DULCINEA

Časopis Aktiva istorije,geografije i građanskog vaspitanja

JU OŠ „Maršal Tito“ Ulcinj

Revista e Aktivit të historisë, gjeografisë dhe edukatës qytetare

IP SHF ,,Marshall Tito” Ulqin

BR. 2, Mart 2016.

NR. 2, Mars 2016.

DULCINEA

2

Časopis aktiva istorije, geografije i građanskog vaspitanja

JU OŠ “ Maršal Tito” Ulcinj

Redakcija:

Đuro Dabović, nast. mentor - urednik i pokretač časopisa

Stevo Đakonović, prof.- tehnička obrada i dizajn

Emina Muja, prof

Muho Ceka, prof.

Samra Đeljošević, učenica IX-1

Diellëza Rama, učenica

Štampa:

elektronsko i štampano izdanje

mart 2016.

DULCINEA

3

SADRŽAJ

UVODNA RIJEČ

1. Nastava istorije i obrazovanje za mir (Đuro Dabović, prof.)

2. Žrtve Prvog i Drugog svjetskog rata – sjećanje i opomena (Danijel Karađinović)

3. Multikulturalnost mojeg zavičaja (Aleksandra Pepđonović)

4. Uvala Valdanos (Stevo Đakonović, prof.)

5. Stari grad Ulcinj (Darko Karađinović)

6. Najmoćnije žene (Samra Đeljošević)

7. Solana ,,bajo Sekulić“ ( Sergej Miranović)

8. Port Milena (Arijeta Kahari)

9. Borova šuma (Dimitrije Vujošević)

10. Da li ste znali ?

11. Legjendat e Ulqinit (Arisa Dervishi)

12. Ulqini nën pushtimin Osman (Jetmira Laniku)

13. Suma (Mendim Cuca)

14. Shasi (Hera Kurti)

15. Valdanosi (Agnesa Maniq)

16. Arbëreshët (Diellëza Rama)

DULCINEA

4

UVODNA RIJEČ

Poštovani čitaoci/ce

Sama ideja i objavljivanje časopisa višestruko je poslužilo namjeni. Naime, učenici su pokazali

veće interesovanje za rad. Imaju izvrsne ideje i prijedloge i aktivno učestvuju u pisanju članaka. S

druge strane i roditelji naših učenika ne skrivaju zadovoljstvo što se rad njihove djece vrednuje i

publikuje na ovaj način.

Kao administrator sajta na kojem je objavljen časopis imam uvid da se čita ne samo na

prostoru regiona nego i mnogo šire (SAD, Kanada, Velika Britanija, Švedska, Francuska, Njemačka,

Austrija, Australija...) i upućuju nam veoma pozitivne kritike. To nam znači veoma mnogo i čini nas

ponosnim i ohrabruje da i dalje nastavimo sa radom. Zaista, hvala svim dobronamjernim ljudima.

Ovaj broj časopisa posvećujemo svim žrtvama Prvog i Drugog svjetskog rata, da ih se

prisjetimo i ne zaboravimo na njih, iako je od prvog proteklo stotinu a od završetka drugog

sedamdeset i jedna godina. Takođe, ovaj broj je posvećen i svim onim žrtvama ratova koji su se desili

u Svijetu i bivšoj Jugoslaviji od Drugog svjetskog rata do danas.

Što se planova za budućnost tiče, poslije objave prvog broja, interesovanje učenika je naglo

poraslo i pokazuju želju da ispolje njihovu kreativnost. Mi smo zadovoljni što je časopis poslužio

namjeni i u tom pravcu ćemo nastaviti. Već se radi na pripremi tekstova za treći broj koji treba da se

objavi početkom maja tekuće godine.

Jedini problem je finansijska podrška koja nam je potrebna za štampanje časopisa ali nadamo

se da ćemo i ovaj problem riješiti. Bez obzira na sve, elektronsko izdanje nam je sigurna alternativa.

Još jednom se najtoplije zahvaljujemo učenicima i kolegama koji su dostavili svoje radove

redakciji časopisa, svim dobronamjernim ljudima koji su nas podržali u ovom projektu, upravi škole i

gospodinu Nikoli Maroviću koji nam je u svojoj štampariji besplatno štampao prvi broj.

Đuro Dabović, nastavnik mentor istorije i geografije idejni pokretač i urednik časopisa

DULCINEA

5

Đuro Dabović, nastavnik mentor

NASTAVA ISTORIJE I OBRAZOVANJE ZA MIR

,,Tajna učenja djece toleranciji nije vaspitavanje kroz lekcije, već kroz lični primer. Stoga, prvo morate

da se suočite sa vlasititim predrasudama“.

Ako djecu u ranom uzrastu naučimo da djeluju miroljubivo, da prihvataju različitost, da ne robuju

predrasudama i stereotipima i da budu spremna da učestvuju u svojoj školi i lokalnoj zajednici, sigurno će

odrasti u zrele ljude spremne da se bore za mir i demokratiju. Zbog toga obrazovanje za mir ima za cilj

pripremu mladih ljudi za mir i nenasilje kroz edukativne programe koji pomažu da se bolje razumiju

načela i tehnike nenasilnog djelovanja, uzroci sukoba i prepreke mirnom rješavanju problema. To

uključuje i učenje vještine dijaloga, tehnike pregovaranja, konstruktivnog rješavanja problema i jezika

pozitivne akcije.

Kultura prava i odgovornosti i kultura mira međusobno se podržavaju. U obje kulture naglašava

se privrženost pravdi i poštovanju među ljudima. Cilj obrazovanja za mir nije zaustavljanje sukoba već

bolje razumijevanje struktura i sistema koji vode ka nasilju i ugrožavaju nastojanja da se sukobi riješe

mirnim putem. U svakodnevnom životu konflikt je svađa, otvorena diskusija, sukobljavanje mišljenja i

ideja, raspravljanje o različitim temama, ali konflikt se javlja i u takmičarskim igrama, u sportu, nastavi i

prilikom različitih susreta. Najkraće rečeno, svaki sukob ideja, potreba, želja, pozicija i interesa, u stvari,

jeste konflikt. Interakcija sa drugima neminovno vodi i u sukobe kao komponentu samog odnosa. Ukoliko

nijesmo u kontaktu sa drugima, nemamo konflikte, ali nemamo ni interakciju.

Vrlo često se pod pojmom konflikt podrazumijevaju socijalni

nemir, oružani sukob ili teroristički akt. Bitno je napraviti razliku

između konstruktivnih i destruktivnih sukoba. Oružani sukobi donose

razaranja na ličnom i društvenom nivou.

Konflikti imaju i pozitivnu stranu. Takvi konflikti se, za

razliku od destruktivnih konflikata koji vode u nasilje, nazivaju

konstruktivnim i pružaju priliku da kroz njih napredujemo, da kroz

odnose sa drugima učimo, spoznajemo sebe i druge, prihvatamo i

poštujemo razlike. Bez konflikta ne bi bilo borbe za slobodu,

demokratije i napretka. Stoga učenike treba učiti kako se sprječava Mladi medijatori

nasilje, a ne konflikt, jer stvarni problem nije pitanje kako eliminisati konflikt, već na koji način se može

aktivno rješavati, kako djelovati konstruktivno, a ne destruktivno.

U savlađivanju vještina razumijevanja konflikta veoma je važno da se učenici nauče da razumiju

svoje i tuđe potrebe. Zato kroz predmet istorija učenike treba naučiti kako da savladaju komunikacijske

vještine i učiti ih tehnikama aktivnog slušanja, decentracije (sposobnost da se stavimo u poziciju druge

osobe, odnosno „stavljanje u tuđe cipele“), izražavanja ja-porukama (govorimo drugima, a u isto vrijeme

se povezujemo sa sopstvenim osjećanjima i potrebama), empatiji, jasnom izražavanju očekivanja i

spremnosti na izvinjenje.

DULCINEA

6

Svima je u školi jasno – kako djeci, tako i nastavnicima – da i najzanimljivije školsko gradivo iz

istorije može da bude neinteresantno ukoliko se u odjeljenju razvijaju odnosi među učenicima i

nastavnicima koji podstiču nepovjerenje, neuvažavanje svojih i tuđih potreba, kritizerstvo, netolerantnost

i sl., odnosno ukoliko se razvijaju odnosi koji predstavljaju određenu podlogu za pojavu konflikta.

Komunikacija se može razvijati, učiti i unaprijediti, a samim tim i naš odnos prema problemima i

konfliktima.

Kreativno rješavanje problema u učionici jedan je od programa koji se bavi razvojem i

unapređenjem komunikacije u školi radi prevencije nasilja i rješavanja konflikata. Kroz taj program djeci

se omogućava sticanje iskustva u komunikaciji, a nastavnicima otvorenija i nefrustrirajuća komunikacija

sa djecom i razumijevanje konflikata. To utiče na smanjenje broja konflikata u toku boravka djece u školi

i da učenici pokazuju manju spremnost za fizičke obračune.

Način na koji podučavamo učenike i način na koji se ophodimo prema njima u toku našeg

svakodnevnog rada ostaviće dugotrajniji utisak od lekcija o određenim vještinama. Podučavanje o radu na

sukobima i motivisanje ljudi da rješavaju probleme uz uvažavanje potreba strana u sukobu imaju za

posljedicu smanjenje učestalosti i intenziteta nasilja. To nije isto što i plan prevencije i intervencije.

Škola je vaspitno-obrazovna institucija u kojoj se, pored

sticanja znanja, vještina i stavova, djeca pripremaju za život. Svaki

učenik ima svoje potencijale, koji ga razlikuju od ostalih.

Upravo kroz predmet istorija učenike treba podučavati o

Obrazovanju za mir, što ne znači da odrasli treba da dozvole djeci da

sama donose sve odluke, niti da edukatori/nastavnici nemaju ličnu

odgovornost. Učenike treba učiti da primijete i poštuju svaku

različitost. Zato nastavnik treba da primijeti lične karakteristike

svakog pojedinca i poštuje kulturne različitosti. Kada on to uradi, i

učenici će to prihvatiti. Kreativni nastavnik će razlike, kao što su

uzrast, posebni talenti ili potrebe, rasa, nacionalnost ili religija, predstaviti u okviru ciljeva, sadržaja i

pojmova predviđenih programom. Zato treba slaviti različitost grupe i cijelog svijeta, upoznati ljude koji

imaju drugačije stavove od naših kao ličnosti, naučiti kako drugi ljudi žive i misle i na taj način

vrednovati individualnost i razlike.

1. Opšti ciljevi i pojmovi Obrazovanja za mir

Iz iskustva se pokazalo da u okviru obrazovanja za mir kroz nastavne predmete treba usvajati sljedeće

ciljeve i pojmove:

Opšti ciljevi

Pojmovi i sadržaji koje

treba da savladaju

učenici

– osvješćivanje sukoba koji otežavaju mir;

– uočavanje značaja pozitivne orjentacije za mir u zajednici;

– osvješćivanje povezanosti zadovoljstva sobom i mira u zajednici;

– sposobnost predviđanja posljedica sukoba i uočavanja dobiti od mira;

– podučavanje učenika razumijevanju prirode sukoba;

– učenje strategija rješavanja sukoba kao preduslova za mir u zajednici;

– osvješćivanje značaja sukoba za lični rast i razvoj;

– otkrivanje talenata za buduće medijatore;

– razumijevanje sukoba;

– osposobljavanje za rad na sukobu;

– shvatanja nasilja i nenasilja kao načina postizanja promjena;

– konflikt/ sukob;

– mir;

– predrasude;

– stereotipi;

– pregovaranje;

– aktivno slušanje;

– tolerancija;

– dijalog;

– osjećanja u sukobu;

– potrebe u sukobu;

– mogućnosti;

DULCINEA

7

– shvatanje mira kao procesa;

– podsticanje učenika na međusobnu povezanost svih u školi;

– osvešćivanje načina kako ljudi upućeni jedni na druge mogu jedni drugima

da pomažu;

– podsticanje učenika da budu korisni jedni drugima, razumijevanje sukoba;

– govor tijela;

–,,ja“ i ,,ti“ poruke;

– medijacija i medijator;

–uvažavanje i

prihvatanje

različitosti;

– međuzavisnost;

– kompromis;

– izbjegavanje;

– saradnja;

– percepcije;

– latentni sukob;

– otvoreni sukob;

– površinski sukob;

– aktivno nenasilje;

– moć i vrste moći.

Istorija kao nauka i nastavni predmet, jeste jedna od društvenih nauka, ali istovremeno je i

humanistička nauka. To praktično znači da ona pruža ne samo znanje o prošlosti, već i utiče na

obrazovanje i modeliranje učenika, (čoveka), u smislu što racionalnijeg saznanja o sebi i drugima.

1.1.Nastava istorije u demokratskom društvu treba da:

ima vitalno mesto u pripremi odgovornih i aktivnih građana i razvoju uvažavanja svih vrsta

različitosti, zasnovanog na shvatanju nacionalnog identiteta i principa tolerancije;

bude odlučujući faktor u pomirenju, prihvatanju, razumijevanju i povjerenju među narodima;

igra glavnu ulogu u unaprijeđivanju osnovnih vrijednosti kao što su tolerancija, uzajamno

razumijevanje, ljudska prava i demokratija;

bude ključni činilac slobodne izgradnje Evrope na osnovama zajedničkog istorijskog i kulturnog

nasleđa, obogaćenog kroz različitosti, čak i u onim aspektima koji su konfliktni i ponekad

dramatični;

bude dio takve obrazovne politike koja neposredno doprinosi razvoju i napredovanju mladih ljudi

u pogledu njihovog aktivnog ućešća u izgradnji Evrope, kao i mirnom razvoju ljudskog društva u

globalnoj perspektivi i u duhu međusobnog razumijevanja i povjerenja;

omogući razvoj intelektualnih sposobnosti učenika potrebnih za kritičku i odgovornu analizu i

tumačenje informacija, kroz dijalog, traganje za istorijskim svjedočanstvima i otvorenu raspravu

koja se zasniva na multiperspektivnosti, posebno kad je riječ o kontroverznim i osjetljivim

pitanjima;

omogući građanima Evrope jačanje njihovog individualnog i kolektivnog identiteta kroz

poznavanje zajedničkog istorijskog nasleđa u svim njegovim dimenzijama - lokalnoj, regionalnoj,

nacionalnoj, evropskoj i globalnoj;

bude instrument za sprječavanje zločina protiv čovječnosti.

1.2.Nastava istorije nipošto ne smije da se zloupotrijebi i da se promoviše kroz :

striktno vezivanje za jedan događaj da bi se opravdali ili prikrili drugi;

DULCINEA

8

krivotvorenje ili sastavljanje lažnih svjedočanstava, statističkih podataka, montiranih slika

itd;

iskrivljavanje prošlosti za potrebe propagande;

izrazito nacionalističku verziju prošlosti koja može da stvori podjelu ,,mi“-,,oni“;

zloupotrebu istorijskog zapisa;

negiranje istorijskih činjenica;

zanemarivanje istorijskih činjenica.

Kroz predmet istorija nastavnik treba da koristi jezik pozitivne akcije kojim se podstiču drugačiji

modeli komunikacije sa drugima i jasnije izražavaju promjene koje očekujemo od drugih; motiviše

učenike da stvore svoju viziju budućnosti i predstavlja im svoju viziju svijeta. Treba vjerovati da je mir

moguć i podsjetiti učenike na to šta svaka osoba može da uradi da bi svijet postao miroljubijiji. Treba im

predstavljati mirotvorce kroz istoriju, ali i naše savremenike, i pričati priče o njihovim životima. Sve to

čini da se oni osjećaju sigurnijim i daje im snagu da djeluju kao mirotvorci u svom životu i okruženju.

Nastavnik može kroz predmet istorija da organizuje aktivnosti koje podstiču učenike da definišu šta je

za njih mir: zajedničke igre, pjesme o miru, razgovore s mirotvorcima, kulturne aktivnosti, iskustva iz

konstruktivnog rješavanja sukoba i slično.

Najzahvalnije je implementirati mirovno obrazovanje kroz analize mirovnih konferencija i mirovnih

organizacija koje su se organizovale ili osnovale tokom istorije. Pred učenicima se postavlja pitanje dali je

na primjer mirovna konferencija u Versaju trajno

obezbijedila svjetski mir? Da li je u Versaju

medijaciju sprovela neka neutralna strana u sukobu?

Da li je medijator nametnuo ili predložio rješenje

konflikta ili je pak pomogao da sukobljene strane

zajedno dođu do rješavanja konflikta na obostrano

zadovoljstvo? Zašto organizacija ,,Društvo naroda“

nije mogla da spriječi novi svjetski rat?, i niz drugih

pitanja.

Zbirka ,,Obrazovanje za mir, iskustva iz prakse

Učenici mogu da simuliraju mirovnu konferenciju, gdje za stolom sjede ,,sukobljene strane u

konfliktu“ a dva učenika koji predstavljaju neutralnu stranu u konfliktu, pokušavaju da budu medijatori i

kroz parafraziranje pomažu, a ne nameću rješenje konflikta. Na taj način bi sa rješenjem bile zadovoljne

sve sukobljene strane i trajno uspostavili mir.

Na ovaj način učenici će da shvate da se trajan mir može obezbijediti samo u slučaju kada je

medijator neutralan u konfliktu, kada je on posrednik od povjerenja u rješavanju konflikta a da ne nameće

i predlaže rješenja. Ova znanja i vještine učenici mogu primijeniti u svakodnevnom životu i utiču na

razvijanje svijesti da rat nije sredstvo za rješavanje sukoba, već da saradnja, tolerancija, razgovor i

uvažavanje mogu obezbijediti trajni mir.

DULCINEA

9

Karađinović Danijel – IX-1

ŽRTVE PRVOG I DRUGOG SVJETSKOG RATA – SJEĆANJE I

OPOMENA

Poštovani, znani i neznani čitaoče!

Ovaj rad posvećujem onima koji su imali pravo na život, a drugi su im ga oteli. Onima

koji su imali pravo na ljudsko dostojanstvo, pravo da žive i odrastaju sa roditeljima, pravo da

gledaju djecu i unučad kaka rastu, da se vesele njihovim uspjesima, a opet, drugi su im ga

oteli. Rad posvećujem i onima kojima je oteta mladost, ali i onima koji su doživjeli patnje i

stradanja zbog loše, takoreći genocidne politike njihovih političara.

Evo, i nakon skoro stotinu godina od završetka Prvog i sedamdeset jednu godinu

nakon završetka Drugog svjetskog rata, ovaj rad posvećujem i tebi, znanče i neznanče, da ti ovi

događaji budu opomena da se nešto slično ne dogodi u budućnosti. U ratu nema pobjednika i

poraženih. Svi gube, samo neki više a neki manje. Zato

prisjetimo se i ne zaboravimo!

PRVI SVJETSKI RAT (1914-1918) – PATNJE I RAZARANJA

Rat je trajao od 28.7.1914 do 11.11.1918. godine. Uzroci rata su bili borba za osvajanje

kolonija i mijenjanje političke karte svijeta. Povod za rata je bio Sarajevski atentat u kojem je

Gavrilo Princip – pripadnik revolucionarne organizacije ,,Mlada bosna“, ubio Austrougarskog

prijestolonasljednika Franca Ferdinanda (28.6.1914.). Mjesec dana kasnije Austrougarska

objavljuje rat Srbiji i od tada počinje najveće stradanje koje je svijet pamtio u istoriji

čovječanstva. Sukobila su se sljedeća dva vojnopolitička bloka:

Centralne sile: Austro-Ugarska, Bugarsko Carstvo, Njemačko Carstvo, Osmansko

Carstvo

Antanta: Australija, Belgija, Kanada, Francuska, Kraljevina Grčka, Indija, Italija, Japan,

Luksemburg, Kraljevina Crna Gora, Novi Zeland, Portugal, Rumunija, Rusko Carstvo, Srbija,

Južna Afrika, Ujedinjeno Kraljevstvo, SAD.

DULCINEA

10

Prvi svjetski rat je donio nezapamćen broj žrtava. Posljedice rata bile su i više od 40 miliona

žrtava, uključujući približno 20 miliona mrtvih vojnika i civila (zbog čega je to jedan od

najsmrtonosnijih sukoba u ljudskoj istoriji) i značajna razaranja država, te se smatra prvim

globalnim ratom, svjetskih razmjera. Stoga je prvobitno nazvan ,,Veliki rat“ ( u Crnoj Gori

,,Velji rat“) ili ,,Rat koji će okončati sve ratove“. U ratu je učestvovalo preko 100 miliona ljudi.

Žrtve su bile ogromne. Puno ljudi su ostali invalidi – ostali su bez ruku, bez nogu ... postali su

nesposobni za bilo kakav rad. Zato je svijet posljije Prvog svjetskog rata preplavljen prosjacima.

To su bili uglavnom ljudi koji su bili osakaćeni.1

Ljudski gubici

Centralne sile Antanta

Vojni gubici 4.010.241 5.711.696

Civilni gubici 2.150.000 3.674.757

Ranjeni 8.419.533 12.809.280

Zbog mobilizacije muškaraca žene su radile u

fabrikama što je uticalo na emancipaciju žena. Uvodilo se

pravo glasa. Rezultati rata su i širenje smrtonosne bolesti

koja je nazvana ,,Španska groznica“ ili u narodu popularna

,,Španjolka“. Ljudi su umirali takvom brzinom da je to bilo

nevjerovatno. Ova bolest je odnjela 20 miliona žrtava.

Glavni uzrok je bila nekvalitetna prehrana i nedostatak

higijene tokom rata.

Posljedice Španske groznice

Sva ta materijalna bijeda povećala je revolucionarno

raspoloženje. To razdoblje poslije Prvog svjetskog rata je doba

novih pokušaja socijalističkih revolucija u svijetu. Vojno

politički blokovi su propali.

Prvi svjetski rat je doveo do strahovitih razaranja.

Razrušeni su gradovi i fabrike, došlo je do hipoprodukcijske

krize. Nedostaje svega, jača nezaposljenost,

Vođe pobjedničkih zemalja sastali su se početkom Strahote izazvane ratom

1919. u Parizu kako bi postavili temelje mira i odredile sudbine poraženih. Glavnu ulogu u tome

imali su premijeri Francuske Georges Clemenceau, Velike Britanije David Lloyd George, te

predsjednici SAD-a Woodrow Wilson i Italije Vittorio Orlando. Njemačka je dobila teške uslove

sporazumom potpisanim 1919. u Versaju. Nešto lakše uslove mira dobile su Austrija i Mađarska.

1http://www.bing.com/videos/search?q=posledice%EE%80%81+prvog+%EE%80%80svetskog+rata&view=detail&mid=0536D32F3B68979005300536D32F3B6897900530&FORM=VIRE

DULCINEA

11

Rusija, zbog vlasti Boljševika nije učestvovala u pregovorima. Ovaj imperijalistički mir nije

riješio postojeće probleme u svijetu. Optužba da je Njemačka glavni krivac za rat, dovela je do

početka još strašnijeg - Drugog svjetskog rata. Ovo nije mogla spriječiti ni međunarodna

organizacija Društvo naroda koja i onako nije imala značajan autoritet u svijetu.

Dakle, Prvi svjetski rat nije ispunio očekivanja da će se voditi ,,Za okončanje svih

ratova“.

APOKALIPSA DRUGOG SVJETSKOG RATA (1939-1945)

Drugi svjetski rat je trajao od 1.9.1939. - 2.9.1945. On je bio međunarodni sukob koji je izbio

21 godinu nakon Prvog svjetskog rata. Vođen je na tri kontinenta i na svim svjetskim okeanima,

a u njemu su učestvovale skoro sve države svijeta. Glavni uzrok Drugog svjetskog rata nalazi se

u volji Hitlerove Njemačke da poništi negativne posljedice Prvog svjetskog rata i osigura

prevlast Njemačke. Sukobljene strane su bile:2

Saveznici: Ujedinjeno Kraljevstvo, SSSR, SAD, Republika Kina, NOVJ

(Narodnooslobodilačka vojska i partizanski odredi Jugoslavije), Poljska, Grčka, Francuska,

Belgija, Kanada, Novi Zeland, Holandija, Norveška, Južna Afrika…

Sile osovine: Treći Rajh, Japan, Italija, Mađarska, Rumunija, Bugarska, Finska, Irak,

Tajland, NDH (Nezavisna Država Hrvatska), Četnici…

Drugi svjetski rat je po svojim posljedicama najveća nesreća u istoriji čovječanstva.

Najstrašnija posljedica drugog svjetskog rata je bila primjena atomske bombe koja je u sekundi

usmrtila velik broj ljudi, a posljedice se osjećaju i dan danas. Tačan broj ljudskih žrtava još nije

utvrđen. Većina procjena spominje brojku od 55 miliona ljudi.

Ljudske žrtve

Opšti podaci Zemlje sa najvećim gubicima

Broj mobilisanih vojnika 110.000.000 SSSR 27.000.000

Broj poginulih i nestalih 50.000.000 Kina 9.300.000

Broj ranjenih 35.000.000 Poljska 6.270.000

Njemačka 5.690.000

Japan 2.000.000

Jugoslavija 1.660.000

Tokom rata nacisti su otvorili brojne koncentracione logore u kojima je ubijeno više od

10.000.000 ljudi, a u strašnim zločinima genocida najviše su stradali Jevreji. Preživjeli su

uglavnom emigrirali u SAD ili Palestinu, gdje je uskoro stvorena država Izrael. Pored toga,

nakon Drugog svjetskog rata 15.000.000 Njemaca je protjerano iz velikog dijela Istočne Evrope,

a nešto slično se dogodilo i italijanskoj manjini na istočnim obalama Jadrana.

2 Grupa autora, Istorija za I i II razred srednjih stručnih škola, Podgorica 2003. (str. 213-214)

DULCINEA

12

Holokaust

Pojmovi holokaust (potpuno spaljen) i šoa (katastrofa) u užem smislu riječi označavaju pojam

organizovanog, sistematskog genocida i ubistva oko 6.000.000 evropskih Jevreja za vrijeme

nacional-socijalizma u Njemačkoj. Pojam holokausta se odnosi takođe na sistemsko

istrijebljivanje Jevreja u zemljama saveznicima nacističke Njemačke. U širem smislu ti pojmovi

označavaju ubistva Sintija, Roma, invalida, poljskih intelektualaca, sovjetskih vojnih

zaroblenika, pripadnika slovenskih naroda…3

Holokaust je iza sebe ostavio trajne posljedice. Računa se da je u njemu ubijeno pet do

šest milijona Jevreja, odnosno trećina svih

prijeratnih Jevreja. Demografska slika se

u Evropi bitno promijenila, pogotovo u

Istočnoj i Srenjoj Evropi gdje su jevrejske

zajednice prestale postojati.

Romi su druga grupa koja je bila objekt

genocida. Broj njihovih žrtava procjenjuje

se na 220.000 ili više (do 800.000),

između četvrtine i polovine njihovog

ukupnog broja u Evropi. 4

Glavna kapija koncentracionog logora Aušvic (Poljska)

Sa svim drugim grupama koje su istrijebljivane, broj žrtava holokausta (ne uključujući

samo Jevreje) procjenjuje se na 9-10 milona, iako neke procjene idu i do brojke od 26 miliona.

OPOMENA

I danas, nakon skoro jednog vijeka, neki se ljudi i dalje ,,igraju rata“. Savremenici smo

događaja u Siriji, Sjevernoj Koreji, terorističkih napada..., i opet stradaju nedužni ljudi. Izgleda

da su nalogodavci i akteri ovih događaja imali negativnu ocjenu iz istorije. Izgleda da za njih

istorija nije ,,učiteljica života“, jer nijesu ništa naučili iz prošlosti, pa zapadaju danas u iste

greške, samo ne naslućuju da ponovljene greške mogu da dovedu do nesagledivih posljedica

kakve čovječanstvo ne može ni da zamisli.

Zato, upamet se čovječe današnjice! Ima dovoljno prostora na ovoj planeti da svi zajedno

srećno živimo.

3 Grupa autora, Istorija za I i II razred srednjih stručnih škola, Podgorica 2003. (str. 256-259) 4https://sh.wikipedia.org/wiki/Drugi_svjetski_rat

DULCINEA

13

Aleksandra Pepđonović IX-1

MULTIKULTURALNOST MOJEG ZAVIČAJA

Kada se govori o multikulturnom, multinacionalnom i multivjerskom suživotu na

određenom prostoru, treba imati u vidu da ove odrednice obuhvataju nekoliko suštinskih

pojmova, kao što su: kultura, nacija, vjera, tolerancija...

Radi toga, mada su većini jasni, najprije da se osvrnemo na ove pojmove:

- Kultura (lat. cultura - gajiti, njegovati), pored ostalog, obuhvata i etičku kulturu koja

podrazumijeva podizanje pojedinaca i društva do razine da mu budu ideali: pravičnost, istinitost,

čovječnost i uzajamno poštovanje.

Kulturno nasljeđe Crne Gore je jedinstveno i predstavlja

posljedicu razvoja, tokom istorije, pod uticajem kako zapadne tako i

istočne civilizacije. Kultura Crne Gore, samim tim, razvijena je kao

saglasje raznih tradicija. O tome svjedoče arhivski materijali, fondovi

biblioteka, spomenici pismenosti, arheološki eksponati i umjetničke

tvorevine, ali i raznolikost arhitektonskih stilova. Najveći broj

sačuvanih kulturno – istorijskih spomenika smješten je u oblasti

Bokokotorskog zaliva. Grad Kotor dio je svjetske kulturne baštine i

pod zaštitom je UNESCO-a. Stari grad Kotor odlikuje bezbroj uzanih

uličica, trgova, piaceta, ali ono što ga posebno izdvaja je veliki broj

kapija koje su stilski rađene, palata imućnih porodica, kao i veliki broj

stepeništa ili skaladina. Svakako, najspecifičnija odlika Kotora je

veliki broj crkava i manastira na relativno malom prostoru. Kotor je, Katedrala Sv. Tripuna

u vrijeme svog najintenzivnijeg razvoja, imao 30 crkava i 6 manastira. Od svih njih se izdvaja

Katedrala sv. Tripuna koja je ujedno i simbol Kotora. Bogato arhitektonsko nasljeđe posljedica

je činjenice da je u svom razvoju Kotor preživio razne uprave i narode: Ilire (III-II v.p.n.e.),

DULCINEA

14

Rimljane (168. g.p.n.e.- 476. g.n.e.), Vizantince

(476.-1185.), Dukljane, Nemanjiće, ugarske i

bosanske vladare, Mlečane, Turke, gusare,

Austrougare, Ruse, Francuze, Austrijance. Duž

cijelog kotorskog zaliva nalazi se niz religioznih

objekata, koji predstavljaju visoke domete

arhitektonske umjetnosti.

Na Skadarskom jezeru se nalazi kompleks

manastira, koji su podignuti u vrijeme vladavine

dinastije Balšića na malim ostrvima - Beška,

Moračnik, Starčevo, Kom, Vranjina, kao i tvrđave

Starčevo na Skadarskom jezeru Žabljak Crnojevića i Lesendro. Starčevo je manastir

koji se sastoji od crkve Uspenja Bogorodice, zgrade konaka, pomoćnih objekata i ogradnog zida

sa kapijom i nekoliko pozidanih terasa, bio je važan prepisivački centar. Prepisivani su mnogi

rukopisi, a u njemu su se i koričile i ukrašavale knjige. U ovom manastiru se nalazi grobnica

štampara Božidara Vukovića Podgoričanina.

- Nacionalan (lat. nationalis) znači narodni, narodski, tj. ono što pripada pripada narodu,

koji se tiče jednog naroda, koji je svojstven jednom narodu, otačastven, zavičajan.

Nacionalnost je izraz koji u najširem smislu označava pripadnost određenoj naciji. Na

srpskohrvatskom govornom području i na srednjoevropskim jezicima se pod "nacijom" obično

podrazumijeva etnička zajednica, pa nacionalnost po pravilu predstavlja sinonim za nečiji etnički

identitet. U drugim jezicima se, pak, pod pojmom "nacija" podrazumijeva država, pa se

ekvivalenti pojma nacionalnosti odnose prije svega na državljanstvo. Ponekad se kao sinonim za

nacionalnost koristi i izraz narodnost.

- Multi (lat. multum) predstavlja predmetak u složenicama sa značenjem: mnoštvo, mnogo, više.

Ukoliko se spoje ove riječi, jasno je njihovo značenje - višekulturni, višenacionalni.

Uz sve to treba naglasiti da tolerancija (lat. tolerantia) označava - popustljivost i

trpeljivost prema tuđim shvatanjima, mada se čovjek sa njima ne slaže, naročito po pitanju vjere

i sl. Dakle, kad se kaže tolerisati (lat. tolerale) znači - podnositi, snositi, trpjeti, dopuštati.

Iz svega slijedi da se samo onaj koji prihvata suštinu ovih pojmova uklapa u koncept

građanske države kakva jeste, odnosno kakva treba da bude Crne Gora.

Multikulturalnost Crne Gore

Građanski koncept razvoja društva podrazumijeva politiku ostvarivanja pune

ravnopravnosti nacija, stvaranjem uslova za afirmaciju nacionalnih kultura, čime se eliminišu ostaci

nacionalizma i njeguje prijateljstvo među narodima i slobodno razvijanje nacija i nacionalnih

manjina. Uz sve to, obaveza je većinskog naroda da suzbija i sprečava nepovjerenje i mržnju prema

DULCINEA

15

drugim nacijama i gušenje manjinskih prava.

U Crnoj Gori je zaživjelo multikulturno društvo u skladu sa evropskim kulturnim

prostorom, to je realnost koju treba i dalje razvijati i podizati na viši nivo. Uostalom, kultura je jedna

od odrednica identiteta, a identitet legitimiše suverenitet. Zbog toga mnogi posežu za tuđom

kulturom uz nastojanje da je integrišu u svoj korpus jer na taj način osporavaju identitet onoga čiju

kulturu prisvajaju. Na žalost, Crna Gora je očit primjer kako njene kulturne vrijednosti mnogi

svojataju i prisvajaju. Zbog toga, razvijanjem multikulturalizma ide se ka ostvarenju ideje

usklađivanja suživota različitih etničkih i kulturnih grupacija, gdje kultura postaje spona u sistemu a

kulturna dobra dobijaju na zajedničkoj vrijednosti i prestaje potreba za prisvajanjem tuđega.

Međutim, to je dug i mukotrpan proces koji mora obuhvatiti sve generacije i sve segmente društva, a

naročito školski uzrast, gdje se razvija svijest o poštovanju sopstvene ličnosti, ali i druga pored sebe,

svoje nacije i kulture, kao i onih sa kojima živimo u istoj državi, koja im je zajednička domovina. U

Crnoj Gori postoje svi preduslovi za to, i samo od nas zavisi koliko ćemo u tome uspjeti.

Zbog onoga što se zbivalo sa religijom u XIX i XX vijeku, mnogi su smatrali da je to

njen kraj - "odumiranje" pred naletima sekularizma. Međutim, posljednje dvije decenije pokazuju da

se sekularizam u različitim religijskim kulturama različito odvijao. U razvijenim zapadnoevropskim

državama on i danas ima veliku moć, kod balkanskih naroda je u zastoju, a kod nekih zemalja skoro

da nije ni stigao.

U Crnoj Gori, ali i njenom okruženju, vraćanje religiji i njeno oživljavanje u punom je

zamahu. Posljednjih godina naglo je povećano zanimanje za religije i njihovo učenje, običaje,

obrede, etičko naučavanje i slično. Traga se za nekim novim putevima spoznaje duhovnog i

nacionalnog kroz posve nove oblike religioznosti. Razvijena pomoćna tehnička sredstva doprinose

da se umjesto vjere u privatnoj sferi, nastoji organizovati društveni i politički život upravo na

religijskim tradicijama. Pojedine vjerske zajednice organizuju se tako da imaju potporu određenih

političkih stranaka. Mnogi vjersko povezuju s nacionalnim identitetom, a samo manji dio

savremenih vjernika i "vjernika" poštuje etički nauk svoje religije. A zna se: religija ne ugrožava

druge sve dokle se drži na nivou dostojanstvenog obreda u hramu predviđenom za to.

Jesmo li se oslobodili predrasuda?

Dešavanja posljednjih decenija na Balkanu pokazala su da se stanovnici ovih prostora

nijesu oslobodili predrasuda u odnosu na religiju drugoga, prije svega iz površnog ili apsolutnog

nepoznavanja te religije.

Za to su važna makar osnovna znanja o različitim religijama koje obilježavaju

savremeni svijet. Pri tome treba imati u vidu da su sve one izraz ekonomskih i društvenih odnosa,

bez obzira gdje su nastale. U svakom regionu razvijala se karakteristična ideologija za rješavanje

ovih problema i interesa.

Mada se pojam religije obično izvodi od latinske riječi religio - izražavanje poštovanja

bogovima, odnosno glagola religare - vezati, povezati, mnogi je definišu na različite načine, u što

DULCINEA

16

ovdje nećemo ulaziti. Jedino možemo konstatovati da je religija u suštini stvar želja, nastojanja,

čovjekovih težnji za prijatnim osjećanjima, za onim što nema, što prate određena učenja i rituali,

različiti kod raznih vjera. Religija ima razvijen sustav vjerovanja, običaja i obreda. Mnoge od

savremenih religija postale su sinonim za određene običaje, obredne i spoljne manifestacije. Čovjek

se najviše osjeća religioznim kad učestvuje u običajima i obredima. To jača njegovu religioznost. U

razvijenim društvima sve više stavljaju naglasak na intelektualnu stranu religije. U Crnoj Gori se

prepoznaju elementi takvih stremljenja, a nadajmo se da će tolerancija biti geslo ponašanja i življenja

u crnogorskom društvu. Uostalom, na to nas, pored ljudskih obzira, obavezuje i istorija.

Narodne nošnje na prostoru opštine Ulcinj

Ulcinj je bogat po raznovrsnim nošnjama, koje su dokaz multikulturalnosti. Što se

tiče same podjele, nošnje dijelimo na svakodnevne i svečane. Nošnje na prostoru Ulcinjske opštine

su karakteristična tradicija ovog regiona, ali i dan danas su sačuvale svoju originalnost. U Ulcinju

razlikujemo sledeće nošnje: crnogorsku, malisorsku, šestansku, bregasorsku, ulcinjsku, anamalsku,

krajansku i goransku.

Crnogorka narodna nošnja

Crnogorska narodna nošnja je izuzetno raskošna, elegantnog kroja, smjelih kombinacija boja

sa bogatim zlatovezom.

Muška nošnja se sastoji od bijele košulje, plavih

širokih gaca, bijelih dokoljenica, nazuvaka, opanaka

ispreplijetanih oputom, crvenog džamadana sa ili bez

rukava, svjetlozelenog gunja ili tamnozelene dolame, crvene

dušanke bogato ukrašene, koja se oblačila preko gunja.

Preko gunja ili dolame oblacio se i jelek, sam ili sa tokama.

Oko struka se nosio kožni pojas silav, oko kojeg se više

puta omotavao svileni pojas - trombolos. Uz nošnju se

nosila i kapa sa crnim rubom (deravija) i crvenim poljem

(tepelak) na kome se zlatovezom izradivao crnogorski grb,

inicijali vlasnika ili drugi simboli. Za pojasom se nosilo oružje, par pištolja i jatagan, a preko ramena

duga puška, džeferdar ili arnautka.

Ženska nošnja se sastoji od svilene košulje ukrašene vezom, ispod koje se nosio bustin -

potkošulja bez rukava, duge svilene suknje, svjetlozelenog koreta bez rukava, dokoljenica i opanaka.

Ðevojke su na glavi nosile kapu, a žene raznobojnu ili crnu maramu, zavisno od životnog doba. Oko

struka se nosio srebrni ili pozlaćeni pojas - ćemer, kovan ili rađen u tehnici filigrana. 5

5 Nosnje Ulcinja – skolskiportal-edu.me

DULCINEA

17

Šestanska narodna nošnja

U bogatom mozaiku narodnih nošnji

izdvaja se nošnja plemena Šestani, naseljenog u

selima Šestani, Livari i Briske u Krajini, kao i u

nekim selima oko Ulcinja. Prepoznatljivost njenog

likovnog izraza postignuta je bjelinom materijala

od kojeg je izrađivana i bogatim vezenim i

apliciranim ukrasima dominirajuće crvene boje.

Osnovni dio nošnje je dugačka bijela košulja

kemiš (këmisha), tipa tunike, sa naglašeno širokim

vezenim rukavima. Ispod košulje nose se dugačke

gaće od bijelog platna tlinat, po donjim uglovima ukrašene vezom i čipkom. Preko košulje

oblačen je žgun (zhgunji) od bijelog sukna, dugačak do koljena i sa dugačkim rukavima.

Specifičnost ukrasa ovog odjevnog predmeta je u vezenim čojanim detaljima, naknadno

apliciranim po rukavima, prsima, remenima i uglovima pola. Mjesto ovakvog žguna oblačena je i

njegova varijanta bez rukava, na isti način ukrašena. Takođe je nošen i kratki jelek od bijelog

sukna, sa istim ukrasom po cijeloj površini, koji se ispod prsi zakopčavao sa velikom paftom.

Mlađe žene su nosile crvenu kecelju bošču (boçe), dok je kod starijih bila bijela. Oko struka

opasivan je tkani pojas, ili je nošen srebrni sa paftom, za koji su ponekad kačene i po nekolike

marame, sa pretežnim crvenim koloritom.6

Nošnja je stara preko dvije hiljade godina, od vremena i prije Ilirske kralice Teute. Dijeli

se na svečanu i radnu, odnosno djevojačku i žensku.

Malisorska narodna nošnja

Malisorska nošnja je takođe stara po postanku i

karakteriše područje Malesije koji su se vremenom preselili u

naše krajeve. Jedna od najstarijih nosnji na Balkanu, čiji se

primjerak čuva u muzeju Belveder u Beču.

Karakteristično je za malisorsku i šestansku nošnju da

najveći dio materijala čini čini vuna, tj. elementi koji su tkani

od vune.

6 Zorica Mrvaljević – Šestanska nošnja, Ul info 20. februar 2016. godine

DULCINEA

18

Bregasorska narodna nošnja

Porijeklo ove nošnje je od davnina. Nosi se na

području rijeke Bojane.

Bregasorka narodna nošnja ima dosta sličnih

elmenata sa šestanskom narodnom nošnjom.

Ulcinjska narodna nošnja

Nevjeste i mlade žene su nosile svilene gaće , sa baršunastim

vezom . Majice i pojas su takođe bile od svile . Nevjeste stavljaju

na glavu " hilallek " ukrašen biserima i minđuše. Tallagan je bio

od gunja tamno braon boje. Imao je duge podlaktice kvadratnog

oblika . Oko vrata i leđa izvezen je iglom sa koncem od vune

prirodne boje. Ukrasi su bili u obliku linija, malih krugova i

polukrugova.

Anamaljska tradicionalna nošnja

Nevjeste i mlade žene su nosile tkanu

pamučnu košulju i dugačke gaće od bijelog

platna po donjim uglovima ukrašene vezom

i čipkom. Kecelja " boçja " sa prugama

različite debljine i tijesnim pojasem. Nosio

se i crni džamadan.Zimi su nosile gunj. Na

glavu su nosile dvije maramice . Maramice

su bile bijele, roze, crvene i žute.

DULCINEA

19

Krajnjanska narodna nošnja

Nevjeste i mlade žene su nosile bijelu košulju

. Okovratnik je od bijele tkanine . Kecelja "

boçja " je bila pamučna , sa velikim

vertikalnim prugama . Oko struka se nalazi

uzan pojas. Preko košulje obukle su

džamadan crne ili plave boje. Nosile su

pamučne čarape i cipele. Kosa im je

prekrivena bijelom maramom. Nošnja je

obogaćena zlatnim nakitom: minđuše, prstenje, biseri, đerdane sa kovanicama...7

Goranska narodna nošnja

Između Bara i Ulcinja, neposredno uz Jadransku

obalu prostire se pitoma visoravan Mrkojevići.

Ovdje, na oko 90 km2 živi preko 3 500 stanovnika.

Život u Mrkovićima prožet je običajima, kao i u

drugim mjestima, koji prate čovjeka od rođenja do

smrti.8

Posebno je interesantna narodna nošnja ovoga kraja

koja se može sresti i u Ulcinju. Ovo je jedan

značajan pokazatelj suživota u ovoj sredini, gdje su

se tokom vjekova preplitale mnogobrojne kulture.I

pored toga nošnje su sačuvale dio nacionalne kulture koji se najmanje mijenjao i koji se najduže

očuvao.

Svi na okupu – kolorit boja jedne bogate

multikulturalne sredine

7 https://sq.wikipedia.org/wiki/Kostumet_e_Ulqinit 8 NVO Mrkojevići

DULCINEA

20

Stevo Đakonović, prof

UVALA VALDANOS

Uvala Valdanos, nalazi se na pet kilometara sjeverozapadno od Ulcinja. Nekada je bila

glavna luka ulcinjskih gusara i mirna luka za ulcinjske moreplovce koji su se sklanjali od

nevremena. Smještena između dva brda Mavrijana i Mendre. Površina kopnenog dijela iznosi

cca 346 h. Plaža Valdanosa pruža se pravcem sever - jug, duga je 342 m a široka 11m sastavljena

od krupnih oblutaka, i zahvata površinu od 3564 m². Tu se nalazi vojno odmaralište koje nije u

funkciji, a površina objekata je 8.767 m². Ivicom uvale vodi asfaltni put koji se jednim krajem

spaja sa magistralom Ulcinj - Bar, a drugim sa gradskim ulicama. U jugoistočnom uglu uvale je

manje pristanište za brodove, jahte i čamce. Pri samoj obali su ostaci manje crkve, za koju

mještani vjeruju da su je izgradili Grci.

U uvali se nalazi preko 80.000 maslinovih stabala, za većinu drveća smatra da su stara do

300 godina. Maslinovo ulje sa prostora Ulcinja stizalo je trgovačkim kanalima, u amforama i

ćupovima do Venecije, Rima, Kaira, Skadra, Skoplja, Duklje, Prizrena...

DULCINEA

21

17. januara 1978, za potrebe vojne baze, od preko 200 ulcinjskih porodica, Islamske

zajednice i Srpske pravoslavne crkve je oduzeto više od 94 hiljade kvadrata zemljišta i 18

hiljada stabala maslina. Koliko je bila pravična eksproprijacija, najbolje govore brojke -

vlasnicima je za kvadrat zemljišta plaćano 1,5 dolara a za korijen masline 60 dolara. Eksperti su

kasnije utvrdili da je cijena kvadrata u Valdanosu bila 44 eura a stabla masline 417,5 eura.

Umjesto vojne baze, dvije godine kasnije izgrađeno je vojno odmaralište - oko 150

trokrevetnih prikolica, 78 montažnih kućica, 29 četvorokrevetnih bungalova i nekoliko

ekskluzivnih vila, u kojima su boravili pretežno generali. Kupalište, koje je u centralnom dijelu,

bilo je nasuto pijeskom sa Velike plaže, obod sa lijeve strane bio je rezervisan za mlađe kupače

dok su na suprotnoj strani uživali i nudisti. Osim restorana sa velikom terasom, gosti su na

raspologanju imali vrhunske terene za fudbal, košarku, odbojku, tenis i mini golf dok je za

najmlađe posjetioce odmarališta rezevisan bazen u neposrednoj blizini noćnog bara.

Gosti su bili uglavnom iz Srbije, članovi porodica vojnih oficira koji su ljetovali po vrlo

povoljnim cijenama i imali mogućnost plaćanja na rate. Takođe vojni rok su u odmaralištu služili

DULCINEA

22

privilegovani vojnici kojima su preko veze sredili da u ovom raju provedu godinu dana. Radna

snaga je obično bila iz Ulcinja, a uprava je bila u vojnim rukama.

Često se dešavalo da pri posjeti nekog značajnijeg generala, Valdanos ispuni grupa

obavestajaca i vojnika koji su imali zadatak da osiguraju miran odmor svog predpostavljenog.

Kapija na ulazu dok je Valdanos funkcionisao kao vojno odmaraliste nije bila svima otvorena, a

mi koji smo radili ili ulazili bili smo oduševljeni organizacijom, ljepotom i funkcionalnošću

prostora.

Međutim političke prilike, krize devedesetih, i sveopšta previranja na Balkanu uticale su

da se ovo odmaralište pretvori u spomenik loših odluka. Stogodišnje masline, umjesto da se

održavaju, koriste i čiste, zarasle su u korov, prema procjenama eksperata, gotovo 70 odsto

stabala već je propalo. Nekadasnje osvjetljene uličice koje su vodile do recepcije odmarališta su

puste, sve je obraslo travom, prikolice su prodate, a kapija na ulazu je samo svedok nekadašnjeg

stanja. Doduše sad je ulaz do plaže slobodan.

Sudbina Uvale Valdanosa je neizvjesna, bar za autora ovog teksta. Na jednoj

strani je Država, koja je imala par ideja o privatizaciji kompleksa, na drugoj su građani-vlasnici

nacionalizovanih maslina, koji očekuju povraćaj imovine, a tu smo negdje i mi, Ulcinjani koji se

sa sjetom sjećaju magične uvale, ogromnih figura za šah, cvijeća, teniskih terena i osjećaja da

smo otišli negdje na ljetovanje a opet smo na par kilometara od kuće.

DULCINEA

23

Darko Karađinović VII-2

Stari grad Ulcinj

Stari grad u Ulcinju je jedna od najstarijih arhitektonsko-urbanističkih cjelina na Jadranu.

Već 25 vijekova u toj zanosnoj posudi koja liči nasukanom brodu buja život, smjenjuju se

civlizacije od kojih je svaka ostavila i danas vidljiv trag. Jedinstveno je mišljenje da Stari grad sa

svojim ilirskim bedemima, Citadelom, sklopom uličnih mreža, pijacama i trgovima, pojedinim

blokovima kuća i vrijednim arhotektonskim objektima, a naročito gradskim pejsažom, siluetom i

urbanističkom plastikom predstavlja u cjelosti kulturno-istorijski spomenik od neprocjenjivog

značaja. Izgrađivan tokom 2,5 milenijuma i u različitim ekonomskim, vojnim i kulturnim

uslovima, Stari grad je stekao karakter

organske cjeline. Riječ je o antičkom

gradu sa slikovitim srednjovjekovnim,

uskim i krivudavim ulicama, gusto

zbijenim dvospratnim i trospratnim

kamenim kućama i sa dekorativnim

elementima renesansnog i baroknog

stila, te nizom veoma vrijednih

građevina iz osmanskog perioda.

Najstariji ostaci bedema grada

potiču iz ilirskog perioda. U VI vijeku

grad dobija dvije kapije: donju (istočnu), u koju se u Grad ulazi sa mora, i gornju (zapadnu) za

ulazak sa kopna. U muzeju grada su posebno vrijedni pažnje antičko postolje sa grčkim natpisom

boginji Artemidi na kojem piše “TO KOINON TON LATOMON APTEI (D) I TI

ELAFAVOLOI” (Zajednica kamenorezaca podiže Artemidi Elafavoli), zatim jedna antička

kameja sa predstavom boginje Atine sa kacigom i dvije sjekire iz bronzanog doba skadarsko-

dalmatinskog tipa. U lapidarijumu su izloženi jonski kapitel, djelovi ciborijuma iz Male crkve iz

IX vijeka i predmeti iz osmanskog perioda.9

9 http://ulcinj.travel/me/atrakcije/stari-grad-ulcinj/

DULCINEA

24

Kula Balšića

Na gornjem, najvišem platou

uzdiže se Citadela sa moćnom kulom,

koja dominira ne samo Starim

gradom, već čitavom okolinom.

Tradicija je pripisuje posljednjim

Balšićima, moćnoj porodici iz okoline

Skadra, čija je prijestonica Ulcinj bio

krajem 14. i početkom 15. vijeka.

Osmanlije su preuredili i podigli treći

sprat Kule Balšića i kuglasti svod u

prizemlju. Sa tri strane ove prelijepe

građevine gleda se na more. Ona

nesumnjivo predstavlja jedan od

najreprezentativnijih objekata srednjevjekovnog graditeljstva u Crnoj Gori. Sada uglavnom služi

kao galerija ili prostor gdje se održavaju pjesničke večeri.10

Palata i Dvori

Vjeruje se da se u “Palati Venecija” nekada nalazila rezidencija mletačkog upravnika

Ulcinja. Zbog njene ljepote i funkcionalnosti i kasniji upravitelji su taj objekat koristili kao dvor.

Nedaleko od Palate Venecija, na južnom platou Starog grada, nalazi se predivno zdanje koje se

naziva “Dvori Balšića”. Oba ova ekskluzivna objekta sada služe za izuzetno ugodan smještaj i

boravak gostiju i posjetilaca Ulcinja.11

10 http://ulcinj.travel/me/atrakcije/stari-grad-ulcinj/ 11 http://ulcinj.travel/me/atrakcije/stari-grad-ulcinj/

DULCINEA

25

Pijaca robova

Ispred crkve-džamije u Starom gradu nalazi se mali trg, nekada Trg robova. Ograđen je

voltovima, jer je od sredine 17. vijeka Ulcinj postao značajna pijaca robova koje su zarobljavali

ulcinjski gusari. Većina robova bili su iz Italije i iz Dalmacije. Ulcinjski gusari su na obalama

Apulije i Sicilije uglavnom pljačkali bogate vile, a sa sobom su odvodili njihove vlasnike koje su

potom prodavali kao robove. Ulcinjani su roblje držali kao

zarobljenike i nijesu se njima koristili kao radnom snagom, već da bi

dobili otkup od srodnika, prijatelja ili zemljaka uhvaćenih ljudi. Za to

im je bilo potrebno da omoguće robovima da se jave svojim kućama

ili rođacima, kako bi porodica ili opština saznali da se njen član

nalazi u ropstvu u Ulcinju kako bi došli da ga otkupe. Od sredine 18.

v. mijenjaju se i ukusi, pa dvorjani sve više traže robove iz Afrike.

Svoje robove Ulcinjani su često kupovali na obalama sjeverne Afrike.

Oni bi potom bili preprodavani ili dovođeni u Ulcinj, gdje bi ubrzo

postajali slobodni građani i bavili se zemljoradnjom i pomorstvom.

Mala zajednica njihovih potomaka živi i danas u Ulcinju.12

Servantes-rob Ulcinjana

12 http://ulcinj.travel/me/atrakcije/stari-grad-ulcinj/

DULCINEA

26

Samra Đeljošević IX-1

NAJMOĆNIJE ŽENE

Iako se smatra da je moć rezervisana za muškarce, postoje dame koje su dale snažan pečat

vremenu u kojem su živele. Uticajem i harizmom uspjevale su da se izbore za najznačajnije pozicije u

društvu. Ono što je zajedničko svima njima jeste to da se nijedna nije prepustila ukorjenjenom mišljenju,

svaka je dala svoj maksimum, radila na sebi, ostavila trag u istoriji.

LEPA JELENA

Prva fatalna žena bila je Lepa Jelena, odnosno Helen of Troy, po grčkoj mitologiji ćerka

Zeusa i Lede, žena spartanskog kralja Menelausa. Još od rane mladosti odlikovala se

nesvakidašnjom ljepotom i gracioznošću. Helenu su prosili najugledniji grčki junaci, pa

je njen očuh Tyndareos, po Ulyssejevom savjetu, prije donošenja odluke o prosidbi

svečano zakleo prosce da svi brane Helenu i njenog izabranika, ko god da on bude. Ona

se odlučila za Menelausa koji je nasljijedio prijesto u Sparti. Kada ju je princ Paris oteo,

tačnije zaveo i odveo u Troju, svi nekadašnji prosci održali su riječ i sa Menelausom

krenuli u rat koji je trajao deset godina.

MARIA MAGDALENA

Maria Magdalena je bila vjernica, a istovremeno i prostitutka, bliska učenica i

pratilja Isusa Hrista. Pravoslavna crkva smatra je ravnoj apostolima, dok je neke

frakcije odbacuju i negiraju njenu važnost i postojanje. Pojedini izvori ukazuju na to

da je čak bila Isusova supruga koja mu je rodila dijete, a čiji potomak i danas živi.

Maria je navodno bila prva koja je Isusa upozorila na izdaju jednog od njegovih

učenika.

KLEOPATRA

Egipatska kraljica Kleopatra i danas je inspiracija mnogim umjetnicima. Poslednja nasljednica faraona,

iako nije bila blagoslovena fizičkom ljepotom, govorila je devet jezika i ostala je upamćena kao žena

DULCINEA

27

čijem šarmu nisu odoljeli imperator Julius Ceasar i Mark Antoniy. Na

prijesto je došla kada je imala sedamnaest godina, ali je morala da se

uda za svog pet godina mlađeg brata Ptolemeya XIII. U početku je

vladala samostalno, ali kada joj je muž ojačao, bila je protjerana iz

zemlje. Vratila se na impresivan način. Naime, u Egipat je dolazio

Julius Ceasar, a kako bi se srela s njim, vjerne sluge morale su da je

prokrijumčare u tepihu i tek pred njim su je odmotali. On je bio

fasciniran Cleopatrom, postali su ljubavnici i ona mu je rodila sina.

Posle njegove smrti, osvojila je Marka Antonija koji ju je isto tako

bezuslovno voleo. Poput Ceasara, zbog nje je izgubio pristalice, rat, državu i na kraju život. Rodila mu je

troje djece, a umro je na Cleopatrinim rukama tako što je sebi mačem probušio utrobu, dok je ona

skončala od ugriza kobre koju su sluge prokrijumčarile u njenu sobu da ne bi pala u ruke osvajačima.

I u muslimanskom svetu, gde su bogataši i vladari imali velike hareme, žene su

često igrale presudnu ulogu.

HAZURAN

Arapkinja Hazuran, junakinja priča iz Hiljadu i jedne noći, bila je ljubavnica

bagdadskog kalifa, a poslije njegove smrti na prijesto je dovela svoju djecu i

godinama umjesto njih vladala zemljom.

ROXELANA

Žena iz sjenke koja je zavodništvom, manipulacijom i ljepotom upravljala bolje

od svakog muškog vladara bila je Roxelana, robinja koja je postala nemilosrdna

savjetnica turskog sultana Suleimana Veličanstvenog. On je bio na čelu

Osmanskog carstva koje se prostiralo na teritoriji Evrope, Azije i Afrike, a 1521.

godine njegova vojska zauzela je Beograd i Srbija je pod turskim ropstvom ostala

pet vjekova. Uprkos urođenom smislu za osvajanje teritorija, Suleiman nije uspio

da odoli manipulaciji žena čiju je volju nesvjesno provodio. Roxelana, čije je

pravo ime bilo Aleksandra Lisowska, rođena je na teritoriju današnje Ukrajine, gde je zarobljena i nakon

toga prodata na pijaci robova u Istanbulu. Kupio ju je veliki vezir Ibrahim-paša i poklonio svom prijatelju

Suleimanu The Magnificentom. Iako je u haremu bila sa 400 konkubina, Roxelana je uspjela da se

nametne. Prilikom javnih nastupa, sultan ju je vodio sa sobom jer je umjela lijepo da priča, a 1534.

upriličili su i venčanje. Ona je bila vrlo okrutna i hladna žena: osvetila se Ibrahim-paši tako što je

izdejstvovala njegovo ubistvo, a navodno je natjerala Suleimana da ubije i svog najstarijeg sina, pa je tako

obezbijedila prijesto njenim nasljednicima Bayazidu i Selimu.

DULCINEA

28

JOVANKA ORLEANKA

Iako je Jovanka porijeklom iz siromašne seoske porodice, sa samo

sedamnaest godina uspjela je da Francuzima donese pobjedu nad

nadmoćnom britanskom vojskom, uprkos brojnim povredama koje

je zadobila u prethodnim bitkama. Istoričari se slažu da je bila jedan

od vodećih stratega i komandanata francuske vojske. Proglašena je

za vešticu i spaljena na lomači 1430. godine, ali je danas nacionalna

heroina Frencuske.

MARIJA ANTOANETA

Njeno ime je danas sinonim luksuza i ekstarvagancije, na račun izgladnjelog

naroda. Ostala je upamćena kao posljednja, najomraženija kraljica

apsolutističke Francuske, zbog svojeg porijekla i običaja. Još se raspravlja o

tome da li je zaslužila da na giljotini, na vrhuncu Francuske revolucije, izgubi

glavu, ali je neosporan njen uticaj na položaj žene u društvu. Tokom svog

života i nakon smrti, Marija Antoaneta je za jedne predstavljala simbol svega

dobrog, a za druge svega lošeg vezanog za monarhiju. Ovo drugo mišljenje

prevladavalo je kroz istoriju. Smatra se da je bila žrtva loših okolnosti i

političke klime koja je u to vrijeme vladala.

KRALJICA VIKTORIJA

Viktorija je 63 godine vladala Britanijom, a za to vrijeme je dvostruko povećala

teritoriju Engleske i sačuvala je od brojnih sukoba i ratova. Njena vladavina je

najduža vladavina jednog britanskog monarha. Osim nasljedne titule kraljice

Ujedinjenog kraljevstva Velike Britanije i Irske, bila je prvi monarh koji je poneo

titulu carice Indije. Osnovala je stranke, pokretala i sprovodila reforme. Njena smrt je

duboko potresla cijelu Britaniju, a postala je simbol jedne epohe.

MARIJA KIRI

Poznata naučnica je rođena 1867. u Poljskoj, gde je tokom studija radila kao

dadilja i učiteljica, kako bi mogla da se izdržava. Životni san joj je bio da postane

fizičarka i ostvarila ga je. U Parizu je upoznala Pierrea Curieja, za koga se udala i

sa kim je, zajedničkim radom, pružila veliki doprinos nauci. Prva je žena koja je

dobila Nobelovu nagradu za nauku, a nakon suprugove smrti ju je osvojila još

jednom.

DULCINEA

29

INDIRA GANDI

Obeležila je političku istoriju 20. vijeka, ali i istoriju Indije. Dala je mnogo svojoj zemlji, iako je bila od

onih ličnosti koje u isto vrijeme obožavaju i mrze. Što je

duže boravila na vlasti, Indira je sve više mnoge aspekte

javnog života u Indiji stavljala pod svoj strogi nadzor. Skoro

20 godina je bila na čelu Indije, a 1984. su je ubili

ekstremisti. Optuživali su je za pristrasnost i korumpiranost,

a zamjerali su joj i to što je uvela program sterilisanja, kako

bi sprečila nagli rast populacije.

ELEONOR RUZVELT

Prva je među prvim damama Amerike po političkom uticaju. Bila je i

jedna od prvih žena primljenih u Senat 1911, prije nego što je postala

prva dama Amerike. Svom suprugu Frenklinu Ruzveltu je mnogo

pomagala u radu, iako su se druge supruge predsjednika u to vrijeme

gotovo isključivo deklarisale kao domaćice. Organizovala je

konferencije za novinare, pisala i uticala na supruga da donese brojne

odluke u korist djece. Borila se, takođe, za prava manjina i žena.

Poslije smrti supruga, nastavila je da bude aktivna u političkom životu.

MAJKA TEREZA

Nema uticajnije žene u prošlom vijeku od majke Tereze.

Rođena je u Makedoniji 1910. a u Irsku je otišla da bi

naučila engleski jezik. Veoma brzo stigla je u Indiju,

gdje je kao misionar bila učiteljica u jednoj školi. Poslije

Drugog svetskog rata, odlučila je da ostane u Indiji,

kako bi pomagala svima onima koji su bili životno

ugroženi siromaštvom. Osnovala je malu organizaciju za

pomoć djeci bez roditelja, bolesnima i siromašnima, koja je ubrzo imala četiri hiljade članova i brojne

sljedbenike širom svijeta. Dobitnica je Nobelove nagrade za mir i danas je ličnost koja simbolizuje

milosrđe.

DULCINEA

30

Sergej Miranović

SOLANA ,,BAJO SEKULIC“

Ulcinjska Solana je najstarije ulcinjsko preduzeće. Nekada je Solana bila preduzeće koje

je bilo poznato po soli koju je proizvodila, međutim Solana je prestala sa poslovanjem i sada je

samo turistička destinacija i stanište za ptice. Solana je od 2005. godine u stečaju. Opcija da

Vlada preuzme akcije Solane ne postoji. Solana je prestala sa radom 2013. godine zbog dugova

koje nije mogla otplatiti. Takođe, radnicima plate nisu bile isplaćene 13 mjeseci.

Prostire se na površini od 14,5 kvadratnih kilometara. Po svojoj površini, ona je među

deset najvećih na Mediteranu. Početak solane vezan je za hidroregulacije Zogajskog blata 1913.

godinu, kada je iskopan drenažni kanal Port Milena. Najstariji solanski bazeni su građeni od

1926-1934. godine. Do polovine 20. vijeka Solana je postepeno dograđivana, ali je na površini

dobila početkom 80-tih kada je proširena za 60% ukupne teritorije, te danas ima 1,492 ha. Ona je

okružena kanalom koji drenira okolne močvare/knete, ne dozvoljavajući da se njihova voda

miješa sa solanskom. Kanali odvode vodu u kanal Port Milena, a zatim u more.

DULCINEA

31

“Danas” je ona vještački, od strane čovjeka dirigovani ekosistem, gdje je unaprijed

određen termin punjenja bazena morskom vodom, nivo vode u njima i njen salinitet. Solana je od

Jadrana odvojena Brijegom od mora i Velikom plažom a od Bojane kanalom i nasipima protiv

poplava. Ona je važan dio sistema sliva Skadarskog jezera i rijeke Bojane, slivnog područja koje

zahvata 1,000 km2. Površina u Solani pod plitkom slanom vodom iznosi 1,383 ha (92.2%),

nasipi, pregrade i kanali zauzimaju 109 ha (7.8%).

Solana je u “sendviču” najznačajnijih ornitoloških lokaliteta na Jadranu, pa i šire: to su

područja od međunarodnog značaja za boravak ptica Velika plaža, Ada Bojana, Šasko i

Skadarsko jezero.Ulcinjska solana je jedna od deset najvećih i jedna od najmlađih solana na

Mediteranu. Cijelo područje je zasuto finim riječnim nanosom organskog porijekla i pijeskom

kao neorganskom komponentom. Uticaj mora i postojeća proizvodnja soli utiču da tlo ima baznu

reakciju. Po dnu bazena solane nalaze se u velikim količinama ostaci školjki i puževa.

Najznačajnije je zimovalište, odmaralište pri seobi i gnjezdilište ptica na Istočnoj obali Jadrana.

Jedno od zadivljujućih stvari je okruženje solane sa poplavnim šumama, brakičnim močvarama,

vlažnim livadama i pašnjacima na crnogorskoj strani, sa neznatnim ljudskim uticajem.

DULCINEA

32

Solana danas izgleda ovako Presušili su kanali

A stara so stoji kao podsjetnik na ljepša vremena

Nacionalni Parkovi CG je krajem avgusta prošle godine zaključio ugovor o

jednogodišnjem zakupu cjelokupne nepokretne i pokretne imovine Solane. “Cilj izrade godišnjeg

programa rada je upravljanje prostorom Solane, odnosno realizacija mjera i aktivnosti kojim se

obezbjeđuje zaštita i unaprijeđenje prirodnih i radom stvorenih vrijednosti i istovremeno

omogućava dodatna valorizacija zakupljene imovine” - kažu iz NPCG.

Naše najstarije preduzeće i glavni pokretač grada Ulcinja još uvijek čeka bolja vremena i

pravi plan za njegovu obnovu.

DULCINEA

33

Arijeta Kahari

PORT MILENA

"Zanimljivi istorijat nastanka kanala Port Milena detaljno je opisan u studiji Instituta za

vodoprivredu “Jaroslav Černi” iz 1953. godine. U zaleđu ulcinjske Velike plaže nalazila se

prostrana ravnica. U prošlosti se na srednjem dijelu polja nalazilo Zogajsko jezero površine

skoro dva kvadratna kilometra. Pošto nije oticalo prema moru, ono je u stvari predstavljalo

slatkovodnu baruštinu koja je bila veliko leglo komaraca. Krajem 19. vijeka ili tačnije 1890.

godine kraljica Milena je dala nalog da se jezero kanalom poveže sa morem", kaže profesor

Petković, inženjer koji je dvije decenije radio u poznatom beogradskom institutu, a godinama se

bavio izgradnjom objekata u vodi u Libiji.

"Kraljica je hjtela da se jezero isuši i zemljište iskoristi za poljoprivredu, pa je kanal brzo

prokopan, ali od isušivanja nije bilo ništa. Pošto je nivo jezera bio nešto niži od srednjeg nivoa

mora kada je kanal prokopan more je poplavilo jezero i potpuno zaslanilo i vodu i okolno

zemljište. Od osnovne ideje nije bilo ništa a jedina korist od ovog poduhvata ogledala se u

tome što je potpuno uništeno veliko leglo komaraca, jer ta nezgodna mala stvorenja ne trpe slanu

vodu. Kanal je kasnije po kraljici Mileni dobio ime koje je ostalo od danas.

"U to vrijeme Drim je skrenuo tok u pravcu Skadarskog jezera i počeo je da unosi

ogromne količine nanosa u jezero. Jedan dio nanosa se taložio na dnu jezera dok je drugi zasipao

korito Bojane. Ubrzo se kao posljedica gomilanja nanosa desilo izdizanja dna jezera i dna korita

Bojane. Rijeka nije više mogla da propusti velike vode kroz svoj profil i od 1896. godine je

DULCINEA

34

počela da se izliva u Zoganjsko jezero i preko kanala Port Milena u more. Od malog kanala,

voda je erodirajući njegovo korito, za nekoliko godina napravila kanal prosječne širine 100 a

dubine od osam do deset metara. Problem sa protočnošću kanala, što je najbolji način čišćenja,

datira iz prvih decenija prošlog vijeka.

"Solana, čija je izgradnja počela 1926. godine, tada je osim Zoganjskog jezera obuhvatala

i kompleks površine oko 840 hektara. Istovremeno je počela i izgradnja nasipa uz Bojanu koji bi

solanu štitio od poplava. Odmah po završetku izgradnje nasipa krenuo je proces zasipanja ušća

kanala u more. Naime, dominantni talasi iz jugoistočnog i južnog pravca indukuju morsku struju

koja se kreće paralelno sa obalom i donosi nanos Bojane od ušća ka rtu Đeran pa je u proljeće

1932. godine ušće kanala Milena u more bilo potpuno zatrpano. Prije izgradnje nasipa vode koje

su se izlivale iz Bojane prilikom poplava periodično su čistile ušće kanala i obezbjeđivale

relativno velike dubine vode u kanalu.

Izvoz soli kanalom bio je onemogućen, a brodovi se nijesu mogli sklanjati u njega u slučaju

nevremena. U toku 1932. godine solana je nabavila bager za održavanje potrebnih dubina na

ušću kanala. Bagerovanje pijeska sa ušća kanala je vršeno sve do momenta od kada je kompletna

so počela da se transportuje kopnom“

- DANAŠNJE STANJE

Preko jednog vijeka prekrasna laguna, najveće mrestilište ribe na Mediteranu i atrakcija

Ulcinja, kanal Port Milena postao je ogroman problem Ulcinja, sinonim za otpadne vode i

fekalije. Kalimere, te lijepe starinske naprave za ulov ribe, ostali su samo nijemi svjedoci nekada

bogatog izlova ribe na tom kanalu.

,,Nažalost, danas riba koja uspije da preživi i da se mrijesti u tom kanalu gotovo je

otrovna od fekalija, koje se neprekidno ulijevaju i talože u Port Mileni. Riba ima neprijatan miris

i rijetko je ko jede. Ulcinjani su alergični na ribu s Port Milene, i sigurno je niko neće kupiti na

pijaci, osim po neki turista koji ne poznaje ribu", kaže za Monitor hroničar Ismet Karamanaga.13

13 Ismet Karamanaga, o problemima Port Milene, nedjeljni list Monitor

DULCINEA

35

Mnogo je faktora doprinjelo ovom tužnom stanju: decenijska divlja gradnja,

kanalizacioni ispusti iz nekoliko stotina kuća, apartmana, restorana i hotela, koji direktno idu u

Port Milenu, deponovanje šuta i zemlje na njenim obalama kako bi se proširile kupljene ili

uzurpirane parcele. U Port Milenu se iz najvećeg dijela grada slivaju otpadne vode riječicom

Bratica, prepune raznih ulja i opasnih otpada od desetak auto-servisa.

Tokom sezone tom području gravitira oko pet hiljada turista, a kanal se pretvara u

svojevrsnu septičku jamu.Vlada je odlučila da se na Port Mileni izgradi velelepni most, koji je

koštao 14 miliona eura.

Još ako se imaju u vidu rezultati ispitivanja relevantnih institucija, uključujući i Institut za

javno zdravlje, prema kojima je voda u tom kanalu izuzetno zagađena, te da ima visoku

koncentraciju kancerogenih materija i teških metala, onda je to već znak za alarm. ,,Siguran sam

da danas u kanalu na dnu postoji najmanje metar toksičnog taloga koji je ubio i još ubija

preostali biljni i životinjski svijet. To je otvorena kanalizacija", kaže čelnik Ekološkog društva

Zeleni korak Dželal Hodžić.14

14 Dželal Hodžić, O problemu zagađenja Port Milene, Ekološko društvo ,,Zeleni korak“

DULCINEA

36

Dimitrije Vujošević

BOROVA ŠUMA

Na samoj obali Jadranskog mora nalazi se jedna od najznačajnijih obilježja Ulcinja,

Borova šuma. Svojom dužinom od dva kilometra ona se prostire izmedju Male i Velike plaže. U

ovom području nalaze se i znamenita Ženska plaza sa svojim sumpornim izvorima. Na kraju

Ženske plaže nalazi se pećina u kojoj se nalazi morska voda zeleno-plave boje. Unutrašnjost

pećine je skrovište ptica, a posebno su prisutni slijepi miševi. Jedan od izvora nalazi se uz samu

obalu i voda iz nje se može piti. Ljekari iz čitave bivše Jugoslavije preporučuju djeci i odraslima

koji imaju problema sa plućima da izjutra šetaju Borovom šumom i da grlo ispiraju morskom

vodom.

Nažalost, ova ljepota se svakodnevno uništava. Siguran znak za to je nestanak vjeverica,

koje su se često mogle vidjeti kako se igraju po borovima. Stabla starih borova se lome, savijaju i

pucaju. Uzroka je mnogo, prije svega ljudska nebriga i erozija tla.

DULCINEA

37

Javno preduzeće za upravljanje morskim dobrom finasira izgradnju zaštitnog zida od lo-

kacije bivšeg hotela „Jadran“ do hotela „Albatros“, kroz Borovu šumu. Na tom potezu dužine

oko 620 metara do nedavno je postojala zaštitna ograda koja je zbog dotrajalosti i oštećenja

predstavljala opasnost kako za pješake tako i za automobile. Do sada je izgrađen dobar dio

predviđenog parapetnog zida nakon koga će se raditi na postavljanju ograde cijelom dužinom.

Radovi od 21. decembra prošle godine izvodi kompanija „Đokić“ iz Bara a rok završetka je 100

radnih dana.

Sve se ovo može spriječiti, ali ljudi treba da utiču na to. Ljudi moraju da se saberu, da

prestanu da zagađuju, što će doprinjeti očuvanju Borove šume. Potrebno je organizovati sadnju

novih sadnica borova, a očistiti godinama nagomilano smeće. Ovo se mora spriječiti na vrijeme

jer će inače biti kasno. Treba napraviti još parkova, igrališta. Table sa natpisima ,,Ne bacaj

smeće,, su odlično rješenje za prevenciju. Hiljade turista ovuda šetaju ljeti do kasnih večernjih

sati a mi Ulcinjani čitave zime uživamo u njenim čarima. Zbog njih a i zbog nas moramo hitno

nešto preduzeti.

DULCINEA

38

Da li ste znali da

morske zvijezde nemaju mozak?

mačka svoju donju vilicu ne može da pomjera na stranu i ne osjeća sladak

ukus?

je rimski car Kaligula za vrijeme svoje vladavine proglasio svog konja za

senatora?

je morskim rakovima škampama srce u glavi?

je na brodolomu Titanik bio i jedan putnik iz Crne Gore? Bio je to

Prenča Đok Niljin Đurović iz sela Đuravci (Donji Šestani). Bio je sluga

kod nekog bogataša i preživio je brodolom zahvaljujući svom gazdi.

On ga je predstavio za svojeg sina. Poslije brodoloma vratio se u

Đuravce gdje je dočekao duboku starost. Nažalost, nije ostavio

potomstvo a jedina uspomena na njega ostala je ruševina njegove kuće

i priče o strahotama tokom potonuća broda.

su u Finskoj bili zabranjeni crtani filmovi Paje Patka jer on ne nosi

pantalone?

su Miguel Servantes i Viliam Šekspir koji se smatraju najvećim

piscima u svojim zemljama umrli istog dana - 23.04.1616?

DULCINEA

39

su ljudi jedina živa bića koja spavaju na leđima?

se vatra može zapaliti ledom. Da bi se to desilo, neophodno je da

komad leda ima oblik konveksnog sočiva?

je Leonardo da Vinči mogao jednom rukom da piše a drugom da crta

istovremeno?

je jezik plavog kita tezak kao slon?

je velika kuga iz 1348./1349. pokosila 40% evropske populacije?

je morski pas poznat kao jedino biće koje se uopšte ne može razboljeti –

imun je na sve bolesti, uključujući i rak?

se strah od dugih riječi se zove hippopotomonstrosesquippedaliofobija?

(Najduža riječ na svijetu ima 189.819 znakova, a prosječnom čovjeku treba oko tri i po sata da je

izgovori. U pitanju je puno hemijsko ime proteina titina zaslužnog za pasivnu elastičnost mišića.)

Priredio:

Đuro Dabović

DULCINEA

40

Arisa Dervishi VI-4

LEGJENDAT E ULQINIT

Ashtu siç shumë shtete, vende ose qytete janë te njohur sipas ngjarjeve histotike

personalitetive të famshëm sipas përallave apo tregimeve, ashtu edhe për Ulqinin dhe ulqinaket

vlejn tregimet të nryshme por më shumë për kusarët.

FLOÇKA E DETIT

Floçka e detit të ne, në

mitologjinë tonë, është një fenomen I

cili mund të ndeshet edhe në

mitologjinë e popujve të tjerë si p.sh tek

ajo greke ku quhet sirenë,apo asaj

gjermane me emrin Lorelei. Floçka

paraqitet si femër me bukuritë

jashtëzakonshme, gjysmë femër ,

gjysmë peshk. Kjo Floçkë, siç e ka

quajtur populli jonë, shpeshherë është

paraqitur te Punta e Nuradinit dhe

nganjëherë te Guri I Limanit, dhe

gjithmonë duke krehur flokët e zeza

kaçurel, me krahën të artë, ka tërhequr

vëmendjen e kalalive. Shumë nga këta

njerëz peshk. Një peshkatar i varfër, por

i ri, kurdo që lëshonte rrjetat në det,

luste Zotin tia tregonte vendin ku ti

lëshonte ato,me një shpresë se do ta

zinte Floçkën. Kështu një natë të qetë e

të bukur në ëndërr i u duk se Zoti i detit

ilir Bindi i tregon se ku ti lëshojë rrjetat.

Në mesnatë çohet, merr sandallin dhe

DULCINEA

41

rrjetat nga kacemja, dhe shkon ngadalë me rrema aty pas Gurit te Madh, afër Lugut të Xhemiles,

në vendin të cilin e pa në gjumë. Kaloi një kohë e gjatë dhe peshkatarin filloi ta merrte gjumi.

Ishte qetësi edhe asgjë nuk lëvizte. Pak para se të zbardhte drita u dëgjua një gjamë pranë

sandallit, dhe ashtu përgjumshëm peshkatari tërheq rrjetën, dhe nuk mund të besonte se kishte

zënë Floçkën e detit, ëndërrën e mijera detarve para tij. Menjëher ia hoqi këmishën me çka

ishte I mbuluar trupi i saj, dhe pa të cilën ajo nuk mund të jetoj në det, dhe pranë tij doli një grua

me bukuri përrallore. Menjëherë pa zbardhur drita,vjen ne shtëpi, e fsheh këmishën nën prag të

derës,dhe shpall se do ta martojë Floçkën, çka edhe ndodhi së shpejti. Prej një peshkatari të

thjeshtë u bë njeriu më I lumtur në botë. Mbi njezet vjet jetoi i lumtur. Nga kjo martesë lindi tri

vajza të bukura me flokë kaçurel ashtu siç i kishte nëna e tyre.

Kaluan pra 20 vjet dhe peshkatari nuk ia tregoi floçkës se ku e ka fshehur këmishën e saj

të detit. Mirëpo, me interesimin e saj tia tregonte, sepse ajo tash ishte nëne me tre fëmijë, dhe

nuk i shkonte ndërmend të ikte, peshkatari bëri gabimin me të madh në jetën e tij. I tregoi se ku

e ka fshehur këmishën. Bëri gabimin ma të madh se i tregoi se ku ka fshehur këmishën. Floçka,

pamvarsisht se kishte tre fëmij, dhe mbi 20 vjet me peshkatarin e Kalasë, kurr nuk mund ti

përshtatet mjedisit të ri. Kështu një natë me stuhi e me furtunë , dëgjon nga thellsia e detit zërin e

thirjes. Çohet ngadalë , vesh këmishën cila ishte në thes, nën prag të derës, puth vajzat në gjumë

dhe me sy plot lot ulet në Puntën e Nuradinit.

Ngadal lëshohet ne det dhe tretet në thellësi të detit dhe në legjendë. Neve na i ka lënë tri

vajza bukuroshe me flokë të zeza kaçurel, dhe njëra prej tyre më vone do ti shërbente Servantesit

të madh, të cilin si rob lufte e sollën këtu te ne, në Kalanë e Ulqinit, si inspirim për personazhin

më të famshëm të letërsisë botërore, Dulsinenë e Don Kihotit. Nuk e dimë se a ka dëgjuar

Servantesi për Floçkën, por e dimë se Dulsinea, emri i famshëm nga trashëgimia jonë sot stolisë

mijëra bibloteka anë e mbanë botës.15

15 Ismet Karamanaga, Kalaja legjendë dhe art

DULCINEA

42

Jetmira Laniku VI-4

ULQINI NËN PUSHTIMIN OSMAN

Ulqini nën Perandorinë Osmane (1571 - 1878)

Pas betejës pran Lepantit (në vitin 1571) kapedani i kusarëve Uruç Ali fitoi nga sulltani

lejen të vëndoset në Ulqin me 40 kusarë. Plaçkitësit e detit kanë rrebeluar prej Cavtatit deri në

Peloponez deri në fillim të shek. 19. Kusarët binin nga Afrika djem zezakë dhe i ushtronin ata

për shërbim në sofër. Të rriturit i veshnin në rroba me ngjyra të theksuara dhe gjatë sulmeve

plaçkitëse i detyronin që të parët të kercejnë në bash të anijes-viktimë, gjë që shkaktonte panikë

tek ekuipazhi.

Simbas gojdhaneve, këtu

kaloi plotë pesë vite në robëri,

spanjolli Miguel de Servantes, që

më vonë u bë shkrimtar i

famshëm. Ai këtu gjeti modelin e

të dashurës së Don Kishotit të

cilës në roman i dha emrin

Dolçinea, simbas emrit të

atëhershëm të qytetit. Në Kullën e

Blashajve në Kala, kah mesi i

shek. XVII ka jetuar prijësi i

njohur i lëvizjes së hebrenjëve në

Perandorinë Osmane, reformatori

dhe komentuesi i Talmudit, Sabatai Cevi, i cili pasi që pranoi islamin në vitin 1676. Në të njëjtin

vit edhe vdiq me emrin Mehmed Efendija.

Dorëzimi i Ulqinit (1878 - 1880)

Një rebelim në Hercegovinë shkaktoi një seri rebelimesh dhe kryengritjesh kundër

forcave osmane në Evropë. Kjo ishte arsyeja që Mali i Zi dhe Serbia i shpallën luftë Perandorisë

DULCINEA

43

Osmane, më 18 qershor 1876. Në

këtë luftë forcat malazeze hyn në

Ulqinin më 19 janar 1878. Nën

komandën e popit Ilija Plamenac,

malazezët dogjën Çarshinë dhe

Qafë Larjen (që nga atëherë

Mëhalla e Re). Me Traktatin e

paqes së Shën Stefanit të

nënshkruar nga Perandoria Ruse

dhe Perandoria Osmane për

përfundimin e Luftës Ruso-Turke

të viteve 1877-1878, më 3 mars 1878, u vendos që Ulqini ti mbesi Malit të Zi. Por, Fuqitë e

Mëdha ishin të pakënaqura me vendimet e Traktatit të Shën Stefanit dhe më 13 qershor deri më

13 korrik të vitit 1878 mbajtën Kongresin e Berlinit. Në Kongresin e Berlinit u vendos që Ulqini

me rrethinë duhet ti kthehet Perandorisë Osmane. prandaj më 8 shkurt 1879 malazezët u

tërhoqën nga Ulqini.

Nikolla shqetësohet shumë nga gjendja e paparashikuar dhe nxiton të sigurojë shqiptarët

se nuk dëshiron aspak të sulmojë më Shqipërinë. Por Lidhja tejkalon tashmë vetveten dhe jep

urdhër të sulmohet Mali i Zi. Vetëm ndërhyrja e Fuqive të Mëdha do të jetë agjenti i jashtëm që

do të shpëtojë Malin e Zi nga mësymja shqiptare.

Kishin kaluar dy vjet nga Kongresi famëkeq i Berlinit dhe çështja e kufirit midis Portës

dhe Malit të Zi nuk ishte zgjidhur. Shqiptarët ndodheshin në pozicione të sigurta dhe nuk

lëshonin troje. Me propozim të Austro-Hungarisë hidhet ideja që Malit të Zi t'i jepet qyteti i

Ulqinit me rrethinat, sepse edhe pozita e tij gjeografike ishte më e favorshme se krahinat e

mëparshme, të cilat ishin malore.16

Pasi merr miratimin e fuqive të mëdha, ushtria e Malit të Zi lëviz drejt qytetit të Ulqinit, e

organizuar në 22 batalione. Lidhja, nga ana e saj, ngarkon degën e Shkodrës për organizimin e

mbrojtjes së qytetit. Thirrjes i përgjigjen menjëherë 270 shkodranë dhe pas tyre niset dhe

komandanti i përgjithshëm i caktuar nga Lidhja për mbrojtjen e Ulqinit, Jusuf agë Sokoli me 500

shkodranë të tjerë. Këtij i bashkohen edhe 300 shqiptarë të tjerë nën komandën e Haxhi Mehmet

Becit e Mehmet Gjylit.17

16 www.wikipedija.org 17 www.ulqiniwikipedia.com

DULCINEA

44

Mendim Cuca VI-4

Suma

Një farë rruge që ishte dikur,

kishte humbur nën mëshirën e kohës dhe

në mungesën e bagëtive.

Në maje të malit gjenden

mbeturinat gati të zhdukura të gërmadhës

së një kështjelle , ku katër dekada kishin

shlyer mjaft gjurmë dhe gati e kishin

shkrirë me një mimikri natyrore,

konfiguracionin e majes së malit me

themelin e fundit.

Mali i Sumës

Sikur natyra dhe koha ishin kujdesur që ta fshinin përgjithmonë gjurmën historike . Por ç’e do kur

kërshëria profesionale e intelektuale dhe një guxim i cili vështirë se mund të përsëritet edhe njëherë, nuk

lejoi që kjo gërmadhë të shkrihet në legjendë . Duke mënjanuar barin dhe shkurret që iu kishin futur

për themel kështjellës së dikurshme , nisën të qitnin krye konturat e murit rrethues të gjerë rreth nje

metre, gjurmët e një saranxhe, gurët e disa kthinave të shembura deri në themel dhe fragmentet e

tjegullave, dëshmi këto të pamohueshme të veprës së njeriut me një prejardhje dhe histori të padefinuar

saktësisht.

Gojëdhënat jane të llojllojshme dhe, kuptohet, në versione të ndryshme, prej atyre se kjo ishte një

fortifikatë apo pushimore për mbretërit apo sunduesit ilirë të kësaj hapësire, deri te legjenda sipas të cilës

këtu u zu rob Shën Gjon Vladimiri nga perandor Samuili. Nuk do mend se disa gjurmë të kësaj legjende

gjejnë mbështetje në faktin se sipas Kronikës së Priftit të Dioklesë dhe në disa burime të tjera thuhet

se Vladimiri u zu rob në një vend afër Tivarit . Sidoqoftë, Samuili më vonë, apo dikush tjetër më herët,

do të ketë arritur të zënte rob ndonjë sundues i cili aty mund të kishte qenë i strehuar qoftë për rekreacion

qoftë për t’i shpëtuar armikut, por është e vërtetë se në këtë pikë strategjike dhe të papushtueshme një tog

i vogël luftëtarësh do të mund t’i bënte ballë një fuqie shumëfish më të madhe ushtarake.

DULCINEA

45

Bedeni megjithatë hesht. Hesht edhe mbeturina e saranxhës së dimensioneve relativisht të mëdha

e punuar me gurë dhe gëlqere për rezervat e ujit të domosdoshëm për jetë dhe ekzistencë në këtë vend me

bukuri që vret. Gërmadha thua se pret që të çvarroset nga ngujimi mijëvjeçar.

Historia për Vladimirin, qoftë kjo edhe si ngjarje e mëvonshme, mund të jetë edhe si legjendë, më

e kapshme historikisht, dhe se fati i këtij të shenjti u lidh, pa marrë parasysh hipotezat dhe mendimet për

prejardhjen e tij, me historinë e Kishës së Shën Mërisë apo të Zonjës së Papërlyer të Krajës, me shkuarjen

e tij në Prespë dhe me vrasjen e tij me tradhti më l016 nga Vladislavi, para dyerve të kishës. Këtu duket se

legjenda afrohet me ngjarjet historike për princ Shën Gjon Vladimirin që e nxiti piktorin

shqiptar Konstantin Shpatarakun që kujtesën në Shën Gjon Vladimirin ta përjetësojë në shekullin XVIII

në ikonën e këtij të shenjti. Në disa burime thuhet se vendbanimi i sotëm i Katërkollit, i quajtur dhe i

shënuar edhe me variantin tjetër Vladimir (në një pakt të vitit 1405 si Shën Vladimir, krahas me Shën

Mërinë në luginën e Romaneut, të Rumisë).

Mali në fjalë njihet

me emrin Mali i Sumës

(Mali Sum’s), e për këtë

mal legjenda mbi Krojet e

Sumës dhe sundimtarin i

cili vriste çdo të ri i cili nuk

mund t’i numronte

saktësisht sa kroje ka

rrëzë Malit të Sumës. Këtë

legjendë e përjetova në

mënyrë të veçantë kur pas

zbritjes shumë të vështirë

nga ana veriperëndimore

arritëm te Kroni i Sumës i

cili gjendej afër 3-4 shtëpive të vetmuara. Kroni i Sumës, për ekipin dhe për mua, mund të thuhet se ishte

"Kroni i shpëtimit", sepse në atë vapë që na zuri, shishja e ujit që e pinim nga një gërç sa për t’ i lagur

buzët, ishte gati e shterur. Ajo pije hyjnore sikur më solli prej agonisë në jetë. Në një burim më tej, kur

sërish me kapi etja, uji që piva ishte krejtësisht me shije tjetër. Nuk më habit se ky krua kryesor e kishte

marrë emrin Kroni i Sumës. Duke iu afruar ngadalë rrëzës së Malit ku i kishim parkuar veturat, mendoja

si në ëndërr në toponime e emra familjarë që ishin rrënjosur dhe dëshmuar historikisht në mesjetë si ata

Suma, e më konkretisht fshati Suma në veri të Bunës, si dhe Dhimitër Suma i cili me

vojvodë Bogojen në vitin l332 qëndroi në krye të kryengritjes kundër mbretitDushan, pra mu në vitin

historik kur Brokardi në Tivar, pra jo shumë larg Malit të Sumës, dëshmon paradoksalisht se shqiptarët

kishin librat e tyre që i shkruanin me gërma latine, e ku për fat të keq nuk gjetëm, të paktën deri më sot,

asnjë gërrithje shkrimi në gërmadhat e fortesës së Malit të Sumës.

Zinxhiri i këtij emri familjar vazhdon në rrjedhat e kohës edhe në vitin 1425 më emrin e familjes

bujare Suma, e me këtë emër familjar quhej edhe një peshkop i Lezhës në vitin 1426. Në vazhdim, në

vitin 1816 përmendet një tregtar shkodran me emër Antun Summa në veloren "S. Nicolo" ku ishte

kapiten i quajturi Jusuf Jakov Nicov. Edhe në Ulqin, sipas disa shënimeve, deri në fillim të shekullit XX,

ka jetuar familja e pasur Suma (Summa), ndoshta me ndonjë lidhje me atë të Dhimitër Sumës. Ky emër

familjar Summa ka qenë i përhapur edhe gjatë mesjetës: në Drisht dhe në Tuz më 1330 permendet

edhe Pjetër Suma kurse në fillim të shekullit XVII një fshat në Anë të Malit njihet me emrin Suma

(Summa), apo shtëpia e famshme e Sumës në gadishullin e Sukës në Ulqin, ku qëndroi disa ditë

princ Nikolla.

DULCINEA

46

Hera Kurti, VI-4

Shasi

Në treven e Anës së Malit, nja

22 km. larg Ulqinit gjendet qyteti i

vjeter i Shasit, një, siç e quajnë, “qytet

i vdekur” që hyn në radhen e këtij lloji

ndër më të njohura e më atraktive në

bregdetin e Adriatikut lindor. I thonë

“qytet i vdekur” sepse prej shekulit

XVI është braktisur dhe është

shndërruar në gërmadha dhe në të nuk

ka më banorë.

Qyteti mesjetar i Shasit

gjendet në një lëndinë që dominon mbi liqenin e Shasit. Ndërkaq, muret rrethuese të Kështjellës

së qytetit dëshmojnë për mbeturina të ndërtimit karakteristik me blloqe të mëdhenj guri që

padyshim shpiejnë drejt gjurmeve të një vendbanimi edhe më të hershëm, mbase ilir. Nëpër të ka

kaluar rruga romake Olcinium-Scodra, kurse në afërsi të qytetit është gjetur një amforë vezore

antikeqë dëshmon për mbeturinat e vendbanimit primitiv ilir në këto anë.

Sipas të gjitha gjasave, rrënjët e qytetit të Shasit shpiejnë në antikë, disa shekuj para

epokës së re mbase edhe të kohëve legjendare. Historia e lashtë e këtij qyteti shpeshherë

vendoset në kohën e jetës së qytetve antike, ilire, të këtyre anëve (si Scodra, Drivasti, Doclea),

kurse në dorëshkrimin e lartëpërmendur ceket në kontekstin e Ulqinit antik, Lezhës, Durrësit etj.

Sido që të jetë, prej gjurmeve nga koha antike e deri në gjurmet e fundit të jetës së këtij

qyteti nga viti 1571, me ç’rast shkatrrohet përfundimisht nga turqit, shuhet se ky vendbanim

qytet ka kaluar nëpër epoka e faza të kulturave të ndryshme të cilat këtu i lënë gjurmet e veta.

DULCINEA

47

Sipas legjendave të shkruara nga Justiniani (më 1533) dhe Bizzi (më 1610), Shasi kishte

kisha aq sa ka ditë motmoti, e në dorëshkrimin e përmendur, siç u pa, përmenden 360 kisha të

këtij qyteti. Edhe sot në gojdhëna të banoreve të kësaj ane qarkullon kjo legjendë dhe sado e

hiperbolizuar të jetë, sadopak nënkupton se Shasi në mesjetë ishte një qendër e rëndësishme

kishtare, përkatësisht një qytet peshkopal me organizim të lartë. Këtë e deshmojnë edhe themelet

e gërmadhat e disa kishave dhe ndërtesave të tjera

Shasi kishte edhe monedhen e vet në të cilë figuron edhe kështjella e këtij qyteti.

Të gjitha këto të dhëna flasin për një qytet të njohur e të zhvilluar, qytet në të cilin ka

lulëzuar edhe një jetë e begatshme materiale, shpirtërore e artistike, si vazhdim i një jete të një

vendbanimi më të hershëm që zë rrënjë në antikë.18

Liqeni Shasit

Liqeni i Shasit ndodhet në Shas të

Anës së Malit. Ka një sipërfaqe prej 5.5

km², është i gjatë 3.2 km dhe i gjërë 1.5

km. Thellësia maksimale është deri në 8

m. Ndryshe njihet edhe si Liqeni i Vogël

i Shkodrës për shkak se flora dhe fauna e

tijë janë pothuajse indentike me atë të

Liqenit të Shkodrës, por ka një dallim

shumë të madh tek përmasat midis tyre.

Liqeni Shasi njihet edhe si vend

ndalesë për shpendet migratore si dhe i pasur me shumë peshk. Liqenin e furnizojnë përrenjtë që

vijnë nga Rumia. Liqeni i Shasit lidhet me Bunën me anë të Kanalit të Shëngjergjit.

Liqeni i Shasit bashkë me Qytetin e Shasit janë shëndrruar në vende të njohura turistike

dhe pothuajse të gjithë mysafirët që vizitojnë Ulqinin vizitojnë edhe Shasin.

18 Dr. Ruzhdi Ushaku, Ulqini në gjurmet e shekujve''

DULCINEA

48

Agnesa Maniq VI - 4

VALDANOSI

Gjiri i Valdanosit është një gjir i cili

gjendet në largësi prej 4 miljesh nautike

në veri-perëndim të Ulqinit, midis

Mavrianit dhe Mendrës, në forme patkoi

të ngushtë. Kepat e tij që e mbrojnë

lëshohen pingul dhe fundosen thellë në

det, kurse plazhi është zallishtë, e përbërë

nga gurët me diametër 1-20 cm. Është i

gjatë 600 m, kurse i gjerë mesatarisht 20

m. Për ndryshim nga gjirët e tjerë, ky

është i mbrojtur nga erërat e jugut e të

veriut dhe shpeshherë, në kohë shtrëngate

ka shërbyer për strehimin e anijeve. 19

Në Valdanos arrihet nëpër det dhe nëpër tokë. Të dy rrugët janë interesante dhe të bukura dhe, pa

marrë parasysh se cila merret, bukuria e gjirit përjetohet ndryshe. Në Valdanos gjendet

pushimorja ushtarake e tipit të hapur, e cila tani për tani është jo funksionale.

Ullishta e Ulqinit që gjednet në afërsi të Valdanosit, që ka rreth 74.000 drurë ulliri, pas ullishtës

së Tivarit, është e dyta në bregdetin e Adriatikut. Në një pikëpamje është unike sepse pjesa më e

madhe e saj, rreth 75%, gjendet në një kompleks. Vjetërsia mesatare e ullinjve është më se 300

vjet, por disa trupa janë që nga koha e Greqisë antike (shekulli V p.e.s.). Vaji i njohur i Ulqinit,

në amfora e qypa të dheut, ishte mall tregtar baraz me arin, dhe arrinte deri në Trieste, në

Venedik, në Romë e në Kairo, si dhe në brendinë e vendit (në Shkodër, Shkup, Diokle, Ras,

Prizren etj.). Në kohën kur bëhej vjelja (mbledhja) e ullinjve, nga ullishta jehonte kënga e

mbledhësve.

Sipas legjendës, një djalosh nuk mund të martohej para se ta mbillte së paku një degë ulliri. Për

shumë artistë ulliri ishte frymëzim për veprat e tyre.

Poeti nga Ulqinit Jovica Nikolaidis duke shkruar per bukuritë e vendlindjes se vet, kështu e

përshkruante ullirin: "Nuk rritet askund ku nuk ka det ose ku nuk ndihet aroma e detit që e

sjell era. Ulliri është peme, por fruti nuk i hahet, së paku jo ashtu i freskët, sikurse hahet dhe

19 Valdanosi – ulqini.de

DULCINEA

49

është i shijshëm fruti i freskët i pemëve të tjera. Fruti i ullirit konservohet dhe atëherë është

më i vlefshëm dhe shumë i shishëm për ngrënie. Nuk e di se çka nuk është mjekuese dhe e

dobishme nga gjithë ajo që ofron ulliri. Asnjë pemë nuk mund të jetojë aq sa jeton ulliri. Ulliri

është më i fortë dhe më i frytshëm kur i mbush njëqind vjet, por nuk është shterp as kur i

mbush një mijë vjet. Trupin e ka me rrudha, të vrazhdë e aq të deformuar, sa, po tia shikonte

edhe i sëmuri më i rëndë nga rahitisi, reuma ose ishiatiku, duke e parë ashtu të shtrembëruar,

do ta ankonte duke menduar edhe për sëmundjen e vet. Por, edhe ata, të cilëve mund t'u duket

i shëmtuar, e admirojë shumë më tepër sesa plepat ose palmat".

Ullishtat dhe pyjet e pishave janë "mushkëritë" e

qytetit. Ulqini e ka klimën mesdhetare, e njohur si

kilma e ullirit. Përpos Poreçit të Istrisë, në ish-

Jugosllavi, vetëm në Ulqini ka pasur plantacione të

ullinjve të tryezës, të ngritura krahas plantacioneve të

mandarinave të Ilojit japonez unshio. Në afërsi të

drejtpërdrejtë të këtyre plantacioneve, me ndihmën e

Organizatës së Ushqimit dhe Bujqësisë nga Roma,

është ndërtuar gjithashtu e vetmja fabrikë për

konservimin e ullinjve në ish-Jugosllavi.

Midis Valdanosit dhe Gjirit të Ranës fshihet një varg gjiresh të vogla me plazhe ranore e lugje

shkëmbore. Në veriperëndim të Valdanosit, në drejtim të Tivarit, shtrihen gjiret e Krythes,

Ulqinit të Vjetër dhe Kruçit. Me ndërtimin e rrugës magjistrale Ulqin - Tivar, buzë bregut të

gjireve jane ndërtuar vendbanime me shtëpi e shtëpiza. Plazhet në këto gjire janë të ngushta,

ranore dhe shkëmbore. Gjelbërimin në këto gjire e përbëjnë ullishtat, pyjet me ilqe e bung dhe

drure të tjerë gjithmonë të gjelbër halorë dhe gjetherënës.

Në shpatin e kodrës së Mendrës gjendet shpëlla, gryka shkëmbore e gërryer nga deti, e

ashtuquajtur Mjekra e Vezirit. Kjo është prova më e vjetër e shprehjes figurative; monument

unik parahistorik i pikturës në bregdetin e Ulqinit. Para hyrjes në grykën e Valdanosti, rrëzë

kodrës gëlqerore të Mavrianit valët e detit e kanë hapur Shpellën e

Ujkut, mbi të cilën ngritet shkëmbi i pingultë Shkëmbi i Zanës, kurse

buzë majës së gjirit janë dy burime: Kroi i pishave dhe Kroi i zanave.

Në afërsi të drejtpërdrejtë te shpellës Mjekra e Vezirit, afër fanarit të

Mendrës, është edhe Shpella e Pëllumbave.

Flota e anijeve të Napoleon Bonapartës ka lundruar në qershor të vitit

1806 afër Ulqinit. Janë ndaluar në afërsi të Valdanosit duke vështruar

ullinjt e tij shekullor dhe shkëmbinjtë të cilët ngriteshin lartë kah kodra

e Mavrianit. Por, në moment kanë lëvizur çuditshëm gjilpërat në

busollat e tyre, çka i shqetësoj shumë dhe me shpejtësi e lëshuan

Valdanosin dhe lundruan drejt Dubrovnikut. Mbas kësaj, në hartat Napoleon Bonaparta

detare franceze, Valdanosi nuk është cilësuar si Gjiri i qetësisë apo si Gjiri i natës. 20

20Flota e Napoleonit ne Valdanos – ul-info.me

DULCINEA

50

Diellëza Rama

Arbëreshët

Arbëreshët janë një

pakicë etnike shqiptare që jeton

në Itali, që nga shekulli XV dhe

XVI. Ata jetojnë kryesisht në

rajonet e Abrucit, Kampaniës,

Pulias, veçanërisht në

Bazilikata, Molize, Kalabri dhe

Sicili.

Janë emërtuar si

arbëreshë, pasi në kohën kur u

larguan nga Shqipëria, ajo quhej

Arbëria. Arbëreshët u vendosën

në Itali në shekujt e

pesëmbëdhjetë dhe tëmbëdhjetë,

pas vdekjes së heroit kombëtar

shqiptar Gjergj Kastrioti

Skënderbeu dhe pushtimit

gradual të Shqipërisë dhe të

gjithë Perandorisë Bizantine nga

turqit osmane. Njihen shtatë

eksode të mëdha që nisin që nga

koha menjëherë pas vdekjes së

Gjergj Kastriotit, deri nga fundi i shek. XVIII (1780-1790). Ngulimet e fundit të arbëreshëve

janë në Italinë qendrore-veriore, si në Provincën e Pavias dhe të Piaçencës, po ashtu një grup i

madh i'u drejtua rajonit qendror të Abrucos.

DULCINEA

51

Në Itali sot numërohen mbi 260.000 njerëz që flasin gjuhën arbërore. Qytetet ku banojnë

arbëreshët mbajnë dy emra, një në shqip dhe tjetrin italisht, ky i fundit përdorur sidomos nga të

huajt.

Arbëreshët nuk e kanë harruar vendin e të parëve dhe ruajnë të gjalla zakonat e tyre të

pasura, si gjuhën, veshjet dhe ritet e doket që kishin në Mëmëdhe. Një nga veçoritë që

karakterizon shumë këtë popull është, përveç gjuhën dhe veshjet popullore, që ruajtën me

heroizëm deri sot edhe ritin fetarë krishterë orthodoks-bizantin. Gjatë shekujve arbëreshët kanë

arritur të ruajnë dhe zhvillojnë identitetin e tyre, në sajë të këmbënguljes së tyre dhe vlerave

kulturore të ushtruara kryesisht nga dy komunitete fetare të Kishës Arbëreshe Bizantine-

Ortodokse: bazuar në Kalabri "Kolegjin Korsini" (1732) në Shën Benedhitit, pastaj "Kolegji

Shën Adriani" trasferuar në 1794 në Shën Mitri, dhe në Sicili "Seminarin Italo-Shqiptar" të

Palermos (1735), që u transferua në Horën e Arbëreshëvet në 1945. Shumica e pesëdhjetë

komuniteteve arbëreshë ruajnë fenë krishtere ortodokse. Ata i përkasin dy dioqezave: Ungra për

Arbëreshët e Italisë jugore dhe Hora e Arbëreshëvet për Arbëreshët e Sicilisë. Lidhur historikisht

me komunitetin arbëreshe është Manastiri i Grotaferratës në Romë. Eparkit bizantine, me murgjit

dhe priftërinjtë e tyre, me nga një bashkësi shqipfolëse në Itali, janë pjesa më e rëndësishme për

të ruajtur dhe për të mbajtur traditat etnike, gjuhësore, fetare, tradicionale dhe identitetin e

pakicës etnike shqiptare.21

Të nxitur nga dashuria për atdheun e të parëve dhe nën ndikimin e interesit që shfaqte në

gjysmën e parë të shek. XIX shkenca gjuhësore evropiane për gjuhën shqipe, intelektualët

arbëreshë filluan të merreshin me studimin e historisë, të folklorit dhe të gjuhës së këtyre

kolonive, si dhe në përgjithësi me historinë e mëmëdheut të tyre të dikurshëm. Në kohën kur

filluan të bëheshin hapat e parë të gjuhësisë krahasuese dhe u zbuluan lidhjet gjenealogjike të një

vargu gjuhësh, studiuesi arbëresh.

Në kolonitë arbëreshe, sidomos të Kalabrisë dhe të Sicilisë në Itali, filluan të dukeshin

shenjat e para të një lëvizjeje në përkrahje të çështjes kombëtare shqiptare. Ngjarjet që po

zhvilloheshin në këtë kohë në Shqipëri, kryengritjet e njëpasnjëshme, përpjekjet e atdhetarëve

shqiptarë për arsimin dhe kulturën kombëtare tërhoqën vëmendjen e një vargu intelektualësh të

dalë nga gjiri i kolonive arbëreshe. Intelektualët arbëreshë ndiqnin me vëmendje ngjarjet që po

zhvilloheshin në vitet 30-40 të shek. XIX në Shqipëri. Veprat e tyre jo vetëm u bënin jehonë

këtyre ngjarjeve, por edhe, duke evokuar të kaluarën, ngrinin probleme të rëndësishme, si ato të

luftës së armatosur për liri, të bashkimit të popullit shqiptar etj.

Arbëreshët kanë qënë aktivë te "Lidhja e Italisë", te "Pavarësia e Shqipërisë", në lëvizjen

politiko-sindikale e "Dhomatet e gjindevet çë shërbejën" për pushtimin e tokave të papunuara

(italisht: Fasci Siciliani dei Lavoratori), dhe luftën kundër fashizmit dhe mafias (shih Gryka e

Spartavet).

21 https://sq.wikipedia.org/wiki/Arb%C3%ABresh%C3%ABt

DULCINEA

52

Gjuha e folur nga arbereshet është shqipja e lashtë, arbërishtja, e jugut të Shqipërisë. Nuk

ka struktura zyrtare e politike, kulturore dhe administrative që përfaqësojnë komunitetet

arbëreshë. Një roli i rëndësishëm institucional ka luajtur në vitet e fundit nga universitetet

(Romë, Napoli, dhe sidomos Kosenca dhe Palermo) dhe krahinat e Kozencës dhe Palermos, të

cilat kanë krijuar departamente të veçanta të pakicave gjuhësore.

Gjuha arbëreshe nga viti 1999 njihet plotësisht nga qeveria italiane si "gjuhë e pakicës

etnike dhe gjuhësore", sidomos brenda administratat lokale dhe në shkollat. Në kohët e fundit,

gjuha është i ndikuar nga mediat dhe nga leksikun italian, dhe është ndër gjuhët në rrezik të

zhduken. Shoqatat private dhe publike mbrojnë dhe vlerësojnë gjuhën arbëreshe me radio,

revista, ngjarjet kulturore, muzikore, teatrale. Një rol kryesor për të mbajtur gjuhën është e kishës

arbëreshe, që gjithmonë, me priftërinjtë e saj arbëreshë i ritit ortodoks, mësoi dhe ruajti gjuhën.22

22 https://sq.wikipedia.org/wiki/Arb%C3%ABresh%C3%ABt#Gjuha