/ 611

Doç. Dr. Zekeriya Aktürk10 Ekim 2005

Hizmetlerinde

Sağlık

Kalite

/ 612

Konu: Sağlık Hizmetlerinde Kalite

Amaç: • Bu dersin sonunda katılımcıların Kalite kavramı ve ilişkili faktörler

hakkında bilgi sahibi olmaları amaçlanmaktadır.Özel amaçlar: Katılımcılar bu oturum sonunda;• Kalite kavramını tanımlayabilmeli• Kalitenin ortaya çıkış sürecini bilmeli• Kalitenin yararlarını öğrenmeli• Sağlık hizmetlerinde kalite geliştirme yollarını bilmeli.Eğitim Metodları: Anlatma, Soru-Cevap,Tartışma, ÖdevAraç-Gereç: Projeksiyon Cihazı,Ders NotlarıSüre: 45 dakika

/ 613

M.Ö. 2000: Al, bu kökü ye...

M.S. 1000: O kök kötü...Gel, bu duayı oku...

M.S. 1850: O dua batıl inanç...Al, bu iksiri iç...

M.S. 1940: O iksir yılan yağı...Al, bu hapı yut...

M.S. 1985: O hap etkisiz...Gel, bu antibiyotiği al..

M.S. 2000: O antibiyotik artık işe yaramıyor..."Al, bu kökü ye..."

İlacın Tarihçesi

/ 614

KALİTE NEDİR?

/ 615

• Latince qualis = gerçekte öyle olmak

• bir şeyin ya da birinin doğası, niteliği,

• bir şeyin iyi ya da kötü olma özelliği,

• herhangi bir bakımdan üstünlük, eksiksizlik

Kalite

/ 616

• Kullanıma uygunluktur.

(Dr. J.M. Juran)

Kalite

/ 617

• Şartlara uygunluktur.

(P.B.Crosby)

Kalite

/ 618

• İhtiyaçların karşılanabilme oranıdır.

Kalite

/ 619

• İstenen şartlara ilk defada, her defasında ve zamanında uymaktır.

Kalite

/ 6110

• Müşteri memnuniyetidir.

Kalite

/ 6111

• Bir ürün veya hizmetin belirlenen veya olabilecek ihtiyaçları karşılama kabiliyetine dayanan özelliklerin toplamıdır.

(TS9005)

Kalite

/ 6112

Toplam Kalite Yönetimi

Yönetim ve bütün çalışanların katılımı ile müşteri isteklerinin karşılanmasıdır.

/ 6113

TARAFLAR

HastalarYöneticiler

KALİTE

Çalışanlar

/ 6114

Sağlık hizmeti sunumu sürecinde kurumu oluşturan birimlerin ortaya koyduğu yarar ve zarar dengelerinin yargısı neticesinde varılan

maksimum bir iyileşme beklentisidir.

Avedis Donabedian

Sağlık Hizmeti Kalitesi

/ 6115

KALİTE, günün bilgileri ışığında verilen bakımın, hastalardan istenen sonuçların alınmasını artırma ve muhtemel istenmeyen sonuçları azaltma derecesidir

Sağlık Hizmeti Kalitesi

Amerikan Sağlık Örgütleri Akreditasyon Komitesi

/ 6116

Teknoloji (Özellikle iletişim)

Sınırların azalması

Yarışma ortamı

Daha iyi hizmet

Toplam Kalite Yönetimi

İnsan

/ 6117

TARİHÇEHammurabi kanunları, Mısır papirüsleri, Aristo Esnaf locaları, Ahi teşkilatı2. dünya savaşı sonrası Japon sanayisi Prof. William Edwards Deming (www.deming.org)1954 J.M. Juran (www.juran.com)Dr. Kaoru Ishikawa İlk toplantı: 1962 Tokyo1985 ABD’de en büyük sanayi şirketlerinin %90’ı Türkiye: 1969 yılında sağlık

ocağı sağlık kurulları

/ 6118

Farklı görüşler

ORTAK PAYDA

/ 6119

Donabedian’a göre

Kaliteyi belirleyen 7 faktör:

• Etkinlik (efficient; randımanlı)

• Etkililik (effective)

• Verimlilik

• Optimallik

• Kabul edilebilirlik

• Meşruluk

• Eşitlik (adil)

• Güvenli,

• Hasta merkezli ve

• Zamanında

hizmet

+

/ 6120

Kalite Döngüsü

W. Edwards Deming

/ 6121

/ 6122

Kalite Bir Süreçtir

/ 6123

Düzeltici Sistem

1

2

3

4

Müşteri istekleri analizi

Düzeltici faaliyetler

Sürecin kontrolü

Pazarlama ve satış

Kalite Yaklaşımları

/ 6124

Önleyici Sistem

1

2

3

4

Müşteri istekleri analizi

Tasarım ve geliştirme

Sürecin kontrolü

Pazarlama ve satış

Kalite Yaklaşımları

/ 6125

HASTA OLARAK (ÖĞRENCİ OLARAK) NE GİBİ KALİTE BEKLENTİLERİMİZ VAR?

/ 6126

Kalitenin Sağlanması

Kalite Güvence Sistemleri

Kalite Yönetim Ekipleri

Kalite Çemberleri

/ 6127

/ 6128

/ 6129

/ 6130

ISO 9000Kalite Yönetimi ile ilgili standartları içerir

ISO nedir?

International Organization for Standardization

Standardizasyon için kurulmuş uluslararası bir örgüttür

145 ülkenin katılımı var

180 teknik komitesi var

Her teknik komite bir özel alanla ilgilenir (örn. Asbestoz, çinko)

Amacı uluslararası ürün ve hizmet değişimini ve entellektüel, bilimsel, teknolojik ve ekonomik aktivitelerde kooperasyonu kolaylaştırmak için standartlar oluşturmaktır

/ 6131

ISO 9000 standartlar serisi bir mükem-

mellik seviyesi olmayıp, bir işletmede

kalite yönetim sisteminin kurulması

için asgari şartları belirleyen bir kılavuz

niteliğindedir !!

/ 6132

ISO 9000 standarları serisini kim oluşturur?

176 numaralı teknik komite

Ülkeler kendi örgütlerinin temsilcileri ile bu komiteye fikir sunarlar

Türkiye’den TSE

/ 6133

İlk seri 1987’de oluşturulmuştur

ISO 9001

ISO 9002

ISO 9003

1994 ve 2000 yılında revizyonlar yapıldı

ISO 9000/2000 versiyonunda;

9001, 9002, 9003 standartları 9001 başlığı altında teke indirgenmiştir

ISO 9000 Standartları

/ 6134

  Bilgilerini artırma

  Birlikte çalışmayı öğrenme

  Etkileşimi öğrenme

  Moral yüksekliği

  Özgüven yüksekliği

  Sistematik çalışma

  Etkinlikleri planlama

  Problem çözme tekniklerini öğrenme

  Problemleri önleyebilme

  Daha başarılı tanı koyma

  Daha etkin ve ekonomik ilaç kullanımı

  Gizli kalmış yeteneklerin ortaya çıkması

  İş tatmininda artma

  Yeni beceriler kazanma

  İşinde terfi etme imkanı

• Liderlik özelliklerinin gelişmesi

Toplam Kalite Yönetiminin Yararları

Çalışanlara

/ 6135

Toplam Kalite Yönetiminin Yararları

İşverene

   Maddi tasarruf

   Daha az işten çıkarma

   Çalışanların işe gelmeme oranlarında azalma

   Ürünün hızlı ulaştırılması

   Ürün kalitesinde artma

   Araç ve gereçlerin etkin kullanımı

/ 6136

Toplam Kalite Yönetiminin Yararları

Genel  Ürün kalitesinde artma

  İletişimde artma

  Daha iyi eğitilmiş iş gücü

  Daha etkili ekip çalışması

  Güven ortamı oluşması

  İşe katılım ve motivasyon

  İş güvenliğinde artma

/ 6137

Kalite Ölçülebilir mi?

• Kalite Belirteçleri (Endikatörleri)

• Performans (aktivite) endikatörleri

/ 6138

ÖZETLEYELİM

• Kalite nedir?

• Kalite açısından sağlığın hangi özellikleri vardır?

• Kalite uygulamalarının çalışanlara ne gibi yararları vardır?

• Kalite güvence sistemlerinden ne anlıyoruz?

/ 6139

SORU

Hangisi önleyici kalite yaklaşımı sisteminin özelliklerinden değildir?

a. Müşteri isteklerinin tespiti (Pazar araştırması)

b. Tasarım ve geliştirme faaliyetleri

c. Karşılaşılan hataların düzeltilmesi

d. Proses kontrol

e. Pazarlama ve satış

/ 6140

/ 6141

TIP FAKÜLTESİ DÖNEM I ÖĞRENCİLERİNDE KALİTE ÇEMBERLERİ

Konu

ve

Amaç

Amaç: • Bu dersin sonunda katılımcıların Kalite çemberleri

hakkında bilgi sahibi olmaları ve fakültemizde dönem 1 öğrencileri arasında bir kalite çemberi oluşturulması amaçlanmaktadır.

Özel amaçlar: Bu oturum sonunda;• Katılımcılar geçmiş dönemde fakültemizde yapılan kalite

çemberi uygulamaları hakkında bilgi sahibi olacaklar.• Kalite çemberinde görev almak isteyen gönüllü öğrenci

listesi belirlenecektir.Eğitim Metodları: Anlatma, Soru-Cevap,TartışmaAraç-Gereç: Projeksiyon Cihazı,Ders NotlarıSüre: 25 dakika

/ 6142

Neden Kalite Çemberleri ?

• Kalite çemberi iş ve iş yeri ile ilgili ürünlerin, hizmetlerin vs. iyileşmesi için çalışan aynı iş yerindeki bir ekiptir.

Giriş

İşçiler

İş yeri Ürün

Öğrenciler

EğitimOkul

/ 6143

Kalite Çemberlerinin Örgütlenme Şekli

/ 6144

Amaç

• Kurumun gelişmesi

• İnsani ilişkilere saygı ve iş tatmini

• Çalışanların potansiyellerini ortaya koyma

http://www.mftrou.com/kaoru-ishikawa.html

/ 6145

Balık Kılçığı Diyagramı

• Probleme yol açan etki ve nedenleri sistematik bir şekilde incelemeye yarar– 4 M: Methods, Machines, Materials, Manpower

4 P: Place, Procedure, People, Policies 4 S: Surroundings, Suppliers, Systems, Skills

/ 6146http://www.pathmaker.com/resources/leaders/ishikawa.asp

/ 6147

Kalite Çemberlerinin İşleyiş Şekli

• 7-10 kişi• 1 moderatör• Haftada 1 toplantı• İşle ilgili problemlerin ortaya konması• Çözüm üretilmesi• Çözümlerin yönetime sunulması• Sonuçların değerlendirilmesi

/ 6148

Kalite Çemberlerinin İşleyişi

/ 6149

2000-2001 Dönemi

• Öğrencilerin katılımı öğrenme kalitesini artırıyor mu?

• Öğrencilerin ne tür problemleri var?

• Öğrencilerin araştırmalara dahil edilmesi

• Öğrencilerle ileriye dönük iletişim kurulması

Amaç

/ 6150

Nasıl Çalıştık?

• Dönem başında kalite çemberlerini anlatan ders sunuldu

• Gönüllüler: 26 kişi

• Her toplantıya 6 üye

• Her toplantıda bir moderatör

• Fasilitatör: aile hekimliği öğretim üyesi

• Haftada bir toplantılar

• Problemler ve çözüm önerileri dekan beye iletildi

Metod

/ 6151

Kalite Çemberi Toplantıları

Üyeler

/ 6152

Kalite Çemberi Toplantıları

Üyeler

/ 6153

Hangi Problemler Var?

• Kasım 2000 - Mayıs 2001: 14 toplantı • Problem havuzu: 50 problem

– 22 eğitimle ilgili

– 28 konaklama vs ile ilgili

Bulgular

/ 6154

Problemlerin Önem Derecesi

• Likert skalası

• En Önemli 10 problem:Bulgular

Sosyal aktiviteler 77 %

Hastane hizmetleri 77 %

Bilgisayar lab. Ve internet servisi 75 %

Ders notları 75 %

Derslerden önce ders notu verilmesi 75 %

Yemekhane ile ilgili problemler 67 %

Tuvalet ve lavaboların temizliği 66 %

Eğitimin içeriği 60 %

Sınavların zorluk derecesi 55 %

TürkanSabancı’daki Konferansların zamanı 55 %

/ 6155

Hangi Problemler Tartışıldı?

• 14 toplantıda 7 problem

– Tuvaletlerin temizliği– Kantin hizmetleri – Yemekhane servisleri – Anfilerin fiziksel durumları – Eğitim sistemi – Briç kulübü kurulması – Eğitim kaynakları

Bulgular

/ 6156

Herhangi Bir Değişim Sağlanabildi mi?

• Kalite Değerlendirme Anketi– Eğitimin çeşitli yönlerini değerlendiren bir

anket uygulandı– 21 soru, 5 dereceli

Değerlendirme

/ 6157

• Kalite Değerlendirme Anketi– Aralık 2000: 2.80 0.52– Mayıs 2001: 3.20 0.58. – Fark anlamlı: t=3.506, p=0.001.

Değerlendirme

Herhangi Bir Değişim Sağlanabildi mi?

/ 6158

Kalite Çemberi Neler Kazandırdı?

Artılar

• Başarılı Olunan Noktalar– Problemler çözüldü

– Öğrenci motivasyonu sağlandı

– Öğrenciler için araştırma imkanları

– Öğrenci-öğretim üyesi yakınlaşması sağlandı

– Kalite kavramı fakültede tartışılmaya başlandı

/ 6159

Karşılaşılan Engeller

Engeller – Yönetimin güvenini kazanmak– Süre ksıtlılığı– Yetersiz kaynaklar– Kalite kültürünün olmayışı

/ 6160

SED Ölçeği

4 3 2 1

Ort.

5.0

4.5

4.0

3.5

3.0

2.5

Fast food

Sebze

Et

16 yaş ve üzeri 15 yaş ve altı

Ort.

4.2

4.0

3.8

3.6

3.4

3.2

3.0

2.8

Fast food

Sebze

Et

EDİRNE’Lİ ERGENLERİN BESLENME ALIŞKANLIKLARIEda Arş*, Nalan Öztürk*, Zekeriya Aktürk**

GİRİŞ ve AMAÇ

Beslenmenin temel amacı organizmanın enerji ihtiyacını karşılamak için gerekli öğeleri dengeli bir şekilde sağlamaktır. Bir gereksinim olmaktan çok geleneklerin biçimlendirdiği yemek yeme alışkanlığı hızlı yemek yiyerek, yemek sırasında başka şeylerle ilgilenerek, ya dazamansızlıktan yakınıp geçiştirilerekyeni alışkanlıklara dönüşüyor.Gençlerin morbiditelerinden sorumlu olan hastalıkla-rın en önemli 6 nedeninden biri beslen-meyle ilgili davranışlardır. Bu hastalıklar arsında kalp hastalıkları (%34), kanser (%23) ve inme (%7) başta gelmektedir (1). Ülkemiz gençliğinin kültüründe de hızlı bir batılılaşma gözlendiğinden beslenme alış-kanlıkları da buna paralel olarak değiş-mektedir. Edirneli ergenlerin beslenme alışkanlıklarını öğrenmek, böylece karşı karşıya oldukları riskleri saptamak ama-cıyla Edirne il merkezindeki ortaokul ve liseli gençler üzerinde bir araştırma yapıldı.

MATERYAL ve METOT

Araştırma Edirne il merkezindeki toplam 28 ortaokul ve lisedeki 12.923 öğrenci üzerinde yapılmıştır. Evreni oluşturan öğrencilerden okullara ve cinsiyete göre tabakalandırılarak 1.400 öğrenci (% 9.23) rasgele örnekleme yöntemiyle seçildi. Örneklem sayısına ve cinsiyet dağılımına uygun olacak şekilde her sınıfın bir şubesi seçildi ve bu sınıftaki bütün öğrencilere araştırmacıların geliştirdikleri bir anket uygulandı. Araştırma sonunda toplam 883 öğrenciye (% 6.83) ait verilere ulaşıldı. Dörder kişilik iki araştırma ekibi oluşturuldu. Ekiplere anketle ilgili eğitim verildi ve bir öğrenci grubuna deneme anketi uygulandı. Araştırmacılar okullara giderek belirlenen sınıflardaki bütün öğrencilere araştırmacıların hazırladığı ve öğrencilerin demografik özellikleri ile sosyoekonomik durumları ve beslenme durumlarını sorgulayan bir anket uyguladı. Sosyoekonomik durum Neyzi ölçeği (2) ile ölçüldü. Anketler sınıftaki bütün öğrencilere aynı anda, araştırmacıların gözetiminde, kendi kendine doldurma yöntemiyle uygulandı.

Sonuçlar bilgisayar ortamında SPSS paket programı kullanılarak değerlendirildi.

KAYNAKLAR

  N %

CinsiyetKız Erkek

 484399

 54.845.2

Yaşadığı yerAilesiyleAkrabalarıylaYabancı aileyleArkadaşlarlaÖzel yurttaKamu yurduYetiştirme y.YalnızDiğer

Toplam

 76928381145628880

 87.43.20.30.91.35.10.70.20.9100.0

BULGULAR

1. Center for disease control and prevention, National center for health statistics. Advanced report of final mortality statistics 1989. Monthly vital statistics report 1992;40(8):92-112.

2. Neyzi O, Alp H, Orhon A. Sex Maturation in Turkish girls. Annals of Human Bioloji, 1975;2:49-59  

SONUÇ

Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi *Dönem I Öğrencileri, **Aile Hekimliği AD Yrd. Doç. Dr.

38

134 138

112

48

79

23

38

3

24

020406080

100120140

Sayı

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 veüzeri

Sıklık

Grafik 1: Ergenlerin haftalık fast-food yeme alışkanlıkları

18

96

144165

115

79

4459

7

46

020406080

100120140160180

0 2 4 6 8

Grafik 2. Ergenlerin haftalık sebze yeme durumları

9

111

219196

9267

22 2813 15

0

50

100

150

200

250

Sayı

0 2 4 6 8

Sıklık

Grafik 3: Ergenlerin haftalık et yeme durumları

Tablo 1: Ergenlerin demografik özellikleri

Ergenlerin haftalık fast food, sebze ve et yeme durumları tablo 2’de görülmektedir.  N Min. Max. Ort. SS

Fast food 637 0 21 3.24 2.74Sebze 772 0 20 3.85 2.65Et 772 0 16 3.16 2.01

Tablo 2: Ergenlerin haftalık fast food, sebze ve et yeme sıklıkları

Haftalık meyve yeme sıklıklarına bakıldığında 1 öğrencinin hiç yemediği, 154 öğrencininnadiren yedikleri, 367 öğrencinin sık

% 36

% 44

% 19% 1

Her gün

Sık sık

Nadiren

Hiç

Grafik 4: Ergenlerin haftalık meyve yeme sıklıkları

0,000,501,001,502,002,503,003,504,00

Aile

siy

le

Diğ

er

Aile

siy

le

Diğ

er

Aile

siy

le

Diğ

er

Fast Food Sebze Et

Ergenlerin sosyoekonomik durumlarına göre fast-food, sebze ve et yeme durumlarının karşılaştırıldığında SED arttıkça fast food yeme sıklığının da arttığı, sebze ve et yeme sıklığının ise azaldığı görüldü (Grafik 6). Sebze yeme ile SED arasında istatistiksel bir ilişki varken (F=3.409, p=0.017), et ve fast food yeme arasında herhangi bir ilişki saptanmadı (sırasıyla F=1.073, p=0.360; F=0.607, p=0.186).

Grafik 7: Ergenlerin yaş gruplarına göre fast-food, sebze ve et yeme durumlarının karşılaştırılması

Grafik 5: Ergenlerin ailelerinin yanında yaşama durumlarına göre fast food, sebze ve et yeme durumları

istatistiksel bir ilişki saptanmadı (sırasıyla F=0,356, p=0.551; F=0.080, p=0.777; F=1.069, p=0.302) (Grafik 5).

Grafik 6: Ergenlerin SED’ları ile fast food, sebze ve et yeme durumlarının karşılaştırılması

Ergenlerin yaş gruplarına göre fast food, sebze ve et yeme durumları karşılaştırıldığında 16 yaş ve üzerindeki ergenlerde fast food ve sebze yeme sıklığının arttığı, et yeme sıklığının ise azaldığı görüldü. Yaş ile birlikte fast food yeme sıklığı anlamlı oranda artarken (F=4.794, p=0.029) sebze ve et yeme sıklıkları arasında istatistiksel bir fark saptanmadı (sırasıyla F=0.024, p=0.878; F=0.324, p=0.569) (Grafik 7).

Tablo 3: Ergenlerin cinsiyetlerine göre fast-food, sebze ve et yeme durumlarının karşılaştırılması

    Fast food Sebze EtKız Ort. 3.17 3.73 2.87  N 371 427 423  SS 2.85 2.45 1.81Erkek Ort. 3.35 4.01 3.52  N 266 345 349  SS 2.57 2.88 2.18Top. Ort. 3.24 3.85 3.16  N 637 772 772  SS 2.74 2.65 2.01t   0.689 2.259 20.466P   0.407 0.133 0.000

Erkek Kız

Ort.

4.2

4.0

3.8

3.6

3.4

3.2

3.0

2.8

2.6

Fast food

Sebze

Et

Grafik 8: Ergenlerin cinsiyetlerine göre fast-food, sebze ve et yeme durumlarının karşılaştırılması

sık yedikleri, 295 öğrencinin ise her gün meyve yedikleri görüldü.

Ailesiyle birlikte yaşayan ergenlerin ailesiyle birlikte yaşamayan-lara göre haftalık fast food, sebze ve et yeme sıklıkları arasında

Bulgularımız ergenlerin fast food, sebze ve et yeme oranlarının dengeli olduğunu göstermektedir (Tablo 2). Her ne kadar haftada 6 öğünden fazla fast food yiyenlerin oranı %13.9 ise de bu oranın beklediğimizden az olması sevindiricidir. Bunun yanı sıra ergenlerin %19’unun nadiren meyve yemesi ve %1’inin hiç meyve yememesi düşündürücüdür. İstatistiksel açıdan bir fark saptanmamış olsa da ailesiyle birlikte yaşayanların daha az fast food, fakat daha fazla et ve sebze yedikleri görülmektedir. Bu bulgu, beklenin aksine ailelerin beslenme konusunda ergenlere yeterince olumlu etkilerinin olmadığını göstermektedir. Diğer taraftan bu bulgu Türk mutfağının dengeli beslenmeye uygunluk açısından sorgulanması gerektiğini de akla getirmektedir. Kesin yorum ancak ailenin genel beslenmesi hakkıında araştırmalar yapılarak gösterilebilir.16 yaş ve üzerindeki ergenlerin fast food yeme sıklığının fazla olmasının sebebi olarak arkadaş çevresi ve ergenlik dönmeinin kendine özgü ruh halinin etkisinin olduğu düşünülmüştür.Önemli hastalıkların altında yatan sebeplerin başında gelen beslenme alışkanlığı, dengeli beslenmeden giderek uzaklaşıp yerini yeni yeme alışkanlıklarına bırakmaktadır. Bu nedenle dengeli beslenmenin bir ifadesi olan herşeyden bir parça, biraz her şeyden sloganını uygulmayı öneriyoruz.

- herşeyden bir parça, biraz her şeyden -- herşeyden bir parça, biraz her şeyden -

/ 6161

EDİRNEEDİRNE’Lİ’Lİ ERGENLER ERGENLERDEDE OBE OBEZZİTEİTEFulya Karaman*, Tuğcan Alp*, Zekeriya Aktürk**

GİRİŞ ve AMAÇ

Obezite vücutta fazla miktarda yağ birikmesi sonucu ortaya çıkan ve mutlaka tedavi edilmesi gereken bir hastalıktır. Besinlerle alınan enerji miktarının, metabolizma ve fizik aktivite ile tüketilen enerji miktarını aştığı durumda ortaya çıkar. Obezite insan vücudunda kalp ve damar sistemi, solunum sistemi, hormonal sistem, sindirim sistemi gibi sistemleri etkileyen ve birçok önemli rahatsızlığa zemin hazırlayan bir hastalıktır. Kalp hastalıkları, yüksek tansiyon, şeker hastalığı, yüksek kolesterol, solunum rahatsızlıkları, eklem hastalıkları, adet düzensizlikleri, kısırlık, iktidarsızlık, safra kesesi hastalıkları, taş oluşumu ve bazı kanser türleri obezite ile doğrudan ilişkilidir (1).

Amerika’da yapılan araştırmalarda 12-24 yaş arası ölümlerin %60’ının, akut ve kronik hastalıkların ise büyük çoğunluğunun sadece 3 nedene bağlı olduğu görülmüştür: kalp hastalıkları (%34), kanser (%23) ve inme (%7). Bu 3 nedene yol açan davranışlar; tütün kullanımı, sağlıksız beslenme ve fizik aktivite eksikliğidir (2). Sağlıksız beslenme ve fizik aktivite eksikliği ise obezitenin en önemli nedenleridir.

Ülkemizde;

Kadın nüfusun 1/3’ü

Erkek nüfusun 1/5’i

OBEZDİR.İnsanların morbidite ve mortaliteleri açısından bu kadar önemli olan ve sıklığının da her geçen gün arttığını bildiğimiz bu hastalığın önlenmesi için prevalansına yönelik sağlam verilerin bulunması gerekir. Bu nedenle eğitime ve değişime en uygun populasyon olan ergenlerin Edirne ili için obezite prevalanaslarını saptamak amacıyla bir araştırma yapıldı.MATERYAL ve METOT

Araştırma Edirne il merkezindeki toplam 28 ortaokul ve lisedeki 12.923 öğrenci üzerinde yapıldı. Evreni oluşturan öğrencilerden okullara ve cinsiyete göre tabakalandırılarak 1.400 öğrenci (% 9.23) rasgele örnekleme yöntemiyle seçildi. Örneklem sayısına ve cinsiyet dağılımına uygun olacak şekilde her sınıfın bir şubesi seçildi ve bu sınıftaki bütün öğrencilere araştırmacıların geliştirdikleri bir anket uygulandı. Araştırma sonunda toplam 883 öğrenciye (% 6.83) ait verilere ulaşıldı. Dörder kişilik iki araştırma ekibi oluşturuldu. Ekiplere anketle ilgili eğitim verildi ve bir öğrenci grubuna deneme anketi uygulandı. Araştırmacılar okullara giderek belirlenen sınıflardaki bütün öğrencilere araştırmacıların hazırladığı ve öğrencilerin demografik özelliklerini sorgulayan bir anket uyguladı. Her öğrencinin boy ve ağırlıkları ölçüldü. Boy ölçümleri ayakkabılar çıkarılmış şekilde duvara monte mezuro kullanılarak yapıldı. Ağırlık, ceket ve ayakkabılar çıkarılarak sanyo marka yer baskülü ile ölçüldü. Anketler sınıftaki bütün öğrencilere aynı anda, araştırmacıların gözetiminde, kendi kendine doldurma yöntemiyle uygulandı.

Her birey için ağırlık/(boy)2 formülü ile vücut kitle endeksi (VKİ) hesaplandı. Vücut kitle endeksine göre obezite sınırları şekil 2’de görülmektedir. Hesaplamalarda 25’in üstü obezite için sınır olarak kabul edildi.

Şekil 2: Vücut kitle endeksine göre obezite sınırları

Sonuçlar bilgisayar ortamında SPSS paket programı kullanılarak değerlendirildi.

< 20 20-24.9 25-29.9 30-39.9 ≥ 40

Şekil 1: Ülkemizde cinsiyete göre obezite prevalansı

KAYNAKLAR

  N %

CinsiyetKız Erkek

 484399

 54.845.2

Yaşadığı yerAilesiyleAkrabalarıylaYabancı aileyleArkadaşlarlaÖzel yurttaKamu yurduYetiştirme y.YalnızDiğer

Toplam

 76928381145628880

 87.43.20.30.91.35.10.70.20.9100.0

boy

195.0

190.0

185.0

180.0

175.0

170.0

165.0

160.0

155.0

150.0

145.0

140.0

135.0

200

100

0

Std. Dev = 10.01

Mean = 165.7

N = 871.00

kilo

105.0

100.0

95.0

90.0

85.0

80.0

75.0

70.0

65.0

60.0

55.0

50.0

45.0

40.0

35.0

30.0

200

100

0

Std. Dev = 11.16

Mean = 54.7

N = 869.00

58%

34%

7%1%

Zayıf

Sağlıklı

Hafif obez

Obez

BULGULAR

Öğrencilerin yaş ortalamaları 15.09 1.80 (Min. 11, Max. 19) olarak hesaplandı. Diğer demografik özellikler tablo 1’de görülmektedir.

Grafik 2: Öğrencilerin boy dağılımları

Grafik 3: Öğrencilerin ağırlık dağılımları

Ailesiyle birlikte yaşayan ergenlerin diğerlerine oranla anlamlı derecede daha obez oldukları saptandı (Ki kare=7.870, p=0.005) (Tablo 2).

Grafik 1: Vücut kitle endeksine göre obezite dağılımları

1. http://www.genetikbilimi.com/genbilim/obezitenedir.htm

2. Kolbe LJ, Kann L, Collins, JL. Overview of the youth risk behavior surveillance system. Public Health Reports 1993;108(Supp 1):2-8.

3. Boreham CA, Twisk J, Savage MJ, Cran GW, Physical activity, sports participation, and risk factors in adolescents. Medicine & Science in Sports & Exercise 1997;97:788-793

4. Guinn B, Semper T, Jorgensen L, Skaggs S. Body image perception in female Mexican-American adolescents. Journal of School Health 1997;67(3):112-114.

VKİ 15 yaş ve altı

16 ve üzeri

Topl.

20'den az 308 202 51020-24.9 125 167 29225-29.9 35 22 5730-39.9 4 5 9Toplam 472 396 868

  Ailesiyle Diğer ToplamObez değil 692 107 799  % 86.6 % 13.4 % 100.0Obez 65 1 66  % 98.5 % 1.5 % 100.0  757 108 865  % 87.5 % 12.5 % 100.0

Cinsiyete göre vücut kitle endeksleri karşılaştırıldığında aralarında istatistiksel bir farklılık bulunamadı (Ki kare = 2.973, p= 0.396) (Tablo 3)VKİ Kız (%) Erkek(%) Toplam20'den az 270 (56.5) 240(61.5) 510 (53.7)20-24.9 167 (34.9) 125(32.8) 292 (33.6)25-29.9 36 (7.6) 21(5.4) 57 (5.6)30-39.9 5 (1) 4 (1.7) 9 (1.1)Toplam 478 (100) 390 (100) 868 (100)

SONUÇBulgularımız Edirne’li ergenlerin %8’inin obez olduklarını göstermektedir. Ülkemizin erişkin nüfusunda obezite prevalansının %20-33 arasında olduğu göz önüne alınırsa (1) Edirne’li ergenlerdeki obezite prevalansının düşük olduğunu söyleyebiliriz.

Örneklemimizdeki kızların obezite prevalansı erkeklere göre hafif fazla olmakla birlikte bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır. Diğer taraftan 15 yaş ve altındakilerin diğerlerine oranla daha obez oldukları saptanmıştır. Bu farklılıkların ergenlik döneminde fizik aktivitenin daha fazla olması (3) ve vücut görünümüne önem verilmesinden (4) kaynaklandığını düşünüyoruz. 15 yaş altındaki ergenlerin diğerlerine oranla daha obez olmaları da bu yaş grubu için vücut görünümünün daha önemsiz olmasından kaynaklanabilir. Diğer taraftan ailesiyle birlikte yaşayanların anlamlı oranda daha obez oldukları görülmektedir. Bu bulgu, kültürel yapı nedeniyle ülkemizdeki ebeveynlerin çocukların beslenmesi konusundaki titizlikleriyle paralellik göstermektedir.

Obezite gibi sağlığı tehdit eden davranışlar genellikle gençlik çağında kazanılır ve erişkinde devam eder. Bizim bulgularımız da ergenlik döneminde müdahale edildiğinde erişkinlikteki obezite prevalanslarının düşürülebileceğini göstermektedir. Bunun sağlanabilmesi ise ancak gençlere dengeli beslenme ve düzenli fizik aktivite imkanlarının sağlanması ve dengeli beslenmenin önemi konusunda eğitim verilmesiyle mümkün olacaktır. Bütün aşamalarda ailenin de sürece dahil edilmesi ihmal edilmemelidir.

Tablo 1: Öğrencilerin demografik özellikleriVücut kitle indeksine göre %7’si hafif olmak üzere ergenlerin %8’inin obez olduğu saptandı (Grafik 1). Örneklemimiz içerisinde morbid obezite vakasına rastlanmadı.

Toplam

Ergenlerin boy ortalamaları 165.7 10.01cm, ağırlık ortalamaları 54.7 11.16 kg olarak saptandı (Grafik 3 ve 4)

Tablo 3: Cinsiyetle vücut kitle endeksi arasındaki ilişki

Yaşla vücut kitle endeksleri karşılaştırıldığında 15 yaş ve altındaki öğrencilerin istatistiksel olarak anlamlı derecede daha obez oldukları saptandı (Ki kare = 24.683, p=0.000) (Tablo 4).

Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi *Dönem I Öğrencileri, **Aile Hekimliği AD Yrd. Doç. Dr.

Tablo 2: Ergenlerin aileleriyle birlikte yaşama durumlarına göre obezite prevalansları Tablo 4: Yaş gruplarına göre vücut kitle endeksleri