7

DRT AKIM DRT SYASETPROF. DR. MER AHA

"Kendi iine kapanan toplumlarn "insan" eksenli deerler retmesi mmkn deildir"

BRNC BLM

LBERALZMN TEMEL LKELER

Liberal dncenin geliimi modernlemeyle paralel bir seyir izleyerek ortaa ekillendiren Katolik Kilisesine tepki olarak gelien Rnesans ve Reform hareketlerine kadar uzanmaktadr. "nsan" hak" "hukuk" ve eitlik gibi kavramlarn ne kmasyla birlikte "doal hukuk" kavram ve onun arkasndaki ontolojik anlay nemli lde Hristiyanlktan alan klasik liberal dnce hareket noktasnda bireyi ana malzeme olarak ele alm, "rza" kavramn dillendirmi ve bu kavram es geen ynetime kar itaatsizlii bir reti olarak kabul etmitir. "Birey" kavramn nceleyen Protestanlk retisinin ilham verdii liberal dnce dine kar sempatik bir tavr gerekletirmi ve modern dnemde ortaya kan birok akmn aksine dini dlamamtr. slam dnrlerinden de etkilenen liberal dnce modern dnyann iktisadi anlay serbest pazar ekonomisi ile siyasi projesi olan demokrasi etrafnda ekillenmitir. Liberal dnceyi btncl bir yaklamla ele aldmzda drt ana balkta analiz edilmesi mmkndr.Ahlaki LiberalizmLiberalizmin ahlaki boyutu kavram etrafnda zetlenebilir: Bireycilik, zgrlk ve hogr.Liberalizmin olmazsa olmaz bir deeri olarak karmza kan bireycilik, temel sivil haklarn, sosyal dzenin, iktisadi ve sosyal yaamn temel birimi olarak bireyi kabul etmektedir. Liberalizmin zgrlk anlay, bireye mdahalesizliini ngren "negatif zgrlk" anlayna dayandrmaktadr. Toplumsal hayat iinde bir aktr olduu noktasndan hareketle birey, her trl zorlamadan azat olmas gereklilii kabul edilir. Ahlaki liberalizmin dier bir boyutu da "hogr" kavramdr. Farkllamaya, zgrle, zgnle msamaha gsterilmeyen bir toplumda mutlak anlamda zgr olunamaz. Hogr karlkl sayg esasna dayanmaktadr.ktisadi LiberalizmLiberalizmin dier retileri ile tutarllk iinde bulunan iktisadi liberalizmin drt temel ilkesi bulunmaktadr. Bunlardan ilki olan rasyonel birey anlayna gre her birey kendi tercihini ve karn en iyi bilen kii olarak kendisi ile ilgili seimleri en iyi yapacak olan da kendisidir. kinci ilke olarak serbest seim hakkn kabul eden liberalizm hem tketici hem de reticinin esas olarak kar gdsyle hareket edeceini, devlet ya da bir baka dsal unsur devreye girerek ticari ilikinin birinin lehine sonulanacak ekilde mdahalesini reddeder.nc ilke olarak liberalizm, devletin piyasadan elini ekerek piyasay serbest brakmasn ngrr. Bu ilke ile birlikte deerlendirilen serbest piyasa ise temel ilke durumundadr. Serbest piyasa ekonomisi, drstlk, tutarllk, adalet, hakkaniyet, hak bilirlik, ticaret, refah, zenginlik ve mutluluk yaratmaktadr. Siyasi LiberalizmLiberalizmin siyasi boyutu ile birbirini tamamlayan ekonomik boyutu yani iktisadi liberalizm en temel dayana ve meruiyetinin kayna olarak rza kavram kabul edilmektedir. Nihai amac bireylerin hizmetinde olmas gereken devlet bu amaca hizmet ettii srfece merudur. Amalarn aan bir devlete rza meru deildir ve bireylerin devlete itaat konusunda bir ykmllkleri kalmaz. Liberalizmin siyasi projesi olan demokrasilerde toplumun onay, baka bir deyile bireylerin rzas ynetimin meruiyeti iin esas ve yeter arttr. Siyasi liberalizmin ilkelerinden olan temsili demokraside herhangi bir doktrin, ideoloji veya inanc topluma, deyim yerindeyse dayatma hakkna sahip deildir. Liberalizmin ngrd temsili sitem mutlak bir otorite deil, denetime ak ve snrl bir otoritedir. Bir dier ilke olan minimal devlet ile zgrlklerin nndeki en byk potansiyel engel olarak kabul edilen devletin snrlandrlmas gerekmektedir. Devleti snrlandrmak ve kendi iindeki denetimi salamak zere gler ayrm ilkesi kabul edilir. Gler ayrl ilkesi, devlet ilerinin farkl organlara blnerek daha ilevli hale gelmesinden ok, devletin ama omurgasn oluturan organlarn birbirini denetlemesini ngrmektedir. Sosyal LiberalizmLiberalizmin ngrd iktisadi, siyasi ve ahlaki projelerin gereklemesi iin liberal bir sosyal ortama ihtiya vardr. oulcu bir toplum ngren liberalizm insann kendisini gizlemesini, bakas gibi grnmesini, standart llere uymasn zorunlu hale getirmez. Sosyal liberalizmin esas ald kendiliinden dzen kavram kurgulayc akla kar iddetli tepki gstererek toplumun kendiliinden ve aama aama deimesini savunmaktadr. Kendiliinden dzen herhangi birinin mdahil olmad, toplumun kendi dinamikleri iinde gelitii, insanlarn kendi doal grntlerini rahatlkla sergileyebildii, toplumun kendiliinden bir deiim sreci yaad toplum dzenidir.

KNC BLM

SLAM VE DEMOKRAS

Bat toplumlarnda Rnesans, Reform ve Aydnlanma hareketlerinin geleneksel otorite biimine kar ortaya koyduu bilin bir proje olarak gelien demokrasi, Mslmanlar arasnda slam ile ilikisi en ok tartlan ynetim biimidir. Kendi tarihi iinde uzun yllar yaam olan hilafet, krallk veya imparatorluk gibi ynetimler olduu iin bunlarn slam'a uygunluunun tartlmasna gerek grlmeyen Mslmanlar, bat kaynakl bir ynetim biimi olduundan dolay demokrasiyi pheyle karlamlardr.Demokrasi ve DespotizmDemokrasi kimi geleneksel, kimi de despotik rejimlere alternatif olarak gelimi bir ynetim biimidir. Demokrasinin biri isel, biri de biimsel olmak zere iki boyutu bulunmaktadr. Demokrasinin en temel isel deeri, bireysel hak ve zgrlklerdir. kinci isel deeri ise kanun nnde eitliktir. Demokrasi isel deerleri korumak iin birtakm biimsel artlar gelitirmitir. Seimlerin periyodik olarak yenilenmesi, anayasal hkmet, ynetimin ounluun hakk olmas, medya ve ekonominin zel teebbslere ak olmas, ok partili hayat, gler ayrm gibi ilkelerin tmnn nihai hedefi temel hak ve hrriyetleri gvence altna almaktr. Demokrasinin kart olan ynetimler otoriter ve totaliter zellik gsteren rejimler ceberut ve despot bir devlet anlay ngrmektedir.Demokrasi ile Despotizm Ayrmnda slamGerek Kur' an'da gerekse Snnette ynetim biimi ile ilgili gerekli ve yeterli teorik kaynan bulunmad slam'da Kur' an'da zikredilen meveret ve adalet ynetimle ilgili temel ilkeler olarak karmza kmaktadr. Kur'an ve snnetin ynetim yapsna ilikin belirleyici ve balayc ilkeler vazetmemi olmas, Mslmanlar bu konuda serbest brakm; bunun sonucunda gerek drt halife dneminde gerekse sonraki dnemlerde zamann artlarna veya Mslman yneticilerin reylerine yani gelien koullar altnda vicdani ve akli yorumlarna gre ynetim yaplar olumutur. Zamann giderek karmak bir hal almas, slam'n yeryznde kltrler tesi bir tarzda gelimesi, Mslmanlarn karlatklar yeni sorunlara zmler bulabilmesi, ondan da nemlisi slam'n her kltr iinde yaanabilir evrensel bir din zellii tayabilmesi ancak bireylerin reyine geni yer verilmesi ve dini normlarn izafi yorumuyla mmkn olabilir. eitli tarihsel rnekleri bu bilgiler nda okuduumuzda Medine vesikasnn dini normlara gre oluturulmu ideal bir model olmaktan te artlarn gerekli grd zorunlu sosyolojik bir olgu olarak kabul etmek gerekir.Ayn ekilde hilafet sistemini de Kur'an'n asli unsuru deil tarihsel, spontane ve de facto olarak ortaya km bir messese olarak kabul etmek gerekmektedir. Gerek drt halife zamannda tesis etmi, gerekse daha sonraki yneticilerin kendi egemenliklerini merulatrma arac olarak kullanlm hilafet kavram dini deil siyasi bir kurumdur. Nitekim drt halife dneminde mminlerin yneticisi ve ba kabul edilen halifeler devam eden dnemlerde hilafeti elinde bulunduran toplumlarn yapsna gre devleti ya da dini nceleyen ekillere brnmtr. Dier yandan slam, dinin alglann, yaam pratiine dntrlmesini ve bunun sonucundan doan sorumluluu tamamen bireye yklemi olmas Hristiyanln aksine arac kurumlar devreden karmas yani ruhban snfnn olmay, Allah ile insan arasndaki ilikin dolaysz biimde kurulmasndan dolay yaygn grn aksine insan ncelikli olmas dolaysyla demokrasi ile paralellikler gstermektedir. Ayn ekilde slam'daki mlkiyet ve miras anlay demokrasinin gelitii liberal iklimle benzerlikle gstermektedir. slam ile demokrasi arasnda uzlamazlk olduunu ne sren oryantalist dnrlerin k noktas olan iki tezden ilki slam'n doas gerei sekler bir din olmad dolaysyla seklerizm temeli zerine ina edilen demokrasi ile badamayacadr. Oysa birey ile toplumu dinden arndrmak olarak anlalan ve dini deerlere kar husumet ve sava yrten Fransz aydnlanma geleneinde yer alan laisizm dnda dier sekler anlaylar ile akla ve dnyaya verdii nem zerinden paralellikler sergilemektedir. Dier bir tez er'i hukukun modern dnyay dzenleme konusundaki yetersizlii ve dogmatikliidir. Tarihsel geliimine baktmzda eriat hkmlerinin bir ounun Kur'ana dayanmak yerine toplumsal yaamdan beslenen beeri ve kltrel hkmler olduu gereidir. slam'n demokrasi ile badamadn ileri srenlerin bir dier iddias slam'da kadna verilen yer zerine temellendirilmitir. Buna gre slam'n kadn zel yaam alan ile snrlamas durumunun kendi doasndan deil aksine tarihsel koullardan kaynaklanmasdr. Ksaca, slam'n demokratik ve despotik rejimlerden hangisine daha yakn durduu durumu analiz edildiinde, despotik ynetim tarzndan ok demokratik ynetim tarznn slam'n doasna daha uygun olduu anlalr.slam Dnyasnda Demokrasi Neden Gelimiyor?Birok dnrn ekonomik refah seviyesi ile aklamaya alt bu durum gelir seviyesinin yksek olduu krfez lkelerinin demokrasi olarak adlandrlmayan ynetim biimleri nedeniyle boa kmaktadr. slam lkelerinin sanayileme ve dolaysyla kapitalizmle tanmam, topraa dayal toplumlar olmalarnn snflar ortaya karmada engel olduu bir gerektir. Bunun sonucu bat toplumlarnda grlen bir ok ara katman ilevi grm arac kurumlar gelimemitir.slam lkelerinin bat toplularnn demokrasi ile ynetilmeye baland yllarda ounlukla bamszlktan yoksun smrge lkeleri olmalarnn batdan gelen tm kurumlara kar bir tepki yaratt, demokrasinin de bu balamda yeterince scak karlanmad bir gerektir. Ayn zamanda slam toplumlarnda mlkiyetin byk ounluunun devletin elinde olmasnn ve devleti kk bir elitin siyasi g ile birlikte ekonomik gc de elinde bulundurmalar da nemli bir husustur. Devrimci radikal slami hareketlerin insan hkmranl yerine Allah'n hkmranln savunmalarnn slam retisi arptlarak demokrasi aleyhine kullanlmas da bir baka neden olarak gze arpmaktadr. Ayn zamanda sosyalizmden etkilenen radikal siyasal slam'n devleti ve devrimci zellik tamasn da demokrasinin slam lkelerinde yeterince gelimemesine bir neden olarak gstermek mmkndr.

NC BLMSA SYASET STNE

Trkiye'deki genel anlaya gre sol, san olmad eydir. Trkiye'de solun kendini tanmlamak iin sa mihenk ta olarak sol, kendisin dnda olan tm gruplar ve dnceleri san bir versiyonu olarak kabul etmitir. Ayn ekilde milliyetilik de tamamen sola kar tepkisel bir hareket olarak domu ve milliyeti olmayan her eyi komnist veya onun versiyonu olarak grmtr.Muhafazakarln Douuna Yol Aan FaktrlerFarkl tutumlarn muhafazakarlk iindeki konumunu incelemek iin muhafazakarl "siyasal tutum muhafazakarl" ile "siyasal dnce muhafazakarl" olarak ikiye ayrmak gerekir. Genel olarak bir eyi olanlarn onu muhafaza etme tutumlarna "tutum olarak muhafazakarlk" olarak yaklalrken, entelektel bir hareket olarak aydnlanmaya, sosyolojik olarak sanayi toplumunun getirdii yeni topluma, siyasal proje olarak Fransz htilali'nin merkezinde yer alan devrimci ideolojilere kar gelimi kapsaml ve sistemli bir duruu ise "siyasal dnce muhafazakarl" olarak adlandrlmaktadr.Siyasal muhafazakarln domasnda drt ana faktr bulunmaktadr. Bunlar; aydnlanma dncesi, Fransz htilali'nde somutlaan devrimci siyaset pratii, devrimci topik sosyalist hareketler ve sanayi devrimi sonrasnda ekillenen yeni toplumsal yapdr. Muhafazakar Siyasal Dncenin Temel Sylemi Tm muhafazakarlarn zerinde az veya ok hemfikir olduklar temel birka nokta vardr. Bunlar "insan", "toplum", "dzen" ve "otorite" eklinde drt ana noktada toplamak mmkndr.Hristiyanln kusurlu insan doktrinini esas alan muhafazakarlar, insann snrl olduu dncesinden hareketle toplumu, dzeni ve otoriteyi formle etmektedir. Muhafazakar siyasi dncenin belki de en nemli kavram toplumdur. O tek tek insanlarn birlii olarak bizlerin toplamndan daha byk, daha kapsayc, kuatc ve kompleks bir yapdr. Muhafazakarlarn zerinde hassasiyetle durduklar ve hararetle savunduklar konulardan biri de toplumsal dzendir. Toplumsal dzen, kurumlarn birbirlerine ilevsel olarak sk skya bal olmas, toplumla devletin ayn amaca ynelmesi ve birbirini tamamlayc tarzda bir iliki iinde bulunmasyla tesis edilebilir. Muhafazakarlarn zerinde srarla durduklar, ancak klasik muhafazakarlarla liberal muhafazakarlar arasnda tartma konusu olan son nokta otorite kavramdr. Muhafazakarlara gre toplum insan organizmasnn bedensel ksmn, otorite ise beyin ksmn meydana getirir. Gl bir otorite olmakszn toplumun ve dzenin devam sz konusu olamaz. Muhafazakar dnceye gre, otoritenin temeli klasik liberal dnrlerde olduu gibi "szleme"ye deil, "sadakat"e dayanr.Liberalizmin Kulvarnda MuhafazakarlkMuhafazakarlk on dokuzuncu yzylda liberalizm karsnda, yirminci yzyln ilk yarsnda ise sosyalist ve kolektivist hareketler karsnda gerilemitir. Muhafazakarlktaki en byk gerilemeyi sosyalist hareketler meydana getirdiler. Sosyalizm ve beraberinde gelien materyalizm toplum, dzen ve otoritenin arkasnda yatan manevi deerlere ve bu deerlerin mask olan Tanr'ya ve dine byk darbe vurmulardr. Muhafazakarlar devrimci sosyalist ve ykc milliyeti hareketlere kar liberallerle yakn ittifaka girmilerdir. Kendiliinden dzen, ailenin ve mlkiyetin korunmas, geleneklere kar sayg, evrim yoluyla deiim, serbest piyasa ekonomisi, hakkaniyet eksenli adalet gibi konularda iki dnce gelenei arasnda nemli bir yaknlk ve benzerlik bulunmaktadr.Trkiye'de Sa Bloklar ve Sa SiyasetTanl Bora'ya gre milliyetilik, slamclk ve muhafazakarlk Trk sann ana ktlesini oluturan ancak bu ana ktlenin farkl hallerinin (milliyetilik kat, slamclk sv, muhafazakarlk ise gaz halini) zelliklerini gstermektedir. Marksist snf temelli bu bak asnn aksine Trkiye'nin sosyolojik yapsnda sosyal ve siyasal ayrma "gelenekselcilik ile yenilikilik", "merkeziyetilik ile adem-i merkeziyetilik", "dini deerlere ballk ile kaytszlk", "gemie ballk ile gelecek vurgusu" gibi ayrmlar zerinden ykselmitir.Trkiye'de kltrel planda "devlet", "vatan" ve "millet nosyonlarndan beslenen genie bir sa duyarlln bulunduu, milliyetilik ve muhafazakarln san ana imentosu olduu iddialar ounlukla gl destek bulmaktadr. Her ne kadar, zaman zaman kar karya gelseler de, san iki baat kesimi olan slamclarla milliyetiler arasndaki iliki gibi Trkiye'deki tm siyasi kartlklarn sala sol arasnda olmasndan ok yukarda saylan ayrmlar zerinden olduunu sylemek mmkndr.Trk Sann Drt Akm ve SiyasetiTrk sann drt ana blounu oluturan akmlar muhafazakarlk, liberallik, milliyetilik ve slamclktr. Sa iinde yer alan kimliklerin birbirleri ile yaknlklar sonucunda birtakm melez alt siyasal kimlikler ortaya kmasna ramen, san iinde yer alan her bloun kendine zg bir yrngeye kavutuu sylenebilir. Bu noktada muhafazakarl, liberal-muhafazakar olarak irdelemek daha doru olacaktr. Liberal-muhafazakarlarn ortaya kard belli bal deerler arasnda bir ou Bat'daki liberal-muhafazakarlarn savunduu deerlere zde olmakla birlikte, tarihe kar meydan okuma edasnda devrim yaam olan Trkiye'nin zgn koullarna ilikin yaklamlar da bulunmaktadr.Trk sann dier cephesini oluturan liberalizm, muhafazakarlk kadar baskn olmasa da, zellikle 1980'lerden sonra dikkat ekecek noktaya gelmitir. Bu dnemece kadar muhafazakar kesimin omuzlarnda Trkiye'ye tanan liberal dnce zal'la birlikte lkeyi kuatmtr.Dier sa akmlar gibi kinci Merutiyet dneminde kk salan Trk sann bir dier cephesi yani milliyetilik, kendi tarihi boyunca din ve etnik milliyetilik arasnda farkl noktalarda duran akmlar oluturmutur.Tabiat gerei saclkla yaknlk ierisinde bulunmayan dier bir sa blok slamclktr. Sadece slam'n deil, tm dinlerin herhangi bir siyasi akmla yaknl tabii deil, konjonktreldir. Trkiye'deki yaygn milli duyarlln slami kesimi de etkilemesi, slam'n Trk Osmanl tarihinin ana dominantlar arasnda yer almas bu anlayn temelinde gemi tarih nostaljisinin yatmas gibi unsurlar belirleyicidir.

DRDNC BLMSOL SYASETN ANLAMI

Sol dnce ve sol siyasetin tarihini hem sosyalist hem de faist dncenin fikir babas Platon'a kadar gtrmek mmkndr. deal devletinde komnal bir yaam savunan Platon, zayflardan ve niteliksiz nfustan arndrlm bir dzeni savunmaktadr. Daha nceleri ounlukla bir topya olarak ele alnan sol siyasetin tarihine kabaca baktmzda 19. yzyln ikinci yars ile 20. yzyln son eyrei arasnda alternatif bir paradigma yaratt grlmektedir.Faizmin Sol Taraf Olarak Devrimci Radikal SolSosyalizmi kendine zg bilimsel yntemlerle gerekletirilebilir bir proje olarak sunan Marx'n aksine , Lenin ve Mao yeni bir alm yapmlard. Marx'n kapitalizmin sonucu olarak kendi doall iinde gerekleeceini ne srd Sosyalizm dncesine, snf bilincinden yoksun emekilerden devrim beklenmeyeceini ne sren Lenin, parti diktatoryasna dayal nc bir grup oluturma fikrinden hareketle devrimin az gelimi tarm toplumlarnda gerekletirmek gereini ne srmtr. Mao ise kylye dayal bir devrim stratejisi izlemi ve iktidara geldiinde kalknma programlar ve kltr devriminin itici gcnden yararlanmaya kalkmtr.Bu izgide gelien sol katksz devrim dncesi ve proletarya ekseninde bir diktatrl gerekli gren anlay ile elitizm, toplum mhendislii, dayatma, cinayet, zorbalk, kaba kuvvet ve devlet basks merulatran bir anlayn temelini atmtr. Gerekte devrimci radikal sol izgide gelien sosyalist proje ile Hitler, Mussolini ve Franko'nun grleri dorultusunda gelien siyasal projelerin hem nitelikleri hem de deerleri ayn kapya kmakta ve totaliter devleti kurumsallatrmaktadr. Demokrasi Kulvarnda Seyreden Sol: Sosyal DemokrasiParlamenter demokrasi iinde ii haklarn iyiletirme iddias ile yola kan, kapitalist ekonomi ve demokrasiyi ykmadan sistem iinde kalarak emeki snflarn durumlarn iyiletirmeye dnk grler zamanla Avrupa lkeleri iinde kendine yer bulmutur. Avrupa'da gelimekte olan sosyal demokrasi dncesinin ana hatlaryla kayna bulunmaktadr. Bunlar Almanya'da gelien ve serveti geni kitlelere yaymay hedefleyen devlet sosyalizmi, bata sanayi olmak zere devleti her yere yaymay, zel mlkiyeti devlete geirmeyi ve demokrasiyi reforme etmeye alan Fabianizm, kolektif mlkiyeti karlkl sevgi ve sayg ilkelerine dayanan Hristiyan sosyalizmidir. Liberal demokrasi ile temel konularda ayn noktada buluan sosyal demokrasi, yeniden datmc sosyal adalet anlay gibi konularda liberal demokrat dnceden ayrlmaktadr. Ayn ekilde bireyci dncenin karsna devleti bir anlay koymalar gibi serbest ve karma ekonomi politikalarnda da ayrlklar gstermektedirler. Liberaller bata sendikalar olmak zere her trl rgtl topluluklara kukuyla yaklarken sosyal demokrasi bireyin kendi bana olmas yerine sosyal gruplar iinde yer alarak politik bir toplum yaratmas noktasnda bulunmaktadrlar. Sosyal demokrasi devletin snr konusunda net bir gre sahip deildir. Faizim le Demokrasi Arasnda Bocalayan Trk SoluTrkiye'deki solu "devrimci radikal", "entelektel" ve "Kemalist" sol eklince noktada toplamak mmkndr. Devrimci radikal sol daha ok silahl mcadeleye dayanarak zora dayal devrimci bir diktatrlk kurma amacn gtmektedir. Entelektel sol grupla ise Trkiye'de "silahn yerine kalem koymann tesinde farkl bir tutum sergilememilerdir. Kemalist sol ise retorik dzeyde demokrasi sylemi vurgulamakla birlikte Mussolini izgisinde tutumlar sergilemektedir.1980 sonras arlk kazanan kresel deerler karsnda liberal deerler ile kartlklarndan dolay ba dnen Trkiye solu deien sosyolojinin nne kard olaylar konusunda tutarl bir izgi izlemekten uzak kalmtr.