dosyaTMMOB M MARLAR ODASI ANKARA UBES

05BLTEN 51 / HAZRAN 2007

19

Nkleer enerji almalar devam ederkenyaama hakk sylemleri, su havzalarmzkonut alanlarna alrken elektrii, suyuidareli kullan/kirletme uyarlar, yabancsermayenin fabrikalar iin topraklarmzsatlrken yeili sev, doay koru sloganlar,konut alanlar amak iin orman/tarmalanlar yok edilirken bir fidan dikelimkampanyalar srdrlebilirlii salayabilirmi?

Bianchini, kltrel planlama kavramna

n kltrplanlamak deil kenti kltrle planlamakolduu savdr. Burada kenti planlamak derkenyaamakta olan kent kastedilmektedir, yanihaluhazrda var olan, biriken, katmanlanan veayn ekilde tketen, tkenen kent. Buanlamda kenti kltrle planlamak,srdrlebilirlie dair bir edimdir.

ikitemel zellik atfetmektedir. Bunlardanbirincisi, kltrel planlaman

Eer srdrlebilir mimari stratejilerininyn ve baars, mimarlarn sorumluvatandalar olarak davranarak tartma,eletiri ve pazarlk srelerine ak olarakkatlmalarna bal ise, rencilerin tasarmpratiinde ortaya konabilecek olas yenimantklarn varl hakkndacesaretlendirilmeleri nemlidir.

25 36

srdrlebilirlik: kent ve mimarlk

19 SRDRLEBLR M?SRDRLEBLRLK

SRDRLEBLR KALKINMANIN EKONOM POLT 414BR KALKINMACILIK MASALI

SRDRLEBLR KENTLEME : BR DOSYANINDNDRDKLER

22

KENTSEL SRDRLEBLRLK AISINDAN KLTRELPLANLAMA VE MEKANSAL CRAATLAR

25

SRDRLEBLRLN KLTREL BOYUTU 30SRDRLEBLR MMARY YENDEN YORUMLAMAK:TEKNOLOJNN YER

36

TOPLU KONUT DARES DAR GELRLLERN KONUTSORUNUNU ZEBLR M?

45

TRKYE'NN ENERJ KONUT HARTASI: SRDRLEBLRAPARTMAN TASARIMI

49

YAANABLR BR EVRE N ULAIM 54KENTLER, SRDRLEBLRLK VE BR YEREL GNDEM 21YKS

58

NEO-LBERALZMLE YEREL DEMOKRATKLEMENN GERLMHATTINDA: YEREL HALKI KM SRDRECEK?

66

BRLEM MLLETLER KALKINMA PROGRAMISRDRLEBLR KALKINMANIN SEKTRLEREENTEGRASYONU PROJES KAPSAMINDA KENTLEMEALGILAMASI

69

TMMOB M MARLAR ODASI ANKARA UBES KONUR SOKAK 4/3 KIZILAY ANKARA

Dosya editrleri: N ,erkis Kural, ve Ilgn zkaya,Dr. Ar. Gr. A..H.F evre Hukuku ABD

TMMOB Mimarlar Odas Ankara ubesi AdnaSahibi ve Yaz leri Mdr

Nimet zgnl

Yay na Haz rlayan

Grafik Tasar m

Deniz Aygn

Harman aner akmak

Bask

vedik Org. San., Matbaaclar Sitesi 558. Sk. No: 42 AnkaraTelefon: (0312) 395 20 54 (pbx)

Matsa Bas mevi

TMMOB Mimarlar Odas Ankara ubesi Bltenieki olarak iki ayda bir yay mlanmaktad r.

6500 adet baslmtr. yelere cretsiz datlr.Burada yer alan yaz lar n ieri inin sorumlulu u yazar na aittir.

Kaynak gsterilmek ko uluyla al nt yap labilir.Bask tarihi: Austos 2007

dosya

Konur Sokak No: 4/3 K z lay AnkaraTelefon: 0 312 417 86 65Faks: 0 312 417 18 04

e-posta: info@mimarlarodasiankara.orghttp://www.mimarlarodasiankara.org

YAYIN BRMEmel Akn, Kadri Ataba ,

Blent Batuman, Nuray Bayraktar,Namk Erkal, Serpil zalolu,

Ebabekir zmert, Esin Soydemir

3

inde yaadmz yllar ekolojik tahribatn derinletii,yaam zerindeki basknn her gn daha da arttzamanlara tanklk ediyor. Televizyonlarda iklimdeiiklii haberleri dinler, gazetelerde kaybolan ya dakorumaya alnd sylenmi trler hakknda haberlerokur olduk zellikle byk ehirlerde yaanan susknts, iklim deiikliini sohbetlerimize konu etmeyebalad.

Giderek gnlk yaamn her alann sarmalayan birsorunlar yumayla kar karyayz. Bu sorunlar yaam veretim tarzmzda kkl dnmleri zorunlu klyor.Buna karn yaanan sorunlara getirilen zmlerin uzunsoluklu olabildiini ya da sorunlar temelindenzebildiini syleyebilir miyiz? Bu sorunlarn zmher eyden nce politik ve felsefi bir eylem ve bu etkinlikalan ile rl bir toplumsal pratik tarafndan belirleniyor.Kyamet tezleri ve sorunu kmsemeye varanyaklamlar karsnda, ekolojik krizi, kr ve kentarasndaki eliki leinde kavrayan yaklamlar ise halamarjinal saylyor. Bu adan da, mekan, zaman,fiziksel ve sosyal evreyi, sosyal ve snfsal elikileri,doa ve toplum arasndaki ilikileri btnlkl bireksenden kavrayamayan yaklamlar bu kkl sorunlarane dzeyde bir derinlik katyor sorusu nmzdeduruyor. Bu erevede yryen srdrlebilirlikkavram bu eksende dosyamzn tartmaya at birkavramolarak okunabilir.

Srdrlebilirlik kavram da eninde sonunda bellipolitik ve felsefi tutumlarn zerinde tartmalar yapt,bu eksenler erevesinde yaanabilir bir dnya araynntemel referanslarn oluturmaya kalkt bir kavramlarsetinin odak noktasnda bulunuyor. zellikte 1970'liyllardan beri etkisini giderek arttran srdrlebilirliktartmalar ayn zamanda dnyada ki ekonomik, sosyal,kltrel, ynetsel, rgtsel deiimlerin ve ynelimlerinetkisinde belirleniyor ve bu deiimleri de belirliyor.

Bu balamda dosyada, kavramsal bir inceleme yan sra,kavramn sosyal, politik ve tarihi yansmalarna dadokunulmaktadr. Okura belli bir tarihsel izlek eliindekavram tantlmaya ve yeniden yorumlanmaya; ekolojikkrizin, kentsel sorunlarn kavramsallatrma dzeyialmaya allyor. Bu sayya emekleriyle katk sunanherkese bu adan teekkr bir bor biliyoruz.

Dosyann bu saysnda Srdrlebilir KalknmannEkonomi Politikas yazsyla katk sunan Fevzi zlerkavramsal erevesini retim- tketim ilikileri ve

kalknma sylemi deerlendirmeleri ile yapm; 80'liyllarla birlikte sermaye birikim rejiminde yaanandnmn devletin ve toplumsal rgtlln de dilinideitirdiini ve srdrlebilirlik kavramnn da bu kapsamda deerlendirilmesi gerektiini belirtmitir.

Bir Kalknmaclk Masal yazs ile lgn zkayasrdrlebilirlik kavramnn tarihine ve kavrama yer verenresmi metinlere deinerek srdrlebilirlik kavramnn neolduu sorusuna yant aramtr. Yazar iyi niyettemennilerinden sorunlara zm olmasn beklemeyibrakp kavramsal erevelerimizin sorunlar zmeyeynelik politik tercihler dorultusunda yenidenkurgulanmas gerektiini belirtmitir.

Emel Akn Srdrlebilirlik Srdrlebilir Mi? yazsndaevresel sorunlarn zlebilmesi iin srdrlebilirkalknma ve gelime kavramlarnn ieriinin yenidendoldurulmas gerektiini ve byme, kalknma, retim,tketim kavramlarnn yeniden sorgulanmas gerektiinibelirtmitir.

Nerkis Kural Srdrlebilir Kentleme: Bir DosyannDndrdkleri yazyla srdrlebilirlik konusunakavramsal bir ereve getirmi ve srdrlebilirlikparadigmasnn kapitalist sre tarafndan yaratlm olmaskabul edilse dahi, gelien ve deien bak alar ierisindekapitalizme kar bir akm haline gelmemesi iin bir nedenyoktur demitir.

Kent, kltr ve srdrlebilirlik ilikilerini irdeleyen CanAltay ise srdrlebilirliin hedefini kltrel dinamizm veetkileimlerinin kent yaamndaki vazgeilmezliinisrdrecek bir tavr olarak tanmlam, koruma vednm niyetiyle gerekletirilecek radikal krlmalarnkentsel srdrlebilirlie aykr olacan belirtmitir.Bianchini'nin kltrel srdrlebilirlik savnyorumlayan Altay, yaamakta olan kenti kltrle (benimvurgum) planlamak ve kltrn yksek sanat, gelenek,kimlik aidiyet gibi zelliklerinden te bulunan yere(mekana ya da kent parasna) ve zamana dair bir olguolduunu , dolays ile kent siyasasna entegre edilmesigereken temel bir unsur olduunu kabul etmitir. Altay'nyazsnda aktard nemli bir nokta ise neo-liberal kentseldnm aygt olarak kltr/sanat barndran yaplarnnerildii (Bilbao rneini takiben) ve kente bylesimdahalelerin hedefi srdrlebilirlikten ziyade kreselkapital dolamna bir durak salayabilecek bir ehir imajina etmektir olmutur.

akll kaynak kullanm, daha az trafik kazas, ama ennemlisi, daha temiz bir evre, daha az betonlam veinsan leinde kentler olduunu vurgulamtr.nemle zerinde durduu bir konu ise lkemizdesorunun boyutlarnn farknda olunmad, bilgi vealglama eksikliinin toplumun btn kesimlerindeyaygn olarak grlmesidir

Srdrlebilirlik konusu asndan Yerel Gndem 21deneyimlerinin nemli bir yeri olduu kansndayz. Bubalamda Kumru Arapkirliolu ve Zerrin Yener'inkaleme ald Kentler, Srdrlebilirlik ve bir YerelGndem 21 yks yazs ele ald Glba YerelGndem 21 almalarnn deerlendirmeleri iletartmalara k olabilecektir.

Srdrlebilirlik kapsamnda insan eyleminin nemininyadsnamaz olduu kabul grmekte olup, yerelin neo-liberal ortamda ne durumda olduuna ve hemehrilikbilincinin zedelenmesine Ayten Alkan Neo-Liberalizmle Yerel Demokratiklemenin GerilimHattnda: Yerel Halk Kim 'Srdrecek'? yazs iledeinmitir. Yazar, katlm ve yerindenlik gerektirenparadigmann mevcut artlar altnda destekgremeyecei mesaj verilmi; zellikle de cinsiyetayrmnn kadn ne kadar kstlad, gszletirdii veyoksullatrd vurgulamtr.

2006 ylnda gerekletirilen bir kurumsal almaBirlemi Milletler Kalknma Program tarafndanTrkiye'nin teknik, AB'nin mali destei ve DPT'ninegdmnde yrtlen Srdrlebilir KalknmannSektrel Politikalara Entegrasyon Projesi dir. BuProje'nin alt balklardan bir tanesi kentlemedir. BMkalknma Programnn hedefleri ve yrttalmalarn takip edilmesi ve Trkiye leinde bualma ve programlarn baars konusundaokuyuculara deerlendirme imkn tannmas asndanBM tarafndan hazrlanan bu rapora da yer verilmitir.

Yaadmz sorunlar ve bulunan zmler birbirinibesleyen ve srekli byyen sorun yumaklarnadnyor. Buna kar ise yaamn rgtlenmesindetoplumsal yaam ile doa varlklarnn birlikte varolmalarn salayacak planlamalarn yaplmasgerekiyor. Tm bu tartmalar, tketim- retimilikilerinin gzden geirilmesine; alternatif yaam veretim ekillerinin ve toplumsal iliki kurma biimlerininkurgulanmasna katk salayaca inancndayz. Sonotuz yldr, yaanan sorunlar srdrlebilirliktartmalar ekseninde olgunlatrld. Dosya'nn busaysnn yazarlar da bu tartmalar farkl felsefe, yaamtarzlar ve politik eksenlerde deerlendirdiler. Bu saynnsrdrlebilirlik konusuyla ilgili tartmalara yardmcolabilmesini umuyoruz. Bu dosya kapsamnda yaplantart malar, yeni bir dosya ile daha fazladerinletirilmeye ihtiya duymaktadr... yi okumalar...

Mimarlk ve ehircilik gndemimizde tartmal bir konu veuygulama olarak duran kentsel dnm icraatlar, Deniznceday' nn yazsnda kentsel dnm projelerindevurgunun kltrel hizmetin demokratikletirilmesiynnde olmas gerektii sav ile rneklenmekte,srdrlebilirliin mimari eseri bina leinde deil dekltrel, evresel katk deeriyle, sosyal yaratclk gcylebirlikte dnmeyi nerdiinin altn izmektedir. Bubalamda mimarln, kltrel yaratclk potansiyelignmzde nemli bir araca dnmelidir denmektedir.Burke'nin ifadesine yer veren nceday her kuanyeniden aktarma srecinde kavramlar yenidenyorumlad varsaylrsa, bunlarn uzun dnemde kaydadeer toplumsal deimelerin nedeni olacan, vesrdrlebilirlik tartmasnn kltrel bir dnmn aracolarak ele alnabileceini, bunun tasarm alannda yeni birsorgulama frsat yaratacan belirtmektedir.

Srdrlebilir Mimariyi Yeniden Yorumlamak:Teknolojinin Yeri makalesinde Simon Guy ve GrahamFarmer farkl teknik tasarm stratejileri ile birbiriyle yaranekolojik mekan oluturma kavramlar arasndaki ilikiyedeinmi ve ekolojik tasarmn alt farkl dayanantanmlanmtr. Yazarlar mimari eitim, uygulama vearatrma iin ekolojik tasarm konusunu ele almlardr.Yazy trkeye eviren Aya Bulut'a ve evirinin yapmsrasnda yorumlaryla destek olan Sayn Akn'a teekkrederiz.

Menaf Turan ve A.Mfit Bayram balklarna tadklar Toplu Konut daresi Dar Gelirlinin Konut Sorununuzebilir Mi? sorusuna yazlarnda yant aryorlar.Yazarlar TOK'nin kurulu srecine ve kulland aralarailikin bir deerlendirme yapmlar; dare'nin konutpiyasasnda nasl temel bir aktr haline geldiini ve dargelirlilerin konut sorununa 'bulduu zmleri' deerlendirmilerdir. Yazda TOK ile ilgili yasaldzenlemelere de yer verilmi ve bu dzenlemelerindeerlendirilmesi yaplarak uygulanan konut politikalarasndan TOK'nin rol incelenmitir.

Trkiye'nin Enerji Konut Haritas: Srdrlebilir ApartmanTasarm balkl yazsnda Aydan Hacalolu Trkiye'nin'mar ve Enerji' Politikalarn incelemi; Trkiye'nin KonutEnerji Haritas hakknda bilgi vermitir. klim deiikliitartmalarna farkl bir yorum getiren yazar evreyikirletmeyen, kendi enerjisini kendi reten 'karbonsuz'konutlarn evreye verilen zarar aza indirilebileceini bunedenle de srdrlebilir konut tipleri ninyaygnlatrlmas gerektiinin altn izmitir.

Gndelik yaam ve yaamn niteliini etkileyen nemlikent sorunlarndan biri yaya ve ara ulamdr. CneytElker bu alanda ada ulam politikalarn incelemi,evre, enerji, srdrlebilirlik ve sosyal denge konularnaduyarl kentsel ulamn ana hatlarn aktarm,uygulanacak politikalarn daha az enerji tketimi, daha

dosya srdrlebilirlik: kent ve mimarlksrdrlebilirlik: kent ve mimarlk

4 5

SRDRLEBLR KALKINMANIN EKONOM POLT

Trkiye'de 80'li yllarla birlikte sermaye birikimrejiminin niteliinde kkl bir dnm yaanmayabalad. Bu dnm iki temel zerinde ekillendi.Bunlardan birincisi, toplumsal retim ilikilerininliberalletirilmesine ynelik yapsal reformlar, iktisadi,hukuksal ve toplumsal dnmlerdir. Bunlardanikincisi ise, devlet-toplum ve toplum-birey ilikilerinin,toplumsal rgtllk biimlerinin ve niteliininliberalletirilmesine ynelik idari, mali, finansal,hukuki, teknik dnmlerdir. En temelde ekonomininve politikann, retimin ve ynetimin liberalle-tirilmesini ieren bu sre de, uluslararas dinamiklerkadar isel dinamikler de belirleyici oldu. thal ikamecidnemde etkinlik alan artan ve sosyal bir devlet anlaydorultusunda hareket eden devletin liberalletirilmesi,hem iktisadi ve sosyal alanda ki faaliyetlerinin piyasayabraklmasna hem de devletin ynetsel ve politik adanliberalletirilmesine dayanyordu. Bu liberalletirmeekonomik liberalizmin ve yeni liberal dncenintezleri dorultusunda hayata geiriliyordu. ktisadi vesosyal alandaki liberalletirme, cretlerin drlmesi,zelletirme, dereglasyon, sosyal devlet harcama-larnn kslmas gibi bir dizi yapsal dzenlemeyibarndryordu. Devletin, politik ve ynetsel adanliberalletirilmesi ise hukuksal, idari, sosyal, mali,finansal ve teknik yaplandrlmasyla salanyordu.Devletin politika belirlemekte ve uygulamaktakimerkezi arlnn greli olarak deimeye balad busrete, toplumsal yaplar da liberal politikalardanetkilendi. Toplumun rgtl kesimlerinin kullandpolitik dil, siyasal hedefler, ekonomik ve sosyalbeklentiler dnmeye balad. Ksaca liberal dnmsadece devleti deil ayn zamanda tm bir toplumsalrgtl dntrd. Bu dnm insanlk tarihi iintam knt dneminin ortaya kt, kimin hangi dillekonutuunun anlalamad, politik dile pelesenkolmu terminolojinin nasl bir dnya grne karlk

1

2

geldiinin bulanklat bir dnemin kapsn at.Kapitalist dnyann politik dili, tartmasz ve kabul grenbir nesnellik dzeyine sratld. Bu alma kapsamnda dabu politik dilin nemli urak kavramlarndan birisi zerineyounlalacaktr. zellikle, ekolojik krizin uluslararasresmi politikalarn gndemine girmesine paralel olarakevre ve ekonomi arasndaki denge araynn yansmasolarak ortaya kan Srdrlebilir Kalknma yaklampek ok toplumsal rgt tarafndan zerine pek dednlmeden kullanlm ve kullanlmaktadr. Bununlabirlikte kavram tartmas hala devam etmektedir. Kavramkarsna alanlar dahi kavramn anlam dnyas ve politikzm nerilerine tam da cepheden kar kyormu gibiyapp kavramn dnya grne sahip ktlar ya daiselletirdiler. Burada ki tartma noktas srdrlebilirkalknma kavramn ortaya kt zeminden hareketlekavramn yasland ekonomi politik alm, yaslandpolitik temelleri ve dnyaya hangi zm nerilerinisunduklarn grnr klmaya almak olacaktr.

Toplumsal retim ve tketim ilikilerinin, ekonomik vepolitik rgtlenmenin, kltrel alg biimlerinin ve etikdeer yarglarnn toplumsal sonucu olarak evresorunlarnn politik anlamda gndeme gelmesinin tarihininyakn bir gemii vardr. Sanayi devriminin vesmrgeciliinin evre sorunlar, birinci ve ikinci dnyasavayla birlikte katlanarak artmtr. kinci DnyaSava'ndan sonra erken kapitalistlemi lkelerdeuygulanan Keynesyen Politikalar bu lkelerde greli olarakrefah artna yol am olsa da; Keynesyen Politikalar ,1970'li yllarla birlikte kapitalizmin sermaye birikimkrizine de beiklik etmitir. Bu dnem, ayn zamanda refahtoplumunun yaratt ekonomik bymenin, emek ve doazerindeki ykc sonularnn da daha grnr olmayabalad yllar olmutur. Ekonomik bymeye dayal

KALKINMACILIK NEREYE

3

4

5

ekonomi ve refah devleti anlay, doann kendiniyeniden retebilme kapasitesinin zerinde, doay birretim girdisi olarak kullanm; retim ve yeniden retimsrecinde doay tahrip etmitir. Bu durum ekonomiketkinliin evresel sonularna odaklanan yaklamlarnda daha sk n plana kmasna neden olmutur.Bylelikle, ekonomik byme sonucunda ortaya kankirlilikle, retim srecinin hammaddesi, doalsermayesi olarak grlen doal kaynaklarn snrlolduu tartmalar da liberal ekonominin ve politikanngndemine girmeye balam ve konu piyasa ekonomisieksenindeki ekonomik yaklamlar asndan dasiyasallamtr.

Erken kapitalistlemi lkeler, 1970'li yllar ve sonrasnda,refah dzeylerini koruma konusunda iki temel politik veekonomik krizle kar karya kald. Bunlardan birincisikapitalizmin genel geliimine paralel olarak ortaya kanbyme kriziydi. Bu krizin de iki temel grnm vard,kapitalizmin genel sermaye birikim krizi ve bununlabirlikte Keynesyen Politikalarn yan etkisi olarak ortayakan yoksulluk ve evresel bozulmalard. Bu sorunkarsnda kapitalist lkelerin taknabilecei iki temeltutum vard: Birincisi Roma Kulb tarafndan ortayaatlan, sfr byme yaklamn kabul etmek ya da budnemde ykselen sosyal hareketlerin piyasaekonomisine dayanmayan yaam biimlerineynelmekti. kincisi ise doann kullanm ile ekonomikbyme ilikisine piyasa ekonomisi iinde bir olanakyaratmak, sermaye birikim krizini aacak yeni politikalaroluturmakt.

Erken kapitalistlemi lkelerin uluslararas sistemiyeniden dzenlemek iin kinci Dnya Sava'ndan sonrage kapitalistlemi ya da kapitalistleme srecindekilkelere ynelik balatt ekonomik ve teknik yardmadayal ve byme odakl kalknma anlay da budnemde kmeye yz tuttu. Bu sorun, refah dzeylerinikorumak isteyen erken kapitalistlemi lkelerin nndeduran ikinci politik ve ekonomik krizdi. Borlanmapolitikasn eviremez hale gelen kapitalistlemeyolundaki lkelerin ekonomik ve siyasal sistemleriniyeniden dzenlemek bir zorunluluk haline geldi. Budzenlemeler, kapitalist lkelerin pazarlarn geni-letmeleri asndan nemliydi. Bununla birlikte yardmave bymeye dayanan kalknma anlay da yenidengzden geirilecekti.

Srdrlebilir kalknma anlay, tam da bu ekonomik vepolitik yeniden dzenlenme srecinin ekseninde ortayakt. Bu ayn zamanda kalknma iktisadnn, kinci DnyaSava'ndan sonra, Asya, Afrika ve Latin Amerikalkeleri'nde, gelime sorununa zm olarak sunduuekonomik byme yaklamnda da bir krlmay zorunluklyordu. Bu lkelerde ekonomik byme salanmasnakarlk, siyasal sorunlar ve gelir adaletsizliinin bubymeye ramen derinlemesi , 1970'li yllardakalknma yaklamnda ekonomik byme dnda bakasomut gstergelere yaslanmas gerektii anlaynpekitirdi. Byme ve dalm-blmarasndaki denge

6

7

8

9

10

REFAH DNYASI VE DOAL KAYNAK DEOLOJS

aray, gelir dalmnn yalnzca greli unsurlarnadeil bir lkenin nfusunun daha yoksul gruplar iinmutlak gereksinim tatminine yneldi. Bugn kalknmaiktisadnn temel ilgi alanlarndan olan temelgereksinimlere -yiyecek, salk, eitim v.b.- ynelik ilgibyle dodu. Tipik az gelimi lke kurgusu naslyerini eitli lke kategorilerine braktysa, kalknmaiktisadn o gne kadar tek kstas olan kii bana gelir deyerini beslenme, kamu sal, konut, eitim gibi- herbiri farkl uzmanlklar gerektiren ksmi hedeflerebrakt. Bu eilim, retim tarzndan ve retimsrecinden kaynaklanan toplumsal eitsizlikleringrnmez klnmasna da neden oluyordu. Eitsizlik birkez, eksik tketim ya da retimin blm-dalmolarak ina edilince, verili retim tarz-kapitalizm-kendisini bir kez daha aklayabilecekti. Bu kalknmayaklam, yoksulluu ve toplumsal eitsizlikleri gelirdalm adaletsizlii ve blm sorunu olarakgsterdike, retim srecinde doa ve emeinsmrsnn ortadan kaldrlmas konusunda daherhangi bir resmi politika gelitirilmiyordu. Elbettedaha trajik olansa, alternatif toplumsal rgtlen-melerin de bu eksene kaymasyd.

Kapitalizmin 70'li yllarda yaad krizi, yenidenyaplanma politikalaryla ama abas, bu nedenle doave emek deerlerinin kendilerini yeniden retmelerinide olumsuz etkiledi. Yeni liberal dnce eksenindekalknmac yaklam iin, evrenin ortak mal oluu vekamusal nitelii serbest piyasada tam rekabetkoullarnn olumasnn nndeki en byk engeldi.Ayn zamanda bu engel, doann tahribatnn da nedeniolarak grlyordu. Bu yaklam, doann yokoluunda kapitalist retim tarznn etkisini grnmezkld.

Bu kou l l a rda ev ren in korunmas n n vekapitalistlemenin birbirini dlamad anlay,egemenliini, uluslararas kurulular araclylakurmaya hazrlanyordu. Bu konuda uluslararastoplumun ortak bir tutum gelitirmesini, en azndansorunun asgari mterekleri zerinde bir eksenizilmesini salamak amacyla 5 Haziran 1972 ylndaBirlemi Milletler nsan evresi KonferansStockholm'de, Trkiye'nin de dhil olduu 113 lkeninkatlmyla topland. Konferans'ta kabul edilenbelgelerde srdrlebilir kalknma kavramkullanlmamsa da, Stockholm Konferans'nda evreve gelime ilikisi ile evrenin korunmasnn gelecekkuaklar asndan nemine yer verilmi olmas, bukavramn temellerinin bu konferansta atldndndrebilir. Stockholm Konferans'ndakapitalistleme srecinin yatay ve dikey geliimi,merkezilemesi ve yaygnlamas asndan nemliadmlar atlmtr. zellikle zengin ve yoksul ayrmyaplmakszn, katlmc tm lkeler tarafndan, kreselevre sorunlarnn boyutlarna dikkat ekilmi, tehdidintm insanla ynelik olduu kabul edilmi vesorumluluun paylalmasnda uzlama salanmtr.Doaya mdahale eden tekil bir varlk olarak insannsorumlu tutulmas, doann ykmndan her lkenin, herretim tarznn ve her kiinin eit sorumlu tutulaca

11

12

1 3

14

Fevzi zler

dosya srdrlebilirlik: kent ve mimarlksrdrlebilirlik: kent ve mimarlkdosya srdrlebilirlik: kent ve mimarlksrdrlebilirlik: kent ve mimarlk

6anlaynn ne kmasna zemin hazrlamtr. Buekilde sorun bir kez daha grnmez hale getirilmi,insan toplumsal karakterinden soyutlanm vekapitalizm teorik dzeyde bir kez daha aklanmtr.

Srdrlebilir Kalknma kavram ilk kez, 1983 ylndaNorve Babakan G.H.Brundtland'n bakanlndakurulan Birlemi Milletler evre ve GelimeKomisyonu'nun, 1987 ylnda Birlemi Milletler GenelKuruluna sunduklar Ortak Geleceimiz raporundatanmlandnda, evre ve kalknma arasndaki dengeninde blm yoluyla yeniden salanabilecei yaklamegemenliini kuruyordu.

Ortak Geleceimiz adl raporda srdrlebilirkalknma bugnn ihtiyalarn, gelecek kuaklarn dakendi ihtiyalarn karlayabilme olanandan dnvermeksizin karlamak biiminde tanmlanyordu.Ortak Geleceimiz Raporu, SrdrlebilirKalknmaya ilikin drt temel deer zerindedurmaktayd:

. OrtakGeleceimiz Raporu Yoksulluun ve eitsizliin yaygnolduu bir dnya her zaman iin ekolojik ve dierkrizlere eilimli olacaktr derken yoksulluk veeitsizliin altn iziyordu. Rapora gre, yoksulluk:temel ihtiyalarn karlanamamasyd. Temel ihtiyalarise, yiyecek, giyecek, barnak ve i bulma ihtiyalarolarak saylyordu. Temel ihtiyalarn karlanmasnntam byme potansiyeline ulamaya bal olduuifade ediliyordu. Ancak tam byme koullarnda dayoksulluun olabileceini gzeten rapor,srdrlebilir kalknmann insanlarn hem retim

TEMEL HTYALAR YALANI

15

16

17

18

19

2 0

Dnyann yoksullar, temel ihtiyalar,

teknolojinin ve sosyal rgtlenmenin dzeyi

potansiyelini artrarak, hem de herkese eit frsattannmasn garanti altna alarak salanabileceinisylyordu. Ancak raporda toplumsal eitsizliin,adaletsizliin kaynann retimin rgtlenmesindenkaynakland sonucunu kartmak mmkn deildir.Kapitalist ekonominin genel eilimi olan snrsz bymeekseninden kopmayan rapor, bu bymeninsalanabilmesi iinde toplumun asgari ihtiyalarnnkarlanmas gerekliliini vurguluyordu. Peki bu asgariihtiyalar neydi, kim tarafndan ve nasl belirleniyordu?

Temel ihtiyalar olarak belirtilenlerin nasl belirlendii iseraporda ak deildir. Bunun raporun bir eksikliiolmasndan te, yoksulluun tanmlanmasnn sonucuolduunu belirtmek gerekir. Temel ihtiyalar olarakbelirlenen eylerin nasl belirlendii belirtilmedii gibi buihtiyalarn nitelikleri de belirtilmemitir. Nasl birbeslenme, nasl bir giyecek, nasl bir barnak ya da nasl biri? Sorularnn yantn raporda bulamayz. nk entemelde, temel ihtiyalar yaklam, klasik liberal iktisadnkt kaynaklara kar snrsz ihtiyalar anlayndantretilmitir.

nsanlarn snrsz ihtiyalar olduu, buna karkaynaklarn snrl olduu varsaymna dayanansrdrlebilir kalknma yaklam, geim aralar vegelecekleri hakknda karar verme yetileri ellerindenalnm insanlara; her defasnda talep edilecek yeni rnlersunarak onlar mallarn birer tketicisi pozisyonuna sokar.Her defasnda bir ncekinden daha fazla tketilecek eyvardr. Bu da ayn zamanda insanlarda yoksulluk algsnnretilmesine ve pekitirilmesine hizmet eder. Bylece, biraa kovuunda ya da kerpi bir evde oturan bir insan,pekl apartmanda yaayan bir insandan daha yoksulolarak gsterilebilir. Ya da tarlasnda kimyasal rn

21

kullanmadan tarm yapan bir ifti kimyasal rn kullananbir iftiden ya da sadece geim amacyla reten bir ormankyls, art deer elde etmek iin reten kiiden dahayoksul olarak tanmlanabilir. Yine bu yaklama gre, dahaaz enerji tketen, iine yryerek gidip gelen insanlarnyaad bir toplum da, otomobile dayal bir toplumsalyaamdan daha yoksuldur. Yaamn nitelii gzetilmedenyoksulluk, mallara niceliksel olarak sahip olabilmebiimine dnr. Farkl retim tarzlarnda, kltreldzeylerde ya da toplumsal yaam biimlerindeki insanlar,piyasadaki ortalama bir soyut ihtiyalar sahibi bireyegre konumlandrlr. Bu bireyin ihtiyalar sepetine nelerinkonulacana karar verense, her zaman temel ihtiyalarbelirleme gerekliliini hisseden piyasa dzenleyicileridir.nsann kendini yaam evresi ile birlikte yenidenretebilmesi, mekan ile zamann yarlmasnn almas, evile i arasndaki elikinin giderilmesi, ihtiyalar toplumuiin ciddi bir tehdittir. nk byle bir dnyannpotansiyel olarak belirmesi bile ihtiyalar ideolojisininvarlk temellerini sarsacaktr. Bu ihtiyalar kmesinin bellibir yaam biiminin ve kltrnn rn olduu bilgisiningrnr hale gelmesine neden olacaktr. Bu nedenlesrdrlebilirlik ideolojisi her defasnda kendini toplumsaleitsizlikler ve adaletsizlikler zerinden ina eder. Bueitsizliklerin olmad yerde srdrlebilirlii de ihtiyayoktur.

Ortak Geleceimiz Raporunda yoksulluun, kiileringeim aralarndan koparlm olmas ve bununsonucunda da bu kiilerin retim srecinde neyin, nasl, nekadar ve kimin iin retileceine, en geni anlamda dakendi gelecekleri zerinde karar verecek koullardan vearalardan yoksunluk biiminde anlalmad aktr.Ortak Geleceimiz Raporu, kiilerin geim aralarndankoparlmas ile doann ve emein sermaye tarafndantemellk edilmesinin sonularn (yoksullama, g,doann tahribat..), ekolojik krizin ve her trden krizinnedenine dntrr ve bu durumu yoksulluk olaraktanmlar. Bu, kiilerin giyecek, yiyecek, barnak ve ibulamamasnn altnda yatan zel mlkiyet rejiminin degrnmez klnmasna neden olur. Bu durumda dayoksulluk retimin tarzndan ve toplumsal karakterindenbamsz olarak kiilerin bireysel alanlarna dhil birerolguya brndrlr. Geim aralarndan yoksun olanlariinse geim aralarna sahiplik koullarnnyaratlmasn gerektiren tam bir eitlik anlay yerinekiilere temel ihtiyalarn karlamak iin frsat eitliitannmaktadr. Frsat eitlii yaklam da tam rekabetedebilen bir toplumsal yaam gerektirir. Frsat eitliiyaklamna gre, nemli olan kiilere geim aracsalayacak ve yoksulluu ortadan kaldracak bir eitlikdeil; onlarn geimlerini salayacaklar cretleri veartlar hukuken salayacak ve onlarn yoksulluklarnyenmelerinde frsatlar yaratacak ve bu konuda bir anstanyacak eitlik anlay esastr. Bylelikle tmrekabetilii ve saldrganlyla toplumsallktanyaltlm birey-meta tarih sahnesine arlr.

Bylece tm eyleri birer temel ihtiyaca dntrmekmmkn hale gelebilir. Yoksullua bu ekilde yaplan birvurgunun iki olas sonucu vardr, birincisi zel mlkiyetedayal kapitalizmin gelimesinin, yoksulluu da ortadan

kaldraca sonucudur. Bu tanmlama, OrtakGeleceimiz Raporunda kapitalist bymeyekuramsal temel hazrlar. Rapora gre Eer gelimekteolan lkeler dnyasnn byk ksm ekonomik, sosyalafet ve evre felaketlerinden kurtarlacaksa, globalekonomik bymenin yeniden canlandrlmas arttr.Pratik adan bunun anlam, hem sanayilemi hem degelimekte olan lkelerde daha hzl bir ekonomikgelime, gelimekte olan lke mallarnn piyasalaraulamasnda daha fazla serbesti, daha dk faizoranlar, daha ok teknoloji transferi ve hem imtiyazlhem de ticari olarak ok daha byk bir sermaye akmdemektir. Raporun yoksulluk alglamas,yoksulluun ortadan kaldrlmas iin kapitalistsermaye birikimini koul olarak grmesine nedenolmutur.

Refah Devleti ideolojisinin yaratt toplumsalkntnn ve doa tahribatnn almas noktasndadmeni kapitalist byme ynnde bkensrdrlebilirlik yaklam, bu alm ile sorunlargelecee havale etmenin yan sra bir tr altn aideolojisi olarak, o eski refah toplumunun naslyaratlacann bilgisini de piyasa ekonomisinin iindegrr. Toplum hi ulaamayaca Kaf dannarkasndaki inciyi bulmas iin daha ok almal vebu artk deer asgari ihtiyalarn karlanmasna daolanak salamaldr. Bu da ikinci sonutur. Bir avutoprak, bir soluk nefes, bir bardak su artk piyasamaldr. Bu mala ulamak iinde nce bymek- ki yoketmek de denilebilir- sonra da bu mallar satn almakgerekir. te yeni refah toplumu ideolojisi budur.

Yoksullua yaplan vurgunun ikinci olas sonucu ise,evre ve kalknma arasndaki dengenin piyasakoullarnda kurulabilecei, bunun da teknolojinin vetoplumsal rgtlln kapasitesini arttrmaklammkn olduudur. Ortak Geleceimiz Raporu,evre sorunlarna zmde yeni teknolojileringelitirilmesine baat bir vurgu yapmaktadr.Yenilenebilir enerji sistemleri, kirlenme kontrolgibi alanlarda teknoloji dei toku temeline dayal

22

23

24

25

TEKNOLOJK DETERMNZM

7dosya srdrlebilirlik: kent ve mimarlksrdrlebilirlik: kent ve mimarlkdosya srdrlebilirlik: kent ve mimarlksrdrlebilirlik: kent ve mimarlk

yollarla srdrlebilir kalknmann tevik edilmesigerektii belirtilmektedir. Bununla birlikte biyolojikbilgiyi biriktirme konusunda harekete geilmesigerektii bunun iinde gelimekte olan lkelerinbiyoteknolojik kapasitelerini gelitirmeye ynelikalmalara arlk verilmesinin gerektiinin altizilmektedir. Teknoloji merkezli bu yaklam,atmosferdeki sera gaz emisyonunu azaltacak alternatifenerji kaynaklarnn fosil yaktlara dayal enerjiretiminin yerine ikame edilmesinin gerekliliinivurgular. Peki, sava ekonomisi zerinde ykselenbir finans kapital sisteminin a gzl-histerik enerjikrizini hangi alternatiflerle tatmin etmek mmknolur? Alternatif enerji kaynaklar, alternatif bir toplummmknolmadan ortaya kabilirmi?

Bu sorular yantlamak ve srdrlebilir kalknmannteknolojik indirgemeciliini ve belirlenimciliinikazmak iin, kapitalist retime ikin krizi tekraraklamak gerekir. Kapitalist retim, daha fazla artdeer retmek, kar elde etmek zorundadr. Bunun iinbir yandan maliyetleri drme, emek yerine emeinbir grnm olan teknolojiyi ikame etmek, doay birkaynak ve hammadde deposu haline getirmek, iileryerine makineleri retimde kullanmak zorundadr.Dier yandan da kapitalist byme, emein vedoann daha youn smrsyle mmkndr.Bunun iinde kapitalist retime dayal sermayebirikimi eninde sonunda emein art deerinemahkmdur. Bir yandan maliyetleri ksmak iinteknolojiye ynelmek dier yandan da sermayebirikimi iin emee baml olmak kapitalizme ikinbir elikidir. Kapitalizm asndan bu eliki, alamazbir isel elikidir. Bu adan retimin teknolojimerkezli geliimi, hem istihdam daraltrken aynzamanda sermaye birikiminin de greli olarakazalmasna neden olmaktadr. alan nfusun isizkalma korkusu altnda srekli smrlmesi vecretlerin aada tutulmas ite bu kapitalist tekniksayesinde daha olanakl hale gelmektedir. Dieryandan da al(a)mayan nfusun bir toplumsal artkolarak gerektiinde hem gelimenin nnde birtehdit olarak sunulmasna hem de bu nfusun alannfusu-ilerinden edebilecek potansiyel olarak- baskaltnda tutan bir ara halinde kullanldn grmekgerekiyor.

Bu anlamda kapitalist teknoloji iinde var olduuretim tarznn bilgisini ve ideolojisini tar. Onunyaam kltrn ve yaama biimini rgtler. Buadan teknii verili retim tarzndan bamsz olarakdeerlendirmek mmkn deildir. Teknolojikgelime, retici glerin dier bileenlerini- emei-doay- hayal gcn- idi ediyorsa, ki ediyor,teknolojik gelimelerle yoksullua ve yok olua zmbulunamaz. Yukarda da belirttiimiz gibi bizzatteknolojinin karakterize oluu, yoksulluun vesermaye birikim rejiminin srdrlebilir bir biimebrnmesine olanak salamaktadr. Ne kadar okyoksulluk o kadar ok kr demektir.

26

27

28

toplum kuruluu vurgusu srdrlebilir kalknmanngerekletirilmesi srecinde n plana karlmtr.

Bu bildirgeden sonra 2002 ylnda, Rio Zirvesi'nin onyln deerlendirmek amacyla Dnya SrdrlebilirKalknma Zirvesi yapld. 26 Austos - 4 Eyll 2002tarihleri arasnda yaplan zirvede JohannesburgSrdrlebilir Kalknma Politik Bildirgesi veJohannesburg Uygulama Plan kabul edildi.Srdrlebilir kalknma bildirgesinde, srdrlebilirgelime taahhd yinelenerek, bu amaca ynelik,eitliki ve insancl bir toplum oluturulmas iin ortakykmllkler vurgulanmaktadr. Srdrlebilirgelimenin temel direi olarak nitelendirilenekonomik gelime, sosyal gelime ile evreninkorunmasna ilikin sorumluluklarn yerel, ulusal,blgesel ve kresel dzeylerde gerekletirilmesindede ortak bir sorumluluk tand vurgulanmtr.Tketim ve retim kalplarnn deitirilmesi,yoksulluun ortadan kaldrlmas, doal kaynaklarnkorunmas ve ynetimi konularndaki ortakykmllkler de bildirge de yer ald. Uygulamaplannda ise, su kaynaklarnn serbest piyasakoullarnda korunmas , evre ve insan salkonularnda kalc zmler retilmesi, bu konulardamevcut finansal mekanizmalarn gelitirilmesi, yenifonlar yaratlmas, gelimi lkelerin sivil toplumkurulularnn, gelimekte olan lkelere ynelikfinansal ve teknik yardmlarnn tevik edilmesibelirtilmitir

Bu noktada, Ortak Geleceimiz raporunda belirtilensrdrlebilir kalknma anlay Rio ve Johannesburgbildirgelerinde de yinelenmitir.

Rio zirvesi sonunda ortaya kan biyoeitlilik ve iklimdeiiklii szlemeleri ise bu kapsamda deinilmesigereken noktalar barndrmaktadr. Bu szlemelerinieriine girmek yerine temel yaklamlarn aklamaknemlidir. Bu nedenle de szlemelerde, evre veekonomi arasndaki ilikide temel mant ortayakoyan dsallklarn iselletirilmesi yaklamnadeinmek gerekiyor. Kapitalist merkezlerde, doanntahribatnn, ekonomik byme nnde engel olmayabaladnn gndeme gelmesiyle birlikte, doanntahribatnn neden olduu maliyetlerin ekonomikolarak nasl anlamlandrlaca tartlmtr. Bununsonucunda Kele ve Hamamc'nn belirttii gibi liberalkuramn ekseninde evre bir 'toplumsal hesaplarsistemi' iine sokulmakta, korunmas ve gelitirilmesiiin harcanacak kaynaklarn gelecekteki avantaj vedezavantajlarnn bugn ki para deeri zerindenhesaplanmas nem kazanmaktadr. Bu yaklamO'Nell'n eletirel olarak belirttii u ekilde birzm nerisi gelitirmitir zm ya ticari mlkiyethaklarnn evresel mallara kadar geniletilmesinin yada maliyet - kar analizi iin evresel mallara glgefiyatlarn verilmesinin salanmasdr. Fiyatlarnevresel mallara kadar genilemesi, bylelikle bunlariin tercihlerin 'gerek' deerlerinin bulunmas,

35

36

37

38

39

TOPLUMU FAYDA MALYET HESABINDA KURMAK

evresel sorunlarn zmne giden yoldur. Doabir kez fiyatlandrlrsa, onun tahrip edilmesi sorunu daancak bu fiyatlandrlma mekanizmas iindezlebilir. Ksacas tahribatn bir bedeli vardr, bubedeli deyen doay tahrip edebilir. Bu fiyatlandrmada elbette kar-zarar hesaplar erevesinde biriletmenin kne yol aacak boyutlarda deildir.Doann fiyatlandrlmas yaklamn, SrdrlebilirKalknma anlayn hayata geirmenin aralarndanolan Kirleten der ilkesinde ve evresel EtkiDee r l end i rme s rec inde gz lemlemekmmkndr . Bununla b i r l i k te se ra gaz emisyonlarnn atmosferdeki orannn drlmesiniesas alan ve klim Deiiklii ereve Szlemesinineki niteliindeki Kyoto Protokolndeki esneklikmekanizmalar da evrenin fiyatlandrlmasyaklamna dayanmaktadr.

Dsallklarn iselletirilmesine getirilen liberalzm, glge fiyat mekanizmas, yan sra serbestpiyasa ekonomisinin tam ileyebilmesi iin evreninde tam rekabet koullarna kavuturulmas, kamusal veortak doa varlklarnn korunabilmesi iin bumallarn zel mlkiyet rejimine sokulmas gerektiidncesi , srdrlebilir kalknma yaklamnnekonomi politikasn btnle kavuturur.

Bu noktada belirtmek gerekir ki, refah devleti ideolojisibir yandan teknolojik determinizmi dayatrken dieryandan da tm toplumu ve doay bir fayda maliyetanalizleri sitemine indirgemektedir. Srdrlebilirlikkavramnn bu piyasa ekonomisine dayal faydamaliyet analizi yaklam tm deerleri zel mlkiyetkonusu haline getirmenin de yegne aralarnsunmaktadr.

Ortak ve Kamusal doa varlklarnn, zel mlkiyetkonusu yaplmas da yeni liberal eksende kalknmannsrdrlebilir olmasnn en etkin arac olarak saylr.

40

41

42

43

ZEL MLKYET: BR DAHA SYLE

RO'DAN BUGNE: AYNI TAS AYNI HAMAM

Ortak Geleceimiz Raporu'nun yaynlanmasndansonra, 3-14 Haziran 1992 tarihlerinde Brezilya'nn RioDe Janeiro kentinde Birlemi Milletler evre veKalknma Konferans dzenlenmitir. Konferansnsonucunda, Rio Bildirgesi, Gndem 21, Ormanlkeleri, klim Deiiklii Szlemesi ve Biyolojikeitlilik Szlemesi ad altnda be temel belge ortayakmtr. Bu belgelerin tamamnda SrdrlebilirKalknmadan bahsedilmesine karn kavramtanmlanmamtr. Rio Zirvesi'nde evreye ramenkalknmann salanamayaca, kalknmann ihmaledilmesi ile evrenin korunamayaca anlayyinelenmitir. Bu anlayn hayata geirilmesi iin 27maddeden oluan Rio Bildirgesi kabul edilmitir.Srdrlebilir Kalknma yaklamnn eylem planolarak Rio Zirvesi'nde kabul edilen Gndem 21 Belgesiile gnll kurululara kalknmann salanmasndaaktif roller biilmitir.

Rio Zirvesi'nin ardndan Birlemi Milletler 1994Kahire nfus ve Gelime Konferans, Birlemi Milletler1995 Kopenhag Sosyal Gelime Konferans, BirlemiMilletler 1995 Pekin Drdnc Dnya KadnKonferans ve Birlemi Milletler 1996 stanbul HabitatI I Konferans srdrlebilir kalknmannsalanmasna ilikin yaplan zirvelerdir.

stanbul'da yaplan Habitat II Konferans tezimizasndan Rio Zirvesi ile kabul edilen Gndem 21 kadarnem tamaktadr. Bu konferans ardndan gelen onylda, Habitat II Konferansnda ekillenen belgelerin veHabitat II ncesinde ve sonrasndaki gelimelerinyaratt dnsel, politik, ekonomik, sosyal eilimlerinde etkisiyle, Trkiye'de evreci rgtler, sivil toplumkuruluu sylemini iselletirmi, kendilerinikalknma da aktif rol alan rgtler olarak tanmlamayabalamtr. Bu nedenle almamz asndan, HabitatII Konferans zerinde de durmak gereklidir.

Habitat II'yi dier konferanslardan ayran, Konferansndevletleraras niteliinin deimi olmas ve siviltoplum kurulular, platformlar ve sivil inisiyatiflerinkonferansta etkin rol alm ve katkda bulunmuolmalardr. Habitat II Konferansnn mesaj,devletlerin insan yerleimleri ynetimine ilikin varolan sorumluluklarnn bir ksmn, kabul edilir lleriinde farkl dzeylere devredilmesi gerektii olmutur.Bu konferansla lkeler ve dier uluslararas kurululartarafndan; sadece hkmetlerin ald kararlar veuygulamalarla zmlere ulalamad tespiti yaplmve bylelikle yeni prensipler ve politikalar domutur.Konferansn uluslararas dzeyde kabul gren KararBelgeleri olan "stanbul Deklarasyonu ve HabitatGndemi" iinde bu prensipler ve politikalaramlanmtr.

Habitat II zirvesinin ardndan 2000 ylnda, BirlemiMilletlere ye lkeleri kapsayacak ekilde ilan edilen,Birlemi Milletler Bin Yl Bildirgesinde de sivil

29

30

31

3 2

33

34

dosya srdrlebilirlik: kent ve mimarlksrdrlebilirlik: kent ve mimarlkdosya srdrlebilirlik: kent ve mimarlksrdrlebilirlik: kent ve mimarlk8 9

10 11

Grsel

DPNOTLAR

1

2

3

4

5

6

7

Tlay Arn,, Petrol Year

Book for 1993-1994, stanbul, 1995, s.551.

Bu konuda baknz, Birgl Ayman Gler,

, ada Yerel Ynetimler Dergisi, 9/2, Nisan 2000, s.14-29.

1945 ylndan sonra kapitalist lkelerin ekonomikmodelini olan Keynesyen Politikalar, John MaynardKeynes'in gelitirdii ekonomi anlayna dayanr. Bu, entemelde tam istihdam salama ve tam istihdam mmknklmak iin vergilendirme, sbvanse etme ve borlanmayadayal ekonomi anlaydr. Bu konuda baknz, E.K. Hunt,

, (ev: M. Gnay), Dost Kitabevi,Ankara, 2005. Aruoba'ya gre Bu iktisat politikalaryatrm-GSMH oranlarn arttrmak, baka bir syleyile,zellikle sanayi mal retim artn mmkn olabilecek enyksek noktaya kartmak zerine kuruludur. elikAruoba, evre Ekonomisi Gelime Ekonomisi,

iinde Der: Ruen Kele, mge Kitabevi, 2.Bask, 1997, s.179.

Bu kriz, kapitalist sermaye birikiminin genelkarakteristiinden kaynakland gibi zelde de, KeynesyenPolitikalarn sava ekonomisine dayal ve gvenilmez birborlanma yapsna dayanmasndan kaynaklanr. Bukonuda ayrntl bilgi iin baknz: Hunt,

s.497-527.

Konunun 1960'l yllarla birlikte retim ve tketimkalplar eksenindeki tartld yazlar iin ise baknz:Rachel Carson, , (ev. . Gler) PalmeYaynclk, Ankara, 2004.

rnein, Birleik Devletler'de sivil haklar hareketiylernei grlen toplumsal krizler, 1960'lann kent tarasayaklanmalar ve sava kart hareket kapitalizmdekitoplumsal uyuma ilikin inancn temelini rtt. ncdnya lkelerine ynelik saysz gizli kapakl devirmefaaliyetleri ve askeri istilalar, halkn kapitalist emperyalizmdneminin gerekten sona erdiine ilikin inancnzayflatt. Amerika'nn Vietnam yenilgisi kamuoyununsouk sava ideolojisine inancn ciddi olarak sarst.Nihayet, ynetimin Watergate skandalyla sonulanan,btn dneme yaylm saysz hile, aldatma, yalan vesahtekarlnn ortaya kmas, kapitalist ynetimlerinsadece her bireyin refahyla ilgilenen ve dnya apndabar, uyumu ve kardelii gelitiren, halkn tarafsz,yardmsever, demokratik hizmetkarlar olduuna ilikininanc tahrip etti. Hunt, a.g.e., s.609. Dier yandan ise,1972 ylnda yaymlanan Roma Klb'nn BymeninSnrlar raporu ile de ekonomik bymenin sonularnadikkat ekilmi ve zm olarak sfr byme yaklamortaya atlmtr. Kele ve Hamamc bu raporun ieriihakknda unlar syler: Bu rapora gre, doal kaynaklarnfusun hzl artna yetmeyecek ve iinde yaadmzevre, 150 yla varmadan yaanabilir nitelikleriniyitirecektir. Bu nedenle, evreyi korumak ve gelitirmekamalanyorsa, gelime hz yavalatlmal, durdurulmaldr.nk gelime, uygarlama, insanl ac bir sonayaklatrmaktadr. Ruen Kele-Can Hamamc,

, 5. Bask, mge Kitabevi, 2005, s.235-236.

Sfr byme yaklam ile piyasa ekonomisi dndakiekonomik modeller ayn anlama gelmez. Kapitalizm dekonomi modelleri de u ya da bu tarzda ekonomik biretkinlie dayanr. Bu ekonomik modellerin byme

Uluslararas Para Fonu, Dnya Bankas veBirlemi Milletler'in Kalknma Stratejileri

YerelYnetimleri Glendirmek mi? Adem-i Merkeziyetilikmi?

ktisadi Dnce Tarihi

nsanevre Toplum

ktisadi DnceTarihi

Sessiz Bahar

evrePolitikas

modelleri olmamas bu iki yaklamn farkl sylemlerolduunu gsterir. Hatta kimi grler sfr bymeyaklamnn kapitalist uygarln kendi dndakiekonomileri smrmek ve gelimelerini engellemek gibibir amaca da hizmet edebilecek ekildeyorumlanabilecei grlerini dillendirmilerdir. Bukonuda H.M. Enzensberger'in deerlendirmesi iinbaknz: Kele-Hamamc, , s.235.

Asya, Afrika ve Latin Amerika'daki gelime sorununakinci Dnya Sava'ndan sonra dikkatlerini ynelteniktisat grlerine ilikin Hirschman unlar belirtir, II.Dnya Sava sonunda dikkatlerini bu lkelere ynelteniktisatlar, bunlarn o kadar da karmak olmadnainanyorlard; kii bana milli gelir yeterinceykseltilebilirse sorunlar zlecekti. Daha nceleri 18.yzylda 'kaba ve barbar', 19. yzylda 'geri kalm' ve20. yzylda 'azgelimi' olarak nitelenen lkelereduyulan horgr hep bu lkelere ekonomik ya da bakaalardan ve sert iklim, yetersiz kaynaklar ya da aa statatf biimini almt. Yeni ekonomik byme retisiylehorgr daha incelmi bir biimde karmza kt:aniden, bu lkelerin ilerlemesinin sorunsuz ve dorusalolaca varsaylmaya balad, yeter ki doru entegrekalknma programn benimsesinler! Her eyin nnegeen yoksulluk sorunlar veriyken az gelimi lkelerinkurulmu oyuncaklar gibi ilemesi, eitli kalknmaaamalarndan tngr mngr ilerlemeleri bekleniyordu.Albert O. Hirschman,

, (ev. S. ztrk), Kalknma ktisad Ykseliive Gerilemesi iinde, (Der. Fikret enses), letiimYaynlar, 3. Bask, stanbul, 2003, s.51.

Kalknma anlayndaki dnmde Fishlow'un 1970nfus saymna dayanan ve arpc bymeye ramen (yada bu yzden) Brezilya'da gelir dalmnn daha daeitsiz hale geldii ve baz dk gelir gruplarnn mutlakolarak da eskisinden kt duruma dtkleri bulgusuzellikle etkili oldu. Hirschman,

, s.49.

Bu durum Dnya Bankas bakan Robert.McNamara'nn 1972 ynetim kurulu toplantsnda yaptkonumaya da yansd. Kalknmann, dalm hedeflerineuygun olarak nasl biimlendirilecei ya da byme vedalm hedeflerini birletirecek politikalar anlama abasiine girildi. Hirschman, s.49.

Hirschman, s.50. Kalknma iktisad yazn iinde saylansrdrlebilir kalknmann niceliksel deerlere vurguyapt, bunun yerine srdrlebilir gelime kavramnntercih edilmesi gerektii ynndeki kimi tartmalarakarn bu tez de, kalknma ve gelime kavramlarkullanldklar ekonomik ve sosyal balama sadkkalnarak e anlamda kullanlmtr. Bununla birliktekalknma iktisad da kimi zaman gelime iktisad olarakanlm ve bu iki szck birbirinin yerine kullanlmtr.Yukarda da belirttiimiz gibi kalknma anlay iinde birdnm ifade eden Srdrlebilir Kalknma yaklamyerine Srdrlebilir Gelime szc de kullanlabilir.'Srdrlebilir Kalknma'y, 'Srdrlebilir Gelime'denfarkl sayan grler iin baknz, Ruen Kele,

, 2.Bask, Ankara, mge KitabeviYaynlar, 1998; Ayegl Mengi-Nesrin Algan,

, SiyasalKitabevi, Ankara, 2003; Pnar Klolu,

, TurhanKitabevi Yaynlar Aratrma ve nceleme Dizisi:3, Ankara,2005; Bununla birlikte kalknma yazn iinde gelime ve

evre Politikas

Kalknma ktisadnn Ykselii veGerilemesi

Kalknma ktisadnnYkselii ve Gerilemesi

Kent BilimTerimleri Szl

Kreselleme ve Yerelleme anda BlgeselSrdrlebilir Gelime: AB ve Trkiye rnei

Trkiye'ninevre Politikalarnda Srdrlebilir Gelime

8

9

10

11

Serbest piyasa evreciliinin merkezinde, doalkaynaklar zerinde iyi belirlenmi mlkiyet haklarbulunur. Bu yaklam Hardin'in ortak mallarntrajedisi olarak nitelendirdii teoriden de beslenir.Ortak mallarn trajedisi anlayna gre, evreselmallarn zel mlkiyet konusu olmamas neticesindeevrenin ar smrs sz konusu olur. Bu anlayagre, yaplmas gereken mlkiyet haklarnn hukuksalgvenceye kavuturulmas, hukuksal olarak gvenceyekavuturulmu mlkiyet haklarnn mekn ve zamanboyutlarnn net olarak tarif edilmi olmas, mlkiyethakknn gelimesi iin kiilerin tevik edilmesi gerekir.evresel varlklarn korunmasndan kar olanlara,ortak mallarn mlkiyeti verilmese bile bu konuda karolan kii ya da gruplarn sorumluluk stlenmelerizendirilebilir veya salanabilir. Bu dorultuda, ortakmallarn piyasaya kazandrlmasnda irketlere, siviltopluma ve bunun iinde evreci gruplara da frsatlarverilir. Ortak varlklarn piyasaya kazandrlmas bunoktada bir trajediyi deil; byk bir frsat dasimgelemektedir.

Bu mantn izini srecek olursak rnein, Biyolojikadan zengin bir blgenin srdrlebilir kalknmailkesi dorultusunda korunmas iin bu alann mlkiyetkonusu olmas gerekir. Bu mlkiyet konusu alankoruma sorumluunu stlenen kii ya da grup bu alannkullanmn belli bir fiyatla dzenler. ncelikle bublgenin ekonomik deerinden birinci derecedeyararlananlar, bu yrede yaayanlar, kullanmmaliyetlerini stlenir. Bylece fiyatlara duyarl olanbireyler ortak mallarn ar kullanmndan kanrlar, bumal pahal bulan bireyler bu maln ikamesini bularakortak maln ar tketiminden vazgeerler. Eer, ortakmala dayal bir ekonomik etkinlik gerekletiriyorlarsaekonomik etkinlik alanlarn deitirirler, gelitirirler yada teknik dzenlemelere giderler. Ayn zamanda bualanlarn kullanmndan elde edilen gelirle de bualanlarn korunmasnn finansman yaratlr.

Bu noktada toparlayacak olursak srdrlebilirkalknma anlay en temelde piyasa ekonomisine dayal

44

45

46

47

48

49

bir kalknma anlaydr. Temel ekonomik mekanizmalarda piyasa mantnn iinden tretilir. Piyasaekonomisinin sermaye birikimine dayal ileyiininsnrlar doay da kapsayacak ekilde geniletilir. Buaslnda kapitalizmin her eyi metalatrmaya dnkmantnn da zorunlu sonucudur. Piyasa mantndaevrenin korunmas da ancak evreden kar eldeedilebildii oranda mmkn hale gelir. SrdrlebilirKalknma yaklam sermayenin yeniden retimisrecinde, evreyi de kapsayacak ekilde geniletilmi birbirikim modelidir. Refah devleti ideolojisinin kntlerizerinden sermaye birikimini yeniden srdrlebilirklmann yolu, ihtiyalar evrenini yeniden tanmlamak,yoksulluu srekli ve yeniden bir tehdit olarak retmek,bymeye dayal kalknmacl kutsamak, doaykamusal niteliinden, toplumu da doa bedenindenarndrmak, bu adan da zel mlkiyet konusu halinegetirmek, srdrlebilirlik kavramnn unsurlarnoluturmaktadr.

Refah toplumu ve konformizm arasna skan ruhlarmzaran bu kavramlar dnyasnda birer yalancya veyabancya dnme korkusu altnda yayoruz. Sreklidnyay dntrme mitlerini ardmz tarihsahnesinde bu dnyann ykn kaldracak bir bak asyeni kavramlar dourmak zorunda.

. tesinde berisinde dolanptop yekn kn gbeinde olduumuzusylememenin adyla konumaktan vazgemekgerekiyor. Bir yandan yeni klelik dzeninin politik diliniiselletireceiz ve yaam dnyamz bu eksendergtleyeceiz, dier yandan da saatleri ayarlamaenstitsndeki memurlar tatl bir tebessmle okuyacaz.Bu iki dnya uzlamaz. Bu iki dnyadan birincisi,yoksullua ve ykma ila diye vaat edilen cehennemindibindeki kzlck erbetine srdrlebilirliigmmektedir. Ulaabilene ak olsun

Dnyann ekolojik ykm karsnda baka yol yokyalanlaryla kendimizi imha ediyoruz. Belki de bu imhatam da kapitalist retim tarznn armaandr. Kitlesel yokolularyla korkutulan ve bunu srekli bir bombardmanaeviren uygarlk bekileri, sorunlarmz yava yavazelim buyuruyorlar. Oysa byle bir dnyada yavayava zlen, yaama inancmzdan baka nedir ki?..Ama kendileri de biliyor ki bu kapitalist dnya bir imhadnyasdr.

zerine bu kadar ok yaz yazlm, bu kadar ok szsylenmi bir kavram yeniden anlatmak neye yarad?Belki de bir tek eye, yaama dair ideolojik-kavramsalcephaneliimiz ne ise biz de o kavramlar dnyasnn

demeye O kavram hi kullanmasak daadn anmaya korksak da, onun dnyasndankonutuumuz srece bu dnyann yaanabilir olmasnnmmkn olmadnn hatrlatlmasna. Yeni bir eysylemedik belki de ama alma konular kavramlarortadan ikiye blp yeni sfatlar yaratmak olanlar,burjuvazinin suretinden bir yaam ina ettiklerinidnyorlarm acaba?..

SONU: HADGDELMBU KAVRAMLARDAN

amanlar nklcyla byy bozamazlar

yolcusuyuz ...

dosya srdrlebilirlik: kent ve mimarlksrdrlebilirlik: kent ve mimarlkdosya srdrlebilirlik: kent ve mimarlksrdrlebilirlik: kent ve mimarlk

kalknma anlaylarn e anlamda kullanan grle iinbaknz, Fikret enses, Gelime

, Kalknma ktisad Ykselii veGerilemesi iinde, Der. Fikret enses, letiim Yaynlar, 3.Bask, stanbul, 2003; Fikret Bakaya,

, 3. Bask, mge KitabeviYaynlar, Ankara, 2000; Fuat Ercan,

, 2. Bask, Balam Yaynlar,stanbul, 2001.

Bu konuda baknz, Thomas Crocker ve A.J. Rogers,Environmental Economics, Holt,Newyork, 1971., GarretHardin, , 162,1968, 1243-1248.

Mengi- Algan,,

s.19.

Ayegl Kaplan, ,Mlkiyeliler Birlii Vakf Yaynlar, Ankara, 1997, s.123.

Dnya evre ve Kalknma Komisyonu,(ev.B. orak), TSV, 2. Bask,1987,s.73.

A.g.e., s.73.

A.g.e., s.74.

Ayn yerde

Ayn yerde

Ayn yerde.

Ayn yerde.

A.g.e., s.125.

Toplumsal rgtlln kapasitesini arttrmak, kapasitetesisi en genel anlamda srdrlebilir kalknma anlaynyrtecek hkmet ve onun dndaki rgtllklerinidari, mali ve finansal sorunlarnn yaplandrlmasylammkn olaca vurgulanmaktadr.

A.g.e., s.127.

Ayn yerde.

A.g.e., s.128.

A.g.e., s.128-129.

Fosil yaktlarn yerine temiz enerji kaynaklar olarakadlandrlan gne, rzgr, biyomas enerjisinin teklifedilmesi atmosferdeki karbon miktarnn iklimde iddetlideiimlere yol amayacak dzeyde tutulmas niyetiyolunda bir adm olarak deerlendirilse bile; bu teklif,verili retim ve tketim kalplarn deitirmeperspektifinden beslenmedii lde sorunu gerekanlamda zme potansiyeli barndrmyor. Atmosferdekikarbon miktarnn artmasna neden olan doal ormanlarnsanayiye ya da endstriyel tarm ve hayvancla kurbanedilmesi, uluslararas tamaclk sektrnn her geengn bymesi ve otomobile dayal bir uygarlntoplumsal tketim alkanlklarnn, retim tarzndakideiikliklerle mmkn olabileceinin hesabakatlmamas bu tr nerilerin zm yolunda alternatifolabilme gcn zayflatyor. Daha genel bir anlamda dau sylenebilir ki, retici glerin geliiminin doas,retim ilikileri tarafndan belirlenir. Neyin, nasl, nekadar, ne iin retildii hesaba katlmadan teknolojikalternatifler en fazla piyasadaki enerji deseninieitlendirmekten daha fazla bir ie yaramaz.

Mengi-Kaplan, s.22.

ktisad ve ktisadiGelime Nereden Nereye?

Kalknmaktisadnn Ykselii ve Gerileyii

ModernizmKapitalizm ve Azgelimilik

The Tragedy of the Commons, Science

Kreselleme ve Yerelleme andaBlgesel Srdrlebilir Gelime: AB ve Trkiye rnei

Kresel evre Sorunlar ve Politikalar

OrtakGeleceimiz

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

APK (Aratrma Planlama Koordinasyonu Bakanl),, http://www.ogm.gov.tr/rio/rio1.htm, (5.12.2005)

Ortak Geleceimiz Raporunda da gnll kurulularakalknmada aktif roller biilmitir. Ancak Gndem 21 ileuluslararas bir resmi belgede bu durumsistematikletirilmitir. Gndem 21, gnll kurulular[hkmet d kurulular adyla], yerel halk, dezavantajlgruplar[yoksullar(iftiler ve iiler de dahil), kadnlar,ocuklar, genler] kalknmann katlmcs ya da ortaklarolarak grmtr.

Mengi-Kaplan, s.34.

,http://www.toki.gov.tr/habitat/habitat/index.html,(7.11.2005)

Ayn yerde.

Bildirge'nin 8 temel kalknma hedefi vard. Bunlar, Aryoksulluk ve aln ortadan kaldrlmas, Evrenselilkretimin gerekletirilmesi, Kadn-erkek eitliininsalanmas ve kadnlarn konumunun glendirilmesi,ocuk lmlerinin azaltlmas, Anne salnniyiletirilmesi, HIV/AIDS, stma ve teki hastalklarlamcadele edilmesi, evresel srdrlebilirliin salanmas,Kalknma iin kresel bir ortaklk gelitirilmesiydi.

,http://www.un.org.tr/un_tur/binyilkalkinmahedefleri.asp,(7.12.2005)

Mengi-Kaplan, s.56.

Adem'in de vurgulad gibi, Burada dikkat ekilmesigereken nokta, suyun kamusal bir rn olduundanbahsedilmemesidir. Bylelikle temiz suya eriimi olmayanyoksul insanlar zel sektrn insafna braklm oldu.idem Adem, Vahi Kalknmann Sonu ya daSrdrlebilir Yoksulluun Balangc,

, say:2, Ankara, 2003, s.14.

Kele ve Hamamcya gre, evreyi kirletenlerin,maliyetini karlamak gereini duymadklar zararlsonulara ekonomistler dsallk adnn vermektedir.s.159; Davdson'a gre de Neoklasik ekonomistler evrekirliliine, dsallk adn takmlardr, nk maliyetleri,neoklasik ekonomilerin dayal olduu piyasa ekonomisiningenellikle dndadr. Piyasada etkin ekilde alnpsatlmayan her ey, ekonomik piramidin dndadr vegenellikle neoklasik ekonomi analizlerinde grmezdengelinir. Baz ekonomistler bu dsallklar, piyasa kusurlaradn verdikleri eyin bir rnei olarak incelerler. Alpsatlabilir kirlilik permileri bu dsall iselletirmi, havakirliliini piyasada etkin ekilde ve baaryla alnpsatlabilen bir emtiaya evirmitir. Erc A. Davdson,

,(ev.) B. Dibudak, TSV,Ankara, 2004, s.70.

Kele-Hamamc, s.158.

John O'Neill,, (ev. T.Boyraz), Gri ve Yeil

Teorik Dergi,1, alanlar Yaynclk, 2005, s.70.Davdson'a gre ise Atmosfer ne kadar paha biilmez birkaynak olursa olsun, mavi gkyzne yine de, onukoruyabilmek iin, bir piyasa deeri biilmitir. Kkrtgazlarnn bacalardan salnabilmesi iin, parayla alnpsatlabilen permilerin lanse edilmesi, ekolojik ekonomininilgin bir baar yksdr. ABD hkmeti belli birdzeyde kkrt emisyonunu kabul etmeye raz olmakta,

RioSreci

Habitat ve Toki

BinylKalknma Hedefleri Nedir ?

ksir EkolojikPolitika Dergisi

Gayrisafi Milli Haslay Yiyemezsiniz: evrenin nemliOlduunu Varsayan Ekonomi

Sosyalist Hesaplama ve evresel DeerBime: Para, Piyasa ve Ekoloji

kirleten kurumlara permiler vermekte, sonra bu permilerherhangi bir mal gibi alnp satlabilmektedir.Davdson,s.69.

klim deiikliine neden olan sera gaz emisyonlarn(salmlarn) azaltmaya ynelik eylem stratejilerini veykmllklerini,

dzenlemektedir. Haziran 1992'de Rio'dagerekletirilen Rio Zirvesi'nde imzaya alm ve Mart1994'te yrrle girmitir. Bu szleme ve Biyolojikeitlilik szlemesi temel olarak dsallklarniselletirilmesi yaklamndan beslenmektedir.Szleme'nin nihai amac, Atmosferdeki sera gazbirikimlerini, insann iklim sistemi zerindeki tehlikelietkilerini nleyecek bir dzeyde durdurmaktr. Yasalykmllk giriimleri ve yasal ykmllk hedefleri ise,srasyla, DS Taraflar Konferans'nn (TK) 28 Mart-7 Nisan1995 tarihleri arasnda Berlin'de yaplan 1. Toplants'ndakabul edilen Berlin Buyruu'nda ve Aralk 1997'de kabuledilen Kyoto Protokol'nde yer almaktadr. EsneklikMekanizmalar ile ilgili ayrntl bir yaz iin baknz: MuratTrke,http://www.meteor.gov.tr/2005/arastirma/iklimdegis/iklimdegis8.htm (8.9.2005)

Dademir'e gre, kapitalist ekonomik sistemde birokevresel varln kamusal mal olmas ve piyasalarnnolumamas nedeniyle, fiyatlarn yol gstericiliinde kararveren ekonomik birimlerin evresel varlklarn geleceinesahip kmalar ve korumasna zen gstermesorumluluunu tamalar mmkn olmamaktadr. zcanDademir,

, Gazi Kitabevi Yaynlar, Ankara,2003, s.158.

Bu adan liberal iktisat asndan birinci ilke, para vemaliye politikalarndaki yaplanmay kapsar. Bu dorultudaliberal iktisat Roodman'a gre, Ekonominin evreselolarak srdrlebilirliini salamaya ynelik evre vergi veyasalar, uluslararas antlamalar ve toplumsal basknngetirdii yaptrmlar, zel kesimde ve kamu kesiminde varolan iletmeleri, srdrlemez teknolojilerden uzaklamayave evreyi daha az kirleten, geri dnm oran yksekretim yapsn benimsemeye itmektedir. Mesele sreklibyme olunca Roodman'n ham hayallerinin somut birkarl olmad rahata grlebilir. Ancak yine O'na gre,bu mali ve parasal aralarn dier bileeni ise tevikler vesbvansiyonlardr. evresel ve ekonomik adansrdrlemez yatrmlar yerine, sosyal, ekonomik ve evreunsurlarnn uyumunu gzeten yatrmlarn devletlernezdinde ve uluslararas politik karar vermemekanizmalarnca desteklenmesi mali ve parasal biruygulama arac olarak grlebilir. kinci uygulama aracolarak ise, evrenin ticaret konusu haline getirilirken bukonuda eitli standartlar ve ilkeler belirlenerek, evreselkaynak stokunun korunmas ve gelitirilmesi amalanr.evrenin tam rekabet koullarna kavuturulmasndakinc uygulama arac, yardm politikalardr. Yardmpolitikalar araclyla yoksul lkelerin evresel stoklarnkullanlmasnda daha rasyonel ve piyasaya uygundavranlmas beklenir. Tarmsal retimde youn kimyasalkullanmn engellenmesi, biyolojik eitliliin korunmas,flora ve fauna zenginliinin ekonomik deerekavuturulmas beklenir. Ancak zellikle nc dnyadiye anlan lkelerin genetik ve doa varlklarn temellketmenin bir yolunda bu tr borlandrma politikalardr.evre zerindeki yoksul lkelerin retim basksn azaltmakamacyla harekete geirilen ve evrenin rekabete almasnyeniden dzenleyen son ara ise, yoksul lkelerin d

41

42

43

klim Deiiklii ereve Szlemesi(DS)

KyotoProtokolEsneklikMekanizmalar

evre Sorunlarna Ekonomik Yaklamlar veOptimal Politika Araylar

borlarnn yeniden yaplandrlmasdr. Toplumsalzenginlik dnyann ortak gelecei iin tm insanln mirassaylmazken, doa varlklar tm insanln ortak mirassaylr. Bu ayn zamanda nc dnya da ulusalctepkilerinde ortaya kmasna neden olur. Zengin lkelerin,yoksul lkelerin kaynaklarn kullandrtmad vesmrd eletirisi gelitirilir. Ancak asl zerindedurulmas gereken mesele, doa varlklarnn uluslararasszlemeler ve zor ile mlkiyet konusu haline getirilmesidir.rnein Biyolojik eitlilik Szlemesinin eki niteliindekiCartagena Biyogvenlik Protokol bu konuda hukuksaldzenlemeler iermektedir. Bu ekilde yllardr doavarlklar ile dolaysz bir iliki kuran toplum, artk hukukdolaym ile bir kez daha smrlr. evresi onun iin biryabanc ve maldr.

Terry L. Anderson-Donald R. Leal,, (ev.) V. Fuat Sava, Liberal Dnce Topluluu

Yaynlar No:5, Siyasal Kitabevi Yaynlar, Ankara, 1996,s.5.

Hardin teorisini gelitirirken, ortak kullanma tahsis edilenbir alanda srsne otlak alan amaya alan bir obannkarlat sorun ekseninde aklamaktadr. Buna gre tmotlaklk alan herkese aktr. Her bir oban srsnekataca ekstra hayvann kendisine olan maliyetini vefaydasn dnerek kazancn maksimum dzeye karmayhedeflemektedir. Hardin bu noktada ortak mallarnynetimi konusunda, geleneksel toplumlarda bu alanlarntoplum tarafndan sahiplenilerek ynetildiinisylemektedir. Baknz: Hakan Altnta, Ortak MallarnTrajedisi: Karadeniz ve Hazar Denizlerindeki Kirlilik,

iinde, (ed.) Mehmet. C.Marin, Uur Yldrm, Beta Yaynlar, stanbul, 2004, s.205-248.

Kresel Komuluk raporuna gre de, Kresel ynetimeevre alannda en dorudan zorluk kartan ey, ortakvarlklarn trajedisi nin ortaya getirdii zorluklardr ki, buda ortak evre varlklarnn, yeterli dzeyde bir ibirliiynetimi olmamas nedeniyle ar kullanm anlamnagelmektedir. Kresel atmosferin kirlenmesi ve okyanusbalklarnn azalmas, tpk yerel ortak otlaklarn azalmas veyok olmas gibi, yine ynetim yetersizliinden, salammlkiyet haklarnn ve ortak kaynaklarn kolektifkullanmyla ilgili sorumluluklarn yeterince belirginolmamasndan kaynaklanmaktadr. Kresel YnetimKomisyonu Raporu, (ev.) B. orakDibudak, Trkiye evre Vakf Yayn, Ankara, 1996, s.176.

Anderson ve Leal'e gre, ABD'de toprak sahiplerine kenditopraklar zerindeki yabani yaam iin bedel denirse,yabani yaamla ilgili grleri nemli lde deiebilir. Biriftlik sahibi olan Montana'l Franklin Grosfield, yabanihayvanlarn kuru otlarn tketmesinden ve gece yars,arazisinde avlanmak isteyen avclar tarafndan uyandrlpizin istenmesinden bkmt. Fakat bu tutumu, arazisini biravclk kulbne kiralamaya karar verince deimitir.Avclar, Grosfield'e hayvanclk faaliyetini destekleyecek birgelir salamlar ve kendi ifadesiyle 'en ktsorumluluklarmzdan birini (yabani yaam) bir aktif kymethaline dntrmtr. Anderson - Leal,

, s.95.

, s.176.

Ortak mallarn piyasa deerine kavuarak korunmasndamlkiyet haklarnn kurulmam olmas kadar nemli dierengel olarak ise devletin piyasaya mdahalesi gsterilir.

44

45

46

47

48

49

Serbest Piyasa veevrecilik

evre Sorunlarna ada Yaklamlar: Ekolojik, Ekonomik,Politik ve Ynetsel Perspektifler

Kresel Komuluk

Serbest Piyasa veevrecilik

Kresel Komuluk

dosya srdrlebilirlik: kent ve mimarlksrdrlebilirlik: kent ve mimarlkdosya srdrlebilirlik: kent ve mimarlksrdrlebilirlik: kent ve mimarlk12 13

14 15

Sanayi devrimi ile balayan sre, retiminamasallat ve bu amacn gereklemesi iin doannkendini yeniden retebilme kapasitesinin zerinde, birsonsuz girdi gibi kullanld bir dnemin balangcolarak okunabilir. Bu okuma da en geni anlamdagnmzde ska sz edilen evre sorunlarnntarihesini belirtmek iin yeterli olacaktr.

retim ve yeniden retim, byme ve daha da bymekskacnda evre sorunlarnn fark edilmesi, doavarlklarnn snrsz olmadnn ve tkenmesi halindede yerine konulacak bir benzer bir girdi ninbulunamadnn fark edilmesi, sistem aralarnn bualanda da yer edinmesine neden olmutur. Buyntemle, korumaclk, mevcut retim biimininoptimum ve gelecek vaat edecek ekilde devamnsalamaya alacak, hem de kapitalist sistemin yarattretim- tketim dngsnn iinde bir garip girdininkorunmasn salayarak bu alanda sistem d eletirileretam da sistemin iinden cevaplar reterek tartmalarbatakln ta dibine ekmeye alacaktr.

Su sorunuyla burun buruna kalan topraklar, alktanlmlerle yklm toplumlar ve daha rnekleriarttrlabilecek pek ok soruna kar srdrlebilirkalknma kavram ne kadar cevap olabilecektir? Buyaznn amac, bu sorunun ( ve benzeri dier sorulara)yantlarndan yalnzca bir blmn oluturan, sondnemlerde adn ska duyduumuz ve evre politikasaralar arasnda saylan srdrlebilir kalknmakavramnn ne olduu hususuna uluslararas ve ulusalmetinlerde nasl yer verildiini belirterek yantaramaktr.

BR ARPA BOYU YOL

1970'li yllar evre sorunlarnn grnr hale gelmesi vebununla paralel olarak uluslararas metinlerde konuylailgili kavramlara yer verilmeye balanmas asndanmilat kabul etmek ok da yanl olmayacaktr.

lk nerede ve ne zaman kullanld konusunda bir uzlaolmamasna karn, yaygn kabulde srdrlebilirkalknma kavramnn douu asndan nemli saylanBirlemi Milletler nsan evresi Konferans (Stockholmkonferans olarak da anlr1972) Deklarasyonunadeyinilerek incelemeye balanabilir.

Deklarasyonun birinci maddesinde

denilerek gelimi(!),kapitalist, smrgeci devletlerinden yana bir zelsorumluluk tanmlanmadan evreyi koruma greviinsana verilmi, ancak bu korunmann da snrszolamayaca/olmamas gerektii hemen izleyenmaddelerde aklanmtr. Aklamaya kalknmannnemi vurgulanarak balanmtr:

Bu artn zarar grmemesidnlm olmaldr ki evrenin korunmasndabelirlenen snrlama :

. Ksaca bugnk ve gelecek nesilleriin evrenin korunmas gerektiini ancak bu korumannkalknmaya halel getirmemesi halinde mmkn olmasgerektii belirtilmitir. Ya da tersten okumaylakalknmann nndeki engellerden biri olan evrekoruma ancak kalknma amacna zarar getirmediilde salanabilir denmitir. Bir ksr dng de ancak buekilde anlatlabilir derken srdrlebilir kalknmakavramna ve bu kavramn tanmna da ilk kez aka yerveren metin olan Ortak Geleceimiz Raporu 1987'dekarmza kar.

Birlemi Milletler evre ve Gelime Komisyonu'nunBirlemi Milletler Genel Kurulunda sunulan, OrtakGeleceimiz Raporu kalknmac ve ortaya kardevre sorunlar arasnda orta yol bulma abas iinde,retim ve tketim ilikilerine dokunmadan ve bu mevcutilikilerin devam halinde gelecekte de etkilerinibyyerek gstermesi beklenen sorunlara kar iyi niyettemennisi olmas tesinde misyon iermeyen bir metinolarak tarihe gemitir.

Bu iyi niyet temennilerini dile getirirken

bahsedilmitir. Buna karlk bugnk vegelecek kuaklarn dayanmas ngrlrken, mevcuttoplumsal ilikiler iinde dayanmann nasl yaplaca,adil paylamn olmad bir dzende Raporda kurtarc

nsann bugnk vegelecek nesiller iin evreyi korumak ve gelitirmek iinciddi bir sorumluluu vardr.

nsana uygun biryaam ve alma evresini salamak ve hayatstandardn iyiletirmek iin ekonomik ve sosyalkalknma arttr.

lkelerin evre politikalar,gelimekte olan lkelerin bugnk ve gelecektekikalknma potansiyelini destekleyecek ve olumsuzetkilemeyecektir

bugnkkuaklarn gereksinimlerini gelecek kuaklarngereksinimlerini karlama haklarn ellerinden almadankarlamalar gerektiinden, srdrlebilirkalknmann yalnzca evre ve ekonomi ilikisine deilayn zamanda sosyal, kltrel ve siyasal boyutununolduundan

BR KALKINMACILIK MASALI

Ilgn zkaya, A..H.F. evre Hukuku ABD

olarak gsterilen nfus artnn durdurulmasndan nebeklendii, yaanan ve adna evre sorunudediimiz sorunlar, ilk elden en yakc ekildeyaayan yoksullar iin kalknmaclk mantnnimdiye dek grnenden ne kadar farkl sonularolabilecei sylenmemitir. Yenilebilir enerjikaynaklarna ynelimin arttrlmas gerektiisylenirken ne iin, kim iin retim sorusunun yantmetinde aranmad gibi buna benzer dier sorulariin yant, karlabilecekse de, mevcut retimbiimleri n kabul saylarak tanmlamalara yerverilerek cevaplanmtr. Tm bunlarn sonucu olarakda bu masaln tm aktrlerinin bu masaldaki yerlerinialmas iin arlmas ge olmamtr: RapordaDnya Bankas bata olmak zere uluslararas finanskurulular programlarnda ve projelerinde bu yenikelimecii kullanmaya ya da dier bir deyilesrdrlebilir kalknma anlayn uygulamayaarlmtr. Bu ar Dnya Bankas'nn liderlikrolnn srdrlebilir kalknma asndan nemliolduu belirtilerek yaplmtr.

Bu dnemden sonra sahiplenilmesi ve kelimehazneciklerimizde yer almas ok srmezsrdrlebilir kalknma kavramnn. yle ki 1992ylnda yaplan ve Gndem 21'lerin temellerininatld evre ve Kalknma Konferans nn (dieradyla Rio Zirvesi) sonucunda oluturulan iklimdeiiklii, ormanlarn korunmas, biyolojik eitlilikkonularndaki uluslararas szleme metinlerininanahtar kelimesi yine srdrlebilir kalknmaolmutur bile.

Bu masaldaki perinin sihirli denei bu kavramolmutur artk; dedii yerde yaratt lt gzlerikamatrmaya balamtr. Parltnn altn grmemizisalayan ise ancak yaanan gerekliklilerin byteciolabilecektir. Tpk Rio Zirvesi'nin uluslararas eylemplan sunan 'Gndem 21' Belgesinin hedefleri ilegelinen noktadan konulan hedeflerin sonularnabakldnda grlenler gibi...

Buna gre ncelikle Gndem 21 Belgesine ksacabakmak yararl olacaktr kansndaym: 2. blm

balndaticaret ve evrenin karlkl desteklenmesininsalanmasn, gelimekte olan lkelere yeterli malikaynaklarn salanmasn hedefler arasnda saym; bal tayan 3. blmde detm insanlarn srdrlebilir bir yaam iin gerekliolanaklara kavuturulmasn, salkl ve srdrlebilirevre ynetiminin yoksul blgeler iin salanmasnnnemi vurgulanarak yoksulluun azaltlmas iinistihdam politikalarnn gelitirilmesini hedef olarakkoymu; 29. blm

nin yoksulluun ortadankaldrlmas hedefindeki nemi vurgulanm; ievreleri de unutulmam ve 30. blmde

SHRL AYNA VE UYUYAN PRENSES

gelimekte olan lkelerde srdrlebilir gelimeninhzlandrlmas iin uluslararas ibirlii

yoksullukla mcadele

iilerin ve ii sendikalarnnrolnn glendirilmesi

i

Bir varm bir yokmu,

Kk Prensin gezegeninden biraz byk;

evrenin orta yerinde salnan bir gezegen

varm. nsanlar ekmeklerini, emeklerini,

heyecanlarn, korkularn paylar;

yaadklarn ve umutlarn bir dut aacnn

altnda masallarna katarlarm

Ancak bu gezegende hayat hep byle

gitmemi,

Savalardan ve smrden beslenen bir

dzen gelmi gezegene. Bu dzen kendine

yeni pazarlar, bu pazarlarda kullanlmak

zere de yeni kavramlar aramaya balam.

nsanlarn bir ksm umutlarn bytmeye,

paylamaya ve bu dzende kendilerine

biilen rollere kar dut aalarn

savunmaya devam etmiler.

Ama dier ksm,

hayallerinde bile eski zamanlarndaki gibi

birlikte retip adilce paylatklar

gnlere yer vermez olmular

ki onlar bu masaln

konusunu oluturuyor,

dosya srdrlebilirlik: kent ve mimarlksrdrlebilirlik: kent ve mimarlkdosya srdrlebilirlik: kent ve mimarlksrdrlebilirlik: kent ve mimarlk

evrelerinin ve sanayinin glendirilmesi bal iledoal varlklarn giriimciler tarafndan emanetiolarak kullanlmas gerektii ve daha temiz retimindesteklenmesinin gereklilii bu yolda srdrlebilirkalknma politikalarn destekleyen giriimcilerinartmas gerektii belirtilmitir.

Bu hedeflerin benzerlerine OECD, AB ve DnyaBankas metinlerinde de rastlanr olmutur. yle yamasallarda greve arlan barol oyuncular geriplanda kalamazlar ...

rnein OECD metinlerinde srdrlebilir kalknmakavramnn tanm iin Ortak Geleceimiz Raporuklavuzluk ederken , ekonomik faaliyetlerinsrdrlebilir kalknmann ekonomik, sosyal veevresel ynlerinin belirlenmesinde anahtar roloynad , hkmetlerin politikalarnn srdrlebilirkalknma amacnn gerekletirilmesiyle tutarl olmasgerektii sylenir olmu; hatta OECD Srdrlebilirkalknma amalarnn gerekletirilebilmesi iingerekenleri belirlerken Gndem 21 Belgesihedefleriyle benzer ve ou zamanda ayndenebilecek hedeflerden yola kmtr.

AB'de 2002-2006 dnemini kapsayacak 6. ereveProgramnda topluluun temel amac olaraksrdrlebilir kalknma kavramn koyuvermi;srdrlebilir enerji sistemleri, srdrlebilir kara ve

1

2

3

4

deniz yolu ulam ve kresel deime ve ekosistemlero lmak zere konuyu ba l k a l t ndadeerlendirmitir.

Dnya Bankas'nn 2003 ylndaki yllk raporusrdrlebilir kalknma konusuna geni yer vererekbenzer biimde Gndem 21 hedefleriyle paralelhedefler koymutur. Bunlar ar yoksulluungiderilmesi, gelir dalmndaki eitsizliklerinazaltlmas, iklim deiiklii, biyolojik eitlilik, imesuyu azl gibi sorunlarn zmnn salanmasdr.

Bu hedeflerin bykl ve vaat edilen dnyanngzellii karsnda kapitalizmin gereklii kendinitm aklyla gstermeye devam etmitir. Bugereklii kabul etmekte ise beklemek pek ieyaramayacaktr. nk alk artmakta, temiz sukaynaklar azalmakta, yoksulluk bymekte, emek vedoa smrsnn yaratt eitsizlikler gn getikederinlemektedir ve zerine ne rtmeye alrlarsaalsnlar, yaam tmplaklyla karmzdadr.

Bu nedenle 2002 ylnda Johannesburg'da yaplanDnya Srdrlebi l i r Kalknma Zirvesi(Johannesburg Zirvesi olarak da anlr) Rio Zirvesindebelirlenen hedeflerin gerekletirilemedii ve hatta

KURT VE KIRMIZI BALIKLI KIZ BABAANNEYEKARI BRLERM?

belirlenen hedeflerden de olduka geri noktalaragidildiinin kabul edildiinin sonu bildirgesinde yerverildii bir Zirve olmutur. Sonu bildirgesinde

denmitir. Bu ve buna benzertespitlere yer veren balaltndaki blmlerin arpc netlii dndayaplabilecek bir deerlendirme de Dow Chemical-Union Carbide gibi evre ykmcs lkelerarastekellerin destekleri ve dolaysyla ynlendirmelerialtnda gerekletirilen Zirve'nin serbest piyasaceilimlerin daha glendirilip yaygnlatrlmasnakatkda bulunabilecek kararlarn alnmas dndasomut sonular vermemi olduudur. Bu sonuca birde Srdrlebilir Kalknmaya Ballmz balaltnda yine Bildirgenin sylemiyle, gerekten de 'lafsalatas' niteliinde ok sayda neriye yer verilmiolduu da eklenebilir.

Buna karn zellikle sermaye kesimi JohannesburgZirvesinden mutlu ayrlan taraf olmutur. Sorunlarkonusunda ortak kayglar tand izlenimi, sanayici-evreci- hkmetler elele projesi kapsamnda yaratcaile fotoraflar ile talandrlm ancak sonutaaradan geen bunca zaman iinde deiim -beklendii gibi- yalnzca daha da ktye gidiolabilmitir.

Yaanan sorunlarla kalknma ilikisi arasnda bir uzlaaramak ve bu uzla mant iinden zmlerretmeye almak Trkiye'de de dnyadaki seyriylebenzer bir sre izlemitir. Bu srecin Trkiye'deevre sorunlarnn belirginlik kazanmaya balamasve devletin de bu sorunlara kar ulusal ve uluslararasalanda ilgili dzenlemelerin bir paras olmasgerektiini kavramas ile balad sylenebilir.1970'li yllarla balayan srecin zellikle 1980'liyllarda evre ile ilgili yasal dzenlemelerinyaplmaya balamas ile hz kazandnn sylenmesiyanl olmayacaktr.

Sz edilen yllardan balanarak evre ile ilgilidzenlemelerde kalknma ve evre ilikisinin nasl elealndnn deerlendirilmesi iin 1973-1977 yllararasn kapsayan 3.Be Yllk Kalknma Plan'nda yeralan

ibaresi nemlibir veri sunmaktadr. nk bu mantk resmimetinlerde de egemen olmaya balayacaktr. Bununen nemli rnei ise evre konusunda temeldzenleme (saylan 1983 tarihli) evre Kanunu'nun('ama' bal tayan) 1. maddesinde belirtilen

ibaresi olmutur.

Gelinen noktadan bakldnda, kalknmaclkvurgusunun nemli bir yer edindii bir lke olarak

kresellemenin faydalar ve maliyetleri eitolmayan bir ekilde dalmakta ve gelimekte olanlkeler bu srete daha da zel sorunlarlakarlamaktadr

Karlatmz Zorluklar

lkeyi sanayileerek kalknma hedefindensaptracak hibir ykmllk kabul etmemekkouluyla evreye ilgi gsterebilecei

ekonomik ve sosyal kalknma hedefleriyle uyumluolarak evrenin korunmas

5

6

YURTTAN SESLER

Trkiye'de 'srdrlebilir kalknma' kavramnn ilkzamanlarda yadrgand ama ksa zamanda birkurtarc olarak kabul edildii sylenebilir. Bu srecingeliiminde, kalknma temennisinin menfi etkisiolarak grlen evre sorunlarnn aza indirilmesihedefinin bir temenni olarak kaldnn uluslararasdeneyimlerden de grlmesinin de etkisiolmutur.Sonu olarak da evreyle ilgili uluslararasmetinlerin alglan Trkiye iin de ( tamamen olmasada) byk lde klfet olmaktan km vesermayenin srdrlebilir ekli bu kavrama snmasreci hzlanmtr.

OECD lkesi olan ayn zamanda AB'ye girmek iinuzun yllardan beri hazr(ol)da bekleyen bir lkeolarak Trkiye'nin ou kez gecikmeli ve hatta zamanzamanda isteksizce taraf olduu uluslararasszlemeler, uymas/uygulamas gereken direktiflerve imza koyduu temennilerin sraland Zirvemetinlerinin anahtar szc artk i hukukme t i n l e r i n e de yan s maya ba l am t r .Srdrlebilirlik kelimesinin bana getirildiikelimeyi gzelledii anlay yaygnlam, bunedenle de srdrlebilir'li kavramlar sk skkullanlr olmutur. Kalknma Programlarnn evre ileilgili blmlerindesrdrlebilirlik kelimesinebolca yer verilmeye balanm, Kanunlarda dasrdrlebilir, srdrlebilir kalknma kavramlarnayer verilmesi bir ilericilik gibi grlmeye balanmtr.

Kalknma planlarndan kavrama aka ve genibiimde yer veren ilk plan (1996-2000 yllar arasnailikin) 7. Kalknma Plan olmutur. Yukarda daksaca deinildii zere Johannesburg Zirvesininsonu bildirgesinde de tespit edilen gereklerdenbiri

olduu idi. Trkiye'dede yetkililer(!) benzer tespitte bulunarak 7. KalknmaPlannda

belirtilmitir. Kresellemeninkurtlar sofrasndaki paylalmay bekleyen paynatalip olunduu syleniyor ve devamnda bu 'hedefin'gerek lemes i i in gerekenler say l yor :

.

Ancak beklenen olmuyor; sistemin nefes almaaralarndan biri saylan bu ilke dahi uygulanamyorve 8. Kalknma Plannda baarszlk itiraf ediliyor:

.

9. Kalknma Plannda ise yaplan tespitler dikkatekici:

olduu syleniyor. lerleyenblmlerde ise

deniliyor. Buna karn ulamdan,

kresellemenin faydalar ve maliyetleri eitolmayan bir ekilde dalmakta

kresellemenin avantajlarndan en stdzeyde yararlanarak a yakalamay ve lkemizingelimi dnya lkeleri arasnda sekin yerinialmasn hedeflendii

s r d r l e b i l i r h z l b i r b y m e n i ngerekletirilmesine almak

Srdrlebilir kalknma yaklam dorultusunda ...arzulanan nitelikte bir gelime kaydedilememitir

kresellemenin her alanda etkili olduu,bireyler, kurumlar ve uluslar iin frsatlarn ve risklerinartt bir dnemi

doal kaynaklarn srdrlebilirkullanm konusunda kurum ve kurulular arasndakigrev ve yetki dalmndaki belirsizlikler yeterincegiderilememitir

16 17dosya srdrlebilirlik: kent ve mimarlksrdrlebilirlik: kent ve mimarlkdosya srdrlebilirlik: kent ve mimarlksrdrlebilirlik: kent ve mimarlk

Emel Akn, Dr.

SRDRLEBLRLK SRDRLEBLR M?

Doa hzla kirleniyor;

Sularmz azalyor, kirleniyor;

Hava kirlilii yaam tehdit eder boyutlara ulaacak;

Kresel snma, iklimdeiiklii her geen yl artyor;

Enerji kaynaklar azalyor;

Ormanlar ve tarm alanlar yok oluyor;

Hayvan ve bitki trleri azalyor;

nsanlarn ou yoksul, ou aken kk bir kesimpara denizinde yzyor;

Kentlerimiz beton ve otomobil ynlarna dnt;

Eski yaplarmz hzla deiiyor ya da yok oluyor;

Tketim lgnl iindeyiz;

Yaamn anlam tketim, para ve elence oldu

Bu gidile gelecek kuaklara brakacak hibir eyimizkalmayacakpek ouna biz bile sahip deiliz artk

Sulu kim?

Yaamlarn srdrlebilmek iin ormanlar kesip yokeden yoksul halkm?

Toprak aasnn topran, yanl yntemlerle ileyen,boaz tokluuna alan iftimi?

Karnn doyurma telanda iken evre sorunlar ileilgilenmeyen halkm?

Tketim hegemonyasn gnll olarak kabul edenbilinsiz tketicimi?

Peki, gezegenimiz bu hale ne zaman, nasl geldi? Kimyaratt evre sorunlarn?

Cazip ve gz boyayc sloganlara kaplp ceptelefonunu, arabasn srekli yenileyenlermi?

Suyunu, elektriini idareli kullanmayan, yerleretkren, denize karpuz kabuu atan cahil halkm?

Beceriksiz, yeteneksiz yneticilermi?

evre politikasnn olmamas ya da ihmal edilmesimi?

Ar biriken borlarn deyebilmek iin doalevrelerine daha ok bask yapan borlu, da bamllkelermi?

Daha fazla kr elde edebilmek, yeni pazarlaryaratabilmek iin yeni gereksinimler yaratan, tketimitevik eden sermayemi?

Yap sektrnn art-deerini (krn) elde etmek iinsrekli yeni meknlar reten, ii bittiinde de bumeknlar kolaylkla terk eden sermayemi?

Silah retimini artrmak ya da baka lkelerinzenginliklerini ele geirmek iin sava kartanlarm?

rettikleri yeni ilalar ve tbbi cihazlar azgelimilkelerde deneyen salk sektrm?

Daha ucuz hammadde ve igcn kullanarak retimkrn artrmak zere fabrikalarn azgelimi lkelerdekuran, o lkelerin doal kaynaklarn ftursuzca tahripeden gelimi lkelerin sermayesimi?

Tehlikeli atklarn azgelimi lkelere gnderengelimi lkelerin sermayesimi?

evre politikaszlnn aslnda bir evre politikasolmasm?

Uluslararas sermayenin dolamn hzlandrarakeitsiz meknlar artran, gelir dalmnda uurumlaryaratan kresellememasalnn aktrlerimi?

Yoksa,

18 19

kent planlamasna, evre korumadan, ormanaalanlarna hemen tm konularda srdrlebilirlikkavram zaman zaman kalknma ekiyle, kimi zamanda dier tamlamalaryla yer almaya devam ediyormetinde.

Hukuki dzenlemelerde de srdrlebilirlikavramlar yaygn bir kullanm kazanyor. rnein54491 sayl kanunla yaplan deiiklikle evreKanunun ama maddesi

halini alyor. Burada ibaresinin evreyeilikin yeterli anlam ve hedef ihtiva etmediinindnlm olmal ki bir kavram daha Kanunayerletiriliyor:

5216 sayl Bykehir Belediye Kanunu ileBykehir Belediyelerin grevlerinden biri

olmuken; ayn ekilde evreVe Orman Bakanl Tekilat Ve Grevleri HakkndaKanunda da Bakanln ED (evresel EtkiDeerlendirme) almasn yaparken dikkate alacailke yine olarakbelirlenmitir. Kltr Yatrmlar Ve GiriimleriniTevik Kanunu kavramndansz ederken; Turizmi Tevik Kanunu

nden; Kara Avcl Kanunu ise ndenbahseder olmutur.

Srdrlebilir kalknma kavramnn amad kilit,uzlatrmad kesim yok gibi grnmeye balamtr.Sanayiciler iin bu kavram yeni bir sektrken,evreci cenah iin sosyal sorumluluk projeleri adaltnda bir fon kaps anahtar olmutur. Kapitalizminbu yeni, renkli kavram gndemlere beraberindeynetiim, sivil toplum vb. pek ok kavramlagirmitir. Her ne kadar kavramn iaret ettii onlarmgibi grnse de, yaamlarn glkle srdrenler bugndemin olduka uzanda tutulmutur. Buna karnKalknma atanda olan bir lkeyiz! Gelieceiz!Byyeceiz! Henz tketmedik, o zamana kadarhem yerlisi hem yabancs sermayeye buyurdiyeceiz! nidalar pek ok kesimle daha ykseksesle sylenir olmutur.

Gkten decek elma da yok oluyor: susuzluk,alk, yoksulluk, barnma sorunu, byk alveri ve imerkezleri ile sktrlan kentler, yok olan/rantakurban verilen ormanlar, iklim deiiklii, ocuklmleri, savalar

Yaanan gerekliin sorumluluunu baka yerlerdearamaya gerek yok. Sorun kendini olabildiince akgsterirken kafalar baka yana evirmenin, yenikavramlarla oyalanp sorunu ve kaynan grmeyi

evrenin, srdrlebilirevre ve srdrlebil ir kalknma ilkeleridorultusunda korunmassrdrlebilir kalknma ilkeleri

srdrlebilir evre

srdrlebilir kalknma ilkesine uygun olarakevrenin, tarm alanlarnn ve su havzalarnnkorunmasn salamak

srdrlebilir kalknma ilkesi

srdrlebilir kltrsrdrlebilir

turizm ilkelerisrdrlebilir av ve yaban hayat ynetimi

. 7 ve 8

9

10

11

12

14

SONU: MASALLAR YENDEN YAZILIR

telemeye almann da bir yarar yok..Kresellemeningnmz tezahrleri kapitalizm kavramsal dilinikonuurken; iyi niyet temennilerinden sorunlara zmolmasn beklemeyi brakmalyz, nk bu durum acyanyaralarmz kangrene eviriyor.

inde bartan, zgrlkten,birlikte yaanan ve retilengnlerimizden bahseden masallarmz tarihe yazmavaktimiz oktan geldi. Dilinde eitlik olan, dilinde umutolan dilinde bar olan

DPNOTLAR1

2

3

4

5

6

7

8

OECD (2001a:13), Strategies for SustainableDevelopment-Practical Guidance for DevelopmentCooperation.

OECD (2002a), Improving Policy Coherence andIntegration for Sustainable Development A Checklist

Ibid

2002a:57

Ycel alar, Maun Cevizi+imento=Srdrlebilirlikvs. vs TMMOB evre Sempozyumu evre Politikalar,8-9 Haziran 2007, Ankara, s.94.

Ibid, s.95.

Tanmlar:

Madde 2 (Deiik: 26/4/2006 5491/2 md.)

Srdrlebilir evre: Gelecek kuaklarn ihtiya duyacakaynaklarn varln ve kalitesini tehlikeye atmadan, hembugnn hem de gelecek kuaklarn evresini oluturantm evresel deerlerin her alanda (sosyal, ekonomik,fizik vb.) slah, korunmas ve gelitirilmesi srecini,

evre Kanununda yaplan deiiklikle Kanunun 10farkl ekilde srdrlebilir kavramna yer verdii debelirtilmelidir.

Kanun No:5216, Kabul Tarihi: 10/7/2004, R.Gazete :Tarih : 23/7/2004 Say :25531

Kanun No: 4856, Kabul Tarihi: 1/05/2003, R.Gazete:Tarih : 8/5/2003 Say : 25102

Kanun No: 5225, Kabul Tarihi: 14/7/2004, R.Gazete :Tarih : 21/7/2004 Say :2552

Kanun No: 2634 Kabul Tarihi : 12/3/1982, R. Gazete :Tarih : 16/3/1982 Say : 17635

Kanun No: 4915 Kabul Tarihi : 1/7/2003, R.Gazete :Tarih : 11/7/2003 Say : 25165

Bu nidalarn son rneklerinden birine AKP SinopMilletvekili an tarafndan Nkleer G SantrallerininKurulmas ve letilmesi Hakkndaki Kanun Tasarsgrmesinde yapt konumada tank olundu. Cahit CanSinop'da kurulmas dnlen Nkleer Santralle ilgiliolarak Brakn Biraz da Biz Zehirlenelim! dedi. Baknz:http://www.birgun.net/index.php?sayfa=56&devami=33744

9

10

11

12

13

14

dosya srdrlebilirlik: kent ve mimarlksrdrlebilirlik: kent ve mimarlkdosya srdrlebilirlik: kent ve mimarlksrdrlebilirlik: kent ve mimarlk

Kreselleme yaldz altnda azgelimi lkelerin tmkaynaklarn smrmeyi hedefleyen sermayemi?

Sermayenin srekliliini salamak iin sermayeninkrn salayacak yasal ereveyi oluturan devletlermi?

evre sorunu abartlyor mu acaba? Ya da evresorunu evrecilerin ve liberal grn ortaya att biroluummu?

Yoksa doann ve toplumun tahribat, biricik amac krelde etme olan kapitalist retim sisteminin daha fazlaretiminin kanlmaz bir sonucumu?

evre konusunu, gelimi lkeler ilk kez 1972Stockholm evre Konferans'nda gndeme getirdiler.Ardndan 1992 Rio Zirvesi, 2002 JohannesburgZirvesi G8 Toplantlar ve dierleri evre sorunlarneo-liberal politikalarn nda ve giderek genileyenboyutlaryla ele alnmakta

Kaynaklar tketmeden, onlar yeniden reterek snrlbir tketimle yaamay ngryor SrdrlebilirKalknma ve Ekonomi kavram. Srdrlebilir gelimekavram 1987 ylnda Bruntland raporu olarak bilinenOrtak Geleceimiz balkl raporla dnyaliteratrne yerletirilmitir. Bu rapora gre,s r d r l e b i l i r l i i n a n l a m , b u g n ngereksinimlerini, gelecek kuaklarn kendiihtiyalarn karlayabilme olanaklarn dikkate alarakkarlamak. Yine bu rapora gre:

Nfus art hemendurdurulmal,

Gda maddelerinin salanmas srekli durumagetirilmeli,

Eko sistemin ve tr eitliliinin yok edilmesi srecidurdurulmaldr;

Enerji tketiminde yenilenemez enerji kaynaklarnnyoun kullanmndan kanlmal, yenilenebilir enerjikaynaklarna ynelinmelidir.

Doal kaynaklara ve evreye zarar vermeyenteknolojiler gelitirilmeli, byk kentlerin denetimsizbymeleri nlenmelidir.

Deniliyor ki, enerji kentlerde, yaplarda retilmeli;toplum yeni bir rgtlenmeyle daha az enerjikullanmal.

evreye etkinin azaltlmas iin yeralt ve yer stkaynaklar daha az kullanlmal.

nsanlar alma hayatlarndan vazgeerek,gereksinimlerini salayacak yeterli enerji ve gday,yaadklar alanlarda, ekokentlerde retebilirler.Konutlarnda rettikleri sanat, kltr rnlerinitopluma sunmal.

blm, uzmanlama sayesinde insanlar daha azalmal, daha zgr olmal, daha yaratc alanlardaretken olmal.

imdi Srdrlebilirlik olgusunu ksaca birliktehatrlayalm.

Daha ok tketen deil, az tketen deerli olmal.

Diyorlar ki, Bat kentlerinde nfus art denetlenerekteknolojik ve toplumsal nlemlerle srdrlebilirliksalanmaktadr. Gelimi lke kentlerindesrdrlebilirlik ilkelerine uyulmaktadr.

Eer hal byleyse bu kentlerde yaayan tm insanlarnsalk, eitim, isizlik, konut sorunlar zlmolmal. Bu kentlerin insanlar daha az alarak ve dahaaz tketiyor olmallar. Dolaysyla retimin hacmidk, yani kr yok, rant yok, deiim deeri yokdemektir.

lkeler evre sorunlarna kar oluan tepkilerik a n a l i z e e t m e k a b a s i e r i s i n d e .Uygulanmayan/uyulmayan yasa ve ynetmelikler,imzalanan uluslararas anlamalar sadece sisteminmerulatrlmasna ynelik. te yandan, bata ABDolmak zere gelimi lkeler evre sorunlarn zmekiin yeni teknolojiler retmekte. Teknolojik yenidenyaplanma evre sorunlarnn nlenmesini deil,mevcut yapnn korunmasn, srdrlmesinihedeflemekte.

evre sorunlarnn nedenini tartmak ya da sorunlarnortadan kaldrlmasn salayacak uygulamalar yerine,poplist yaklamlar gndemde. Nkleer enerjialmalar devam ederken yaama hakksylemleri, su havzalarmz konut alanlarna alrkenelektrii, suyu idareli kullan/kirletme uyarlar,yabanc sermayenin fabrikalar iin topraklarmzsatlrken yeili sev, doay koru sloganlar, konutalanlar amak iin orman/tarm alanlar yok edilirkenbir fidan dikelim kampanyalar srdrlebilirliisalayabilirmi?

Tpk konut politikasnda olduu gibi, evrepolitikaszlnn kendisi bir evre politikasdr! Kaldki mevcut evre yasalar sermayenin karlar iinkullanlmaktadr. Sermaye krl olmayan alana yatrmyapmaz. Sermayenin krl bulduu alana ise devletgerekli yatrmlar yaparak sermayenin nn aar.

Sorunun zmne ynelik olmayan, teknik detaylararaclyla yzeysel denetimler sz konusu.Srdrlebilirlik ilkeleri ve nlemleri yeni almaalanlar iin yeni frsatlar yaratr. Akll evler, ekolojikyaplar, evre dostu tketim maddeleri, alternatifulam aralar vb. evre alannn birer oyuncaolmaya balar.

Gelimi lkeler evre sorunlarn nlemeye deil,denetim altna almaya ynelik politikalarretmektedir. Dolaysyla evre sorunlar ertelenirkenretimin her geen gn hzla bymesi sermayeninkrn artrmaktadr. rnein, yenilenemeyenkaynaklarn hzla tketilmesi sonucunda kimisektrlerin kr oranlarnda azalma olacaktr. Bu

Bunlarn gereklemesinin iindebulunulan sistem ierisinde olanakl olduusylenebilir mi?

Peki, srdrlebilirlik neden uygulan(a)myor ya dasrdrlebilirlik adna neler yapl(am)yor?

nedenle baz firmalar mevcut krlarn srdrebilmekya da retimlerini devam ettirebilmek iin ekolojikilkelere uyma politikasn benimsemektedir. Doadostu yeni teknolojik rnler piyasaya sunularak yenipazarlar yaratlmaktadr. Bu ekolojik yaklamlar birmddet iin byme ya da kr oranlarnda art salasada kapitalist retimin kr ve birikim dinamiiierisinde uzun sremez. Bu nedenle de inandrclyoktur.

Srdrlebilirlik iin baz devrim(!)ler yaplmtr.Bunlardan birisi olan yeil devrimin uygulandazgelimi lkelerde artan tarmsal retim, ekonomikdnm ve gelimeyi salamam, tersine retimart dnya pazarlarnda gelimi lkelerin gereksinimduyduu rnlerde gereklemitir. Daha fazlaretmeye abalayan azgelimi lkeler bir yandanorman alanlarn hzla tahrip etmiler, dier yandan dakullanlan kimyasal gbre ve tarm ilalar nedeniyletarm alanlar giderek verimsizlemitir. Bir dieri,Avrupa Topluluunun gnderdii st tozlarnn vekayman Hindistan'da kurulan zel fabrikalarda tazest olarak yeniden retilmesini amalayan beyazdevrimdir. Ancak ithal edilen st tozu ilegerekletirilen ucuz st retimi geleneksel stekonomisini kmaza sokmutur. Yine Hindistan'anerilen mavi devrim, sanayilemi lkelerdenyaplacak teknoloji transferi ile balklk alanndaretimi arttrmay hedeflemitir. Uygulama, bu ilegeinen insanlarn hzla isiz kalmalarna ve kentlereg etmelerine neden olmutur. Baarszlklasonulanan bu tr rnekleri oaltmak olanakldr.

Bir yandan doa ve toplum hzla erozyonauratladursun, bir yandan srdrlebilirliktartmalar devam ededursun, retimin hz ve hacmigiderek artmaktadr.

Tabii ki, hayr.

Peki,

nsan salnn korunmas durumunda salk sektrkr orann nasl ykseltecektir? la ve tbbi malzemesanayiinin rnlerini kim alacaktr? evreselsorunlarn yaratt salk sorunlarnn denetimi ya datedavisinden salanan milyarlarca dolar krdankolayca vazgeile