3.52

Muški 1848 25.95 1877 26.86 1968 26.06 1874 25.75 1819 24.91 9386 25.90

Ženski 995 15.60 1000 15.41 956 14.21 878 13.46 853 12.46 4682 14.21 45-64

Ukupno 2843 21.06 2877 21.35 2924 20.48 2752 19.94 2672 18.89 14068 20.33

Muški 2708 38.03 2523 36.11 2606 34.51 2479 34.06 2416 33.09 12732 35.13

Ženski 2055 32.23 2094 32.30 2080 30.92 1956 29.99 1922 28.08 10107 30.67 65-74

Ukupno 4763 35.29 4617 34.26 4686 32.81 4435 32.14 4338 30.67 22839 33.00

Muški 2090 29.35 2125 30.41 2487 32.93 2461 33.81 2668 36.54 11831 32.64

Ženski 3094 48.52 3186 49.11 3466 51.52 3490 53.51 3905 57.06 17141 52.01 75+

Ukupno 5184 38.40 5311 39.41 5953 41.69 5951 43.12 6573 46.47 28972 41.87

kretao od 418 u 2007 godini do 523 u 2003. godini ili smanjenje za 20.07% (muškraci za 15.13% i žene za 30.72%). Smanjenje od 6.01% zabilježeno je u dodnoj skupini 45-64 godine (2 672 umrlih do 2 843) i smanjenja od 1.57% za muškarce i 14.27% za žene. U tabeli 12. se vidi da se i u dobnoj skupini 65-74 nastavlja trend smanjenja (4 338) broja umrlih u posljednjoj godini posmantranja (2007. godina) u odnosu na prvu godinu posmatranja (2003. godina) sa brojem umrlih od 4 763 ili smanjenje za 8.92%


42

Muški0-14

0.7%

15-24

0.9%

35-44

4.7%

45-64

25.9%

65-74

35.1%

75+

32.6% Ženski 0-14

0.6%

15-24

0.4%

35-44

2.2%

45-64

14.2%

65-74

30.7%

75+

51.9%

(muškarci za 10.78% i žene za 6.47%) Trend smanjenja broja umrlih ne pokazuju i umrli u dobnoj skupini preko 75

godina gdje je uočeno povećanje broja umrlih. U ovoj dobnoj skupini broj umrlih se kretao od 6 573 u 2007. godini do 5 184 u 2003 godini ili povećanje ta 26.79% (muškarci za 27.65% i žene 26.21%).

Grafikon 12. Procentualni prikaz umrlih prema dobnim skupinama i polu u Republici Srpskoj, 2003-2007

Iz grafikonu 12. se vidi da je procentualno učeće umrlih dobnih skupina (0-14 , 15-24 i 34-44 godine) u ukupnom mortalitetu u petogodišnjem periodu posmatranja za muškarce 6.3%, a za žene 3.2%, iz čega se prizlazi da su muškarci u ovim dobnim skupinama oko 2 puta više umiru od žena. Procentualno učešće dobne skupine 45-64 godine u ukupnom mortalitetu kod muškaraca je 25.9%, a kod žena 14.2% i u ovoj dobnoj skupini muškarci 2 puta više umiru od žena. Ove dobne skupine zajedno u ukupnom moratlitetu učestvuju kod muškaraca sa 32.2%, a žene 17.4%, što zajedno čini 49.6%. U Republici Srpskoj u peridu posmatranja (2003-2007) godina veliki broj umrlih u ukupnom broju umrlih otpada na starije od 65 (muškarci sa 67.7% i žene 82.6%). U dobnoj skupini od 65-74 procentualno učešće umrlih muškaraca u ukupnom motralitetu je 35.1%, a žena 30.7%. U istom periodu posmatranja (2003-2007) u dobnoj skupini preko 75 godina učešće žena u ukupnom mortalitetu 1.5 puta (51.9%) veće od od učešća muškaraca (32.6%) u ukupnom mortalitetu.


43

5.3.4.1 Najčešći uzroci umiranja prema dobnim skupinama u Republici Srpskoj, 2003-2007

U petogodišnjem periodu posmatranja u Republici Srpskoj postoji koncentracija svih uzroka smrti oko nekoliko vodećih, kao i povećanje značaja onih bolesti koje su u tijesnoj vezi sa promjenama u starosnoj strukturi stanovništva.

Tabela 13. Vodeći uzroci smrti u dobnoj skupini 0-14 godina prema polu u Republici Srpskoj, 2003-2007

Pol

Muški Ženski Uzrok smrti

Broj % Broj %

Ukupno

Stanja u porođajnom periodu (P00-P96)

109 43.60 64 34.22 173 39.59

Urođene nakaznoati, deformacije i hromosomske nenormalnosti

(Q00-Q99) 29 11.60 19 10.16 48 10.98

Druge nesreće (W00-X59)

32 12.8 13 6.95 45 10.30

Maligne neoplazme (C00-C97)

15 6.00 12 6.41 27 6.18

Iznenadna smrt djeteta (R95)

6 2.40 21 11.23 27 6.18

Saobraćajne nesreće (V00-V99)

12 4.80 9 4.81 21 4.81

Ostali uzroci 47 18.80 49 26.20 96 21.97

Ukupno 250 100 187 100 437 100

U periodu posmatranja (2003-2007) stanja u porođajnom periodu i urođene

nakaznosti, deformacija i hromosomskih nenormalnosti imaju značajno procentualno (50.57%) učešće u odnosu na ostale uzroke smrti u dobnoj skupini od 0-14 godina, što znači da je u ovoj dobnoj skupini najveća koncentracija smrtnosti u prvoj godini života. Ostali uzroci umiranja u ovoj dobnoj skupini učestvuju sa 49.44%. (tabela 13.) Iz grafikona 13. se vidi sa su druge nesreće na drugom mjestu sa 11.60% kao uzroci umiranja kod muškaraca u dobnoj skupini od 0-14 godina, dok su kod žena ti isti uzroci na četvrtom mjestu sa učešćem od 6.95%. Na drugom mjestu kao uzrok umiranja kod žena je iznenadna smrt djeteta sa 11.23%, dok je kod muškaraca ovaj uzrok na šestom mjestu. Povrede u saobraćaju imaju isto procentualno učeće (4.80%) i kod muškaraca i kod žena u odnosu na ukupan mortalitet u dobnoj skupini 0-14 godina.

Saobraćajne nesreće, druge nesreće i samoubistva i ubistva, odnosno nasilne smrti učestvuju u ukupnom motralitetu u dobnoj skupini 15-24 godina sa 60.89%, odnosno muškarci od nasilnih smrti umiru sa 65.85%, a žena sa 47.00%. (tabela 14.)


44

44%

13%

12%

6%

5%

2%

19%

P00-P96

W00-X59

Q00-Q99

C00-C97

V00-V99

R95

Ostali uzroci

34%

11%

10%

7%

6%

5%

26%

P00-P96

R95

Q00-Q99

W00-X59

C00-C97

V00-V99

Ostali uzroci

Grafikon 13. Procentualni prikaz najčešćih uzroka umiranja u dobnoj skupini 0-14 godina prema

polu u Republici Srpskoj, 2003-2007



Pol


Broj % Broj %

Ukupno


91 27.74 20 17.07 111 24.94


72 21.5 11 9.40 83 18.76

Samoubistva (X60-X84)

43 13.11 17 14.53 60 13.48

Bolesti srca (I00-I52)

25 7.62 12 10.26 37 8.31


16 4.88 10 8.55 26 5.84

Ubistva (X85-Y09)

10 3.05 7 5.98 17 3.82

Ostali uzroci 71 21.64 40 34.18 111 24.94

Ukupno 328 100 117 100 445 100

Najčešća tri uzroka umiranja kod muškaraca u dobnoj skupini 15-24 godina su:


45

28%

22%

13%

8%

5%

3%

22%

V00-V99

W00-X59

X60-X84

I00-I52

C00-C97

X85-Y09

Ostali uzroci

17%

15%

10%

9%

9%

6%

34%

V00-V99

X60-X84

I00-I52

W00-X59

C00-C97

X85-Y09

Ostali uzroci



Muški, (328 umrlih) Ženski (117 umrlih


Pol


Broj % Broj %

Ukupno


217 12.66 236 32.60 453 18.58


283 16.51 84 11.60 367 15.05


191 11.14 71 9.81 262 10.75


228 13.30 29 4.01 257 10.54


135 7.88 20 2.76 155 6.36

Ubistva (X85-Y09)

43 2.51 20 2.76 63 2.58

Ostali uzroci 617 35.99 264 36.46 881 36.14

Ukupno 1714 100 724 100 2438 100

saobraćajne nesreće (27.74%), druge nesreće (21.95%) i samoubistva (13.11%), dok su


46

17%

13%

13%

11%

8%

3%

36%

I00-I52

W00-X59

C00-C97

X60-X84

V00-V99

X85-Y09

Ostali uzroci

33%

12%

10%

4%

3%

3%

36%

C00-C97

I00-I52

X60-X84

W00-X59

V00-V99

X85-Y09

Ostali uzroci

kod žena prva tri uzroka umiranja: saobraćajne nesreće (17.09%), samoubistva (14.53%) i bolesti srca (10.26%) (grafikon 14.).

Maligne neoplazme imaju najveće (18.58%) procentulano učešće u ukupnom mortalitetu u dobnoj skupini 25-44 godine, zatim slijede bolesti srca, koje u ukupnom mortalitetu učestvuju sa 15.05%, odnosno ova dva uzroka učestvuju sa 33.63%. Kao i u prethodnoj dobnoj skupini i u ovoj dobnoj skupini su među vodećim uzrocima umiranja nasilne smrti koje u ukupnom mortalitetu učestvuju sa 30.23%. (tabela 15.) Iz grafikona 15. se vidi da je u dobnoj skupini 25-44 godine prva dva uzroka (bolesti srca i druge nesreće) umiranja kod muškara učestvuju sa oko 30%, dok kod žena na maligne neoplazme kao najčešćeg uzroka umiranja u ovoj dobnoj skupini otpada oko 33%. Samoubistva (oko 10%), kao i ubistva (oko 2.5%) u ovoj dobnoj skupini i kod muškaraca i kod žena imajuju približno jednako procentualno učešće u ukupnom mortalitetu. Grafikon 15. Procentualni prikaz najčešćih uzroka umiranja u dobnoj skupini 25-44 godina prema



U dobnoj skupini 45-64 godine pored malignih neoplazmi i bolesti srca koje u ukupnom motralitetu u ovoj dobnoj skupini učestvuju sa oko 54%. U tabeli 16. se vidi da se starošću javljaju i neki drugi uzroci umiranja kao što su bolesti krvnih sudova mozga (9.92%), te šećerna bolest (3.14%). U dobnoj skupini 45-64 godine postoji približno isto procentualno učešće najčešćih uzroka umiranja kod muškaraca (malignih neplazmi i bolesti srca). (grafikon 16.) Na trećem mjestu po uzroku umiranja kod oba pola su bolesti krvnih sudova mozga, koje kod muškaraca učestvuju sa 8.81%, a kod žena sa 12.13% u ukupnom mortaliteutu u dobnoj skupini 45-64 godine. Iz istog grafikona se vidi da od četvrtog do šestog mjesta i muškraci i žene umiru od istih uzroka


47

27%

26%

9%

4%

3%

3%

29%

C00-C97

I00-I52

I60-I69

X60-X84

W00-X59

E10-E14

Ostali uzroci

34%

22%

12%

4%

3%

1%

25%

C00-C97

I00-I52

I60-I69

E10-E14

X60-X84

W00-X59

Ostali uzroci

smrti, stim da kod muškaraca preostala tri uzroka umiranja učestvuju sa oko 10%, a kod žena preko 7%.


Pol


Broj % Broj %

Ukupno


2524 26.89 16.02 34.22 4126 29.33


2429 25.88 1027 21.94 2456 24.57

Bolesti krvnih sudova mozga (I60-I69)

827 8.81 568 12.13 1395 9.92


379 4.04 120 2356 499 3.55

Diabetes mellitus (E10-E14)

159 2.87 173 3.70 442 3.14


280 2.98 45 0.96 325 2.31

Ostali uzroci 2678 28.53 1147 24.50 3825 27.19

Ukupno 9386 100 4682 100 14068 100





48

31%

24%

16%

4%

2%

2%

22%

I00-I52

C00-C97

I60-I69

E10-E14

J40-J47

N17-N19

Ostali uzroci

33%

21%

18%

6%

2%

2%

18%

I00-I52

I60-I69

C00-C97

E10-E14

N17-N19

J40-J47

Ostali uzroci

Najčešći uzroci umiranja (bolesti srca (31.63%), maligne neoplazme (21.40%) i bolesti krvnih sudova mozga (18.20%)) u ukupnom mortalitetu u dobnoj skupini 65-74


Pol


Broj % Broj %

Ukupno


3888 30.54 3336 33.01 7224 31.63


3051 24.96 1837 18.17 4888 21.40


2009 15.78 2147 21.24 4156 18.20


468 3.78 611 6.05 1079 4.72

Hronične bolesti donjeg dijela sistema za disanje

(J40-J47) 298 2.34 156 1.54 454 2.00

Nedovoljna funkcija bubrega (N17-N19)

246 1.93 186 1.84 432 1.89

Ostali uzroci 2772 21.77 1834 18.15 4606 20.17

Ukupno 12732 100 10107 100 22839 100





49

38%

17%

15%

3%

2%

2%

22%

I00-I52

I60-I69

C00-C97

J40-J47

N17-N19

E10-E14

Ostali uzroci

45%

21%

8%

4%

2%

1%

20%

I00-I52

I60-I69

C00-C97

E10-E14

J40-J47

N17-N19

Ostali uzroci

Tabela 18. Vodeći uzroci smrti u dobnoj skupini preko 75 godina prema polu u Republici Srpskoj, 2003-2007

Pol


Broj % Broj %

Ukupno


4468 37.77 7687 44.85 12155 41.95


2062 17.43 3558 20.76 5620 19.40


1784 15.08 1362 7.95 3146 10.86


286 2.42 662 3.86 948 3.27

Hronične bolesti donjeg dijela sistema za disanje

(J40-J47) 318 2.69 272 1.59 590 2.04


290 2.45 185 1.07 475 1.64

Ostali uzroci 2623 22.17 3415 19.92 6038 20.84

Ukupno 11831 100 17141 100 28972 100

Grafikon 18. Procentualni prikaz najčešćih uzroka umiranja u dobnoj skupinipreko 75 godina

prema polu u Republici Srpskoj, 2003-2007



50

godine učestvuju sa 71.20%, odnosno nešto manje od ¾ u dobnoj skupini 65-74 godina umire od ova tri vodeća uzroka smrti. Šećerna bolest, hronične bolesti donjeg dijela sistema za disanje, nedovoljne funkcije bubrega i ostali uzroci u ukupnom mortalitetu u ovoj dobnoj skupini učestvuju sa 28.78%. (tabela 17.) Iz grafikona 17. se vidi da su na drugom mjestu kao uzrok umiranja kod muškaraca maligne neoplazme sa 23.96%, dok su kod žena na istom mjestu bolesti krvnih sudova mozga (21.24%). Bolesti donjeg dijela sistema za disanje i nedovoljna funkcija bubrega i kod žena i kod muškaraca učestvuju približno sa 2%.

U dobnoj skupini preko 75 godina uzroci umiranja su identični umiranju u dobnoj skupini 65-74 godine, a i procentualno učešće tri vodeća uzroka umiranja je približno umiranju u dobnoj skupini 65-74 godine. Bolesti srca (41.95%), bolesti krvnih sudova mozga (19.40%) i maligne neoplazme (10.86%) u ukupnom mortalitetu u ovoj dobnoj skupini učestvuju sa 72.21%. (tabela 18.) Iz grafikona 18. se vidi da od bolesti srca u dobnoj skupini preko 75 godina više umiru žene (44.85%) nego muškraci (37.77%)., kao i od bolesti krvnih sudova mozga (žene sa 20.76%, a muškraci sa 17.43%).

5.4 Potencijalno izgubljene godine života u Republici Srpskoj, 2003-2007

Potencijalno izgubljene godine života (PYLL) spadaju u grupu socijalnih

indikatora i imaju veliku ulogu pri planiranju zdravstvene zaštite u definisanju prioriteta u prevenciji prerane smrti. 5.4.1 Broj i stope potencijalno izgubljenih godina života u Republici

Srpskoj 2003-2007

U Republici Srpskoj u petogodišnjem period posmatranja (2003-2007) izgubljeno je 513 588 potencijalnih godina života, odnosno prosječno se godišnje gubilo 102 717 godina. Posmatrano po godinama postoji kontinuirano smanjuenje ovog potencijalnog gubitka od 108 296 u 2003 godini do 93 954 godina u 2007. godini, odnosno do pada za 8.53%. Rezultat ovakvog stanja je veći broj umrlih u mlađim dobnim skupinama (manje od jedne godine i 1-4 godine) u 2003 godini u odnosu na ostale godine. Muškarci su u posmatranm periodu (2003-2007 godina) imali potencijalni gubitak od 335 843.5 godina, odnosno oni su prosječno godišnje gubili 67 168.87 godina. Potencijalni gubitak godina života kod muškaraca (do 75 godina) je 69 223 godina u 2003. godini do 62 753.5 godina u 2007 godini, odnosno pad od 9.34%. U periodu posmatranja (2003-2007) potencijalni gubitak kod žena je 177 741.5 godina, što u prosjeku godišnje iznosi 35 548.3 godine, odnosno potencijalni gubitak kod žena je u 2003. godini (39 073 godina), a u 2007 godini (31 200.5 godina), odnosno


51

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

2003 2004 2005 2006 2007

Godina

Sto

pa

PY

LL

na

100

000

stan

.

Muški Ženski

pad od 20.15%. (tabela 19.)

Tabela 19. Broj i stope potencijalno izgubljenig godina života prema polu u Republici Srpskoj, 2003-2007

Godina Potencijalno izgubljenje

godine života (PYLL)

2003 2004 2005 2006 2007 Ukupno

Muški 69223 66820.5 69723 67323.5 62753.5 335843.5

Ženski 39073 36626 37086 33756 31200.5 177741.5 Broj

Ukupno 108296 103446.5 106809 101079.5 93954 513585

Muški 10347.81 10005.57 10466.30 10124.11 9463.31 10081.96

Ženski 5667.93 5321.96 5401.77 4925.96 4565.80 5177.82 Stopa*

Ukupno 7972.71 7628.58 7895.50 7485.98 6977.77 7593.05

*Stopa na 100 000 stanovnika starosti do 75 godina života

U posmatranom periodu (2003-2007) zbog prerane smrti na svakih 100 000 stanovnika starih do 75 godina izgubljeno je 7593.05/100 000 stanovnika godina života, odnosno u Republici Srpskoj postoji konstantna tendencija pada stope izgubljenih godi-

Grafikon 19. Stopa potencijalno izgubljenih godina života prema polu u Republici

Srpskoj, 2003-2007


52

na života sa 7 972.71/100 000 stanovnika u 2003.godina na 6 977.77/100 000 stanovnika (starih do 75 godina) u 2007 godini. Pad stope potencijalno izgubljenih godina života zabilježena je i kod muškaraca i kod žena,. Stopa potencijalno izgubljenih godina života kod muškaraca 10 081.96/100 000 starosti do 75 godina. odnosno u 2003. godini je 10 347.81/100 000 muškaraca do 9 463.31.41 na 100 000 muškaraca u 2007. godini. Žene starosti do 75 godina su na svakih 100 000 žena gubile su 4 565.80 godina života, odnosno stopa potencijalno izgubljenih godina života je 5 667.93 na 100 000 žena u 2003. godini do 4 565.80/100 000 u 2007. godini. (tabela 19.)

Iz grafikona 19. se vidi da je stopa potencijalno izgubljenih godina života na 100 000 stanovnika kod muškaraca konstantvo veće od stope potencijalno izgubljenih godina života kod žena, a od 2003. godine ova stopa je približno 2 puta veća kod muškaraca. 5.4.2 Potencijalno izgubljene godine života zbog najčešćih grupa bolesti

kao uzroka smrti u Republici Srpskoj, 2003-2007

U periodu posmatranja (2003-2007) bolesti sistema krvotoka i maligne neoplazme (tabela 6.) su najčešći uzroci umiranja u Republici Srpskoj i kao takve najviše doprinose potencijalno izgubljenim godinama života. Iako je broj umrlih muškaraca od bolesti sistema krvotoka bio 2.2 puta već od broja umrlih muškaraca od malignih neoplazmi, potencijalni gubitak godina života kod muškaraca od bolesti sistema krvotoka je u prosjeku svega 1.4 puta veći od potencijalno izgubljenih godina života od malignih neoplazmi. Broj umrlih žena od bolesti sistema krvotoka je 3.7 puta veći od umrlih od malignih neoplazmi, dok je potencijalni gubitak umrlih od bolesti sistema krvotoka veći za 1.2 puta od potecijalnog gubitka godina života od malignih neoplazmi. U posmatranom periodu (2003-2007) umrli muškarci do 75 godina su od bolesti sistema krvotoka potencijalno gubili 102 061 godinu života, odnosno u 2003. godini potencijalni gubitak je iznosi 22 696.5 godina, a u 2007. godini taj gubitak je 18 582.5 godina života. Potencijalni gubitak kod žena starosti do 75 godina od bolesti sistema krvotoka je 58 631.5 godina, odnosno potencijalni gubitak od 14 562 godina života u 2003. godini do 8 910 godina u 2007. godini. Kod oba pola umrlih od bolesti sistema krvotoka postoji pad broja potencijalno izgubljenih godina života, kod muškaraca za 18.13%, a kod žena 38.81%. (tabela 20.)

Od malignih neoplazmi je u petogodišnjem periodu posmatranja kod muškaraca starosti do 75 godina potencijalno su izgubli 71 375 godina života, dok su žene u istom periodu potencijalno izgubile 49 116 godina života. Potencijalni gubitak kod muškara umrlih od malignih neoplazmi u 2003. godini je 14 202 godina života, dok je u 2007. godini potencijalni gubitak 14 914.5 godina života, odnosno porast od 5.0%. Kod žena starosti do 75 godina potencijalni gubitak godina života od malignih neoplazmi se kretao od 10 400 godina u 2003. godini do 9 752 godina u 2007. godini, odnosno pad od 6.23%.

Povrede, trovanja i posljedice djelovanja spoljnih faktora su na trećem mjestu po potencijalno izgubljenim godinama života. Muškarci su u periodu posmatranja imali


53

potencijalni gubitak od 56 981.5 godina života, a žene 15 115 godina života, odnosno

Tabela 20. Broj potencijalno izgubljenih godina života kod najčešćih grupa bolesti kao uzroka smrti u Republicic Srpskoj, 2003-2007

Godina 2003 2004 2005 2006 2007

Grupa bolesti (MKB 10)

N N N N N

Ukupno

Muški 22696.5 22392.5 20444.5 17945.0 18582.5 102061.0 Bolesti sistema krvotoka (I00-I99) Ženski 14562.0 14375.0 11449.5 9335.0 8910.0 58631.5

Muški 14202.0 13419.5 14752.5 14086.5 14914.5 71375.0 Maligne neoplazme (C00-C97) Ženski 10400.0 9349.5 10144.5 9470.0 9752.0 49116.0

Muški 11803.0 1099.5 11846.0 11734.0 11299.0 56981.5 Povrede, trovanja i posljedice djelovanja

spoljnjih faktora (S00-T98)

Ženski 3077.0 2847.0 3385.0 2874.5 2931.5 15115.0

Muški 2609.0 2287.5 2665.0 2427.5 3117.5 13106.5 Bolesti sistema za varenje (K00-K93) Ženski 1151.5 922.5 852.5 777.5 577.5 4281.5

Muški 600.0 605.0 2432.5 2452.5 2345.0 8435.0 Bolesti žlijezda sa unutrašnjim lučenjem, ishrane i metabolizma

(E00-E90) Ženski 585.0 572.5 2202.5 1992.5 1587.5 6940.0

Muški 1202.0 1092.0 1615.0 1560.0 1270.0 6739.0 Bolesti sistema za disanje (J00-J99) Ženski 649.0 607.0 599.5 712.5 754.5 3323.0

Muški 480.0 1127.0 1226.0 1513.5 810.0 5156.5 Bolesti nervnog sistema (G00-G99) Ženski 365.0 667.0 982.5 800.0 627.0 3441.5

Muški 1084.0 822.5 770.0 855.0 807.5 4339.0 Bolesti mokraćno-polnog sistema

(N00-N99) Ženski 590.0 710.0 542.5 807.5 527.5 3177.5

Muški 811.5 1043.5 740.5 702.5 627.5 3925.5 Zarazne bolesti i parazitarne bolesti

(A00-B99) Ženski 245.0 464.0 342.5 271.5 232.0 1555.0

Muški 325.0 777.5 1037.5 807.5 1280.5 4227.5 Duševni poremećaji i poremećaji ponašanja

(F00-F99) Ženski 100.0 77.5 117.5 140.0 190.0 625.0

Muški 13410.0 12954.0 12194 13239.5 7700.0 59497.5 Ostale grupe

Ženski 7348.0 6034.0 6467.5 6575.0 5111.0 31535.5

Muški 69233.0 66820.5 69723.0 67323.5 62753.5 335843.5 Ukupno

Ženski 39073.0 36626.0 37086.0 33756.0 31200.5 177741.5

muškarci su oko 4 puta više gubili godina života od žena. Bez obzira što muškarci imaju


54

Muški

C00-C9721.3%

F00-F991.3%

G00-G991.5%

J00-J992.0%

K00-K933.9%

N00-N991.3%

E00-E902.5%

Ostale grupe17.7%

A00-B991.2%

I00-I9930.4%

S00-T9817.0%

Ženski

C00-C9727.6%

F00-F990.4%

G00-G992.0%

J00-J991.9%

K00-K932.4%

N00-N991.8%

E00-E903.9%

Ostale grupe17.7%

A00-B990.9%

I00-I9933.0%

S00-T988.5%

veći potencijalni gubitak života kod njih dolazi do smanjenja tog potencijalnog gubitka od 11 803 godina u 2003. godini do 11 299 godina u 2007. godini, odnosno pada za 4.27%. Žene su potencijalno gubile od 3 077 godina života u 2003. godini do 2 931.5 u 2007. godini, odnosno pad za 4.73%.

Bolesti digestivnog sistema se kao uzroci umiranja u petogodišnjem periodu posmatranja nalaze se na šestom mjestu (tabela 6.), dok se na četvtrom mjestu nalazepo potencijalno izgubljenim godinama života. Od ove grupe bolesti muškarci do starosti od 75 godina su potencijalno izgubili 13 106.5 godina života, a žene 4 281.5 godina života (muškarci su 3 puta više izgubili potencijalnih godina života od žena). Potencijalni gubitak kod muškaraca je od 2 609 godina (2003 godina) do 3.117.5 godina (2007. godina), što ukazuje na rast za 19.49%. Žene umrle do 75 godina su potencijalno izgubile od 1 151.5 godina života (2003. godini) do 577.5 godina života (2007 godina). što označava značajan pad potencijalno izgubljenih godina života za 50.15%. (tabela 20.)

Bolesti žlijezda sa unutrašnjim lučenje, ishranom i metabolizmom se nalaze na petom mjestu po potencijalno izgubljenim godima života u petogodišnjem periodu posmatranja. Zbog ove grupe bolesti muškraci starosti do 75 godina života izgubili su 8 435 godina, a dok su žene izgubile 6 940 godina. Muškarci su potencijalno u 2003. godini izgubili 600 godina života, a u 2007. godini 2 345 godina života, što ukazuje na povećanje od oko 4 puta. Žene su potencijalno izgubile oko 3 puta više godina života u 2007 godini (1 587.5 godina života), u odnosu na 2003. godinu (585 godina života). Grafikon 20. Procentualni prikaz potencijalno izgubljenih godina života prema grupama bolesti i


Od bolesti sietam za disanje u Republici Srpskoj (2003-2007) po potencijalnom


55

gubitku godina života ova grupa se nalazi na šestom mjestu. Potencijalni gubitak kod muškaraca starosti do 75 godina iznosi je 6 739 godina života. Kod muškaraca potencijalni gubitak godina života pokazuje porast sa 1 202 godina (2003) na 1 270 godina u 2007. godin, što je povećanje za 5.66 %. Žene starosti do 75 godina života su potencijalno izgubile 3 323 godina života. Potencijalni gubitak godina života kod žena pokazuje porast od 16.17%, odnosno broj izgubljenih godina života se sa 649.5 godina u 2003. godini povećao na 745.5 godina u 2007. godini.

Bolesti nervnog sistema, bolesti mokraćno polnog sistema, zarazne i parazitarne bolesi i duševni poremećaji i poremećaji ponašanja kod muškaraca u ukupnom potencijalnom gubitku godina života učestvuju sa 5.26%, a kod žena ove grupe učestvuju sa 4.96%. Bolesti nervnog sistema i duševni poremećaji i poremećaji ponašanja kod oba pola pokazuju tenedenciju porasta potencijalno izgubljenih godina života. Bolesti nervnog sistema su povećale potencijalni gubitak godina života kod muškaraca za 67.75% u 2007 godini u odnosu na 2003. godinu, a kod žena se zbog ove grupe bolesti potencijalni gubitak godina života se povećao za 71.78%. Potencijalni gubitak godina života kod muškaraca je od duševnih poremećaja i poremećaja ponašanja je za 4 puta veći u 2007. godini nego u 2003 godini, dok su žene zbog ove grupe imale potencijalni gubitak koje je u 2007. godini bio oko 2 puta veći nego potencijalni gubitak u 2003. godini. Bolesti mokraćno-polnog sistema i zarazne i parazitarne bolesti kod oba pola pokazjuju smanjenje potencijalno izgubljenih godina života. Potencijalni gubitak godina života od bolesti mokraćno polnog sistema kod muškaraca je za 25.51%, a kod žena za 10.59% bio manji u 2007. godini u odnosu na 2003. godinu. Od zaraznih i parazitarnih bolesti potencijalni gubitak godina života se umanjio za 22.67% (muškarci), odnosno za 5.31% (žene) u 2007. godini u odnosu na 2003. godinu. (tabela 20.)

Iz grafikona 20. se vidi da žene imaju veći potencijalni gubitak godina života od bolesti sistema krvotoka, malignih neoplazmi, bolesti žlijezda sa unutrašnjim lučenjem, ishranom i metabolizmom, nedovoljne funkcije bubrega i bolesti nervnog sistema od muškaraca, dok od ostalih vodećih grupa bolesti muškarci imaju veći potencijalni gubitak godina života u odnosu na žene. Ostale grupe bolesti i kod muškara i kod žena do 75 godina u potencijalnom gubitku godina života učestvuju sa 17.70%. 5.4.3 Potencijalno izgubljene godine života zbog najčešćih

uzroka smrti u Republici Srpskoj, 2003-2007

U petogodišnjem periodu posmatranja najveći broj potencijalno izgubljenih godina života je od uzroka koje pripadaju grupama bolesti sistema krvotoka, malignim neoplazmama, povredama, trovanjima i posljedicama djelovanja spoljnih faktora, bolesti digestivnog sistema, bolesti žlijezda sa unutrašnjim lučenjem, ishranom i metabolizmom i bolesti mokraćn-polnog sistema.

Ishemijske bolesti srca i bolesti krvnih sudova mozga spadaju u vodeće uzroke potencijalno izgubljenih godina života i za muškaraca i za žene. Ishemijske bolesti srca su odgovorne za 48 084.5 potencijalno izgubljenih godna života ili 9.81%. Od bolesti


56

krvnih sudova mozga potencijalni gubitak je 47 127.0 godina života ili 9.18%. (tabela 21.) bolesti sistema krvotoka imaju potencijalni gubitak života od 160 692.5 godina (tabela 20.), dok je od ishemijskih bolesti srca i bolesti krvnih sudova potencijalno gubitak za oba pola 95 221.5 ili 59.25%..

Tabela 21. Broj potencijalno izgubljenih godina života prema uzrocima smrti i polu u Republici

Srpskoj, 2003-2007

Pol Muški Ženski

Ukupno

N % N % N % Ishemijske bolesti srca

(I20-I25) 35089.5 10.45 12995.0 7.31 48084.5 9.36


25977.5 7.74 21149.5 11.90 47127.0 9.18

Rak traheje, bronha i pluća (C33-C34)

23895.0 7.11 4835.5 2.72 27827.5 5.42

Samoubistvo (X60-X84)

18765.0 5.59 6675.0 3.76 25440.0 4.95


21284.0 6.34 3723.0 2.09 25007.0 4.87


13971.5 4.11 3239.5 1.88 17211.0 3.35


7862.5 2.34 6242.5 3.51 14105.0 2.75

Rak debelog crijeva, rektosigmoidnog nastavla, rektuma i anusa

(C18-C21) 6197.5 1.85 4795.0 2.70 10992.5 2.14

Rak dojke (C50)

130.0 0.04 10670.0 5.97 10800.0 2.10

Bolesti jetre (K70-K74)

8097.0 2.41 1824.5 1.03 9921.5 1.93

Rak želuca (C16)

5535.0 1.65 2497.5 1.41 8032.5 1.56

Rak moždanica i mozga i dr. dijelova CNS

(C70-C72) 4333.5 1.29 2889.5 1.63 7222.5 1.41


4077.5 1.21 2940.0 1.65 7017.0 1.37

Rak jetre (C22)

4422.5 1.32 2315.0 1.30 6737.5 1.31

Rak gušterače (C25)

3107.5 0.93 1845.0 1.04 4952.5 0.96

Ostali uzroci 153098.0 45.59 88636.5 50.13 270478 47.34

Ukupno 335843.5 100 177741.5 100 513585 100


57

Maligne neoplzame predstavljaju drugi najveći uzrok potencijalno izgubljenih

godina života. U periodu posmatranja (2003-2007) najveći broj potencijalno izgubljenih godina života do 75 godina za oba pola je zbog raka traheje, bronha i pluća (28 727.5 godina ili 5.42%), raka debelog crijeva, rektosigmoidnog nastavka, rektuma i anusa (2.14% ili 10 992.2 godina ili 2.14%), raka dojke (10 800 godina ili 2.10%), raka želuca (8 032.5 godina ili 1.56%), raka moždanica, mozga i dr. dijelova CNS-a (7 222.5 godina ili 1.41%), raka jetre (6 737.5 godina ili 1.31%) i raka gušterače (4 952.5 godina ili 0.96%). Potencijalni gubitak života za oba pola od malignih neoplazmi (tabela 20.) je 120 491 godina, dok su najčešći pojedinačni uzroci (tabela 21.). za oba pola u okviru ove grupe imali potencijalni gubitak života od 77 465 godina ili 64.29.

Grafikon 21. Procentualni prikaz potencijalno izgubljenih godina života prema uzrocima smrti i


0.9%

1.3%

1.2%

1.3%

2.4%

1.7%

0.04%

1.9%

2.3%

4.1%

6.3%

5.6%

7.1%

7.7%

10.5%

1.0%

1.3%

1.7%

1.6%

1.0%

1.4%

6.0%

2.7%

3.5%

1.9%

2.1%

3.8%

2.7%

11.9%

7.3%

15 10 5 5 10 15

I20-I25

I60-I69

C33-C34

X60-X84

W00-X59

V00-V99

E10-E14

C18-C21

C50

K70-K74

C16

C70-C72

N17-N19

C22

C25

Muški Ženski

0


58

Povrede, trovanja i posljedice djelovanja spoljnjih faktora su treći najveći uzrok

potencijalno izgubljenih godina života do 75 godina kod oba pola. U okviru ove grupe najveći broj potencijalno izgubljenih godina života je zbog samoubistava (25 440.0 godina ili 4.95%), zatim druge nesreće (25 007.0 godina ili 4.87%) i saobraćajne nesreće (17 211 godina ili 3.53%) Procentualni udio potencijalno izgubljenih godina života zbog tri najčešća spoljnja uzroka oboljevanja i umiranja u odnosu na cjelokupnu grupu povreda, trovanja i posljedica spoljnih faktora (tabela 20.) je 93.84% (samoubistva 35.29%, druge nesreće 34.69% i saobraćajne nesreće 23.87%).

Na četvrto mjestu po potencijalno izgubljenim godinama života su bolesti sistema za varenje (tabela 20.). U okviru ove grupe najveći broj potencijalno izgubljenih godina života je zbog bolesti jetre (9 921.5 godina) Posmatrano u odnosu na cjelokupnu grupu bolesti sistema za varenje, bolesti jetre u potencijalnom gubitku učestvuju sa 57.0%.

Bolesti žlijezda sa unutrašnjim lučenjem, ishranom i metabolizmom su na petom mjestu po potencijalno izgubljenim godinama života (tabela 20.) Šećerna bolest ima potencijalni gubitak života od 14 105 godina, posmatrano u odnosu na cjelokupnu grupu ovaj uzrok učestvuje sa 91.74%.

Iako su bolesti mokraćno-polnog sistema na osmom mjestu po potencijalno izgubljenim godinama života, ipak bolest u okviru ove grupe (nedovoljna funkcija bubrega) je među petnaest najčešćih uzroka sa najvećim brojem potencijalno izgubljenih godina života (7 017.0 godina). Učešće potencijalno izgubljenih godina života zbog bolesti nedovoljen funkcije bubrega u odnosu na potencijalno izgubljene godine života u odnosu na cjelokupnu grupu je 93.35%.

Rangovi potencijalno izgubljenih godina života kod muškaraca razlikuju se od rangova potencijalno izgubljenih godina života kod žena. (grafikon 21.) Iz istog grafikona se vidi da je najveći procenat potencijano izgubljenih godina života u posmatranom periodu kod muškaraca zbog ishemijskih bolesti srca (10.5%), zatim bolesti krvnih sudova mozga (7.7%), raka pluća (7.1%), druge nesreće (6.3%), samoubistva (5.6%) i saobraćajne nesreće (4.1%), dok su ostali uzroci procentualno učestvuju od 0.04% (rak dojke) do 2.4% (bolesti jetre). Kod žena najveći procenat potencijalno izgubljenih godina života je zbog sljedećih uzroka: bolesti krvnih sudova mozga (11.9%), zatim ishemijske bolesti srca (7.3%), rak dojke (6.0%), samoubistva (3.8%), rak pluća i rak debelog crijeva, rektosigmoidnog nastavka, rektuma i anusa (2.7%), ostali uzroci procentualno učestvuju od 1.0% (rak pankreasa i bolesti jetre) do 2.1% (druge nesreće). 5.4.4 Prosjek potencijalno izgubljenih godina života prema

uzroku smrti u Republici Srpskoj, 2003-2007 U petogodišnjem periodu posmatnja muškarci su u prosjeku imali najveći potencijalni gubitak godina života zbog saobraćajnih nesreća (33.67 godina) i drugih nesreća (29.28 godina), dok je najmanji prosječni gubitak potencijalnih godina života zbog bolesti


59

krvnih sudova mozga (8.97 godina). Ista situacija je i kod žena, najveći prosječni gubi- Tabela 22. Prosjek potencijalno izgubljenih godina života prema uzroku smrti i polu u

Republici Srpskoj, 2003-2007

Pol Muški Ženski

Broj

umrlih Broj

PYLL

Prosjek izgubljenih

godina

Broj umrlih

Broj PYLL

Prosjek izgubljenih

godina Ishemijske bolesti srca

(I20-I25) 2852 35089.5 12.30 1527 12995.0 8.51


2895 25977.5 8.97 2767 21149.5 7.64

Rak traheje, bronha i pluća (C33-C34)

1986 23895.0 12.03 399 4835.5 12.11

Samoubistvo (X60-X84)

863 18765.0 21.74 327 6675.0 20.41


727 21284.0 29.28 136 3723.0 27.38


415 13971.5 33.67 98 3239.5 33.06


761 7862.5 10.33 801 6242.5 7.79

Rak debelog crijeva, rektosigmoidnog nastavka, rektuma i anusa

(C18-C21) 555 6197.5 11.17 420 4795.0 11.42

Rak dojke (C50)

11 130.0 11.82 698 10670.0 15.29

Bolesti jetre (K70-K74)

512 8097.0 15.81 147 1824.5 12.41

Rak želuca (C16)

458 5535.0 12.09 233 2497.5 10.72

Rak moždanica i mozga i dr. dijelova CNS

(C70-C72) 255 4333.5 17.00 161 2889.5 17.95


391 4077.5 10.43 283 2940.0 10.39

Rak jetre (C22)

393 4422.5 11.25 222 2315.0 10.43

Rak gušterače (C25)

268 3107.5 11.60 175 1845.0 10.54

Ostali uzroci 11068 153098.0 13.83 7423 88636.5 11.94

Ukupno 24410 335843.5 13.76 15817 177741.5 11.24


60

tak godina života je zbog saobraćajnih nesreća (33.06 godina) i drugih nesreća (27.38 godina), dok je najmanji prosječan potecijalni gubitak godina života zbog bolesti krvnih sudova mozga (7.64 godine) (tabela 22.) Grafikon 22. Prikaz prosjeka potencijalno izgubljenih godina života, prema polu u Republici

Srpskoj, 2003-2007

Iz grafikona 22. se vidi da su u posmatranom periodu (2003-2007) muškraci i žene od pojedinih uzroka smrti gubili približno podjednak broj prosječno izgubljenih godina života. To se odnosi na rak pluća (iznad 12 godina), saobraćajne nesreće (iznad 33 godine), rak debelog crijeva, rektosigmoidnog nastavka, rektuma i anusa (iznad 11 godina) i nedovoljne funkcije bubrega (iznad 10 godina)

11.6

11.25

10.43

17

12.09

15.81

11.82

11.17

10.33

33.67

29.28

21.74

12.03

8.97

12.3

10.54

10.43

10.39

17.95

10.72

12.41

15.29

11.42

7.79

27.38

33.06

20.41

12.11

7.64

8.51

40 30 20 10 0 10 20 30 40

I20-I25

I60-I69

C33-C34

X60-X84

W00-X59

V00-V99

E10-E14

C18-C21

C50

K70-K74

C16

C70-C72

N17-N19

C22

C25

Godina

Muški Ženski

Darijana Antonić DIPLOMSKI/SPECIJALISTIČKI RAD Zaključak

61

6. ZAKLJUČAK

1. Stanovništvo Republike Srpske postaje sve starije i pripada regresivnom

biološkom tipu.

2. U Republici Srpskoj očekivano trajanje života na rođenju u 2007. godini bilo je 78.13 godina za oba pola i to za muškarce 76.19 godina na rođenju i za žene 80.32 godina na rođenju. Žene u Republici Srpskoj imaju duže očekivano trajanje života (4.13 godina) od muškaraca.

3. Broj umrlih muškaraca u 2007. godini se povećao za 2.48%, a žena za 7.32% u odnosu na 2003. godinu.

4. U odnosu na pol i starost, muškarci starosti 45-64 godina više umiru nego žene iste starosti.

5. U strukturi umrlih dominiraju hronične nezarazne bolesti - bolesti sistema krvotoka, maligne neoplazme, bolesti žlijezda sa unutrašnjim lučenjem, ishranom i metabolizmom, povrede, trovanja i posljedice djelovanja spoljnjih faktora.

6. U petogodišnjem peridu posmatranja (2003-2007) broj potencijalno izgubljenih godina života starosti do 75 godina je 513 588 godina, odnosno prosječni gubitak života od 12.77 godina. Muškraci su u istom periodu imali potencijalni gubitak života od 335 843.5 godina, odnosno prosječni gubitak od 13.76 godina. Kod žena potencijalni gubitak života je 177 741.5 godina, odnosno prosječni gubitak je 11.24 godine.

7. Najveći broj potencijalno izgubljenih godina života zbog bolesti sistema krvotoka (160 693 godina), malignih neoplazmi (120 491 godina), povrede, trovanaja i posljedice djelovanja spoljnjih faktora (72 096.5 godina), bolesti sistema za varenje (17 388 godina), bolesti žlijezda sa unutrašnjim lučenjem, ishranom i metabolizmom (15 375 godina),

8. Obzirom da su hronične nezarazne bolesti vodeći zdravstveni problem stanovništva Republike Srpske, pred zdravstvom službom, ali i cijelim društvom se postavlja zahtjev za obezbjeđenjem i implementacijom programa sprečavanja i suzbijanja ovih bolesti sa zadatkom suzbijanja i sprečavanja faktora rizika ovih bolesti i unapređenjem zdravih stilova života u cilju unapređenja zdravlja stanovništva što zahtijeva multisektorsku saradnju.

62

LITERATURA

1. Jakovljević Đ i sar., (1998), Menadžment u zdravstvu, Evropski centar za mir i razvoj (ECPD) Univerziteta za mir Ujedinjenih nacija, Beograd;

2. Timotić B., (2004), Uvod u medicinu, Elit-Medica, Beograd 3. Žarković G., (1959), Preventivna medicina, Izdavačko preduzeće „Veselin

Masleša“, Sarajevo 4. Stamatović M. i sar., (1997), Zdravtvena zaštita i osiguranje, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd; 5. Đokić D. i sar., (2007), Socijalna medicina, Medicinski fakultet Univerziteta u

Kragujevcu; 6. Stieglitz E. J., (1954), Geriatric Medicine, J.B. Lippincot 7. Gordon J.E., (1951), Ecological Investigation of Disease, Research in Public

Health, Milbank Memorial Fund; 8. Tomek-Roksandić Spomenka i sar., (2006), Potencijalno izgubljene godine

života zbog prerane smrtnosti po fokusiranim uzrocima smrti (Hrvatska, 2000-2004), Hrvatski časopis za javno zdravlje, vol.2. broj 7

9. Statistički bilten 7, (2004), Demografska statistika, Republički zavod za statistiku Republike Srpske, Banja Luka;





14. esa.un.org./unpp/index.asp 15. http/data.euro.who.int/hfadb; 16. Gavrić Živana, (2002), Primjena statistike u medicini, Univerzitet u Banja Luci,

Medicinski fakultet, Banja Luka; 17. Jakovljević Đ. i sar., (1999), Zdravstveno stanje stanovništva, zdravstvene

potrebe i korištenje zdravstvene zaštite, Institut za zaštitu zdravlja „Dr Milan Jovanović Batut“, Zavod za zaštitu zdravlja Subotice;

18. Međunarodna klasifikacija bolesti MKB-10, (1996), Savremena administracija, Beograd

19. Zlatko Puvačić i sar., (2004), Statistika u medicini, Zavod za javno zdarvstvo kantona Sarajevo, Sarajevo

Documents

diplomski/specijalisti - apeironsrbija.edu.rsapeironsrbija.edu.rs/.../Radovi/Specijalisticki/Diplomski1.pdf · diplomski/specijalisti ... sredinom putem razmjene komunikacije, rada