DRUŠTVENI POKRETI midterm

7/26/2019 DRUTVENI POKRETI midterm

1/23

UVOD

Uvod

Politika i drutvena promjena se esto ostvaruje pribjegavanjem neortodoksnimoblicima politikog zivota, a to su:

1. Revolucija- svrgavanje sa vlasti postojeeg politikog poretka uzpomo masovnog pokreta i uz upotrebu sile, i to je najdramatiniji inajdalekoseniji primjer neordoksnog politikog djelovanja;

. Dru!tveni pokreti- kolektivni poku!aji "a se ostvari zaje"niki interesili "a se postigne zaje"niki cilj kroz "jelovanje izvan postojei#institucija.U modernim drutvima postojali razliiti drustveni pokreti, trajni iliprolazni. Oni su odlika savremenog svijeta, kao i birokratske organizacije, sa

kojima su drutveni pokreti esto u sukobu. nogi savremeni drutveni pokretisu u svom dometu me!unarodnog karaktera i u velikoj mjeri oslanjaju se nakoristenje in"ormacijske te#nologije kako bi se povezali.

$lobalizacija i drutveni pokreti

$ovore%i o drutvenim pokretima valja kazati da postoje razliite vrste, neki suveoma mali i broje tek nekoliko desetina lanova, dok sa druge strane imamomasovnije koji ukljuuju #iljade ili pak milione lanova, i s tim u vezi, neki od ti#pokreta djeluju u zakonskim okvirima drutva u kojem postoje, dok drugi djeluju

kao ilegalni. &pr. protestni pokreti'djeluju na ivici onoga sto se de(nie kaozakonski dozvoljeno od strane vlade u bilo koje doba i na bilo kojem mjestu.

)rutveni pokreti se "ormiraju sa ciljem unoenja neki# promjena oko pitanja kojaimaju op%i ili iri znaaj za drutvo. *ao reakcija, esto se javljaju i antipokreti kojiistupaju u odbranu statusa +uo.*ada dovedemo drutvene pokrete u vezu sa politikom, onda moemo re%i da sepolitika ili zakoni mijenjaju kao rezultat djelovanja drutveni# pokreta. aljanaglasiti da su drutveni pokreti najsnaniji oblik kolektivnog djelovanja i da uzdobru organizaciju i upornu kampanju mogu dovesti do dramatini# rezultata.-npr. eministiki pokret je u mnogo emu pomagao enama u pogledu nj#ovepolitike i ekonomske jednakosti sa muskarcima/

&ovi drutveni pokreti- pokret za gra!anska prava i "eministiki pokret 01'ti#/' suproizvod drutva kasne modernosti i razlikuju se po metodama, motivaciji iorjentaciji od kolektivnog djelovanja u proslosti. 2irenje novi# drustveni# pokretau posljedni# nekoliko pokreta odraava nove rizike sa kojima se suocava ljudskodrutvo, jer tradicionalne politike institucije nisu u stanju da se suoce sa novimizazovima ili pak snanom uticaju in"ormacijske te#nologije.

3e#nologija i drutveni pokreti

)vije najutjecajnije sile u savremenom drutvu su in$ormacijska te#nologija i"ru!tveni pokreti, gdje se drutveni pokreti irom planete povezuju u ogromnu

4


2/23

mreu koja obu#vata nevladine organizacije, vjerske i #umanitarne grupe,udruenja za ljudska prava, aktiviste za zatitu ivotne sredine uz pomo% pomo%te#nologije. 5lektronske mree imaju mogu%nost da djeluju neposredno nakondoga!aja ili da imaju pristup izvorima in"ormacija i da i# me!usobno razmjenjujute da vre pritisak na korporacije i vlade i me!unarodne kompanije. - npr.

masovni protesti protiv svjetske trgovinske organizacije u 6ijtlu7 organizovani suvelikim dijelom za#valjuju%i elektronskim mreama na 8nternetu./

%nternet i mobilni tele$onisu glavni instrumenti ovi# promjena. U proteklojdeceniji, broj me!unarodni# pokreta naglo je porastao sirenjem interneta, gdje seinternet pokazao kao nenadmano sredstvo za ujedinjenje protetanata vannacionalni# i kulturni# granica. &eki smatraju da u in"ormacijskom dobuprisustvujemo 9migraciji mo%i od nacionalni# drava prema novim nevladimsavezima i koalicijama.

anuel *astels u knjizi O 8)5&38353< razmatra tri drutvena pokreta koji surazliiti po svojim opredjeljenjima i ciljevima i prema misljenju *astelsa, svaki

pokret koristi in"ormacijsku te#nologiju za organizovanje svoje in"rastrukture.

8zazov institucionalnim dimenzijama modernosti

=ednodimenzionalne socioloke teorije u tumaenju savremenog razvijenogdrutva naglaavaju samo jednu dominantnu institucionalnu dimenziju -=esu limoderne institucije kapitalistike ili su industrijske/, dok 5ntoni $idens nuditeorijsku matricu sastavljenu od sljede%a etiri institucionalna polja:

a/ kapitalizam' jedno institucionalno polje, kao sistem robne proizvodnje, u

>ijem je sreditu odnos izme!u privatnog vlasnitva nad kapitalom i najamnograda, osovina klasnog sistema;

b/ drugo institucionalno polje ini in"ustrijalizam'glavna mu je odlika upotrebaneorganski# izvora materijalne energije za proizvodnju dobara, povezana sasredinjom ulogom mainerije u procesu proizvodnje i industrijskomorganizacijom rada;

c/ tre%e institucionalno polje ine aparati na"zora, kontrole i integracije.&adgledanje moe biti direktno i zasnovano na kontroli nad in"ormacijama;

d/etvrta institucionalna dimenzija, vojna mo, kontrola nad sredstvima prinude

i u modernom drutvu je mnogo jaa nego li u predmodernim civilizacijama.$idens je miljenja da ljudi sami proizvode i svojim djelovanjem reprodukujudrutveni svijet, ali da nisu u stanju da ga potpuno kontroliu i da je jedan odnaina da se umanje mnogobrojni rizici savremenog drutva, projektovanjealternativni# budu%nosti i to projektovanje on naziva stvaranjem mo"elautopijskog realizma,i da vanu ulogu u tome imaju drutveni pokreti koji se

javljaju po osnovnim institucionalnim linijama modernog drutva. Unutarinstitucionalne dimenzije kapitalizma nastaju ra"niki pokreti, dok uinstitucionalnom polju nadzora i administrativne politike kontole javljaju se raznipokreti za slobodu govora i druga ljudska prava, koje zovemo "emokratski

pokreti-stari ili klasini pokreti/ . U socijalnom polju vojne mo%i i kontrole nadsredstvima prinude javljaju se mirovni pokreti, dok u polju industrijalizma,

?


3/23

javljaju se ekolo!ki pokreti, odnosno pokreti koji preispituju dosadanji razvojindustrijske kulture i civilizacije.

Po pitanju kritike teorije i njenim izgledima na kraju ?1 vijeka naglaava da onamora: da bude socioloki osjetljiva za sve imanentne institucionalnetrans"ormacije koje modernost donosi, da bude politika , geopolitika, taktika,da modeli drutva nisu ogranieni na nacionalnu dravu, te da prizna daemancipatorske politike-radikalno angaovanje usmjereno na osloba!anje odnejednakosti i porobljenosti, potinjenosti/ treba da budu povezane sa politikamaivota ili politikama samoaktualizacije.

&egativnom pojmu slobode odgovara emancipatorski model politike, dokpozitivnoj slobodi odgovara pojam politike ivota- radikalno angaovanje koje teida uve%a mogu%nost za bolji ivot svi#, u uslovima ukidanja granica izme!u nas idrugi#./

)emokratski i autoritarni lik globalizacije

Odnos ili povezivanje emancipatorski# politika i politika ivota ini jednu osu kojapresjeca modernost, dok drugu ini osa koja povezuje lokalno i globalno. =edna odglavni# karakteristika modernosti jejak tren" globalizacije. *raj #ladnog rata iraspad bipolarne strukture svijeta na prelazu iz @1ti# u A1te godine ?1. vijekadoveo je u prvi plan politiki# i teorijski# rasprava temu globalizacije.

iroslav Peujli% ukazuje na: prve anar#ine oblike povezivanja svjetovaekspanzijom veliki# religija i civilizacija , vojnim osvajanjima i stvaranjemcarstava, Drugi talas globalizacije poklapa se sa poetkom modernog doba'

period renesanse, otkri%e novi# sjetova i novi# pomorski# puteva, tampanjeknjiga; &rei talaspokrenut silama industrijske revolucije i kolonijalne ekspanzije-sredina ?1 tog vijeka do kraja Prvog svjetskog rata/; 'avremeni talasglobalizacije zasnovan je na te#noloko'in"ormatikoj revoluciji'turboglobalizacijom, jer ima ubrzan ritam. 3o je era u kojoj dominira objektivanplanetarni proces koji nastaje kao plod: 4. te#noloko in"ormatike revolucije; ?.stvaranje globalnog trita B. sve ve%eg uticaja 9zbivanja sa distance na ivotitave planete C. "ormiranja svijesti o pove%anoj me!uzavisnosti; D. uspona svemo%niji# transnacionalni# i nadnacionalni# ekonomski# sila i politiki# institucija0. rasprostiranja istovjetni# "ormi organizacije ivota na gotovo cjelokupnisocijalni prostor svijeta.

&ajznaajnijim savremenim predstavnikom marksistike teorije globalizacijesmatra se %manuel VO()R'&%* prema kome je razvoj kapitalizma glavnapogonska snaga globalizacije, gdje je taj razvoj doveo do toga da se jasnoprepoznaju tri grupacije drava:

4. centralna zona razvijeni# drava -6


4/23

)ok je najznaajnija odlika politike dimenzije globalizacije irenje demokratije i stim ide i uspon neoliberalnog krila Eobalne elite mo%i, koji je pra%enprodubljivanjem jaza izme!u bogatog svjevera i siromanog =uga. Faste iekoloka cijena globalizacije.

&ajvanije odlike projekta globalizacije sa demokratskim likom su:

' preokret u odnosima priroda i drutvo,' uspostavljanje #umanije globalne ekonomije,' stvaranje novog socijalnog ugovora u svijetu rada,' uspostavljanje kosmoplitiske demokratije' razvoj pluralizma kultura nasuprot vjetakoj i nametnutoj monokulturi.

Polaze%i od stava 9lju"i su ono !to kupuju, '+O& () nudi ekonomijuznakova i prostora, u kojoj je konzumerizam, potronja, glavna pokretaka snagakapitalizma. )olazi do zakljuka da je ekonomija u doba globalizacije primarnozasnovana na cirkulaciji znakova. 6a globalizacijom nastupa dobadezorganizovanog kapitalizma. 3o je kontekst u kome su individue primorane daine izbore saglasno sa svojim potroakim navikama.

%D)*'nudi jednu optimistiniju teoriju globalizacije, gdje je vidi kao rezlutatdinamike modernosti i njenog ulaska u "azu reEeksivne modernosti, gdje idejiemancipatorski# politika klasine modernosti pretpostavlja politku ivota u epo#iglobalizacije.

UR(% /)+ polazi od koncepta reEeksivne modernizacije. 3o je pozicijakosmopitiskog republikanizma u kojoj je glavno pitanje sloboda pojedinaca i

prema njemu su blobalizacija i industrijalizacija dva simultana i komplementarnaprocesa.

Po Geku osnovne dimenzije globalizacije: *UUH


5/23

$lobalizacija kulture ne znai stvaranje jedinstvene i #omogene svjetske kulture,ve% intenzivnije povezivanje i komunikaciju izme!u razliiti# kultura -ono to jenajbolje u lokanim kulturama postaje dio globalne kulture/. 0R3U* 060&UR0%razlikuje D najvaniji# tokova u globalnoj kulturi -)&*O'7)R0, &)*O'7)R0,7%*0*'O'7)R0, 4)D%0'7)R0, %D)O'7)R0/


6/23

6O304 DRU&V)*) 6RO43)*)8O'*OV*0&)OR%3'+0 'V0&0*30

Pojam drutvene promjene

Pojam drutvene promjene oznaava proces u kojem se uspostavljaju novi obliciodnosa izme!u pojedinaca iili drutveni# grupa,u odre!enom vremenskomperiodu. U tradicionalnoj sociologiji poev od njenog osnivaa Ogista *onta pojamdrutvene promjene posmatrao se kao dio tzv. drutvene dimanimike , od koje seanalitiki odvajala drutvena statika. U savremenoj sociologiji to je odvajanjeuglavnom naputeno, jer se drutvene pojave naje%e odre!uju kao in#erentnoistorijske, to znai promjenljivost predstavlja temeljno svojstvo nji#ovi#struktura.

)a bi se utvrdila promijenljivost drutvene pojave, njena se bitna svojstvamoraju odrediti kao relativno stabilna, odnosno trajna, kako bi se ona uoptemogla identi(kovati. U okviru sistemskog pristupa, unutar kojeg se naje%eanalizira kategorijalni aparat vezan za pojam drutvene promjene, razlikuju sepromjene unutar nekog sistema od promjene samog sistema.

&avode se sljede%i oblici promjena:

' promjena pojedinani# elemenata , koji ine strukturu nekog sistemaodnosa;' promjena odnosa izme!u pojedinani# elemenata sistema;' promjena "unkcije koju elementi imaju u strukturi drutvenog sistema;

' promjene podsistema iz koji# se mogu sastojati sloenije drutvenestrukture;' promjena granice koja odvaja neku strukturu od drugi# struktura,odnosnood njene okoline;' promjena okoline u koju je struktura situirana.

)rutvena promjena se moe odvijati i na makronivou, mezonivou i namikronivou . 6 obzirom na "orme drutvene promjene, moe se navesti sljede%asloena tipologija, koja se zasniva na vie kriterijuma: obliku promjene ,njenom is#o"u, svijesti aktera o promjenama i pokretaku procesa. esto se drutvene promjene klasi(kuju i s obzirom na svijest nji#ovi# aktera, priemu se razlikuju: svjesne i namjerne promjene, pri kojima akteri ostvaruju ciljevekoje su naumili, nesvjesne ili nenamjeravane,kada se tokom nekog djelanja javeposledice koje nisu bile oekivane, i promjena sa posledicama suprotnim odoekivani#.

=o jedan kriterijum podjele drutveni# promjena mogu predstavljati nji#ovirezultati. 6 obzirom na to, mogu se razlikovati: prosta reprodukcija,pri kojojpromjene znae ponovno uspostavljanje prvobitnog stanja; proirena

0


7/23

reprodukcija, tokom koje se zbiva kvantitativno uve%anje neke drutvene pojave, itrans"ormacija, koja predstavlja kvalitativnu promjenu.

=edna od naje%i# podela drutveni# promjena, tako!e prema kriteriju nji#ovi#

rezultata,jeste ona prema kojoj se razlikuju drutveni rast od drutvenog razvoja idrutvenog progresa. *ao i kod proirene reprodukcije, rast se de(nie kaokvantitativno uve%anje neke drutvene pojave' elementa, podsistema, sistema.

Pokretaki me#anizam drutveni# promjena

Pitanje tumaenja pokretaki# me#anizama drutveni# promjena i dalje jeotvoreno. =asno je da nastojanje da se uzroci promjena nauno utvrde, unaprijedmora odbaciti svaki pokuaj uvo!enja onostrani# pokretaa , kao to je npr Gog.U okviru pokuaja racionalne interpretacije uzroka promjena,dugotrajna diskusija

vodi se izme!u stanovita koja te uzroke nalaze u ljudskom umu i oni# stanovitakoja prednost daju razliitim materijalnim iniocima.

=edan od klasini# zastupnika prve teze bio je, u (lozo(ji Iegel, prema kojemistorijski razvoj predstavlja proces osposobljavanja uma,koji tokom tog razvojadolazi do samosvijesti.

Fazliiti su inioci isticani kao materijalni pokretai drutveni# promjena. Poznatoje arksovo (lozo"sko' antropoloko tumaenja istorijskog razvoja na osnovuljudske prakse kao temeljnog svojstva ovjeka. Ovo tumaenje moe predstavljatisamo optu polaznu osnovu za objanjenje istorijski# me#anizama drutveni#

promjena. altusova rasprava o stanovnitvu,prema kojoj njegov prekomjeranrast premauje mogu%nost proizvodnje #rane i time neposredno vodi dodrutveni# promjena,imala je snaan i dugotrajan odjek me!u teoretiarima kojisu pokuali da promjene uzrono objasne. 3ako je znaaj rasta stanovnitvasnano podvukao jo 6penser,6amner.. 5konomske inioce mnogi su teoretiariizdvajali kao osnovne uzronike drutveni# promjena jo od arska naovamo,anji#ovo suavanje na te#noloka napredovanja predstavlja za mnoge analitiarespeci(kaciju tog opteg uzroka.Glisko tom gleditu je i stanovite o ovladavanjuenergijom i in"ormacijom kao kljunim pokretakim promjenama.

&ajzad, posebno mjesto, kada je rije o uzrocima drutveni# promjena, imastanovite o ulozi prenoenja promjena iz jedne u drugu drutvenu sredinu. =asno

je da je ovo stanovite moglo naglaenije do%i do izraaja tek kada se odpokuaja utvr!ivanja najoptiji# zakona drutveni# promjena prelo naprouavanje pojedinani# drutava. 6vako empirisjko antropoloko ili sociolokoistraivanje promjenamoralo se suoiti sa injenicom da su se one odvijale unekom obliku interakcije sa drutvenom okolinom. 6a druge strane pak, oiglednugranicu di"uzionistikog tumaenja promjena predstavlja objanjenje nastankanovi# obrazaca, novi# oblika odnosa.

)rugo znaajno polje rasprava o uzrocima drutveni# promjena predstavljapitanje o tome da i su, uzroci promjena drutvene strukture ili djelovanje aktera.Prvi pristup je karakteristian za istorijski materijalizam, Parsonsovu verziju

"unkcionalizma,strukturalizam. Osnovno polazite tog pristupa je da u ljudskomdrutvu,djeluju opte zakonosti, nezavisno od volje pojedinaca, odnosno da su

M


8/23

pojedinana djelovanja odre!ena optim odnosima. U drugom pristupu se svakolektivna postupanja razlau na individualna injenja.

Postoje i pokuaji da se prevazi!e suprostavljanje strukturalnog i akterskogpristupa u tumaenju drutveni# promjena. =edno takvo nastojanje predstavlja$idensova 9teorija strukturacije, gdje strukture ne postoje izvan djelanja aktera,

jer su nji#ov proizvod, a sa druge strane, pojedinci mogu djelovati samo unutarranije stvoreni# struktura.

Osnovna teorijska stanovita o drutvenim promjenama

*ada je rije o razliitim teorijskim stanovitima o drutvenim promjenama,razvijenim u pojedine pravce, ona je poela da se "ormulie polovinom Q8Q vijeka,i to sa oblikovanjem evolucionizma. 6penser, kao zaetnik pravca u sociologiji,bio je pod neposrednim uticajem altusa i "ormulisao je svoje osnovne ideje prije

izlaska )arvinove studije. 8deja o progresivnim etapama istorijskog razvojaovjeanstva prisutna je u sociologiji od samog njenog osnivanja.

6penserova je osnovna ideja, koja do dananji# dana predstavlja jednu odglavni# crta razliiti# evolucioni# teorija, da se opti napredak prvenstvenopojavljuje u obliku postepenog prelaska neko#erentni# #omogeni# populacija uko#erentne #eterogene populacija. 3o je stanovite kasnije preko )irkema,preraslo u temeljni "unkcionalistiki postulat o "unkcionalnoj di"erencijaciji. e!uklasinim evolucionistima neop#odno je pomenuti i organa, ije je s#vatanjatako!e ostavilo tragove, koji je zastupao stav dau osnovi drutvenog razvoja stojirazvoj te#nologije.

*ao osnovne opte crte klasinog evolucionizma naje%e se navode slede%eosobenosti: s#vatanje o jedinstvenoj logici sveukupne ljudske istorije,usmjerenost promjena uz postojanje "aza kroz koje prolaze sva drutva, nji#ovaneizbjenost,imanentnost i jednolinearnost, kumulativnost i nepovratnost,progresivnost.

arksovo s#vatanje drutvene promjene po mnogim svojim karakteritika jeblisko klasinom evolucionizmu. arks je pod Iegelovim uticajem istoriju s#vataokao progresivno oslobo!enje ljudski# stvaralaki# potencijala. Hjudski rad,primarno usmjeren na zadovoljavanje "undamentalni# materijalni# potreba, inioptu osnovu istorijskog razvoja a ljudska djelatnost u s"eri proizvodnje ivota u

s"eri proizvodnje ivota'materijalna sredstvate#nologija uz ljudska znanja ivjetine ine deterministiku osnovu organizacije istorijski# drutveni# oblika.

U sociologiji su za obnovu evolucionistikog stanovita najzasluniji Parsons iHenski. Ja Parsonsa su drutva ciljano orijentisani sistemi, koji tee da seprilagode okolini, prvenstveno putem strukturalne di"erencijacije. Parsonsovaosnovna s#vatanja su vrlo bliska klasinom evolucionizmu dok su kod Henskogneoevolucionizmu u antropologiji. 3ako on smatra da postoje snane paraleleizme!u bioloke i sociokulturne evolucije, jer obje ssadre procese kontinuiteta,inovacije, selekcije i evolucije.

6avremena evolucionistia stanovita razlikuju se od klasini# po nizu

karakteristika. Odbacuje se ne samo linearsnost nego i kontinuiranost razvoja.

@


9/23

>inioci razvitka smatraju e istorijski speci(nim. eliki znaaj pridaje se di"uziji, adalji is#od drutvenog razvoja smatraju se otvorenim itd.

Fadikalnu kritiku evolucionistikog s#vatanja drutveni# promjena predstavljaloje cikliko stanovite. >iji autori su )anilevski i 2pengler me!u (lozo(ma, 3ojnbikao istoriar i sociolozi Pareto i 6orokin.

e!u novijim stanovitima neop#odno je pomenuti teoriju modernizacije, koja serazvila poslije )rugog svjetskog rata, kao pokuaj da se objasne mogunostirazvoja zemalja tre%eg svijeta. U irem smislu ova teorija pripada korpusuevolucionistiki# s#vatanja, dok je u kasnijem djelovanju poela da se pribliavaneoevolucionistikom modelu.

Poslednji# decenija znaajna je pojava tzv. nove istorijske sociologije, nastale naukrtanje razliiti# uticaja: neomarksizma,socijalne istorije itd.


10/23

2. dobrovoljnost i otvorenost, za ukljuivanje drugih3. masovnost4. stav prema drutvenoj promjeni5. izraz drutvenog konikta!. interesna osnova okupljanja

". nezadovoljene potrebe#. javnost djelovanja$. spontanost, di%uzioznost i elastinost1&. drutvena znaajnost problema.

6 obzirom na te elemente, moemo dati de(niciju drutvenog pokreta:Dru!tveni pokret je kolektivna, javna, "obrovoljna, masovna,manje ili vi!e spontana akcija lju"i koja izrasta iz neza"ovoljeni#potreba, izrailake kole smatra se sociolog Robert )zra6ark. On odre!uje sociologiju kao nauku o kolektivnom ponaanju ljudi,koje je posljedica me!udjelovanja ili zajedniki# impulsa vie ljudi. Ponjemu je me=u"jelovanjeosnovni drutveni proces. On taj proces naziva

jo i optenjem jer je komunikacija glavni sadraj me!udjelovanja.*omunikacija ima tri osnovna elementa: izraz, tumaenje i o"govor.

Hjudsko me!udjelovanje ima C glavna oblika: utakmica, sukob,prilago=avanje i pri#vatanje ?asimilacija@.

Utakmica -kompeticija/ je po njemu opta odlika svi# ivi# bi%a, i njenoglavno obiljeje je da je to nesvjesna, sti#ijska borba. Ona se pretvara usukob, kad akteri, tj. uesnici u me!udjelovanju postanu svjesni onoga tose me!u njima doga!a.Prilago!avanje se dijeli na prirodno -adaptaciju/ i drutveno prilago!avanje

-akomodaciju/. Kilj drutvenog prilago!avanja je drutvena ravnotea.

41


11/23

Prilago!avanje rezultira pri#vatanjem, koje oznaava da je pojedinacpri#vatio kulturne sadraje skupine, odre!ene drutvene grupe, kao i onanjega.6va C procesa Park zbirno naziva socijalizacijom.

/lumerova teorija pokreta

Ierbert Glumer je jedan od vani# predstavnika simbolikoginterakcionizma u bi#ejvioristiki orijentisanoj sociologiji. On je jedan odistaknuti# (gura >ikake kole.&jegov tekst o drutvenim pokretima objavljen je 4ABA., tretira se kaoklasino tivo za ovu problematiku. Glumer de(nie drutveni pokret kaokolektivni po"u#vat "a se uspostavi novi pore"ak


12/23

ada se svaki pokret u poetku karakterie impulsivnim ponaanjem, ovavrsta pokreta prolazi kroz C "aze koje omogu%avaju i ubrzavaju procesnjegove posebnosti i identiteta.

&e $aze su8 "ru!tveno neza"ovoljsvoC "ru!tvena uzrujanostC $aza

$ormalizacijeC $aza institucionalizacije pokreta.

e#anizmi i sredstva koje koriste posebni drutveni pokreti su:a' agitacijab' razvoj esprit de corpsc' razvoj moralad' %ormiranje ideologijee' razvijanje operativnih taktika.

Glumer pod esprit "e corps podrazumijeva organizovanje i razvijanjeosje%anja pripadnosti pokretu. Fazvoj esprit de corps ima vanu ulogukako u stvaranju ose%anja solidarnosti i kolektivnog identiteta me!ulanovima pokreta, tako i u uvr%ivanju unutranje solidarnosti i vrstinepokreta.

3ri glavna metoda za unapre!enje esprit de corps su:- razvijanje in'groupout'group relacije- podsticanje ne"ormalni# prijateljski# udruenja- participacija u "ormalnim ceremonijalnim ponaanjima i ritualima.

Ja razliku od pret#odna dva tipa pokreta -opti# i posebni#/, pokreti

izra


13/23

Ova tri tipa kolektivnog ponaanja imaju naje%e oblik socijalneeksplozije.

d/ normativno orijentisani pokrete/ vrijednosno orijentisani pokret

Ova dva tipa kolektivnog ponaanja spadaju u"ru!tvene pokrete.

Prema normama orijentisani pokreti mogu se de(nisati kao kolektivnipokuaji da se ponovo uspostave, zatite, modi(kuju ili kreiraju norme i uime optepri#va%eni# uvjerenja. &ji#ov rezultat je normativna inovacija:nov zakon, obiaj, novi oblik udruivanja...rijednosno usmjereni pokreti su kolektivni pokuaj da se ponovouspostave, zatite, modi"kuju ili kreiraju vrijednosti u ime optepri#va%eni#uvjerenja.

)va konceptualna pristupa savremenim pokretima

=edan od najznaajniji# doprinosa u savremenom prouavanju drutveni#pokreta dao je "rancuski sociolog


14/23

4/ drutveni pokreti se moraju s#vatiti u kontekstu konEiktni# modelakolektivne akcije?/ ne postoje "undamentalne razlike izme!u institucionalne ineinstitucionalne kolektivne akcijeB/ obje iziskuju da konEikti interesa budu ugra!eni u institucionalizovane

odnose snagaC/ kolektivna akcija involvira racionalnu tenju grupa za ostvarenje svoji#interesaD/ ciljevi i poteko%e pri nji#ovom ostvarivanju su permanentni produktiodnosa snaga i ne moe se preko nji# objanjavati "ormiranje pokreta0/ to se jedino moe objasniti promjenama u resursima, organizaciji iprilikama za kolektivnu akcijuM/ uspe# se biljei ili putem priznavanja grupe kao politikog aktera ilipove%anim materijalnim pogodnostima@/ mobilizacija unutar sebe ukljuuje velike birokratske organizacije saspecijalnom namjenom.

*lasi(kacija pokreta i vrste alternativni# pokreta

&ajoptija podjela drutveni# pokreta je na emancipatorske ineemancipatorske. Pod emancipatorskim podrazumijevamo one pokretekoji proiruju polje ljudske slobode i demokratije, a podneemancipatorskim one pokrete koji suavaju prostore slobode.6 obzirom na razliite "ru!tvene sa"r


15/23

organizacije, i uopte rezervisani prema institucijama; manje ili vie suindi"erentni prema ideolokim podjelama; opredjeljuju se za nenasilneoblike djelovanja i koriste nove metode i "orme akcije -zaposjedanje ulica itrgova/; koriste nov jezik, atraktivni medijski nastup, grade novuopozicionu ili alternativnu politiku kulturu.

rste novi# ili alternativni# pokreta

)kolo!ki pokret moemo smatrati najznaajnijim novim drutvenimpokretom. &astaje sredinom M1'ti# godina i u sredite svoji# aktivnostistavlja pitanja odnosa ovjeka i prirode i zatitu ovjekove okoline. *rajemM1'ti# i poetkom @1'ti# "ormiraju se u tadanjoj Japadnoj &jemakojpartije zeleni# koje unose ivost u parlamentarni i politiki ivot ovi#zemalja i pokre%u mnoga znaajna drutvena i politika pitanja.'tu"entski pokretmoemo smatrati zaetkom novi# drutveni# pokreta.6voj uspon studentski pokret doivljava krajem 01'ti# godina, a 4A0@. je

jedna od politiki najburniji# godina na mnogim univerzitetima Japadne5vrope i 6jeverne


16/23

6okreti za rasnu je"nakost i ravnopravnost - crnaki i pokretindijanaca 6


17/23

drutava u kojima je dinamika promjena bila iskljuivi prerogativ oni# navlasti/. Prema tome, sa stanovita drutvenog razvoja, drutveni pokretipredstavljaju vane aktere drutvene dinamike i najvanije socijalnesubjekte drutveni# promjena.

)emokratija i pokret

)rutveni uslovi za pojavu i uspon drutveni# pokreta nisu i ne moguuvijek biti isti. Opravdano je pretpostaviti da je demokratski otvoreno iorganizovano drutvo mnogo pogodniji okvir za nastanak drutveni#pokreta od drutva sa autoritarnim reimima i diktaturama. Uostalom, ira!anje prvi# drutveni# pokreta ilo je ruku pod ruku sa osvajanjemdemokratski# prava i irenjem prostora za politika prava i slobode.

)rutveni pokret, s obzirom na javnost djelovanja i irinu angaovani#masa, sadri izvijesna demokratska obiljeja. U naelu, drutveni pokret idemokratija teko da mogu jedno bez drugog. e!utim, ovo nikako neznai da je svaki pokret masa automatski demokratski pokret, jer je#istorija puna primjera kada su i mnoga autoritarna rjeenja i orijentacijedobijale masovnu podrku ' dobro je poznat primjer $a!izmakoji ne bi bioto to jeste bez iroke podrke i angamana masa.

8sto tako, uobiajena prednost demokratskog socijalnog konteksta zapojavu drutveni# pokreta ne iskljuuje i obrnute primjere. &isu rijetkiprimjeri kada je ispod totalitarnog vojnog i politikog pritiska iznenadaizbijala ogromna socijalna energija masa i u "ormi iroki#, nezadrivi#

drutveni# pokreta ugrozila, a ponekad i prosto pregazila postoje%i politikiporedak. Primjer takve socijalne erupcije bio je omeinijev pokret u%ranu.' 2irok i religijski "anatizovan drutveni pokret masa poistio je poputuragana a#ov reim, koji je poivao na bezobzirnoj policijskoj torturi imoderno opremljenoj vojoj sili, uz to i oslonjen na mo%nog amerikogtutora.' &o, on upozorava -primjer/ istovremeno i na jo jedan vaan "enomen: dase pokret, koji je neosporno zapoeo kao emancipatorski, relativno lako ibrzo moe tran"ormisati u oblik nove, ovoga puta teokratske despotije ipotpunije dominacije nad drutvom.

&ovi pokreti: strukturalna karakteristika modernosti

Gu!enje i uspon irokog spektra novi# drutveni# pokreta obiljeava kraj

prosperitetne "aze u razvoju kapitalistikog drutva i poetak duboke,strukturalne krize klasnog drutva.

4M


18/23

6lijede%i jednu $ramijevu distinkciju, moemo najprije postaviti pitanje dali su novi pokreti organski izraz i karakteristika savremenog drutva ili pakkonjukturna pojava, proizvod speci(ni# i kratkotrajni# drutveni#okolnosti. *ovi pokretinisu konjukturna pojava kratkog "u#a, vestrukturalna karakteristika mo"ernosti.

&ezadovoljene socijalne, politike, kulturne i druge potrebe su osnovnepokretake snage drutveni# pokreta. 3u ideju dobro iskazuje 0gne!eleru tvrdnji da je nuan uslov koji treba da ispune pokreti da bi uoptebili djelotvorni u tome da treba "a izrastaju iz o"rije!enog sistemapotreba.&ezadovoljene ili djelimino zadovoljene potrebe pojavljuju setako istovremeno i kao najsnanija motivaciona snaga okupljanja idrutvenog angaovanja masa.U mnotvu nezadovoljeni# ili djelimino zadovoljeni# potreba savremenogoveka, jedna se izdvaja po svojoj optosti, znaaju i kvalitetu; to jepotreba za slobo"om i "emokratijom. Opti porast nivoa ljudskogznanja i obrazovanja te unapre!enje te#niki# pretpostavki komuniciranjame!u ljudima, pove%ava za#tjeve ljudi za irom participacijom u politici idrutvenim poslovima.Pored ovi# pozitivni# podsticaja, postoje i mnogi "aktori sa negativnimpre"znakom. 6avremeni ovjek je izloen mnogim novim oblicimadominacije, on je sve vie kontrolisan ili manipulisan, sve je vieposrednika izme!u ovjeka i ovjeka, izme!u ovjeka i drutva, tj.savremeni ovjek se sve vie osje%a otu!enim od sebe samog i od svoji#mogu%nosti i od drutva.

Opoziciona politika kultura)ananji ovjek sve je manje zadovoljan djelovanjem klasini# politiki#institucija.

Politike partije, sindikati i pro"esionalni politiki aparati sve vie su podudarom kritike.

Hakomisleno je potcijeniti ulogu klasini# me#anizama politike vlasti, jernji#ova kriza ne znai i odlazak za drutvene scene.6ve e%i sluajevi razliiti# vidova korumpiranosti politike i politiaradovode u pitanje staru politiku i otvaraju potrebu za drugaijom politikomkulturom i kvalitativno izmijenjenim normama politikog ponaanja.&a dio ti# potreba odgovaraju novi "ru!tveni pokreti razvijaju%iopozicionu politiku kulturu u odnosu na postoje%i poredak ipretpostavljaju%i vrijednosti neposredne demokratije ustaljenoj politikoj#ijerar#iji, liderstvu, politikom pro"esionalizmu, ideolokoj #eteronomiji,politikom institucionalizmu.6a tog stanovita posmatrano, novi drutveni pokreti predstavljaju danas

jedan od najiri# i najznaajniji# oblika "emokratske participacije i"ru!tvenog anga


19/23

3raganje za identitetom

Prema 0gne! eler, u drutvu koje je u biti postalo nezadovoljno drutvo,ovjek je osu!en da umre nezadovoljan jer je struktura potreba danasobiljeena neogranieno%u ljudski# pro#tijeva.Fazlaganje tradicionalni# normi ponaanja i uspostavljanje univerzalni#vrijednosti uinilo je potrebe u principu nezadovoljivim. Postizanje neeganije ispunjenje jer se odma# tei neem drugom -tzv. Potroakapsi#ologija je naprepoznatljiviji primjer te metamor"oze/.U takvoj drutvenoj situaciji, novi drutveni pokreti odgovaraju na iskonskui organski utemeljenu individualnu i kolektivnu potrebu: potrebu za linimi socijalnim i"entitetom.U doba kada je taj identitet ozbiljno ugroen i duboko uzdrman, novi

pokreti predstavljaju jedan vid socijalnog traganja za identitetom.U svemu ovome lei bar dio objanjenja zato u nae vrijeme ponovodobijaju zama# mnogi religijski i neoreligijski pokreti.

Pokreti i anti'pokreti

=edan dio spektra novi# drutveni# pokreta za#tjeva da se ukae na netoto naje%e ostaje u s"eri pretpostavljenog ili podrazumijevanog. Fije je oapriornom vrijednosnom stavu po kome nove drutvene pokrete

kvali(kujemo kao progresivne, "emokratske i lijevo orijentisanepokrete.ada su emancipatorski karakter i demokratski potencijali mnogi#savremeni# drutveni# pokreta neosporni -mirovnog, ekolokog ineo"eministikog, prije svega/, postoje i me!u novim drutvenimpokretima oni za koje nikako ne bismo mogli da kaemo da su progresivni.Ono to vai za drutvene pokrete uopte, to vai i za nove: pokreti kojiustaju u o"branu statusa Guo i postojeeg poretka, ili pokreti kojiugro


20/23

oglo bi da se kae da svakipokretimaisvojantipokret, i da kljunalinija podjele nije samo linija ideoloki# ili politiki# razgraniavanja, nego isutinski odnos prema postoje%em poretku.Po pravilu, pokreti koji brane postoje%i poredak, sprjeavaju ili se opirudrutvenim promjenama, ili pak trae povratak na staro, pripadaju grupi

regresivni#, konzervativni# i reakcionarni# pokreta, antipokreta..

O"anziva novog konzervativizma i desnice

U uslovima krize dolazi do dubokog raskida izme!u ivotne perspektivepojedinaca i itavi# grupa sa jedne strane, i vladaju%eg sistema vrijednostii postoje%i# politiki# me#anizama, sa druge strane.asovna nezaposlenost, restrikcije socijalni# davanja, suavanjemogu%nosti obrazovanja, gubitak iluzije u mogu%nosti razvijenog

industrijskog drutva da moe zadovoljiti ne samo 9nove, nego i9klasine potrebe -visok ivotni standard i nivo potronje, pro"esionalnasigurnost i napredovanje, i sl./; 6ve to stvara socijalnu napetost i konikte.6amo jedan dio tako stvorene socijalne energije usmjerava se premanovim drutvenim pokretima.Jnaajan dio te energije moe se usmjeriti i na drugu stranu, jer se uuslovima krize i pove%ani# socijalni# tenzija aktiviraju i "ru!tvene snageza o"branu postojeeg poretka. *ao jedan od odgovora na krizu

javljaju se neokonzervativne i"eologije u irokom spektru odneoliberala do nove desnice i otvorenog antikomunizma.Praktine ekonomske, (nansijske i politike mjere 9reganomike i

9taerizma upotpunjavaju se jakom ideolokom o"anzivom za9du#ovnomoralnu obnovu, koja kritiku misao suspenduje u korist tzv.zdravog razuma i tradicija, a u 9radu, redu i disciplini vidi najviedrutvene vrijednosti.6nage poretka insistiraju na osnaivanju neopolitiki# principa reda:vaspitanje, porodica, svojina, e(kasnost. 3ako, za#tjev za obnovompatrijar#alne porodice i njene uloge u socijalizaciji -nametanju/tradicionalnog sistema vrijednosti predstavlja jednu od strateki# takinovog konzervativizma i desnice, i direktno je usmjeren protiv neo'"eministikog pokreta.

=edna od slabosti marksizma i lijeve teorijske misli je to potcjenjujeteorijsku desnicu i njene mogu%nosti praktinog drutvenog uticaja. Vabermas je upravu kada upozorava da se desnica bavi stvarnimproblemima i nudi konzervativna rjeenja isti#. 6ve dok odgovori ljevice naivotne potrebe i goru%a pitanja ljudi budu nedovoljni i razjedinjeni,desnica %e imati irok prostor za svoj uticaj.

)e"anzivni ili o"anzivni karakter novi# pokreta

Poznato je da Iabermas razlikuje nove drutvene pokrete na 9o$anzivneE

i 9"e$anzivneE. )ok ve%inu novi# pokreta ubraja u pokrete preteno

?1


21/23

de"anzivnog karaktera, samo malom broju savremeni# pokreta priznajeo"anzivnu ulogu.e%i teorijski znaaj za sociologiju drutveni# pokreta ima nain i put kojim

je Iabermas doao do ove podjele, nego podela sama.On je poao od svoje kapitalne distinkcije izme!u sistema, poretka na

jednoj, i svijeta ivota na drugoj strani. Postoje i dva osnovna nainaintegracije: sistemska integracija, koja nije nita drugo do "unkcionalnaintegracija poretka, i socijalna integracija koja povezuje dimenzijesvakodnevnog ivota u ono to Iabermas naziva svijet'ivot.U modernom socijalnom sistemu, dva podsistema imaju prvorazrednuulogu: sistem novca-ekonomski sistem/ i sistem moi-politiki sistem/.

Po Iabermasu, bitna odlika modernog drutva je nastojanje sistema,poretka da podredi svijet ivota. Upravo na procjepu ta dva svijeta, svijetaivota i sistema -poretka/ izrastaju novi "ru!tveni pokreti.

8z te injenice se izvode dva zakljuka: 4/ drutveni pokreti uspostavljajumost i povezuju svijet'ivot i sistem; ?/ novi drutveni pokreti brane svijetivota od kolonizatorski# pretenzija sistema.

8z generalnog odre!enja novi# drutveni# pokreta kao de"anzivni#,Iabermas "aktiki izuzima samo "eministiki pokret, koji slijedi tradicijuemancipatorski# demokratsko'socijalistiki# pokreta.U skupini de"anzivni# pokreta, Iabermas dalje razlikuje pokrete uFo"branu tra"icionalnog i"ru!tvenog vlasni!tvaE od pokreta koji"eluju sa stanovi!ta racionalizovanog svijeta


22/23

kontekst djelovanja novi# pokreta. 3re%i: procjene o budu%nosti ovi#pokreta naje%e se vezuju za is#od postoje%e globalne svjetske krize.Po!imo od tvrdnje da je strukturalna kriza kapitalizma na odluuju%i naindjelovala na pojavu novi# pokreta.*raj 01'ti# godina oznaava poetak uspona novi# drutveni# pokreta.

Preciznije, 4A0@. je prelomni momenat od koga zapoinje nji#ova iraa(rmacija.

&aje%e se uzima da je u relativno kratkom periodu od 4AM?'4AMC svijetstupio u najozbiljniju ekonomsku i drutvenu krizu nakon )rugog svjetskograta. Ukoliko pri#vatimo iznesene postavke o vremenu stupanja na scenunovi# drutveni# pokreta i poetku strukturalne krize, postaje oigledno dasu pokreti pret#odili kriznom razdoblju. 3o dalje znai da je teko odrivateza da su novi drutveni pokreti produkt najnovije krize kapitalizma.

*ada je rije o uticaju socijalnog konteksta na drutvene pokrete,razumljivo je to je kriza razliito djelovala na pojedine nove pokrete.

- &eki od nji# su, poput stu"entskog pokreta, presa#nuli i izgubilisvoj uticaj.

- )rugi pokreti su nastavili da u osnovi bez ve%i# promjena djeluju i uuslovima krize -neo$eministiki pokret, mada i on trpi nekeposljedice krize/. &a udaru otputanja sa posla zbog ekonomskekrize, me!u prvima su ene, uz jo neke speci(ne drutveneskupine -imigrantsku radnu snagu, obojene radnike/. 6a drugestrane, zbog oteani# mogu%nosti zapoljavanja omladine, kao izbog sueni# materijalni# i drugi# pretpostavki za zasnivanje

porodice, oteane su komunikacije "eministikog pokreta sa mladomgeneracijom.- 3re%u grupu novi# pokreta ine oni koji su u uslovima strukturalne

krize naglo pojaali svoje djelovanje i uticaj. 3a ocjena se velikimdijelom odnosi na ekolo!ki pokret, koji upravo tada prvi put stupana klasinu politiku scenu i na njoj postie dobre rezultate -stranka9zeleni# u &jemakoj/.

- Produbljena drutvena kriza kao da je najvie pogodovala usponuanti-nuklearnog, mirovnog pokreta.

Jnai, u nekim dimenzijama kriza ide na ruku pokretima, ire%i socijalni

prostor za nji#ovo djelovanje, a u drugim suava okvire i stvaranepovoljniju atmos"eru za iri i radikalniji drutveni angaman.

8s#od krize i perspektive pokreta

Postavlja se pitanje o uticaju is#oda drutvene krize na perspektivu novi#pokreta ' Io%e li jo dublja kriza koja se moe oekivati u neposrednojbudu%nosti zbrisati nove drutvene pokrete, ili %e pospjeiti uspon ve%ine

novi# pokreta, i kakva %e sudbina novi# drutveni# pokreta biti u sluajurelativno brzog prevladavanja krizeW

??


23/23

&a sva ova pitanja moe se odgovoriti samo #ipotetiki.

&ajmanje vjerovatnom se ini prognoza o brzom prevladavanju krize.

Documents

DRUŠTVENI POKRETI midterm