Kamil Sijko, numer albumu 8297

Dynamika wywierania wpywu w bliskich zwizkachsowa kluczowe: bliskie zwizki, dynamika wpywu spoecznego, satysfakcja w bliskich zwizkach, wpyw spoeczny.

Dynamics of social influence in close relationshipskeywords: close relationships, dynamics of social influence, satisfaction in close relationships, social influence.

Promotor: dr Krystyna Doroszewicz

Szkoa Wysza Psychologii Spoecznej Warszawa 2008

Dynamika wywierania wpywu w bliskich zwizkach by Kamil Sijko is licensed under a Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska License.

DYNAMIKA WPYWU SPOECZNEGO 2

Spis treciStreszczenie ........................................................................................................................... 4 Summary................................................................................................................................ 5 Wstp teoretyczny ................................................................................................................. 6 Wprowadzenie .................................................................................................................. 6 Satysfakcja ........................................................................................................................ 8 Wpyw spoeczny ............................................................................................................ 11 Metoda ................................................................................................................................. 19 Uczestnicy ....................................................................................................................... 19 Zmienne .......................................................................................................................... 20 Narzdzia ........................................................................................................................ 20 Wszechstronny Kwestionariusz Zadowolenia z Maestwa (CMSS) ...................... 20 Oprogramowanie QDA Miner 3 ................................................................................ 21 Klucz kodowy ............................................................................................................ 22 Procedura ........................................................................................................................ 25 Wyniki ................................................................................................................................. 26 Statystyki opisowe .......................................................................................................... 26 Analiza korelacyjna ........................................................................................................ 31 Analizy sekwencji ........................................................................................................... 32 Analizy w planie mixed model / mixed method ............................................................. 38

DYNAMIKA WPYWU SPOECZNEGO 3 Dyskusja wynikw .............................................................................................................. 41 Podsumowanie ................................................................................................................ 48 Ograniczenia omawianego badania ................................................................................ 49 Propozycje dalszych bada ............................................................................................. 51 Cytowane prace ................................................................................................................... 52 Zaczniki ............................................................................................................................ 55 Zacznik 1. Kwestionariusz CMSS w wersji dla mczyzn oraz kobiet ....................... 55 Zacznik 2. Lista czstych problemw w zwizkach .................................................... 57 Zacznik 3. Ankieta wypeniana przed dyskusj ........................................................... 58 Zacznik 4. Ankieta wypeniana po dyskusji ................................................................ 59

DYNAMIKA WPYWU SPOECZNEGO 4

StreszczeniePraca ta dotyczy zjawiska dynamiki wywierania wpywu w bliskich zwizkach. W dostpnej literaturze brak jest jakichkolwiek opisw tego zjawiska. Przeprowadzono badanie, ktre miao odpowiedzie na trzy pytania: 1) czy dynamik wpywu mona precyzyjnie mierzy, 2) czy wykazuje ona zrnicowanie indywidualne oraz 3) czy wie si z innymi, wanymi zmiennymi dotyczcymi zwizku (np. satysfakcj). Przebadano 23 randkujce pary (N = 23). Dyskutoway one o jednym z problemw czsto wystpujcych w bliskich zwizkach, ich dyskusja bya nagrywana, a nastpnie poddana analizie w paradygmacie mixed-model, przy pomocy programu QDA Miner 3. Wyniki pozwalaj pozytywnie odpowiedzie na kade z postawionych pyta: udao si zmierzy dynamik wywierania wpywu oraz pokaza rne jej wzory u ludzi o rnych poziomach satysfakcji ze zwizku. Wyjanienia zalenoci pomidzy satysfakcj a dynamik wpywu proponowane s w ramach teorii gier.

DYNAMIKA WPYWU SPOECZNEGO 5

SummaryThis paper concerns the dynamics behind social influence in close relationships, which is not found within the existing available literature. The aim of this study was to answer three questions: 1) whether the dynamics of social influence in close relationships can be accurately measured, 2) whether it varies between individuals and 3) whether the dynamic is associated with other important variables concerning the close relationship (e. g. satisfaction). Twenty-three heterosexual dating couples, (N = 23), participated in the research. Partners were asked to discuss one of the various problems often occurring in close relationships. Their discussion was recorded and then analyzed within a mixed-model paradigm, with the assistance of QDA Miner 3 software. The results affirmatively respond to each of the posed questions: the dynamics of influence can be accurately measured and they show the different patterns between individuals who differ along relationship satisfaction. Explanations concerning the relationship between satisfaction and the dynamics of social influence in close relationships are proposed within a theory of games framework.

DYNAMIKA WPYWU SPOECZNEGO 6

Wstp teoretycznyWprowadzenieZarwno problematyka satysfakcji w bliskich zwizkach, jak i wpywu spoecznego cieszya si na przestrzeni czasu zmiennym zainteresowaniem naukowcw. Wpyw spoeczny zosta doceniony wskutek wojen. Pierwsz fal zainteresowania wywoao zjawisko holokaustu, w ramach ktrego tysice przedtem normalnych i

spokojnych osb zostao wcignitych w tryby maszyny majcej na celu zamordowanie wszystkich ydw na wiecie. Naukowcom wydao si niesamowite to, e tysice zwyczajnych ludzi bez zmruenia okiem strzelao, uwalniao gaz i robio inne makabryczne rzeczy na rozkaz. Hannah Arendt w swojej ksice Eichmann w Jerozolimie ju w roku 1963 stawiaa hipotez, e najzwyklejszy czowiek poddany odpowiednio silnym oddziaywaniom moe sta si oprawc (Arendt, 1998). Hipoteza ta wzbudzia ciekawo naukowcw, ktrzy zaczli sobie stawia pytania: czy kady jest gotowy do posuszestwa? czy s jakie cechy nadawcy, bd odbiorcy perswazji, ktre do tego predysponuj? czy przed perswazj mona si jako broni? Pytania te byy doskonale speniay podstawowe cele nauki, czyli wyjanianie (funkcja eksplanacyjna) oraz przwidywanie przyszych zjawisk (funkcja prognostyczna), a moliwo uodpornienia spoeczestwa na potencjalnie oddziaywania perswazyjne wydawaa si by priorytetem, ktry mia przysuy si unikniciu trzeciej wojny wiatowej. Najwaniejsze eksperymenty tamtego okresu dotyczyy posuszestwa wobec autorytetu (Milgram, 1963) oraz konformizmem (Asch, 1951). Kolejna fala zainteresowania tematyk wpywu spoecznego zainspirowana zostaa znw wojn, tym razem wietnamsk. Z Wietnamu wracali do Stanw Zjednoczonych onierze, ktrzy po pobycie w wietnamskim obozie jenieckim stawali si wrogo

DYNAMIKA WPYWU SPOECZNEGO 7 nastawieni do wasnej ojczyzny. Oddziaywania ktrym byli tam poddawani nazwano procedur prania mzgu i rozpoczto wok nich badania. Po okresie badania wpywu spoecznego inspirowanego wanymi wydarzeniami oraz spektakularnych eksperymentw przyszed etap powrotu do realiw ycia codziennego. W roku 1980 Robert Cialdini (1980; za: Doliski, 2005) opisa swoj koncepcj penego koa psychologii spoeczne, wedle ktrego pocztkiem dziaa psychologa spoecznego jest obserwacja praktykw wpywu spoecznego: sprzedawcw samochodw, akwizytorw, agentw ubezpieczeniowych i tym podobnych. Krokiem nastpnym jest empiryczne potwierdzenie skutecznoci badanej techniki, okrelenie mechanizmu psychologicznego lecego u podstaw techniki i empiryczne przetestowanie, czy rzeczywicie mamy racj. Raport z takiego badania moe zosta przeczytany przez praktykw wpywu i w ten sposb koo zamyka si. W taki sposb udao si odkry i opisa mechanizm lecy za technik stopy w drzwiach, karate, czy niskiej piki (Doliski, 2005). Satysfakcja z bliskiego zwizku to tematyka, ktra rwnie dopiero od niedawna wzbudza zainteresowanie badaczy. George Levinger w prologu do ksiki Satisfaction in close relationships (Levinger, 1997) podaje ciekawy przykad w XVII wiecznej Anglii zwyczaj stanowi, e rodzice ustalali wstpnie ugod finansow na bazie ktrej ich dzieci miayby zawrze zwizek maeski, po czym nastpowao spotkanie przyszej modej pary i o ile nowoecy nie wzbudzali w sobie silnych uczu negatywnych (brak uczu pozytywnych nie by przeszkod), przechodzono do ustalania formalnoci zwizanych ze lubem kocielnym. Przykad ten pokazuje dlaczego satysfakcja w wczesnej Anglii (ale rwnie i w innych krajach europejskich) zostaaby uznana prawdopodobnie za temat nieistotny spoecznie. Staoby si tak ze wzgldu na trwao, jak w tamtych czasach charakteryzowaa instytucj maestwa w Anglii. Zawarcie takiego zwizku oznaczao

DYNAMIKA WPYWU SPOECZNEGO 8 zwizanie si z maonkiem na zawsze (tzn. do czasu mierci jednego z maonkw) w takiej sytuacji partnerzy zapewne posiadali mniejsz motywacj do monitorowania stanu swojej satysfakcji w myl zasady skoro nie mona czego zmieni, to trzeba si z tym pogodzi. Mijajce dekady przyniosy jednak w tym zakresie due zmiany o czym moemy si przekona czytajc pras codzienn mona przeczyta w niej o wysokiej i coraz wyszej skali rozwodw, np. w wojewdztwie mazowieckim w roku 2006 byo prawie 15 proc. wicej rozwodw ni w 2005 i ponad 70 proc. wicej od roku 1999 (Woniak, 2007). Przyczyn takiego stanu rzeczy jest zjawisko, ktre mona nazwa komercjalizacj bliskich zwizkw ofert jest bardzo wiele (znikny ograniczenia spoeczne mezalians w dzisiejszych czasach jest pojciem do abstrakcyjnym) oraz mamy moliwo zerwania zwizku z ktrego nie jestemy zadowoleni. Sprawia to, e mona porwnywa bliskie zwizki do zachowa konsumenckich klient korzysta z danej usugi do kiedy jest z niej wystarczajco usatysfakcjonowany. To wanie zmiana w postrzeganiu bliskich zwizkach sprawia, e naukowcy zaczli interesowa si satysfakcj jak ludzie z nich czerpi. Znajomo taktyk pomiaru satysfakcji oraz jej korelatw umoliwia bowiem podnoszenie jakoci ycia.

SatysfakcjaSatysfakcja jest jednym z poj, ktre kady intuicyjnie rozumie, jednak z jej zdefiniowaniem ma kopoty. aciski rdosw tego terminu to sowa facere (czyni, robi, sprawia) i satis (dosy, wystarczajco). W tej pracy przyjta zostaa definicja w myl ktrej satysfakcja w bliskich zwizkach to tak stan psychiczny jednego z partnerw, kiedy wiadomie, na podstawie wgldu donosi on, e jest zadowolony ze swojego zwizku. Definicja ta jest bardzo oglna i bliska tej, ktr mona by uku na bazie samego tylko rdosowu. Operacyjnie satysfakcja z bliskiego zwizku jest rozumiana jako wynik uzyskany we Wszechstronnym Kwestionariuszu Zadowolenia z Maestwa (CMSS).

DYNAMIKA WPYWU SPOECZNEGO 9 Tak rozumiana satysfakcja jest ju od duszego czasu zmienn zalen w wielu badaniach, co doprowadzio do znacznego wzrostu wiedzy o tym, jakie s determinanty (a raczej korelaty ze wzgldu na najczstszy schemat badania) satysfakcji. W obszernej publikacji powiconej wycznie tematyce satysfakcji w bliskich zwizkach (Sternberg i Hojjat, 1997) mona znale wiele interesujcych danych na temat korelatw satysfakcji, ktre tutaj zostan tylko wspomniane, a s to: style przywizania w dziecistwie, przekonania partnerw na temat wiata, charakterystyki osobowociowe i

temperamentalne, czy strategie obrony zwizku przed konkurentami. Na szczegln uwag ze wzgldu na swj pogldowy charakter zasuguje przytoczony przez autorw jednego z rozdziaw (Feeney, Noller i Ward, 1997) wynik meta analizy bada na temat satysfakcji w bliskich zwizkach (ale rwnie zadowolenia, jakoci zwizku, czy szczcia okrelenia te zostay potraktowane jako bliskoznaczne) oraz jej korelatw (Lewis i Spanier, 1979; 1980, za: Feeney, Noller i Ward, 1997). Na podstawie swoich bada Lewis i Spanier zaproponowali trjkomponentowy model satysfakcji w bliskich zwizkach. Pierwszym z jej komponentw byy zasoby spoeczne oraz osobiste maonkw, takie jak ich samoocena, zdrowie (psychiczne i somatyczne), czy zdolnoci. Na drugi komponent, czyli satysfakcj ze stylu ycia skaday si takie czynniki jak np. wystrj domu, jako pracy maonkw, wsparcie przyjaci i rodziny. Ostatnim komponentem byy nagrody z interakcji maeskich, w skad ktrych wchodzi pi mniejszych czynnikw: (1) pozytywne nastawienie do partnera (podobiestwo, atrakcyjno, atwo komunikacji), (2) nagrody emocjonalne (ekspresje mioci i przywizania, emocjonalna wspzaleno), (3) efektywno komunikacji (stopie w jakim partner odkrywa si, empatia, trafno komunikacji niewerbalnej), (4) dopasowanie rl (wspdzielenie rl, komplementarno rl) oraz (5) ilo interakcji (wsplne aktywnoci, efektywne rozwizywanie problemw). Autorzy wspomnianego artykuu na podstawie bada wasnych (Feeney, Noller i Ward,

DYNAMIKA WPYWU SPOECZNEGO 10 1997) konstatuj, e pierwszoplanowe znaczenie spord piciu przytoczonych skadnikw ma czynnik trzeci, a wic efektywno komunikacji. Ciekawe wyniki prezentuj Weigel, Bennet i Ballard-Reisch (2006). Autorzy bada odwouj si do teorii sprawiedliwoci (equity) w zwizku zaproponowanej przez Walsterw (Walster i in., 1978, za: Wojciszke, 2006). Teori t mona opisa za pomoc czterech twierdze:1. Ludzie kieruj si zwykle wasnym interesem, tote usiuj uzyska maksymalne wyniki (wyniki oznaczaj dowolne zyski po odjciu poniesionych kosztw). 2. Grupy, a raczej jednostki skadajce si na te grupy, mog powiksza czne zyski poprzez wyksztacenie sprawiedliwego systemu wymiany dbr. Grupy nakaniaj swoich uczestnikw, aby stosowali si do systemu sprawiedliwej wymiany, nagradzajc ich za trzymanie si tego systemu, a karzc za zachowania niesprawiedliwe. 3. Jeeli czowiek znajdzie si w niesprawiedliwej relacji z innym czowiekiem bd grup, budzi to nieprzyjemne napicia, tym silniejsze im wiksza niesprawiedliwo. 4. Jeeli czowiek znajdzie si w niesprawiedliwej relacji z innym czowiekiem bd grup, prbuje usun wynikajce stad napicia poprzez przywrcenie sprawiedliwoci w wymianie dbr. (Wojciszke, 2006, strony 123-124)

Doda do powyszego naley, e jeeli zwizek jest zbilansowany pod wzgldem wkadw i zyskw z niego pyncych dla kadej ze stron, to efektem jest satysfakcja. Weigel i wsppracownicy na podstawie analizy literatury uznali, e wywierany wpyw spoeczny jest jednym z czynnikw, ktry moe by wczony do rwnania na bazie ktrego partnerzy oceniaj jego sprawiedliwo, a zatem i satysfakcj. Wyniki potwierdziy te przypuszczenia zwizki pomidzy postrzeganiem wpywu partnera i wasnego jako rwnych a satysfakcj ze zwizku okazay si by istotne. W literaturze znale mona kilka wskazwek na temat zalenoci pomidzy satysfakcj w bliskich zwizkach i uywanymi taktykami wpywu spoecznego. Badacze

DYNAMIKA WPYWU SPOECZNEGO 11 raportuj np. pozytywny zwizek z taktykami bezporednimi (omawianymi niej) oraz negatywny zwizek z taktykami porednimi i satysfakcj (Falbo i Peplau, 1980). W wielu badaniach istotny okazywa si rwnie zdroworozsdkowy zwizek negatywny pomidzy satysfakcj oraz taktykami polegajcymi na zmuszaniu (coercion) partnera do okrelonych dziaa, podczas kiedy taktyki oparte o nagrody pozostaway w zwizku pozytywnym (Hanson Frieze i McHugh, 1992). W dostpnej literaturze brak jest wskazwek dotyczcych tego, czy satysfakcja ze zwizku pozostaje w zalenoci z dynamik wpywu spoecznego.

Wpyw spoecznyDefinicja wpywu spoecznego w tej pracy inspirowana jest podziaem zachowa na selekcyjne, ewokacyjne oraz manipulacyjne o ktrym pisze np. Buss (1987). W myl tego podziau interakcja jednostki z szerszym otoczeniem moe odbywa si na trzech poziomach pierwszy z nich to poziom selekcji, ktry polega zakada, e nawet tak oglne dziaania jak wybr miejsca zamieszkania albo partnera yciowego maj duy wpyw na to z jakimi oddziaywaniami jednostka moe si spotka w przyszoci, a z jakimi prawdopodobnie si nie spotka, np. osoba wysoko reaktywna moe wybra jako miejsce zamieszkania raczej dom w spokojnej okolicy, ni kamienic przy ruchliwej ulicy w centrum duego miasta w ten wanie sposb tak ksztatuje swoje rodowisko, e ma mniejsz szans na spotkanie w nim niepodanych z jej punktu widzenia bodcw. Drugim poziomem jest ewokacja, czyli nieintencjonalne wywoywanie pewnych zachowa, czy bodcw ze rodowiska. Polega to moe np. na tym, e osoby majce problemy z koordynacj ruchow mog wywoywa wok siebie duo haasu, a z kolei ywioowy temperament dziecka skania bdzie rodzicw do wikszej kontroli. Ostatnim poziomem interakcji jest manipulacja, w ramach ktrej jednostki intencjonalnie ksztatuj, tworz lub zmieniaj swoje rodowisko. Przykadem moe by wraliwa na sztuk osoba,

DYNAMIKA WPYWU SPOECZNEGO 12 ktra dekoruje swoje mieszkanie rzebami i obrazami, albo osoba o duej potrzebie dominacji, ktra wzmacnia bdzie w innych zachowania ulege. Tak wic manipulacj Buss definiuje jako celowe lub intencjonalne (jednake niekoniecznie na poziomie wiadomym) wywoywanie zmian, wywieranie wpywu na inne osoby. Termin ten nie implikuje zych intencji osoby je stosujcej, jednak rwnie go nie wyklucza. Termin ten pokrywa si z pojciem wpywu spoecznego w rozumieniu Dariusza Doliskiego (2007). Badacze wpywu w bliskich zwizkach szybko zauwayli, e znane ju, oglne taktyki wpywu (jak np. stopa w drzwiach, niska pika itd.) nienajlepiej nadaj si do opisu codziennych interakcji pomidzy partnerami. Jedn z pierwszych i do dzi ywych koncepcji wpywu spoecznego w bliskich zwizkach jest zaproponowana w latach osiemdziesitych ubiegego wieku koncepcja Falbo i Peplau (1980). Badacze Ci prosili osoby badane o napisanie krtkiego eseju na temat jak sprawiam, eby (imi partnera) zrobi/a to, czego chc. Eseje pochodzce od 200 studentw zostay nastpnie zakodowane i poddane analizie, w ten sposb udao si badaczom wyoni 12 taktyk wpywu, ktre udao si umieci na dwch wymiarach. Wymiar pierwszy to bezporednio od taktyk bezporednich (np. przekonywanie) do porednich (np. wyraanie negatywnych uczu), wymiar drugi to interaktywno od taktyk unilateralnych, jednostronnych (np. proste wyraenie oczekiwa), do bilateralnych, partnerskich (np. negocjowanie, targowanie si). Badaczom udao si rwnie wyoni kilka zalenoci pciowych w stosowaniu taktyk okazao si, e mczyni stosowali wicej taktyk bezporednich oraz bilateralnych, co interpretowane jest jako wyraz ich wikszej siy w zwizku. Zwizek polegajcy na pozytywnej korelacji taktyk bezporednich z wadz w zwizku by wielokrotnie replikowany, rwnie w innych podejciach taksonomicznych (Hanson Frieze i McHugh, 1992; Sagrestano, 1992).

DYNAMIKA WPYWU SPOECZNEGO 13 Podobn procedur zastosowa David Buss wraz ze wsppracownikami (Buss, Gomes, Higgins, i Lauterbach, 1987) najpierw poprosi 67 studentw o opisanie tego, co robi, kiedy chc swojego partnera do jakiego zachowania przekona, lub w drugim warunku zniechci. Otrzymane w taki sposb odpowiedzi zostay przez sdziw kompetentnych przyporzdkowane w 5 grup taktyk wpywu w bliskich zwizkach. Kolejnym etapem bya konfirmacyjna analiza czynnikowa obliczona na danych uzyskanych od osb z 59 randkujcych par. Potwierdzia ona wyrnione wczeniej taktyki i pokazaa jedn dodatkow, tak wic w ostatecznym ksztacie byy to (w kolejnoci od najczciej uywanych): racjonalne przekonywanie (reason), czarowanie (charm), regresja (regression), przymus (coercion), ciche dni (silent treatment) i deprecjacja (debasement). Kilka lat pniej Buss przeprowadzi kolejne badanie (1992), w ramach ktrego powtrzy sprawdzon ju procedur. Raz jeszcze poprosi 132 studentw o opisanie sposobu w jaki nakaniaj bliskie sobie osoby (tym razem nie tylko partnerw rwnie rodzin, przyjaci itd.) do podanych zachowa. W ramach identycznej procedury powstao nowe, wiksze narzdzie, ktre w kolejnym etapie badania zostao wypenione przez partnerw ze 107 maestw. Analiza czynnikowa na tak zebranym materiale potwierdzia wyrnione wczeniej czynniki oraz pozwolia na wyrnienie szeciu kolejnych, byy to: odpowiedzialno (responsibility invocation), wzajemno (reciprocity-reward), agresja (hardball), reklama (pleasure induction), porwnania spoeczne (social comparison) oraz nagrody (monetary reward). Nieco inny podzia taksonomiczny proponuj Scott Christopher i Michela Frandsen (1990), ktrzy wyrniaj cztery oglne taktyki: akty antyspoeczne (antisocial acts), kolejna taktyka to emocjonalna i fizyczna blisko, trzecia taktyka otrzymaa nazw logika i uzasadniania (logic & reason), czwarta i ostatnia skadaa si z zachowa, ktre zostay oglnie nazwane presja i manipulacja. Naley doda, e autorzy tego badania skupili si

DYNAMIKA WPYWU SPOECZNEGO 14 na do wskiej grupie zachowa, a mianowicie dziaaniach, ktre miay na celu skonienie partnera do podanych zachowa seksualnych (badani byli randkujcy studenci). Cigle rosnca biblioteka literatury na temat wpywu bliskich zwizkach ma jednak kilka sabych punktw. Pierwszy z nich jest widoczny z polskiego punktu widzenia niestety w Polsce brakuje bada dotyczcych wpywu spoecznego w bliskich zwizkach. Moe to by do duym problemem, poniewa sposoby na wpyw spoeczny mog pozostawa w zalenoci z kultur w ramach ktrej wpyw si odbywa. W dostpnej literaturze brak jest co prawda jednoznacznych wynikw na ten temat, jednak kilka obserwacji antropologicznych wzmacnia tak hipotez, np. wrd mieszkacw Papui Nowej Gwinei istnieje popularny sposb na wywieranie wpywu zwany kros zazwyczaj w ten sposb kobiety wywieraj wpyw na swoich mw z grubsza polega to na trwajcej nawet do 45 minut tyradzie i obrzucaniu wyzwiskami partnera, ktrych powinno wysucha jak najwicej ssiadw oraz oczywicie sam partner, ktry dodatkowo zobowizany jest w tym czasie milcze (Whitworth, 2007). By moe zjawisko takie mogoby rwnie mie miejsce w Polsce, jednak obserwacje autora ka sdzi, e nie jest to raczej zwyczaj powszechny. Wtpliwoci co do istnienia rnic kulturowych skoniy Krystyn Doroszewicz i wsppracownikw (2007) do zreplikowania procedury Bussa w warunkach polskich. Pocztkowe badanie jakociowe podobnie jak w badaniach amerykaskich polegao na zadaniu internautom (N = 55) pytania o to jak zachowuj si w sytuacji, gdy chc nakoni kogo sobie bliskiego do czego, a sama proba nie skutkuje. Taka krtka ankieta oraz analiza literatury pozwoliy na stworzenie kwestionariusza ze 120 itemami. Na podstawie wynikw uzyskanych od 827 respondentw przeprowadzono analiz czynnikow, ktra pozwolia na wyodrbnienie 16 taktyk wpywu spoecznego: deprecjacja (stosuj epitety i wyzwiska), awantura (krzycz, wrzeszcz, wydzieram si), przemoc (uywam siy wobec partnera), ciche dni (przestaj rozmawia z partnerem),

DYNAMIKA WPYWU SPOECZNEGO 15 presja (dam spenienia mojej proby), fochy (jestem nadsana dopki nie uzyskam tego na czym mi zaley), wzajemno i odpowiedzialno (obiecuj, e nastpnym razem ja co zrobi dla niego), porwnania spoeczne (mwi, eby bra przykad z innych), ingracjacja (prawi komplementy partnerowi), flirt (uywam swojego uroku osobistego), przekupstwo (przekupuj drobnymi prezentami), kalkulacja (najpierw prosz o ma przysug, a pniej o spenienie wikszej proby), bezradno (udaj bezradno), reklama (podkrelam, e mj pomys jest korzystny dla naszego zwizku), dialog (rozmawiam jak rwny z rwnym) i odwoanie do uczu (podkrelam jak bardzo jest ta sprawa dla mnie wana). Na bazie wynikw respondentw na wyrnionych 16 skalach (taktykach) przeprowadzono analiz czynnikow drugiego rzdu, ktra miaa pokaza, czy podobnie jak w badaniach Falbo i Peplau (1980) mona mwi o oglnych stylach wywierania wpywu. Analiza czynnikowa pokazaa sensowno mwienia o trzech grupach taktyk: taktykach mikkich, porednich oraz twardych. Dokadny podzia taktyk ilustruje Tabela 1. Taksonomia ta jest w chwili pisania tej pracy jedyn przygotowan z myl o polskich realiach kulturowych, co za tym idzie najlepsz.

DYNAMIKA WPYWU SPOECZNEGO 16 Tabela 1 Zestawienie dwch najwaniejszych taksonomii taktyk wpywu z wynikami wasnymiFalbo i Peplau (1980) Buss, Gomes, Higgins i Lauterbach (1987); Buss (1992) 1. 2. 3. Ciche dni (withdrawal) Dyskusja (talking) Dziaania na wasn rk (laissez-faire) 4. 5. Komunikowanie (telling) Podkrelanie wagi problemu (stating importance) 6. 7. Powtarzanie prb (persistence) Przekonywanie (persuasion) 6. 7. 4. 5. Przymus (coercion) Wzajemno (reciprocityreward) Regresja (regression) Odpowiedzialno (responsibility invocation) 8. Racjonalne argumenty (reasoning) 9. Sugerowanie (suggesting) 9. 8. Porwnania spoeczne (social comparison) Racjonalne przekonywanie (reason) 10. Targowanie si (bargaining) 11. Wyraanie negatywnych uczu (negative affect) 12. Wyraanie pozytywnych uczu (positive affect) 13. Zadawanie pyta (asking) 13. Bezradno 14. Reklama 15. Dialog 16. Odwoanie do uczu Taktyki mikkie 12. Ciche dni (silent treatment) 12. Kalkulacja 10. Reklama (pleasure induction) 11. Nagrody (monetary reward) 10. Flirt 11. Przekupstwo Taktyki porednie 9. Ingracjacja 8. 6. 7. Fochy Wzajemno i odpowiedzialno Porwnania Spoeczne 4. 5. Ciche Dni Presja Taktyki twarde 1. 2. 3. Czarowanie (charm) Deprecjacja (debasement) Agresja (hardball) 1. 2. 3. Deprecjacja Awantura Przemoc Doroszewicz (2007)

Kolejnym problemem na jaki mona si natkn czytajc literatur dotyczc wpywu spoecznego w bliskich zwizkach jest czsta w badaniach niska trafno ekologiczna. Najczciej osobami badanymi s studenci, ktrzy za pomoc metod typu papier i owek tylko opisuj swoje rzeczywiste, lub co gorsza hipotetyczne bliskie zwizki. W typowym paradygmacie badacze prosz osoby badane o to, eby przypomniay sobie niedawn prb wpynicia na blisk osob i opowiedziay o sposobie w jaki to robiy (np. Falbo i Peplau, 1980). Pomiar taki obarczony jest wieloma bdami np. ludzie wcale nie musz by w stanie dokadnie przypomnie sobie jakie taktyki stosowali

DYNAMIKA WPYWU SPOECZNEGO 17 (znieksztacenia pamici), a co dopiero ktr z nich z jak czstotliwoci, czy skutkiem. Co gorsza taki typ pomiaru pomija wiele ciekawych aspektw wpywu spoecznego. Jednym z ciekawszych, a nie cieszcych si duym powodzeniem u badaczy aspektw tego wpywu jest jego dynamika. W odrnieniu od wpywu spoecznego, ktry mierzony jest tradycyjnie jako interakcja dwch obcych sobie osb (np. badania nad taktyk Dobrze To Rozegraj, czy Karate (Doliski, 2005)) wpyw spoeczny w bliskich zwizkach z zaoenia nie jest ani zjawiskiem jednorazowym, ani jednostronnym, a raczej pasmem obustronnego wpywu, w ktrym ciko jest wyrni segmenty. Wobec tego w sposb naturalny nasuwa si dodatkowe pytanie o proces wywierania wpywu, o jego dynamik czy zastosowanie taktyki dialogu kilka razy pod rzd zwikszy jej skuteczno, jakie skutki niesie za sob stosowanie taktyki awantury, czy te same taktyki stosowane przez mczyzn i kobiety maj takie same skutki? Pytania tego typu mona mnoy, jednak za pomoc metod kwestionariuszowych ciko jest uzyska na nie odpowied konieczna wydaje si obserwacja prawdziwej interakcji w ramach ktrej zachodzi wpyw. We wspomnianym ju artykule (Butterfield i Lewis, 2002) badaczki zwracaj uwag na to, e dotychczasowa literatura w dziedzinie wpywu spoecznego w bliskich zwizkach skupiaa si na trzech aspektach: taksonomii taktyk, ich predykatorach oraz konsekwencjach uycia. Rwnie tutaj brakuje czwartego obszaru, czyli opisu procesu, dynamiki wywierania wpywu.

DYNAMIKA WPYWU SPOECZNEGO 18

Predyktory wpywu spoecznego

Wpyw spoeczny

Taksonomia

Dynamika

Konsekwencje wywierania wpywu

Rysunek 1. Gwne obszary zainteresowania badaczy wpywu spoecznego w bliskich zwizkach i postulowana dodatkowa kategoria. W dostpnej literaturze znaleziono opis tylko jednego badania, ktrego autorzy postanowili zbada prawdziwe pary podczas ich naturalnej interakcji (Oria, Wood i Simpson, 2002). Autorzy zaprosili do laboratorium 123 mode, randkujce pary. Proszone one byy o wsplne ustalenie nierozwizanego w ich zwizku problemu, a nastpnie miay za zadanie przez kilka minut przedyskutowa go dogbnie. Dyskusja taka bya nagrywana. Oprcz wanych ustale dotyczcych uywanych taktyk jak na przykad takiej, e wpyw w bliskich zwizkach ma natur wzajemn, tzn. kiedy partner uywa jakiej taktyki, to prowokuje tym samym drug osob do uywania tej samej strategii warto zwrci uwag na wiee podejcie proceduralne i jego konsekwencje dla wynikw badania. Dziki zastosowaniu taktyk obserwacyjnych stao si moliwe powracanie do materiau podczas analiz, co dodatkowo uwiarygodnia wyniki eksperymentu wiemy na przykad, e najskuteczniej zmieniaa postawy taktyka odwoania do zwizku, lecz dziki formie badania wiemy jakie konkretnie formy moe ona przybiera widzimy j w dziaaniu. Po drugie badanie par umoliwio analizy w schemacie APIM (ActorPartner

DYNAMIKA WPYWU SPOECZNEGO 19 Interdependence Model), co pozwolio na wyrnianie w analizach efektw waciwoci aktora, jak i partnera niektre zwizki mog by istotne dla jednej ze stron, a drugiej nie, niektre istotne mog by tylko pozorne i po wczeniu do modelu charakterystyk partnera okazuj si artefaktami. Pomimo wielu zalet i ciekawych wynikw badanie to pozostawio jednak pewien niedosyt, np. w dalszym cigu nie wiemy nic o dynamice tego procesu pomimo posiadania nagra z zapisem przebiegu dyskusji autorzy ograniczaj si do podejcia do dyskusji jako czarnej skrzynki mierz zmienne przed dyskusj oraz jej efekty niestety nie wiemy nic na temat samego procesu. To wanie te braki stay si rdem pyta, na ktre odpowiedzie prbuje opisywane tutaj badanie. Podstawowe pytanie badawcze brzmi: czy moliwy jest pomiar dynamiki wpywu w bliskich zwizkach? Kolejne pytanie dotyczy zmiennoci schematw w populacji: czy rni ludzie (np. pod wzgldem satysfakcji ze zwizku) charakteryzuj si rnymi schematami wywierania wpywu? Zadanie takiego pytania jest nieodzowne, poniewa sprawdza ono, czy mona o w stosunku do dynamiki uywa okrelenia zmienna, brak zmiennoci oznaczaby nieprzydatno w dalszych badaniach. Ze wzgldu na eksploracyjny charakter bada nie formuowano hipotez.

MetodaUczestnicyW badaniu wzio udzia 25 par (N = 50): 25 mczyzn i 25 kobiet. Uczestnicy rekrutowani byli metod kuli nienej list rekrutacyjny wysyany by w pierwszej kolejnoci do osb znanych eksperymentatorowi, zawarta w nim bya proba o przesanie go dalej i rekomendacj swoim znajomym. Podjte byy prby rekrutacji nie zaporedniczonej przez znajomych eksperymentatora, m. in. w serwisach

spoecznociowych (np. www.grono.net), forach internetowych oraz poprzez ogoszenia

DYNAMIKA WPYWU SPOECZNEGO 20 przed wykadami, jednak nie udao si w taki sposb zrekrutowa ani jednej pary. eby zosta uczestnikiem badania naleao speni dwa kryteria: pierwsze dotyczyo wieku uczestnikw: badane byy osoby nalece do przedziau wiekowego od 21 do 30 lat. Drugie kryterium stanowi sta zwizku: nie badano par o stau krtszym ni jeden miesic.

ZmienneZ racji zastosowanego w badaniu paradygmatu badawczego (mixed model) kilka zmiennych mierzonych byo metod klasyczn, a kilka zostao wywiedzionych z danych jakociowych. Do pierwszej grupy zaliczaj si: satysfakcja ze zwizku, dugoci trwania zwizku oraz wsplnego mieszkania. Do zmiennych drugiego typu nale rne miary natenia stosowanych przez partnerw taktyk wpywu spoecznego (czstoci, proporcje uycia) oraz dane dotyczce sekwencji w jakich wpyw wystpowa (czstoci).

NarzdziaWszechstronny Kwestionariusz Zadowolenia z Maestwa (CMSS) Do oszacowania satysfakcji ze zwizku zostaa uyta krtka wersja

Wszechstronnego Kwestionariusza Zadowolenia z Maestwa (Comprehensive Marital Satisfaction Scale) autorstwa Alberta Mehrabiana w polskiej adaptacji przygotowanej przez Romana Cielaka oraz Mariann Palider (2005). Skala ta skada si z czternastu itemw zaczerpnitych z dugiej wersji kwestionariusza, ktre z kolei s efektem analizy jakociowej ponad 500 itemw z innych narzdzi (Blum i Mehrabian, 1999). Autorzy klasyfikowali pytania do oglniejszych kategorii, w wyniku czego udao si wyoni trzy oglne klasy pyta: o podobiestwo (homogamy), ogln satysfakcj (general satisfaction) oraz interakcje interpersonalne (interpersonal interaction). Nastpnie wyoniono 37 pyta, ktre najlepiej oddaway istot kategorii. Kwestionariusz CMSS charakteryzuje si bardzo

DYNAMIKA WPYWU SPOECZNEGO 21 dobrymi waciwociami psychometrcznymi rzetelno wersji krtkiej wynosi 0.90 (alfaCronbacha). Odpowiedzi na pytania w ramach kwestionariusza udziela si na dziewiciostopniowej skali od -4 do +4 punktw, gdzie -4 oznacza nie zgadzam si w bardzo duym stopniu, a +4 zgadzam si w bardzo duym stopniu. Wszystkie pytania s rwnowane, tak wic wyniki oglne mog przyjmowa wartoci od -56 do +56 punktw (od 0 do 112 w przypadku rekodowania). Uyte narzdzie jest doczone do pracy (Zacznik 1) Oprogramowanie QDA Miner 3 Najwikszym wyzwaniem przy projektowaniu badania byo znalezienie sposobu na przeprowadzenie przejrzystej i rzetelnej procedury, ktra umoliwi analiz zebranego materiau jakociowego. Odpowiednim paradygmatem wydawa si paradygmat typu mixed (Johnson i Onwuegbuzie, 2004). Jedn z jego zalet, szczeglnie cenn dla omawianego projektu bya moliwo opracowania danych jakociowych w sposb ilociowy na podstawie rnych miar. Nie jest to jednak moliwe bez zastosowania specjalistycznego oprogramowania typu CAQDA (Computer Assisted Qualitative Data Analysis). Na potrzeby projektu zosta wybrany pakiet QDA Miner (Lewis i Maas, 2007). Umoliwia on przede wszystkim tworzenie wskanikw ilociowych na podstawie pojawie si kodw (zero-jedynkowo), czstotliwoci wystpie, liczby uytych sw w ramach kodu oraz liczby uytych sw w ramach kodu do cakowitej liczby sw uytych w danym przypadku (procentowo). Na bazie tych wskanikw moliwe jest przeprowadzenie procedury skalowania wielowymiarowego (na przypadkach oraz zmiennych), analizy skupie (na przypadkach oraz zmiennych) oraz prostych testw statystycznych wewntrz pakietu, a po wyeksportowaniu danych do zewntrznego programu (np. SPSS) dowolnych na nich operacji. Dodatkow, niespotykan w innych tego typu programach funkcjonalnoci jest analiza sekwencji w jakich wystpuj kody.

DYNAMIKA WPYWU SPOECZNEGO 22 Program zlicza i zapamituje wszystkie kombinacje sekwencji wystpujcych w poszczeglnych dyskusjach, a nastpnie zestawia je z matryc wynikw uzyskan na podstawie rachunku prawdopodobiestwa. W wyniku tego porwnania wyliczane s m. in. warto z oraz prawdopodobiestwo bdu (procedura podobna do tej stosowanej przy obliczaniu statystyki chi2). Klucz kodowy Kolejnym krokiem byo utworzenie klucza kodowego. Proces tworzenia kodw by mieszank podejcia dedukcyjnego i indukcyjnego (Lewins i Silver, 2007). Pierwsz ga stanowiy gotowe kody z Systemu Analizy Interakcji Balesa (Interaction Process Analysis, IPA, podejcie dedukcyjne). Objanienie poszczeglnych kategorii klucza kodowego zawiera Tabela 2, wicej na ich temat oraz o ich zastosowaniu mona przeczyta m in. w opracowaniu Stanisawa Miki (1972). Tabela 2 Objanienie kategorii klucza kodowego IPA Kategorie Reakcje pozytywne 1. Okazywanie solidarnoci 2. Uwalnianie napicia 3. Wyraanie zgody Odpowiedzi 4. Wyraanie sugestii 5. Wyraanie opinii 6. Dostarczanie informacji Pytania 7.Pytania o informacje 8. Pytania o opinie 9. Pytania o sugestie Reakcje negatywne 10. Brak zgody 11. Okazywanie napicia 12. Okazywanie antagonizmw Opis podnoszenie statusu partnera, pomoc, nagrody miech, arty, okazywanie satysfakcji pasywna akceptacja, zrozumienie, uleganie wskazywanie kierunku z uwzgldnieniem autonomii partnera ewaluacje, analizy, wyraanie ycze, uczu informacje, klaryfikacje, powtrzenia, potwierdzenia o potwrki, potwierdzenia, klaryfikacje ewaluacje, analizy, wyraanie ycze, uczu wskazwki, kierunki, moliwoci dziaania pasywny brak zgody, formalno, brak pomocy proby o pomoc, wycofanie obnianie statusu partnera, obrona wasnego statusu

DYNAMIKA WPYWU SPOECZNEGO 23 Drug ga miay stanowi kody, ktre opisywayby charakter wywieranego wpywu (podejcie dedukcyjne i indukcyjne). Po pilotau kilku wersji klucza kodowego zdecydowano si na wariant z czterema kodami dla kadej osoby (kobiety i mczyzny). Kody te odpowiaday szerokim kategoriom wyrnionym na wczeniejszych etapach bada, to jest: taktykom twardym, taktykom porednim oraz taktykom mikkim (patrz Tabela 1). Taktyki zostay zdefiniowane poprzez ich opisanie na dwch wymiarach: autonomia vs kontrola oraz koncentracja na JA vs MY. W tym kontekcie taktyki twarde to zachowania, w ktrych koncentrujemy si na JA (tzn. wasnych interesach) oraz prbujemy kontrolowa partnera najbardziej jaskrawym przykadem takiego zachowania byaby przemoc. Taktyki porednie podobnie do taktyk twardych s charakteryzowane przez wymiar kontrola, jednak w przeciwiestwie do nich koncentrujemy si na zwizku: przykadem takiego zachowania jest technika ingracjacji, gdzie skupiamy si na zwizku i prbujemy wpywa na sytuacj za pomoc komplementw. Trzecia taktyka mikka zdefiniowana zostaa jako koncentracja na MY, poczona z autonomi dla partnera. Dobrym przykadem jest tutaj technika negocjacji, ktra zakada dyskusj, jednak tak, w ktrej ostateczna decyzja co do spenienia proby ley po stronie partnera. Dodatkowo dodano jeden kod, jako efekt obserwacji z pilotau: wycofanie, ktry polegao na zagroeniu lub rzeczywistym wycofaniu si z dyskusji (np.: rb co chcesz, ale beze mnie) kod ten odpowiada czwartej kombinacji wymiarw, tzn. koncentracji na JA oraz wysokiej autonomii, ktr pozostawia si partnerowi. Wszystkie nagrania dyskusji zostay poddane transkrypcji i umieszczone w programie QDA Miner. Wszystkie wywiady zostay zakodowane przez autora tej pracy, dodatkowo 12 zostao zakodowanych przez innych koderw w celu sprawdzenia rzetelnoci w ramach kadej z gazi klucza kodowego. Wyniki prby rzetelnoci okazay si by spjne zarwno pomidzy rnymi parami koderw, jak i pomidzy rnymi

DYNAMIKA WPYWU SPOECZNEGO 24 tekstami. Uredniona zgodno wszystkich kodw wynosia 95% co przekada si na warto wskanika PI Scotta rwn -0,024. rednia nie oddaje jednak najlepiej zgodnoci kodowania, poniewa odchylenie standardowe procentowej zgodnoci wszystkich kodw byo do due (SD = 28,18), co spowodowane jest bardzo nisk zgodnoci kodowania niektrych kodw, lub w poszczeglnych przypadkach nawet jej zupenym brakiem. Tabela 3 Rzetelno kodowania poszczeglnych kodwKOD Brak zgody Dostarczanie informacji K Mikkie K Porednie K Twarde K Wycofanie M Mikkie M Porednie M Twarde M Wycofanie Okazywanie antagonizmw Okazywanie napicia Okazywanie solidarnoci Pytania o opinie Pytania o orientacje Pytania o sugestie Uwalnianie napicia Wyraanie opinii Wyraanie sugestii Wyraanie zgody SUMA ZGODA 680 1626 12416 8 82 0 4292 46 166 30 276 50 20 1458 540 46 694 18590 1922 964 43906 BRAK ZGODY 55 224 329 94 55 7 407 61 90 8 51 37 15 165 89 26 85 380 134 80 2392 PROCENT 93% 88% 97% 8% 60% 0% 91% 43% 65% 79% 84% 57% 57% 90% 86% 64% 89% 98% 93% 92% 95%

Kolejnym

etapem

byo

przeprowadzenie

analiz

oferowanych

przez

oprogramowanie QDA Miner i eksport danych do programu SPSS. Wyeksportowane zostay w szczeglnoci dane opisujce czstotliwo pojawiania si poszczeglnych

DYNAMIKA WPYWU SPOECZNEGO 25 kodw w dyskusjach oraz ta sama informacja wyraona stosunkiem wyrazw uytych w ramach danego kodu, do cakowitej liczby wyrazw w dyskusji.

ProceduraDo badania zastosowano zmodyfikowan procedur uywan przez Mind Ori (Oria i in, 2002). W trakcie pierwszego kontaktu pary dowiadyway si, e badanie trwa zazwyczaj okoo 20 minut i polega na wypenieniu krtkiego kwestionariusza oraz odegraniu scenki, w zwizku z czym miejscem eksperymentu moe by wynajta sala na terenie szkoy lub dom osoby badanej, nastpnie umawiano si na konkretny termin. Na miejscu uczestnicy dowiadywali si o reszcie szczegw, tzn. o celu badania (mwiono im, e badanie dotyczy komunikacji w bliskich zwizkach) oraz przede wszystkim o fakcie nagrywania ich dyskusji na dyktafon oraz o procedurze jej analizowania (oddzielenie danych z dyskusji od danych umoliwiajcych identyfikacj, dostp do caej transkrypcji tylko dla koderw i eksperymentatora, zgoda na publikacj fragmentw dyskusji w raporcie z badania). Pary byy informowane, e badanie ma charakter dobrowolny i w kadym momencie mona je przerwa bez podawania powodw. Jedna z par przerwaa eksperyment na etapie dyskusji jej yczenie zostao uhonorowane, nagranie zostao usunite, a kwestionariusze wykluczone z dalszych analiz. Po akceptacji warunkw rozpoczynano procedur badania. Pierwszym etapem byo wypenienie krtkiej wersji kwestionariusza CMSS (Zacznik 1.). W tej fazie badania eksperymentator dba o to, eby osoby badane nie widziay co pisze ich partner, dodatkowo byy zapewniane o tym, e wyniki nie zostan ujawnione partnerowi. Po wypenieniu kwestionariuszy osoby badane otrzymyway kart, na ktrej wypisane byy przykadowe obszary konfliktw, a zarazem tematy do rozmowy (Zacznik 2). Proszeni byli o ustalenie wsplnie, ktry z tematw mogliby najlepiej

DYNAMIKA WPYWU SPOECZNEGO 26 odegra, a jednoczenie nie jest on tematem gorcym w ich zwizku. Byli informowani, e cho dla badania najlepiej byoby, gdyby odegrali samych siebie, to maj pen swobod co do tego ile zachowa ze scenki bdzie prawdziwe, a ile odegrane. Po wybraniu tematu eksperymentator rozdawa krtkie formularze, na ktrych byo pytanie o wag wybranego problemu w zwizku, sta zwizku, wsplne zamieszkiwanie oraz sowoklucz, na podstawie ktrego pniej dopasowywano formularze do nagrania (Zacznik 3). Po ich wypenieniu eksperymentator informowa, e dyskusja ta nie ma na celu dojcie do porozumienia, a jedynie nagranie okoo siedmiominutowej prbki dyskusji: osoby badane byy proszone o przerwanie dyskusji w dowolnym momencie po upywie siedmiu minut. Po takiej instrukcji eksperymentator uruchamia dyktafon, a sam wychodzi z pokoju. Kiedy eksperymentator zosta zaproszony do pokoju wycza dyktafon i rozdawa kwestionariusz sprawdzajcy manipulacj oraz zmian postaw w stosunku do dyskutowanego problemu (Zacznik 4). Po wypenieniu kwestionariusza nastpowaa procedura debriefingu. Osoby badane dowiadyway si o szczegowym celu badania, tzn. zbadania jak osoby w bliskich zwizkach wpywaj na siebie. Nastpnie rozmawiay z eksperymentatorem o przebiegu ich badania oraz oglnie o tematyce wpywu spoecznego w bliskich zwizkach (eksperymentator pyta m. in. o to w jakim obszarze najlepiej si wam ukada? oraz mwi o tym, e we wszystkich zwizkach zdarzaj si problemy i ktnie, nie oznacza to, e ze zwizkiem jest co nie-tak, konflikt moe przerodzi si w zdrowy fundament silnego i satysfakcjonujcego zwizku). Eksperymentator odpowiada na wszystkie pytania osb badanych.

WynikiStatystyki opisowe

DYNAMIKA WPYWU SPOECZNEGO 27 Ogem zbadano 25 par. Trzy spord nich zostay wykluczone z dalszych analiz ze wzgldu na bardzo nisk warto merytoryczn dyskusji, lub due odstpstwa od procedury (ze strony osb badanych). W przypadku pierwszej pary inaczej zostao zrozumiane (lub niezrozumiane) polecenie i przedyskutowane zostay wszystkie proponowane przez eksperymentatora kwestie, co w poczeniu z cakowitym czasem dyskusji (niecae 7 minut) powodowao, e dyskusja bya bardzo powierzchowna i odstawaa od pozostaych. W przypadku drugiej pary procedura zostaa przerwana, a nagranie skasowane ze wzgldu na dobrostan osb badanych pomimo e osoby proszone byy o wybr problemu, ktry nie jest w ich zwizku bardzo istotn kwesti dyskusja, dyskusja staa si w zbyt duym stopniu nasycona emocjami i przekroczya granic, poza ktr nie ma ju dyskusji a tylko awantura. Para ta zostaa poddana wyduonej procedurze debriefingu. W przypadku trzeciej pary eksperyment zosta doprowadzony do koca, jednak w zgodnej opinii eksperymentatora, jak i samych osb badanych trafno odgrywanej scenki bya na minimalnym poziomie osoby badane deklaroway, e maj bardzo dobry humor i dyskusja o problemach przekracza w tym dniu ich moliwoci aktorskie, co na poziomie operacyjnym objawiao si tym, e obie osoby nie potrafiy przesta si mia podczas dyskusji, z rzadka tylko przerywajc zdawkowymi zdaniami. Ostatecznie w analizie uwzgldniono wyniki uzyskane od 22 par. Tabela 4 Statystyki opisowe podstawowych zmiennych Zmienna N Minimum Maksimum M sd Oszacowanie wagi problemu (K) 22 1 6 3,50 1,50 Oszacowanie wagi problemu (M) 22 1 5 3,41 1,22 Bycie w zwizku (m-ce) 22 2 161 41,50 40,81 Wsplne mieszkanie (m-ce) 11 0,5 133 35,82 44,65 Wynik CMSS (kobieta) 22 19 53 36,45 10,03 Wynik CMSS (mczyzna) 22 11 55 36,14 11,03 Uredniony wynik CMSS 22 24 54 36,30 8,21 W przypadku zmiennych dotyczcych oszacowania wagi problemu obserwujemy tendencj do zaznaczania wartoci raczej poniej rodka skali nikt nie zaznaczy

DYNAMIKA WPYWU SPOECZNEGO 28 maksymalnej wartoci (7 problem ekstremalny), co wiadczy rwnie o tym, e zgodnie z zaoeniami udao si unikn problemw, ktre w opinii osb badanych byyby problemami bardzo duymi. Pytanie o wag problemu byo pomylane jako wskanik skutecznoci manipulacji eksperymentalnej badani proszeni byli o wybranie redniego problemu, rozkad wynikw nie pozwala mie zastrzee co do skutecznoci manipulacji. Rozkad wynikw ilustruje Rysunek 2. W przypadku mczyzn statystyka skonoci przyja warto -0,55, w przypadku kobiet warto bya niska (-0,05). W przypadku obu pci wartoci kurtozy przyjmuj wartoci ujemne, co wiadczy o tym, e w obu przypadkach rozkad jest platykurtyczny. Pomimo obserwowanej skonoci ujemnej w przypadku mczyzn oraz platykurtycznoci w przypadku obu pci test K-S okaza si by nieistotny (D = 0,9; p = 0,39 dla kobiet oraz D = 1,28; p = 0,08 dla mczyzn), co wiadczy o tym, e rozkad zmiennych przystaje do rozkadu normalnego.16 14 12 10 8 6 4 2 0 Mczyni Kobiety

Rysunek 2. Oszacowanie wagi problemu przez kobiety i mczyzn. W przypadku mierzonych parametrw czasu bycia razem oraz czasu mieszkania razem testy Komogorowa-Smirnowa okazay si by nieistotne (D = 1,08; p = 0,2 dla czasu bycia razem oraz D = 0,95; p = 0,33 dla czasu wsplnego mieszkania), co wiadczy

DYNAMIKA WPYWU SPOECZNEGO 29 o braku odstpstw w stosunku do rozkadu normalnego. Rozkad zmiennej ilustruje Rysunek 3.

sta zwizku 7 6 5 4 3 2 1 0 1 2 3 4 5 6 7

wsplne mieszkanie

8

9

10

11

12

13

14

Czas w latach

Rysunek 3. Dugo stau badanych zwizkw oraz wsplnego zamieszkiwania. Wyniki na zastosowanej krtkiej wersji skali CMSS mog przybiera wartoci od -56 do 56 punktw. Za pomoc testu Komogorowa - Smirnowa ustalono, e rozkad wynikw na skali nie odbiega w sposb istotny statystycznie od rozkadu normalnego (liczony zarwno dla kobiet i mczyzn razem, jak i osobno). Rozkad wynikw przedstawia Rysunek 4.

DYNAMIKA WPYWU SPOECZNEGO 3018 16 14 12 10 8 6 4 2 0