E l’America l’é lunga l’é largacopioni.corrierespettacolo.it/wp-content/uploads/2016/12/ROGGERO … · L’eira ’na cort ëd campagna. An sl’ësfond, la muraja scrussìa

1

E l’America l’é lunga l’é larga … PRIMO PREMIO AL CONCORSO LANGA ASTIGIANA 2010

Comedia ‘n tre at ëd Franco Roggero Posission SIAE n. 18.29.90 E L’AMERICA L’E’ LUNGA L’E’ LARGA

Storia di una famiglia piemontese alla fine della seconda guerra mondiale. Nel primo atto viene presentata la famiglia in un piccolo paese di campagna

HTTP://COPIONI.CORRIERESPETTACOLO.IT

2

del Piemonte.L’azione si svolge nell’aia della cascina con l’intervento dei vari personaggi.Il secondo atto si svolge nella stalla ed è una vera “ vijà”.

Infine il terzo atto vede la famiglia emigrata in Argentina,dove la nostalgia è grande e tutti si augurano un ritorno in Italia. Nei tre atti molte sono le citazioni di fatti e personaggi del dopoguerra,i ricordi della guerra, le speranze,le canzoni , i detti popolari ecc…L’azione si svolge tra il 1947 e 1949 con personaggi e avvenimenti tutti presi dalla realtà . Commedia in tre atti ( Aprile –Maggio 2009) Personaggi 14 ( 6 uomini 5 donne due ragazzini e una bambina) Scenografia - Atto I - il cortile di una cascina Atto II - una stalla

Atto IIl – il cortile di una cascina Caratteristiche dei personaggi Nucio - il nonno,il capofamiglia.Cita sovente detti popolari.Calmo e saggio, vero contadino di un tempo.Anni 75 circa . Marieta – La moglie.Mari granda.Decisa e pratica. Ha sempre l’ultima parola. 70 anni. Berto - Il figlio. Contadino con tre figli.Eterno brontolone e piuttosto irascibile. A volte anche comico . Età 45 anni circa. Ginòta - La moglie . Lavora e ascolta il marito che segue in Argentina con i tre figli. Età 40 anni circa. Lussiòta – La figlioletta di circa 9-10 anni. Menico – Il figlio più grande .Circa 13-14 anni .Sempre bocciato a scuola. Carlèto – Il secondogenito .Sveglio e bravo a scuola. Tòta Lucia - La maestra.Zitella,chiacchierona .Ama salami e tomini,

che accetta volentieri da Berto.Età 50 anni. Magna Chinòta – Amica di Marieta . Stravede per la nipote Virginia che seguirà fino in America. Età 65 anni. Virginia – La nipote .Innamorata di Pinòt a cui tiene testa nei primi due atti.Poi lo raggiungerà in Argentina.Bella e spigliata.Età 18 anni Pinòt - Bel ragazzone,lavora in cascina per Berto. Innamorato di Virginia,ma non si dichiara mai .Sempliciotto e un po’ ingenuo. Età 22-25 anni Gioanin dla tòla - Poveraccio ,personaggio poetico e tragico. Cerca l’anima che ha smarrito a Mauthausen. Età indefinibile. Lice - Personaggio ambiguo e tragico della commedia.Ha ucciso la moglie. Sempre in fuga dai carabinieri.Parla poco,a monosillabi. Età indefinibile. Carlìn - Ël sensal e bacialè. Amico di Berto.Compare solo nel secondo atto della “ Vijà” per raccontare fatti veri della guerra .Età 45 circa .

Përsonagi


3

NUCIO ël nòno MARIETA mare granda BERTO ël padron GINÒTA soa fomna TRE MATÒT (Lusiòta, Menico e Carlèto) PINÒT ël garson MAGNA CHINÒTA la vidova VIRGINIA soa novoda GIOANIN DLA TÒLA ël barbon TÒTA LUCIA la magistra LICE ël barrierant CARLÌN ël bacialé La commedia ha vinto il PRIMO PREMIO al concorso indetto dalla Associazione Langa Astigiana nel 2010 per un copione inedito in lingua piemontese PRIM AT ( l’eira) Giugn 1947


4

LA SEN-A L’eira ’na cort ëd campagna. An sl’ësfond, la muraja scrussìa dla cassin-a, quàich ëstrument agricol pogià ’nt la muraja. Na pòrta ’n sla drita e n’àutra sentral dla cusin-a , an sla snistra la stala. An sl’eira d’àutri ëstrument, un balòt ëd paja, në scalòt ch’a pòrta an sla fnèra ecc… Soma ant na cassin-a dël Piemont ant l’ani 1947. Nucio, ël nòno, a fuma la pipa setà ’s na cadrega sgangherà, Pinòt, ël garson, a canta ’l refren dla canson “Mé ideal” antant ch’a ramassa la cort, përché a deuv rivé la màchina për bate ’l gran. Pinòt - ( Canta) Và canson bela, dìsijlo ti, dìsije che seugno la neuit e ’l dì, dìsije

che seugno l’ora e ’l moment… Nucio - (a lo’interomp) E fa nen tanta poer, it ses gnanca bon a ramassé !? Pinòt - Ma a l’han dame na ramasa ch’a ramasa nen, a l’é tuta rota ! Nucio - Chi a l’é bon a sapé a sapa fin-a con la sàpa ’d bòsch Pinòt - Ma che sapa ’d bòsch, come faso a polidé con sosì !? (a mostra la ramasa) Nucio - Na cativa lavandera a treuva mai sua pera… Pinot - Ma mi son pà na lavandera. Belesi an cassin-a i faso ’d tut, a-i manchrija mach pì ch’andèisa ’dcò mi a lavé ’nt la bialera ! Nucio - Piantla lì ’d lamentéte e date dandi che a ven neuit… It ses mach sempre an

gir a bambliné, a vardé j’arsivòli ! Pinòt - Ma che vardé j’arsivòli ! A l’é quat dì che më s-cianco la schin-a a mëssoné ’l gran con na faussìa ch’a taja nen! La vrità a l’é che Berto, vòstr fieul, a l’é vèrd come ’n babiàs ! Gnanca a dësversèlo a-i sauterìja nen fòra na lira da ’n sacòcia. A l’é pì vèrd che l’uva lignenga !

Sti dì sì che tajavo ’l gran a l’ha mach sempre dame da bèive ’n pòch ’d Pichéta, ëd vin brusch con ël sol ch’at pica ’n sla testa e ch’at rostìs ël servèl!

Nucio - Gnun pericol për ti, tant ëd servel it n’as pòch. E peui, con la caud ch’a fa, se at dèissa ’d vin bon, it sarìe sempre cioch, da la matìn a la sèira! Pinòt - E parèj a s’ancioca chiel për noi. L’àutra sèira i l’oma dovù ’ndelo a pié ’n

cròta che a-i la fasìja pì nen a ven-e su da sol e a cantava “Avanti popolo” Nucio - Lassoma sté la politica… Comsissìa, Berto a l’é nen un verdon. Costa a l’é n’anada grama, a l’é staje la tempesta ch’a l’ha ruvinà tut. E peui, la suitin-a, che se a pieuv nen an pressa, stani i foma gnanca un pòch ’d fen. Già ’d mejengh i n’oma fan-e pòch e a sté doe vache che l’oma ’nt la stala

st’invern còsa i daroma? La vrità a l’é che mè fieul a l’é sfortunà. A l’an arciamalo e a l’é fasse tre ani ’d guèra ’n Albania e ’n Grecia e peui a l’han falo përzoné… Ansoma a ditla ciàjra i l’oma pì nen an pìch da fé balé na sumia! Am sa che për st’ani a venta ch’it contenti dla pichèta !

Pinòt - A sarà, però i l’hai vist che ’nt l’nfernòt a-i son an pòch’ëd bote bon-e, e a-i é fin-a na bota ’d Malvasìa e un-a ’d dossèt, altroché pichéta ! Nucio - Sa, lassa mach përde e travaja che da sì an pòch a-i riva Berto e se a vèd tut spòrch at rusa, che doman a deuv rivé la machina da bàte ’l gran ! Pinòt - Ah chiel për crijé a crija pro… (arpija a ramassé e a canté) “Mamma mia


5

dammi cento lire che in America voglio andar. (a l’è un pòch stonà) Nucio - Ma ’ndova ’t veuli ’ndè con 100 lire… prima ’d la guèra fòrse, adès për andé

an America a-i và almen 30 mila lire! E peui, còt pensi ’d trové ’n America.? Pinòt - Sai nen, ma prima ò pèui i parto. A l’ha scrivome mé barba Minòt che a l’é ’n Califòrnia, nò, an Argentina, si ’nsoma, a l’é ’n America e a l’ha dime che an bele-là a-i son ëd cà àute come doe ò tre vòte ’l cioché ’d San Ròch, e peui, le machine a son longhe doe vòte pì che ’n carton, e peui a pago bìn Nucio - Me car Pinòt, a sarà pro parèj, ma ’rcord-te che la tèra a l’é bassa daspërtut ! Pinòt - Ma mé barba Minòt lagiù a travàja nen la tèra, chiel a travaja sot tèra Nucio – Com’a sarìja a dì !? A fà ’l mineur ? (minatore) Pinòt - Nò, chiel a fà ’l guardian dij pissor ! E a l’han daje fin-a un capel con doe righe d’òr, come cole da general, a l’ha fin-a mandame la foto ! Nucio - Ma come? Costa i l’avija peui mai sentula, guardian dij pissor…, oh basta-là! Ma coma ch’as-ciama sto pais ? Pinòt - Cicago…! Nucio - Cicago ? Ma t’ëm pije ’n gir, ’n America a son mach bon a fé l’òn ? Pinòt - It sas pròpe gnente, me car Nucio. Là ’n America, as paga për andé a pissé, oh già!, pà come si che un a la fà contra la muraja ò a fà na corsa an mes a-i prà, bele-là a son bin organisà ! Bele-là a fan tut sot tèra, e a campo via gnente ! Nucio - Oh contacc, costa a l’é dròla, i l’avìja peui mai sentùla… guardian dij pissor! E a l’han falo fin-a general ! An 75 an-i i l’avìja mai sentù n’afé parèj ! Pinòt - Oh già, bele-lì as paga ’n tant a pissada… pà stòrie, e chiel a pija ’n tant, na

persentual a pissada… che se peui, parland con pòch përdon, un a deuv fé d’àutr, a-i é ’n sovrapressi spessial ! Oh già!, bele-là a së schërsa pà !

Nucio - E parèj chiel a contròla… a l’é pà ’n brut travaj?… Ma përché a van sota tèra a pissé ? Pinòt - Përché bele-là anche i treno a van sota tèra, e alora për nen përde la coinsidenza, a van tuti da Minòt, che peui, chiel a l’ha ’n’amis, un tut nèir che a vend ëd gaseus an sij treno. Col-là a-ij fà bèive, e Minòt ancàssa, e peui a divido…, pà fòl mé barba ! Nucio - Adès che i penso, dovrìja ’dcò mi fé com’ a fà tò barba Minòt. Col dësgrassià ’d Deto ’d Carlàss, quand ch’a l’é cioch, a và sempre a pissé contra ’l ciabòt dla mia vigna. Ma se lo ciàpo stavòta a-i lo faso paghé, oh già! Faso ’dcò mi come a fan an America ! Pinòt - (canta) E l’America l’é lunga, l’é larga e sircondà da mont e da mar… (a intro Marièta, seguìja da Ginòta ch’as rabasta d’apres për man soa citin-a Lussiòta’d sirca 9 ani. Le tre a son vestìe da fësta përché a rivo da Mëssa Granda. La citin-a Lussiòta a piora, Nucio as àussa e a-i và’ncontra) Nucio - Ma còsa ch’a-i é da pioré parèj ?! Marieta - A-i é che a l’ha pen-a ciapàje ! Ginòta - Eh!, a l’ha combinala bela stamatìn Lussiòta, parèj adès a fa pioré la Madòna!


6

Pinòt - Oh, còsa a l’ha combinà sta masnà ? Marieta - Eh, a l’ha fàit la comunion che a l’avìja pen-a bèivù ’n cassùl d’eva ! Nucio - Oh, për tut l’òn ! A l’ha peui mach bèivù d’eva, pà ’d vin ! Marieta - Sta ciuto, miscredent ! It lo sas nen chë për fé la comunion a venta esse a pansa veuida! Già, ma ti’t vade mai a mëssa, còs ch’it veuli savèin-e… Ginòta - A fé la comunion sensa esse a pansa veuida as fà pecà mortal, e parèi chila a l’ha fàit pioré Nosgnor e anche la Madòna, përchè oltra che a bèive l’eva a l’ha fin-a mangià ’n tòch ’d pan ! Lussiòta - Ma mi l’avìja fam, a l’é da jer sèira che mangiava nen! Marieta - Ah, i giovo d’adèss a san pì nen fé ’n pò ’d sacrifìssi… Mëssa Granda a l’é a dès ore, possìbil ch’it peusse nen sté a pansa vèuida për an pòche d’ore ? E adès it deuve ’ndete torna a confessé e fé la penitensa! Stassèira dòp sin-a i disoma tuti ’l rosari Pinòt - Calma calma, as fa ’n pressa a dì tuti, mi i l’hai da fé, i peuss nen essie! Nucio - Ëdcò mi, i son ampegnà! Marièta - Ma còs ’t l’as da fé ti dòp sin-a ? Nucio - I deuvo giutèje a chiel… i l’oma da ciàdlé le bes-ce. Pinòt - Piassé le trapole për i trapon Nucio - Fé la guardia a le piante ’d fruta për vardè ch’a ven-o nen a la maròda Oh, l’oma tante ’d cole ròbe da fé, i l’oma pà temp da ressité ’l rosari noi ! Marieta - Oh già, lor a l’han mai temp da ressité ’l rosari, parèj i finireve tuti a l’infèrn ! Gnanca a Mëssa Granda a van nen,! Ginòta - E parèj i feve piorè anche San Giusep ! Nucio - Ma piantèla lì ’d dì ’d tavanade ! San Giusep a l’ha d’àutr da pensé che pioré për noi ! Andé, andé a pronté da mangé, che doman a-i riva la machina da bate ’l gran e l’eve ancora tut da preparé ! Vardé bin che coj-lì a mangio, né! Marieta - Ah, për mangé i mange ’dcò vojàutri ! Iv fève nen preghè ! Pinòt - Sicur, almen doe vòlte a l’ani as mangià da cristian : a Natal e quand ch’a-i riva la machina a bate ’l gran ! Ginòta - Sicur, noi voroma pà fé bruta figura ! La nòstra taolàda a l’é sempre la pì rica ’d tute le cassin-e ! Nucio - Andé, andé, e ti Lussiòta ven sì che ’t conto na bela stòria Ginòta - Andoma Lussiòta, ven a cambiéte che ’t l’has la vestimenta neuva dla cresima, i veuj peui pà che ’t l’a stroncion-e (le doe dòne a intro ant-e ca) Lussiòta - I ven-o subit, i stago ’n momentin con nòno ! Nucio - Alora Lusiòta, còs’tl’has amparà ’d bel a scòla ? Lussiòta - Ma… ancheuj a l’é dominica, a-i é pà scòla. Pinòt - I lo sai pro!... Sa, it faso n’andivinàja… veui pròpe vëdde s’it l’andivine. Alora, fà tension… a-i é un linseul tut bianch che a l’é nen bianch…. nò… Spèta, a l’é pà parèi…. Donca, a-i é un linseul tut bleu che a l’ha tante stèile... còsa ch’a l’é ? Lussiòta - A l’é fàcil, a l’é ’l cèl !


7

Pinòt - A val pà, it l’as andovinàla subit ! Lussiòta - It na faso un-a mi. A l’ha mostràmla la magistra. Alora, as dis parei…

a-i é na ròba bischìn-a e biscòsa ch’it l’ha tiri për la coa e a crìja për la pansa… còs ch’ a l’é ?

Pinòt - Oh, ma sosì a l’é fàsil… a l’é ’l can ! Lussiòta - (sautand) Sbalià ! Pinòt - Come sbalià ?! Alora a l’é… ël crin ! Lussiòta - (a rij) Sbalià! (a rij ’d-cò Nucio) Pinòt - E voi che rij tant, Nucio, i lo sève còs ch’a l’é? Nucio - Sicur, a l’é ’l caval ! Lussiòta - Sbalià ! Ginòta - (a së spòrs da la pòrt) Lussiòta, alora it ven-i ? Lussiòta - Ven-o, ven-o, mama … (a cor andrint-e ca) Pinòt - It lo tiri per la coa, a crija për la pansa… ma còs a sarà mai?… ma a l’é

difìsil nè, costa i l’avija mai sentùla Nucio - Për mi a l’é… a podrìja esse… i lo sai pròpi nen Lussiòta - (sporzende da la pòrt) A l’é la burera no ! (e as na rijentra rijand) Pinòt - La burera ! E già… it l’ha tiri për la coa e chila a crija për la pansa... Si, ma mi lo savìja…, i l’hai fai finta ’d nen savèilo për la cita, ma a l’era fasil ! (a intro doi masnàjòt ëd 10 -12 ani ch’as coro d’apress, a son ij fijeui ëd Berto: Carleto e Menico) Nucio - Ei vojàutri, d’andova rive ? E ti cò ’tl’has an man ? Carlèto - Doi persi ! Nucio - E ’ndova ch’it l’as pijàje ? Menico - I l’oma trovaje ’n sla pianta Pinòt - Ah, sicur, pà an mes a la strà ! Nucio - Alora seve ’ndàiti a la maròda eh?… Brav, përché ant l’òrt a-i na son nen ëd pèrsi ? Dovrie pròpi ’ndé a la maròda, che se barba Tòni av vèddìa a vë sparava con ëd cartuce a sal e peui i pioravi Carlèto - Ma i l’oma mach piane doi…. e tre arbicòch (armonian) Nucio - La ròba d’ij’àutri as toca nen ! (Peui rivòlt a Rico) E ti, còs të stërmi lì daré dle man ? Menico - Na laserta, ma a l’é sensa coa ! Pinòt - Për fòrsa, quand’it cerche ’d ciapèje le laserte as lasso andè la coa për nen

esse ciapà! Nucio - Lasseje sté ste pòvre bes-ce a fan pà gnente ’d mal! Menico - I la pòrto a vëdde a Lussiòta... (e a intra ’d corsa ’nt-e ca) Pinòt - Ma ’t lo sas che la cita a l’ha paura dle laserte, ven si ! (crijand Lusiòta a seurt da ca, con Menico ch’a-i cor d’apress con la laserta an man) Lussiòta - Nò, nò i l’hai paura ! (a scapa piorand) Nucio - Adès basta ! Làssla sté e lassa andé sta pòvra laserta ! Fermève ! (Pinòt am branca Gino) E ti Lussiòta priora pì nen che stamatin it l’as già piorà bastansa. Ma ti Menico ’ricòrdte che ‘l gieugh a l’é bel quand ch’a rijo tuti, ’t l’as capì ?!


8

Menico - Va bin, la lasso andé, ma a l’é sensa coa Carlèto - Sa , giogoma a palìcia ? Menico - Nò, giugoma a Giròni! Carlèto - Ma soma mach an doi ! Lussiòta - I gieugo ’dcò mi ! Menico - No, le fije a peulo nen gieughe! Lussiòta - Uffa, sempre parej… Ginòta - (sporgense da la pòrt) Ven si Lussiòta ! I deuvo sempre crijè për feme

scotè !? It deuvi ancora cambiete e bèive ’n pò ’d làit, bogia ! Lussiòta - Ven-o, ven-o ! (a intra ’nt-e ca ’d corsa) Pinòt - I gieugo mi a Giròni ! Menico - Alora ’t fas ti Giròni Pinòt - Va bi, andé a stërmeve… i conto... (as buta con la facia contra la muraja e ancamin-a a conté) un, doi, tre, sinch, eut, dès, via ! (as varda d’antorno peui pen-a ch’as gira, a seurto i doi crijand) Carlèto e Menico - Daje a Giròni, daje a Giròni ! (Pinòt a scapa, as sent da fòra crijassé e a-i riva Berto) Berto - Bòja fàus ste galin-e, sempre an mes dij pé ! Via da si ! sciò! Pinò - A-i riva Berto, via, via ! (arpia’n pressa la ramassa an man) Berto - (a intra con na veja bicicleta scassà për man, antramentre che ij masnà a scapo e Nucio frem a varda la sen-a anviscandse la pipa) Giuramento fàos, ste galin-e a spòrco daspërtut e at lasso gnanca passé. Mi un dì ò l’àutr ij tiro ’l còl e la fasso finìja ! Pinòt - Ciao Berto, ’t ses già sì ? Còm a l’é ’ndàit a la fèra d’Orbassan ? Nucio - A-i era quaicòs ëd bel ? Còs it l’as comprà ? Carleto - It l’as portan-e ’l toron ? Berto - Ma che toron! I son anrabià come na bes-cia ! Nucio - Còs tl’as vist ? Berto - La guardia, si la guardia d’Orbassan, col beté ’dl’Angelin, ël fieul ëd Pinin dël Bërro, si, ’l novod ëd Deto ’d Carlàss che a l’ha la cassin-a vers Doiron Nucio - E alora ? Berto - Da quand a l’han ficàje la mùda da guardia monicipal, a l’é dventà fòl, a conòss pì gnun ! Nucio - Sa, fala pà tant longa, conta, còs ch’a l’é capitate? Berto - Mi i rivava da Rivaota con mia becan-a bela e neuva Nucio - Oh, bele e neuva, a l’é ancora da vedse, ma s’a l’é pi veja che mi Berto - Sa pare, comensé nen ëdcò voi a pieme ’n gir ... Basta… rivà a Orbasàn

a-i ero le giòstre, ’l banch dij toron, ël tiro a sègn, e mi, im vardo ’n pòch d’an torn për andé a posé la bici, quand a-i riva Angelìn, la vardia che an fà:

“Lei dove crede di andare per si qua ?” “ Mi i l’hai vardalo e i l’hai dije” : “ Vado a la fèra, ma t’ëm conòsse pì nen? Son Berto ’l fieul ëd Nucio dij


9

Tetti Giacchetti “ “ Io non ci conosco nessuno” A l’ha rispondume, a parlava an carta copiativa, si, a parlava fin-a an italiancan! E peui a l’ha dime “ Lei non ci ha il fanale né davanti né tantodimeno sul didietro, perciò io fòssi obbligato a schiaffarci una multa di 50 lire!” “ Ma ses mat” I l’hai risponduje, 50 lire ? “Ansi, a l’ha continuà, sono 60 lire perchè non ci ha gnanca il ciochìno per suonare! E poi ci ha un pedale rotto e non ci ha gnanca i freni e come fa a frenare ?” “ O bela, ci ho rispònduto io, freno con i due piedi, li campo per terra e strissio fino a quando che mi fermo” “Senta, qui sono belle che 70 lire da pagare, allora come la mettiamo ? concilia? Lei non ci ha il ciochino, non ci ha i freni, non ci ha il fanale e neanche il

carterinfrangente e allora come la mettiamo ?” “E mi i l’hai rispondoje : “E bin, se a l’é pareglio, ch’a la pògia contra la muràglia, përché non ci ho

né gnanca il cavalletto, e drita da sola a stà nen !” A l’é butasse a crijè come n’aquila “ Lei mi prende in girola, lei non sa chi sono io!” e via discorrendo e via discorrendo. Basta i l’hai mercandà ‘n bel pòch, con tuta la gent d’antorn e peui, i l’hai daje 10 lire e ch’as nandèissa a

compresse na bota e a la beivèissa a la mia salute e son andàmne bel e anrabià.

Nucio - It l’has fàit bìn, ma adès sta calm che contra la lege a l’é un brut afé. Berto - Ma che lege e lege! Chiel-lì a l’ha con mi përché l’ani passà i l’hai fregalo a la gara ’d le bòce a Còndòve. A-i era la partija da intrè ’nt’ij premi. Tre al trùch da fé partìja. Mi l’avìja mai bocià, i l’hai sarà j’euj e i l’hai tiraje na flècià e i l’hai tacàje. I l’hai fàilo frem ! Partìja. Chiel a l’é stàit lì bel e ‘mbajà, a l’ha pì nen parlà e a l’ha gnanca pì salutàn-e né mi, né me sòcio Giaco ’l servàj, col ch’a pòrta sempre le bòce ’n sacòcia. A bèiv an pòch, ma quand a l’é nen cioch a l’é ’n bociador ëd prima categoria. Pinòt - Verament a Còndòve i j’era ’dcò mi, ma a l’era nen Giaco che a l’ha fàilo frem ? Berto - Bè si, chiel ò mi che diferensa ch’a fà, i l’oma vinciù noi! E peui, adès basta perde temp che doman a-i riva la machina! I l’eve preparaje ij sach për ël gran ? Pinòt - Ma mi verament i l’hai ramassà tuta la cort e peui ’ncheui a l’é duminica e i l’avrìja cò mi diritt a un pòch ëd ripòs ! Berto - Ma che duminica e duminica ! Fòrsa, va a preparé ij sach e varda che a-i na sijo nen ëd forà, con tuti ij giari che a-i son an cassin-a më maravijerìja nen s’a i na fussa queicadun forà ! A propòsit, ma noi l’avìjo nen un gat ? Pinòt - A col-lì, a deurm tut ël dì (a seurt). Berto - Vagabond d’un vagabond, i l’hai pijàlo për ch’a ciapèissa ij giari e chiel a deurm, ma bele-sì a l’han tuti con mi ! Si a va tut a ramengò ! Nucio - Eh, ricòrde che un paisàn a l’é sempre sgnor l’ann dòp… Bin, mi i vado a dèje na man a Pinòt a preparé ij sach (a fà për seurte ma) varda che le bes-ce


10

a venta tratèje bin, che gnanca ’l can a bogia la coa për gnente ! (a seurt) Berto - Bòja fàoss, bele-si a l’han tuti con mi ! Pima la guèra, peui la tempesta, adès la suitin-a, bele-si l’unica ròba ch’a manca nen a l’é la miseria ! Carlèto - (a seurt da la stansia, seguì da Menico) Papà, papà, ancheuj podoma andé al cinèma ? A dan un film ëd con- bòis ! Berto - Ma che con- bòis e con- bòis ! Ancheuj i l’eve d’andé ’n pastura ! Menico - Ma ancheuj a l’é duminica ! Berto - E alora ? Còs a veul dì ?! Le bes-cie a mangio anche la duminica e peui seve già ’ndàit un mèis fà al cinèma, nen tante storie, che peui seve intrà a doi bòt e seve surtì a set ore ’d sèira, ch’a l’ha dovuve mnì a serché vostra mare ch’a l’era bèl e disperà ! Nò, nò, gnun cinèma! Oh contàcc mach pì ’l cinèma adès! (a intra tòta Lucia, la magistra vestija da fèsta con un dròlo caplin an testa) Maestra - Oh, salve Berto ! Ma còs ch’i l’eve da crijé parèj ? Berto - Oh, ciarèja tòta Lucia, come mai da sté part ? Le scòle a son finije, i pensava che a fussa già ’n vacansa a sò pais. Chila a l’é nen da le part dël Canavèis ? Maestra - Si, ij mèi a stan a Rivareul e parèj mi tuti i sàba deuvo pijé la coriera che am pòrta fin-a Turin e peui n’àutra coriera për ël Canavèis. A-i va pì ’d doe ore e mesa per rivé a cà ! Berto - Ah ma ’l Canavèis a l’é bel, mi son stàit na vòta a Rivara, a compré na vàca! A-i ero tante ’d cole mosche, che am mangiàvo viv ! Maestra - Ah si, le mosche a manco nen, gnanca belesì però, stoma pà mal ! Ginòta - (seurtand da ca con ij cit) Oh ciarèja tòta Lucia, coma ch’a va? Che piasì vëddla ! (peui a-i cit) Su, saluté la magistra, lèsti ! I ragazzi in coro - Bondì sgnora Magistra ! Maestra - E bondì, bondì… Donca, mi i son amnuita belesì për porteve la pagela ëd Menico, i seve pà ’mnùita a pièla, come mai ? Berto - A l’é che i l’oma sempre tant da fé, e alora… Ginòta - E peui, ’Menico a l’ha din-e che a-i era pà gnun-e prèsse, che l’esam ëd quinta a l’é ’ndàit bin… (antramentre Menico a serca da scapé) Maestra - Si, a l’é ’ndàit bin mal ! A l’é stàit bocià ! Për la tersa vòta! Berto - Come bocià ? Ma ch’am perdon-a, ma con tuti j’euv che i l’oma mandàje A j’ero nen bon ? Mesa dosen-a a la smàn-a. Ginòta - (a Menico) Ti, ven un pò ’n sà, scapa nen, tanto peuj it ciapo. Maestra - Ah, j’euv a j’ero pro bon, ma a l’é chiel che a studia nen ! A l’ha pà veuja. Lussiòta e Carlèto a van bastansa bin, ma Menico no, a l’é pròpe negà për la scòla. E peui, un dì a riva con un babi, n’àutr dì con i givo, n’àutra vòta con na nijà d’osèi. Ansoma a fa tut meno che studié ! Berto - Aah! adèss i lo rangio mi, ven un pòch an sà merlòt! (Menico a scapa) Mesa dosen-a d’euv tute le smàn-e për gnente ! Maestra -Verament a-i ero nen mesa dosen-a… Ginòta - Come nò ? ijé preparava mi, mesa dosen-a për vòta ! Maestra - Ecco, a na portava mach sempre un o doj


11

Berto - Ah, brut falabràch, e d’j’àutri còs it na fasije ? Menico - Ecco… mi m’ij cucava… i l’avija fam ! Berto - Brav, bele còse a venta sente da la magistra ! (a-i dà në scopasson) Ginòta - Adès i capìsso përché a l’é amnuije la giaonìssa ! A fòrsa ’d cuché d’euv ! Maestra - E pensé che a l’é bastansa inteligent… dòpo des vòte che i ripeto la lession chiel a capìss subit ! (Marieta a seurt, suand-se le man ant ël faudal) Marieta - Tut sò pare ! Maestra - Oh bondì, Marieta, com ch’a va? I la treuvo bin ! Marieta - Eh, i vado për j’otanta e còs’a veul, a vòte i sento già i ciò d’la cassia ch’a foro… Maestra - Ma còs ch’a dìs, chila a l’é ancora na giovnòta ! A l’é pì ’n piòta che noi ! Marieta - Ah, si, i son an piòta as na gamba sola, còs a veul, a son le primavère ! Ginòta - A l’ha sentù mare, Menico a l’é torna stait bocià! A l’é peui già la tersa vòta! A l’é pà possibil, un cit antelligent parèi ! Marieta - A l’ha piàit tut da sò pare. Anche chiel l’ha ripetù tre vòte la prima e tre vòte la sconda, peui la magistra a l’ha dime che i lo mandèissa an pastura, ch’a sarìja mai dventà dotor! E pensé che l’àutr fieul, Pinìn, a l’era tant brav a scòla, a l’era sempre ’l prim ëd la class, a l’ha fàit le scòle àute, purtròp a l’é mòrt an Russia … Maestra - Oh, am dispiàss tant… ah la guèra… a pòrta mach ëd disgràssie Nucio - (intrand) Còmsissìa, a l’é sempre mei n’aso viv che un dotor mòrt Maestra - Oh,salve Nucio, i l’avìja pà vistlo rivé Marieta - Ti it duvrìje sempre sté ciuto quand it parle, anvece ’d dì ’tavanade e ti Lussiòta cor, va ant la stala e pija doi euv frèsch da la galin-a rossa e fa

tension a nen fé volé via la bianca, che a cova ! Carlèto - I vado ’dcò mi ! (a coro vers la stala) Nucio - A mi ’dcò am piasìja andè a scòla. Ma i l’hai mach fàit la sconda, peui mé pare un dì a la piàme e a l’ha portàme ’n sla piàssa ’d Mondvì e a l’ha ficàme da garsòn da ’n cassiné dle Langhe. I l’hai fàit tanta ’d cola fam ! I l’avrij’avù 9 ani Marieta - E mi alora, i l’hai fàit la prima elementar, peui i mé a-j’ero pòver e ’n dì mia mare bonanima a l’ha portame da serventa a la contessa ’d Cumian-a. Am tratava mal, am fasìja lavé ij piat e am butava në scagnèt sot d’ij pé, përché i-j’era tròp cita e j’rivava nen a doverté l’eva. Che ’d pior ch’i l’hai fàit, i l’avìja ’ncora nen 8 ani. Che ’d pan dur ch’i l’hai mangià e che ’d magon ch’i l’hai traondù! Berto - Adès i cit a son fortunà, a l’han fin-a ’l cinèma ! Mi i-j’era pà tant tajà për i liber, a-j’ero tròp gròss për mé caràter, am piasìja ’d pì la sàpa ! Nucio - A si, i l’oma dàine ’d salam a sua magistra, ma gnente, sempre bocìà ! Maestra - Ma dabon, i-jë dàsije ij salam a la magistra ?! Ma nò, a va nen bìn,

a venta pà… Marieta - Oh già, n’ani i l’oma fin-a daine doj ëd la gràssa, ma gnente da fè ! Maestra - I feve ’dcò i salam ëd la grassa ? A mi am piàso tant ! Con l’òn vorèrìja

nen c’ha penseise che mi …


12

Berto - Nò, noi pensoma pà gnente. L’é mach che ’d salàm i na foma pì nen Maestra - Ammi se am dispiàss… për vojàotri naturalment veui pà esse fraintèis.Ma

a mi am piàss ëdcò tant la sautisëtta. Anche a me pare a-i piàss la saotissa. Nucio - L’hai capì, dai Berto, va a pié ’n tòch ëd sautisëtta a la magistra ! Maestra - Ma nò, ch’as disturba nen, për carità, i disìa parei mach për di, nò, nò, disturbeve nen për mi ! Berto - Alora i vado nen ? Maestra - Nò, nò, ch’a vada, ch’a vada… nen për mì, pì che àutr a l’é për mé pare. Ansi s’ha l’avèissa anche doi bodìn da mangè con la polenta, a sarìa për mia mare… Marieta - La capìsso, noi vej i l’oma le nòste esigense Nucio - Ëd bodìn in n’oma nen, sa noi ’l crin i l’oma pì nen massalo, l’ultim a l’han piànlo i tedèsch quand ch’a scapavo, doi ani fa, e alora adès Berto a-i dà na man a Cichìn ëd la Cassin-a Rossa e chiel a-i dà ’n pòch ëd salam Maestra - E ’d sautisëtta… nò, i disìja parèi, tant per dì ! Berto - Alora mi i vado ? Maestra - Ch’a vada, ch’a vada… che l’avrìja fin-a ’n pò prèssa ! Marieta - Su, Berto, dësvìjte, bogia, date da fè ! (Berto a seurt) Marieta - Berto a l’é brav come ’l sol, ma a l’é nen tant svicio

(a rivo Lussiòta e Carleto crijand) Lussiòta - Nòna, nòna ! A-i é un ch’a deurm ant la stàla ! Ven, ven a vëdde, cor ! Marieta - Ma chi ch’a sarà, a sarà pà torna Nin Bodìn !? Col lasaron dël bòja che a l’ha pà veuja ’d fé gnente e a passa da na piòla a l’àutra e peui a ven a deurme belesì e an frega anche j’euv ! Nucio - I vado a vëdde mi ! (a intra ant la stala) Carlèto - Adès a l’é dësvijàsse e a serca queicòs Lussiòta - Mama, che paura ! (e a corr ant ij brass ës soa mare) Menico - Ma com a l’é ? A l’é neir ? Carleto - No, a l’ha la barba longa e un caplàss an testa e na tòla an man Marieta - Ah, ma alora a l’é Gioanìn, si Gioanìn ëd la tòla. A l’é un pòvr diao, un pòvr dësgrassià ch’a l’é fin-a stàit an Germania ’nt’ij camp ëd concentrament. Adès a gira da na cassin-a a l’àutra ma a l’é pì nen tant a pòst con la testa, dà un pòch ëd temp a da ij numer ! Ginòta - Ommi pòvra dòna, cit scapé mach via da sì ! Marieta - Ma no, a l’é brav come ’l sol, a l’ha mai fàit mal a gnun, sai pà coma maj a l’é finì an Germania, a na parla mai. Maestra - Scapo ’dcò mi…. ciarèja Marieta… ah già…ij salam, a l’é mej ch’i speta Menico - Mama, mi e Carleto podoma andé fòra ant la strà a gieughe a palìcia ? Lussiòta - I ven-o ’dcò mi ! Carleto - Uffa, sempre le fije darera ! Ginòta - Andé, andé pura e sté brav (Ij tre a seurto ’d corsa,a-i riva Nucio compagnà da Gioanin ëd la tòla, n’òmo an sla sinquanten-a, con la barba longa e na gròssa tòla dla “Cirio” an man) Nucio - Ven, ven Gioanin… Ginòta va a pijé na scuela ’d làit për Gioanin… e ’dcò


13

na fëtta ’d pan ëd cusiòira . Ginòta - I deuvo andé a mons-lo, përché ’l làit a l’ha finilo Marieta - Eh bin, va, cor… e chiel Gioanin ch’as seta bele-si (a-i spors na cadrega mesa ròta) Gioanin - (ch’a marcia rabastand ij pé) Gràssie, gràssie, ma mi vado, i deuvo andé Nucio - Ma ’ndova it deuvi andé ? Sté un pòch con noi, che adès Ginòta av pòrta na bela scuela ’d làit pen-a monzù, a-i fà piasì nò ? (Gioanin as seta) Maestra - Ammi, an che stat ch’a l’é st’òm. Ma vej parèj dovrìje sté a cà, pà andé ’n gir Gioanin - Ma mi i son pà tant vej… e peuj, i deuvo andé… (a fà për ausesse) Nucio - Nò nò, a l’é pà vej, al massim a l’avrà 50 an-i ! Maestra - Ma a na dimostra tanti ’d pì Marieta - Gioanin, vaire an-i ch’i l’eve ? Gioanin - (a parla con fatiga) Im n’arcòrdo pi nen… Ma adès i vado, deuv andé a serchèla ! Nucio - Ma còs i l’eve perdù ? Gioanin - I l’hai perdù mia anima… i la treuvo pì nen, sai nen andova che i l’hai lassàla … (la magistra a fa segn a la testa për dì ch’a l’é matt) Marieta - Nò nò, a l’é pà mat… a l’é la guèra… a diso che a l’ha vistne tròpe, a l’è mach tornà l’àutr ani ! Gioanin - Ma chila a l’ha nen vista la mia anima, Marieta ? A l’é pà tant gròssa, a më stasìa ’n sacòcia, a l’era bela… Nucio - Agiteve nen Gioanin, ma dime, a l’é vera che seve stàit an Germania ?

E andova i-j’ere ? Giaonin - A Mathausen, un pòst brut… tant brut… a l’é là che l’hai perdù mia anima. I l’hai pì nen trovala… Voi pitòst i l’eve pà visla passè da sté bande ? Maestra - No, i l’hai pà vistla, ma dime, come mai i sève finì a Mathausen ? Gioanìn - Lassème sté, mi i sai gnente, mi i l’hai vist gnente… adès i deuvo andé Nucio - No, fërmeve ancora ’n pòch, adèss a-i riva Ginòta con ël làit Ginòta - (sporzen-dije na scoela ’d làit e ’n tòch ëd pan) Ecco, i l’hai pen-a monzulo, a l’é ancora caud, bèivilo sùbit Gioanìn - Mi i l’hai sempre frèid, tanta frèid, i l’hai paura che da sì ’n pòch as buta a fioché, e mi i deuvo andé… Grassie, grassie... (as aussa për andasne) Marieta - Pié almeno sta pagnòta, a l’é ’d pan bianch, i l’hai falo mi doi di fa Ginòta - A veul fòrse un bicer ëd vin ? Gioanin - Grassie, grassie… (a pìja ël pan e a lo buta ant la tòla) Adès i deuvo pròpi

andé, a fan la conta, am ciàmo a l’apèl, a venta che i sijo, a venta che i coro… Nucio - Arvëdze Gioanìn e quand ch’it passe da sté bande, un tòch ëd pan e un bicèr ëd vin për voi a-i na j’é sempre ! Gioanin - (girandse) Vojàotri i seve brav, ma a sto mond a-j’é pì ’d bes-cie che d’uman, lo seve… e se peui i dovèisse vëdde mia anima, ciaméme. (a seurt) Maestra - Ma che pen-a pòvr’òm, ma come mai a l’han piàlo i tedesch ?


14

Nucio - A diso che a soa cà a tenija stermà doi partigian, queicadun a l’ha fàit la spia e i republichìn a l’han arestalo Marieta - Eh la guèra a l’é na bruta bes-cia, speroma che a-i na ven-a pi nen ëd guère. Nucio - A l’é che a sto mond j’òmini a son tanto stùpid che quand a son an guèra a veulo la pas e quand ch’a son an pas a veulo la guèra… mah … Maestra - Bin, mi alora i vado Ginòta - Alora arvedse Maestra - Ciareja… ma Berto a riva pì nen ? Ginòta - Ah, già, i salam… a l’é sì ch’ariva ! Marieta - Ma’t podrìje anche dësgagéte ’n pòch, it l’has butàje trant’ani ! Berto - (arivand con doi salamin an man) L’hai dovuje dé la càssa a-i giari ! L’hai tiraje un sòch e l’hai ciapàne un! Giuramento fàuss, am mangio fin-a la melia! E col gatàss a deurm tut ël dì !

(as sente da lontan un ch’a crija “Pel cunìj “ a-i riva pel cunìj “, a intro ëd corsa Menico e Lusiòta) Menico - Nòno, a-i é pel cunij, a dis se l’eve ’d pel da vende ! Nucio - A deuv esse Mario dël Bècio… disije che ij n’oma nen ! Berto - Nò, nò speté, i n’hai doe o tre pel ëd trapon, disije che i rivo sùbit. ( E part ëd corsa portand-se via ij salam, antramentre ij doi masnà a seurto ’d corsa) Maestra - Ij salàm, ij salam ! Marieta - Ammi, s’a l’é ancutì chiel-lì, l’àuter dì për deje la càssa a-i trapon a l’ha

campà ’n aria mes’òrt, a l’ha gavàme tute le caròte e dësversame ij siolòt ! Maestra - Ah, ij siolòt, a mi am piàso tant ij siolòt Marieta - E bin, la prossima vòta ch’a ven i na preparo un bel massèt, adès i la saluto

che i deuvo andè a buté su la mnestra. Ciarèja (a seurt, peui as vòlta) andoma Ginòta, venme a dé na man !

Ginòta - Alora i vado cò mi, arvedze Tòta Lucia, e ch’a l’abia passiensa con ël mè Menico, d’altrond còm a l’ha dit Nucio a l’é mej n’aso viv che ’n dotor mòrt (a intra ‘nt-e ca antramentre che Berto, con ij doi salamin a man a traversa la cort, e a seurt da n’àutra part) Maestra - Ij mei salàm ! Nucio - Ch’a staga tranquila, tòta Lucia, che Berto a torna sùbit

(a intra Virginia, na bela fija ’n sij 17 ani ciamà Ginia, vestìja a fësta, con un massèt ëd fior an tra la cavièra) Virginia - Oh, bondì monsù Nucio… ma Pinòt a-i é nen ? Nucio - Pinòt a travaja… a l’ha tant da fé Virginia - I vorìja mach ciameje se stassèira, vist che a l’é la festa ’d San Ròch e

a-j’é ’l bal al palchèt, a-j’é la musica, se andasìa a balé Maestra - Ma ti chi it ses ? Che m’it conòsso nen Virginia - I son Virginia, am conòss pì nen ? Nucio - Si, a l’é la novoda ’d Chinòta la Pincolin-a, chila adèss a stà a Turìn


15

Maestra - Virginia !? Si… si… adès m’arcòrdo, ma varda che bèla fija che a l’é fasse, come it ses amnùita granda ! Che piasi arvëdtte… Ma còs ’it fase belle-si ? Virginia - I son amnùita a trové magna Chinòta e im fërmo belle-si quàich dì Maestra - Ma dime ’n pòch, it ses mariàte ? Virginia - Ma còs a dis, tòta Lucia, i l’hai ’ncora gnanca 17 ani ! Maestra - Adès i giovo a l’han pì nen vueja ’d mariesse, mia mare a 15 ani a-j’era già

andàita sposa a me pare e a l’avija già un cit ! (a intra Pinòt) Pinòt - A l’é pà l’òn, a l’é che serte fije a preferisso divertisse pitòst che butè su cà. Virginia - (andispettìa) A l’é nen vera! E peui për sposesse a venta esse ’n doi ! Pinòt - Già, a l’han dime che a Turin i fieuj a manco nen për le farfalin-e… Nucio - Guardlo-sì ch’a riva… Andoa ch’ël coeur a tira, la gamba a pòrta ! Maestra - A sarija come dì che “Quand l’amor a-i è, la gamba a tira ’l pé” Virginia - Ma còsa i dìse !? Mi con chiel-sì i l’hai pà gnente da spartì ! E peui, mi son nen na farfalin-a… Passava da sì e son dime, vado a salutè Ginota Nucio - Se a l’è mach per l’òn va pura ‘n cusin-a, Ginòta a l’é ’ncamìn che a prepara da mangè Pinòt - A veul ch’i l’accompagna ? Sa, una ch’a ven da la sità, a conòss nen bin la cassìn-a Virginia - Pijme pà tanta ’n gir, che m’it conòsso… Vorerìja mach dì che stassèira a-i é al bal al palchèt un clarin, na fisarmònica e anche un trombon Pinòt - (a-i và d’avizin) E alora ? Virginia - E alora la gent a bala Pinòt - Ma va ? I lo savìja pà… Ma chila tòta a bala ? Virginia - Mi balerìja pro, ma la neuit a l’é scura e mi i l’hai ’n pòch ’d paura Nucio - Gnun-e paure… a-i basta na stèila ’n cel për fé la neuit pì bela Maestra - Oh, com a l’é poètich, monsù Nucio ! Pinòt - Oh, mach për l’òn i conòsso ’dcò mi ’n bel proverbi Virginia - E alora, su, fòrsa, sentoma Pinòt - (as grata la testa, ausand-se ël capel) Ecco, speta ’n moment… a sì adès im arcòrd… Pissé sensa tiré ’n pèt a l’é come sonè ’l violìn sensa l’archèt ! Maestra - Vërgògne-te ! As dis nen sté tavanade a na bela fìja !

(antant as sent n’orchëstrin-a lontan-a ch’a son-a peui la musica, dasiòt dasiòt as avsin-a sempre pì. A intro i tre gàgno e Berto con ij salam an man)

Menico - A-i é la musica, a-i é la musica ! Berto - A pòrto ij sonèt, tra ’n pòch a saràn si (la musica as fa pì fòrt) Pinòt - Alora, mia cara tòta Virginia, se pròpe a veul balé, podoma balé anche sì ant la cort Virginia - Se pròpe e veul… (e ij doi a balo ’n Valser dl’orchestra campagnola, e ij present a bato le man) Maestra - Squasi squasi i balerija cò mi


16

Berto - (Con ij doi salam an man) Prontì ! (a bala con la magistra, antant a seurto anche Marieta e Ginòta, e Nucio a fà balé Ginòta, e ij masnà a-ij fan ël batiman, a l’amprovìsa, antramentre ij giov a balo, as sento crijé, e la musica a tas.

A-i compar Lice, ël barrierant e machinista, con un cotel sagnant an man. Sbaruv general, confusion e braij. Chiel as varda d’antorn con sguard fosc. Tuti a-i fan spassio. Nucio - Lice, cò’t l’has fàit ?! Lice - Laseme sté, laseme sté… Dime gnente…l’hai massà mia fomna… laseme

stè…(campa ’n tèra ’l cotèl sagnant e a seurt, antrames a-ij sguard terorisà dij present)

SIPARI FINE PRIMO ATTO SECOND AT ( la vijà)


17

Dzèmber 1947 LA SEN-A

La stala, an slë sfond, na muraja scrussìa, da na banda as ved na part ëd na grupia. Un balòt ëd paja, lë stami për tèra, quàich ëstrument, na pòca lus da ’n lum a petròlio. Da na banda Marieta ch’a fila, davzin Ginòta ch’a fa jë “scapin”, Nucio setà con soa pipa dëstissa an man, i doi masnà ch’a gieugo an sla paja, e Lusiòta ch’a varda soa mare ch’a travaja. Marieta - St’ani l’invern a l’é cominsà prest... i soma a dzember e a l’ha già fiocà tre o quat vòte… Nucio - Stamatìn a j’era na galaverna ch’ asmjava ch’a l’avèisa fiocà ! Ginòta - Për fortuna che an pòch ëd bòsch i l’oma ’ncora e peui si ant la stàla a së stà bìn Marieta - Si, ma fòra a fà ’n ginìch che stamatìn quand ch’i son andàita a fè la lëssija

l’eva dla bialera a l’era tuta gelà, i l’hai dovù rompe la giàssa con le man! Nucio - Mai frèid come ant’ël 28 ! Col’ani lì ’l gel a s-ciapàva fin-a le piante Lussiòta - (dacant a la mare) Mama, t’em mostri ’dcò a mi a fé ij scapìn ? Marieta - A si, si, a l’è ora d’amprende, mi a toa età cusìja già ! Ginòta - (a-i doi masnà) I la piante d’anrotoleve ant la paja, che vë s-cianchi tute le braje, ch’a son già tute taconà ! Menico - (as ausa e a va vers la pòrta ) I l’hai sèj, i vado a bèive ! Marieta - No,e sara sta pòrta ch’a fà frèid ! Lussiòta - I vado ’dcò mi ! Ginòta - No, ti te staghe sì! Diao, sempre andé ’ndrinta e fòra…a fà frèid ! Lusiòta - Ma mi i deuvo andé a beive… l’hai sèj ..Menico ven, compagn-me ch’a l’è

neuit e mi i l’hai paura… Menico - Ah mi i l’hai pà paura a son mach le fije ch’a l’han paura ’d tut. (a fa për seurti con Lusiòta) Nucio - Alora andé pura, però fè tension a la “Pluta “ Menico - La Pluta ? E còs a l’è ? ( As fërma) Nucio - A l’é na masca Marieta - Ma che masca ! A son tute stòrie e ti piàntla lì dë sburdì sti pòvri cit ! Lussiòta- Ma a i son dabon le masche ? E la Pluta coma ch’a l’é ? Ginòta - Va, va, andé, deje nen da ment a l’òn ch’av diso i vej Nucio - (rijand) Andé, andé, però mi i l’hai avertive Lussiòta - Ma alora la Pluta... ma ti it l’as vistla ? Marieta - Saré sta pòrta ch’a fà frèid ! Nucio - Mi i l’hai vistla na vòta Lussiòta - Dabon e coma ch’a l’é ? (e j’as avizin-a) Nucio - A l’é gròssa ma a l’é cita, l’é lunga, ma l’é curta, a l’é sensa dent, ma a mòrd, a gira dëscàuss e ’d nèuit at riva darè e….


18

Lusiòta e Carleto - E… còs ch’a fà ? Nucio - (ausand la vos squasi crijand) At sàuta a còl e at fà sparì !!!! (Lusiòta e Carlèto a së sbaruvo, la cita a cor da soa mare) Ginòta - Nucio, i fève mal a spaventé parèj le masnà con ste drolarie Nucio - A son nen drolarie, përché la Pluta a fà anche la fisica, oh già ! Carlèto - La fisica ? E còs ch’a l’é ? (a intra Menico ëd corsa) Marieta - La pòrta ! Còsa ch’a-i é da core parei, cò it ’tl’as vist ? Menico - L’hai vist n’ombra ch’am corìja da près, che paura e alora i son scapà ! Lussiòta - Ma alora a l’é pròpe la Pluta! (a intra Pinòt con na mantlin-a an sle spale e un caplas ch’a-i quata fin-a j’orije) Pinòt - Bon-a sèira a tuti, i son si né, che freid !!! (as fërta le man) Carlèto - Alora a j’era nen la Pluta, a l’era Pinòt ! Pinòt - Còs’it dise, chi a l’é la Pluta ? Ginòta - Daje pà da ment, a son mach folarije Marieta - Però adès che i penso, mi a la fisica a-i chërdo, përché quand i-j’era masnà, a me pais, a j’era un-a ch’a fasja la fisica, a la chiamavo la “ masca ” përché a fasia parlè i mòrt Pinòt - Da bon ? Costa i l’avija mai sentùla… e còm ch’a fasija ? Marieta - Andasija al camposanto ’d nèuit, a-jë ciamava për nòm e lor a-i rispondìjo. Carlèto - Mi i l’hai paura Nucio - Ma nò, a l’é dij viv che deuvi avej paura, nen dij mòrt ! Pinòt - Ma i l’hai ’t cò sentù mi parlé dla fisica, ma i chërdo pà Nucio - E ’nvece a venta chërdije përché a l’han ëdcò famla a mi na vòta ch’andasijo

a tajè ’l bosch a Monsagnasch. Tut ant’un moment i son trovame da davant a na montagna ’d feuje àuta come sta cà, peui i son girame e la montagna l’era sparija e a sò pòst a-i era na crava che a l’era la masca ch’a l’avia fàit la fisica. Oh già, i son pijàme në sbaruv ! Ginòta - A l’han dime che a Genia dle crave, da quand a l’an faje la fisica, ogni vòta ch’a vëd l’eva d’un rì ch’a scor a svèn, e a resta dura për doi dì, coma sa fussa mòrta Pinòt - Sa, ma podoma nen parlé ’d còse pì bèle, si a i son ëdcò ’d masnà ch’a l’han paura a seurte fòra, a son pà come noi Carlèto - Mama, i deuvo andé al cèss, t’ëm compagne ? Ginòta - Peuss nen, it vëddi nen che son an camìn che i faso ij scapìn për tò pare! Fate compagné da Pinòt ! Pinòt - Mi?, e përché pròpe mi ? Marieta - It l’avràs pà paura ’dcò ti ? Pinòt - Chi, mi ? Figuronse mach se mi i l’hai paura… a l’é mach che con tute ste ciance dij mòrt… a l’é che i son ancora pà scaodàme e fòra a fà na freid dël diao! Carlèto - Mama, ma a mi më scàpa! Marieta - Su, Pinòt, compagnalo daré al pajé, bele-lì le masche a van nen… (a rij)


19

Pinòt - Meno mal, cioè… vorìja dì… pà che mi l’abia paura, ma i sento baolé ij can,fòrse a-i é quaidùn ch’a riva Nucio - A sarà la Pluta Pinòt - It dise da bon, Nucio ? Carlèto - Mama, mi im la faso a còl, i lo ten-o pì nen… Pinòt - Sa ’ndoma e fà ’n prèssa ch’a fà frèid. (Carleto as bogia nen) Alora it ven-i ò it ven-i nen ? Ginòta - Su Carleto, bogia ! Lussiòta - I sento na spussa Pinòt - Ginòta, i l’hai paura ch’a sia tròp tard, a l’é già fasla adòs ! Ginòta - Oh,diao !? (a posa ij scapìn e as avizin-a la masnà) E già, vojàotri con tute sté stòrie ’dle masche vardè mach còs’i l’eve combinà ! Sa ven, ch’it cambio le le braje ! (a seurto antramentre ij’àutri a rijo) Marieta - A-i é pà tant da rije, a son còse ch’a capito ! Pinòt - Eh si, i cit a son come i masnà ! Nucio - Brav, it l’as pròpe dila giusta! It l’as cò ti na biòca come Maulìn Pinòt - Ma chi a l’é Maulin… Nucio - Ël fieul ëd Giaco Trantapurghe. A l’avija la testa parei. (fà segn con ël bras) Quand a l’é ’ndàit a bajèt a i trovavo nen n’elmèt ch’ j’andèissa bin, alora a l’han ficaje un bojeul an testa, peui a l’han mandalo an t’ij paracadutisti. Ma Maulin a l’é tant sfortunà! Al prim lans l’aereo a l’era girà al contrari e chiel anvece d’andè giù, a l’è adàit an su. A l’han trovalo tre mèis dòpo a Bari ! Marieta - Ma contije pà tant gròsse, Nucio ! Lussiòta - No, no, nòno, conta ancora ! Nucio - Peui na sèira a l’han butàlo ’d sentinela a la caserma e a l’han dije:

“ Senti bene sentinella, tu devi andare da questo lumino rosso qui a quel lumino rosso lì, su e giù senza fermarti mai. “Ma Maulin a l’é tant sfortunà.

Cola sèira a-i era na nebbia ch’a së s-ciairava gnente, che anche i pasaròt andasìjo a pé. E chiel, ligio agli insegnamenti, a marciava an su e an giù. Mah, a l’é pà passaje ’n camion con i lumìn ross da darèra? E chiel, ligio agli insegnamenti, a l’é andàje daprès. Dop doi mèis a l’ha scrivù da Napoli : “Ciao papà, stago ben, Maulin!” (a intro magna Chinota, Virginia e Carlin ël bacialé)

Chinòta - Bon-a sèira a tuti ! Marieta - Oh, ciareja magna Chinòta, coma ch’a va ? Ma i seve pà sola, ciao Virginia oh ma a-i é ’dcò Carlìn ël bacialè ! Coma ch’a va ?! Nucio - Ciao Carlìn Carlìn - Bon-a sèira a tuti ! Marieta - Ma da ’ndova i rive a st’ora, a sarà prest neuv ore, a l’é tard për andé an gir! Chinòta - I rivoma dal rosari, Carlin a l’ha dan-e ’n passagi da Prà Bërnasca Virginia - Carlin a l’ha portane fin-a si con la vitura Pinòt - It l’as comprate na vitura ? Carlìn - E si, a l’é na Balilla a tre marce, ma a viagia com’ël vent, a fà pì dij 60 a

l’ora, an dissesa peui a riva fin-a a-ij 70, anche përché i son squasi sensa fren!


20

Pinòt - Ma ’ndova tl’as comprala ? (antant le dòne as seto s’ij scagnèt e ani j balòt ëd paja e a taco a contessie con Marieta) Carlìn - I l’hai comprala quatr’ani fa da Lice, col ch’a fasija la borsa neira, chiel a traficava, a comprava e vendìja ’n pòch ëd tut… Si ma a l’é già ’d tersa man, përché a l’era d’ij partigian che a l’avijo piàila a un ëd Cuni, un republichin ! Pinòt - Lice ’l machinista, col ch’a l’ha massà la fomna ? Chinòta - I lo conosije ? Carlìn - Altroché, a stasija davzin a mi… Sicur che soa fomna a l’era bela né, bionda, granda, bela dòna, ma a l’era na scàja Virginia - As diso nen sté parolasse, bele-sì a-i son ëd masnà ! Marieta - Ma përché a l’ha massà la fomna ? I soma trovàsslo si a la festa dël paìs, bele-si, an mès dla cort Nucio - A l’é rivàsne con ël cotel an man, pien ëd sangh, e a l’ha dit: “Diseme gnente, diseme gnente… ” Peui a l’ha campà ’n tèra ’l cotèl e a l’é scapà via an mes d’ij camp… Pinòt - Ma adès andova ch’a l’é ? Carlìn - A diso ch’a sia scapà ’n Fransa, quàidun a dis che a l’é ’n America!

Ij carabinié a-i dan ancora la càssa Marieta - Ma come mai a l’ha massà la fomna ? A l’era tant na bela fija Carlìn - A l’ha conossula a Turin, chiel a l’era un barrierant, a traficava un pòch con i tedesch, an pòch con ij republichin ma a fassja ij’afè anche con ij partizan. A l’ha contàmlo Lice. Chiel a l’era un tangheur, a balava bin, n’eleganton, un picieur, un barrierant dël bogh Vanchija: doi etto ’d brillantin-a an sël cupìs, le braje a rigadin, le fangose lustre, e a l’é parèj che a l’ha conossùla. Chila a fumava sigarëtte american-e, mentre chiel a torciava trinciato fòrte Chinòta - A fumava ? It l’as sentù Marieta, adès anche le fomne a fumo ! Carlìn - Chila a fassìja la scàja… Virginia - Còsa a sarìja fé la scaja ? Pinòt - Si, a batija ij marciapé, a fasia la picia Marieta - Pinòt, dis nen ëd ròbe parei, ch’it fas piurè la Madòna e peui bele-si a i son ëd masnà ! Chinòta - Oh Maria Vergine che parolàsse… Am ven-o fin-a le caodàn-e! Pinòt - Oh, vë scandalise për tut sòn !? Marieta - Certo che ti t’it finiràss a l’infern con le ciapàsse ’nvische! Viginia - E peui it fas piorè ’l ceur dla Madòna a dì ’d ròbe parèi, vergògnte ! Carlin - A-i é pòch da vergognesse, a l’é la vita purtròp… basta là, per divla an doe paròle, Lice e Vilma, chila as fasìja ciamè parei, ma sò nòm a l’era Teresina, a son butasse ansèma Chinòta - Ma a-i ero sposà ? Carlìn - Ma che sposà… a vivijo ansema e basta Chinòta - Ommi pòvra dòna. còs a venta sente… a l’ha fait piorè anche ‘l Papa ! Nucio - Sa, la piante lì adess ëd conté ’d tavanade, e peui, i penso che ’l Papa a


21

l’abbia d’àotre ròbe pì ’mportant da fé che fiché ’l nas sota i linseuj ! Marieta - It ses pròpe ’n barbèt, costì a va mai an cèsa Nucio - It vade già ti për mi, un për famija a basta e a vansa, su Carlin, finìs sto dëscors, ch’i son anteressà Carlin - Bè, si… chiel a l’era gelos e a dubitava ’d Ceco, ’l fieul ëd Giacolìn

Basta, a torna a cà e a-i treuva ’nsema: doe cotlà e a l’ha massàla, mentre Ceco a scapava… e adès chissà ’ndova ch’a l’é… pensé che Lice a l’era pà gram, a l’é chila ch’a l’ha rovinalo, a-i mangiava tut. Fortuna che bele-si ’n Italia a-i é pì nen la pen-a ’d mòrt, se nò s’a lo ciàpo a lo fusìjlo!

Pinòt - Ma la pen-a ’d mort a l’han gavala ? Nucio - Si, j’ultim fusilià a son stait coj ’d Vilarbasse, si coi tre che a l’an massà tuta na famija për robé, e peui a l’han campaje ant la sisterna, bele da viv ! Chinòta - Oh Maria Vergine… che ròbe ! Carlin - A l’han massàne dès, a-i ero anche doi cit! A l’é stàit un giovo tenent dij carabinié ch’a l’ha ciapàje dòpo squasi n’ani. A-i ero ’n quatr. Un a l’era un garson dla cassin-a, tre a l’han ciapàje e a l’han fusiliaje al Martinèt a Turin,

l’àutr a l’era scapàssne ’n Sicilia. Pinòt - E col-lì a l’ha nen ciapàlo ? Carlìn - A son rivà tròp tard. Quand a l’han trovalo a l’era già mòrt. A diso che

a sia stàita la mafia a masselo ! O forse ’l bandito Giuliano… Virginia - Oh, ma che ’d ròbe brute, i l’eve nen d’àutr pì bel da conté !? Carlìn - A l’é stàit sta spòrca guèra ch’a l’ha portà odio e miseria ! Chinòta - Sa, ma l’eve pròpe gnente d’àutr da conté, vëdde nen che spaventi ij masnà e anche mia cita (segna Virginia) Pinòt - Ah, cola cita lì a së spaventa nen per tut l’òn… oramai a l’è granda Virginia - Sicur che son granda, i l’hai squasi 17 an-i, però cole ròbe lì ij seugno ’d neuit e im dësvìjo tuta marsa ’d sudor ! Pinòt - S’a l’é mach per son… I ven-o mi a fete companìa Virginia - Mi i l’hai damanca ’d gnun ! I deurmo bele da sola, e i deurmo benìssim! Carlìn - Si, ma as dis che ’n doi as deurm mej Chinòta - Sa, as buta ’dcò chiel Carlin a fé lë sporcacciòn !? Cole ròbe lì as diso nen. Nucio - As diso nen, ma as fan ! Marieta - Sent chi a parla! Ma sta almeno ciùto che ti a son almen 20 ani che cole ròbe tij fas pì nen Pinòt - Përché, Nucio a l’é an menopausa ? Marieta – Mòla lì, folaton… (a intro Carleto e Ginòta) Ginota - Oh bon-a sèira Chinòta, ciao Virginia… (a van a settese, chila arpìja a travate ijë scapin) Nucio - Tut a pòst ? Ginòta - Tut a pòst… Ma ’d còsa parlave ? Marieta - I parlavo ’d quand ch’i j’ero giov e i-j’ero ancor da marié e a la sèira Nucio amnisìja sota la tòpia, peui am piàva la man e am disìja: “ mé bel ratoj, strafognìn, ratin d’òr… fin-a passaròt a l’ha ciamame na vira Chinòta - Oh, na vòta j’òmo a-i ero pì galant… mè òmo bonanima… am ciamava


22

farfoj e na vira, antramentre ch’i vëndummiavo a l’ha ciamame prussòt Virginia - Cò mi na vòta un ch’a canta con mi ant ël còrò dla paròchia a la ciamame bombonin… Pinòt - As ved che a l’era sensa baricole ! Viginia - E anvece le baricole a j’avija… ansi, n’àutra vòta a l’ha fin-a ciamàme pocionin… Pinòt - Collì a deuv’esse ’n pòch ancutì ! Virginia - No, anvece Gianmaria a l’é un brav fieul ! Pinòt - Con un nòm parei a deuv esse ’n fafioché. Dime ti se un a deuv ciamèsse Maria ! A deuv esse ’n giaco fomna Virginia - It përmetto nen ëd parlé parei ’d Gianmaria, che chiel a va a mëssa tute le dominiche e anche a la bendission ! E a sa anche cùse Marieta - Pijtla nen Virginia, che chi a dësprèsja a compra ! Chinòta - Pitòst fane sente com’it cante bin… chila a canta ant ël còro dla parocchia a l’ha na vos che a smija n’arsigneul Pinòt - Mi l’hai sentula canté, a smija n’ania quacia (a rij e a scapa inseguì da Virginia ch’a-i dà dë scopas ant la schin-a) Virginia - Piantla lì d’ansultème ! Maleducà ! Pinòt - (rijand) Ahi che mal ! Ahi… ahi… ma chësta sì a l’ha le man da murador Virginia - Mi i l’hai le man da gran dama nen da murador, vardte le toe ! Marieta - Sa piantela lì, e ti Virginia canta, fa sente che bela vos ch’it l’as Virginia - No, im n’ancàlo nen Chinòta - Fane sente cola bela canson ch’am piàs tant a mi... Guarda che… Si cola ch’it cante con Gianmaria Pinòt - Guarda che bianca luna, la conòsso ’dcò mi Virginia - E alora cantla ti Pinòt - Ma mi i canto mej che Gianmaria ! Virginia - Sòn a l’é peui ancora da vëdde Nucio - Sa Pinòt, taca che la sai ’dcò mi… (Pinòt a taca a canté “Guarda che bianca luna” seguì da Virginia e peui tuti ij’àutri fin a formé ’n còro)

CANSON “ GUARDA CHE BIANCA LUNA” (a na canto mach un tòch dla canson)

Pinòt - Alora, còs na dise ? Virginia - Si, pà mal, ma Gianmaria… Carlìn - Sa, i l’hai già bele capì, si a venta che i foma l’afè… Pinòt a l’é un bel fieul, istruì, che classe tl’has fait ? Pinòt - I l’hai fàit fin-a a la tersa, peui l’é mòrtje mè pare e i l’hai dovù andè da garsonòt a la cassin-a dij Bard Nucio - Si, Pinòt a l’é un brav fieul e peui a l’ha quàich sòld da part… As podrìja fé l’afé, còs a na dise magna Chinòta ? Chinòta - Si, a l’ha nen la facia da delinquent, a m’ësmìja onest… nen tant svicio, ma onest Virginia - Già, ma për sistemelo a venterìja ’dcò troveje na fomna Nucio - Ah, per l’òn si a-i é Carlin che a fà anche ’l bacialé


23

Virginia - E còs a veul dì, bacialé ? Nucio - Ch’a combin-a ij matrimoni Virginia - Ah no, mi lë spos i veui sernëmlo mi ! Nucio - Ma i parlavo pà ’d ti, i parlavo ’d Pinòt, a l’é vera Carlin, i l’eve nen na bela fija da presenteje, magara ch’a l’abia ’n tòch ëd tèra da coltivé Carlìn - I l’hai pro l’òn che a fa për chiel... Donca, a-i é na fija, bela… cioè… nen tant bela, però granda, si, cioè, un pòch cita ma brava, bin educà, na travajeura che a l’ha eredità mesa cassin-a dal pare Pinòt - E chi ch’a l’é ? Virginia - Oh, a sarà sens’àutr na pepia, e a l’àvrà le gambe a faussìa! Carlin - A lé Conceta ’d Carlàss Pinòt - Am pias nen ! Carlin - Përché ? Pinòt - As lava mai ! A l’é la seur ëd Pero, che quand a va ’n pastura a i crija: “Conceta pòrca daje a la vaca treuja !” Nò, nò, a fà pà për mi Virginia - A l’é schifios ël giovinòt, la sposa për chiel a venta fejla su misura ! Pinòt - Nò, nò, a l’é pà l’òn, a l’é che Conceta a spùsa ! A manda n’odor ! Carlin - Për fòrsa a l’ha na desèn-a ’d crin, a l’é pròpe ’n bel partì për ti, Pinòt ! Virginia - I salam at mancherijo nen ! Ginòta - A propòsit ëd crin, Lussiòta a l’ha’mparà na bela poesìa a scòla… dai Lussiòta, faila sente a Carlìn come ch’it ses brava! Lussiòta - I sai pà se ’mlarcordo tuta Carlèto - I na sai ’dcò una mi… i veuli sentla ? Ginòta - Sa, disla prima ti ! Fé silènsio… Carleto - (as ausa e resita Citadin e paisan ëd Nino Costa) :

E mi son nà ’n mès a la tèra, come ij grìj dij nòstri prà, ma l’hai gnun-e gelosie ’d coj c’ha vivo là ‘nt la sità ! E mi l’hai l’aria ‘n po’ grossèra,son tajà con ël piolèt Ma son frèsch come na reusa ,dëgordì come ‘n folèt Mi respiro l’aria pura sle colin-e là dël Monfrà Lor a nufio la bensin-a ‘d’ij aotomòbil për le strà. E mi ‘n bicer ëd frèisa veja m’argioìss an fa nen mal Lor ch’a seuffro mal dë stòmi beivo l’acqua mineral E mi spicaso mia polenta mal condìja con l’aria dl’ùss Ma për chërsi ardì sla piòta pà dabsògn dl’euili ‘d mërluss E mi girolo a pè discauss tra la peiuva e contra ‘l vent Lor a s-ciapo na bronchite quand’as treuvo là ‘ntla corent Lor a mangio le papette con i bròd medicinaj Mi pitòst che sue cotlëtte l’hai pì car na sòma d’aj… Ed mi …e mi….na ricòdo pi nen ….

Chinòta - Brav, a l’é pròpi bela Virginia – Brav Carleto ! A l’è pròpe piasume ! Carlìn - Sicur che adès le masnà a son tant pì desvìj che noi


24

Chinòta - Ades, serte mame a i gavo le fasse dòp 6 mèis, a noi nij fassavo fin-a a l’ani, però a doi ani a marciavo già e a quàtr a disjo già mama e papà Carlin - Eh, ij temp a cambio, adès a van tuti ’d corsa, a l’han pà pì temp ’d vardè le nivole Nucio - A pròpòsit ëd nivole, i la sai ’dcò mi na bela poesìa, ma im’arcordo mach la fin. A l’é pròpi ’ntitolà “le nivole”..Donca a dis parei… fé tension nè masnà, e scoteme bin… ma i sai pròpe mach ël final…. Ma mi cò it veuli, am pias vardé le nivole, le nivole ch’a van travers ël cel E quandi a ij riverà l’ora pì granda ..l’ultima e am ciameràn l’òn che l’hai fait ëd bel, mi jë risponderai che mi i l’hai vardà le nivole, le nivole ch’a van travers al cel! I masnà - Che bela ! Virginia - Pròpi bela, Nucio Pinòt - Si, ma còs a veul di ? Nucio - Eeeh, peui ’tla spiego. Sa a-i è pì gnun ch’a sa n’àutra poesìa ? Chinòta - Poesie no, ma sai na bela’ndvinaja për le masnà Lusiòta - Si, si n’andvinàj, a mi am piàso Chinòta - Alora fé tension ! (ij masnà as fan d’antor) Donca a-i é na còsa bischìn e biscòsa, gròssa come la piòta ’d na galin-a ch’a duverta tuta la cassin-a. Còsa ch’a l’é ? Lussiòta - La pòrta ! Menico - Còs dise ! A l’é ’l cotèl ! Carlèto - Nò, a l’é… i lo sai nen… Pinòt - I lo sai mi... a l’é la ciav ! Chinòta - Brav Pinòt, it ses pròpe an piòta ! Sa Virginia, a l’é ora d’andè…(as àussa) Carlìn - I vad cò mi, ma vorìja saluté Berto, a-i é nen ? Ginòta - A l’é andàit da l’avocàt Rimondòt, për traté n’afé Carlìn - Da l’avocàt Rimondòt, col ch’a l’ha tute cole cassin-e ? Ginòta - Si… chiel a l’é tant che a i pensa… a veul vende tut e andèsne ’n America ! Chinòta - Andé ’n America ? Nucio - Si, an Argentin-a, bele-là a-i é già nòstr cusìn Vigio con la famija, a son 10 ani ch’a l’é partì e as treuva bin, a l’ha fin-a comprà ’d tera e tante bes-cie e

a l’ha scrivùne ch’a-i é ’dcò pòst për noi Marieta - Ah, nò i veuj meuire bele-si! Carlìn - A paghé ij débit e a meuire a-i é sempre temp, Marieta ! Gnun-e prèsse Marieta - Si, ma noi soma vej Nucio - Vej a l’é mach chi a meuir e peui a mi am piasrìja vëdla l’America, a diso che bele-là as fan tuti i sòld ! Carlìn - A l’é vera, mè barba Minòt a l’é partì 15 ani fa e a l’ha fàit fortun-a.

A l’é ’n Argentina, a Rosario, a dis che bele-là a-i son tanti piemontèis.


25

Ginòta - Mi i l’hai un pòch ëd paura… vint dì ’d piroscafo ’n sël mar Lussiòta - Oh ël mar che bel che deuv esse, mi i l’hai mai vistlo ! Marieta - Gnanca mi i l’hai mai vistlo ’l mar, ma l’hai vivù l’istèss Carlèto - Ma coma ch’a l’é ’l mar, a l’é gròs ? Pinòt - A l’é come an bolengh, ma tant pì gròs Ginòta - Berto a deuv esse sì ch’ha riva ! (tuti as viro vers la pòrta a intra Gioanin dla tòla) Menico - A l’é Gioanìn dla tòla ! Nucio - Ciao Gioanìn, come mai da sté part a l’é ’n pòch ch’it vedìjo pì nen, andova it j’eri ficàte ? Gioanin - Peuss intré ? Marièta - Ch’a intra e ch’ha sara an pressa la pòrta, cha fa frèid Gioanìn - A l’é pà ’l freid ch’a fà fòra ch’a fà mal a l’é ’l freid che un a l’ha ’ndrinta Nucio - Ma ’ndova ’t ses stàit tut sto temp, a l’é doi o tre mèis ch’it vëdoma nen, it l’as mangià ? Gioanìn - I l’hai sempre sercà, i l’hai sercàla daspërtut, ma l’hai pà pì trovala Carlìn - Ma còs i l’eve perdù ? Gioanìn - La mia anima… a l’era bela… a l’avja pà fàit ëd mal a gnun, peui a son rivaje ij tedesch e a l’han portamla via e ades la treuvo pì nen Chinòta - Ma cò a dis? A l’a perdù l’anima ? Gioanìn - Si, a Mathausen l’eve pà vistla da ste bande ? (Chinòta e Virginia as vardo stupìe) Nucio - Sa, Menico, Carlèto andèje a pié na fëtta ’d pan e ’n tòch ëd formagg për Gioanìn, lesti, cor ! E anche ’n bicer ëd vin ! (Ij doi gagno a parto ’di corsa) Lussiòta - I ven-o ’dcò mi ! (a seurt ëdcò chila) Carlìn - Ma seve sicur che i l’eve pròpe perdula st’anima ? A l’é nen che l’eve campala da quàich part, magara i l’eve stërmala ’n quàich pòst, e adès iv n’arcorde pì nen Gioanin - Nò nò, l’hai pròpe perdùla… A son doi ani che la serco, ma i la treuvo pì nen, e sensa anima, i l’hai sempre tanta freid… (a intro i gagno ëd corsa) Ginòta - E alora ? Ël pan andova a l’é ? Ma còs i l’eve ? Menico - Fòra a-i é la Pluta ! Che paura ! Carlèto - I l’oma vist n’ombra ch’a ’n corìja daprès ! Lussiòta - Si si a-i son le masche ! Ginòta - Ma che Pluta, che masche… sa Pinòt va ti a pije ’n bicer ëd vin Pinòt - Mi l’hai pà paura Virginia - I veuj pròpe vëddte se tl’has nen paura dle masche Pinòt - Figuromse se mi i l’hai paura… (a fa për seurte, peui a riintra) A-i é n’ombra si si… (a arancùla) A-i é pròpe n’ombra ch’a cor, a ven bele-si ! (artorna ’ndrinta) Virginia - Che corage ! (a riva Berto)


26

Carlin - (a s’affacia a la pòrta) Ma a l’é Berto, ciao Berto com’ a l’é ? Berto - Giuramento fàuss sto can a l’é sempre an mes dij pé! Oh, ciao Carlìn, a l’é

tant ch’it veddìjo nen, coma ch’a va ? It fas sempre ’l sensal? E ’l bacialé it lo fas ancora ?

Carlìn - Si, si i trafico sempre… im dago da fé Pinòt - A l’è catasse fin-a la vitura, na balila tre marce ! Berto - Ma va? It la passe ben alora, mi pà vàire st’ani a l’é staje la tempesta, peui la suitin-a, prima la guèra e i tedech quand a scapavo a l’han portame via ’l caval e doe vache… A l’é stàita dura arcominsé Gioanin - (as avizina a Berto) Berto, i l’eve pà vist mia anima…? Berto - A va-lo Gioanìn…? Nò l’hai pà vistla… Ma i l’eve daje quàicòs a Gioanìn ? Oh, Chinòta, Virginia coma ch’a l’é ? Virginia - A l’é che bele-si quàidùn a l’ha paura ‘d dle masche (a varda Pinòt) Pinòt - Pà vera, mi l’hai paura ’d gnente ! Berto - Ma feme pà rìje Virginia - A-i é quaidùn ch’ha la paura d’la soa ombra Pinòt - Pà vera, tute stòrie Carlìn - Pinòt am arcòrda tant Ceco Filura… It n’arcorde quand a l’han mitraijà ël

trenin d’Orbasàn che noi i j’ero bele-lì con ël carton e che tajavo le piante e a son rivaje j’aeroplan, a l’han cominsà a mitraijè e noi soma ficasse sota ’l carton e ch’ël caval a l’é scapà via. Av mnisijo giù ’n picchiata, a smiavo ch’a mitraglièiso noi… Peui quand a l’é tut finì i trovavo pi nen Ceco Filura, it n’arcorde ?

Berto - Altroché ! A-i era ficasse a pansa mòla ant ël ri che a-i era tut giassà, con un tòch ëd giassa ’n testa për arparesse da le palòtole ! Carlìn - I l’oma dovù fërtelo n’ora con la graspa përché a l’era tut gelà e peui a

tërmolava come na feuja ! A son staje tanti mòrt, la ferovia a pasava a dosent mèter da noi, e lor a sparavo an sle nòstre teste

Nucio - A diso che a j’ero j’anglèis, a son staije pì ’d 30 mòrt Marieta - Pòvra gent ! A na podìjo gnente, tuta gent che ’ndasìja a travajè e j’àutri a l’han mitraiaje ! Chinòta - Sicur che dë spavent i l’oma pian-e an costa guèra! Carlìn - E cola vòta dël rastrelament, it arcorde ? Ch’i j’ero belesi a cà toa, peui a son rivaje i republichin e i tedesch e a l’han sircondà ’l pais Nucio - A portavo via tuti, a l’han fin-a piame mi, ma peui a l’han lassame ’ndé përche i era tròp vej Carlin - Mi e Berto ’nvece i soma stërmasse ’n crota. Ma peui a l’han tacà a bate

contra la pòrta e noi i savijo nen come fé, alora tl’has daje na testassà contra ’l finestròt, e it l’as s-ciancà la grija e it sagnave tut, it n’arcòrde ?

Berto - E mi i son scapà travers l’òrt, peui i son campame giù a pansa mòla ant un camp ëd patate. Manco mal che le piante ’d patate a-i ero aute. Sentija sparé e crijassé: “Partigianen uscire fori, noi afere fisto te” Mi son pà bogiame. An


27

certo punto i sento toché le gambe… A l’era ’l Bibi, mè can ch’a l’era’mnume da près… peui, sùbit dòp a l’é rivaje ’n tedesch, a le setasse an punta dël camp a fumé na sigarëtta con ël mitra antrames dle gambe. A sarà stàit a vint mèter da noi, basta là, ël Bibi a vorìja baulèje, e mi savija pì nen come fé për felo sté ciuto. I l’hai fin-a sercà dë strossèlo, gnente da fé, i sarava la boca e ’l tedesch a bogiava nen da lì… I j’era bele dësperà… Se am ciapavo an portavo an Germania. Alora i l’hai cominsà a gratelo sota la pansa... chiel

alora a l’é stasne lì tranquil fintant che ’l tedesch a l’è ’ndàsne… Che moment Marieta - A-i é mach da speré che la guèra a torna pì nen Carlìn - Ma no, a l’é tut passà, adès as arcominsa… ma adess a l’han dime ch’it veuli ’ndè ’n America? Berto - Si, i l’hai parlajne stassèira a l’avocat Rimondot, chiel am compra la cà e tut ël rest… Sta prima partroma për l’Argentina (stupor general) Marieta - Sta prima ? Pinòt - Se parte voiàutri i parto ’dcò mi Ginòta - Për l’Argentina ? Oh Maria Vergine Marieta - Mi sai pà si ven-o…! Nucio - Se parto mi, parte ’dcò ti Marieta - Mi son tròp veja Carlìn - Vej a l’é mach chi a meuir ! E peui l’Argenin-a a l’é bela ! Lussiòta - Ma an Agentina a j’é ’l mar ? Carlin - Sicur, e a-i son tanti prà e camp tuti da coltivé e peui a-i son già tanti Piemontèis Bambini - Evviva, andoma a vëdde ’l mar ! (Virginia as suva le lerme) Chinòta - Ma Virginia, përché it piori ? Noi partoma pà Nucio - (Indicand Pinòt) Si, ma a l’é ’l cheur ch’a part, l’eve ancora nen capì ? Gioanin - Alora se ’ndeve ’n Argentina, serché mia anima, peul esse ch’as treuva da cole bande… Nucio - Sta tranquil Gioanin, che la toa anima la troveroma Pinòt - (as avzin-a a Virginia a-jë caressa ij cavej e a-ij pija le man) Sta tranquila Virginia, che pen-a im sistemo i torno Carlin - Sa, a l’é ora d’andè… Bon-a nèuit a tuti (A duverta la porta) Chinòta - Andoma ’dcò noi, bon-a nèuit… Ven Virginia Carlin - (a duverta la porta e a riintra) - A fiòca, a fiòca ! (ij cit a coro a vëdde, as dësvija anche Lussiòta ch’a dormìa) I masnà - A fiòca, a fiòca, che bel ! Nucio - (Proverbi ans la fiòca) Sota l’eva la fam, sota la fiòca ’l pan Carlìn - Bin dit Nucio… ”Ann ëd fiòca ann ëd gran” com ch’ a disjio i nòstri vej,

speroma che da dès annans ël pan a mancrà pì nen Virginia - Ma dabon it part ’dcò ti ? (as avzicina a Pinòt) Pinòt - Si, ma peui i tornerai da l’America ! Virginia - Mi të speto…


28

Gioanìn - Ma ’l viage a sarà longh… L’America a l’é tant granda e lontan-a… Ginòta - (anton-a la canson “E l’America l’é longa, l’é larga…” e pian pian, tuti ij’àutri as unisso a chila e a canto ’n còro) SIPARI FINE SECONDO ATTO TERS AT (l’Argentin-a) Rosario 1949 LA SEN-A


29

Argentin-a Avril 1949. l’eira ’d na cassin-a motobin smijanta a cola dël prim att. An sla drita a-i é na veja ’nsëgna con la scrita “Casina de Maria”. N’àutr intrada a la mancin-a e na pòrta an mes. Un rastrell pogià a la muraja. La sen-a a l’é veuida. A l’amprovis as sent crijé da fòra. Berto - (a crija contra le galin-e ‘intrand) Giuramento fàos ! Ste galin-e, sempre an mes dij pé ! Un di sti dì ij tiro ’l còl a tute ! Bòja fàos, d’un bòja fàos !! Ginota - (a seurt da ca polindand-se le man ant’l faudal) Eh, crìja pà tant, che la cita a stà nen bin, a smija ch’a l’abia quàch ligna ’d frev Berto - Ah si ? Tl’has ciamà ’l dotor ? Ginòta - Ma che dotor ! Belesi ’l dotor pì davzin a l’é a Santa Fé, davzìn a Rosario ! A son pì ’d des chilometri! Berto - Ma la mare còs ch’a dis ? Ginòta - A l’ha mandà Menico a ciamé ’l setmìn Berto - Ël setmìn ? E chi ch’a sarìja ? Ginòta - A l’é un ch’a stà a la cassin-a Blanca. A diso che a l’é brav e che a parla

italian Berto - Mi a-i setmìn i chërdo nen ! E Pinòt andova a l’é ? Ginòta - I l’hai mandàlo da madama Consuelo al negòssi ’d granaje a compré ’n pòch ’d farina bon-a për prepareje ’l pan frèsch për Lussiòta che a mangia

gnente Berto - Përché noi i n’oma pì nen ëd farin-a ? Bòja fàos a venta andé a compré la

farin-a a cà d’àutri adès ? Ginòta - E crìja nen! Ma se it l’has portà tut ’l gran al mulìn da Pablo ’l muliné !

che a l’é des dì che i mangioma ’d pan dur ! Berto - Si ma Pinòt come mai a l’é ’ncora nen tornà ? Ël negòssi ’d granaje a l’é pà tant distant… bòja fàos, chiel-lì a mangia pan a tradiment ! Ma s’ha continua parèj i lo rispedìsso ’n Italia ! Tute le scuse a son bon-e për nen travàjé ! Ginòta -A l’é che Pinòt ëd vòte as fërma a parlé con la gent për amprende la lenga.

Pà come ti che dòpo squasi doi ani che soma belle-si ’n Argentin-a it l’as ancora nen amprendù gnente ! Gnanca a dì bondì e bon-a sèira !

Berto - Pa damanca mi… am capisso tuti, basta ch’i parla come a l’ha mostame mia mare. E peui për travaijé la tèra a-j’é pà damanca ’d savèj tròpe lenghe, a-i va mach d’euli ’d ghëmmo e veuja ’d travaijé !

Ginòta - Si, ma almen quàich parola ’t podrìje anche ’mparèje ! Berto - Mi i l’hai pro provà a parlé lë spagneul, i lo parlo anca bin, ma a son j’argentìn che am capìsso nen ! Second mi a son un pòch ancutì, mi i l’hai sempre dilo ! It n’arcorde al mercà l’àutr ani. It l’as ciamàje ’n tòch ëd bur e a l’han portate n’aso ! Pì ancutì che parèj !? Ginòta - Ma nò, a l’é che lor l’aso a lo ciàmo burro ! Berto - Sarà, ma un che për di òmo a dis òmbre, la gamba a la ciamo i “pié” e la


30

testa a la ciamo “ cabàssa” Ginòta- Ma che cabàssa as dis “cabeza”! E òmo as dis hòmbre! It ses pròpe ’n teston! Adès capìsso përché Menico a l’ha ripetù tre ani la quinta, a l’ha pià tut da ti ! Berto - Sarà, ma a mi am convinso nen ! E peui, për dì na cita a diso na “cica “ ? A i va ’n pòch ëd rispèt a sto mond, diao là ! Ciamé cica na bela fija ! Ginòta - Ma va là, ch’it capisse gnente ! Oh, ecco Pinòt, a l’é si ch’a riva ! (a intra Pinòt con un pachet e un vej giornal strafognà an man) Berto - Alora, a l’é costa l’ora da rivè ! Giuramento! A-i é d’andé a tajé l’erbagi, da dèje da mangé a le bes-cie e ti ’t ses mach sempre ’n gir a badolè, a fé flanèla, ma mi i të spedìsso torna ’n Italia ! Pinòt - L’é pà colpa mia… a-i era tanta gent e peui a l’é ciapàme mal de tripa Berto - Cò a l’é mal de tripa ? Ginòta - Mal a la pansa no? Sa, mi vado a preparé quaicòs për Lussiòta (a pia ’l pachet da Pinòt e a intra ant’e ca) Pinòt - Si, i son passà a la “Posada del Miguel” Berto - I l’hai capì, it ses andàit a l’òsto Pinòt - Ma nen për bèive nè… mach për saluté Miguel, ch’a l’è tant na brava përson-a, am veul na bin ëd l’anima… E peui a diso ch’a l’é mej spende a l’òstarìa che an farmacia Berto - Ah sertament, ti it ses un bon client ! Pinòt - E antramentre che ciaciaravo dël pì e del meno… a l’ha ciapame la mal de tripa! Na mal de tripa ch’it diso nen! Si,un mal a la pansa !! Berto - E di mal ëd pansa ! Che mal de tripa ! Pinòt - Mal ëd pansa… alora i coro al cess përché la “posada de Miguel”… Berto - Dis pura la piòla ch’it capìsso l’istèss Pinòt - Si, amsoma ’l Miguel a l’ha ’dcò ’l cess e che cess, na maravija, mai vist un cèss parei ! Che cess !!! Berto - Oh diao, coma a peul esse ’n cèss?! Un cess a l’é ’n cess !! Pinòt - A l’é giù ‘n fond a la cort, a l’ha fin-a la pòrta tajà a mes, ch’it peuli vardè fòra da setà antramentre… si… ’nsoma… it las capime… e la spusa a vòla ! Berto - Come a sarija a dì da setà ?? Pinòt - Si, da setà, përché a l’ha ’dcò butà na cadrega veja sfondà, con un gròs përtuss an mes… si, na cadrega forà ! Ròbe mai vìst… un as séta lì e mentre che… a varda ’l panorama, a varda j’arsivòli, si, ‘nsoma a fa piesì settesse

beleli, peui chiel Mighel, a l’ha fin-a ficaje doi genani a la fnèstra, na maravija ! Berto - Ma i gerani ant ël cess ? Pinòt - Sicur, a l’é për deje përfum, si a son tant pì anans che noi ! Miguel a l’ha dime che prima a butava le reuse, ma peui un fafioché a l’é furattase tut ël cul e alora a l’ha cambià, adès a-i buta i gerani, a son pì sicur e pèui a veul ëdcò buteje doi ridò ! Berto - Tute stòrie. Mi quand i l’hai damanca ’d posé na brajà i faso na corsa da darera dël pajè ò ant l’ariàn, pà damanca dij gerani, dle reuse, dij ridò !


31

Tute bale ! Pinòt - Eh si! Fomse sempre conòsse noi italian ! Che peui an diso che soma spòrch! Berto - Ah, mi i dagh pà da ment ! Pinòt - Ma belesi a son tant pì sivilissà che noi, ant ël cess a-i é fin-a la carta ! Berto - La carta ? Pinòt - Tò, varda sì ! (a distortoja un giornal tut strafognà) Berto - Ma përché, quand che un a va al cess, belesi an Argentin-a as buta a lèse ’l giornal? Pinòt - Sicure, belesi a son tut istruì… e mi, antramentre ch’i vardava j’arsivòli con la testa fòrà dal cess, an mes ai geranio, i l’hai vist tacà ’n ciò ‘n giornal… a l’era ‘n giornal ch’a ven da l’Italia… e ch’ë notissie !! Berto - Ma fate mach furb, balengo ! It l’as contame tut sòn per dime ch’it l’as trovà

un giornal che a ven da l’Italia. Podije nen dimlo subit, no!! Ma vate mach a cogé ! (e a s’alontana, a intra Nucio con un paira ëd tësòire për andé a poé)

Nucio - Còs a-i é da crijè parei ? Parlé pian che Lussiòta a sta mal ! Berto - E ti ’ndoa ’t vas con sté tisòire ? Nucio - Vado a finì ’d pové le vis, i soma già a avril e soma fin-a an ritard ! Pinòt - Nucio, a l’ha sentù còsa ch’a l’é capitàje in Italia ? Ròbe nèire, ch’a lesa sì ! Nucio - I son sensa uciaj, less pura ti… ma a l’é la Gaseta dël Pòpol, un giornal ëd Turin, ma ’ndova ’tl’as trovalo ? Pinòt - Donca… iv spiego… Mi l’avija mal de tripa e alora… Berto - A l’é ’ndait al cess… e bele-lì a l’ha trovà ’l giornal… sa lèss, va mach avant. Pinòt - Donca, belessi a dis che a l’han sparaje a Togliatti e a l’han massàlo, ma a l’han nen pròpi massàlo ma squasi… Nucio - A l’han sparà a Togliatti e a l’han massàlo !? Pinòt - A l’han massàlo ma a l’é nen mòrt Berto - Com a sarija a dì..? A l’é resussità ? Pinòt - Si… cioè nò… si ’nsoma a l’é ancor viv… e ’l giornal a dis che ’n Italia a

l’han fàit la rivòlussion, però peui a l’han pì nen fala përché Togliatti a l’é pì nen mòrt përche Bartali a l’ha vinciù ’l Gir ëd Fransa !

Berto - Mi i l’hai capì gnente ! Nucio - Mi i l’hai capìne pòch… sa fame vëdde… (a verda ’l giornal) I s-ciairo pròpe pì nen sensa uciaj… Ma quand a l’é capità tut sòn ? Pinòt - Vedoma… (a les a s-ciancon) 15 luglio 1948... si, si, a l’é pròpe parei… alora a l’é capità tre meis fa! Berto - Ma còs dis, ses fòl ? Ah già ch’it ses fòl Pinòt - Ses ti ch’it capìsse nen… donca se ades i soma a avrìl e l’òn a l’é capità a luj… a veul dì che a l’é capità… da si a tre meis ! Nucio - Speta ‘n moment… com’a l’é la data ? Pinòt - 15 luglio 1948 Nucio - Si, ma ades i soma ant ël 1949 !!! A l’é capità n’ani fa e noi belesi an Argentina i l’oma savun-e gnente !


32

Pinòt - A l’é vera, it l’as rason e belesi a dis ëdcò che ’l 18 d’avril a le elession a l’han vinsù i preive e a l’han përdù i comunisti e che ades l’Italia a l’é na republica e che ’l neuv re d’Italia a l’é Nicola, it lo conòsse ti ? Berto - Mi no, ma com a sarìja a dì ch’ël neuv re dla republica a l’é Nicola ? Nucio - I seve pròpe gnente. L’Italia a l’é dal 46 che a l’é na Republica e ’l

pressident a se s-ciama De Nicola e nen Nicola… A l’é Rico De Nicola. Berto - Comsissia l’important a l’é che l’abia vinsù Bartali. Mi col-lì am piàs, a va com ën treno Pinòt - Ma còs dise che ’l pi fòrt a l’é Coppi, che a l’é pì giovo e ’n dissesa a va pì fòrt che tuti ! Berto - An dissèsa a son tuti bon d’andè, ma Bartali a va fòrt an salita e ’l tò Coppi a lo vëdd gnanca, a-i fa mangé la poer ! Nucio - Verament ël pì fòrt an dissèsa a l’é Magni, ma ’l pi fort ëd tuti a l’é Gioanin Valèt ëd Vian-a, che a l’ha vinsù ’l gir d’Italia ant ël 38 e 39 e se a j’era nen la guèra a l’avrija vinsù tut chel ! Pinòt - Oh, se a l’é për l’òn ëdcò Coppi a l’é ’ndait an guèra ! Berto - Si, ma ’l pì gorègn a l’é Bartali ! (a-i riva Carleto con la cartèla a tracòla piorand) Pinòt - Ma còs tl’as fàit, ch’it ses tut ëspòrch ! Berto - Còs a-j’é da piorè parej, varda come tl’as rovinà le braje ! Ades it sente toa mare ! Carleto - (suvandse le lerme) Ma a l’é pà colpa mia… a son stàit coi doi là… Berto - Chi a son coi doi là, conta Carleto - Si, i soma surtì da scòla e l’oma giogà ’n pòch a la pelota con na bala dë strass… peui a son passàje doi pì grand che a l’han piane ’l balon e a vorijo pì nen dejnlo… peui a l’han cominsà a dì che noi italian i soma spòrch e che spussoma… e mi i l’hai daje an pugn ! Berto - Brav, bin fàit… arcòrdte che ’l prim ch’a bat a l’ha sempre rason ! Carleto - Si, ma chiel a l’ha damne doi Nucio - Sa, piora pì nen e ti mostrije nen parej Pinòt - Berto a l’ha rason: ël prim ch’a bat a l’ha sempre rason ! Nucio - E alora come mai na sman-a fà it ses rivà a cà con n’euj neir ? Pinòt - Oh! A-i era un che a l’ha ’nsultame… a l’ha dime: italianos de mierda,

ladri, ci portate via ël trabacho ! Nucio - E alora ? Pinòt - I stasija për fichèje ’n lordon… ma a l’ha batù prima chiel ! Berto - Sa, adès basta con ste stòrie, Pinòt va a ciadlè le bes-ce che mi vad a fé ’n pòch d’erbaja, ’ndoma su, lest… (Berto e Pinòt a seurto, a resto mach Nucio e Carleto) Nucio - Sa, piora pì nen e daje pà da ment a l’on ch’a diso j’àotri… Còs it veuli… l’erba grama a l’é cola ch’a chërs ëd pì! E peui arcòrdte che le paròle dl’aso a vòlo pà ’n cel… Sa ven con mi che ’ndoma ’nt la vigna a pové le vis


33

Carlèto - (siuvandse le lerme) Ma mi i son pà bon a povè ! Nucio - Ma mi it mostro, it ses già grand e a l’é ora ch’it amprendi a povè, a l’é pà difisil… Però quand i rivoma ant la vigna fa pian, fa nen ciadel Carleto - Përché, a-i é quaidùn ch’a deurm ? Nucio - No, d’avril a canto le colin-e, ma la vis l’ha pians… Fé adasi che a-i é na mare ch’a la pians… Carleto - Ma le vis a pioro ? Nucio - Certo che a pioro… d’avril lor a buto le prime gëmme e a-i seurto an pòch d’eva, l’umor… coma as dis… a son le lerme ’dla vis che arnàss… e alora a venta fé pian, che a-i é na mare ch’a pians… a l’ha scrivulo ’n poeta ! Carleto - Ëdcò noi stamatìn i l’oma ’mprendù na bela poesia a scòla da la magistra cola ch’an parla an piemontèis… Nucio - Dabon… e alora sentoma... dài… contla Carleto – Ma im ricòrdo mach ‘l titol :” La patria cita” Nòno, ma còs ch’a l’è la patria ? La magistra a l’ha spiegànlo,ma mi i l’hai pà capìlo da bìn Nucio - La nòstra patria, me car Carlèto a l’é ’l nòstr Piemont… (a-i caressa ij cavej) Carleto - Quand i torneroma a nòstra cà ? Nucio - An bel dì, fòrse, i torneroma… Përché belesi, at piass nen ? Carleto - Si, però… (a passa Pinòt con strass an man) Carleto - (a lo ciama) Pinòt, Pinòt (a i corre d’apress) Pinòt - Còsa ch’a-i é ? Carleto - Pedro ’l postin a l’ha dame na littra për ti ! (a tira fòra d’an sacòcia na litra tuta storcionà) tè pija ! Pinòt - It l’as pròpe guernala da bin né… Ma… a ven da l’Italia… a sarà Virginia (a la duverta e a less ad àuta vos) Caro Pinòt, sono contenta che tu sia diventato ricco sfondato, così io ti amo di più, përché la zia Chinòta dice sempre che è meglio un moroso ricco che un moroso povero. E così visto che tu adesso hai un mucchio di soldi e tante giornate di terra e tanti campi da fare andare non ti preoccupare che noi ti daremo una mano. E non vendere le altre due cascine che hai, possono sempre servire. E tieni da conto le 50 vacche che hai, possono venire a taglio per quando ci sposeremo. E noi presto ti faremo una sorpresa che neanche te l’immagini. E i soldi mettili sotto il matarasso o sotto una pianella. Ciao. Tua Virginia. Un bacio dalla zia Chinòta . Nucio - Parla pà, i lo savìjo nen ch’it l’avejse tante giornà ’d tera e due o tre cassin-e. Contacc! Ma alora it ses pròpe rich ! Ma le cassin-e andova a son ? Pinòt - No, i son anventamie për fé bela figura con Virginia ! Si, fòrse i l’hai esagerà ’n pòch, ma tant chila a l’é ’n Italia, a ven mai pì fin-a si an Argentin-a Carleto - Ma tl’as anche 50 vache ? Pinòt - Ma no, i l’hai scrivuijlo për deme ’n pòch d’amportansa. Tuti a disìjo che ’n America as fan i sòld e mi vorija pà che a saveisso che mi… che mi… i son


34

sempre al pian dij babi ! (as grata la testa) Nucio - Sòld a fa sòld,poj a fa poj Pinòt - Ma dime ’n pòch Carleto, quand a l’ha datla la littra Pedro ? Carleto - Ier, cioè doi o tre di fa… si fòrse na smana… Ma a l’ha dime ch’a l’era d’ën

pòch ch’a l’era rivà Pinòt - Ma a l’é pì ’d’un mèis che a l’é rivà. Varda la data… 10 marzo 1949 e adès i soma a metà d’avril. Altròche jer ! Giuda fauss it podij anche démla prima ! Carleto - Eh, i son dësmentiamne Marieta - (seurtend da ca) Ma crijè pà tant fòrt che Lusiòta a l’ha la frev E Menico a riva ancora nen ? A l’é n’ora che i l’hai mandalo a ciamé ’l sètmìn Nucio - Ma ti ’t lo conòsse ? Marieta - No, ma a l’han dime che a l’é brav, che a fa anche ’l mensinor e a conòss tute j’erbe Nucio - Ma come a së s-ciama ? Marieta - I lo sai nen, ma che ’mportansa ch’a l’ha ? (a-i riva Menico ëd corsa) Menico - A l’é si ch’a riva ! (a intra un monsù con na longa barba e un capel an testa e mal vestì, con un vej sacapan a còl) Setmin - Bondì ! Andova ch’a l’é ’l malavi ? (a parla a s-ciancon con un ton malgrassios) Nucio - Ah, ma alora i seve piemontèis ! Marieta - Ma che ’mportansa a l’ha, ch’a ven-a, ch’a ven-a anans... a l’é na cita, a l’ha la frev (Marieta a intra ’n ca seguìja da Setmin) Nucio - Mi sai pà përché, ma a m’ësmìja nen na facia neuva Pinòt - Ëdcò mi a m’ësmija d’aveilo già vistlo, ma sai pi nen andova Ginòta - (mostrandse a la porta ’d ca) Pinòt, lesto va a pié ’n pòch ëd brenn da fé ’d papìn… fa an pressa che ’ntant mi fass beuije l’eva! (Pinòt a seurt ëd corsa) Menico - Ma a fan bin i papin ? Ginota - (mostrandse torna) Menico cor, va ant l’òrt a pié an pòch ëd rosmarìn e un

pòch ëd pnansëmmo. Nucio - Ma a còs a serv ? Ginòta - A fé un papìn spessial e peui a-i fa beive anche ’n decòt con d’erbe ch’a l’ha fàit chiel. Lest, fé an pressa ! (a-i riva Pinòt con un sachèt an man) Pinòt - A basta tut sòn ? Ginòta - Pòrtlo ’ndrinta e dailo al setmin (Pinòe a intra ’nt’e-ca) Nucio - Ma a l’ha la frev àuta Lusiòta ? Ginòta - A l’ha tuta la facia rossa e a l’ha ij sudor… (a intra ’nt’e ca, e a riva Berto) Berto - Com a stà Lussiòta ? Nucio - A l’é rivaje ’l setmìn… A l’ha nen na facia neuva, a m’ësmia ’d conòsslo… ma sai nen chi ch’a sia, an ricorda quàidùn ma... Berto - Impossibil, a l’é la prima vòta ch’a ven da noi… forse it l’as vistlo a la fèra ëd Santa Fé quindes dì fà Nucio - Im n’arcòrdo nen, ma fòrse më sbalio (a seurt Marita seguìa dal setmin) Marieta - Alora grassie ch’a l’é ’mnùit , còsa i podoma deje ?


35

Setmin - Gnente, mi i l’hai damanca ’d gnente ! (a parla a s-ciancon e con ton malgrassios) Marieta - Alora grassie, ma ij papin ij deuvo fèje për vairi dì ? Setmin - Doman a l’avrà pì nen la frev… Feje bèive ’l decòt che i l’hai dave (ancamin ch’as n’andasija senza saluté, tirandose ’l capel an s’ij’euij, Nucio a lo ciama) Nucio - Lice ! Setmin - (ël setmin as fërma ’d colp e a dis) Mi më s-ciamo nen Lice Nucio - Si, it ses ti, Lice ’l machinista dla machina da bate ’l gran… si, it ses pròpe ti, i l’hai arconossute… Lice ’l barrierant… Setmin - I l’hai già divlo, mi io son nen Lice (a-i vòta le spal e a fa për andesne) Berto - Si, a l’é chiel, col ch’a l’ha massà la fomna ! (Berto e Marieta a fan quàich pass andarera, antramentre da la ca a seurto Ginòta e Pinòt) Marieta - Oh, Maria Vergine ! Lice, si, a l’é pròpe chiel Lice - (Ël setmin con vos decisa) E bin si, i son mi… e alora ? Berto - Ma ij carabinié a l’han sërcate daspërtut Lice - (sempre con malgrassios) Ël prim ch’am denunsia a l’é na përson-a mòrta ! Nucio - (a-i s’avzin-a) Si a j’è gnun ch’at denunscia. Avej nen paura… Berto, va an cròta e pija na bota ’d dossèt, che i la distopoma ! Lice - Mi i beivo nen Nucio - Lice, sta tranquil… Noi l’avijo damanca e ti e ’t ses amnùit, perciò voroma

ringrassiete. Noi diroma gnente a gnun… Sètte e beiv an bicer con noi (Berto a seurt e a riva ’dcò Menico che con Carleto a scota da dëstant) Lice - (as gava ’l capel e as seta) E bin, un bicer i lo beivo Nucio - Ma coma ch’a l’é ch’it ses rivà fin-a belesi ? Lice - Quand i son scapà dal pais, i carabiniè am dasìjo la cassa, j’ero come la levr con tuti ij can da darera. Alora i son scapà ’n Fransa travers lë montagne, i l’hai pagà na guida, 5 mila lire ! Lasaron dël bòja. I j’ero ’n quatr, con mi a j’ero doi sicilian e un bressiàn che a vorìjo ëspatriè ’n Fransa. Col bastard a le piassè ij sòld, peui a l’ha lassane lassù an mes a-i giassè. A l’é scapassne,

e noi i l’oma continuà. I doi sicilian con le scarpe rote… a son finì ant un pressipissi, a son rotolà per 100 meter. A son mòrt, ël brescian a l’é finì ant un canalon e mi i son salvame, ma son stàit tre nèuit lassù con la nebia. I son piame na mesa polmonite. Peui, sai nen come, i son rivà giù an sla piana, l’hai trovà na cassin-a e i son ficame a deurme ’n sël pajé. La cassin-a a l’era ’d na veja che a l’ha salvame, pròpe con i papin. Chila a fasija la mensinòira e a l’ha mostrame ël mestè. An contava che tuti j’ani belelà, sle montagne a-i na meurijo tant d’italian che a veurijo andé ’n Fransa për travajè. Im trovava bin, ij’ë giutava a fé ij travaj. Ma ij carabiniè am dasìjo la cassa, alora son riuscì a ’mbarcheme për l’America e adess i son belesi. L’hai girà vàire pais e i l’hai trovà ’d piemontèis ch’a l’han giutame, ma un a l’ha denonsiame, e alora i son torna scapà…

Berto - (Ariva con la bota e a-i sporze un bicer) Beiv na vòta. A l’é dossèt, a l’è


36

l’ultima bota ch’i l’oma portà da l’Italia Pinòt - E i l’oma portà anche le vis da l’Italia : nebieul, barbera, bonarda, fin-a la

lignenga. As podrìja nen, ma noi l’oma stermaje sota la giaca, e da si doi ani cheujeroma le prime uve

Nucio - Eh si, a-i va 4 ani prima che la vis a don-a l’uva, ma peui, l’avroma ’d vigne come ant ël nòstr Piemont. belesi la tèra a l’è bon-a Lice - Mi l’Italia la rivedrai mai pì…. Bin (as àusa dòp d’avej beivù) Ades iv saluto a veul dì che ij cambierai torna pais, adès che i l’eve arconossume Nucio - Fërmte, it peuli nen scapé tuta la vita Lice - Si, l’hai pensaje tante vòlte ’d consegnème a la giustissia, ma a l’é sempre mancame ’l corage… Bin, iv saluto… e grasie del vin… (Fa për andesne) Berto - Speta, ten, pija la bota… e grassie per Lussiòta… (Lice a seurt fasend un cit segn ëd salut) Marieta - Mi sai nen, ma am fà pen-a… Certo che Nosgnor a paga tard ma a paga larg Su Ginòta ’ndoma a fé ij papìn a Lussiòta (peui a-i masnà) e vojàotri andé a cheujie ’n pòch ’d girasoj për fé la salada, fòrsa andé ! Carlèto - Ma mi i deuvo ’ndé a povè le vis con nòno ! Nucio - A l’é tard, sa ’ndoma a cheuje ij girasoj che l’hai pròpe veuja ’d mangeme na bela salada con j’euv dur. (Marieta e Ginòta a intro ant-e ca e Menico e Carleto a van con Nucio) Berto - Col dì ch’a-i era la fësta e noi balavo, m’arcòrdco che chiel a l’é rivàsne col cotél pien ed sang… i lo desmentierài mai pì! Pinòt - A disìja: Lasseme sté… dime gnente… lasseme sté... A l’avja doi euj ! Berto - Eh sì, serte fomne a son la ruvin-a Pinòt - Sicur, a l’han pà tuti la fortun-a ’d Flipòt… Chiel ades che a l’é sposasse con un-a ’dsì dël pòst… a l’é sempre bin vesti, la camisa stirà, a mangia bin, bin taconà… A l’ha pròpe avù na bela fortun-a a sposé Consuelo ! Pròpe na brava fomnin-a Berto - Nò, a l’é pà l’òn… la vrità a l’é che Consuelo a l’ha mostraje a stiré, a cuse, a fè da mangé Pinòt - Sarà, ma mi i veuj sposeme, an dì ò l’àutr i faso ven-e belesi Virginia da l’Italia e foma l’afé ! Berto - Si, però quand ch’a riva e as n’ascòrs ch’it l’as doe taole ’d tèra ’nvece ’d

50 giornà com it l’las scrivuje, l’hai paura ch’a torna ’ndarera con ël prim piroscafo !

Pinòt - Ma no, figurte, a l’é pà ’l tipo, e peui chila a l’é annamorà ’d mi… e i mi sai

come traté le fomne : caròta e baston e ciùto, con mi as àussa nen la vos ! Berto - Si, ma ’rcòrdte l’òn ch’a disjio i nòstri vej… la morosa a l’é ’l lait, la sposa ’l

bur e la fomna ’l formagg dur Pinòt - Costa i l’hai pà capìla tant bin Berto - Sa, adèss piantomla lì e ’ndoma a fé quàicòs che l’oma già perdù tròp temp ancheuj (ij doi a seurto peui i rivo Virginia e Magna Chinata con le valis e


37

fagòt) Virginia - A-i é ’l padron ? Chinòta - L’avroma peui pà sbalià l’andrìss ? Virginia - Nò, l’andriss a l’é giust, Pinòt a l’ha scrivùmlo diverse vòte… (tira fòra un feuj ëd carta e a les) Via della Casida de Alma 13 – Rosario – Argentina A l’é belesi… Chinòta - A-i é gnun ? (peui ad àuta vos) Ehi, Marieta ! Nucio ! A-i é ’l padron ? Virginia - Ommi, i son emossionà ! Ma Pinòt andova ch’a l’é ?

(a seurt Marieta da ca) Marieta - Chinòta ! Virginia ! (a s’ambraso) Ma che sorprèisa ? Steve tuti bin ? Chinòta - Speta che im seta… i son bele straca, ’l viagi a l’é stait long e mi i l’avija

mai vist ël mar… che d’eva ! che d’eva ! A finija pì nen … 22 dì an sël piroscafo !

Virginia - Su, lamente nen che adès i soma rivà ! E Pinòt ? Marieta - A deuv esse për si ’n gir… forse a l’é ant ël prà… Da l’àutra part dla strà. Virginia - Alora ij’ë vad ancontra, ij’ë fàso la sorprèisa ! Marieta - A l’é pròpe annamorà ! Ah che bel esse giovo ! Ma conta ’n pòch, come

mai seve belesi ? Ah, ma come i son contenta e conta… conta ’n pòch dël nòstr Piemont, dël nòstr pais… it savèisse i l’hai ’n magon, na nostalgia… un dì ò l’àutr i pijo me fagòt e parto, torno ’n Italia !

Chinòta - Ma belesi iv treuvi nen bìn ? E Nucio e Ginòta e Berto e i masnà ? Marieta - Berto e Ginòta a stan bin, ma Nucio a pensa sempre a nòst pais, anche

chiel a veul torné, a dis che a veul meuire ant la sua tèra Chinòta - A pròpòsit… i l’hai ’n feuj da fèje vëdde a Nucio… a l’é ’d Gioanìn

dla tòla… It n’arcorde ? A sercava sempre sua anima… E bin, a l’ha artrovala… A l’é mòrt st’invern andrinta a la stala ’d Trumlin ël Servaj… si, sas Trumlin, col che ogni doe paròle a disìja tre bëstëmmie. Si, col ch’a fasija l’alevament dij bigàt... St’invern a son mortije tuti !

Marieta - Ma còs t’em dise… alora t’em pòrte nen ëd bon-e neuve Chinòta - Bè, si… l’àutr ani a son staije le elessìon e manco mal che a l’han vinciù i

preive, se nò, a lo disija sempre ’l sor prevòst don Vincens… pensa che ij Russi a l’avrijo portà tuti ij cavaj da la Russia a bèive ’n San Pietro ! Oh già, e a l’avrijo occupà l’Italia e fàit la rivolussion !

Marieta - Misericordia, Chinòta, còs t’em conte ! I russi dal Papa ? Chinòta - Ohggià, i l’oma scampala bela. Manco mal che Don Vincens a l’é passà ’n

tute le cà a mostren-e com i duvijo voté. A l’é mach Trumlin che a l’ha pà lassàlo intré ant-e cà, a l’ha mandalo via bëstëmmiand !! A l’é për l’òn che Nosgnor a l’ha punìjlo… a l’ha faje meuire tuti ij bigàt ! Për fòrsa, ogni paròla, tre bëstëmie !

Marieta - E parei a son mòrtie i bigàt ? Chinòta - E si, a l’avijo già fin-a ij cochèt…


38

Marieta - Si, ma a venta dì che Trumlìn a l’ha mai avù tanta fortun-a Chinòta - Già, l’àutr ani a l’era mòrtie anche la fomna ! Marieta - Ma chi? Madlinìn, la fija ’d Fredo ? Chinòta - Si, pròpe chila e alora Trumlìn a l’ha campà an aria ’l capèl Marieta - Còm a sarìja a dì ? Chinòta - Si, a vorija ’ndèsne dal pais ëdcò chiel, a soportava nen ël dolor… e alora ’n bel dì a l’ha pià ’l capèl e a l’ha campalo an aria e a l’ha dit “Se ’l capel a robàta con l’ala vers ël Monvis, i parto për l’America, se l’ala a l’é girà anvers ël Rociamlon i vado an Fransa... A l’é partì për l’America ! Marieta - Ma ’ndova a l’é andàit ? Chinòta - Gnun a lo sa… A l’é partisne na matìn sensa dì gnente a gnun (a intro Virginia , Nucio e ij doi gagno) Virginia –Pinòt i l’hai nen trovalo, an compens i l’hai trovà Nucio e i doi masnà Nucio - Ciareja Chinòta, che piasi !!! Virginia a l’ha dime che i l’eve fàit un bon viagi… Ma come mai da ste part? Chinòta - I soma mnùita per le nòsse Nucio - Ah si ? E chi a l’é ch’as mària? Virginia - I son mi la sposa! Nucio - Ti ? E con ch’it marie ? Virginia - Oh bela… con Pinòt ! (Sorprèisa general) Ma a l’ha dive gnente ? Marieta - Verament… a l’ha mai… si, chiel a l’é un che a ciacjàra pòch… Virginia - Strano, a l’avija scrivome che a l’avrija preparà la ca neuva e a l’avrija

vendù na cassin-a… për sposesse… chiel ëd cassin-e a n’ha tre… e peui tanta tera… diverse giornà ! (Marieta e Nucio as vardo stupì)

Menico - Noi podoma andé a gieughe a le bije ? Carleto - Nò, giogoma con la flècia ! Nucio - Sa, rusé nen e ’ndé pura! (ij doi gagno a seurto) Virginia - E alora ? Marieta - Ecco Virginia, a vòte a-j’òmo a-i pias blaghè e alora a-i conto ’n pòch gròsse Virginia - Com a sarija a dì ? Nucio - Ecco, për ditla giusta… Pinòt at veul bin… però… (a intra Berto con ’n rastel an sla spala) Berto - Giuda fauss ste galin-e ! Oh… che sorprèisa, ma varda chi ch’a j’é belesi ? Ciao Virginia, bondì Chinòta! (a-j’ambrassa peui a crìja) Ginòta, Ginòta, ven-a a vëdde chi ch’a-j’é sì… ! (a seurt Ginòta) Ginòta - Ma còs ch’a-j’é ! (peui a vëdd le doe fomne) Oh, ma l’é pà possibil ! Virginia ! Chinòta ! Ma quand ch’i seve rivà !? Chinòta - I soma pen-a rivà adès ! Ginòta - Ma come mai ? Podrìje avisene… L’eve pà scrivùne ch’i rivave


39

Virginia - Vorijo feje na sorprèisa a Pinòt, ma ’ndova ch’a l’é ? Berto - A l’é belesi, da si an pòch a riva. Ma come mai belesi an America, e l’eve fait un bon viage ? Chinòta - Parla nen del viage ! Comunque i soma sì Virginia - Son amnùita belesi për sposeme Berto - Për sposete… e con chi të spose ? Virginia - Ma con Pinòt, mè moros… chiel peui adès a l’ha fàit fortun-a, a l’ha doe ò tre cassìn e, tanta tèra… vojàotri pitòst, asmija che i l’abie nen fàit tanta fortun-a… (as varda d’antorn) Nucio - Beh, i podoma nen lamentésse… però mi tornerija volenté a mè pais Marieta - Anche mi Berto - Ma nò, a së stà pà mal, a l’é mach la lenga che i l’amparo nen Virginia - Pinòt anvece a l’ha scrivùme che chiel lë spagneul a lo parla benissim ! Berto - Oh, s’a l’é mach për l’òn chiel a lo subia lë spagneul! Virginia - A si, përché a l’ha dime che a l’ha na desèn-a ’d garson a sò servissi e con

lor a parla mach lë spagneul… A më scivija sempre “mi querida” mi hermosa” “te quiero” e parei i l’hai ’dcò studiàlo ’n pòch mi… Sa, se i deuvo comandé, si se i deuvo fé la padrona… E peui i l’hai fin-a ’amparà ’l tango. Pinòt a l’ha dime che chiel a bala bin ël tango col casché ! (tuti as vardo stupì)

Berto - Ah, ël casché a lo fa bìn, a pija serti plònsj ! Nucio - Sent, Virginia, sette si e scota Virginia - (ambarassàja) Còsa ch’a-i é ? Nucio - Ecco, fòrse a-i é ’n pastìss… fòrse Pinòt a l’é nen tant bon a scrive ò fòrse ti tl’as nen capì tant bìn l’òn ch’a vorìa dite Virginia - Come a sarìja a dì ? Mi i l’hai capì benissim, mi sai lese e scrive ,i l’hai fàit la quarta elementar! Nucio - Ecco sai nen come ditlo… Pinòt a l’é ’n brav fieul, at veul na bìn da meuire chissà com a sarà content ëd vëdte… a l’é giovo, a l’ha veuja ëd travajé … però … Marieta - A l’ha nen na lira ! Berto - Si, ’nsoma, a l’ha contate ’d bale ! Chinòta - Còsa ? Oh Maria Vergine, am ciàpa mal… a l’é mei ch’im séta… An ciàpa na caodan-a… (as seta e Ginòta a-i fà d’aria) Virginia - L’é nen vera ! A l’é pà possibil… a l’ha dime che a l’ha tanta tèra e tante bes-ce… e che mi i sarai la regin-a dl’Argentin-a ! Nò, a peul pà esse ! Marieta - Sent, bela cita… l’amportant a l’é vorèise bin… mi e Nucio quand i soma marijasse i l’avijo gnente, epura soma sempre vorsùsse bin e soma fasse bon-a compania… E vojàotri i seve giovo e i l’eve tuta la vita danans Virginia - Costa sì am la paga… Ah, se am la faso paghé ! I l’hai traversà ’l mar për feme pié ’n gir… (a piora ant ij brass ëd Ginòta) Ginòta - Su, fa nen parèj, che tut as ragià… a l’é sì ch’a riva… (as sent canté “la Paloma” e a intra Pinòt cantand, peui vedend Virginia, as fërma restand ambajà)


40

Pinòt - Es la paloma blanca como e la nieve... e na paloma… blanca… como… (a crìja e a lassa casché ’l sac che a l’avìa ’n spala) Virginia ! (a-i cor ancontra slongand ij brass, Virginia a-i mòla në sgiaf chijandie) Virginia - Puerco !! Pinòt - Ma còs dis ? It parle spagneul ? Virginia - No, i parlo piemontèis ! Ciàpa sòn! (a-i molla n’àutr ësgiaflon) Pinòt - Ma còs a-i capita ? It ses mata ? Virginia - Ven an Argentina, i l’hai tre cassin-e, 40 giornà ed tèra ! Pinòt - Mi schërsàva… e peui la tèra c h’i l’hai a son ne 40 giornà, ma i n’hai squasi doe tàole Berto - 70 meter… n’òrt! Le giornà a son scursasse Virginia - E le bes-ce !? I l’ha pì ’d 50 bes-ce ! Pinòt - I l’hai esagerà ’n pòch, ma ’d bes-ce i n’aj… Berto - Doi cunij, quat galin-e e ’n pito Pinòt - Si, ma a l’é pà pòch ! Virginia - Doi conìj, quat galinn-e e ’n pito ! Puerco !! Chinòta - A mi am ciàpa n’àutra caodan-a… Marieta - Sa, adèss basta… se iv veuli bin vë sposi e peui col temp fareve fortun-a Virginia - Nò, a l’é pà possibil, che figura, che dësgrassia (a scapa fòra) Marieta - (a Pinòt) E ti còs it fas, vaje daprès, cor ! (e a lo pussa fòra, Pinòt a cor) Sa, va, fa nen ’l fòl ! Ah, sti giovo ! Nucio - Ël temp a rangia tut e peui a diso che l’amor a l’é pì fort che ’l bruss ! Chinòta - Ma mi adès còs faso, i l’avija preparaje tut ël corredo… doi linseuj, tre

fëdrëtte, doe tovaje col pissèt… Nò, mi torno an Italia Marieta - Prima i marioma sti doi annamorà, peui i torno ’dcò mi ’n Italia Nucio - A dì la vrità am piasrija ’dcò a mi arvëdde le nòste montagne…’l Rociamlon, ël Monvis… Berto - Quand ël Monvis a l’ha ’l capel ò ch’a fa brut ò ch’a fa bel Ginòta - Piantla lì ’d dì tavanade… però anche mi ogni tant i penso al nòstr bel Piemont… chissà quand i lo rivedroma (as suva na lerma) Nucio - Un dì ò l’àutr i torneroma e alora a sarà un gran bel dì… Chinòta - Nucio… deuvo deve na ròba… a l’é ’n feuj che i l’oma trovà ’n sacòcia a

Gioanin dla tòla, che an disja sempre che a vorija vëddei ’l cel, si ’l cel, chiel a parlava sempre del cel… e vardé ’n pòch còsa l’oma trovaje ’n sacòcia… (a-j’ëspòrs un feuj ëd carta strafognà; Nucio a lo pija,a lo slarga e a les ad àuta vos)

Nucio - “Cel Piemontèis” Nòstr cel l’è ‘ncora nen col cel famos ch’a fa l’arciam d’Italia ai foresté. L’è ‘n cel da montagnard e da bergé : nivol sovens e mincatant nebios.


41

Però quand ch’a së specia ‘n sij giassé quand ch’a së slarga pasi e luminos

e quand ch’a rij ,giojos come në spos, su camp e vigne,che bel cel ch’a l’è ! E peuj l’è nòstr,l’è ‘l cel dël nòstr paìs l’è ‘ndoa ch’a ponto ij vei lë sguard profond e le maraj a s-ciairo ‘l Paradis … E ‘l Piemonteis, possà da sò travaj, l’ha bel giré la tèra e vëdde ‘d mond, ma ‘l cel, sò cel, a lo dësmentia mai . (A sponto-si tutti ij’autri, un për un as avvisin-o e ressito ‘n vers ëd un’autra poesìa ëd Nino Costa) Berto - La mia patria a l’é là sla montagna Ginòta - a l’é sla montagna servaja Nucio - Con j’alpin ch’a deurmo sla paja Marieta - Con ij soldà sensa pan e sen’arma Berto - La mia patria a l’é là sla montagna Ginòta - lontan da sto momd ch’a mercanda Nucio - na grupia, un bindel, na coron-a Marieta - La mia patria a l’é là sla montagna… (a intro Virginia e Pinòt tënendse për man e a ‘ntono la canson) MONTAGNE DEL ME PIEMONT (tuti ’n coro le stròfe dla canson, nen ël parlà)

FIN Rivoli maggio 2009


Documents

E l’America l’é lunga l’é largacopioni.corrierespettacolo.it/wp-content/uploads/2016/12/ROGGERO … · L’eira ’na cort ëd campagna. An sl’ësfond, la muraja scrussìa