Dodziuk Anna - Pokocha siebieWydawnictwo Intra

Warszawa 1993

Psychologia podrczna cz trzecia

Dzie dobry, mj kochany.Znajd troch czasu na to, by by szczliwym!Jeste cudem, ktry yje, Ktry rzeczywicie istnieje na ziemi.Jeste kim jedynym, niepowtarzalnym, nie mona ci znikim pomyli.Czy wiesz o tym?

Dlaczego si nie zdumiewasz, nie podziwiasz, nie cieszysz si swym istnieniem iistnieniem innych wok ciebie?

Czy to tak oczywiste, czy to nic nadzwyczajnego, e yjesz, e moesz y, e dano ci czas, aby piewa itaczy, czas, aby by szczliwy? (...)

Phil Bosmans: Nie zapomnij oradoci.Pallotinum Warszawa 1990

Serdecznie dzikuj wszystkim, ktrzy przeczytali maszynopis ipodzielili si ze mn swoimi uwagami: Agnieszce Korzeniewskiej, Mai Lis, Graynie Pachciskiej, Piotrowi Fijewskiemu, Wodkowi Kameckiemu, azwaszcza Andrzejowi Goszczyskiemu, ktry od paru lat jest cierpliwym iba-rdzo wnikliwym pierwszym czytelnikiem tego, co przetumacz lub napisz.

Wiesz, zajmuj si tym ju prawie 20 lat icigle nie mog si nadziwi. A trudno uwierzy, jak le ludzie myl osobie ijak le sami siebie traktuj. Zrb may eksperyment: powiedz paru znajomym komplement, azobaczysz, ile wysiku wo wto, eby go uniewani - udowodni Ci, e s brzydsi igupsi ni mylisz, aciuch, ktry Ci si spodoba, to stara szmata.

A co Ty robisz, kiedy kto Tobie powie co miego albo Ci pochwali? Co Ci wtedy przychodzi do gowy? Czy natychmiast zaczynasz szuka argumentw, eby udowodni sobie, e to nieprawda? Jeeli tak, to myl, e nie lubisz te patrze na

siebie wlustrze. Jedna moja koleanka wrcia po dugich wakacjach na zabitej wsi wbardzo dobrym humorze istwierdzia, e najlepszy by nie wspaniay las dookoa, nie pikny widok na Tatry ani zatrzsienie grzybw, ktre uwielbia zbiera - tylko fakt, e nie byo tam lustra iprzez dwa miesice nie musiaa na siebie patrze. Chcesz przyglda si temu dalej? Sprawd jeszcze co, tym razem usiebie. Zaznacz we waciwych miejscach odpowiedzi na pytania ipocz je lini tak, eby tworzyy wykres.

Jakie uczucia odczuwasz do samego siebie?

W tym celu uyj poniszej skali skali:1. Nigdy.

2. Wyjtkowo.3. Rzadko.

4. Czasem.

5. Czsto.6. Prawie zawsze.

W stosunku do swoich uczu:1. Mio, sympatia do samego siebie.2. Uczucia mieszane (do samego siebie).

3. Niech, nienawi do samego siebie.Przeanalizuj swoje odpowiedzi. Po przeczytaniu ksiki odpowiedz

ponownie na postawione wyej pytania.Chciaam Ci prosi, eby to zrobi nie tylko dla siebie, ale idla mnie. Moe

si kiedy spotkamy, wtedy poprosz Ci, eby mi powiedzia, czy bya jaka rnica - jeli tak, to znaczy, e udao mi si wpyn na zmian Twojego autoportretu. Ana tym mi zaley, bo mam taki oto ambitny zamiar: eby nie tylko dowiedzia si czego osobie, ale te e-by co si wTobie zmienio. eby Ci byo atwiej iweselej y. Wnajwikszym skrcie mona to uj tak. Mylenie osobie moe dodawa Ci skrzyde, amoe je obcina. Moe by motorem, ktry dostarcza Ci energii do ycia, realizowania przedsiwzi, pomysw imarze, amoe by kul unogi, bagaem, zpowodu ktrego wszystko przychodzi Ci ztrudem, rzadko co si udaje, amarzenia nie speniaj si nigdy. Najczciej mylimy osobie le,

chocia zwykle nie przyznajemy si do tego przed ludmi, anawet przed sob. Poniewa wiele lat temu, zaczynajc prac jako psycholog wporadni rodzinnej przekonaam si, e wszystkim moim pacjentom doskwiera ze mniemanie osobie, zaczam to sprawdza uinnych ludzi.

Ilekro miaam na ten temat wykad czy jakie spotkanie - asprawa po-czucia wasnej wartoci jest moim hobby imwiam otym do setek sucha-czy - zadawaam zebranym prociutkie zadanie: prosiam, eby dokoczyli zdanie, skadajce si zwasnego imienia isowa jest. Wmoim przypadku brzmiao to Ania jest.... Oni mieli na trzy-cztery zapa pierwsz myl jaka odruchowo przyjdzie im do gowy. Ot niezalenie od tego, czy byli to pacjenci, ktrzy mieli jakie kopoty ze sob, psycholodzy szkolcy si wlepszym pomaganiu innym czy te po prostu ludzie zainteresowani poznawaniem siebie, ktrzy przyszli z ulicy do jakiego domu kultury - zawsze reakcja bya taka sama. Najpierw poruszenie, szmer, wyrane zaskoczenie na wielu twarzach, potem peen napicia miech albo smutek. Niektrzy zaczynali niecierpliwie trca ssiada, eby natychmiast zwierzy si ze swojego odkrycia. Oczy-wicie tak mocna reakcja pojawiaa si nie uwszystkich, ale uznacznej wikszoci. Znalazo si zawsze par osb na tyle odwanych iotwartych, eby podzieli si tym, co im wyszo.

Mogoby si wydawa, e pojawi si tu gwnie takie okrelenia, ktrych uywamy zapytani ocharakterystyk jakiej osoby. Kto to jest Kowalczyk? Mody facet zPoznania, nauczyciel, onaty. Albo sprzedawczyni znaszego sklepu osiedlowego, starsza pani. Jednak wrd setek odpowiedzi, jakie zdarzyo mi si sysze, zawd ani miejsce zamieszkania nie wystpowao nigdy, pe iwiek tylko par razy, podobnie stan rodzinny. Okrelenia, jakie paday, to nie byy informacje, lecz oceny. Ito oceny wznacznej wikszoci negatywne: Piotrek jest gupi, Basia jest brzydka, Jzek jest do niczego. Czasem bardziej rozwinite bardziej szczegowe - niektrym na przykad przychodzio do gowy zdanie Krysia wszystko gubi albo niczego nie potrafi doprowadzi do koca. Robi ten eksperyment ju kilka lat inadal szokuje mnie, jak duy jest procent osb ztakimi negatywnymi ocenami wrd zgromadzonych na dowolnej sali. No dobrze, nie ma si czemu dziwi, kiedy siedz tam ludzie zjakimi problemami: alkoholowymi,

maeskimi, ztrudnociami wszkole (daj takie przykady, bo zkopotami tego rodzaju najczciej miaam do czynienia). Ale rwnie kiedy grupy byy dobierane pod innym ktem - modzie zwarszawskiego klubu osiedlowego, studenci, doksztacajcy si pracownicy socjalni - zawsze okrelenia na minus przewaay nad pozytywnymi ibya to przewaga miadca.

A co zTob? Czy ju sprawdzie, co masz wgowie na wasny temat? Moesz powiedzie, e to si rozpisuje na cae mnstwo rnych szczegowych ocen. To znaczy: co mylisz osobie jako oczowieku wogle albo jako okobiecie czy mczynie jakim jeste synem, jak matk, jakim pracownikiem. Jak gotujesz, pywasz, caujesz, jak sobie radzisz wtowarzystwie, czy umiesz zbiera grzyby, co mylisz owasnych zdolnociach do uczenia si jzykw obcych. To prawda, wkadym ztych obszarw masz jak samoocen, mylisz osobie dobrze albo le. Kady znich zreszt iniezliczone inne mona by dzieli na jeszcze mniejsze czstki. Ale masz rwnie - jak kady - pewien syntetyczny obraz, jakie oglne poczucie na wasny temat. Uamerykaskiego psychoterapeuty Erica Bernea nazywao si to poczuciem, czy jestem O.K. czy nie O.K., czy jestem wporzdku, czy nie. Mona otym mwi jeszcze inaczej, mianowicie: jaki mam stosunek do samego siebie? Czy siebie akceptuj, lubi, kocham? Czy godz si na siebie takiego lub tak, jaka jestem? Co jestem wart czy warta? (Niestety, mam zt ksik pewien kopot wzdaniach takich jak dwa poprzednie trudno za kadym razem uywa irodzaju mskiego, ieskiego. Po d ugich wahaniach zdecydowaam si konsekwentnie zwraca si do Ciebie wrodzaju mskim, poniewa wszyscy jestemy przyzwyczajeni do okrelonego sposobu czytania. Ot - jak myl - zdanie jeste dobra zostanie tylko przez kobiety odczytane jako skierowane do nich, za jeste dobry brzmi naturalnie zarwno dla mczyzn, jak idla kobiet. Andrzej, mj przyjaciel irecenzent, ktremu zwierzaam si ztej trudnoci, troch mnie pocieszy: Przecie zwracasz si do czowieka, aczowiek wnaszym jzyku jest rodzaju mskiego). Mnie samej, musz Ci powiedzie, jako uzupenienie zdania Ania jest... przez wiele lat pojawiao si gupia albo brzydka. Mwi to, bo chc, eby byo jasne, e problem niskiej samooceny znam nie tylko zpracy zpacjentami ipsychologicznej literatury - gdzie ostatnio powica

si tej sprawie coraz wicej miejsca - ale te zwasnych prze-y. Udao mi si wiele poprawi, mj autoportret jest coraz lepszy. Ztym, e wtrakcie tej nieatwej pracy uprzytomniam sobie co wane-go: e negatywne mylenie osobie to sprawa nie tylko indywidualna, ale ispoeczna. Mwi - imyle! - osobie dobrze jest czym nieadnym, nietaktownym, tak nie wypada. Czowiek boi si, e zostanie uznany za chwalipit, narazi si na zarzut wywyszania si albo pychy. Nie ma zwyczaju nie tylko chwalenia siebie, ale te innych. Skrytykowa, powiedzie ca prawd prosto woczy, wytkn bdy iniedostatki - tak, to si ceni. Jestemy przesiknici takimi nawykami. Natomiast rzadko kiedy spotykamy si zpochwa chwalenia, dostrzegania korzystnych cech iotwartego wyraania pozytywnych opinii odrugim czowieku. Dlatego nawet jeli jak powietrza potrzebujesz dobrego sowa, yczliwego zdania osobie, uznania ze strony innych, to sam uparcie im tego odmawiasz. Ioto mamy do czynienia ze spoeczestwem pod tym wzgldem dosownie wygodzonym.

Nie da si tego zmieni tak od razu, ale - jak mawia pewien chiski mdrzec - nawet droga odugoci dziesiciu tysicy li zaczyna si od pierwszego kroku. Napisaam t ksik dla tych, ktrzy chc go zrobi. Kilkanacie lat temu pracowaam przez pewien czas wzespole jednego znajlepszych polskich psychoterapeutw. Kiedy rozmawialimy owypisaniu zorodka pacjentki znerwic, ktrej udao si podczas leczenia pozby przykrych objaww nieustannego lku. Pamitam smutne sowa szefa: Ona jest moda, adna, inteligentna ale tak strasznie le myli osobie. Anka, co ja mam zrobi?

Wziam sobie to pytanie mocno do serca iprzez nastpne pitnacie lat szukaam odpowiedzi na nie. Czytaam ksiki, analizowaam wasne prze-ycia, aprzede wszystkim suchaam ludzi, ktrzy zdecydowali si zajrze wsiebie ico wsobie zmieni. Poszukiwania wcigay mnie coraz bardziej inie wyglda na to, ebym miaa ich zaprzesta, bo cigle odnajduj jakie nowe cegieki, zktrych buduje si odpowied. Wkadym razie dzisiaj wiem ju na pewno, e niska samoocena to jedna znajwaniejszych inajbardziej powszechnych ludzkich dolegliwoci.

Rozdzia 1

Co naprawd mylisz osobie?Czy ju wiadomo, oczym w aciwie mamy rozmawia? Wjzyku

psychologicznym mwi si opoczuciu wasnej wartoci, samoocenie albo obrazie wasnej osoby. Ikady wie, e najoglniej chodzi oto, jak przeywamy samych siebie, czy mylimy osobie dobrze czy le, jaki jest nasz prywatny wewntrzny autoportret. Ale... co innego patrze zzewntrz, zdystansu, aco innego znale si wskrze czowieka zsamopoczuciem typu mniej ni zero.

Skomplikowany autoportret Jestem gupia, za ibrzydka; do niczego si nie nadaj, nic mi nigdy nie wychodzi; czy komu moe zalee na kim takim jak ja? - niestety, wikszo ludzi przynajmniej czasami myli osobie wten sposb. Niektrzy nawet zawsze. Najpierw sprbujemy poapa si wtym myleniu, przeanalizowa je nieco dokadniej, rozoy na czynniki pierwsze - bowiem kady plan poprawy sytuacji musi poprzedza rozeznanie czyli diagnoza. Masz wic iTy, jak kady, jak ogln samoocen. Malujesz swj auto-portret wjaniejszych lub ciemniejszych barwach. Ale ten obraz jest oczywicie znacznie bardziej skomplikowany, zoony zrnych - jeli tak mona powiedzie - skadnikw czy wymiarw. Myl, e cztery znich s najwaniejsze:

- powierzchowno, wygld zewntrzny, ciao - inteligencja, mdro, zdolnoci - dobro, uczciwo, kwalifikacje moralne - jak jestem kobiet? jakim mczyzn?

Jest jeszcze pity wany wymiar co myl osobie wobszarze ja-inni. Czy ludzie mog mnie lubi? Czy warto ze mn by? Czy zasuguj na mio? Mona by przecie piknym, mdrym idobrym, amimo to czu si bardzo samotnie.

Jedna zmoich przyjaciek zwierzaa mi si kiedy: Jestem niebrzydka, yczliwie traktuj wszystkich ichtnie im pomagam, gow mam te nie najgorsz, nauka zawsze sza mi dobrze iw pracy osigam spore sukcesy. Ale chyba mi czego wanego brakuje. Prawie nie mam przyjaci, znajomi omnie zapominaj, mczyni si mn nie interesuj. Strasznie mi tego brakuje. Rozumiem j, pewnie iTy j rozumiesz - trudno cieszy si yciem bez dobrych kontaktw ze znajomymi, przyjacimi, najbliszymi. Sprbuj zastanowi si przez chwil nad kadym ztych

piciu obszarw - zachcam Ci do tego samego. Ale przedtem jeszcze par zda dla tych, ktrzy lubi rozwaa kwestie teoretyczne. Jeeli Ciebie to nie interesuje, po prostu opu ten kawaek izacznij czyta dalej od nastpnego.

Dla tych, co lubi rozwaania teoretyczne Czy obraz wasnej osoby ipoczucie wasnej wartoci to jest to samo, czy te co innego? - pytaj mnie czasami. Ot moim zdaniem, chocia na temat tego rozrnienia zostaa napisana niejedna ksika, dla naszych potrzeb mona uywa tych dwch poj zamiennie. Co prawda poczucie wasnej wartoci - isycha to ju wsamym sformuowaniu - jest skojarzone zwartociowaniem czyli myleniem osobie dobrze albo le, zplusem albo zminusem. Natomiast obraz wasnej osoby mgby by czym neutralnym czym wrodzaju nieoceniajcego samoopisu. Tylko e tak nie bywa. Czowiek jest dla siebie zbyt wanym tematem isam siebie przeywa wsposb ogromnie zaangaowany. Wzwizku ztym, gdy prbujesz zrobi nawet najbardziej neutralny opis, sporzdzi czysto informacyjny autoportret, to jest on taki tylko pozornie, bo do kadego jego elementu s doczone jakie uczucia ioceny. Jeli czytasz ten fragment, to znaczy, e jeste dociekliwy ipewnie zechcesz na wasnym przykadzie sprawdzi, czy tak jest. Wypisz na kartce dziesi cech, ktre charakteryzuj Ciebie bd Twoj sytuacj, apotem dopisz do kadej plus albo minus - wzalenoci od tego, czy to dobrze czy le, e tak jest.

Drugie wane pytanie: jak si ma poczucie wasnej wartoci do uczu wobec siebie samego? Inaczej mwic, idzie oto, czy siebie lubisz, czy nie lubisz. Ludzie oniskiej samoocenie czy negatywnym obrazie wasnej osoby nie lubi siebie, nie maj do siebie zaufania, brakuje im pewnoci siebie, kiedy zabieraj si do zrobienia czego albo kiedy kontaktuj si zinnymi. Nie musi tak by wkadej sytuacji ani we wszystkich sprawach, ale generalnie tak wanie jest.

Marzy mi si, eby kto skonstruowa przyrzd do mierzenia samooceny. Taki wartociometr na jednym kracu skali miaby totaln akceptacj: lubi siebie, kocham siebie, wcaoci siebie akceptuj. Na drugim biegu-nie: wogle siebie nie lubi, nic mi si wsobie nie podoba, uwaam, e zasuguj wycznie na negatywne oceny we wszystkich sprawach. Oczywicie takie skrajne okazy nie wystpuj wprzyrodzie, wic ani na jednym, ani na drugim kocu skali mego

przyrzdu pomiarowego nie znalazby si aden konkretny czowiek.Na lepszym nie byoby nikogo, poniewa rne niesprzyjajce okolicznoci

iprzeszkody yciowe s informacj, e czego si nie moe, nie wie, co si nie udaje - iw wyniku zetknicia znimi nawet absolutnie jasny obraz samego siebie musiaby ulec przyciemnieniu. Natomiast czowiek zdrugiego bieguna, ktry niczego by wsobie nie akceptowa, niczego nie lubi, ywi do siebie wycznie niech, moim zdaniem umarby po prostu, pogrony wgbokiej depresji iapatii. Awic wszyscy lokujemy si gdzie porodku. Za przyrzd pomiarowy chciaabym mie, bo myl, e oglna samoocena stanowi fundament, na ktrym gorzej lub lepiej buduje si cay gmach swojego ycia. No dobrze - zapyta mnie kiedy znajomy psycholog - ale czy nie spotka-a takich ludzi, ktrzy wzasadzie siebie akceptuj, ale jest jaki obszar, ktrego nie toleruj, jaka cecha czy wasno, ktrej wrcz nienawidz ichcieliby j wyci, usun? Ot nie spotkaam. Myl, e jeli czowiek absolutnie odrzuca, fundamentalnie nie akceptuje jakiego kawaka samego siebie, to ten fakt musi rzutowa na cao. Ludzie zdobrym stosunkiem do siebie s tolerancyjni ita tolerancja obejmuje rwnie ich samych. Powiadaj: ja jestem wporzdku, amoje saboci, wady czy nieudolno znosz igodz si znimi albo prbuj je poprawia. Ale do teoretyzowania. Wrmy do samooceny wpiciu najwaniejszych wymiarach.

Nie kada jest jak Wenus, nie kady jak Apollo Byam kiedy uczestniczk grupy rozwoju osobistego dla kobiet, gdzie wanym tematem - jak zwykle wkobiecych grupach - bya atrakcyjno fizyczna. Dla niektrych najwaniejsza bya twarz, dla innych zgrabna sylwetka. Przy bardziej szczegowym rozwaaniu kompleksw okazao si, i jednej zatruwa ycie fakt, e ma nie do szczupe nogi, drugiej - za duy brzuch ipupa, kolejnej - za may biust (ta miaa zreszt wgrupie swj negatyw - dziewczyn, ktra uwaaa za niewybaczaln wad swojej urody biust zbyt wydatny). Miay jeszcze nie takie nosy, rce, oczy, no ioczywicie wosy.

Musz tutaj zrobi dygresj na temat wosw. Wyczytaam gdzie opis pracy zgrup modziey, wktrej co si zgadao na temat wosw. Nie byo tam ani jednej osoby, ktra akceptowaaby to, co ma na gowie. Ludzie wtej grupie mieli wosy najrniejsze: byli bruneci iszatyni, blondyni; owosach prostych

ikrconych, dugich ikrtkich - nikomu nie podobay si takie, jakie ma. Wszyscy si ich wstydzili. Kady prbowa co znimi zrobi, ale nikomu nic nie wychodzio. Myl, e wszyscy czujemy si nieswojo wsprawie swego wygldu zewntrznego ijako si to wie zwosami. Wosy s mieszne. Kupa czego takiego wyrasta ci zgowy. Imasz co znimi zrobi. S pewne reguy, ktrych naley przestrzega, tylko nikt dobrze nie wie jakie. (Tim Jackins: Wstyd - nie trzeba si znim liczy, tylko odreagowywa. Nowiny Psychologiczne nr 1-2 (66-67), 1990, s.161).

Zaczam po cichu sprawdza ipo paru latach musiaam zgodzi si zopini autora tamtego artykuu: prawie nie zdarzaj si ludzie - ikobiety, imczyni - zadowoleni ze swoich wosw. Iniemal caej reszty. Jestem pewna, e nie ma wrd moich czytelnikw nikogo, kto nie uwaa-by, e ma jak fundamentaln skaz na urodzie. Odstajce uszy czy za due stopy to co, czym sami jestemy gotowi latami zatruwa sobie ycie. Ico ciekawe, obiektywno nie ma tu nic do rzeczy. Spotkaam przy rnych okazjach dziesitki bardzo atrakcyjnych kobiet imczyzn, ktrzy uwaali, e s okropni. Na szczcie pracuj gwnie zgrupami iokazuje si, e jeli kilka osb wgrupie wypowiada si okim pozytyw-nie, to w kto musi zmieni nastawienie do siebie, chocia troch uwierzy, e moe si podoba. Tylko niestety wyciu rzadko trafiaj si okazje pozbierania takich opinii osobie.

Zreszt jeeli spojrze na ca t spraw od innej strony, to okazuje si, e prawie wszyscy powyej pewnego wieku komu si wyciu bardzo spodobali. Statystyka jest wysoce wymowna: dziewidziesit par procent dorosych wchodzi wzwizki maeskie, aprzecie zwykle m czy ona nie jest pierwsz osob, ktra zwrcia na nich uwag. Widocznie za dugi nos albo nie taka sylwetka jeszcze niczego nie przekrelaj - wany jest cay czowiek.

W poradni maeskiej wielokrotnie pytaam mw iony, co im si pod-oba udrugiej poowy, inajczciej syszaam: Ona caa albo Wszystko mi wnim odpowiada. Zarczam, e nie przychodzili do mnie akurat maonkowie nadzwyczaj urodziwi, tylko zwyczajni ludzie, niekiedy niemodzi, niekiedy sporej tuszy. Ico ztego? Kady znas ma wgowie jaki idea urody, zwykle bardzo odbiegajcy od wasnego wygldu. Tymczasem dla oso-by, ktrej si podobasz,

atrakcyjne s cechy, na jakie si emocjonalnie ierotycznie uwarunkowaa. Amwic prociej, zktrymi ma pozytywne skojarzenia.

Dla jednych bdzie to typ urody - wtedy kto zboku moe na przykad zauway, e kolejne dziewczyny Grzesia s do siebie dosy podobne, zawsze blondynki bez biustu, oostrych rysach idugim nosie. Innych najmocniej pociga sposb poruszania si albo gos. Ipodobno wszystkich - zapach, ktrego zwykle wogle nie jestemy wiadomi. Awic paradoksalnie: jaka dziewczyna moe zadrcza si tym, e ma grube nogi, gdy tym-czasem dla mczyzny jej ycia wwyniku okrelonego uwarunkowania erotycznego pocigajce s wycznie kobiety zgrubymi nogami. Wsprawie ng, jak te innych rzekomo niewybaczalnych felerw urody, polecam wszystkim opowiadanie Witolda Gombrowicza ze zbioru Bakakaj zatytuowane Na kuchennych schodach (Witold Gombrowicz Bakakaj, W:

Dziea t. I, Wydawnictwo Literackie Krakw - Wrocaw 1986). Wskrcie:jego bohatera, nieskoczenie eleganckiego pana, wysoko postawionego

urzdnika Ministerstwa Spraw Zagranicznych latami fascynuj nogi sug do wszystkiego, grube ipokraczne jak supy, opotwornie rozklapanych sto-pach. Marzy onich ipodglda je ukradkiem, az obrzydzeniem myli ono-gach wasnej ony, gitkich jak liana, dugich, cienkich wpcinie. Podsumowanie mona zrobi banalne: jeli chodzi oatrakcyjno zewntrzn, nie to adne, co adne, aco si komu podoba. To jak jest zTob? Czy Ty te jeste wstanie spojrze na siebie od tej strony tylko przez pryzmat za grubych ng (jeli jeste kobiet) albo zbyt sabo uminionej klatki piersiowej (jeli jeste mczyzn)? ATwoje pikne oczy? Awyrazista, adna twarz, niepowtarzalna, jedyna na wiecie? Arce, ktre na pewno chciaby malowa ktry ze starych holenderskich mistrzw albo rzebi Wit Stwosz?

Tym, ktrzy maj szczeglne pretensje do losu, e nie wyposay ich wolniewajc filmow urod, chc zaleci par minut rozmyla nad wygldem zewntrznym dwojga ludzi sukcesu. Dla zakompleksionych panw - Woody Allen, may, le zbudowany, ysiejcy okularnik, twarz e poal si Bo-e. Aw yciu? Wyreyserowa i zagra w ki lkunastu filmach, ktre oglda ca y wiat,

rozchwytywany przez elit intelektualn ikulturaln USA oraz reszty kuli ziemskiej, bogaty do obrzydliwoci, romansowa zniebywale piknymi kobietami, przez kilkanacie lat onaty ze zjawiskowo liczn Mi Farrow (wanie si zni rozchodzi, oczym plotkuje Ameryka ip Europy). Dla pa - Barbara Streisand, niezgrabna, nieregularne rysy, mae, jakby krzywe oczy idugi nieforemny nos. Co zrobia ztym wyposaeniem, chyba nie trzeba nikomu mwi. Niezwykle popularna aktorka, sama robi filmy, piewa imimo niemodego wieku cigle podbija serca setek nowych wielbicieli.

Co wiesz? Co umiesz? Co potrafisz?

Intrygujce, co te przychodzi Ci do gowy wodpowiedzi na te pytania. Nie sdz, eby lawin napyway myli oniezliczonych talentach iumiejtnociach. Raczej dwa-trzy niemiae pomysy, ai to ze znakami zapytania. Zawsze mnie szokowao, jak wielu ludzi uwaa si za nieudolnych czy wrcz tpych. Aju prawie kady jest zdania, e nie ma zdolnoci do matematyki, nie potrafi nauczy si jzykw obcych ina pewno nie umie piewa.

No wanie, jak to jest ztym piewaniem? Chyba nie znalazby si nikt ozdrowych zmysach, kto gotw byby powiedzie oLuisie Armstrongu, e nie umia piewa. Awiesz, e mia wrodzon wad strun gosowych ijego synna chrypka to nie maniera, nie sposb na suchaczy ani wyrafinowanie artystyczne? Twierdz, e masz lepszy gos od Armstronga, iw 99% nie myl si.

Jestem przekonana, e Twoje zdolnoci umysowe s wielokrotnie wiksze, ni sobie wyobraasz. Skd to wiem? Zobserwacji dzieci: wszystkie s zdolne, twrcze, atwo przyswajaj nowe wiadomoci iatwo je kojarz. Niestety, pniej - wza duej grupie, watmosferze konkurencji iostre-go oceniania - zbyt czsto przestaj korzysta ze swoich moliwoci, zaczynaj le reagowa na samo uczenie si ipozornie gupiej. Pewien psycholog zmaego miasteczka opowiada mi, jak robi szeciolatkom wiejskim tak zwany test dojrzaoci szkolnej. Na jednym zobrazkw by krlik bez oka, dzieciaki miay odpowiedzie na pytanie, czego mu brakuje. Jaki bystry maluch powiedzia, e ten krlik nie ma arcia, wic pi. Ioczywicie wtecie dosta minus, bo odpowied przewidziana przez miejskich autorw sprawdzianu bya inna. Zawsze mi si przypomina ten krlik bez oka ibez

arcia, kiedy zastanawiam si nad tym, jak oduczano nas od mylenia.Zwaszcza e wszystkie sprawdziany odbyway si na pewno watmosferze

napicia istresu. Tylko nieliczni wtakiej sytuacji mobilizuj si izaczynaj radzi sobie lepiej ni zwykle. Wikszo ludzi gorzej si wtedy skupia, mylc gwnie oczekajcym ich niepowodzeniu. Aprzecie bywa inaczej. Wielki pianista Artur Rubinstein, jeden znielicznych szczliwych geniuszy, wswoich pamitnikach opowiada otym, jak po raz pierwszy koncertowa publicznie.

Dla rodzicw bya to nieatwa decyzja, nie miaem jeszcze omiu lat (...). Termin koncertu ustalono na 14 grudnia 1894. Rankiem tego dnia cay dom popad wstan najwyszego podniecenia itylko ja byem spokojny izadowolony. Otrzymaem wanie pikne, wspaniae ubranko, zczarnego aksamitu zbiaym koronkowym konierzykiem, tote czuem si okropnie wany. Koncert wypad znakomicie (...). Poniewa wgarderobie artystw ju wczeniej zauwayem wielkie pudo czekoladek, wnader szczliwym nastroju wykonaem sonat Mozarta, atake dwa utwory Schuberta iMendelssohna, publiczno za, zoona gwnie zczonkw mojej rodziny, ich przyjaci, atake dzkich melomanw (...) nagrodzia mnie gorc owacj. (Artur Rubinstein: Moje mode lata. Pastwowe Wydawnictwo Muzyczne, Warszawa 1976, s.17).

I wtej dziedzinie - podobnie jak wsprawach wygldu zewntrznego - bardziej koncentrujemy si na brakach ni na tym, co nam wychodzi dobrze. Szkoda, e ludzie prawie nie maj wspomnie podobnych do Rubinsteina.

Uczciwy, dobry, szlachetny Jak czsto gryz Ci wyrzuty sumienia, co? Nie tylko wzwizku ztym, co zrobie wczoraj albo tydzie temu, ale te par miesicy czy par lat wstecz. Czy kiedy wyrzdzisz komu co zego, mylisz raczej: Przy-kro mi, zdarzyo si, musz przeprosi, czy te zagbiasz si wbolesne rozwaania otym, e jeste zgruntu zy? Gdyby przecign lini od anioa do diaba ikaza Ci umieci si gdzie na niej wzalenoci od tego, ile masz zjednego iz drugiego, gdzie wypadoby Twoje miejsce? Moe zawsze, kiedy tylko co si nie ukada - niekoniecznie Tobie, innym te - mylisz sobie: to wszystko przeze mnie. Moe czujesz si podobnie jak dziecko zrodziny alkoholika, ktrego samopoczucie tak opisuje Janet Woititz, amerykaska specjalistka od tego

problemu:Nie moge si oprze wraeniu, e gdyby ci nie byo, nie byoby

wszystkich tych kopotw. Matka nie walczyaby zojcem. Nie byaby spita cay czas, nie krzyczaaby, nie byaby skonna do wybuchw. ycie byoby oniebo lejsze, gdyby ci po prostu nie byo. Czue si bardzo winny. Wpewien sposb ju samo twoje istnienie spowodowao t sytuacj: gdyby by lepszym dzieckiem, byoby mniej problemw. To wszystko przez ciebie, jednak najwidoczniej nie moge zrobi nic, eby zmieni ycie na lepsze. (Janet Woititz: Dorose Dzieci Alkoholikw. IPZiT, Warszawa 1992, s.13).

Wszyscy mamy sobie co do zarzucenia, chodzcych ideaw nie ma - ichyba nawet byyby nieznone. Moja znajoma dopytywaa si kiedy opewnego mczyzn, nazwijmy go Jzkiem, ktry jej si podoba, aja go dobrze znaam. Zaczam opowiada ojego zaletach, nazbierao si tego sporo ina to ona poprosia mnie: Znajd szybko jak wad, bo zaraz Jzek wogle przestanie mnie interesowa.

Chc opowiedzie ojednej rzeczy, ktra zawsze zdarza si wgrupach, jakie prowadz. Po pewnym czasie uczestnicy nabieraj zaufania do innych, coraz wicej mwi osobie, zaczynaj zdradza wstydliwe tajemnice. Kady jak ma, nie yjemy wrd witych, aniektrzy naprawd nie-le wyciu narozrabiali. Przyznaj si do tego, bo chc sprawdzi, czy mimo to kto moe ich jeszcze akceptowa, nie potpia, nie skrela cakiem. Nie maj miaoci zapyta oto, patrz wpodog, boj si rozejrze dookoa. Zachcam wtedy, eby taki winowajca podszed do kadego czonka grupy, zada pytanie: Co teraz omnie mylisz? ieby patrzy na tego kogo pyta. Reakcje s rne, ale najwicej jest rozumiejcych iyczliwych typu: Wiem co otwoim yciu imyl, e trudno ci byo po-stpi inaczej, Sama nieraz robiam podobne rzeczy, ale nie chc si tym drczy do koca ycia, Znam ci ilubi, wic nie przekonasz mnie, e jeste a taki okropny.

Okazuje si, e jeli czowiek sam si osdza, zwykle jest dla siebie znacznie surowszy ni inni. Nie mwi tu otych, ktrzy s zawsze pewni swojej racji iznajduj rnorakie uzasadnienia dla wasnych wistw ipodoci. Mwi

oosobach zmizern samoocen moraln. Te nie s zbyt skonne do uwzgldniania okolicznoci agodzcych, aswoje trudnoci iproblemy widz jako wady czy skazy moralne.

Jaka zciebie kobieta? Jaki mczyzna?Wyobra sobie pierwsze spotkanie ksicia iKopciuszka, tylko bez

interwencji dobrej wrki. Moe ksi nawet si izakocha, ale Kopciuszek musi mie niebywa si ducha, eby chocia na pi minut przesta si zajmowa swoj podart sukienk izaczerwienionymi od domowych prac rkami.

Bdzie wic albo zachowywa si nienaturalnie, prbujc jako odcign uwag ksicia od swego mizernego pooenia, albo wci sprawdza, czy takie umorusane zero jak ona naprawd podoba si temu wspaniaemu facetowi. Panna Kopciuszek - tak samo jak jej mski odpowiednik - pena lku iniepewna wasnej atrakcyjnoci nie bdzie wstanie zdoby si na spontaniczno, swobodnie dawa (co godnego uwagi mogabym mu da?) ani bra (c moe si nalee komu tak niepocigajcemu jak ja?). Pamitasz zreszt, jakie plany mia Kopciuszek, zanim nie pojawia si wrka? Wogle nie zamierza i na bal. Ty rwnie - jak Ci znam - czsto wogle nie wychodzisz zkta, boisz si odezwa wyczekujco podpierasz cian, zwaszcza jeli wpobliu jest kto bardzo dla Ciebie atrakcyjny. Zamiast zachowa si jak paw, rozpuszy najpikniejsze pira swego ogona, chowasz si albo uciekasz.

W dodatku na pewno masz wgowie szereg wyobrae otym, jaka powinna by kobieta ijaki powinien by mczyzna. Ate wyobraenia czsto Ci przeszkadzaj, bo zwykle nie pasuj do tego, jaka czy jaki jeste. Facet ma by silny, twardy, peen inicjatywy, niczym si nie przejmowa. Wic pod grob utraty poczucia, e jest prawdziwym mczyzn, nie moe pozwoli sobie na mikko iciepo ani chwilow nawet sabo, chocia na pewno czasem bardzo tego potrzebuje. Kobieta ma by ciepa, na pierwszym miejscu stawia mio irodzin, nie moe by za mdra ani zbyt przedsibiorcza. Wic boi si okaza zo czy zachowa stanowczo nawet wobronie swoich najwaniejszych praw, nie wypada jej za bardzo koncentrowa si na sprawach zawodowych, wiecznie ma wyrzuty sumienia, e zaniedbuje rodzin.

Spotkaam uznajomych pewn pani zzagranicy, wietnego lekarza omidzynarodowej sawie, ktr zapraszano, eby jeszcze raz przyjechaa do Polski, tym razem na duej. Bez zastanowienia odpowiedziaa, e nie moe tego zrobi swojej rodzinie. Poniewa miaa najwyraniej ponad 60 lat, zczystej ciekawoci zapytaam ot rodzin. Ku mojemu zdziwieniu okazao si, e ma ma, rwnie lekarza rozjedajcego po wiecie idwie zamne crki po trzydziestce, ktre wdodatku mieszkaj winnym ni ona miecie. Czyli wrzeczywistoci pani profesor nie miaa ju absorbujcych obowizkw rodzinnych, ajednak wci gotowa bya czu si nie wporzdku jako kobieta, ona imatka.

Wiesz, tak naprawd nikt dobrze nie wie, na czym polega prawdziwa msko ikobieco. Dc do tego, eby to ucili, prbowano na rne sposoby bada wrodzone psychologiczne rnice midzy pciami, ale wyniki zawsze wychodziy sprzeczne iniepewne. Zwyczaje czy tradycja te nie dostarczaj jasnych wskazwek, raczej - tworzc zdumiewajce mieszanki zdeniem do nowoczesnoci - s rdem dodatkowego zamtu. Askoro nie ma jednego wyranego modelu mczyzny ikobiety, dla mnie wynika ztego przynajmniej tyle: masz wicej do wyboru. Twoje cechy, skonnoci, zachowania s wystarczajco mskie, nawet jeli daleko od-biegasz od ideau spartaskiego wojownika, idostatecznie kobiece, nawet jeli nie jeste wzorow straniczk domowego ogniska ani sodkim kobiecitkiem.

W kontaktach zludmi Jakie uczucia imyli towarzysz Ci, kiedy wybierasz si gdzie zwizy-t? Co sobie wyobraasz, kiedy masz wkrtce spotka si zosob najblisz Twemu sercu? Na pewno inaczej jest przed pierwsz randk, ainaczej po dwudziestu latach maestwa. Ale czy jest to raczej radosne oczekiwanie miego kontaktu, czy ponure przewidywania czego przykrego? Bezpiecznie czuj si tylko wtedy, kiedy jestem sama. Jak tylko znajd si wtowarzystwie, boj si, e si zbani, wykonam co nie tak izrobi si gupia sytuacja. Ale znowu wogle nic nie mwi inie robi - te gupio. To mnie kompletnie paraliuje - tak napisaa do mnie kiedy Kasia, ktr usiowaam korespondencyjnie leczy zkompleksw. Niestety, listowne poradnictwo nie jest

zbyt skuteczne, bo eby si czego istotnego dowiedzie osobie wukadzie ja-inni, potrzebne s informacje od tych innych. Kasia mimo niemiaoci daa si przekona iznalaza si wjednej zprowadzonych przeze mnie grup.

Poprosiam j, eby zrobia bilans swoich wad izalet wkontaktach midzyludzkich. Oczywicie bukiet wad by daleko bogatszy ibardziej barwny ni nieliczne imizerne zalety. Apotem zrobiymy sprawdzian: dla kogo jej poszczeglne wady rzeczywicie s wadami, komu s obojtne, akto uwaa je za zalety? Katarzyna bya bardzo zdziwiona. Paru osobom na przykad podobaa si jej niemiao izahamowania. Kto powiedzia, e lubi niemiae dziewczyny, kto jeszcze okreli t cech jako skromno, dwie osoby uznay, e to pasuje do niej. Pamitam, jak si rozpogodzia, kiedy jeden chopak, jej rwienik, prawie na ni nakrzycza:

To co, e si nad wszystkim dugo zastanawiasz? Nie znosz mwienia co lina na jzyk przyniesie. Ty jak si odezwiesz, to przynajmniej do sensu. Mwisz mao, ale smacznie. Itak byo ze wszystkim oprcz obgryzania paznokci, ktrego nie pochwali nikt.

Czy Ty te stronisz od ludzi, jak kiedy Kasia? Pamitaj, Tobie te - jak jej - tylko wydaje si, e inni nie bd chcieli Ci zaakceptowa. Bzdura! Wikszo znich po prostu boi si tego samego co Ty idlatego trzyma si na dystans.

Inne plusy iminusy Wiem, e to jeszcze nie wszystko wTwoim skomplikowanym autoportrecie. Kad ztych rzeczy mona rozoy na szereg mniejszych iwikszych kawakw. Jedne znich bd dla Ciebie bardzo wane, inne prawie bez znaczenia. Czsto nawet nie wpeni zdajesz sobie spraw, ile tego jest. Kiedy pogrzeba gbiej, stworzy ludziom okazj, eby uwaniej rozejrzeli si wsobie pod ktem samooceny, wwczas kolejne nieakceptowane detale wyskakuj jak grzyby po deszczu. Najczciej, niestety, nie rwnowaone przez plusy. Zrb teraz swoj list. Nie tak, eby wypisywa wszystko, tylko pi rzeczy, jakie Ci najpierw przyjd do gowy. Nie myl zbyt dugo, wane s pierwsze skojarzenia. Natomiast wrubryce plusw moesz si zastanawia duej, bo podejrzewam, e nie nawyke do zauwaania swoich mocnych stron imoe bdzie to okazja, eby troch powiczy t bardzo potrzebn umiejtno.

A oto lista:

I. Wwygldzie zewntrznym, we wasnym ciele:1) nie lubi wsobie (uwaam za swj minus): a... b... c... d... e...2) lubi wsobie (uwaam za swj plus): a... b... c... d... e...II. W swojej inteligencji, mdroci, zdolnociach:1) nie lubi wsobie (uwaam za swj minus): a... b... c... d... e...2) lubi wsobie (uwaam za swj plus): a... b... c... d... e...III. W swoim charakterze, kwalifikacjach moralnych:

1) nie lubi wsobie (uwaam za swj minus): a... b... c... d... e...2) lubi wsobie (uwaam za swj plus): a... b... c... d... e...IV. Jako mczyzna/kobieta 1) nie lubi wsobie (uwaam za swj minus):a...

b...

c...

d...

e...

2) lubi wsobie (uwaam za swj plus):a...

b...

c...

d...

e...

V. Wzwizkach zludmi, byciu znimi, kontaktach 1) nie lubi wsobie (uwaam za swj minus): a... b... c... d... e...

2) lubi wsobie (uwaam za swj plus): a... b... c... d... e...VI. Winnych wanych dla mnie sprawach, ktre nie mieszcz si wtamtych

kategoriach 1) nie lubi wsobie (uwaam za swj minus):a...

b...

c...

d...

e...

2) lubi wsobie (uwaam za swj plus):a...

b...

c...

d...

e...

Ciekawe, czy co Ci zaskoczyo? Czy atwiej byo Ci pisa oplusach, czy ominusach? Czy Twoje oglne zdanie na wasny temat wie si jako ze szczeglnymi ocenami?

Sytuacja yciowa asamoocena Chc jeszcze powiedzie ojednej rzeczy, zktrej pewnie zdajesz sobie spraw, ale moe nie do wyranie. Samoocena nie jest czowiekowi dana raz na zawsze. Zmienia si na przykad zwiekiem. Przypomnij sobie, co byo najwaniejsze wTwoim autoportrecie par lat wstecz, sprbuj wyobrazi sobie co moe wybi si na pierwszy plan za par lat. Dostaam list od Magosi dokadnie na ten temat. Pisaa: Bdc mod dziewczyn strasznie si mczyam. Zawsze mi si zdawao, e jestem nie-stosownie ubrana, inne dziewczyny - one umiay zrobi si na bstwo! Wdodatku nie taczyam za dobrze. Wogle byam strasznie zakompleksiona. Teraz przestaam si przejmowa tym, jak wygldam. Wane, eby ludzie mnie lubili ieby mie paru przyjaci od serca. Potrafi gada znimi godzinami, pomagamy sobie nawzajem wtrudnych chwilach. Nie wyadniaam, nigdy nie byam zbyt adna, zreszt wiesz - lata lec. Ale chyba zmdrzaam imniej si skupiam na sobie, abardziej na innych. Moe to jest mj sposb na kompleksy?

Bez wtpienia na samoocen wpywa Twoja sytuacja yciowa, co najlepiej wida, kiedy si gwatownie zmienia. Przekonuj si otym choby wszyscy modzi rodzice, kiedy - wraz zpojawieniem si na wiecie ich pierwszego potomka - zaczynaj liczy si umiejtnoci idobra orientacja wsprawach pieluszek, kolek, karmienia itd. itp. Na par tygodni albo miesicy dla matki takie rzeczy staj si najwaniejsze we wasnym autoportrecie, okrelaj jego jasn lub ciemn tonacj.

A wszyscy ci, ktrzy ze wsi przenieli si do miasta inagle okazao si, e

caa ich skomplikowana iobszerna wiedza oprzyrodzie oraz zdolnoci do cikiego wysiku fizycznego specjalnie si nie licz? Amczyni, ktrzy wraz ze wzrostem bezrobocia stracili prac iteraz musz jako odnale si wsytuacji, kiedy jedyn pracujc osob wrodzinie jest ona?

Lepszy - gorszy czyli wpuapce bezustannych porwna Jeszcze siedziae wwzku, siusiae wpieluchy iniewiele rozumiae ztego, co mwi doroli, aju nad Twoj gow co chwila kto Ci do kogo porwnywa: Piotrusiowi wyrs zbek! Amojemu Stasiowi jeszcze nie. Aczy ju siada, czy ju staje, czy ju liczy do piciu, bo moje ju do siedmiu? yjemy wspoeczestwie, wktrym od zera ucz nas porwnywania. Na pewno byoby Ci atwiej wymieni pidziesit rzeczy, wktrych jeste od innych lepszy albo gorszy, ni pi takich, ktre s niepowtarzalne, odrbne, jedyne na wiecie.

Takie mylenie wkategoriach lepszy-gorszy wroso wnas do tego stopnia, e nie jestemy wstanie wyobrazi sobie innego podejcia do ycia. Aprzecie mona. Zwyksztacenia jestem etnografem, wzwizku ztym miaam okazj - oczywicie poprzez lektur - przyjrze si na przykad poudniowo-amerykaskim Indianom Zuni, opisywanym przez Ruth Benedict, synn badaczk ludw egzotycznych. Owi Zuni wogle ze sob nie rywalizuj. Podczas rytualnych wit urzdzaj biegi, wktrych wcale nie chodzi oto, eby wygra. Kady biegacz ma dotrze do mety, natomiast nie stara si wyprzedzi innych.

Czsto co podobnego dzieje si wgrupach terapeutycznych, kiedy usi ujemy wyel iminowa porwnywanie, a w to mie jsce wprowadzi koncentrowanie si na swoich mocnych stronach. Iokazuje si, e mona myle wtaki sposb: jestem inny, niepodobny do nikogo na wiecie. Wczym dobry, anie lepszy; wczym marny, anie gorszy. Albo jeszcze inaczej - nie jestem kiepski, tylko to jest moja trudno.

Jest jedna sytuacja, wktrej si nie porwnuje, raczej przeciwnie - podkrela jedyno iwyjtkowo. Jest inna ni wszystkie, nikogo takiego jeszcze nie spotkaam - tak mwi zakochani. Awic umiemy patrze te wten sposb, awszyscy ci, ktrzy byli zakochani zwzajemnoci, wiedz, jak szczliwy moe by czowiek, gdy nie obawia si porw-na.

I przeciwstawna sytuacja: zpracy odchodzi kto kogo wszyscy lubili icenili, aTy przychodzisz na jego miejsce imasz wraenie, e kady Twj krok ikade odezwanie jest zestawiane zpostpowaniem owej nieobecnej osoby. Trudno si wtakiej sytuacji wyrobi, prawda? Kade inaczej oznacza gorzej, wszystko obraca si na Twoj niekorzy.

Czy masz by ideaem?Peno jest wszdzie dookoa nas rnych wzorw doskonaoci, modeli do

naladowania, ktre - jeeli traktowane zbyt powanie - potrafi popsu humor nawet zadowolonym zsiebie. Wkroczylimy wepok reklam imam wraenie, e musi si to le odbija na poczuciu wasnej wartoci wielu znas. Bo ktra ma takie wosy isylwetk, jak Cindy Crawford, zachcajca do kupowania szamponu firmy LOreal? Ktry wyglda tak korzystnie jak facet zreklamy Gilette - najlepsze dla mczyzny? Nie sta Ci rwnie na nowy model Opla czy nawet Poloneza. Zapewne nie jeste imoe nigdy nie bdziesz eleganckim biznesmenem korzystajcym zkomputera IBM najnowszej generacji.

Ale czy tylko oto chodzi? Zastanw si dobrze: pragniesz mie hollywoodzk urod, umys Einsteina ikarier zawodow wtempie Alexis Colby czy po prostu chcesz by szczliwy? Niejednokrotnie te reklamowane symbole powodzenia isukcesu wcale nie maj szczliwego ycia. Jestem przekonana, e Marylin Monroe zamieniaby si zniejedn szar myszk, dziewczyn zPutuska, ktra ma kochajcego ma iudane dzieci. Wrcimy do tego jeszcze, ateraz posuchaj: kady znas, awic iTy, ma wsobie co niepowtarzalnego, jedynego na wiecie iprzez to cudowne-go ipiknego. Nikt nie jest ideaem, ale te nikt nie jest kompletnym zerem. Awic iTy nie jeste. Sprbuj spojrze na to tak: czsto myl osobie le, ale to nie jest obiektywna prawda, tylko moje wyobraenia. Askoro tak, to mog zacz je zmienia.

Rozdzia II Co wynika ztwojego mylenia Wemy sytuacj najprostsz, jaki

sprawdzian czy egzamin. Dostae pierwsze pytanie, ktre nie bardzo Ci pasuje, izmagajc si znim moesz wpa - jak wz na piaszczystej drodze wwyobione koleiny - wjeden zdwch torw mylenia:

1. Na pewno nastpne pytanie bdzie gorsze iskompromituj si jeszcze bardziej. Po co wogle si do tego zabieraem, skoro wiem, e jestem do niczego. Ju tyle razy mi si nie powiodo. Dobrze pamitam, jak daem plam wzeszy wtorek. Mam coraz wiksz pustk wgowie... Nic mi nie wyjdzie!

2. Zobaczymy, czy nastpne pytanie nie bdzie lepsze. Jestem cakiem niele przygotowany. Teraz trzeba tylko skupi si inadrobi ze wrae-nie. Ju par razy poradziem sobie zduo trudniejsz sytuacj. Przecie nie dalej jak przedwczoraj poszo mi tak dobrze. Musi si uda!

Nie musz mwi, kto ma wiksze szanse. Lubi to porwnanie, bo waciwie we wszystkich yciowych sprawach jest podobnie, od projektu ugotowania zupy po plan przebudowy wiata. Najpierw co zamierzamy - sami lub pod wpywem oczekiwa innych ludzi - potem zastanawiamy si, jak nam to pjdzie, iten pesymizm albo optymizm wyznacza dalszy bieg zdarze. Idzie jak zpatka albo jak po grudzie. Oczywicie, tak zwane obiektywne okolicznoci te maj znaczenie, ale nasze nastawienie jest duo waniejsze, ni na og sdzimy.

A moe sam jeste autorem wasnych niepowodze?Jak to si dzieje? Ot najpierw uruchamiamy acuch wspomnie. Osoby,

ktre maj skonno do doowania si, przypominaj sobie swoje poprzednie niepowodzenia idosownie zwieszaj nos na kwint. Do itak ju cikiego bagau przekonania oswoich nikych szansach dodaj now ceg iznowu prbuj. Nadal bez skutku, tyle e dalej jest im coraz ciej. Kolekcja niepowodze ronie jak toczona wd kula ze niegu. Aci, ktrzy s nastawieni, e pjdzie dobrze? Ich kolekcja skada si zkolorowych balonikw - wspomnie udanych dziaa isytuacji - ktre cign ich do gry, czc si wcoraz wikszy pk. Czyli im gorzej, tym gorzej, aim lepiej, tym lepiej. Co jest przeciwiestwem nosa na kwint? Nos triumfalnie skierowany ku grze.

Mwi zawsze, e czowiek ma wypisane na nosie to, co ma go spotka. Ijest to - po acuchu wspomnie - druga tajemnica Twoich sukcesw inie-powodze. Tam wszystko odbywa si wTwojej gowie: musisz zuy mnstwo energii, eby przebi si przez swoje negatywne nastawienie iju nie tak wiele zostaje na samo zadanie, ktre przed Tob stoi. Tu wgr wchodz inni ludzie,

ktrzy czytaj zTwojego nosa. Zreszt nie tylko znosa. Niska samoocena, niewiara we wasne moliwoci da si odczyta zwielu rnych sygnaw, chocia by moe nie zda-jesz sobie ztego sprawy. Przyjrzyj si na przykad swojej sylwetce. Jeli masz ze mniemanie osobie, pewnie nie nosisz dumnie wypitej piersi, tylko raczej kulisz ramiona. Pewnie masz skonno do cofania brody ipochylania gowy, zamiast obnosi j wyprostowan po krlewsku. Moe te trzymasz rce blisko tuowia inie zagarniasz nimi wiata, tylko czsto krzyujesz na piersiach, jakby si chcia przed nim osoni. Bywa odwrotnie: chocia wrodku czujesz si bezradny jak mae dziecko itak naprawd nie wart uznania iuczucia - nadrabiasz min ipostaw, wypinasz pier, zadzierasz gow, mocno gestykulujesz. Wymowa niby inna ni utych niepewnych izahamowanych, ale tylko niektrzy daj si zwie pozorom. Bo jednak czsto mona zauway, e Twoja przebojowo jest troszk przesadna czy sztuczna, e jeste odrobin za sztywny albo ciut zbyt gony. Jakby to nie by Ty, tylko maska czy przebranie, zza ktrych chwilami przeziera co cakiem innego. Jeli tak wanie funkcjonujesz - wewntrz niska samoocena, na zewntrz pewno siebie idobre samopoczucie - to jestem przekonana, e musi Ci to drogo kosztowa. Pacisz cigym napiciem, albowiem wspinanie si na palce pochania wiele energii ina krtk met zwyczajnie mczy. Ajeli utrzymuje si przez duszy czas, moe si nawet niekorzystnie odbi na Twoim zdrowiu.

I d rug i rodza j kosztw : zamieszan ie , j a k i e wywo u je Two ja niejednoznaczno uludzi, ktrzy usiuj Ci zrozumie. Gdyby kto nawet chcia da Ci to, czego potrzebujesz, trudno mu bdzie odczyta, oco Ci waciwie chodzi. Mam przyjaciela Filipa, ktry zaoy now firm iwpad w- przejciowe zreszt - tarapaty. Jego dziewczyna alia si kiedy, e chciaaby podtrzyma go na duchu ale nie umie tego zrobi. Wyczuwa jego znkanie iniepokj, natomiast Filip zachowuje si tak, jakby wszystko spywao po nim jak woda po gsi.

Pozostajc jednak przy skulonych ramionach inosie na kwint - to tylko przykady sygnaw, jakie bezwiednie dajesz innym. Jeden znich jest szczeglnie wany, to mianowicie, czy wkontaktach zludmi patrzysz im woczy. Osoby niepewne siebie na og tego nie robi. Co wtedy przeywa ten, na kogo nie patrzysz? Najczciej myli sobie: co tu jest nie wporzdku, chce co przede mn

ukry, pewnie oszuka; amoe, skoro unika kontaktu, le omnie myli albo mnie lekceway. Mao komu przychodzi do gowy, e to zniemiaoci czy zaenowania.

Jak wiele moe zmieni patrzenie woczy, sprawdzi am wbardzo niewdzicznej sytuacji midzyludzkiej, mianowicie przy zaatwianiu spraw urzdowych. Najwikszy formalista, dla ktrego normalnie klient czy petent to wrg, jeeli zapa jego wzrok - miknie izaczyna traktowa czowieka bardziej po ludzku.

Nie mwi ju otym, e jeli nie patrzysz, pozbawiasz si wielu bez-cennych informacji, przede wszystkim nie dowiadujesz si, jaka jest reakcja na Ciebie irne Twoje zachowania. Miaam raz wprowadzonej przez siebie grupie przykad jak zpodrcznika. By tam bardzo duy facet, Krystian, ktry ba si ludzi, ikiedy co od nich chcia, zawsze patrzy sobie na buty. Zaproponowaam mu, eby podnosi wzrok, ilekro zwraca si do innej osoby. Idokonao si wielkie odkrycie: Krystian stwierdzi, e to oni si go boj. No, moe nie wszyscy, ale spora cz.

Wrmy do sytuacji egzaminacyjnej majc na uwadze, e cae ycie to je-den wielki egzamin, bo - pamitasz, jak pisaa Wiesawa Szymborska - nic dwa razy si nie zdarza inie zdarzy. Ztej przyczyny zrodzilimy si bez wprawy ipomrzemy bez rutyny. Awic stajesz ze skulonymi ramionami ioczami wbitymi wpodog, ana nosie masz wypisane, e na pewno Ci si nie uda. Egzaminator widzi to iTwoje przekonanie przynajmniej wjakim stopniu mu si udziela. Czyli jeszcze zanim cokolwiek si zacz-nie, ju ma do Ciebie nie najlepsze nastawienie. Ono zkolei udziela si Tobie, kulisz si jeszcze bardziej iTwj sygna, e spodziewasz si niepowodzenia, staje si wyraniejszy. Itak nastawiacie si nawzajem coraz gorzej igorzej.

Na szczcie wyciu nie jest a tak le. Specjalnie przesadziam wtym opisie, eby wyraniej byo wida, jak sam stajesz si rdem wasnych kopotw. Namawiam Ci wtym miejscu na may eksperyment: postaraj si par razy wrnych sytuacjach, kiedy czujesz si nieszczeglnie, wyprostowa ramiona, podnie gow ipatrze prosto woczy. Sprawd, czy to co zmienia, moe si zachcisz do troch innego zachowania, ni dotd miae wzwyczaju.

Trudne pocztki Pamitasz jak byo, kiedy znalaze si wnowej szkole albo

poszede na studia? Gdy zaczynae now prac? Opowiadaa mi znajoma dziewczyna, jak czua si przez par pierwszych tygodni wszkole za granic, dokd wyjechali subowo jej rodzice: Byam kompletnie ogupiaa izupenie do niczego. Na lekcjach jak przygup, na prywatkach jak jaki rarg. Nie wiedziaam nawet, oczym rozmawia na przerwach, co si odezwaam, to gupio. Byam nie tak ubrana, inaczej podnosiam rk na lekcjach. Miaam wraenie, e nawet nogi irce mam nie takie. Tak mi si wtedy wydawao. Zczasem zaczo by lepiej, wcignam si. Co jaki czas, bez wyjedania, wszyscy trafiamy na sytuacje, wktrych czujemy si jak wobcym kraju.

Kada nowa sytuacja wymaga przystosowania, wszystkie pocztki obfituj wniepowodzenia, bo poruszasz si po nieznanym gruncie bez rozeznania iwprawy. Nic dziwnego, e reagujesz niepewnoci wtpliwociami na wasny temat izwykle wkonsekwencji pogarsza si Twj autoportret. Przypuszczam, e nie jeste wtedy dla siebie zbyt dobry inie fundujesz sobie okresu ochronnego, czasowej taryfy ulgowej na wejcie wnowe ukady. Pewnie zprzykroci stwierdzasz, e inni radz sobie lepiej, zazdrocisz im, anawet jeste na nich zy.

Trudno bywa zwaszcza wtedy, gdy oni znaj si od lat iduo ich ze sob czy. Naprawd nie do pozazdroszczenia jest sytuacja nowego pracownika trafia jcego do zgranego zespo u, nowej dziewczyny czy ch opaka wprowadzanego do paczki starych przyjaci swojej sympatii, maonka przyjedajcego zpierwsz wizyt do rodziny partnera. Oni miej si zjakiej zabawnej historii sprzed lat, aTobie wydaje si, e zCiebie. Rozumiej si wp sowa, przerzucaj doskonale czytelnymi dla nich aluzjami, aTy nic nie kojarzysz iczujesz si jak ostatni tuman. Spokojnie! Moesz by pewien, e to minie, jeeli tylko nie zamkniesz si wsobie inie podejmiesz postanowienia, e si odcinasz iwycofujesz. To troch tak, jakby si znalaz wrd ludzi mwicych wobcym jzyku iz czasem zacz si nim posugiwa, najpierw sabo, apotem co-raz swobodniej. Wic lepiej poprzygldaj si itroch poczekaj pamitajc, e na pocztku pewna sztywno iniezrczno to rzecz naturalna, aTwoje marne samopoczucie jest zrozumiae iprzejciowe. P biedy, kiedy chodzi odalsz rodzin albo szkolnych kolegw Twojej drugiej poowy - moesz przesta si znimi

widywa. Ale jeeli to jest nowa praca lub szkoa czy, powiedzmy, teciowie? Trudno cakiem zerwa takie kontakty. Bywa, e decydujesz si wwczas na co wrodzaju emigracji wewntrznej. Rezygnujesz zwczania si we wsplne rozmowy irozrywki, jeeli to moliwe siadasz wkcie, starasz si wyj jak najwczeniej. Imoe si to cign latami, pogbiajc Twoje poczucie, e jeste niewany, nielubiany, gorszy.

Pobray si dwa zera Ajeli yjesz zkim pod jednym dachem i- jak dawniej mwiono - dzielisz znim lub ni st ioe? Pracujc wporadni rodzinnej zauwayam, e raz po raz powtarza si pewien rodzaj kopotw, ktre trapi maonkw ze z samoocen. Chc przedstawi je tutaj bardziej szczegowo, bo prawie wszyscy albo jestemy zkim wstaym zwizku, albo bdziemy, albo - co gorsza - ju mamy za sob rozpad takiego ukadu. Zacznijmy od konkretnej sytuacji, bardzo prostej itypowej. Niech to bdzie Gosia iAndrzej, moe po dwch, moe po siedmiu latach maestwa. Wkadym razie zdyli ju zapomnie ozalotach imiodowym miesicu, tkwi wprozie codziennego ycia: praca, gospodarstwo domowe, pewnie te dzieci. On uwaa, e jest niezbyt atrakcyjnym mczyzn imarnym mem, ona nie czuje si ani adna, ani pocigajca istale ma do siebie pretensje, e nie wywizuje si na pitk zroli ony (bo prowadzenie domu, prosz Pastwa, to tak skomplikowane iwielowtkowe zadanie, e zawsze mona znale co, co si zrobio nie do dobrze). Punkt wyjcia wemiemy banalny - on mwi do niej: Mia moja, zupa jest przesolona. Bo rzeczywicie jest.

Teraz zajmiemy si czytaniem wmylach. Kobieta, ktra dobrze czuje si wyciu, wswoim zwizku iw roli gospodyni domowej, pomyli wtakiej sytuacji: Przykro mi. Nastpnym razem, kiedy bd robi ogrkow, musz pamita, eby da mniej soli. Anasza Gosia? Jej monolog wewntrzny wyglda zupenie inaczej: Nie smakuje mu. Dobra ona potrafiaby ugotowa tak, jak on lubi. Pewnie ma do mnie jeszcze mas innych zastrzee ipretensji. Kto wie, czy wogle mu odpowiadam. Moe ju nie chce ze mn by?. Itylko czeka, e Andrzej za chwil zacznie mwi orozwodzie. Aon powiedzia jedynie, e zupa jest przesolona. Teraz kolej na to, eby zajrze do gowy Andrzejowi. Gosia, uktrej jego niewinna uwaga uruchomia lawin maeskich kompleksw, musi zrobi niezadowolon

min, bo przecie zjej punktu widzenia ju nie chodzi ozup, tylko oostateczne rozstanie. Aon patrzc na t skrzywion buzi myli sobie: Co jej zego zrobiem, zaraz obrazi si idojdzie do wniosku, e ma mnie po prostu dosy. To, e wysza za takie zero, wcale nie oznacza, e zawsze bdzie chciaa ze mn by. Jednym sowem on te ju prawie pakuje walizki.

Tym razem - jak setki razy wczeniej ipniej - rozejdzie si po ko-ciach. Pewnie za par minut albo par godzin ktre znich wykona jaki pojednawczy gest iwszystko jako tako wrci do normy. Tylko e jeli tak dzieje si czsto, wpewnym momencie ilo przejdzie wjako. Spjrzmy wic na konsekwencje podobnych sytuacji.

Po pierwsze - obydwoje zuywaj du cz swojej energii na cige sprawdzanie. Znapit uwag ledz: jak jest wtej chwili? czy on jeszcze mnie kocha? czy jej jeszcze na mnie zaley? Iwtedy oczywicie zawsze znajdzie si co, co potwierdzi najczarniejsze przewidywania, jak choby owa przesolona zupa. Powiem wicej, nawet niektre obojtne albo pozytywne uwagi mog by odbierane jako negatywne. Zamy, e Gosia za-oya nowy opalacz, za Andrzej, ktremu si wnim spodobaa, powie: O masz dwuczciowy kostium. Aona - pewna tego, e nie jest do zgrabna - nawet na niego nie spojrzy inie zauway jego zadowolonej miny, tylko pomyli: No tak, chcia mi delikatnie da do zrozumienia, e nie powinnam pokazywa brzucha. Ju mu si nie podobam. Wobec nagromadzenia podobnych niezrozumie inieporozumie obydwoje staraj si unikn zapalnych tematw.

W ich sytuacji takimi szybko okazuj si wszystkie, ktre co mwi odrugiej stronie. Inaczej mwic, wogle przestaj ze sob rozmawia osobie.

Po drugie - unikaj zwaszcza okazywania wszelkich oznak niezadowolenia. Andrzej na drugi raz gboko si zastanowi, czy wogle mwi, e mu nie smakuje zupa. Wefekcie Gosia bdzie niewiele wiedzie otym, co on lubi aczego nie, za Andrzej bdzie tumi swoje niezadowolenie igodzi si zsytuacj, ktra mu nie odpowiada. Do czasu, poniewa kiedy uzbiera si tego duo iw rnych dziedzinach, jedno znich pierwsze wy-buchnie. Wtedy to drugie, ktre te zdyo ju nagromadzi sporo urazy ipretensji, odpowie tym samym. Izacznie si co,

czego obydwoje nie rozumiej: wielka awantura zbahego powodu.Po trzecie - kada oznaka smutku, zoci lub zniecierpliwienia Gosi jest

odbierana przez Andrzeja jako sygna, e to on zrobi co nie tak, e wszystko przez niego. AGosi moe bole zb, mogy j spotka jakie przykroci wpracy czy zdenerwowa dzieci. Ichce, eby j kto po-cieszy albo chocia wysucha, atu lubny najdroszy te ju zdy wpa wprzygnbienie bd irytacj pod wpywem jej minorowej miny. Wic traci ch opowiadania temu ponuremu facetowi, co jej si dzi przykrego wydarzyo. To samo Andrzej: mia mczcy dzie albo boli go gowa, aGosia ju jest pewna, e ma co do niej. Wic na wszelki wypadek nie odzywa si ischodzi mu zdrogi. Wten sposb zamiast wspiera si nawzajem wdrobnych iwikszych kopotach, oddalaj si od siebie. Po czwarte - obydwoje czekaj na jakie potwierdzenie, dowartociowanie, przejaw uczucia drugiej strony, ale nie s zbyt skonni wychyla si ztym sami. Nie zrobi tego, boj si, e mnie odtrci - myl. Itak czekaj obydwoje, nieraz latami, coraz bardziej utwierdzajc si wpoczuciu, e s niewani, niekochani, niezauwaani. Po pite - unikaj jak ognia wyjaniania tego, co si midzy nimi dzieje. Kade znich obawia si, e kiedy choby pinie co na ten temat, dopiero wtedy druga strona zacznie si serio zastanawia iniechybnie dojdzie do wniosku, e zrobia yciowy bd decydujc si na ten zwizek. Jest wtym co zmylenia magicznego (niektrzy nazywaj to strusi polityk): jeli nie dotkn tej chwiejnej konstrukcji, jest szansa, e si utrzyma; ale jak nieopatrznie rusz, ajest to gmach wzniesiony zchybotliwych, nie poczonych ze sob cegie, to wcigu paru sekund rozsypie si wgruzy.

Niestety, maestwom takim jak Gosia iAndrzej nie sprzyja te tradycja czy zwyczaje rodzinne. Spodobao mi si podsumowanie, jakie zrobia kiedy na moj prob pewna pani: Pochodz zrodziny, gdzie nawet pyta-nie ktra godzina? byo zbyt osobiste. Wich rodzinnych domach musiao by tak samo: doroli ani midzy sob, ani zdziemi nie rozmawiali owzajemnych uczuciach, oalach ipretensjach, nikt nikogo nie chwali inie zapewnia, e kocha. Skd to wiem? Bo inaczej nie mieliby tych kopotw.

Zamiast zadrcza si wtpliwociami, mogliby zabra si do wyjaniania

sytuacji iprzekonaliby si szybko, e caa ta spirala rozkrcajca si wich gowach jest absurdalna - e naprawd chodzi tylko ozup, aca reszt kochaj nad ycie. Wic gdyby to ode mnie zaleao, od przedszkola wprowadziabym nauk porozumiewania si zbliskimi. Kiedy pracowaam wporadni rodzinnej, miaam okazj towarzyszy wielu ludziom wprbach lepszego porozumiewania si aujc, e spotkalimy si tak pno, gdy ju naroso mnstwo przykrych zaszoci. Umawiaam si zrnymi maestwami, e wprowadz usiebie zwyczaj systematyczne-go rozmawiania otym, jak im ze sob jest, co do siebie czuj, zczego s zadowoleni, az czego nie. Wiem, wiem, to takie sztuczne, ale chc podkreli, e ludzie, ktrzy maj duo lkw iwtpliwoci - wynikajcych zniskiej samooceny - zpewnoci nie przestawi si spontanicznie na inny sposb porozumiewania. Natomiast przy odpowiedniej zachcie mog popracowa nad wyrobieniem sobie lepszych nawykw czy rutyny. Jeli partnerzy wsplnie decyduj si na mwienie otym, co si pomidzy nimi dzieje, wtedy wiadomo, e naraaj si obydwoje, wic powanym izasadniczym rozmowom przestaje towarzyszy atmosfera zagroenia, nikt nie musi si wychyla zinicjatyw, mona nawet losowa, kto zaczyna. Wporadni dokadnie uzgadnialimy, e na przykad we wtorki po pooeniu dzieci spa zawsze przeznaczaj na ten cel po p godziny lub trzy kwadranse iobydwoje maj powiedzie, co zego ico dobrego spotkao ich ze strony tego drugiego wminionym tygodniu.

Gdyby si zdecydowa wprowadzi taki zwyczaj wswoim zwizku, musisz trzyma si kilku zasad. Trzeba pilnowa: a) eby nie skoczyo si na samym postanowieniu; to naturalne, e - tak jak od kadej trudnej rzeczy - bdziecie mieli ch si wykrci; b) eby kady mia zgry uzgodnion ilo czasu, apotem zmiana (np. Gosia kwadrans, Andrzej kwadrans, Gosia kwadrans, Andrzej kwadrans - po dwch-trzech prbach bdziecie wiedzieli, jaki czas jest dla Was najwygodniejszy); c) eby wtych uzgodnionych ramach czasowych nie przerywa sobie nawzajem; d) eby mwi io plusach, io minusach, nawet gdyby na pocztku trzeba byo wyszukiwa co na si (jednym jest trudniej mwi odobrym, innym ozym, to te jest naturalne); e) eby zaczyna od alw ipretensji,

akoczy na rzeczach pozytywnych, miych, ciepych.Z czym jeszcze mog by kopoty?Sdz, e miae okazj stwierdzi to sam wrnych sytuacjach:

niekorzystne mylenie osobie jest samospeniajcym si proroctwem. Nie jestem wstanie omwi rozlicznych dziedzin, wktrych moe Ci hamowa iogranicza, jednak musz powici par sw przynajmniej nauce ipracy. Co do zdolnoci uczenia si - mam spor wpraw wprzebijaniu si przez uporczywe ze mniemanie osobie osb uczcych si jzykw obcych ipracy zkomputerem. To rwnie dobre przykady jak kade inne. We wmawianiu sobie, e komputer to nie dla mnie inigdy si tego nie naucz celuj kobiety. Jeeli ju potrzeba albo ch zmusi ktr zmoich zaprzyjanionych pa, eby jednak sprbowa, zaczynam od tego: Ta maszyna nie jest duo bardziej skomplikowana od pralki automatycznej. Umiesz j obsugiwa? Jeli tak, to zkomputerem te dasz sobie rad. Oczywicie pocztkowo nie wierz, ale stopniowo - par prostych operacji, eby przekona si, e to skomplikowane zwierz jest posuszne - nabieraj pewnoci siebie. Napisz co, wydrukujemy to, eby mogy szybko zobaczy efekt swojej pracy. Ijeszcze namawiam je do robienia bdw, eby si znimi oswoiy iprzy samodzielnych prbach nie wpaday wtotaln bezradno, kiedy co pjdzie nie tak. Znauk jzykw jest podobnie. Jest mnstwo ludzi, ktrzy latami obiecuj sobie, e zabior si za angielski czy francuski, inie robi tego, bo nie wierz, e co im wyjdzie. Znam na to dwa sposoby proste itrzeci pracochonny. Pierwszy: we obcojzyczn gazet ina dowolnej stronie (byle nie zogoszeniami) znajd 100 sw, ktre rozumiesz. Nie uda Ci si to po grecku czy po wgiersku, ale angielski, niemiecki, woski, hiszpaski, nawet holenderski czy portugalski od razu stanie si bardziej przezroczysty.

Drugi sposb polega na tym, eby przed kad lekcj czy odrabianiem za-da domowych powtrzy sobie kilka razy na gos (jeli si boisz, e rodzina uzna Ci za wariata, ktry gada sam do siebie, zrb to szeptem):

Angielski sam wchodzi mi do gowy. Jeeli jeste zainteresowany innym jzykiem, wstaw go wmiejsce angielskiego.

I sposb trzeci: popro kogo, eby wskaza Ci prosty iniezbyt dugi,

ainteresujcy dla Ciebie tekst, iprzetumacz go ze sownikiem. Moe si okaza, e satysfakcja ze zrozumienia czego, na czym Ci zaleao, jest wiksza ni nieporadno jzykowa. Moje pokolenie zduym skutkiem uczyo si angielskiego na Beatlesach, arosyjskiego na Okudawie. Opowiadam to wszystko, eby byo wida, co oznacza czy te zczego si skada owo nie potrafi si tego nauczy. Na pierwszym miejscu oczywicie krluje oglne poczucie niemonoci. Ale wane jest te ito, e ani Twoi dotychczasowi nauczyciele, ani Ty sam nie mielicie wprawy wstopniowaniu trudnoci, wybieraniu na pocztek zada, ktrych dobre wy-konanie zachcioby Ci do dalszych prb. Nie byo te pomostu do czego, co ju umiesz. Apoza tym nie miae okazji przey choby niewielkiej satysfakcji zwizanej zwstpnym opanowaniem nowej umiejtnoci. Chc Ci na zakoczenie tego wtku powiedzie jedn rzecz: eby przekona mnie, e nie jeste wstanie czego si nauczy, musiaby zuy ba-rdzo duo energii iczasu. Amyl, e itak by Ci si nie udao. Teraz sprawa pracy. Odnosi si do niej to wszystko, co mwiam otrudnych pocztkach. Na niepewno zwizan znow sytuacj inowymi zadaniami nakada si jeszcze co - powszechny niedobry zwyczaj, e przeoeni niechtnie wyraaj uznanie, za to do skrupulatnie wytykaj bdy iz upodobaniem gani. Jeli ju itak nie mylisz osobie zbyt dobrze, pograsz si wtym jeszcze bardziej. Iczsto nawet nie umiesz zobaczy, kiedy znieporadnego nowicjusza zmieniasz si wkompetentnego fachowca. Adopki czujesz si modszym koleg, Twoi wsppracownicy izwierzchnicy te maj skonno, eby Ci tak traktowa. Moe warto co pewien czas sprawdza to przekonanie?

Jednym zatwo dostpnych sprawdzianw jest robienie od czasu do czasu - co p roku, co rok - bilansu wasnych dokona. Szczegowo ikonkret-nie: kartka papieru, Twoje prywatne podliczenie, ile iczego wykona e wokresie sprawozdawczym. Sama tak robi, bo mnie te nieraz przychodzi do gowy, e od duszego czasu nic godnego uwagi nie zrobiam. Musz powiedzie, e ilekro kogo namwiam na takie sprawozdanie, zawsze koczyo si radosnym zaskoczeniem. Agdyby nawet wyszo Ci inaczej, przynajmniej bdziesz mia jak miar, rozeznanie, e Twoje nic nie zrobiem oznacza otrzy za mao wjednej sprawie, nie do starannie winnej, aw pozostaych nie najgorzej. Zobacz, e to

zupenie inny punkt wyjcia, gdyby chcia co zmieni. Najlepiej takie podliczenie robi niepracujcym matkom, ktre czsto uwaaj, e czas przecieka im przez palce, s le zorganizowane iz ni-czym nie daj sobie rady. Jeeli jeszcze krytykuje je wtym duchu m albo teciowa, trudno przekona je inaczej ni robic bilans czasu. Mwi otym przy okazji pracy, poniewa uwaam, e zajmowanie si maym dzieckiem idomem to cika iodpowiedzialna praca, niejednokrotnie trudniejsza ni zajcia zawodowe.

W podsumowaniu chc przypomnie, e wkadej zwymienionych dziedzin - wmaestwie, wnauce, wpracy - Twoje zdanie osobie jest wanym czynnikiem sprawczym. Mwic prociej, kiedy jest dobre, lepiej funkcjonujesz iTy, iczsto inni wok Ciebie; kiedy jest ze, wyrabiasz si zreguy gorzej.

Podstawowa zasada postpowania byaby tutaj taka: nie ufaj swoim oglnym zym opiniom osobie sprbuj je podwaa, zbieraj dowody na to, e nie masz racji, kiedy si tak doujesz.

Obiektywno nie ma tu nic do rzeczy Namawiam Ci, eby konkretnie iszczegowo analizowa swoje przewiadczenia na wasny temat, poniewa przekonaam si, e niskie poczucie wasnej wartoci wrnych dziedzinach potrafi mie niezbyt wiele wsplnego zobiektywn rzeczywistoci sprowadzon wanie do namacalnych konkretw. Chc opowiedzie tu odwch przypadkach, kiedy kontrast midzy ogln z ocen ajej rozpisaniem na poszczeglne elementy by wyjtkowo dobrze widoczny.

Jedna to opowie Marka, pacjenta zgrupy dla osb znerwic, wktrej byam obserwatorem, kiedy uczyam si swego zawodu. Ot Marek uwaa, e jest nie do sprawny fizycznie iwysportowany. Jego niedocigym wzorem by ojciec, kapitan marynarki, ktremu chcia zaimponowa. Zapytany, czy uprawia kiedy jaki sport, Marek wymieni jedziectwo, pywanie ipar innych dyscyplin, wktrych osiga bardzo dobre wyniki. Kiedy doszed do tego, e zdoby mistrzostwo Polski wskokach spadochronowych, grupa zacza si mia. On wpierwszej chwili nie zrozumia, co ludzi tak bawi, wic chichocc zaczli mu tumaczy, e wyej wmskich sportach wspi si ju nie mona.

Bohaterk drugiej sytuacji, te wgrupie terapeutycznej, bya Lusia,

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

trzydziestoletnia pracujca matka, matka dwojga dzieci. Paczc oskaraa si oto, e jest wyrodn matk iz on, nie dba odom irodzin, powica im za mao czasu istara. Na marginesie dodam, e pracowaa na ptora etatu. Poprosiam Lusi, eby opowiedziaa, jak wyglda jej powszedni dzie isobota zniedziel, szczegowo, od rana do wieczora. Wtej grupie byo nas jeszcze pi wpodobnej sytuacji, jednoczenie matek ipracownic. Wszystkie opowiedziaymy oswoim gospodarowaniu czasem iokazao si, e kada - chocia ma tylko jedn prac - powica obowizkom domowym irodzicielskim mniej wicej tyle samo czasu co Lusia.

Mona powiedzie, e tych dwoje to wyczynowcy. Irzeczywicie, amimo to wynikom ich yciowych stara nie uda o si przebi przez uporczywe przewiadczenie, e nie sprawdzili si wwanych dla siebie dziedzinach. Tym bardziej trudno mi uwierzy, e uda si to wTwoim przypadku, skoro nie skaczesz ze spadochronem inie pracujesz na ptora etatu (troch si niepokoj, czy aby te przykady - powtarzam, wyjtkowe - znw nie wpdziy Ci wkompleksy).

Dlatego jeszcze raz namawiam Ci do sprawdzania swego oglnego mniemania osobie za pomoc rozkadania go na czynniki pierwsze. Nic nie zrobie wtym tygodniu? Wypisz, czym si zajmowae wkadym kolejnym dniu. Zawsze wszystko gubisz? Przypomnij sobie ostatnie trzy przypadki, kiedy Ci co zgino. Jeste zym pracownikiem? Sprawd, ile razy iza co zgani Ci ostatnio szef. Moe uda Ci si przeledzi to bardziej szczegowo ikonkretnie, adziki temu bardziej realistycznie - iw korzystniejszym wietle - zobaczy siebie.

Na wierzchu ipod spodem Chciaabym wspomnie ojeszcze jednej konsekwencji niskiej samooceny, ktra chyba Ciebie nie dotyczy. Jeli zabrae si do czytania tej ksiki, to na pewno masz wiadomo swoich kopotw ich zmiany. Natomiast sytuacja, ktr teraz chc opisa, dotyczy ludzi niewiadomych swoich kompleksw. Chodzi mi ozarozumialcw, szpanerw, zadufkw - oso-by, ktre za wszelk cen usiuj udowodni swoj wyszo. Ot chc Ci zwrci uwag, e wgruncie rzeczy s do Ciebie podobni. Przypomina mi si Wika, ktra nie dawaa nikomu doj do sowa; Pawe, ktry zawsze wiedzia lepiej; Monika prbujca oczarowa wszystkich mczyzn bez wyboru; Kuba zawsze gotowy,

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

eby lekcewaco wypowiedzie si ocudzych osigniciach, choby to nawet bya nagroda Nobla. Zawsze mylaam onich ze wspczuciem. Skoro tak bardzo chcieli udowodni caemu wiatu, e s lepsi - albo e inni s gorsi, co na jedno wychodzi - to rozumiem, e sami bynajmniej nie byli otym przekonani. Czuli si tak niepewnie, e a musieli zbudowa sobie ca sztuczn konstrukcj, teatr pozorw, eby zasoni przed ludmi swoje prawdziwe samopoczucie. Zreszt robili to nie ze zej woli, tylko dlatego, e byo im - tak jak Tobie - trudno ze sob wytrzyma. Zczasem tak zyli si zodgrywan przez siebie rol, e stracili kontakt ze swoim wntrzem, swoimi prawdziwymi przeyciami.

Myl, e czasem im zazdrocisz atwoci, zjak przedstawiaj swoje zdanie, siy przebicia ipewnoci siebie. Rzeczywicie, zwieloma sytuacjami radz sobie lepiej od Ciebie, ale czy lepiej si czuj? Nie jestem otym przekonana. Wiem na pewno, e dopadaj ich zaamania idepresje, nagle przestaj si wyrabia iwtedy czuj si bardziej bezradni od Ciebie. Aprzede wszystkim kiepsko im si ukadaj kontakty zludmi. Paradoksalnie, potrzebuj tego samego co Ty: uznania, docenienia, po-chway. Ainni wcale si do tego nie kwapi. Sam pewnie wiesz, e jak kto si wywysza, masz go ochot nie pochwali, tylko cign na ziemi, przeku szpilk jak balon, eby uszo powietrze. Ci, ktrzy naprawd siebie lubi, znaj swoj warto imaj zaufanie do wasnych moliwoci, nie musz si przed nikim wykazywa. Nie potrzebuj cigych potwierdze od innych, bo rzeczy oczywiste nie wymagaj dowodw. S zwyczajnie skromni, nie musz te ukrywa wad isaboci, y zcig obaw, e kto ich zdemaskuje. Ich spokj iharmonia wewntrzna promieniuj na zewntrz, aludzie lgn do nich ikochaj - zdawaoby si - za nic.

Prawie wszystko moesz Kady znas wykorzystuje tylko niewielki procent siy swoich mini imoliwoci swojego umysu. Inie jest to moje pobone yczenie ani wyraz oglnej wiary wczowieka, tylko wynik mudnych iwieloletnich bada fizjologw. Jak sdz, osigamy tak mao wstosunku do swoich moliwoci midzy innymi dlatego, e brak nam wiary wich ogrom irnorako. Przez wiele lat zgromadziam niema kolekcj opowieci zliteratury iz ycia oludziach, ktrym udao si dokona rzeczy niemoliwych. Joanna DArc zebraa wielk armi

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

Ewelina Baran

ipoprowadzia j do walki, Ghandi bez prze-mocy uwolni Indie od Anglikw, Jacek Kuro zapocztkowa ruch spoeczny, dziki ktremu run wPolsce ustrj komunistyczny - to s przykady szeroko znane.

Ale chc te wspomnie okilku innych, znacznie skromniejszych, arw-nie nieprawdopodobnych. Mwi nieprawdopodobnych, poniewa zanim te osoby zrobiy to, co zrobiy, wszystkim wok wydawao si to niemoliwe. Jak choby Tadeusz Paciorek, psycholog wizienny zSiedlec, ktry przez par lat dobija si owprowadzenie grup Anonimowych Alkoholikw do zakadw karnych. Kto troch wie opolskim wiziennictwie, przyzna, e taki pomys cakiem niedawno musia wydawa si szalony. Dzisiaj mamy wPolsce ju kilkadziesit grup AA za kratkami, s nawet stosowne odgrne instrukcje uatwiajce zakadanie nowych. Zawsze, kiedy spotykam Tadeusza, mam wraenie, e kontaktuj si zczowiekiem, ktry przebi gow mur.

Inny przykad to Ewa Milewicz, kobieta po chorobie Heinego-Medina, ktrej tak trudno si porusza, e problemem dla niej jest nawet wejcie na schody. Ajednak: bya wopozycji jeszcze przed Sierpniem 1980, wstanie wojennym aktywnie dziaaa wpodziemiu, dzi jest wczowce dziennikarzy Gazety Wyborczej. Ale najbardziej Ewa zadziwia mnie tym, e po wyjciu za m urodzia iwychowaa dziecko, cho wjej sytuacji wydawao si to zamiarem ponad siy. Crka Ewy jest ju na studiach istanowi ywy dowd na to, e rzeczy niemoliwe s moliwe. Iwreszcie trzeci przykad: Tadeusz Orowski, niepenosprawny zdobywca Tatr. Wybitny lekarz, czonek Polskiej Akademii Nauk, dzi ju starszy pan, nalea do najlepszych polskich taternikw swojego pokolenia. Ma jedn nog krtsz, mocno utyka, amimo to dokona pierwszych przej wielu drg wspinaczkowych wTatrach. Tak trudnych, e podobno wrd na-szych alpinistw kursuje powiedzenie: Ja na drogi Orowskiego wol cho-dzi na drugiego (bo wtedy spadanie jest mniej niebezpieczne). Myl, e kto inny na jego miejscu nawet by si nie wybra na duszy grski spacer.

Nie namawiam Ci tutaj, eby nastawia si na przebudow wiata albo cakiem nie liczc si zokolicznociami porywa si zmotyk na soce. Chc tylko uprzytomni Ci, e zasadnicza rnica pomidzy tymi osobami ainnymi jest taka,

e one wierzyy wmoliwo osignicia zpozoru nie-realnych celw. Chc korzystajc zich przykadu przekona Ci, eby - zanim odruchowo, znawyku powiesz oczym to nie dla mnie - zastanowi si nad tym. Moe jednak warto zakrela swoje plany ambitniej, anawet duo ambitniej, ni masz wzwyczaju?

Rozdzia III O adowaniu akumulatorw, nagrywaniu pyt ifiltrach Gdyby Ci si zdawao,

e ten rozdzia zosta przez pomyk przeniesiony zinnej ksiki, to chc Ci uspokoi, e jednak tak nie jest. Nadal bdziemy si zajmowa poczuciem wasnej wartoci, akonkretnie tym, jak ono si ksztatuje. Po prostu czasem lubi porwnywa mechanizmy psychologiczne do jakich urzdze, bo wtedy najwaniejsza zasada funkcjonowania staje si lepiej widoczna - wpywy, jakim podlega psychika ludzka, s tak skomplikowane irnorodne, e czsto warto opisa co za pomoc pewnego skrtu.

Akumulator jako model pojawi mi si tak dawno, e ju nawet nie pamitam kiedy. Na pewno byo to wmomencie, gdy czuam si wyczerpana, na resztkach energii ibez szans na oparcie wkim zzewntrz, kto mgby mi pomc doadowa nieco nowych si ioptymizmu. Potem si okazao, e nie ja jedna mam podobne skojarzenia, wkadym razie dla bardzo wielu osb jest ono czytelnym irwnie wygodnym skrtem mylowym jak dla mnie. Oczym wrodzaju zapisw czy te nagra wpsychice czowieka mwi wielu autorw, aw jzyku potocznym te natrafiamy na wyrane lady tego typu skojarze, kiedy mwimy, e co komu wduszy gra albo e stale powtarza star piewk. Ta analogia przyda nam si te wnastpnym rozdziale, kiedy bd mwi otym, jak wymazywa stare nagrania inagrywa czy zapisywa inny tekst - moe melodi? - wmiejsce starego, ktry nie najlepiej Ci suy. Za do filtrw dojdziemy wstosownym momencie. Wszystkie te porwnania czy modele maj swoje zalety (prostota, czytelno, atwo przekazywania innym), ale te zasadnicz wad: nie do wszystkiego pasuj, naduywane nie sprawdzaj si.

Jeeli jeste jak gramofon...Wrmy do wiczenia zpocztku - uzupeniania zdania Ania jest.... Jest to

najbardziej zwizy izarazem bardzo archaiczny opis Twego po-czucia wasnej

wartoci. Jak ju mwiam, mnie przez cae lata pojawiao si - mimo cakiem niezych zdolnoci intelektualnych - zdanie Ania jest gupia. Iadne dobre stopnie, sukcesy na studiach, rozpoczty doktorat, nawet napisane ksiki nie potrafiy tego zmieni. Dlaczego? Bo wgowie miaam - Ty te masz - jaki wczeniejszy zapis, jakie przewiadczenie na wasny temat, twarde jak skaa ijak skaa odporne na wpywy zewntrzne. Trudno je zmieni, bo pochodzi znajwczeniejszego okresu ycia, jeszcze zniemowlctwa. Pamitasz film Disneya opicej krlewnie? Jest tam scena, kiedy trzy zacne grubiutkie wrki pochylaj si nad koysk krlewskiej crki idotykajc jej rdkami przepowiada-j, e bdzie pikna, dobra imdra. Znami wszystkimi byo podobnie: nad koysk albo troch pniej jakie wane osoby powiedziay nam, jacy bdziemy.

Moe nie tyle powiedziay, co mwiy wiele razy iw cigu wielu lat. Moe nie zawsze mwiy, tylko daway do zrozumienia poprzez gest czy min, jak rwnie poprzez to, czego nie robiy. Dziesitki razy we wspomnieniach zdziecistwa, jakie syszaam wprowadzonych przez siebie grupach, powtarzay si gorzkie sowa: Nikt mnie nigdy nie bra na kolana, nie przytula, nie gaska po gowie, nie chwali. Wpierwszych latach ycia - jedni mwi opierwszym roku, inni odwch latach, jeszcze inni opiciu albo nawet duej - nagrao Ci si wgowie szereg pyt zinformacjami otym, jaki jeste, oTwojej urodzie, zdolnociach, moliwociach.

Wemy sobie prosty przykad. Maluch postawi trzy klocki jeden na drugim iprzyszed do mamy ze sowami: Patrz, jaki zbudowaem pikny paac. Rzecz zreszt moga dzia si znacznie wczeniej nie przyszed, tylko przyczoga si na czworakach inie powiedzia, tylko spojrza pytajco. Od tego, co zrobi matka, zaley teraz, jakie nagranie na wasny temat zapisze si wgowie jej dziecka.

Rozpatrzmy kilka moliwoci zakadajc, e tak wanie matka reaguje czsto, na tyle czsto, e udziecka wytwarza si na tej podstawie prze-konanie onaturze wiata. Tak, tak, myl e nie przesadzam dla niemowlaka do roku czy ptora matka stanowi prawie cay wiat, wic to ona jest gwnym rdem poczucia, e ten wiat jest yczliwy, godny zaufania, bezpieczny, czy te obojtny albo wrcz szorstki iwrogi. Moliwo pierwsza - mama zajta czym innym nie zwraca uwagi na dziecko. Skutek: wytwarza si uniego przekonanie, e adne

moje starania czy osignicia nie maj znaczenia.Moliwo druga - mama zirytowana na przykad na ojca albo bardzo

zmartwiona brakiem pienidzy odburknie, eby da jej spokj. Skutek: powstaje zapis, e kiedy co mi wychodzi, inni zoszcz si iopdzaj ode mnie.

Moliwo trzecia - mama odezwie si lekcewaco: tylko trzy klocki? istoj krzywo! Skutek: ebym nie wiem jak si stara, nic godnego uwagi mi nie wyjdzie, nie uda si zasuy na uznanie. Moliwo czwarta - mama pochwali licznie, synku! i pogaszcze albo popatrzy zciep aprobat. Skutek: warto si stara, potrafi!. Moliwo pita (a waciwie caa gama moliwoci) - mama pochwali, ale nawet nie spojrzy albo zrobi zniecierpliwion min. Skutek: niepewno dezorientacja co do znaczenia rnych sygnaw docierajcych ze wiata, poczucie, e si ich nie rozumie.

Naturalnie wrzeczywistoci malutkie dziecko podlega najrnorodniejszym wpywom, zwykle ju od pocztku otacza je kilka osb, amatka nie jest automatem izachowuje si raz tak, araz inaczej. Mona wic raczej mwi otym, e suma tych wszystkich oddziaywa skada si na powstanie pewnej skonnoci do odbierania wiata. Sytuacja zklockami to celowe uproszczenie, zrobione po to, eby atwiej byo zaobserwowa, jak ksztatuje si poczucia wasnej wartoci.

Wydaje mi si, e przywizujemy zbyt ma wag do tego, wjakim stopniu iw jaki sposb nasza wasna historia odcisna si wnas ijak wpywa na teraniejszo. Pozwl, e odbdziemy teraz t wdrwk: od pocztku ycia do dorosoci.

Narodziny - najwaniejsza chwila wyciu Psychika noworodka to nieomale czysta, biaa karta czy - jeli wolisz - zestaw nowych pyt, na ktrych jeszcze nic nie zostao nagrane. Dlatego wszystko, co do Ciebie wwczas docierao, osadzio si bardzo gboko, tworzc jakby fundament tego, jakim si staniesz. To, czego dowiadujesz si osobie, moe pochodzi nawet zczasw jeszcze wczeniejszych. Wmdroci ludowej zawsze byo wiadomo, e kobieta wciy nie powinna oglda strasznych widokw, e trzeba chroni j przed przykrymi przeyciami idostarcza nie tylko dobrego jedzenia, ale te dobrych myli, otacza mioci, za dookoa powinno by duo piknych rzeczy imuzyki.

Jeeli lubisz racjonalne wyjanienia, to moe przekonywajco zabrzmi dla Ciebie przypuszczenie, e zapewne jest to zjawisko onaturze biochemicznej: pod wpywem pozytywnych bodcw, wdobrej atmosferze zmienia si wydzielanie wewntrzne ido podu przez ppowin docieraj wraz zkrwi matki inne substancje. Wiele kobiet wciy odruchowo gaszcze si po brzuchu, niektre rozmawiaj ze swoim jeszcze nienarodzonym dzieckiem, co - dla mnie nie ulega wtpliwoci - dobrze robi takiemu maemu czowiekowi.

Z drugiej strony wiele kobiet, zwaszcza wpierwszej ciy, przeywa bardzo duo lku inapicia. Gdyby mogy si nim podzieli, opowiedzie komu oswoich obawach, ju to miaoby dobroczynny, kojcy skutek. Moe mogyby usysze co pocieszajcego - wiem, e kilka uspokajajcych sw potrafi radykalnie zmieni na lepsze nastrj przyszej matki. Jej naturalny obroca iopiekun, przyszy ojciec, akurat tutaj czsto nie potrafi wiele pomc, bo sam bardzo si boi iwoli unika niepokojcych tematw.

W dodatku wszyscy - niestety - jestemy wychowani wjakim faszywym kulcie macierzystwa, ktry nakazuje kobiecie by zadowolon iszczliw woczekiwaniu na dziecko (mwi si przecie bogosawiony stan), anie pozwala zdradza si zobawami ipoczuciem dyskomfortu. Pozostaje wic albo tumi te uczucia, albo rozmawia onich tylko zkobietami, ktre s bd byy wpodobnej sytuacji. Aich opowieci zwykle dodatkowo podsycaj lk.

Pamitam, jak pod koniec pierwszej ciy zostaam wczeniej skierowana do szpitala igwnie chowaam gow pod kodr albo zasaniaam si ksik (walkmanw jeszcze wtedy nie byo), eby nie sysze tego, co mwi moje wspmieszkanki. Bo cay czas opowiaday tylko osmutnych, przykrych, okropnych iprzeraliwych rzeczach, jakie zdarzyy si imog zdarzy przy porodzie lub po nim.

Przysza matka rzadko moe da upust napiciom ilkom, wic nosi je niejako wsobie razem zprzyszym dzieckiem. Dlatego nie jest rzadkoci sytuacja, gdy ono, zanim si jeszcze urodzi - tak przynajmniej twierdz niektrzy, aja si znimi zgadzam - odbiera komunikat, e co wzwizku znim jest nie wporzdku.

Wreszcie pord, zwykle bardzo higieniczny, ale te bardzo przykry

ibezosobowy. Pierwsze wraenia, jakie atakuj dziecko przychodzce na wiat wszpitalu, to ostre wiato, przeraliwie gone dwiki, straszne zmiany temperatury imechaniczne dotknicia rk. To nie jest powita-nie oczekiwanego gocia, tylko tamowa obrbka: mycie, krpowanie na sztywno wkilka pieluch, zakraplanie czego do oczu, zastrzyk. Iprzede wszystkim samotno. S ju miejsca na wiecie, gdzie jest inaczej: dziecko rodzi si do rk ojca, ktry zczuoci itrosk przenosi je na brzuch matki. Myl, e to zupenie inny start wycie. Przecie itak noworodek ma wystarczajco trudne zadanie. Musi zprzyjaznego iw stu procentach dostosowanego do jego moliwoci rodowiska przenie si wtakie, do ktrego on ma si przystosowa. Musi nauczy si oddycha, ssa, opanowa regulacj temperatury - s to wszystko rzeczy, ktre wymagaj nieprawdopodobnego nakadu energii iwytonego treningu. Jeli kompletnie bezbronny maluszek nie ma wtedy poczucia czyjej ciepej obecnoci, oparcia, rda ukojenia, to ju usamych pocztkw nabiera przekonania, e nie jest wart opieki itroski, e nie zasuguje na mio.

Stanowimy kolejne pokolenie takich szpitalnych noworodkw ina pewno fakt, e jest wrd nas tak wiele osb ozej samoocenie, po czci ztego wanie wynika. Aswoj drog, ciekawa jestem, jakie bd dzieci rodzone bez lku, wprzymionym wietle icichych dwikach agodnej muzyki, nie odrywane od matki, ktrej cay czas towarzyszy kto bliski ikochajcy.

Czy wiesz co otym, wjakiej atmosferze Ty przyszede na wiat? Wdo-mu czy wszpitalu? Czy bye dla rodzicw wyczekiwanym gociem, czy zbdnym balastem? Chc si zTob podzieli histori jednej znajbardziej promiennych osb, jakie spotkaam wyciu, amerykaskiej terapeutki Heidi Schleifer.

Jej rodzice uciekli zhitlerowskiego obozu koncentracyjnego wTransylwanii ipo wielokilometrowej pieszej wdrwce znaleli si wmiejscu, zktrego cudem przedostali si do Szwajcarii. Heidi opowiadaa: Przy-szam tam na wiat dokadnie wdniu, kiedy zostaa wyzwolona Francja. Wszyscy szaleli zradoci. Nieznajomi rzucali si sobie na szyj, ludzie szli po ulicach objci, pakali ze szczcia, piewali - aja mylaam, e to wszystko na moj cze.

Mio przenika przez skr To zdanie, ktre porazio mnie swoj trafnoci,

pochodzi zartykuu wczasopimie Rodzice iDziecko (maj 1992), gdzie wyczytaam, e wpro-porcji do wagi ciaa niemowl ma okoo dwa razy wiksz powierzchni skry ni dorosy. Ijeszcze: Dla niemowlcia czuoci ze strony matki s warunkiem niezbdnym do ycia, poniewa kade dotknicie jest impulsem dla mzgu isystemu nerwowego. Od dawna wiadomo, e rozwj dzieci, ktre nie s gaskane ipieszczone, jest gorszy. Wskrajnych przypadkach brak kontaktu fizycznego prowadzi moe nawet do mierci. Dlatego dawny zwyczaj noszenia niemowlaka wchucie na piersiach czy na plecach inasze dzisiejsze nosideka, pozwalajce swobodnie porusza si zmaluszkiem przytroczonym do brzucha lub biodra, maj dobroczynne dziaanie. Instynktowna wiedza owanoci kontaktu fizycznego sprawia, e czsto ojcowie - mniej ni matki przejci straszliwymi bakteriami - kad sobie tak kruszynk na brzuch albo pier itak spdzaj zni czas ku oboplnemu wielkiemu zadowoleniu.

Widziae na pewno, jak matka albo babcia przewija lub ubiera dziecko. Jeli masz wasne, czy zastanawiae si, jak to robisz? Najczciej jest to okazja do pieszczot iczuoci, ale niekiedy widuj mamy bardzo spite albo zirytowane, kiedy to robi. Zauwayam te, e znaczna cz matek - nawet tych najczulszych - omija rne partie ciaa, na przykad prawie nie dotyka dou brzucha inarzdw pciowych, chyba e podczas mycia.

Kiedy ju byam tego wiadoma, zorientowaam si wpewnym momencie, e przy przewijaniu mojej modszej crki lepiej traktuj ty ni przd, owiele rzadziej dotykajc jej klatki piersiowej, brzuszka ipodbrzusza. Staraam si to pniej zmieni wobawie, eby moja maa nie zostaa zinformacj, e jedne kawaki jej ciaa s lepsze, ainne gorsze. Myl, e skoro mio przenika przez skr, niemowlaki powinno si gaska od stp do gw.

Wane jest nie tylko dotykanie, lecz cay sposb kontaktowania si, na przykad noszenie na rkach: mona jak obojtny pakunek, amona czule, mikko iwygodnie. Wanym rdem informacji osobie jest te dla malutkiego dziecka ton gosu otaczajcych je dorosych. Treci by moe jeszcze nie rozumie, ale sens wyczuwa, gwnie ztonu gosu. Zauwaylicie, e matki, babcie, aczsto iojcowie, kiedy maj poczucie, e nikt si im nie przysuchuje, zaczynaj przemawia do

niemowlakw takim specjalnym, wysokim gosem? To ciu-ciu-ciu niektrych mieszy, ale jego gwny odbiorca jest zachwycony, bo ztego czyta, e jest kochany, e lubi si znim by.

Pomidzy niemowlciem ajego otoczeniem, zwaszcza matk, wkrtce wytwarza si odruchowy mechanizm porozumiewania si bez sw, odczytywania stanw uczuciowych. Zwykle matka bardzo szybko uczy si, e kiedy jest spita, zdenerwowana, pena niepokoju albo zoci, wtedy jej dziecko zaczyna by paczliwe, gorzej je, wyrywa si przy ubieraniu. Wniedobrej atmosferze nawet karmienie piersi - tak wskazane dla dziecka zarwno ze wzgldu na warto pokarmu, jak imoliwo najcudowniejszego dla niego kontaktu - moe okaza si niekorzystne.

Wyczyta am gdzie ki lkanacie lat temu sprawozdanie zbada amerykaskich nad dwoma rodzajami obkw. Jedne - wbogatej dzielnicy, prowadzone byy niezwykle higienicznie inaukowo, zfachowymi pielgniarkami wcharakterze opiekunek. Drugie - wdzielnicy biedoty miay kiepskie warunki lokalowe ipoziom czystoci, za dziemi zajmoway si proste kobiety bez adnych kwalifikacji.

Pielgniarki wobawie przed infekcj staray si jak najmniej dotyka niemowlakw, aone mimo to bardzo duo choroway, rozwijay si wolno, byy apatyczne. Natomiast wgorszych obkach maluchy byy wesoe, energiczne, rozgarnite izdrowe. Oile pamitam, wanie te choroby spowodoway ca seri bada.

Nie udao si znale adnego czynnika ocharakterze medycznym czy higienicznym, ktry mgby je powodowa. Domysy skierowano wic wstron psychologii iwtedy wyszo na jaw, e ciepe, gadatliwe murzyskie nianie - ktre skubay, gaskay, przewracay, przytulay, nosiy dzieci - s wanie tym poszukiwanym elementem zapewniajcym zdrowie idobre samopoczucie.

A zatem wtym okresie ycia, kiedy jeszcze nie potrafie porozumiewa si za pomoc sw, wieloma innymi drogami docieray do Ciebie informacje ksztatujce Twj autoportret. Od tego, czy otaczaa Ci wwczas atmosfera zadowolenia izachwytu, czy lku, zoci inapicia, zaleao nie tylko to jak

wniemowlctwie spae ijade, pakae czy nie, bye zdrowy jak rydz czy chorowity, ale rwnie to, jak si wpniejszych latach czue na wiecie ijak ztym jest dzisiaj. Inaczej mwic, ztamtego okresu pochodzi podstawowy zrb Twego poczucia, e zasugujesz na mio irado ycia albo nie.

Musz tu zrobi jedn dygresj, przeznaczon zwaszcza dla kobiet, ktre maj do siebie pretensje, e za mao czasu powicaj dziecku. Ot myl, e lepsza od penego powicenia icigej obecnoci jest sytuacja, kiedy matka potrafi zorganizowa sobie wychodne, skoro poczuje, e ma dosy opiekowania si swoj pociech iprzesiadywania wdomu. Zajmowanie si malutkim dzieckiem to cika praca iduy wysiek psychiczny, ktry wymaga przerw na odpoczynek izmian otoczenia. Jeeli matka sobie tego nie zapewni, czsto, chcc nie chcc, daje dziecku od-czu, e jest nim zmczona. Imimo najlepszych intencji inajuczciwszych stara zamiast komunikatu dobrze mi ztob, przekazuje co wrcz przeciwnego: jeste dla mnie ciarem, mczysz mnie, zocisz mnie. Kiedy moja pierwsza crka miaa cztery miesice, aja chciaam by idealn matk ibyam ju na ostatnich nogach, mdra lekarka - pediatra, ktra si ni opiekowaa, powiedziaa do mnie: Niech pani zadba osiebie, zajmie si troch czym innym. Maej jest potrzebna mama wypoczta izadowolona zycia.

mnie sta?Odpowied na to pytanie ksztatuje si nieco pniej, wczasie, kiedy malutki

czowiek zaczyna zdobywa wiat: uczy si siada, stawa icho-dzi, posugiwa si przedmiotami, uruchamia urzdzenia. Wci jeszcze jego osignicia iporaki zale od innych, ale wcoraz wikszym stopniu staje si aktywnym uczestnikiem, anie tylko obiektem ich zabiegw. Na przykadzie nauki chodzenia najlepiej wida, jak powstaje poczucie ja mog - ta cz samooceny, od ktrej bdzie zaleaa aktywno iinicjatywa, zdolno osigania sukcesw iznoszenia niepowodze. Dwuletni Krzy, oktrym chc tu opowiedzie, jest dzieckiem chyba nie-typowym. Wazi na kredens wkuchni ina pianino, wdruje po porczach foteli, skacze zmurkw isprztw prawie tak wysokich jak on sam. Prze-wraca si czasami przy bieganiu, ale rzadko kiedy pacze. Musi si na-prawd porzdnie rbn, eby chciao mu si obwieszcza wiatu gonym rykiem, e co sobie zego zrobi.

Wyranie rni si od swoich rwienikw sprawnoci fizyczn imiaoci.Spytaam jego mam, skd si bierze ta rnica. Aona na to opowiedziaa

mi, jak postpuj soniowe matki wzgldem maych soni, kiedy te maj si wygramoli zdou albo wej na skarp. Wyczytaa to gdzie ipostanowia przyj jako regu wasnego postpowania. Ot sonitko samo wdrapuje si pod gr tak dugo ina tyle wysoko, jak da rad. Idopiero kiedy zaczyna si obsuwa, sonica podpycha je trb, ale delikatnie, tylko na tyle, eby starao si dalej. Pozwala mu nawet spada, az po-moc przychodzi dopiero wtedy, gdy zanosi si na to, e mae zrezygnuje. Inaczej mwic, pozwala mu przekona si, ile potrafi, iwykorzysta do maksimum wasne moliwoci.

Wiesz - mwia dalej - strasznie si oniego boj idlatego staram si by wpobliu iw razie czego zapa wlocie. Ale nie chc, eby wyrs na tak niezdar jak ja. Mnie, kiedy byam maa, mama albo babcia tak skutecznie chroniy przed jakimkolwiek niebezpieczestwem, e zawsze by-am jaka taka nieruchawa inieporadna. Nie biegaj, bo upadniesz, nie skacz, bo si potuczesz - bez przerwy wbijali mi do gowy wdziecistwie. Wbijali, a wbili chyba na zawsze.

Czsto doroli prbuj ochroni dziecko albo uatwi ycie jemu isobie: nakarmi ci, bo si ubrudzisz; dam pi, bo jeszcze rozlejesz; ubior, to bdzie szybciej; przynios, eby ci nie byo ciko. Na rne sposoby ograniczaj jego denie do samodzielnoci. Ado malucha, ktre-mu nie pozwala si prbowa, dociera wyrany komunikat, e nie potrafisz, nie moesz, tobie si nic nie uda.

Lepiej nie przeywa Chc tu powiedzie ojeszcze jednym fragmencie autoportretu, ktry zaczyna ksztatowa si na tyle wczenie, e warto onim mwi ju teraz, kiedy zastanawiamy si nad znaczeniem najwczeniejszego etapu ycia. Chodzi mianowicie oto, co wolno, aczego nie wolno przeywa. Wtym miejscu oddam gos wietnemu angielskiemu psychoterapeucie Robinowi Skynnerowi, ktry opisuje powstawanie wewntrznego zakazu przeywania na przykadzie zoci.

(...) Nasz maluch stopniowo nabierze przekonania, e zo jest nie-dobra, poniewa pozostaa cz jego rodziny czuje si wobliczu zoci bardzo nieswojo, niezrcznie ibardzo si jej wstydzi. (...) Taki komunikat dociera do dziecka raz po

raz. Widzi ono rwnie, jak bardzo jego zo smuci rodzicw, jak wcale nie potrafi sobie zni