1

OKUL ÇAĞI ÇOCUKLARINA DÖNÜK DİSİPLİN UYGULAMALARI

Bu dönem çocuklarının sıklıkla söylediği bir söz: “Yapmak Zorunda Mıyım?”

Psk. Ayça USLU

31.03.2012

2

BAŞLIKLAR

Çocuğa nasıl yönerge verilir?Çocuğa nasıl sınır koyulur?Disiplin yöntemleriÖdül/Ceza uygulamaları

3

Çocuğa verdiğimiz yönergelerin etkili olabilmesinin yolları

▪ T.V, cep telefonu, bilgisayar ya da diğer ekranlılar ile yarışmayın:

- Aygıtların kapalı olmasına dikkat etmek.

▪ Çocuğunuza ismiyle seslenmeyi unutmayın!▪ Göz teması kurun: - Gözlerinin içine bakmak.

▪ Yönergeleri kısa tutun: - Basit ve kısa ifadeler kullanmak,- Her adımı tek tek yapmak.

4

▪ Pek fazla duygu barındırmayan “nötr” bir ses tonu kullanın:

- Nötr bir ses tonu, söylenenlerin esas içeriğini görmesine veya fark etmesine yardımcı olur.

▪ Net bir ifade kullanın:- Soru ifadesi kullanmamak. “Ödevine şimdi başlamak

ister misin?”.

▪ Mantıklı olun: - Yönergelerin yapılabilir ve akla uygun olmasını

sağlamak.

5

▪ Yalnızca kastettiğiniz şeyi söyleyin, doğrudan ifadeler kullanın:

- Yönergeleri net ve kesin bir şekilde vermek.▪ “Az önce söylediğimi tekrar eder misin?”: - Çocuğunuzdan her bir basit yönergeyi tekrar etmesini

istemek.▪ İlerisi için ödülleri hazırlayın: - Yönergeyi verdikten sonra bunu açıkça söylemek.▪ “Bunu yalnızca bir kere söyleyeceğim”: - Yönergeyi kaç kez tekrar edeceğinizi net bir şekilde

söylemek.

6

“Disiplin” Nedir?

Sözlük anlamı: “Bireylerin içinde yaşadıkları topluluğun genel düşünce ve davranışlarına uymalarını sağlamak amacıyla alınan önlemlerin tümüdür” (TDK Türkçe Sözlük, 7. basım, 1983).

“Çocuğun kendisini denetleyebilmesini sağlayan ve kişiliğini geliştiren bir eğitimdir.”

“Disiplin” bazen “ceza” ile bazen de “baskı” ile özdeşleştirilir, dolayısıyla yanlış tanımlanır. Oysa disiplin, çocuğun doğru ve yanlış davranışları karşısında “ciddi ve tutarlı” bir tavır takınmaktır.

7

Çocuk Disiplininde Yapılan Bazı Hatalar

Varolan sorunları görmezden gelmek Beklentilerinizin, çocuğunuzun yaşına ve

kapasitesine oranla, aşırı olması Davranışlarınızın tutarsız olması, “hayır”

dediğiniz noktaların günden güne değişiklik göstermesi

Çocuğunuza her istediğini yapması için izin vermek, “sınır koyamamak”

Çocuğunuzu başka çocuklarla kıyaslamak

8

“Hayır” demesini öğrenmek…

Çocuğunuzun biçimlenmesine ve ileride; kişilik sahibi, sorumlu, becerikli bir insan olmasına olanak sağlar.

Sanılanın aksine, kendisine “hayır” denilmesi çocuğu rahatlatır.

“Arkadaş anne-baba” tuzağına düşmemek için.

İlerideki zorlukları önlemek için.

9

İyi davranış da kötü davranış da ödüllendirilerek pekiştirilir…

Çocuk Yetiştirmenin 3 Kuralı:

1. İyi davranışı ödüllendirin (bunu sık sık ve davranıştan hemen sonra yapın)

2. Kötü davranışı farkında olmadan ödüllendirmekten sakının

3. Kötü davranışı cezalandırın (fakat yalnızca hafif cezalar verin)

10

Çocukların Hoşuna Giden Ödüller

Sosyal Ödüller Etkinlik Biçiminde Ödüller

Maddi Ödüller

Gülümseyişler Birlikte oyun oynamak

Dondurma

Kucaklamalar Park gezintisi Top

Okşamalar Birlikte kitap okumak

Para

Göz kırpmak Bir arkadaşını ağırlamak

Özel bir ikram

Övgü Hep birlikte yemeğe gitmek

Bir DVD

“Çok güzel, Aferin” demek

Geç bir vakit T.V seyretmek

Küçük bir oyuncak

11

Evde bir yaşam düzeni kurmak

1. Kuralları açıkça belirleyin ve bunları yazın.* Ev içindeki önemli kuralları belirlemek,* Çocuğa küçük sorumluluklar vermek.2. Rutinler düzenleyin.* Kendisinden ne beklendiğini bilmek.3. Olumlu olmaya çalışın.* Olumlu davranışları övmek,* Küçük olumsuz davranışları görmezden gelmek, * Küçük ödüller koymak,* “Ne yapması” gerektiğini vurgulamak.

12

4. Çocuğunuzu övün.

* Memnuniyetinizi hissettirmek.

5. Gün içinde birlikte oyun oynamaya mutlaka zaman ayırın.

* Kuralları olan oyunlar oynamak (belli amaca yönlendirilmiş davranışlar)

6. “Huzur planı” yapın.

* Evdeki karşılıklı gerginliği sonlandırmak için bazı düzenlemeler yapmak.

13

7. İyi olduğu alanlara odaklanın.* Onu övmek ve iyi olduğu alanlarda onu

cesaretlendirmek.

8. Nasıl hissettiğinizi söyleyin.* “Ben” dilini kullanmak.

9. Tartışmalardan kaçının. * Açıkça belirlenmiş kurallar üzerinden gitmek.

10. Kendinize ve varsa diğer çocuklarınıza da mutlaka zaman ayırın.

* Anne-baba olarak sorumluluk paylaşmak.

14

Ödül ve Ceza İçin İlkeler

“Tutarlılık ve planlılık” ön koşul !!!1. Kendinizi tanıyın: * Kendi davranışlarınızı gözlemlemek.

2. Anahtar kelime “stratejik”:* Sonrasını düşünmek.

3. 1:4 oranını tutturmaya çalışın: * Ödül-ceza için altın kural…

4. Söylediğiniz şey, kastettiğiniz şey olsun: * Ceza verirken, kesin ve net olmak.

15

5. Mümkün olduğu sürece “düzeltme”yi veya “hatırlatma”yı seçin:

* Sözlü ya da göstererek düzeltmek.Böyle söylemeyin:“Hayallere dalmayı ve zamanını boşa

harcamayı bırak!”Böyle söyleyin:“ Çalışmaya şimdi başlaman gerekiyor.”

6. Davranış değişikliğini hemen yapmasını isteyin:* Kısa sürede geribildirim vermek.

7. Özel noktalara odaklanın: * Düzeltmesi gereken davranışı özel olarak belirtmek,* Belirsiz ifadelerden uzak durmak.

16

8. Hatırlatmanızı basit ve kısa tutun: * Net ve kısa ifadeler kullanmak.

9. Net olun, SERT değil!:* Ciddi ve net bir tutum göstermek.

10. Ödüllerin geri alınması* Olumlu bir davranışının arkasından olumsuz bir davranış

gelirse ödül geri alınabilir.

11. Mola verme (time-out): * Çocuk bakımından her türlü etkinliğin kısa bir süre

durdurulmasıdır. * “Mola”, olumlu pekiştirmeye, ödüllendirmeye, ilgi

göstermeye ara verilmesi demektir.

17

Molanın Avantajları

Mola yönteminin yakın ve uzak erimli iki amacı vardır:

Yakın amaç, sorunlu davranışı anında durdurmaktır.

Uzun erimli amaç ise, çocuğunuzun kendini denetleyebilmeyi öğrenmesine yardım etmektir.

18

Mola Yönteminin Temel Uygulama Basamakları

İzlenecek uygulama basamakları:

1. Mola uygulanacak hedef davranışı seçin.2. Bu hedef davranışın belli bir süre içinde kaç kez yapıldığını sayın.3. Mola için sıkıcı bir yer belirleyin.4. Çocuğunuza mola yönteminin ne olduğunu açıklayın.5. Hedef davranışın ortaya çıkmasını bekleyin.

Hedef davranış ortaya çıkınca:

6. Çocuğunuzu mola yerine siz koyun veya gönderin. Bunu yaparken en çok 10 saniye geçmeli ve en çok 10 sözcük kullanmalısınız.

7. Onu mola yerine gönderdikten sonra, beklediği süre boyunca, onunla her türlü ilgiyi kesin.

8. Mola süresi geçince, moladan çıkan çocuğunuza molaya neden gönderildiğini sorun.

19

Çocuğunuzu molaya gönderirken, ona yalnızca 2 şey söyleyin:

1. Davranışının ne olduğunu ve hangi kurala uymadığını söyleyin.

2. Molaya gitmesini bir komut biçiminde söyleyin:

“Molaya git!”, “Hemen molaya gideceksin!”

20

Özetle…

Ödül ya da ceza biçimindeki yaptırım uygulamasının “olmazsa olmazları” nelerdir?

Yaptırımı her seferinde aynı biçimde ve tutarlı uygulamaya çalışın.

Yaptırımları davranışın hemen sonrasında uygulayın. Yaptırımın hangi davranışla ilgili olduğunun

anlaşılmasını sağlayın. Yaptırımın çocuğunuzun hayatında bir anlam ifade

etmesine dikkat edin.

Yaptırımlarda 4 ödül 1 ceza oranını unutmayın.

21

Ödül planı hazırlarken…☺

Çocuğunuz her “iyi” davranışı için puan kazanır, belirli bir puana eriştiğinde istediği ve önceden üzerinde anlaşılmış bir “şeyi” almaya hak kazanır.

Kısa dönemli Uzun dönemli “Sözleşme kartları”

22

23

Öfkenizi Denetlemenin Yolu

Öfkelenmeye başlayınca izlenecek uygulama basamakları:

1.DUR- Öfkelenmeye başladığının farkına varmayı öğrenmek- Bulunulan yerden ayrılmak- Bir dakika kadar kendini başka bir şeyle oyalamak

2.DÜŞÜN-”Kafamdan neler geçiyor da beni böyle öfkelendiriyor” diye sorup sonra şöyle denmelidir:”Bu sorunla başa çıkmak için ille de öfkelenmem gerekmez!”- Anlatılan başlıkları düşünüp başa çıkmak için bir yol tayin etmek- Bütün bunları önceden kafanızda tasarlamak

3.EYLEME GEÇ- Çocuğun yanına dönüp karar verilen yöntem ve planın uygulanması

24

TEŞEKKÜRLER…

25

KAYNAKÇA

YAZGAN, Y. (2010), “Hiperaktif Çocuk ve Ergen Okulda”, Doğan Kitap, İstanbul.

CLARK L., Ph.D. (2005) “SOS! Ana Babalara Yardım” (Çocukların Gündelik Davranış Sorunları İçin Pratik Öneriler Kılavuzu), Evrim Kitabevi, İstanbul.

WYCKOFF J., UNELL B. (2007) “Altı-On iki Yaşları Arasındaki Çocuğu-Aklınızı Oynatmadan-Nasıl Terbiye Edersiniz?” (Köroğlu F., Çev.), HYB Yayıncılık, Ankara.