№50 (29281) 14 НАУРЫЗ, С�РСЕНБІ 2018 ЖЫЛE-mail: info@egemen.kzwww.egemen.kz TWITTER.COM/EGEMENKZFACEBOOK.COM/EGEMENKZ

1919 жылғы 17 желтоқсаннан

шыға бастады

ЖАЛПЫҰЛТТЫҚ РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ГАЗЕТ

ОРЫНСЫЗ МАҚТАН – МӘДЕНИЕТСІЗДІК КӨРІНІСІ

10-бет

Дархан�МІРБЕК

ТҰЛҒАЛАРТАҒЫЛЫМЫ

6-бет

Арнұр АСҚАР

ЭКОНОМИКА

ЗЕРДЕ

ДИДАР

9-бет

12-бет

ҚОҒАМ

5-бет

СИЫР БАҚСАҢ, СИММЕНТАЛ БАҚ, СҮТІ БҰЛАҚ

6-бет

НАШАҚОРДЫҢ НАЛАСЫ

АР-НАМЫСТЫҢ АҚТАҢГЕРІ

АБАЙДЫҢ ЕРЕКШЕ БЕЙНЕСІ

Нұрсұлтан Назарбаев кез-десу барысында Қазақстан мен Оңтүстік Корея арасындағы сауда-экономикалық қарым-қа тынастың дамып келе жат-қанын жəне оны əрі қарай ны-ғай туға мүдделі екенін атап өтті.

– Қазақстан Корея Рес-пуб ли касымен жақсы қарым-қатынас орнатқан. Елдері міз арасындағы тауар айна лы-мының көлемі екі миллиард долларға жуықтады. Сіз дер-дің тауарларыңыздың біздің елге Ляньюньган порты ар-қылы келіп жатқаны қуан-тады, онда біздің логис ти-калық терминалымыз бар. Қа зақстан Кореямен жаңа

жəне цифрлы технология, индустрияландыру, медици-на жəне басқа да салаларда ынтымақтастық орнатуға ниет-ті, – деді Қазақстан Президенті.

Сонымен қатар Мемлекет басшысы Қазақстан мен Оңтүстік Корея арасындағы парламентаралық қарым-қа-ты настарды нығайтудың жəне

оларды дамытудың маңыз ды-лығына назар аударды.

Чон Се Гюн кездесуге жəне екіжақты қатынастар мəселесін талқылауға мүмкіндік бергені

үшін Нұрсұлтан Назарбаевқа алғыс білдірді.

Ұлттық Ассамблея спи-кері Астананың қарқынды дамып келе жатқанын айтып,

Қазақстанда өткен жа һан дық іс-шаралар – халық ара лық ЭКСПО-2017 маман дан ды-рылған көрмесі мен Дү ние-жүзілік XXVIII Қысқы уни-вер сиадаға жоғары баға берді.

Чон Се Гюн екіжақты бай-ла ныстың стратегиялық сипат-та дамып келе жатқанына тоқ-талып, «Қазақстан-2050» Стра-те гиясының мақсаттарына жету жолында Корея Қазақ-стан ға серіктес болуға дайын екенін атап өтті.

Бұдан бөлек, Ұлттық Ас-самб лея спикері өткен ға сыр -дың 30-жылдарында Қазақ стан -ға жер аударылған этнос тық корейлерге көмек қо лын со зып, қолдау көрсеткені үшін елі міз-дің халқына алғыс білдірді.

Сонымен қатар Чон Се Гюн Қазақстан Республикасы Пар-ламенті Мəжілісінің спикері Н.Нығматулинмен кездесіп, екі ел парламенттері арасындағы ынтымақтастық туралы ке-лісімге қол қойылғанын айтты.

Сурет Президенттің баспас�з қызметінен алынды

Екіжақты байланыстардыңстратегиялық сипаты

––––––––––––––––––––Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев Ко рея Республикасы Ұлт тық Ассамблеясының спи кері Чон Се Гюнмен кез десті, деп хабарлады Қа зақстан Республикасы Пре зидентінің баспас�з қызметі.––––––––––––––––––––

EUR/KZT 394.69 USD/KZT 320.55 RUB/KZT 5.64 CNY/KZT 50.69ВАЛЮТАЛАРДЫҢ РЕСМИ (НАРЫҚТЫҚ) БАҒАМДАРЫ:

Гүлайым ШЫНТЕМІРҚЫЗЫ,«Егемен Қазақстан»

Амал мерекесі – еліміздің Батыс өңірі тұрғындары үшін айрықша маңызға ие. Бұл күн – тірлігі шаруашылықпен байланысқан халық үшін табиғат мейрамы, яғни жер аяғы кеңитін, жер-дүние қайта жа-санатын көктемнің мерекесі. Екіншіден, ақ тілектер ақтарылған ақ пейіл, адал жүректің мейрамы жəне ағайын-туыс, ауыл-аймақ жұртының арасындағы туыстық қарым-қатынасты нығайтып, бауырмалдық сезімді арттыратын, ренішті ұмытып, жаңа жыл-мен бірге жаңаша араласа бастауға шақыратын имандылықтың мейрамы. «Бұл күнді батыстықтар «көрісу» деп те атайды. Наурыздың 14-нің ақ таңы атысымен халық жасы үлкендермен, ауылдастары-мен, ағайындармен көрісуге шығады. Бұл, əсіресе, маңғыстаулықтар үшін еш жерде заңдастырылмаған міндет, бұлжымайтын халықтық қағида. Көрісіп кел-ген қонақтарды жылы қабылдап, астан ауыз тигізу – үйдегілерге парыз. Ал көрісудің мəні – бір жылдан бір жылға аман-есен жетудің қуанышы, бір-бірін сау-саламат көру бақытының бұйырғанына шүкір ету жəне алдағы күндерге, келген жаңа жылға жақсы тілектер тілеу.

Кешегі ұлттық құндылықтарды құрсауда ұстаған қиын кезеңнің өзінде халық жүрегінде сақталып, ел арасында сəн-салтанатын, маңыз-мазмұнын жоймаған мереке кейінгі жылдары жаңаша қалыпта, кең сипатта тойлана бастады.

Жыл сайын Амал мерекесін Қаратаудың ең биік шоқысы саналатын Отпан тауда салынған Адай ата кесенесі басында тойлау дəстүрге айналып келеді. Маңғыстаулықтар үшін Отпан тау – қасиетті, əрі та-рихи орын. Қазақ тарихы оқыстан ат ойнатып сау ете түсетін жаугершілік жылдармен өрілген десек, сол қиын кезеңдерде бейқам жатқан ел-жұртты, еңкейген кəрі, еңбектеген баланы, қаракөз қарындасты ел шетіне ентелей енген жаудан сақтау үшін қапы қалмай ертерек қам жасап, азаматтар атқа қонуы үшін «айшылық алыс жерлерден жылдам хабар» беретін биіктік ретінде қастерлі. Бұл белгі – Ұран от. Осы Ұран от арқылы талай қазақтың ауылы шабылу-дан аман қалды, талай қаракөз атқа өңгерілмей өз елі – өлең төсегінде ерке өсті, қанша бозбала тақыр ба-сына көнтері кепе киіп мəңгүрт болудан сақталды?!

Алайда, Отпан биігінде жағылар оттың бүгінгі мəні өзге, ол – өткенге тағзым ету, келешектің ке-мелдігін көксеу жəне оған тілек тілеу, кең-байтақ Қазақ станды мекен еткен қандастарымызды, сон дай-ақ барлық ұлтты татулыққа, береке-бірлікке, тұтас-тыққа шақыру мақсатындағы Бірлік оты. Ұлттық ерекшеліктерді сақтап, ұрпақты елжанды, арлы, иман ды етіп тəрбиелеуге ұйытқы болуды, сондай-ақ хал қымыздың өзіне ғана тəн салт-дəстүрін сақтау жəне дамытуды, төрт тараптағы қазақ руларын бірік-тіріп, бір мақсатқа жұмылдыруды, «Мəңгілік Ел» болу үшін бір жеңнен қол, бір жағадан бас шыға-рып, қазақ болып тұтасуды көздейді. Бұған дейін Батыс аймақта ғана аталып өтетін ерекше мей рам – Амалды бүкіл ел көлеміне таратып, күллі қазақ тың

ағайындық ақжарма пейілмен айқара құшақтасып, аңқылдай көрісуіне бастама беруді мақсат еді. Жыл сайын ауқымын кеңейтіп келе жатқан Амал мерекесі биыл да «Отпан тау» тарихи-мəдени кешенінде Елбасы Н.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласын жүзеге асыру мақсатында жəне «Қасиетті Қазақстан» арнайы жо-басы аясында республикалық деңгейде аталып өтуде. Наурыздың 13-і күні кеште Бірлік оты жағылып, оған зерттеушілер, тарихшылар мен өлкетанушылар, сонымен бірге Мəшһүр Жүсіп кесенесі, Абай-Шəкəрім кесенесі, Қорқыт ата кесенесі, Қожа-Ахмет Ясауи кесенесі, Ұлытау кешені, Ақмешіт кесенесі, Сарайшық кесенесі, Бекет ата кесенесі өкілдері қатысты жəне еліміздің əр өңірі – Жетісу, Арқа, Батыс, Алтай – Тарбағатай жыр мектебі өкілдері мен «Мен қазақпын» мега жобасы жүлдегерлері қатысып, жиылған жұртшылыққа əн-жыр сыйла-ды. Шара Амал күні – 14 наурызда жалғасын табу-да. Оның аясында «Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы» арнайы жобасының жалпыұлттық қасиетті нысандар тізіміне енген 15 тарихи-мəдени ескерткіш пен өңірлік қасиетті нысандар тізіміне ен-ген Маңғыстау өңірінің 28 тарихи-мəдени ескерткіші қамтылатын «Отпан тау – рухани дəстүрдің негізі» тақырыбындағы республикалық дөңгелек үстел өтіп, «Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы» ар-найы жобасы аясындағы өңірдің алдағы уақыттағы жұмыс жоспары таныстырылады. Бұл жоба бойынша Бозжыра, Манаты ата, Бекет ата мешітінің маңында

визит орталықтарын салу, Шайыр, Сенек, Үштаған селоларында сервистік нүктелер ашу жоспарланып отыр. Сонымен қатар өңірдің киелі жерлерін таны-ту жəне дəріптеу үшін бейнероликтер түсіріп жəне төрт тілде шығатын «Маңғыстау аңыздары» кітабын, «Қазақ мифологиясы» атты тұңғыш энцикло пе-диялық жинағын, «Туған өлке» сериясымен архивтік мəліметтер жинағын жарыққа шығару жүзеге асуда.

– Амал күні «Отпан» тарихи-мəдени кешенінде «Армысың, Амал!» атты облыс жыршыларының жыр кеші жəне «Шашу боп жырым шашылсын» атты концерттік бағдарлама ұйымдастырылады. Сондай-ақ облыс қолөнершілерінің көрме-жəрмеңкесі жəне «Аялы ағаш – саялы» тал отырғызу акциясын өткізуді жоспарлап отырмыз. Екі күндік шарада 50-ден астам киіз үй тігіліп, 200-ден астам өнерпаз өнер көрсетеді, ұлттық спорттық ойындардан жарыстар өтіп, ала-ман бəйге ұйымдастырылады. Жүлделерге бағалы сыйлықтар мен ақшалай сыйақы беріледі. Жалпы қатысушылар саны 5000 адамды құрайтын бұл ша-рада қазақ даласының өнері, салт-дəстүрі, ұлттық болмысымызды бейнелейтін қойылымдар қойылып, əн-күйден, жыр-термеден шашу шашылып, қолөнер жəне түрлі тақырыптағы көрмелер жұртшылыққа та-ныстырылады, деді Маңғыстау облыстық мəдениет басқармасының басшысы Пəния Сармұрзина Амал мерекесінің ұйымдастырылуы туралы.

Амал оң болсын, ағайын!

Маңғыстау облысы

Амалға кел, ағайын!

2 14 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ

––––––––––––––––––––––––––––––––Мүдде, әсіресе, ел мүддесі бәрінен жоғары тұрады. Пре зидент Н. Назарбаевтың тап­сырмасы бойынша Индо незияда ресми са­пармен жүрген Қ.Тоқаевтың дітте гені де сол мемлекеттік мүдде. Неге Индонезия? Нелік тен Елбасы бұл елге ерек ше назар аударып отыр? Сенат Төрағасы өткізген жоға ры деңгейдегі нәтижелі кез де сул ер туралы айтпастан бұрын, алдымен осы сұраққа жауап бере кетейік.––––––––––––––––––––––––––––––––

Қазақстан мен Индонезияның арасында ерек-ше атап өтуге тұ рар лық жеті ұқсастық бар.

Бірінші ұқсастық, екі ел де көп ұлтты. Қазақстанда негізгі ұлт – қазақ ұлтынан бөлек 130-ға жуық өзге ұлт өкілдері тұратын болса, Индонезияда 300-ден ас там этностық топтар, соның ішін де явандықтар, сундылар, ма дур-лықтар, малайлықтар, қытай лар (шамамен 5 млн адам), Йе мен нен және Үндістаннан келген адамдар бейбітқатар өмір сүруде.

Екіншісі – көп дінді. Халықтың 85 пайызы ислам дінін (суннит бағытын), 8,7 пайызы – хри-стиан дінінің әр түрлі бағыттарын, 1,8 пайы зы – индуизм, қалғандары – буддизм, конфуцианизм және анимизм діндерін ұстанады.

Үшіншісі – көп тілді. Хал қының саны жағынан әлемдегі 4-ші орынды иеленетін, яғни 260 млн-нан ас там адам өмір сүретін Ин до-незия да халық 700-ден ас там тіл дерде сөй лейді, алайда негі зінен баршасы мем ле кеттік тіл ин до-незия (бахаса) ті лін де сөй ле седі, іс қағаздарын жүр гізеді.

Төртінші – сол көпдінділігіне қа рамастан, екеуі де мұсылман елде рі қатарына жатады. Ин-до незия дүние жүзіндегі ең көп мұсылман халқы бар мемлекет.

Бесінші – екі ел де жерасты кені не бай. Ұлттық даму жос парының бас ты бағыттарының бірі – мұнай шыға ру көлемін арттыру. Барланған мұнай қоры 3,7 млрд баррельді шама лайды. Бүгінде Индонезия аума ғын да жалпы қуаты 1,1 млн бар рель мұнайды өңдей алатын 6-8 мұ-най өң дейтін зауыт жұмыс іс теуде. Ин донезия мұнайы мен мұ най өнім дерін Қытай, Германия, Фран ция, Ұлы британия, Жапо ния, АҚШ, Син-гапур, Аустралия, Ма лайзия, Оң түстік Корея, Тайвань ел деріне сатады.

Алтыншы – екеуі де дамыған мем лекеттер қатарына енуге ар налған стра тегиялық жос пар құрған және сол жоспарды біртіндеп жүзеге асы -рып, қарыш тап дамып келе жат қан мемлекеттер. Бұл орайда, Елба сы Н.Назарбаев «Қазақстан ал-дына әлемнің ең дамыған отыз елі нің қатарына ену міндетін қойды. Өз кезегінде Индонезия эко номика аясын ұлғайту және жедел дамыту жө ніндегі бас жоспарын қабылдады. Бұл ел 2025 жылға қарай әлемдегі эконо микасы ірі он елдің қатарына кіруді көздейді. Осылайша, екі ел өзара тиімді ынтымақтастық аясын кеңейтуге және тереңдетуге мүдделі», – деген болатын.

Жетінші – және ең бастысы, екі ел де ұлтаралық, дінаралық ынтымаққа ерекше көңіл бөледі, ұлыстары айрандай ұйып өмір кешіп жатқан бейбіт елдер қатарынан саналады. Бұл екі елдің арасын экономикалық мүд деден бөлек, әлемдік діндер арасындағы ынтымақ пен бей біт-шілік мәселесіндегі үндестік етене ете түседі.

Оның сыртында, Индонезия Қазақстан үшін үлкен нарық. Діни төзімділікке үндеуде және терроризммен күресте сенімді серіктес.

Міне, осы жеті ұқсастық пен мүдделестік тағы бір үлкен, жоғары дең гейдегі кездесуге жол ашты. Мем лекет басшысының тапсырмасы бойынша Сенат Төрағасы Қа сым-Жомарт Тоқаев 13 наурызда Ин до не зияның Пре зи денті Джоко Видо домен кез десті.

Алдымен Жоғарғы палата Төр ағасы Ин до-незия басшысына Елба сының биылғы қазан ай-ында Қазақ станға мемлекеттік сапармен келуге және Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің VI съезіне қатысуға шақыруын жеткізді.

Қ.Тоқаев Президент Джоко Ви до домен әңгіме барысында Аста надағы дінаралық форум дін көшбас шыларымен қатар әлемдік деңгей дегі саясаткерлер де бір үстел басында бас қосатын үнқатысу алаңы ре тінде мойындалғанын айтты. «Съезд жұмысына БҰҰ Бас хатшысы, көптеген мемлекеттердің бас шылары, халықаралық ұйым-дар дың жетекшілері қатысты. Съез дің діндер мен мәдениеттердің ара сын дағы жалпыға бірдей үнқаты суын ілгерілетуге қосқан үлесі БҰҰ Бас Ассамблеясының қарар лар ында атап өтілді», – деген Сенат Төр ағасы, – «Оң түс тік-Шығыс Азия дағы жетек ші елдердің бірі – Индо не зия мен жан-жақты әрі өзара тиім ді ынтымақтастықты

дамы туға Қа зақстан ерекше маңыз береді. Кейінгі жылдарда екі жақты қаты настардың барлық бағыттары бойын ша, атап айтқанда, сауда-экономи ка лық, аймақаралық, мәдени-гу-мани тарлық және парламент аралық өзара іс-қимыл салаларында оң өзгерістер көрініс тауып отыр», – деді.

Исламдық қаржыландыру сала сын дағы Индонезияның мол тәжіри бесін ескере отырып, Қазақстан тарапы «Астана» халықаралық қаржы орталығы аясында Индонезия қаржы институт-тарын жұмысқа тартуға ықылас білдіріп отыр. Мемлекет бас шысы «Астана» халықаралық қаржы орталығы қызметінің басым бағыт-тарының бірі ретінде ислам қар жыландыруын атаған болатын.

Сенат басшысы Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі ке ңе ске Индонезия өзінің қатысу дең гейін көтеретініне үміттенетінін жет кізді.

Джоко Видодо өз кезегінде Пре зи дент Н.Назарбаевтың Қазақ станға шақыруына орай алғыс айтты және саяси, экономи калық және мәдени екіжақты байланыстарды ұлғайту мақсатында барлық шараларды қабылдау жөніндегі ниетін білдірді.

Сенат Төрағасы Индонезияға сапары бары-сында бұдан да басқа бірқатар екіжақты кезде-сулер өткізді.

Қ.Тоқаевтың Индонезия Ха лық өкілдері кеңесінің Төрағасы Бамбанг Сусатиомен кездесуі өте әсерлі өтті. Әрине аталулары басқа болғанымен заң шы ға рушы әріптестер болған соң парла ментаралық байланыстарды тереңдету мәселелері әңгіме өзегі не айналды. Кездесуге қа-ты су шы лар Қазақстан мен Индо незияның өзара ынтымақтас тығын нығайтуда парла ментаралық құрамның маңызды рөлін атап өтті. Қ.Тоқаев екі елдің заң шығару органдарында қызмет ететін депутаттық достық топтарының жұ мысын өрістетуге шақырды. Өз кезегінде Бамбанг Сусатио Қ.То қаевты биыл қыркүйекте өтетін кон фе ренцияға шақырды.

Жалпы, бұл елде Қазақстанмен сауда-экономикалық, рухани-мәдени, ауыл шаруашылығы, басқа да көптеген салалар бо- йынша тиімді әріптестік байланыс орнатуға деген ықылас басым. Журналистер қауымы да біздің ел туралы көбірек білгісі келеді. Осыған орай, Индонезия Халық өкілдері кеңесінің Төрағасы Бамбанг Сусатиомен кездесуінен соң Қ.Тоқаев келіссөз қорытындысы бойынша баспасөз өкілдерінің алдында сөз сөйледі.

«Индонезия Халық өкілдері кеңесінің Төрағасы Бамбанго Суса тиомен іскерлік және достық тұр ғысындағы келіссөздерде Қазақстан мен Индонезия ынтымақтастығының ауқымды әрі маңызды салалары бо йынша егжей-тегжейлі әңгіме болды. Біз келіссөздер барысында екіжақты ын тымақ тастықты нығайтудағы пар-ла мент аралық үнқатысудың рөліне ерек ше назар аудардық», – деді Төраға.

Индонезия Президенті Джоко Видодоға Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің съезіне қатысуға шақыруын табыс еткенін айтқан Сенат Төрағасы бұл форум жер жүзіндегі ең ірі барлық діни қауымдастықтардың өкілдерін біріктіретін ауқымды үнқатысу алаңы бо-лып табылатынын, дәстүр бойынша ондағы

пікірсайыстарға әлемдегі ықпалды саясат-керлер қатысып келе жатқанын, олардың ішінде БҰҰ Бас хатшысы, Иордания Королі, Финляндия Президенті және басқа да таны-мал тұлғалар болғанын жеткізді. «Біз әлемдегі мұсылман халқы көп елдердің бірі – Индонезия басшысының съезге қатысуы оның жұмысына жаңа серпін береді деп ойлаймыз», – деп атап өтті Төраға.

Қазақстан Сенатының Төрағасы мен Индонезия Халық кеңесшілері конгресінің Төрағасы Зулкифли Хасанмен әңгіменің тақырыбы парламентаралық байланыстарды нығайтудың келешегі туралы болды. Қ.Тоқаев Қазақстанның саяси жүйесінің ерекшеліктері туралы хабардар етіп, Парламент Жоғарғы па-латасының конституциялық өкі леттіктері жай-ында әңгімелеп берді.

Бір қызығы, Халық кеңесшілері конгресінің мүшелері Төрағасы Зулкифли Хасанннан бас- тап кездесуге, галстуксыз, өздерінің ұлттық киімі – бати көйлегін киіп келіпті. «Біз мұны аса сыйлы қонақтарға құрмет көрсеткіміз кел-генде киеміз», деді Төраға. Сондай-ақ әңгіме барысында Зулкифли Хасан «Сіздер Қытай мен Ресей сияқты алып елдермен шекараласасыздар. Жерлеріңіз үлкен, өздеріңіз тым аз екенсіздер, шекараны қалай сақтайсыздар?», деп таңдана сұрады. Бұл 260 мил лионның 18 миллионға қойған сұрағы. Бұл сұраққа Қасым-Жомарт Тоқаев: «Әлемнің кемел ойлы сая сатшылары қатарынан саналатын Қазақстан Президенті Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында-ақ шекараны шегенде-уге ерекше күш салған болатын. Сөйтіп көрші мемлекеттермен қажетті құжаттар құнтталып, келісімдер түзілді, заңдастырылды. Біз нені болса да көршілерімізбен іскерлік, әріптестік жағдайда, заң аясында, бейбіт жолмен шешеміз. Көршіні таңдау мүмкін емес. Ал онымен тату өмір сүру – міндет», деп жауап берді.

Екі елдің белсенді экономикалық байланыс- тар орнатуына логистика, көлік мәселесінің кедергі болып отырғаны белгілі. Сол мәселе Сенат Төрағасының Индонезия Вице-президенті Юсуф Калламен кездесуінде тағы көтерілді. Қ.Тоқаев іске қосылатын жаңа көлік-логистика бағдарларының келешегіне, бірінші кезек-те Қазақстанның «Нұрлы жол» бағдарламасы мен ҚХР-дың «Жібек жолының экономикалық белдеуі» бастамасының ұштасу жоспарына байланысты жаңа мүмкіндіктерге тоқталды. Атап айтқанда, «Қазақстан – Ляньюньган порты (ҚХР) – Азия-Ты нық мұхиты аймағындағы теңіз порт тары» көлік дәлізінің мүм кін дік тері сауда-экономикалық ынты мақ тас тығын тереңдетуге ықпал ете тін болады.

Айтпақшы, Қазақстан мен Ин донезия ара-сында тағы бір ұқ састық бар. Ол екі елде де ауыл ша руашылығы экономиканың басты саласы бо-лып табылатындығы. Егер Индонезия хал қының саны 260 миллион екенін ескерсек, экономикалық бай ла ныстар күшейе түсіп, жүк тасы малы, транс-порт, логистика мәсе лесі өз деңгейінде шешілсе, қазақ стандық ауылшаруашылық өнімін өн ді-рушілерге 17 мың аралдан тұратын алып ел үлкен нарық екені анық.

Әділбек ҚАБА,журналист

САЯСАТ

Келісімге қол қойды––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Кеше Парламент Мәжілісінде палата Төрағасы Нұрлан Нығматулин мен Корея Республикасы Ұлттық Ассамблеясының төрағасы Чунг Се Гюн кездесті. Бұл туралы Мәжілістің баспасөз қызметі хабарлады.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Тараптар екі ел арасындағы сауда-экономикалық, халық-аралық, мәдени-гуманитарлық, сонымен бірге, парламент-аралық ынтымақтастықтың өзекті мәселелерін талқылады.

Мәжіліс Төрағасы Корея Республикасы еліміздің Шығыс Азиядағы маңызды стратегиялық әріптесі екенін айтты.

Кездесуде Қазақстан Президентінің дамыған ел қатарына кіру жолындағы Стратегиялық маңызды бастамаларын сөз ет-кен Н. Нығматулин оларды заңнамалық тұрғыдан қамтамасыз ету жайына айрықша назар аударды.

Мәжіліс Спикерінің пікірінше, Корея Республикасы цифрлы технология, инновациялық даму саласында әлемдік көшбасшылардың бірі. Осы ретте аталған ел парламентінің экономиканы цифрландыру, көлік және логистика, денсаулық пен білім салаларында инновациялық технологияны енгізуді заңнамалық тұрғыдан қамтамасыз ету тәжірибелері зор қызығушылық тудырады.

Өз кезегінде мәртебелі мейман Қазақстанның ең дамыған 30 елдің қатарына кіру мақсатын жақсы білетінін және Қазақстан Президентінің теңдессіз көшбасшылығын, еліміздің жоғары даму қарқынын, бай ресурстарын сөз ете келіп, еліміздің ол мақсатқа жететініне ерекше сенім білдірді. Және осы үлкен жолда Корея Қазақстаннның ең жақын әріптестерінің қатарынан табылатынын атап өтті.

Сондай-ақ Елбасының халықаралық деңгейдегі сарабдал саясатына айрықша көңіл бөліп, Қазақстан Президентінің ядролық қарусыздану бағытындағы батыл әрі нақты қадамдары арқылы үлгі болып келе жатқанына зор ризашылығын білдірді.

Кездесу барысында Парламент өкілдері Қазақстан Рес пуб-ликасы Парламенті Мәжілісі мен Корея Республикасы Ұлттық Ас самблеясы арасында ынтымақтастық туралы Келісімге қол қойды.

Алғаш рет жасалып отырған бұл Келісім, екі елдің Стра-тегиялық ықпалдастығын заңдық тұрғыдан қолдауға мүм-кіндік берумен қатар, парламенттер арасындағы заңнамалық тә жірибені одан әрі ынталандыруға, халықаралық мәселелер төңірегінде ортақ ұстанымды күшейтуге зор ықпал ететін болады.

Осы орайда Нұрлан Нығматулин және Чунг Се Гюн бейінді ко митеттер мен ынтымақтастық жөніндегі топтар арқылы жиі іс-қимыл алмасып, парламенттер әріптестігін жаңа деңгейге көтерудің маңыздылығына тоқталды.

Жүздесу барысында Еуразия елдері парламенттері спи-керлерінің Сеул жиналысы да назардан тыс қалмады.

Тараптар, бүгінде бұл форумның күн тәртібіндегі маңызды мәселелерді талқылаудың қосымша үнқатысу алаңына ай нал-ғанын айтып, 2019 жылы аталған басқосудың төртінші жина-лысын ұйымдастыру қажеттілігіне көңіл бөлді.

«Balapan» арнасында базарлық мол

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Кеше Қазмедиа орталығында «Қазақстан» РТРК АҚ «Balapan» телеарнасы көрермендер назарына ұсынар көктемгі телевизиялық маусымымен таныс­тырып, жаңа тоғыз жобаның бірі – «Bala time» бағдарламасының тұсауын кесті. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Мирас АСАН,«Егемен Қазақстан»

Жиынға Ақпарат және коммуникациялар министрі Дәурен Абаев бастаған мемлекет және қоғам қайраткерлері, зиялы қауым өкілдері қатысты. Ілкімді іс-шараны министр мырза кішкентай көрермендерге арнаған құттықтау сөзімен ашты. «Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев «Бала тәрбиелеу – болашаққа ең үлкен инвестиция» деген болатын. Бұл арна 2010 жылы Президенттің арнайы тапсырмасы бойынша ашылған. Арнаның шығармашылық тобы 7 жылда 300-ден астам теле-жоба дайындады. Бұл бағыттағы жұмыстар жалғасты жемісін береді деп ойлаймыз. «Балапан» телеарнасы сондай-ақ, отандық анимацияны дамытуға да өзінің үлесін қосып келе жатыр. Одан бөлек танымдық, интеллектуалдық, спорттық, ойын-сауықтық бағдарламалар да бар. Жаңа маусымда эфирден көрсетілетін жаңа жобалар да еліміздің кішкентай көрермендерінің көңілінен шығады деп үміттенеміз», – деді Дәурен Әскербекұлы.

Жаңа жобаларды жас жүргізушілер өздері таныстырды. Ал «Balapan – бақытты балалар мекені» тақырыбында өткен теле-маусым таныстырылымын арна директоры Мақпал Жұмабай «168 сағат» хабарында тікелей эфирге шығып, өткен жылдағы толағай табыстармен қоса, арнаның жаңа жоспарларын сөз ете отырып өткізді. Ал эфирді белгілі ақын Қалқаман Сарин тізгіндейтін болады.

Ерекше атап өтерлігі, бұл маусымда «Balapan» арнасы ғылым саласына ден қойып отыр. Айталық, жуырда теле-арна көрермендерге IT технологиялардың қыр-сыры мен ғылыми тәжірибелерді насихаттайтын «Жас ғалым» атты жаңа танымдық бағдарламаны ұсынбақ. Сондай-ақ әкесі мен баласының арасындағы қызықты ойынға құрылған «Бала боп», танымал блогер аналар мен балалар қатысатын «Үйдеміз – үйренеміз» жобалары да көрермендерге уақытты тиімді әрі пайдалы өткізудің үлгісін көрсетеді деп күтілуде. Олармен қоса, өнер-білім, спорт салаларындағы үздік балалардың жеңіске жету жолын бақылайтын «Күнделік» бағдарламасы да жаңа маусымның жағымды жаңалықтарының бірі болмақ.

Тың тоғыз жобалардың тағы екеуі – «Қаламгер кітапханасы» мен «Мүмкіндік» бағдарламалары. «Қаламгер кітапханасы» аты айтып тұрғандай, танымал ақын-жазушылардың кітапханалары мен үздік туындылардың жазылу тарихын таныстыратын танымы мен тағылымы мол жоба болмақ. Ал «Мүмкіндік» бағдарламасында балалар бір күнін түрлі кәсіп иелерімен, олардың жұмыс барысымен танысуға арнайды.

Сонымен қоса, көктемгі маусымнан бастап арнаның кішкентай жиһанкез көрермендері «Саяхатшы balapan» жоба-сына өздерінің шет елге саяхаты жайлы шағын бейнеүзіктер әзірлеп, жолдай алатын мүмкіндік алып отыр. Осылайша ба-лалар да арнаның контентін жасауға тікелей атсалыспақ.

Телемаусымның таныстырылымында ұсынылған жобалар 15 наурыздан бастап эфирден көрсетіле бастайды.

Индонезия – игерілмеген нарық

Рауан ҚАЙДАР,«Егемен Қазақстан»

Жиын барысында Бас про ку-ратураның ресми өкілі Оксана Лос-кутова мәлім деме жасап, Бас про-кура тура «Қазақстанның демо кра-тиялық таңдауы» атты тіркелмеген қозғалыстың заң сыз қызметін анық-та ғанын атап өтті.

«Оны Қазақстанда 20 жылға бас бостандығынан айы руға сотталған Мұхтар Әбіләзов құрған. Әбіләзов сотпен қылмыстық ұйым құрғаны, 7,5 млрд АҚШ долларын ұрлап, ше-телге шығарғаны үшін кінә лі болып танылған. Қыл мыс тық табыстар-ды заңдастыру фак тілері бойынша бір қа тар еуропалық елдерде Әбіл-ә зовқа қатысты тергеу жүр гі зілуде. Ұлыбританияда Лон дон қаласының Жоғарғы сотының шешімімен Әбіл-ә зов пен оның сыбайластарынан 4 млрд АҚШ доллары өндірілген.

Әбіләзов шетелде сот жа засынан жа-сырынып, Қазақстан Республикасы Конституциясының талаптарын бұзып, конституциялық құрылысты күштеп өзгер туді насихаттау мен үгіт теу бо йынша заңсыз әреке-тін жалғастыруда. Интер нет же-лілері, мессенджерлер, сон - дай-ақ әртүрлі әлеу мет тік топтарға па рақ ша лар тарату арқылы Әбі-л әзов белсенді түрде Қазақ стан-ның азаматтарын қоз ғалыс қа қо-сылуға шақы рады, қазір гі биліктің жағымсыз бей несін құрып, қоғамда наразы лық көңіл-күйлер қалыптас-тыруда. Осы лайша, жоспарлы түрде әлеуметтік араздық пен алау-ыз дықты қоздыруда. На разылық акциялардың бейбіт өтетіні тура-лы айтса да қозғалыс басшысы М.Әбіләзов пен оның бел сен ді ле-рінің қылмыстық мақсаты – билікті құлатып, басып алу болып табыла-ды. Бұл әрекеттер «Экстре мизмге

қарсы іс-қимыл тура лы» Заң бойын-ша саяси экстремизм болып сана-лады және мемлекеттің қауіп сіз-дігіне қарсы қылмыс ретінде қуда-ланады. Осыған байланысты Бас прокуратура «Прокуратура тура-лы» заңмен көзделген өкілет тік-терін іске асырып, сотқа қоз ғалысты экстремистік ұйым деп тану туралы арыз бен жүгінді. 2018 жылғы 13 нау рызда Астана қала сы ның Есіл аудандық со ты ның шеші мімен атал ған арыз толық көлемде қана-ғат тандырылды. Сот ар қылы қоз-ғалыстың әре кеті экс тремистік деп танылып, оған Қазақстан Респуб ли-ка сының барлық аума ғында тыйым салынды», деп атап өтті О.Лос кутова.

Сонымен қатар ол бұл ұйымның әрекетін бейне-хостингтер арқылы таратуға тыйым салынғанын жет-кізді.

«Бұдан басқа, әлеуметтік алау-ыз дықты қоздыру, би лік ті басып алуды насихат тау және оған жа -рия түр де ша қыру фактілері бо-йын ша ұлттық қауіпсіздік және ішкі істер органдары сотқа де-йін гі тергеп-тексе рулер жүр гі зу -де. Құрмет ті азамат тар, Бас про-курату ра сот ше шімінен кейін «Қазақ стан ның демокра тия лық

таң дауы» экстремис тік ұйы мы ның кез келген әре ке тіне қа тысқа ны және қар жы лан дырғаны үшін Қыл -мыс тық кодекстің 182, 258 және 405-баптарына сәй кес қылмыс-тық жауап кер шілік көзделгенін түсін діреді. «Қатысу» әре ке тіне қозға лыстың идея сын үгіттеу және насихаттау, оның жарияланым-дарын, парақшаларын, пос тарын, пікірлерін және басқа да ақпа-раттық материал дарын дайындау, шығару, көбей ту және тарату жата-ды. Со нымен қатар «қатысу» болып қозғалысты және оның бас шысы Әбіләзовті қол дауда митингілерді, ше ру лер ді, жария акцияларын және басқа жаппай іс-ша ра ларды ұйымдастыру және өткізу сана-лады. «Қар жы ландыру» ұғымына Әбіләзов пен қозғалысқа ақша-ны, өзге де мүлікті беру немесе жи нау, сыйға тарту, айыр бас тау, қайырмалдық жасау, демеушілік және қайы рым ды лық көмек, ақпа-рат тық және өзге де қызмет түр-лерін көрсету жатады. Соны мен қатар істегі заң намаға сәйкес, экстремистік топтың әрекетіне қатысуды өз ер кімен тоқтатқан адам, қылмыстық жауаптылықтан босатылады», деді ресми өкіл.

Заңсыз іс-қимылға жол жоқ–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Орталық коммуникациялар қызметінде Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының өкілдері мә лім деме жасады. Шараға Бас прокуратураның ресми өкілі Оксана Лоскутова, Бас прокуратураның Қылмыстық қудалау қызметінің бастығы Ерлан Абаев және Бас прокуратураның Қоғамдық мүддені қорғау қызметі бастығының орын­басары Анна Жданова қатысты.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Компания басшысымен кездесті

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Үкімет үйінде Премьер­Министр Бақытжан Сағынтаев «Шеврон Еуропа, Еуразия, Таяу Шығыс. Барлау және Өндіру» президенті Джеффри Тодд Левимен кездесу өткізді.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Кездесу барысында мұнай-газ саласындағы компаниямен ынтымақтастықты одан әрі жалғастыру мәселелері тал қы-ланды. Атап айтқанда, «Теңізшевройл» ЖШС, Қарашығанақ жо басы және Каспий құбыр консорциумы бойынша өзара іс-қимыл мәселелері қаралды, деп хабарлады Үкімет бас-шысының баспасөз қызметі.

14 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ 3САЯСАТ

Динара БІТІК, «Егемен Қазақстан»

Тапсырмалар тиянақталды

Жол картасының жобасын таныстырған Ұлттық экономи-ка министрі Тимур Сүлейменов құжат мүдделі мемлекеттік ор-гандармен және Ұлттық банкпен бірлесіп әзірленгенін айтып өтті. Ол 35 шарадан тұрады және 7 заң жобасын, 6 Үкімет қаулысының жобасын және 3 Ұлттық банк басқармасы қаулысының жо-басын әзірлеуді, сондай-ақ ми-нистр лердің 2 бұйрығы мен әкім дік тердің 4 қаулысын қабыл-дауды қарастырады.

«Ұлттық банк – «әрбір отбасы-на баспана алудың жаңа мүм кін-діктерін беру» туралы бірін ші бағытының басты орындау-шысы. Ұлттық банк өткен жыл-дар дың ең сәтті тәжірибесін пайда ланып, Мемлекет басшы-сы белгілеген жылдық 7%, 25 жыл ға, бастапқы жарнасы 20 па йыз жағдайында «7 – 20 – 25» бағдарламасын іске қосуды көздеп отыр», деді Т.Сүлейменов. Сондай-ақ бағдарламаны іске асыруға дайындық кезеңдері анықталғанын жеткізді. Сөйтіп Ұлттық банк қажетті заңнамалық түзетулерді Үкіметке наурызда енгізбек.

«Бағдарламаға ресми табысы бар Қазақстан азаматы қатыса алады. Қазіргі уақытта банк-тер кри терийлерді әзірлеп жа-тыр. Мәселен, егер тұрғын үй құны 7 млн теңге болса, онда ай сайынғ ы төлем 50 мың теңгеден ас пай ды, бұл қазақстандық қыз -мет керлердің көпшілігі үшін қолайлы. Ірі қалалар мен аудан-дардағы тұрғын үй құнының са-ралануы жоққа шығарылмайды,

себебі тұрғын үй құны әртүрлі болады», деді министр.

Ұлттық экономика министр-лігінің мәліметіне сәйкес, жаңа ипотекалық бағдарлама бойынша алғашқы тұрғын үй несиесін беру шамамен осы жылдың тамыз ай-ына жоспарланып отыр.

Ал «жалақысы төмен жұ мыс-шылардың еңбекақысын көбей-ту үшін олардың салық жүк-темесін азайту» туралы екін ші бағытының басты орындау шысы Ұлттық экономика министрлігі екені белгілі. Осы бағытта салық заңнамасының нормаларын өзгерту бойынша ұсыныстар әзірлеу жоспарланған. Сондай-ақ «Жоғары білім алу дың қол-жетімділігі мен сапасын артты-рып, студент жастар дың жатақ-ханадағы жағдайын жақ сарту» атты үшінші бағыты ның негізгі орындаушысы – Білім және ғылым министрлігі. Бұл рет-те аталған бағыт аясында тех-ни к алық мамандықтарға екпін бере отырып, мемлекеттік білім беру тапсырыстарын ұлғай ту көзделген. Оған қоса мемл екет-жекеменшік әріптестігі қағи да-тындағы жатақханалар құры-лысы бойынша тетіктерді анық-тау мен заңнамалық түзетулерді әзірлеу жоспарлануда.

«Шағын несие беруді көбей-ту» атты төртінші бағытқа Ең-бек және халықты әлеуметтік қор ғау министрлігі жауапты. Атал ған бағыт желісі бойынша 2017-2021 жылдарға арналған «Нәти желі жұмыспен қамту және жаппай кәсіпкерлікті да-мыту» бағдарламасына түзетулер енгізу жоспарда бар. Өзгерістер қалалардағы және ауылдық жер-лер дегі шағын несие беруді қар-ж ыландыруды ұлғайтуға және кәсіпкерлікті дамытуға жәрдем-десуге бағытталатын болады.

«Елді газбен қамтамасыз етуді жалғастыру» жайындағы бесінші бағытының басты орындаушысы – Энергетика министрлігі. Атал-ған бағыт «Сарыарқа» ма гис-траль ды газ құбырының бірін -ші кезеңінің құрылысына ар на-лып отыр. Жобаның схема сы мен қаржыландырудың шар ты белгіленетін болады. ЕҚДБ, ЕАДБ және басқа да халық -аралық қаржы ұйымдары арқы-лы қаржы тарту жоспарлануда. Жобаны биыл шілде айында бас тау жоспарланған. Газ құбы-ры ның құрылысын 2019 жылғы жел тоқ санда аяқтау жоспарда бар.

Үкімет отырысында соны-мен қатар Ұлттық банк төрағасы Д.Ақышев, Инвестициялар және даму министрі Ж.Қасымбек, Білім және ғылым министрі Е.Саға диев, Еңбек және халықты әлеумет-тік қорғау министрі М.Әбіл-қасымова, Энергетика министрі Қ.Бозымбаев Президенттің бес бастамасын іске асыру бойынша жол картасының жоспарланған іс-шаралары туралы баяндады.

Премьер-Министр Бақыт жан Сағынтаев талқылау қорытын-дысында, наурыз айының соңына дейін Парламентке ұсыну үшін барлық қажетті заңнамалық өзге-рістерді әзірлеуді тапсырды.

Дамуда тұрақтылық бар

Қазақстанның 2018 жыл-ғы қаңтар-ақпандағы әлеу-мет тік-экономикалық даму

қорытындысы туралы Ұлттық экономика министрі Тимур Сүлейменов, Ұлттық банк төр-ағасы Данияр Ақышев және Қар-жы министрі Бақыт Сұлтанов баяндады.

Мәлім болғандай, биыл екі айдың қорытындысы бой-ынша өсудің тұрақты серпіні сақталып тұр. Барлық негізгі индикаторларға қол жеткізілген.

«Есепті кезеңде ІЖӨ 4 пайыз-ды құрады, ал өткен жылдың осы кезеңінде 2,5 пайызды құраған болатын. Мұндай серпін өңдеу өнеркәсібі мен көрсетілетін қызметтер саласындағы өсумен қамтамасыз етілді. Сондай-ақ инвестициялар мен ішкі тұтыну да өсті. Инфляция баяулады және жыл басынан бері ол 1,3 пайызды құрады. Бұл соңғы жылдардағы ең төменгі мән. Жылдық көрініс-тегі инфляция 6,5 пайызды құра-ды», деді Т.Сүлейменов.

Осы жылдың екі айында елдің халықаралық қоры 2 пайызға, 90,8 млрд долларға дейін ұлғай-ған. Алтын-валюта резерві 2,2 пайызға, Ұлттық қордың ак тив-тері 1,8 пайызға өскен. Мәлі -метке сүйенсек, негізг і капи-талға салынған инвести ция лар 54,4 пайызға ұлғайған. Мұн-дай өсу «ПетроҚазақстан Ойл Продактс» Шымкент мұнай өңдеу зауытын жаңғырту және қай та құруымен байланысты. Сон дай-ақ Теңіз кен орнында үшін ші буын зауытының құры-лы сы және келешекте кеңею жоба сы іске асырылып жатыр.

Инвестициялар құрылыста – 2,8 есеге, өнеркәсіпте – 1,8 есеге және саудада 1,6 есеге өскен.

Ұлттық банк төрағасы Д.Ақышев өз кезегінде қаңтар-ақпан айларында теңгенің дол-лар ға шаққандағы бағамы 3,6 па йызға, яғни 320,30 теңгеге дейін тұрақталғанын айтты. Депозиттердің көлемі қаңтар айы ның соңында 17,1 трлн тең-гені құрады, мерзімдік тұрғыда 2,2 пайызға төмендеген. Шетел валютасындағы салымдар 6,9 пайызға төмендеді, теңге дегі са-лымдар 2,1 пайызға өскен. Нәти-жесінде шетел валюта сындағы салымдардың үлесі 45,4 пайызға дейін төмендеген.

Ал Қаржы министрі Б.Сұл-танов 2018 жылдың екі айы-ның қорытындысы бойынша мемлекеттік бюджеттің пайда-мен орындалғанын атап өтті. Бұл негізінен жергілікті бюд-жеттер кірістерін асыра орын-дау есебінен болған. «Бюджет-тің барлық деңгейінде кірістер толығы мен асыра орындалды, шығыстар бойынша орында лу пайызы былтырғы көрсеткіш-терден жоғары», деді Б.Сұлтанов.

Баға бақылаудаҮкімет отырысында қаралған

тағы бір мәселе – өңірлік тұрақ-тандыру қорларының қызметі және нарықты отандық азық-түлікпен қамту туралы Ауыл шаруашылығы бірінші вице-министрі А.Евниев баяндады.

Мәлім болғандай, жылдың басынан бері әлеуметтік мәні бар азық-түлік тауарларының бағасы 0,7 пайызға өскен. Жыл басы-нан бері бағаның ең үлкен өсімі Астана, Алматы, Ақтөбе, Тараз, Орал, Атырау және Павлодар қалаларында байқалған.

«Жалпы алғанда, баға өсімі маусымдық сипатқа ие және ол сақтау кезіндегі шығындар мен ысыраптарға, көкөніс өнімдері қорларының төмендеуінен ұсы-ныс тың азайюына, сондай-ақ өнім нің өзіндік құнына тікелей әсер ететін тауарлар мен қыз-мет тер құнының өсуіне және та-сы малдауға кететін шығын дарға байланысты», деді А.Евниев.

Өңірлерде 2018 жылдың

қаңтар айында тұрақтандыру қорына 2178 тонна азық-түлік тау-арлары сатып алынған. Облыстар, Астана және Алматы қалалары әкімдіктерінің мәліметіне сәйкес тұрақтандыру қорларындағы азық-түлік тауарларының нақты көлемі 8136,7 тоннаны құраған, ал 14257,8 тонна азық-түлік тау-арлары жаңартуға және жауапты сақтауға берілген.

«Тұрақтандыру қорларын қалыптастыруға арналған 4423 млн теңге қаражат ӘКК шот-тарында және екінші деңгейлі банктердің депозиттерінде жа-тыр», деді А.Евниев.

Жиында сондай-ақ Астана қаласының әкімі Ә.Исекешев, Атырау облысының әкімі Н.Но-ғаев, Батыс Қазақстан облысы-ның әкімі А.Көлгінов, Ақтөбе облысының әкімі Б.Сапар-баев, Алматы қаласының әкімі Б.Байбек, Маңғыстау облысы әкімі нің бірінші орынбасары С.Аманғалиев алғашқы қажет-тілік өнімдері бойынша бағаның жай-күйі туралы баяндады.

Қорытындысында Премьер-Министр Б.Сағынтаев азық-түлік бағасының өсуіне жол бермеу жөніндегі жергілікті атқарушы органдардың жауапкершілігін еске салып, әкімдіктерге алдағы мереке күндерін ескере оты-рып бағалардың негізсіз өсуіне жол бермеу үшін бақылауды күшейтуді тапсырды.

Ұлттық баяндама жобасы қабылданды

Үкімет отырысында Сыбай-лас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл бойынша ұлттық баяндаманың жобасын Мемлекеттік қыз мет істері және сыбайлас жем қор-лыққа қарсы іс-қимыл агент-тігінің аппарат басшысы Саян Ахметжанов таныстырды.

Ұлттық баяндаманың жобасы бес тараудан тұрады және елдегі сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл бойынша атқарылып жатқан жұмыстар туралы ақпа-рат тан, мәселелерді талдаудан тұрады, сондай-ақ еліміздің сы-байлас жемқорлыққа қарсы саяса-тын одан әрі жетілдіру жөніндегі ұсыныстарды қамтиды.

Өмір ЕСҚАЛИ,«Егемен Қазақстан»

Елбасы Парламент палата-ларының бірлескен отырысында жариялаған Үндеуінде Қазақ-станды одан әрі кемелден діре түсетін ауқымды бағдарламалар ұсынып, бес әлеуметтік жоба-ны даралап көрсетті, дей келіп Құмар Іргебайұлы алда белсенді жұмыстар күтіп тұрғанын атап көр сетті. Тұрғындарды қол жетім-ді әрі жайлы баспанамен қам-тамасыз ету – көкейкесті мәселе-лердің бірі. Облыста 19 мың адам пәтер кезегінде тұрса, 32 мың адам Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі арқылы жеке есеп-шот ашқан. Құрылыс индустриясын жандандырудың арқасында был-тыр 200 мың шаршы метр тұрғын үй пайдалануға берілді. Ұлттық қордың қаражаты есебінен 400 пәтер іске қосылды. «Нұрлы

жер», «Нәтижелі жұмыспен қамту және жаппай кәсіпкерлікті дамы-ту» бағдарламалары арқылы 19 көп қабатты тұрғын үй қолда ныс-қа беріледі. «7 – 20 – 25» бағ дар-ламасы әр отбасы үшін бас пана алудың жаңа ауқымын белгі леп берді. Оған қол жеткізу мақ-сатымен жеңіл дікті несие тетік-тері ұсыны лып, тұрғын үй мә се-ле сін жылдам шешудің қолжетім-ділігі арта түсетін болады.

Салық жүктемесін азайту– жалақысы төмен санаттағылар үшін үлкен жеңілдіктердің бірі. Жасыратыны жоқ, салықтың ша-мадан тыс көптігінен көлеңкелі бизнеспен айналысатындар, та-бысын жасыратындар, міндетті алым төлеуден жалтаратындар аз емес. Жалданып жұмыс істейтін ауылдықтар төменгі еңбекақыны қанағат тұтуға мәжбүр. Салық мөлшерінің кемітілуі есебінен өңір бір миллиард теңгеге жуық

шығын шегетініне қарамастан, жұртшылықтың кірісі көбейіп, сатып алу мүмкіндігі артады де-ген үміт зор. Қ.Ақсақалов азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуді, бірінші кезекте тұтынатын тағамдар бағасының қолжетімді болуын тиісті орындарға күнбе-күн қадағалап отыруды тапсырды.

Жаппай кәсіпкерлікті дамы-ту аясында өзін-өзі жұмыспен қам тыған және жұмыссыз жүр-ген жандарды қоғамдық пайда-лы істерге тартудың жолдары көп. Сондай ынталандыру шара-лары ның бірі жеңілдетілген не-сие беру тәжірибеден өткен, ақ тал ған әдіс болып табылады. Өткен жылы бұл салаға 2 милли-ард теңгенің 437 шағын несиесі бағытталса, 425-і ауылдықтардың еншісінде. Биыл 2,8 миллиард теңге қарастырылған. Қосымша бір миллиард теңге бөлініп, жал-пы несиелеу көлемі 4 миллиард теңгеге дейін ұлғайтылады. 800 адам жаңа кәсібін ашатын бола-ды. Алдағы уақытта 5 миллиард теңгеге дейін өсіріліп, 1 мың адам қамтылады.

Елбасының бесінші бастама-сы елді газбен қамтамасыз ету

жайына арналды. Бұл орайда орталық және солтүстік өңір лер-дің әлі көгілдір отынсыз отыр-ғаны ескеріліп, магистральды газ құ бы рын салу жобасы жал ғаса-ты ны мәлімделді. Аймақ басшы-сы жергілікті өндіріс орындары мен үй шаруашылықтары негі-зінен сұйытылған газ қолда-наты нын, көмір жағу қоршаған ор та ға, экологияға үлкен зиян ти гі зе тінін атап көрсетті. Газ ма-гистралі нің жалпы ұзындығы 1,5 мың шақырымды құраса, 141 шақырымы Тайынша, Аққайың, Қызылжар аудандары арқылы өтетін болады. Осылайша эколо-гиялық ахуал да жақсарады.

Жиында сөз алған М.Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінің ректоры Серік Өмірбаев бұдан былай жоғары білімді дәрігерлер де даярланатынын, гранттар саны артатынын, келешекте 500 орынға лайықталған екі жатақхана са-лынатынын жеткізді. Басқа да сөйлеушілер Елбасы ұсынған бес әлеуметтік жобаны жүзеге асыру-дың әлеуеті зор екенін әңгімеледі.

Солтүстік Қазақстан облысы

Қазбек ҚҰТТЫМҰРАТҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Облыс активінде баяндама жа-саған өңір басшысы Алтай Көл-гінов Елбасы ұсынған бастама-лар аясында облыста атқары ла-тын жұмыстардың бірқатарына тоқталды.

Бірінші бастама – «Әрбір от-басына баспана алудың жа ңа мүмкіндіктерін беру» Батыс Қазақ-стан облысында да өткір мәселе болып тұр. «Түр лі кездесулерде, аза маттарды қабылдауларда жиі қойы латын сұрақ та осы баспа-на мәсе лесі», деген А.Көлгінов «Өңірі мізде Тұрғын үй құрылыс жинақ банкінің салымшылары 56 мың, ал баспана кезегінде тұрғандар саны 22 мыңнан асты.

Президент қабылдаған «Нұрлы жер» бағдарламасы өңіріміздегі құрылыс саласының қарқын алу-ына оң септігін тигізуде. Соңғы 2 жыл ішінде 3 мың адам өз үйінің кіл тін алды. Оның ішіндегі 700 от-басы жетім-жесірлер, ардагерлер, мүм кіндігі шектеулі жандар мен басқа да әлеуметтік топтар өкіл-дері», деп атап өтті облыс басшысы.

Әкімнің айтуынша, 2018 жылы Орал қаласында 2 мыңға жуық пәтер лі көп қабатты үйлердің құ-рылысы басталып, аудандарда бір және екі қабатты 140 үй салына-тын болады.

Екінші бастама бойын -ша Батыс Қазақстан облысын-да 73 088 адам (оның ішінде 67 331 жалдамалы қызметкер) са лық жеңілдігіне ие болады. Бұлар – айлық жалақысы 60 мың

теңгеден төмен қызметкерлер.Үшінші бастама бойынша ай-

тар болсақ, қазіргі таңда өңірдегі екі мемлекеттік университетте3 135 студент грант арқылы білім алып жүр. Студенттердің әлеу мет-тік жағдайын зерделеген са рап-тама ЖОО-ның – 500, колле дж дер-дің 1750 студенті жатақх а на мен қамтылмағанын көрсеткен.

– Біз Президенттің бастамасы-на сәйкес, жатақхана құрылысына көбірек көңіл бөліп, мемлекет- жекеменшік әріптестігі қағи дасын-да жұмыстануымыз қажет. Сон-дықтан орта және кәсіп тік оқу орын дардың студенттеріне ар нал-ған 500 орындық жатақхана са-луды жоспарлап отырмыз, – деді А.Көлгінов.

Батыс Қазақстан облысында ішкі жалпы өнімдегі орта және шағын бизнестің үлесі 42 пайыз-ды құрайды. Елбасы тапсырған 50%-дық меже де алыс емес. Биыл өңірде «Bastau бизнес» бағдарламасы бойынша 2 мыңнан аса адам арнайы оқудан өтеді.

Олардың инновациялық жобала-ры 100 АЕК-тен аспайтын шағын несиелермен қамтамасыз етіледі.

Елбасы ұсынған бес бастама-ның ішінде тұрғындарды табиғи газ бен қамту ісі Батыс Қазақстан об лысында түбегейлі шешілген десе де болады. 2016 жылы об-лыс тың көгілдір отынмен қам-ты луы 93,4% болса, былтыр бұл көр сеткіш 94%-ға жетті. Ірі елді ме кен дер, ауылдық округ ор та лық -тары түгел газдандырылып, кезек шағын елді мекендерге жет ті. 2017 жылы алты ауданда 36 ауыл ға табиғи газ құбыры тартылды.

Баяндамасын қазақтың ұлы ақыны Қадыр Мырза Әлінің: «Көлден үлкен теңіз бар, Елден үлкен неңіз бар?!», «Ең алдымен – ел қамы, Содан кейін қалғаны» деген дана сөздерімен қорытқан А.Көлгінов облыс жұртшылығын ал дағы көктем мейрамдарымен құттықтап, ел болашағы үшін тынбай еңбектенуге шақырды.

ОРАЛ

2 мыңға жуық пәтер, 500 орындық жатақхана салынады

Қарышты қадамдар қанаттандырады

Мақсот ӘБУОВ,«ҚазТрансГазАймақ» АҚ Атырау өңірлік өндірістік филиалының директоры

Мемлекет басшысы Үн-деуінің бесінші бағыты «Елді газбен қамтамасыз етуді жал-ғас тыру» деп аталған.

Елбасының өзі міндет теге-нін дей, бүгінгі таңда облыс ор-та лығынан бастап барлық елді мекендерді «көгілдір отынмен» қам ту ең өзекті мәселелердің қа та рында. Қазіргі уақытта

ай мақ тұрғындарының 50 па-йызы табиғи газбен толықтай қам тыл ған. Республикамыздың то ғыз облысына түгелдей газ тартылған.

Соның ішінде Атырау облысы көш бастап келеді. Алай да бұған қарап, бізде газ-бен қамту мәселесі түпкілік-ті шешілген деп бағалауға әлі ертерек. Қалай дегенде де, Президент тапсырмасын орындау жауапкершілігі жоға-ры міндет екенін сезіне міз және оны орындауға жұмыс-танамыз.

Бекзат АЛТЫНБЕКОВ,облыстық мәслихат депутаты, Қазақстан халқы Ассамблеясының мүшесі

Е л б а с ы Н ұ р с ұ л т а н Назарбаев Парла мент палата-лары ның бірлескен отырысын-да «Бес әлеу меттік бастама» Үндеуін жа рия етіп, қазақ стан-дық тар дың ертеңгі күнге деген сені міне қанат бітірді.

Шын мәнінде, аталған Үндеу әлеуметтік саласы әлі де болса көңіл бөлуді қажет ете-тін Қазақстан үшін үмітті үкі-леп, арманға алапат күш бітір-ген ақжарылқап хабар бол ды. Біле білген адамға, бұл – біз дің халқымыз үшін үлкен бере кенің бастауы. Әлімсақтан бел гі лі жайт: үйі жоқтың – күйі жоқ. Енді сол адам бала сы күн де лік ті тіршілікте ар ман ететін үй мә се-лесінің бола шақ та оңынан ше-ші летін күні де таяй түсті. Яғ ни тұрғын үйге қолжетімділік де ге-ніңіз өте тамаша және дер кезін-де қабыл данған шешім болды.

Рас, бұған дейін де біздің елімізде тұрғындарды баспа-намен қамтамасыз ету жолын-да тындырымды жұмыстар жүргізілді. Елбасы айтқандай, «2017 жылы 11,2 миллион шар-шы метр тұрғын үй пайдалану-ға берілді. Бұл – рекордтық көр сеткіш». Дегенмен де, өрісі кеңейген елдің халқы да күн санап өсіп келеді. Экономикасы дамып, еңсесі тіктелген, әлемдік қоғамдастық алдында абырой мен беделге ие болған Қазақстан

сынды жас мемлекет халқының, әсіресе желкілдеп өсіп келе жатқан жастарының біраз бөлі-гінің баспанасыз жүруі елдігі-мізге сын болар еді. Міне, Тұң-ғыш Президентіміздің мақсаты да осы – халқының қажетін өтеу, әр отбасын баспаналы қылып, бақытты етуді көздейді!

Сонымен қатар 2018-2019 оқу жылдарында студенттерге қосымша 20 мың гранттың бе-рілуі, 75 мың орындық жаңа жа тақ хан алардың салынуы елі-міз дің ертеңіне бала ған жас-та ры мыз ға бағыттал ған қол-дау болып та бы лады. Елба-сы ның өз сөзімен айт қан да: «Бұл – жастарға мемле кет қам-қорлығының айқын көрінісі».

Қазақстан әлемдегі озық 30 елдің қатарына қосылуды мұрат еткен мақсатшыл мемле-кет. Және де бұл іске өздерінің қомақ ты үлесін қосатын қуат ты толқын – осы жастар екен дігі белгілі. Олай болса, елі мен ете-не Елбасының, Мәңгілік Ел бо-луды мұрат еткен Қазақстанның бағыты – дұрыс, мақсаты – айқын деуге берік негіз бар.

Жалпы, Елбасы Үндеуіндегі «Бес әлеуметтік бастама» сынды әлеуеті зор әлеуметтік жоба ны жүзеге асыру еліміздің бола-шағын жарқын істерге, игі жақ-сылықтарға бастайды. Мұн дай зор міндетке баршамыз тек бір ата ның баласындай тату және ын ты мақты болғанда ғана қол жеткіземіз.

Қарағанды облысы,Жезқазған қаласы

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Парламент палаталары мен Үкіметтің бірлескен отырысында жариялаған «Президенттің бес әлеуметтік бастамасы» атты халыққа Үндеуі Батыс Қазақстан облысының активінде қызу қолдауға ие болды. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Өңірде Елбасының «Президенттің бес әлеуметтік бастамасы» атты Үндеуінен туындайтын міндеттерді талқылауға арналған актив жиыны өтіп, аймақ басшысы Құмар Ақсақалов әр бағыт бойынша жергілікті жерлерде атқарылатын іс-шараларды ортаға салды. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Әлеуеті зорәлеуметтік жоба

Газбен қамтудың маңызы зор

Маңызды міндетке жауапты көзқарас қажет–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Премьер-Министр Бақытжан Сағынтаевтың төрағалығымен өткен Үкімет отырысында Президенттің бес әлеуметтік бас тамасын іске асыру жөніндегі жол картасының жоба-сы тал қыланды. Сондай-ақ еліміздің биылғы қаңтар-ақпан айларындағы әлеуметтік-экономикалық даму қорытындылары жарияланды, сонымен қатар әлеуметтік мәні бар азық-түлік тауарлары бағасының өсуіне жол бермеу шаралары қаралды. Сол сияқты Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл бойынша ұлттық баяндаманың жобасы қабылданды.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

4 14 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ

Абдрахман НАЙЗАБЕКОВ,Рудный индустриялық институтының ректоры, техника ғылымдарының докторы, профессор

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Парламент палаталарының бірлескен отырысында халыққа жария еткен «Президенттің бес әлеуметтік баста-масы» атты Үндеуі дер кезінде қолға алынар шараларды нақтылап берді. Көтеріліп отырған осы әлеуметтік мәселелердің бесеуі де қазір өте өзекті. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарымен салыстырғанда еліміздің экономика-сы қарыштап дамыды, Қазақстанды әлем таныды. Экономиканы дамыту, әлем дегі мойны озық отыз елдің қата­ры нан көріну үшін ауқымды, тиім­ді мемлекеттік бағдарламалар жүзе ге асырылды, ол қазір жалғасын тауып та отыр. Мемлекеттің дамуы тек эко но­микалық көрсеткіштермен ғана шек­тел меуі тиіс екені белгілі. Халықтың әлеуметтік жағдайын жақсарту да даму өзегінің бірі. Елбасы Үндеудегі бастама-ларын «Әрбір отбасына баспана алудың жаңа мүмкіндіктерін беруден» бастады. «Өз үйім – өлең төсегім» деген емес пе халқымыз? Жаңа отбасын құрған жастардың көбіне баспанасыз жүретініне

кәдімгі өмірдің заңы сияқты етіміз өліп бара жатқандай еді. Баспанасыз олар көптеген қиындықтарға тап болады, со-дан жас шаңырақ шайқалып та жатады. Нұрсұлтан Әбішұлы осы Үндеуінде бас­пана алу үшін несие төлемінің мерзімі 25 жылға, үстемесі 7 пайызға дейін төмендетілетінін айтты. Мұндай көмек пен жеңілдікті біздің отандастарымыз әлі сезінген емес, бұл – жастарға үлкен әкелік қамқорлық.

Өзім білім саласында әрі жастармен жұмыс істейтіндіктен Елбасы Үндеуі көктемнің алтынкүрек желіндей жастардың жүрегін ерекше қуанышқа бөлейтінін сезінгендеймін. Қазір білім, мамандық алуға құштар, бірақ грантқа іліне алмай, ақылы бөлімдерде оқуға қаржысы болмай уақытын жоғалтатын жастар аз емес. Олардың көбі білім алу үшін көрші Ресейге, өзге де шетел дерге кетіп қалатынын да көріп жүрміз. Өйткені осыған дейін Ресей де халық тың санына шаққанда грант тың саны жоғары болатын. Енді Қазақ станда да халық санына шаққанда грант тың саны Ресеймен теңесіп қалды деуге негіз бар. Елбасы қолдауының ар қа сын да жастарымызға өзіміздің елде ақысыз білім алуға зор мүмкіндік туды.

Жатақхана мәселесі де жастар

үшін өте өзекті еді. Жасыратыны жоқ, еліміздің барлық шалғайында да сту денттерге жатақханаларда орын жетпейтіні ащы шындық болатын. Ата­ана баласының оқуына, оның жал-дайтын пәтеріне, тамағы мен киіміне шығынданатын, сол үшін жоғары пай-ызбен амалсыз несие алатын, оны төлеуі тағы бар. Елбасы Үндеуінде айтылған студенттердің жатақханадағы жағ дайын жақсарту мәселесі өте орынды әрі дер кезінде көтеріліп отыр. Өзімізде әлеу­мет тік жағ дайы жақсарса, жастарға сырт елдерге кетіп оқуға қажеттілік те бол майды. Ал білім сапасын тереңдету үшін қазір жоғары оқу орындарының әлемдегі дәстүрі озық, іргелі білім ор-даларымен байланысы жеткілікті, олар-дан профессорлар, мамандар шақырту бүгінде қиындық туғызатын мәселе емес. Президент «2022 жылдың соңына дейін студенттерге арнап кемінде 75 мың орындық жаңа жатақхана салуды тапсырамын», деді. Мұның, әрине, білім ордаларының жағдайын жақ сар татуға, студенттердің күн көрісіне алаңдамай сабаққа алаңсыз қарауына ықпалы зор болары сөзсіз.

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Төр­тін ші өнеркәсіптік революция жағ­дайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» атты Жолдауында да елді цифрландыру

үдерісіне байланысты техникалық ма-мандар дайындау керектігін айтқан бо-латын. Осы жолғы Үндеуінде бөлген 20 мың білім грантының 11 мыңы тех­никалық мамандар дайындауға жұм са­латынын еске салды. Бұл да өте дұрыс шешім. Елдің экономикасын дамыту үшін өндіріс қашан да ту ұстаушы бо-лып қала бермек. Қазір бұл саланы жаңа технологиялармен дамыту үшін цифр­ландыру жұмыстары басталды. Оған инженерлермен, технологтармен қатар ІТ­мамандар өте қажет. Бұл іске біздің Рудный индустриялық институты үлес қосып келеді. Гранттың бөлінуі замана-уи мамандықты ақысыз оқитын жастар қатарын көбейтеді.

Үндеуде жария етілген «Жалақысы төмен жұмысшылардың еңбекақысын көбейту үшін олардың салық жүкте­месін азайту», «Шағын несие беруді көбейту», «Елді газбен қамтамасыз етуді жалғастыру» секілді мәселелердің көтерілуі елдің әлеуметтік жағдайын, әр адамның тұрмысын көтеруде маңыз­ды. Әлеуметтік жағдайдың жақсаруы тәуел сіз Қазақстан дамуының деңгейін де биіктетеді. Қуатты елге айналудың қарекеті екені анық.

Қостанай облысы,Рудный қаласы

––––––––––––––––––––––––––––––Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Президенттің бес әлеуметтік бас­тамасы» атты халыққа Үндеуі қара ­пайым адамдардың көңіліне үл­кен қозғау салуда. Өйткені мұн да айтылған жақсылықтардың бар­лығы нақ соларға арналып отыр.––––––––––––––––––––––––––––––

Ауылға келген жақсылық

Салтанат РАХЫМБЕКОВА, «G-Global «жасыл экономика» мен даму коалициясы»ЗТБ басқарма төрағасы

Мәселен, біздің атқаратын жұмы­сы мыз ға қатысы бар төртінші бастама: «Шағын несие беруді көбейту» мәселесіне келе йік. «Өзін­өзі еңбекпен қамтыған және жұмыссыз тұрғындардың арасын-да жаппай кәсіпкерлікті дамыту үшін атқарылып жатқан жұмыстардың аясында жеңілдетілген шағын несие беру неғұрлым тиімді тетік саналады. 2017 жылы жалпы сомасы 32 миллиард теңге болатын 7200 шағын несие берілді. Алайда «Бастау Бизнес» жобасы бойынша білім алған тағы 5 мың адам өз ісін бастауға қажетті шағын несиелерді ала алмады. Сондықтан 2018 жылы қосымша 20 миллиард теңге бөліп, шағын несиелердің жалпы сомасын 62 миллиард теңгеге жеткізуді тапсырамын. Нәтижесінде, шағын несие алатындардың саны 2017 жылмен салыстырғанда 2 есе-ге артып, 14 мың адамға жететін бола­ды. Бұл жұмысты одан кейінгі жылдар да да белсенді жалғастыру керек. Баста ма мыңдаған адамға өз ісін ашуға мүмкін­дік беретіндігімен маңызды. Бұл, әсіре се ауыл­аймақтар үшін, ауылдағы кәсіпкер­лікті дамыту үшін айрықша маңызды еке­нін атап өткім келеді», делінген онда.

Біздің «G­Global «жасыл экономи-ка» мен даму коалициясы» осы уақытқа дейін шетелдік әріптестермен іскерлік қарым­қатынастар қалыптастыра отырып, ауыл ды жердегі отбасылардың жағ дайын тиімділікпен жақсартуға бағытталған бір­қатар «жасыл экономика» технология­ларын елімізге әкелді. Осылардың негізінде еліміздің өңірлерінде осы технология-ларды тарату мақсатында құрылған жеті орталық жұмыс істеп тұр. Олардағы тех­нологиялардың барлығы қуат көздері мен ресурстарды үнемдеу нәтижесінде отба-сы бюджетіне елеулі табыс кіргізе алады. Мәселен, Астана маңайындағы Арнасай ауылындағы технологиялық орталықта 35 технология игерілген. Олар үйдің шатыры секілді жабық шағын орынжай ішінде ар-наулы шамдар орнатып, оларды күн орны-на пайдалана отырып, көкөністер өсіруге қол жеткізу, биогаздан қуат алу, күн, жел қондырғыларын орнату арқылы қуат өндіру әдістерін үйретеді. Қазіргі уақытта бұл технологиялар ауылдағы кооператив-тер мен жеке тұрғындардың ықыласын оятып, қолданылу үстінде.

Сонымен былайша айтқанда, қазір біздің елімізде заман беріп отырған мүм­кіндіктерге сай тиімді еңбек етіп, «жа-сыл» технологияларды игеру жолдары уақыт өткен сайын жетілдірілу үстінде. Ал мұның өзі қалаларда, әсіресе ауылды жерлерде отбасылардың шағын бюджетін нығайтуға едәуір серпін беретіндігі анық. Ауылды жерлерде отағасылар еңбек етіп жатса, отбасындағы әйелдер, көбінесе бала тәрбиесімен және үй шаруасы мен шұғылданатыны белгілі. Біздің енгі зіп отырған технологияларымыздың басым бөлігі отбасындағы әйелдерді тиімді еңбекке тартуға, сөйтіп отбасы бюджетіне жәрдемін тигізетіндей жағ дайға жеткізуге бағытталған. Бұл техно логия лар ды игеру-ге сондай бір үлкен шығын қажет емес.

Енді, міне, Елбасының бес әлеуметтік баста м асы, әсіресе соның «Шағын несие­лерді көбейту» бөлігі бойынша ауыл-ды жерлерге бөлінетін жеңілдікті несие қара жат тары еселеп арттырылғалы отыр. Соны мен ауылда еңбек етіп, тұрмысты түзетудің тиімді тетіктері мен технология­лары қалыптасуда. Оларды үйретушілер қатары да артып келеді. Қаржы көлемі бол-са, биылғы жылдың өзінде ұлғайтылғалы отыр. Мен мұны ауылға келген жақсылық деп түсінемін.

Болашағымыз үшін жасалған қамқорлық

Инфографиканы жасаған Амангелді ҚИЯС, «Егемен Қазақстан»

ҮНДЕУ

Михаил БОРТНИК,Парламент Сенатының депутаты

Елбасының бастамала -ры Қазақстан халқының әл­ауқатына оң әсер ететін болады. «7 – 20 – 25» бағдарламасы көп­теген қазақстандықтардың тұр­ғын үйге қатысты өткір мәсе­лелерін шешуге арналып отыр. Еліміздегі мыңдаған адамдар қолайлы шарттар бойынша пәтер сатып алуға мүмкіндік алады. Одан басқа, мемлекеттік ин­вес тициялық саясаттың басым­бағы ты бола отырып, тұрғын үй на ры ғының басқа салаларға жа-нама әсері мол болады әрі ара-лас салаларда инвестициялық белсенділікті үдете түседі. Сон­дықтан қолжетімді ипотека тетік­терін жасаумен қоса, бұл бағ дар­ла ма отандық құрылыс саласы на сер пін береді, құрылыс материал­дары ның өндірісі ұлғаяды, жұ­мыс орындары ашылады.

Еліміздің орталық және сол­түстік өңірлеріне газ жет кізу жоспары да еліміз үшін стра те ­гиялық маңызға ие жоба. Бірін­ші ден, көптеген қазақ стан дық отбасылар сенімді әрі техно ло­гиялық тұрғыда өңделген отын-мен қамтамасыз етіледі. Ол, әсіресе ауыл тұрғындарының тұр мысын жеңілдетеді, үй шаруа­шылығы бойынша атқарылатын жұмыстарды анағұрлым оңай­латады.

Екіншіден, газ құбырының бойындағы барлық шағын және орта бизнес кәсіпорындары ар-зан әрі қолайлы энергия көзі не қол жеткізеді және ол өн дірі­летін өнімнің бәсекеге қабі­лет тілігіне оң әсер етуі тиіс. Одан кейін қалалардың ұлғаюы мен автомобильдердің көбеюіне

байланысты күрт өзгерген эко-логияны сақтау мәселелері де шешіле бастайды. Қазақстанның мемлекеттік саясатының басым бағыттарының бірі – экологиялық қауіпсіздік мәселелері де жүзеге асады.

Президент өз сөзінде адам капи талына, оның ішінде сту-дент жастардың білім алуы мен дамуына ерекше назар аудар-ды. Бүгінгі студенттер – елі­міздің, мемлекетіміздің бола­шағы. Сондықтан олардың қол­жетім ді әрі сапалы білім алуына жағдай жасау керек. Қосымша берілетін 20 мың білім гранты еңбек нарығында сұранысқа ие қосымша ондаған мың білік­ті маманның пайда болуына, жастардың өмірден өз орнын табуына мүмкіндік береді. Одан басқа, 2022 жылдың соңына қарай 75 мың орындық қазіргі заманғы студенттік жатақхана құрылысын салу – ұзақмерзімді дамуға бет алған мемлекеттің ілкімді шарасы болып табы-лады. Ең алдымен, жатақхана тап шы лығын кешенді түрде шешу қазақстандық студент-терге шетелдік жоғары оқу орын дарынан гөрі отандық оқу мекемелерін таңдауға мүмкін­дік береді. Білім берудің сапа-сы мен қолжетімділігі, стипен-дия мен жатақханадағы қо лай­лы бөлмелер оқу орындарын таңдауда маңызды рөл ат қа­ратына белгілі. Өз ақыл­ойы мен санасын Қазақстан игілігіне ар­на ғысы келетін дарынды жастар үшін қосымша әлеуметтік саты-лар пайда болады.

Елбасының бес әлеуметтік бас­тамасы Қазақстан халқының әл­ауқатын арттыруға бағытталған нақты әрі терең ойластырылған іс­қимыл жоспары деп білеміз.

Іс-қимылдыңнақты жоспары

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың бес әлеуметтік бастамасы халықты жоғары деңгейде әлеуметтік қорғауды қамтамасыз етуді көздейтін, экономикалық қуатты мемлекет қалыптастыруды мақсат еткен сындарлы саясатының жалғасы болып табылады. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Бақберген ДОСМАНБЕТОВ, қоғам қайраткері, облыстық қоғамдық кеңес мүшесі

Елбасымыз қай кезде де халықтың қамын ойлап, тұрмыс жағдайларының, әлеу меттік мәселелерінің шешіліп отыру-ына қам қорлық жасауда. Жуырда Парла­мент па ла та ларының бірлескен отырысын­да көтерілген әлеуметтік бастамаларының бар лығы да әрбір қазақстандыққа жақын.

Елімізде тәуелсіздік алғаннан бері қаншама тұрғын үй салынуда. Дегенмен, халықтың тұрғын үйге деген сұранысы азаймай келеді. Осы мәселені шешуде Елбасымыз «7­20­25» деген бағдарламаны бастамашылықпен ұсынып отыр. Мұның мәнісі осы кезге дейінгі 14­16 % жылдық өсім мөлшерлемесін 7 %­ға дейін түсіруге негізделген. Егерде бүгін банк­тер алғашқы төлемнің үй бағасының ке мін­де 30­50 %­ын құрауын талап етсе, бұл бағ­дарлама бойынша алғашқы төлем 20 %­дан

аспауы керек. Несиені жабу мерзімі де ұзартылмақ. Әрине, бұл үйлі болуды армандап жүргендердің үмітін күшейте түсті.

Жоғары білім алудың қолжетімділігі мен білім сапасы да қоғам үшін өте маңызды екені анық. Елбасы ұсынған бастама бой-ынша жыл сайынғы 54 мың грантқа 20 мың грант қосылмақ. Оның ішінде 11 мың грант техникалық мамандықтарға бөлінуге тиіс. Соның арқасында экономикамыздың жаңа жағдайында – төртінші өнеркәсіптік революцияның талабына сай мыңдаған маман дайындалып шығады. Оған қоса студенттердің жағдайы болу үшін 25 мыңнан астам орынға арналған студенттік жатақхана салуды ұсынып отыр. Көріп отырғанымыздай, Үндеуде көтерілген мәселелердің жастар үшін берері мол. Баспанамен қамту мен білім алуға жағдай жасау, басқа да артықшылықтар болам деген баланың бағын ашатын игіліктер.

Қызылорда облысы

Жұртқа жақын әлеуметтік бастамалар

Бақыт СМАҒҰЛ,«Ел бірлігі» қоғамдық бірлестігінің төрағасы,«Ақ жол» ҚДП Ақмола облыстық филиалы төрағасының орынбасары

Осы уақытқа дейін біз көбіне экономикалық өркендеуге ерекше на-зар аудардық. Ол түсінікті де, себебі өндірісі өркендеп, экономикасы қарыш ты дамымаған елде әлеуметтік мәсе ле лерді шешу еш мүмкін емес. Ел басының осы жайға баса назар ау-дарып, енді әлеуметтік реформалар жасау кезеңінің келіп жеткенін атап көрсет кені жайдан­жай емес.

Әрине, бұдан осы күнге дейін әлеу ­меттік салада реформалар қолға алын­бады деген ой тумаса керек. Бірақ гүлденген Қазақ елі ең алдымен ертеңгі күніне берік сенім артқан адамдарымен қуатты екенін баса айтты Елбасы.

Демек, ертеңіне сенімі нық елдің бола шағы да жарқын. Әр адам осы елде өмір сүріп жатқанына мақтаныш

сезіммен қарауы тиіс. Туған жеріне деген сүйіспеншілік те адамдарға өмір сүру жеңіл әрі жайлы болғанда ғана туындайды. Аш адамның саясатта еш шаруасы жоқ. Тоқ адам өзінің ғана емес, елінің болашағы үшін алаңдайды.

Елбасының айтып отырғаны да осы. Әлеуметтік реформалар негізін де жаңа бастамаларды жүзеге асыратын уақыт келіп жетті. Енді бұл мем ле­кеттің ғана емес, әр адамның өзінің бар күш­қуатын жұмсап, етене арала­сатын ісіне айналмақ. Бизнесі өркен­деген кәсіпкер жүдеушілік тартқан адамға қол ұшын беріп, кедейшілік тауқы метін тартып жатқандар қата рын азайтуға барынша үлес қосқаны абзал.

Мемлекет енді әлеуметтік мәселе­лерді батыл шешуді қолға алады, бұған біз жан­жақты дайындықпен келдік, деді Президент өз сөзінде. Сондық тан бұл жаңа бастама қоғам­ды ортақ мүддеге ұйытуға, Қазақ елі­нің әлемдік өркениеттен берік орын алуына жан­жақты ықпал етеді деп сенеміз.

Дәурен ТАЙКЕБАЕВ,«Қазақстан электролиз зауыты» АҚ бөлімше бастығы, «Жас Отан» мүшесі

Қазіргі таңда жастар үшін баспаналы болу өте өзекті екенін баршамыз жақсы білеміз. Мен Қазақстан электоролиз за-уытында жұмыс істей жүріп, Қазақстан ипотекалық компаниясы арқылы пәтер алдым. Баспана алуды армандап жүрген замандастарымыздың жағдайымен жақсы таныспын.

Президент Үндеуі жарияланған күні кешқұрым достарымның отбасы мен бірге біздің үйге жиналдық. Ара мыз да пәтер жалдап тұрып жатқан отбасылар да бар. Баршамыз «7 – 20 – 25» бағ дар­ламасын үлкен қызығушылықпен тал­дадық. Біздің замандастарымыз арман­дап жүрген пәтерге «7 – 20 – 25» бағдар­ламасы жол ашты деп санаймын. Себебі бағдарлама аясында несиенің пайыздық мөлшерлемесі 7 пайыз болған жағдайда көптеген қазақстандық жас отбасыларға баспана алуға үлкен мүмкіндік туады.

Бүгінгі таңда достарымыздың ара-сында пәтер жалдайтын отбасылар

аз емес. Соңғы статистиканы алып қарасақ, Қазақстанда жастардың ажы-расу көрсеткіші көбейіп бара жатыр, оған әлеуметтік жағдайдың да әсер ететіні түсінікті. «7 – 20 – 25» – осын-дай күрделі әлеуметтік мәселені ше-шуге, елімізде халық санын көбейтуге үлкен үлесін қосатын бағдарлама.

Жалақысы төмен қазақстандықтарға салық жүктемесінің төмендетілуі, білім алуға қосымша 20 мың грант бөлінуі, жаппай кәсіпкерлікті дамыту үшін шағын несие беруді көбейту, мұның барлығы жастардың, еліміздің жарқын болашағы үшін қолға алынған жұмыстар.

Елбасы «Нұр Отан» партиясы халқы мыз үшін айрықша маңызы бар осы шаралардың тиянақты орындалу-ын бақылауға алатынын айтып, партия­ның алдына үлкен­үлкен міндет қой ды. Демек біз, жасотандықтар 5 әлеумет­тік бағыттың жүзеге асырылуы үшін үлесімізді қосуға тиіспіз. «Жас Отан» мү шелері болашағымыз үшін бес әлеу­меттік бастаманың нәтижелі орындалу-ына атсалысуымыз керек.

Павлодар облысы

Еліне сенген адам ертеңіне де үміт артады

Жастар үшін өте өзекті–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Елбасы Н.Назарбаевтың «Президенттің бес әлеуметтік бастамасы» атты Үндеуін өз басым ерекше ықыласпен тыңдадым. Себебі онда айтылған бес өзекті бастаманың қай­қайсысы да халық үшін, әсіресе жастар үшін өте маңызды. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Парламенттің қос палатасының бірлескен отырысында қоғамымызды толғандырған өзекті мәселелер жөнінде сөз сөйледі. Елбасы жиында халықтың әл­ауқатын жақсарту және әлеуметтік реформаларды уақыт талабына сай жүзеге асыруды ұсынды. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

14 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ 5МЕМЛЕКЕТТІК МӘСЕЛЕ

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қытымыр қыстың етек-жеңіңді кеу леп, тұла бойыңды мұздататын суық желі мен бет шымшитын шыңылтыр аязы «Хамзе» шаруа қожалығының тауарлы-сүт фермасының буы бұрқыраған мал қорасының табалдырығын аттаған сәтте сыпырылып сыртта қалған. Іште тамыздың тамылжыған күніндей майтоңғысыз жып-жылы екен. Симментал тұқымдас жардай сиырлар алаңсыз оттап тұр. Зеңгі бабаның көп жұрттың көзіне түспеген тұқымы айрықша ірі, қоңды, шоқтығы биік, қабырғасы бітеу мал екен. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Бүгінгі таңда Қазақстан түрлі салаларға жаңа техноло-гияларды енгізу мәселесін қолға алды. Заман көшінен қалмау үшін және әлемдік нарықтың сұранысы мен стандартына сай келетін дүниелерді шығару үшін за-манауи тың технологияны пайдалану уақыт талабы. Бұл жаңашылдықтар жөнінде «Егемен Қазақстанның» сауалдарына Инвестициялар және даму министрлігінің бірінші вице-министрі Роман СКЛЯР жауап береді. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ЭКОНОМИКА

ӨҢІР ӨМІРІ

Мал қораның іші тап-таза, көлденең жатқан бір бұрау жоқ. Алдымен көзіміз оттыққа түскен. Өзгеше оттық. Біз көр-генде сырғауылдан, әйтпесе сәбидің біле гіндей темірден жасалушы еді. Әлгі оттық тардың алқымы малдың алдынан қалған қырқындыға толып тұратын. Ал бұл жердегісі біз көрмеген өзгеше оттық. Тіпті мал алдына салынған байытылған құрамажемді көмкерген де ештеңе жоқ, тек түбіне керамикалық тақташалар төселіпті. Мамандардың айтуына қарағанда, шіріген қырқынды шөп мал ағзасына зиян. Ал, құрама жемнен бір уыс та қалмайды. «Тілмен жалағандай» дейтұғын тазалықты аңғартатын сөз тіркесін осы жерге қолдансақ айна-қатесіз дәл келетін тәрізді.

Әлденеше жыл егін егумен ай-налысқан аға йынды Сағидолла, Қа-биболла, Қайыр бай, Ержан Биекеновтер әр жыл сайын он мың гектарға жуық алқапқа дәнді дақыл сіңіретін. Күш қаптал жетіп, мүмкіндік он мың гектар-ды орап алғанымен, Ерейменнің етегі талапты ерге де сараңдау. Егін шыққан жылдың өзінде гектарына 7-8 центнер-ден айналуы мүмкін. Әйтпесе, әр жыл сайын гектар айналымы небары 2,5-3 центнерден аспайды. Биыл қарғаның миы қайнайтын жаздың ыстығында тура жетпіс күн бойы зеңгір көктен нәр тамбаған. Шө ліркеген даланың шөлі қанбаған соң өнім туралы не айтарсыз. Бірақ соның өзінде де шаруа қожалығы азын-аулақ өнімінен пай иелеріне тиісінше астығын, шөбін, сабанын беріп тұрады екен.

– Ел өзіміздікі болған соң шығымы мол, топырағы құнарлы, жайлы жер іздеп жы лыстап кете алмайсың, – дейді шаруа қожалық басшысы Ержан Биекенов. Алдағы уақытта суармалы егістік мәселесін шешкіміз келеді. Сонда ғана бұл жерден тәуір өнім алуға бола-ды. Әйтпесе еңбегің – еш, тұзың – сор.

Шаруа қожалығының басшысының айтуына қарағанда, көктен иіп, жер-ден беретін жомарт жыл төрт-бес жылда бір-ақ рет қайталанады екен. Оған дейін тұқымы, жанар-жағармайы, м е х а н и з а т о р д ы ң е ң б е к а қ ы с ы , тыңайтқышы деген тәрізді толып жатқан шығындардың өзін әупірімдеп

әзер жабады. Соның өзінде таудан-тас-тан беті қайтпаған талапты жандар жер емшегін ембек болып талаптанып тырба-нуда. Жалғыз өздерінің игіліктері үшін емес, жалпақ жұрттың жайы үшін. Әуел баста әрқайсысы жеке-жеке кәсіп қылса, кейін берекенің бірлікте екендігін сана-мен салмақтаған ағайынды жігіттер үш шаруа қожалығы мен бір жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің күш-қуатын бір жерге шоғырландырып, тауарлы-сүт фермасын құруды қолға алған. Бұл ойдың өзі Ержан Германияға бір себеп-пен барған кезінде туындаған көрінеді. Әр ісіне мұқият неміс ағайындардың мал фермасындағы істің жайын көрген Ержан таң-тамаша қалса керек. Малдан жоғары өнім алып отырған немістің қолынан келген іс қазақтың қолынан неге келмесін?! Оның үстіне төрт түлік мал-ды өсіру ұлты мыздың әлмисақтан келе жатқан еншілі шаруасы. Бірақ бұрынғы қалыппен, ескі сүрлеумен жүре беру ендігі арада ұтымсыз екен. Ұтымдысы – бұл салада да жаңару, жаңғырту қажет. Көш басын алға түзеп, әлденеше қырдан асып үлгерген неміс малшыларының соныға салған соқпағына түсіп, алға ұмтылу түптеп келгенде мал өнімін молайтуға кең жол ашпақ.

«Хамзе» шаруа қожалығының тауарлы-сүт фермасын құру жөніндегі инвес тициялық жобасы 400 басқа шақталып есеп телген. Әрине, мал баққан соң мал азығы маңызды. Онда да бұрынғыдай оттық ты шөп пен сабанға толтыру маңыз ды мәселені біржола шеше алмайды. Сиырдың сүті тілінде екендігін бұлар да жақсы біледі. Сондықтан мал азығын өңдейтін, тәулігіне бес мың тонна өнім дайындауға қуаты қаптал жететін шағын мал азығы зауытын са-лып алды. Жалпы, осы жобаның құны 300 миллион теңге болатын болса, оның 275 миллион теңгесі «Ерейментау агро» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің несие серіктестігі арқылы бөлініп отыр. Ал 25 миллион теңгесі шаруашылықтың өз қаржысы. Сол өз қаржысына қаңырап қалған ғимаратты қайтадан жабдықтаған. Құрқылтайдың ұясындай жұтындырып мал қораға айналдырған. «Елочка» деп аталатын сауын аппаратын орнатқан. Германиядан симментал тұқымды 129

бас сиыр әкелген. Күні бүгінге дейін оның 120-сы бұзаулапты. Бұзаулардың әрқай сысына ат қойылып, нөмірленген. Тәулік тік салмақ қосуы, өсіп-жетілуі мұқият қадағаланады. Әрқайсысына төрт-бес төлден сиятын жеке орындар дайындалған. Жаңа туған бұзаудың үстін кептіретін, жылы леп соғатын жәшіктер де жасалыпты. Әр бұзауға өз енесінің сүті ауыстырылмай берілуі қатты қадағаланады. Бұл да бұзаудың ауырып-сырқамай, жедел өсіп-жетілуіне қажетті қағида.

Үстіміздегі жылдың тамыз айынан жел тоқсан айына дейінгі аралықта 24,5 тон на сүт өндірген. Ферманы таза сумен қам та масыз ететін құбыр қазылған. Қазір су орта лықтандырылған құбыр арқылы өт кізі ліп, сауын сиырларға жылытылып бе рі леді. Мал қыстатуға 200 тонна шөп, 700 тонна сүрлем дайындалған. Жаңа жоба ның арқасында он адам жұмыспен қамтыл ған. Олардың еңбекақысы 60 мың теңге тө ңі ре гінде. Қазір фермада үш сауыншы, екі бұзаушы, үш малшы жұмыс істейді.

С а у ы н ж ү й е с і н е м і с т і ң о с ы заманғы, ең озық технологиясына сай жабдықталған. Сауын аппараттары да баяғы кеңес заманындағыдай сүтпен қоса қанын соратын жебір емес. Желіндегі сүт сарқылған кезде компьютердің бұйрығымен өзінен-өзі тоқтатылады. Тағы бір ғажабы, ақылды тех ника сүт құрамын да анықтай алады. Айталық,

сауын сиырдың ағзасында кінә рат бол-са сүт құрамы да бұзылмақ. Міне, осы сәтте әрқайсысы жеке-жеке нөмірмен белгіленген сауын сиырдың қайсысының сүті бұзылғандығын компьютер көрсетіп берген соң бірден мал дәрігері келеді де, ауру малды бөлек қоршауға қамайды. Со дан соң ауру себептері анықталып, емдейді. Демек, тауарлы-сүт фермасының өнімі осындай жаңа технологияның арқасында сапалы әрі сенімді деуге болады. Әдетте қыс түсе қожырайтын сүттің майлылығы қазір 4,2 пайызды құрайды екен. Бұл осы төңіректегі ғана емес об лыстағы ең жоғары көрсеткіш. Әрі етті, әрі сүтті симментал тұқымды сауын сиырлар тәулігіне 18 литрге дейін сүт бере алатын мүмкіндігі бар. Ол үшін мал азығы сай болуы керек. Жоғарыда айтқан мал азығын дайындай-тын цехта шөбі, сабаны, сүрлемі, тұзы, әртүрлі дәрумендері ғылыми не гізделген ұсынысқа сай ұнтақталып дайын далады. Алдағы уақытта мал азығын мо лайту үшін екпе шөп егу жоспарланып отыр.

Осы арада тағы бір мәселені айтпай кетуге болмайды. Қияндағы техноло-гиясы озық, тәжірибесі мол Германия дан асыл тұқымды мал жеткізіп, Астана ның түбіндегі азық-түлік белдеуін нығай тып, елорда тұрғындарын сапалы сүт өнім-дерімен қамтамасыз етуді жоспар лап отырған осы инвестициялық жоба ға не-сие жылдық өсімі 14 пайызбен бері ліп отыр. Әуел баста 7 пайызға беріле ді

деп уәделескен екен, кейін үйдегі ойды базар дағы нарық бұзып, несиенің жылдық өсімі екі есе қымбаттап кеткен. Негізін де бұл алға басқан қадамға тұсау салған мен бірдей. Демек, азық-түлік молшы лы ғын жасауды армандаған дәл осындай тия нақты да бекем іске береке байлануы үшін несиенің жылдық өсім пайызын төмендету керек-ақ. Әйтпесе әр бас сиырды алыс шетелден 1 милли-он теңгеге әкеліп, жыл он екі ай бойы қорадан шығармай бағу, оның талапқа сай жем-шөбін тауып беру малсақ қауым үшін ауыр-ақ. Қорадан шығармайтыны, жер гілікті жердегі жайылым сапасына байланысты, оның үстіне асыл тұқымды мал тым кірпияз, жайылымнан ауру жұқ ты руы да әбден мүмкін. Сондықтан қымбат малды көздің қарашығындай сақтап, айтып келмейтін ауру-сырқаудан аман алып қалу үшін жыл бойы қораға қамап бағады.

Сөз соңын түйіндей келе, ақты мо-лайтып, ел ырыздығын еселеуге үлес қосып отырған ағайынды азаматтардың еңбегі айрықша құрметтеуге әбден лайықты. Ел ішінде осындай ілкімді істер көбейсе, аузымызға тиер ақ аз болмас еді.

Байқал БАЙӘДІЛОВ,журналист

Ақмола облысы,Ерейментау ауданы

Сиыр бақсаң, симментал бақ, сүті бұлақ

– Өнеркәсіп саласын жаңа технологиямен қайта жарақ тан дырудың маңызы зор. Ал осы Индустрия 4.0 техно ло гия сының артық­шылықтары қандай?

– Төртінші индустриялық революция немесе «Индус-трия 4.0» бүгінгі таңда әлем-дегі ең өзек ті үрдістердің бірі. Кибер фи зи калық және робот-техника жүйелерін енгізу, үлкен деректер мен басқа да Индустрия 4.0 тех-нологияларына талдау жасау арқылы өндіріс пен көлік шы-ғындарын азайтуға, бизнес-үде рістерді оңтайландыруға, жа ңа бизнес-модельдерді енгі зуге және кәсіпорынның бәсе кеге қабі леттілігін айтар-лық тай артты руға болады. Халықаралық сарап шылардың есептеріне сәйкес, Ин дус трия 4.0 технологиясын енгізу кәсіпорындардың тиімділігін 10-20 пайызға дейін артты-рады. Сарапшылардың пікі-рінше, макродеңгейде дамы-ған және дамушы елдерде (АҚШ, Германия, Қытай, Франция және т.б.) Индус-трия 4.0 ІЖӨ-ні жыл сайын қосымша 1-1.5%-ға арттыруға мүмкіндік береді. Көптеген дамыған елдер өздерінің ұлттық цифрлы трансформа-ция стратегияларын (Германия 2011 жылы қабылдады, АҚШ – 2012, Жапония, Қытай, ЕО және басқа елдер 2014-2015 жж.) іске асыра баста-ды. Дамушы елдер, соның ішінде ЕАЭО елдері өздерінің бағдарламаларын қабылдап, индустрияны дамытуға қатысты бастамаларын

әзірлеуге және іске асыруға кірісті. Қазақстан Рес пуб-лика сының Президенті жаңа тех нологияны енгізуге айрық-ша көңіл аударады. Инвес ти-циялар және даму министрлігі өнеркәсіпті цифрландыру-ды ынталандыру шараларын әзірлеу жұмыстарын жасады.

– Жаңа технологиялар­ды енгізуде шетелдік серік­тес теріңіздің еңбектерін, тәжіри бе лерін қаншалықты есепке ал дыңыздар?

– Шетелдік серіктес тері-мізбен (Фраунгофер атын-дағы институт, Шве ция Бизнес даму институты және Nokia халықаралық компа-ниясы) бірге біз өңдеу өнер-кәсібінде және кен метал-лургия кешеніндегі шамамен 600 компанияны зерттедік. Біз мүд делі тараптармен (са-лалық қауым дастықтар, уни-верситеттер, институттар, сатушылар, мем лекеттік ор-гандар және т.б.) келіс сөз дер жүргіздік. Бұл кәсіп орын-дардың қазіргі жағдайын анық тауға мүмкіндік берді. Өң деу кәсіпорындарының 80%-ы және кен өндіру өнер-кәсібі кәсіп орындарының 60%-ы Өнер кәсіп 2.0 (жарты-лай автомат тан дырылған опе ра циялар) дең гейінде неме се автоматтанды рыл-ған өн діріске өту сатысын-да тұр ғаны анықталды. Осы жұ мыс барысында біз сала -ны цифр ландыруға ке дергі кел тіретін жайт тар мен қиын дық тарды анық та дық. Олар дың қатарын да іскер-лік ор та ның цифрланды-р у д ы ң э к о н о м и к а л ы қ

ар тық шы лы қ тарын толық түсін беуі; білікті маман дар-дың же тіс пеуі; отан дық тех-нология лар мен құзы реттердің дұрыс да мымауы; цифр-ландыруға қажетті қар жы-лық ресурстардың шектеулі болуы; телекоммуникациялық инфрақұрылымдардың даму деңгейінің төмендігі сияқ-ты бір қатар мәселелер бар. Осы ған сәй кес және халық-аралық тәжіри бені ескере оты рып, цифрлы тех но логия-ларды жоспарлау мен неғұр-лым белсенді енгізуге ын та -лан дыратын кәсіпорын дары-мызды қолдау үшін қажетті экожүйені құруға бағытталған шаралар әзірленді. Бұл ша-ралар «Цифрлы Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасына енгізілді. Бағдарлама аясында цифрлы технологияны бизнес-ортаға таныту; отандық техно-логиялар мен құзыреттерді дамыту; қажетті мамандарды дайындау; кәсіпорындарды цифрландыру үшін қаржылай ынталандыру; өнеркәсіптік интернетті дамытуға жағдай жасау сияқты бірқатар баста-малар бекітілді.

– Отандық кәсіпорындар, өнім өндірушілер осыншама еңбекпен келген жаңа тех­но ло гиялармен таныс па? Жергі лікті жерде «Индус­трия 4.0» технология сын енгізуде білікті мамандар жеткілікті ме?

– Индустрия 4.0 техно-логия сын енгізуді насихат-тау мақ сат ында үлгі ретінде көрсету алаң дарына айнала-тын цифр лы фабрикаларды құру жобасын жүзеге асыру жоспарланып отыр. Сонымен қатар бұл жобаны іске асы-ру отандық техникалық мамандардың құзыреттілігін арттырады және нақты жоба-ларды іске асыруда кездесетін кедергілерді анықтайды. Индустрия 4.0 технология-сына көшуді жүзеге асы-ру үшін қолдау шаралары

ретінде бастапқы қажетті жағдайлар жасалған. Бір жыл ішінде біз цифрландырудың мақсатты ынталандыру үшін (шығынды қалпына келтіру, қолжетімді несиелік капитал-ды қамтамасыз ету және т.б.) кейбір қолдау шараларын ішінара қайта қарауды жос-парлап отырмыз.

Өнеркәсіпті цифрлан дыру-дың өзекті мәселелерінің бірі еңбек күші. Технологиялық өзгерістер өндірістегі жұмыс-тың сипатын өзгертіп, қызмет-керлердің бі лік тілігіне қо-йылатын талап тарды күшей-теді. IT-техно ло гияларды қол-дану тұрғы сынан біліктілікті жетілдіру қажет.

Бүгінгі күні саланы ау-қым ды цифрландыру үшін отан дық мамандар жеткілікті деп айтуға ерте. Сондықтан «Цифр лы Қазақстан» бағдар-ламасы аясында жаңа буын кадрларын төртінші индус-триялық революцияның жаңа технологияларын есепке ала отырып, кең ауқымда даярла-натын болады.

– Нақты жүзеге асқан қандай жобалар бар?

– Ал, нақты жобалар ту-ралы айтатын болсақ, бүгінгі күні «ERG», «Kazzinc», «Ar ce -lorMittal Te mir tau», «Kazakh-mys Corpora tion», «Kaz-minerals» сияқты Қа зақ стан-дағы ірі компаниялар өз өнді-рістеріне Индустрия 4.0 тех-нологиясының элементтерін енгізу жобаларын іске асыра-ды. Цифрлы технологиялар-ды енгізген компаниялардағы тиім ділік пен олардың бәсе-кеге қабі леттілігі артқанын көре аламыз. Қа зіргі уақытта Қазақстанда өнер кәсіпті цифрландыру үшін барынша жағдайлар жасалып жатыр.

– Әңгімеңізге рахмет.

ӘңгімелескенАрнұр АСҚАР,

«Егемен Қазақстан»

Индустрия 4.0 технологиясының игілігі мол

ІЗДЕНІС ІЗДЕРІ

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Биыл Алматы облысында нәтижелі жұмыспен қамту және жаппай кәсіпкерлікті дамыту бағдарламасы аясындағы қысқа мерзімді білім беру курстарында 500 адамды жаңа мамандыққа оқыту жоспарланып отыр.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Қалмаханбет МҰХАМЕТҚАЛИ,«Егемен Қазақстан»

Осы мақсатта «Текелі барыс» кә сіп-орнының базасында оқу орта лығы іске қосылып, жұ мыс сыз дардың алғашқы легін ті гін ісіне баулуды бастады. Ал-маты облыстық кәсіп кер лер палатасы Текелі қалалық филиалының дирек-торы Тұ рысбек Жұмаділовтің айту-ынша, биылғы шараның ерекшелігі бар. Мысалға, кәсіп үйренуге кел-ген азаматтар тегін оқып, үйренумен қатар оқығаны үшін шәкіртақы ала-ды. «Өз ісін бастауға дайын адамдар-ды қайта оқытудың пайдасы шаш-етектен. «Текелі барыс» кәсіпорнының базасындағы оқу орталығына келгендер тігіншіліктің қыр-сырын үйреніп әрі мемлекет тарапынан та ғайын далған шәкіртақыға ие болады. Және бұл азаматтар келешекте өз ісін бастап, нәтижелі та быс қа қол жеткізгенше біздің қам қор лығымызда болады», дейді ол.

Ал осы істің басы-қасында жүр ген кәсіпкер, «Текелі барыс» ЖШС дирек-торы Әйгерім Сәкен қызы қаладағы отыздан астам ниетті қыз-келіншекті жаңа маман дыққа үйретуді қолға алды.

– Оқу орталығында сабақтар мен тәжірибелік сабақтар өт кі зуге арналған бөлмелер бар. 13 тігін машинасын, қажетті маталар мен материалдарды сатып ал дық. Оқушылар білім алу-мен бірге тапсырыс алып, оны орын-дап отырады. Курстың соңына қарай қатысушылардың кейбірін ком па ния-мызға жұмысқа алсақ, қалға нының өз кәсіптерін ашуға білік тіліктері мен мүмкіндіктері жетеді деген сенімдеміз, – дейді кәсіпкер.

Айтпақшы, бұл жоба Текеліде бастау алған жалғыз ғана бастама емес. Жақын күндері қаладағы кен комбинатының базасында тағы бір оқу орталығы ашылып, онда кен өңдеу ісіне қажетті мамандарды қайта даярлау, оқыту жұмыстары жалғасатын болады.

Алматы облысы

Кәсіпке үйренудің ерте-кеші жоқ

fermox.ru

6 14 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ

Таңертең Әнуар әйелін дау-ыстап шақырды.

– Ғалияш! Демін бір жұ тып өзін әлденіп алған секіл ді се зі н іп, әйелін тағы да ша қыр ды.

Ғалияш таңғы ұйқысын қи­маса да қасына келді. Әнуар алты айдай төсек тартып жа-тып қалған болатын. Себебі нашақорлыққа салынып, үйін тоздырып жіберген, енді жар-ты жылға жуық сал болып, аяқ қолдары дірілдеп, кейде сөй­леуге де шамасы келмей қала­тын өлімсек күй кешіп жатыр.

Әнуар жанары солғын тарт­қан күйде:

– Ғалия, маған су әкеп бер де қасы ма отыршы, – деді. Ғалия үн демей бір кесе суын бер ді. Әнуар жұтынып отырып ішті де:

– Ғалия, сен мені кешір! Мен есірткінің не екенін біле тұрып, нашақор болдым. Сені де, екі ұлымды да, әке­шешемді де, қарындастарымды да шығын­ға түсірдім. Олардан кеші рім сұрауға уақытым қалм ады, сон ­дықтан менің кешірімім ді ай тар ­сың, – деген кезде Ғалия селк ете қалды. Өлім туралы ой солқ ет кізіп өте шықты. Ғалия ның мұн дай хәлін Әнуар іштей сез ді де, көзінен байқады да, әрі қарай сөзін жалғастырды.

– Ғалия, осы алты айға жуық жатқанымда мен жай жат қан жоқпын ғой. Мұндай хал ге қалай жеттім, не себеп болды, кім кінәлі? Сонда рухым ның әл сіздігі ме деген сұрақ тар ға іш тей жауап бердім. Үлгер ге­нім ше, шамамның келгенінше өсиет қалдырдым. Нашақор адам қандай өсиет қалдырар дер сің деп күлмеңдер. Әрине көп нәрсені жаза да алмадым. Бі рақ жазғанымның өзі келешек ұр паққа сабақ болар. Осыншама жасқа келіп, Отанымның үлгілі азаматы болудың орнына есірт­кі деген бәлеге төтеп бере алма-дым. Ұят­ай десеңші!..

Әнуар тоқтап қалды. Әрі қарай сөйлеуге шамасы келмей, тілі күрмелді. Орнына жатқы за­йын десе Әнуар көз жұмған екен.

О, Алла! Адам өлімі қан­ша ма табиғи нәрсе болса да, жас адамның, осыншама қор­лан ған жанның, отбасына, қа­рын дастарына, әке­шешесіне қиянат жасаған адамның өлімі жантүршігерлік екен.

Әнуардың өлгені жақын адам ретінде Ғалияштың жанын ауыртты. Өзін­өзі ұстау үшін

Әнуардың өлімі үйіме тыныш­тық әкеледі­ау деген де ойға кел ді. Не қайғыратынын, не шүкір шілік айтып, жеңілденерін біл мей, біршама уақыт мең­зең болып тұрып қалды. Есін жина­ған соң туған­туыстарға хабар берді...

Жерлеп, жетісін, қырық күндігін өткізгеннен соң қолы босағандай сәт туды. Жерлеудің өзі Әнуардың әлемін өзге қыры­нан танытқандай болды. Қай­ғыға ортақ болған адамдар келіп, түрлі ой­пікірлерін айтты. Неге екенін, Әнуарды мақтағандар көп болды.

Екі ұлы ұйқыға кеткен кезде Ғалияш Әнуардың өлер алдында айтып кеткен сөздерін есіне ал­ды. Қалай өмір сүргендері, бір ге жүрген, қуанған, соңғы бес­алты жыл ішінде үйдің ішін де күніге ұрыс­төбелес, айқай­шу кетпей қойған күндері еске түсті.

Екеуі үй болған кезде, аса келісті, бойы ұзын, жігіттің сұлтаны еді. Көп құрбыларының арманына айналған жігіт бо-латын. Сол бірнеше қыздың ішінде Ғалияны таңдап, отау құрды. Жұмысы да алға жүрген азамат еді. Үйдің жағдайын жа-сап, бала­шаға сүйді. Біреудің алды, біреудің арты болып өмір сүрді. Соңғы бес­алты жыл бойы Әнуар есірткіге беріліп, жарайды­ау деген дүниесін сатып, көрінгенге қарыз бо-лып, үйінде жанжал, ұрыс­керіс көбейіп, отбасылары тозып кет-кен болатын. Әсіресе Әнуар дың әке­шешесінің жылаған кезде етегі көз жасына толатын. Қа­быр ғ алары қайысып, маң дайы жерге жететін. Қар тайған ша­ғында баланың бұзақы бол­ғанын ешкімнің басына бер­месін. Әнуардың нашақор бол­ғанына күйінген туған­туыс­тары далбасалап балгерлерге де апарды, тәуіптерге де көрсетті. Қанша шығындалса да, ақыл­кеңестерін айтса да Әнуар күн­нен­күнге адамдық қа сиетін жоғалта берді. Мұнысы қалай екен? Сонда үй ішіндегі он бес адамның бір адамға әлі кел­мегені ме? Мүмкін бір адам­ның нашақор болмауына бір отбасының шамасы жетпесе керек, онымен бүкіл қоғам, ай­н а ладағы орта, әлем күресуі ке-рек шығар. «Есірткі – ХХІ ғасыр тажалы» дегенді білген адам айтқан ғой, сірә. Әйтпесе, отба­сындағы жанашыр бауырлары

қолдарынан келген көмегін ая­мады. Бастарынан мұндай со­рақылық өтпеген адамдар мұны түсіне ме екен? Түсінсе есірт ­кіге қарсы күрес әлдеқайда алға жылжитын еді ғой.

Әнуардың айқайы, балалар-ды, өзін ұрғаны, дүние­мүлікті сындырғаны, болмайтын тиын­тебенге сатып жібергені көз ал-дына елестеді. Нашақормен нан бөлісіп, бір шаңырақтың астын-да өмір сүру деген өте қиын.

Осындай ойға шомып кет-кен оның есіне, күйеуінің өсиет қалдырдым дегені түсті. Жатқан жерін жиыстырып жүрген кез-де төсектің астында жазуы бар бірнеше парақ табылған бола­тын. Оны Ғалияш жазу үс телі­нің бір бұрышына қоя сал ған еді. Әнуар жазып кеткен қағаз дарды алып оқи бастады.

«Дүниені менше сүйіп, мен-ше жеріген кім бар екен? Есірткі сатушы адамдар мүмкіндігінше байып алады. Сорлағанда мен сорладым. Әке­шешемнің, төрт қарындасымның жүзін төмен­детіп, қара бет қылдым. Өзім нің

әйеліме, екі ұлыма не көр сет тім, қандай өнеге қал дырдым? Бәрі­нен де айырылдым, енді менде бақыт та, береке де, ынтымақ та, мансап та жоқ. Әрине мұның бәріне де бірінші өзім кінәлімін. Бұған қоса, дискотекалардағы рок­му зы ка лар, шетел эстрада жұл д ыз дарының ашық сұх бат­тары, шетел кітап беллетрис­тикасы, есірткі сату, қол дану, таратуды табыс көзі, өр кен­дей тін бизнес ретінде көр се те­тін кинофильмдер кінәлі сияқ ­ты. Менің есірткіге алғаш қы қызы ғу шылығым наша қор лар­дың түрлі композициясынан басталды­ау деп ойлаймын. Бір күні жұмыстан жүйкем шар-шап келіп, теледидарды қосқан едім, шаршаған, бұзақы, ащы дауыспен, қара киінген адам-дар опиумды стилистика деп өлең айтып жатыр екен. Бұл «Агата Кристи» еді. Осыдан шаршағанымды басатын опиум ба, әлде осыған ұқсас бірдеңе болар, соны ертең іздестіріп бір­екі тартып шаршағанымды басып көрейінші деген ой келді.

Ертеңіне дискотека болатын жерге іздегенімді табармын деп бардым. Бұл жерде өз­өздеріне риза болып, бақытты сезініп жүрген жандарға тап болдым. Сөйтсем, мұнда марихуана шегіп, ХХ ғасырдың 60­шы жыл­дарын дағы америкалық комму­на ларда өскен хиппилердің прогрессивті рок­музыкасын және психоделикалық рокты тыңдап, есірткі шеге баста­ған адамдар жиналады екен. Әрине ол жерден құр қол кете алмайсың. Есірткі шегіп, өз­өзімді рахат сезіндім. Әрі қарай не болғанын білмеймін. Әйтеуір осы бәлеге құштарланып ал дым, онсыз өмір де сүргім кел мей кетті. Есірткі туралы ақпаратты, кітаптарды, фильмдерді қызы ға көріп, тыңдай бастадым. Сөй­тіп кітапханаға барсам есірткі, нашақорлық жайлы көркем әдебиеттер таптым. Көбі шетел әдебиеті екен.

Бірақ кітаптардың біреуінде де соңғы нәтижесінің қандай болатыны айтылмаған. Бар болғаны одан рахат алатының, табыстың көптігі, ақша үшін бір­бірін өлтіру жайында әсер лі жазылған. Сонда бұл қалай, от-басымнан басқаға денім нің сау, тәні таза азамат болуым керек болмағаны ма? Есірт кінің та-ралуына барлық жағ дай жасап қойған ба деймін. Есірткіні қалай қолданатынын, сізді ләззатқа бау лайтынын бі л гі ңіз келсе – рок музыка де се ңіз – тыңдаңыз, кинофильм көремін десеңіз көрі­ңіз, әдеби кітап оқимын десе­ңіз – оқыңыз. Қандай парадокс. Мұны түбіне дейін шешу ге менің мұршам да, денсаулы­ғым да, миымның қабілет т і лі­гі де қалмады. Айтар сабағым «Басыңды көтер, басқа елдің жаман қасиеттерін арқалағанша, отбасыңа, әке­шешеңе, қарын­дас тарыңа көмек көрсет, ата­бабаларыңның аруағын сый-ла, солардың қалдырып кеткен алтын қазынасын сақтай біл деген екен. Лайым, шаңырақ­тарыңызға есірткі, арақ деген бәлелерді жолатпасын. Зардабы – кемсеңдеп жылаған әке мен шеше, қабырғалары сөгілген іні мен қарындастар, артыңда жы-лап қалған жесір әйел мен жетім бала­шаға». Әнуар осылай жа-зыпты. Ғалия әрі қарай оқи алмай көз жасына ерік берді...

Гауһар МЕДЕУОВА

––––––––––––––––––––––––––––«Егемен Қазақстан» газетінің 2018 жылғы 5 ақпан күнгі санында Мәжіліс депутаты, Олимпиада чем-пионы Серік Сәпиевтің «Қарағанды спорт мектебін қайта құру қажет» деген мақаласы жарық көрді. Қазір гі таңда бұл мәселенің жай-жап сары жан-жақты зерттеліп, жобаның жүзеге асырылу тетіктері қарастырылуда. Ал біз өз тарапы-мыздан кеншілер астанасындағы жарты ғасырға жуық тарихы бар Әлия Молдағұлова атындағы спорт қа бейімді, дарынды бала-ларға арналған облыстық маман-дан дырылған мектеп-интернаттың мұндай өзгерісті қабыл алуға деген қауқары қандай дәрежеде деген сұраққа жауап іздегенді жөн көрдік.––––––––––––––––––––––––––––

Қайрат ӘБІЛДА,«Егемен Қазақстан»

Жаңаның бәрі – ұмытылған ескі

Жалпы, мектеп­интернаттың тари-хына үңілер болсақ, спорттық бағыттағы бұл білім мекемесі 1989 жылы да олим­пия лық резервтер училищесі болып қай­та құрылған екен. Яғни спорт саласын-да жоғары нәтижелерімен көзге түскен түлектер мектеп­интернаттың қа быр­ғасында училище студенттері ретін де тағы да екі жылға қалдырыла бас тады. Мұның өзіндік артықшылықтары мол болатын. Мысалы, көптеген талантты спорт шылар мектеп бітірген соң далада қал ғандай болып, үлкен спортқа апарар жолда «адасып» кетіп жатты. Ал учили-щеде қалып, оқуын жалғастырғандардың бір оқпен екі қоян атып алу мүмкіндігі болды. Біріншіден, олар екі жыл бойы толықтай мемлекеттің қамқорлығында бо-лып, жат тығуларын алаңсыз жалғастыра алды. Екіншіден, колледжді бітірген соң бұл жас мамандарға диплом беріліп, олар шәкірт даярлау құқығын иеленді.

Өкінішке қарай, мектеп­интер нат училище мәртебесінен 1998 жылы айы рылды. Енді міне, арада жиыр ма жыл өткенде Мәжіліс депутаты Серік Сәпиевтің мұрындық болуымен, мек­теп­интернаттың мәртебесін өзгерту мәселесі биік мінберден қозғала баста­ды. Бір айта кететіні, бокстан Олимпиада чемпионы, Бэл Баркер кубогының ие­гері Серік Сәпиевтің өзі де осы мек­теп­ин тернаттың қабырғасында оқып, Са йын Аратаев, Владимир Маслин

сынды бапкерлердің тәлімін алған. Сонымен қатар бұл ұядан Афина Олим­пиадасының қола жүлдегерлері – бокс шы Серік Елеуов пен онсайысшы Дмитрий Карпов, Рио­Де­Жанейро Олим пиа­дасының қола жүлдегері, еркін күрес шебері Эльмира Сыздықова және бас қа да халықаралық деңгейде өнер көр сет кен спорт саңлақтары түлеп ұшқан.

Мәртебенің өзгеруіне мектеп әзір ме?

«Чемпиондар ұстаханасы» деген атқа ие болған мектеп­интернаттың іргетасы 1971 жылы қаланған. Қазіргі таңда бұл оқу орнында 437 тәрбиеленуші білім алып, спорттың 13 түрі бойынша қабілеттерін ұш тап жүр. Мектеп­интернатта 46 жат­тық тырушы­оқытушы еңбек етеді. Оның біреуі – Қазақстанның еңбек сіңір ген спорт шебері, 7­уі Қазақстанның ең бек сі­ңір ген жаттықтырушысы, ал 31­і жо ға ры дәрежелі жаттықтырушы­оқыту шылар.

Мұндағы бокс, еркін және грек­рим күрестері, дзюдо, ауыр атлетикаға ар­нал ған залдар тиісті стандарттарға сай, керек­жарақпен толығымен қамтама сыз етілген. Велобаза кешенінде де шабан­доздардың жаттығуына барлық жағдай жасалған. Оқу корпустары кең, 120 адам бір мезгілде тамақтана алатын асхана бар. Медициналық­сауықтыру ор та­лығының құрал­жабдықтары да толық­қанды жұмыс істеуге мүмкіндік береді.

Мектеп­интернаттың мәртебесі кол-ледж болған кезде мұнда қазақ және орыс тілдерінде оқитын, әрқайсында 20 бала-дан болатын екі топ құрылады. Спорт басқармасы басшысының айтуын ша,

тәрбиеленуші санының артуына байла-нысты қосымша қажет тілік терге деген сұраныс болмайтын көрінеді. Интернат жатақ ханасында орын жеткілікті, оқыту­шылар мен жат тық тырушыларға да сон­шалықты ар тық салмақ түсе қоймайды екен. Бір сөзбен айтқанда, болашақ кол ледждің 40 тәрбиеленушісі мектеп­интернатқа тастай батып, судай сіңуі тиіс.

Әлбетте, мектеп­интернаттың мәр те­бе сін өзгерту мәселесі тақыр жерден пай ­да бола қалған жоқ. Әуелі бұл жоба ны облыстық дене шынықтыру және спорт басқармасы Мәжіліс депутаты С.Сә пиев­пен бірге талқылаудан өткізіп, пы сық ­таған. Одан кейін барып Спорт және дене шынықтыру істері жөніндегі коми тетке ұсыныс ретінде жіберілген. Деген мен, алдағы уақытта заң намалық акті лерге өзгерістер мен толықтырулар ен гізу ге тура келеді. Жалпы, спорттық білім мекемесін кол ледж ге айналдыру ісі мек теп­интер­нат тың құрылтайшысы бо лып табыла-тын Қарағанды облыс тық әкім дігі, атап айтқанда өңір басшы сы Ер лан Қошанов тарапынан қолдау тауып отыр. Мұның өзі қолға алынар бұл шаруа ның түбі баянды боларына күмән тудырт пайды.

«Грейске» кеткен ғимарат қайтпайды

Облыстық дене шынықтыру және спорт басқармасының басшысы Наталья Сухорукованың атына «Мек теп­интернатта басқа облыстың ба ла лары оқи ма?», деп жолдаған сұ рағы мызға «Оқушыларды мектеп­интер натына қабылдау ережесіне сәй кес, оқуға түсушілер тұрғылықты ме-кенжай туралы анықтама тапсырады.

Осы деректерге сәйкес, өзге облыстардан оқуға қабылданғандар жоқ. Дегенмен, Қазақстан азаматтарының консти туциялық құқығын қорғау мақ сатында мектеп­интернат басқа облыс тардан да келген балаларды қабылдауға құқылы» деген жауап алдық. Спорт басшысының бұл жауабына ішіміз кәдімгідей жылып­ақ қалды. «Әр қазақ – менің жалғызым» де-ген ұстаным тұрғысынан келгенде, бұл, әрине, құп тарлық шаруа. Дегенмен, мына жайт ты да ескере жүрген жөн сияқты. Мәселен, 2014 жылы осы мектеп­интер­нат тың тәрбиеленушісі Махамбет Қуат­бек Қытайда өткен жасөспірімдер Олим­пиадасында еркін күрестен чемпион болды да, іле бапкерін де, бәрін де тастап, өзінің туған өлкесіне тартты да отырды. Ал енді осы бозбала облыстың тумасы болса, бапкердің есіл еңбегін, бес жыл асыраған интернаттың қара нанын ақтап, қазіргі таңда облыс спортының атын шығарып жүрер ме еді деген ой да келеді.

Тағы бір мәселе, «Колледж бола қалған күнде білім мекемесі ғимараттан тарлық көрмей ме?» деген сұрақ туын­дайды. Мектеп­интернаттың жүзу бассейніне арнап салынған тамаша ғимараты 1999 жылы «Грейс» деп ата-латын миссионерлер шіркеуіне са-тылып кеткен. Өкініштісі сол, қазіргі таңда оны қайтарып алудың ешқандай амалы қалмаған. Неге десеңіз, кезінде бәрі де заңдастырылып, балталасаң да бұзылмайтындай қылып құжатталып қойылған екен. Мұны облыстық дене шынықтыру және спорт басқармасының басшысы ресми түрде мойындап отыр. Мүмкін айта кету де керек шығар, ғимарат «Грейске» сатылған 1999 жылы Қарағанды қаласының әкімі Николай Филатов болған, ал облыс спортын Сергей Сенин басқарып тұрған екен.

Иә, мектеп­интернат колледж бо-лып кереге кеңейтсе, депутат Сәпиевтің өз мақаласында көтерген спорттық резерв тің үзілмейтін жүйесін даярлау, жасөспі рімдер спортының үлкен спорт­тық жетіс тіктерге бастайтын жоғары буынмен жалғасуын жолға қою, об-лыс спортшыларының ұлттық құрама коман далардың сапына өтуін арттыру, еліміздегі жаттықтырушылар қатарын көбейтіп, олардың мектептердегі дене тәрбиесінің оқытушылары, БЖСМ­ға, ауылдық, аудандық мектептерге, фитнес орталықтарға, өндірістік кәсіпорындарға нұсқаушы, жаттықтырушы болып орнала-суын қамтамасыз ету сияқты қадау­қадау мәселелердің тамырына қан жүгірер еді.

ҚАРАҒАНДЫ

Тұлғалар тағылымы

1992 жылы қазақтың қабырғалы қалам гері Шерхан Мұртаза алпыс­тың асқарына шыққанда Оралхан Бөкей оған арнап екі­ақ абзац сөз жа­зыпты. Шерағаңның өзі айтқандай, сол екі ауыз сөзге екеуінің ширек ға­сыр бірге болған ғұмырын сыйды­рып жіберген. Оралханның қар ға дай кезінде «Лениншіл жаста» жария лан­ған үш­төрт очеркін оқып, ауылда қапер сіз жүрген жерінен Ш.Мұртаза оны республикалық ба сы лымға жұ­мыс қа шақырғаны да айты лады. Қалам дас, рухтас ағасына арнаған сөзін:

«Міне, сіз алпыс деген асуға шық­тыңыз, төменге қараңызшы, аға, мен көрінем бе екем?» деп түйіндейді Орал­хан Бөкей. Оқып отырып, әр жолдан іні лік ізет, кішіпейілдік есіп тұрғанына таңғаласың, тамсанасың.

Арада аттай заулап 6 жыл өткенде өмір ден озған інісі туралы егілтіп есте­лік жазу Шерағаңның еншісіне тиіпті. Қаламгер: «Төменге қараймын, енді Оралхан көрінбейді. Катонқарағайға барғанда, Шыңғыстайға барғанда алқаракөк аспанда бір қыран биіктен төменге қарап, баяу қалықтап жүрді де қойды. Енді биіктеп кеткен Оралхан шығар», дегенде жан дүниең қопарылып түскендей күйге түсесің.

Қаламгер ретінде, қайраткер ретінде Оралхан Бөкей мен Шерхан Мұртазаның қайсысы биіктеу екенін екі жазушыны да жақсы көретін халықтың талғам таразысы анықтайтыны түсінікті ғой. Бірақ бір­біріне арнаған сөздеріндегі шынайылық, қарапайымдылық екеуі нің де тұлғасын көз алдыңызда асқақ татып жіберері хақ!

Қадыр Мырза Әлінің «Иірімі» кітап болып шықпай тұрып­ақ, газет бетінде қолдан­қолға тимей оқылды, онда айтылған дүниелер қойын дәптерлерге түртілді, афоризмге айналып ауыздан ауызға тарап кетті. Көз көрген аға буын, замандастары, кейінгі іні­қарындастары туралы толымды дүниеден өзін мақ­таған немесе өзін біреулердің атымен мақтатқан тұсын таппадық. Талай жанрда қалам тербеген, терең білім, тұңғиық ойдың иесі, бәлкім, аздап мақтанса да жарасар ма еді?! Жоқ, оған ішкі мәде ниеті, өмірден үйренген һәм оқу­тоқуы мен келген өнегесі жібермепті.

Қазақ киноөнерінің корифейі Асан әлі Әшімовтің «Менің жанрым – күнделік» атты дүниесін шолсаңыз, аға буынға деген шексіз құрметке тұнып тұр. Театр мен кинодағы ак-тер, режиссер әріптестері, басқа да қоғам, мемлекет қайраткерлерінің талайының аты аталады. Күнделік ішінде өзінің болатыны да түсінікті. Бірақ «Мен сөйтіп едім» деген жері есімізде жоқ.

Қалың қазақ Гер­аға деп әспеттеген Герольд Бельгердің де күнделігі көзі­нің тірісінде жарыққа шыққан­ды. Қоғам ның келеңсіздіктерін аямай шым шылап, қарапайым көзге бай қала бермейтін қалтарыс­бұлтарыс тарын байқай білгеніне еріксіз бас шай­қайсыз. Қарапайым жазған, қарапайым тұрмыс кешкен. Күнделікте сөз бол­ған адамдардың да көпшілігі ел біле бермейтін қарапайым жандар. Дөкей­лермен кездескені, қолынан марапат алғаны туралы айтқаны есте жоқ. Айта берсек, кісілік пен кішіліктің клас­сикалық үлгісіндей болған естелік, эссе, күнделік, толғаныстар аз емес. Бір ғана Зейнолла Қабдоловтың «Менің Әуезовім» атты роман­эссесінде «менің» Әуезовті меншіктеп отырып­ақ қалың қазақтың құшағына сүңгітіп жіберетіні, халықты Әуезовке бұрынғыдан бетер ғашық қылатыны қандай ғажап!

Әлмисақтан қалыптасқан құбылыс – редакцияға танымал тұлғалар тура-лы толғаныстар, естеліктер жиі келіп тұрады. Күнделік жазу да күнделікті әдетке айнала бастады. Кейбіреуін үстінен қарап, күзеп­түзеген кездеріміз болды. Жазбаларын әлеуметтік желіге жариялап отыру да сәнге айналды. Тілі шұрайлы, мазмұны еліктіретін дүние болса, оны оқудың өзі рахат қой. Өкінішке қарай, көпшілігінің тақырыбына қарап­ақ кейіпкерлері туралы емес, өзі туралы көбірек ай-туды көксегенін сезе қоясыз. Тұлға дәрежесіне көтерілген жандардан гөрі өзінің «Мен»­ін көрсетуге жаны­ғып тұрады, түпкі мақсаты сол бол-са енді қайтсін?! Әрине әркімнің­ақ көзге түскісі келіп тұруы пендеге тән табиғи құбылыс. Алайда өзі тура лы мадақты өткізу үшін танымал тұлға­лардың, кейде о дүниелік болып кеткен тұлғалардың есімін пайдалану аздап оғаштау көрінеді.

Алыстаған сайын биіктей бере­тін алып тұлғалар қазақта аз емес. «Жазылар естеліктер мен туралы» деп Мұқағали айтқандай, олар туралы дүниелердің жиі жарық көруі де заң­дылық. Тек сол тау­тұлғаларға қара сөзден тұғыр қоймаққа талпынғанда, өзін көрсетіп қалмаққа тырысу әдетке айналып бара жатқандай. Шерхан Мұртаза мен Оралхан Бөкей сияқты бір­бірін биік қойғаннан ешкім аласа-рып қалмас еді.

Арнұр АСҚАР,«Егемен Қазақстан»

ЖАЗЫЛҒАН ЖАЙДЫҢ ЖАЛҒАСЫ

Керегенің кеңейгені – келешектің талабы

ТОЛҒАУЫ ТОҚСАН ТІРШІЛІК

Нашақордың наласы

ҚОҒАМ

Суретті салған Айдарбек ҒАЗИЗҰЛЫ, «Егемен Қазақстан»

14 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ 7РУХАНИ ЖАҢҒЫРУ

Талжан РАИМБЕРДИЕВ,Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ ғылым және инновация ж�ніндегі вице-президенті,техника ғылымдарының докторы, профессор

Демократиялық қоғамда сана еркін дігінің мөлшері болуы керек пе? Бұл демократиялық қоғам ның даму деңгейіне байланысты. Сана еркіндігінің мөлшері соған сəйкес болады.

Сана еркіндігі – тұрақтылық ке пілі, қоғамның тұрақтылық эта лоны. Егер еркіндік мөлшері қалыпты деңгейден асып кетсе немесе кеміп кетсе қоғамның да-муына кері əсер етеді.

Демократиялық үдерістердің, яғни сана еркіндігінің мөлшері қо ғамның дамуына, яғни сана ның тəрбиеленуіне сəйкес оң бағытта өзгеріп отыруы тиіс. Оны мұқият реттеуші тетік бол ғаны абзал. Біз сияқты нарық тық-демократиялық даму жолын дағы жас мемлекет үшін бұл – қажеттілік.

Сана менталитетке тəуелді. Ол жылдар бойы қалыптасады. Біз ге Американың немесе Еуро-па демократиясының түп нұс-қасын көшіруге болмай ды. Олар-да ға сырлар бойы демокра тия лық қоғамның тезінен өткен аме ри-калық сана еркіндігі, қалып тас -қан өзіндік менталитеті бар. Оны бізге көшіріп алып келсек, қоғам-дағы тұрақтылықты, қалып ты жағдайды бұзуы мүмкін. Біздің кейбір «демократтарымыз» ха-лық тың атынан «Халық шешуі ке рек», «Халықтың таңдауы бол-сын» дегендей əңгімелерді көп айта ды. Халықты жалау етеді. Бұл сана еркіндігінің қалыпты мөлшеріне əсер ететінін ойла-майды. Түптеп келгенде, мұндай əрекеттер тұрақсыздыққа əкелуі мүмкін екенін ескермейді.

Ол ұрандардың да уақыты бірте-бірте келер. Ал бүгінгі уа-қыт тың өз шындығы бар. Ежелгі Ұлы дала демократиясының не гіз-гі қағидаларына кеңестік саясат-тың ықпалы əлі де байқа лады. Қазірше регрессивті ру шыл дық, ұлтшылдық сана ба сымдыққа ие екені анық. Де мократиялық үрдістердің қоғам да дұрыс қалып-тасуы, сана еркін дігінің бірте-бірте артуы қо ғамның тəрбиелену деңгейіне тікелей байланысты.

Жоғарыда атап өткеніміздей, сана еркіндігі материалдық құн-дылық пен билікке тəуелді, яғ ни басқару тетігінің негізгі құ ра-лы болып отыр. Қоғамға тиім -дісі, əри не, билік тетігі, ал ма-териалдық тетік қоғамды бөл -шектеп жіберуі айқын жəне со-ның нəтижесінде материалдық құндылық билік теті гіне үстем дік жасау қаупі орнайды да, мем-лекеттің қауіпсіздігіне нұқ сан келуі əбден мүмкін.

Сонымен қоғамның тұрақты да муы ның, əсіресе жас мемлекет-тер үшін демократиялық үдеріс-тер дің міндетті түрде басқару тетігі болуы шарт жəне оның билік тарапынан басқарылуы аса ма ңызды.

Ал енді осы демократиялық жағ дайлардың Қазақстандағы дең гейі жəне қоғамның осы үде-рістерге əсері немесе оны қалай қабылдауы туралы ой жүгіртетін болсақ, оның оң сипатын аңғара-мыз.

Осы орайда елімізде демокра-тиялық үрдістерді жетілдірудің келесі қадамы – ауыл əкімдерінің

сайлауы. Бұл құптарлық үдеріс. Келе шекте аудан жəне облыс əкім дерін де сайлап қоюымыз керек. Əкімдерді сайлау мандаты мəс лихат депутаттарына берілуі – құптарлық жағдай. Халықтың тіке лей дауыс беруі арқылы сай-лан ған мəслихат депутаттары көп шіліктің еркін білдіре алады.

Біз халықтың санасы бүгінгі қоғамдағы демократиялық жағ-дай д ағы сайлауға қаншалықты да йын екендігіне ерекше мəн бе руі міз керек. Бүгінгі мəслихат депутаттарының құрамына назар салайық. Көпшілік өңірлерге тəн бір мəселе бар. Депутаттардың ба сым көпшілігі шағын жəне ор-та бизнес өкілдері. Бұл, жо ға рыда атап өткеніміздей, са на еркіндігіне материалдық құн дылықтың ба-сым дығы əсер етіп отырғанын көр се теді. Депу таттардың құра-мында зиялы қауым өкілдері мүл-дем аз, кей жер лерде жоқ деп ай-туға болады. Бұл қоғамның дұ рыс бағытта дамуына, сананын де-мо кратиялық үдерістерге сəйкес қалыптасуына нұқсан келтіреді. Сондықтан болашақта жергілікті мəслихаттардың депутаттарын сайлауды партиялық тізіммен

өткізгеніміз дұрыс бола ма, деген ой келеді. Зиялы қауым өкілдерін де көбірек қамтуды ойластыратын кезең жетті.

Қазіргі мəслихат депутаттары-ның басым бөлігі шағын бизнес өкіл дері болып отырғандығы де-мо кратиялық институттардың да муына кедергі келтіруде. Са на тəрбиесінде тосқауылдық-кер-тартпалық əрекеттерге итермелеу-де. Сана регрессивті тəрбиеленіп жа тыр деуге болады. Мəслихат депутаттарының құрамында ру-ханият өкілдерінің, яғни интел-лектуалды топ – дəрігер, мұғалім, өнер-мəдениет қайраткерлері, жазушы-журналистер, заңгерлер, ғалымдар, жастар, мемлекеттік емес ұйымдардың жəне т.б. өкіл-дері тым аз болғандығының зияны шаш-етектен. Бұл топ – билік пен халықтың арасын байланыстыра-тын алтын көпір. Сонымен бірге мемлекеттік қызметке шыңдалған кадрларды даярлау мəселесі де ақсай бастайды деген ой белең алуда.

Ал партиялық тізімді жасақ-тау шылар бұл іске үлкен жауап-кершілікпен қарауы тиіс. Таң дау барысында үміткердің тазалы-ғына, қоғамдық деңгейдегі жұ-мыс тарымен елге танылуына кө ңіл бөлген жөн. Сол сияқты, сауалдамалық ұстанымдарды алға тарта отырып, сараптама жа саған дұрыс. Оны объективті өткізу ал горитмін жасау да аса қиын емес. Яғни сайлау инс титуттары (Сенат, Мəжіліс, мəс лихат) арқы-лы елдегі таза адамдарды билікке жақындату – бүгінгі таңдағы ең өзекті мəсе лелердің бірі.

Сондай-ақ сайлау жүйесіндегі мəс лихаттар институтының бү-гін гі таңдағы депутаттардың құ рамдық болмысына талдау

жа сасақ, ойландыратын жағ дай-лар баршылық. Ол неде? Де пу-таттық құрамның басым бө лігі, не гізінен, қалталы азаматтар. Ал енді сол азаматтардың бір қа тары қарапайым ел мүддесінің қор-ғаушысы немесе қолдаушысы деп толыққанды айту қиын. Бұл мəселелер көп жағдайда тек сай-лауалды бағдарламалар дең-гейінде ғана қалып отыр. Бүгінгі ақпарат беттеріндегі халықтың əлеу меттік мəселелерінің қай на-ған ортасында мəслихат депу-тат тарының көрінбеуі де біраз жайт тың бетін ашатындай. Бүгінгі таңда қарапайым ха лық-тың ділі (менталитеті) қо ғам-дағы өзгерістерге дайын бол-май тұр. Өкінішке қарай мате-риалдық құндылықтарға тəуел-ділік сана құндылығынан ба сым. Рулық сананың субъек тив ті-ліктің құралы болуы қоға мы-мыздағы демократиялық инс-титуттарымыздың дамуына үлкен кедергі келтіруде. Себебі біз ауыл əкімдерін таңдауды мəслихаттарға берудің қадамдарын жасадық. Ертең аудан, облыс деңгейіне жет-кенде бұл үдеріске əсер ету мүм-кіндігіміздің шектелу қаупі де жоқ емес. Бұл дегеніміз – жергілікті аймақ тардағы ұйымдасқан қыл-мыс тық топтардың ықпа лын-да кетіп қалу қаупін білді реді. Сондықтан билікте демо кра-тиялық институттарды назар-да ұстау тетіктерінің болуы өте маңызды. Мəслихаттарда қара-

пайым халықтан шыққан зиялы қауым өкілдерінің аздығы бола-шақта түйіткілдер туындатпасына кім кепіл?!

Біз – дамушы қоғамбыз. Олай болса, экстремальды «дағ дарыс-тық» жағ дайларға төзім ділігімізді қалып тастыруымыз қажет. Ол үшін мəслихат инсти тут тарының қоғаммен өте ты ғыз қарым-қатынаста болуын қам та масыз етуіміз керек. Ал енді бүгін гі жағ дайда қарапайым ха лық өкіл -дерінің депутаттыққа сай лану мүмкіндігі жоқтың қа сында. Олар дың жоғарыда айт қан биз-несмендер секілді материалдық ресурсы жоқ.

Не істеу керек? Меніңше, мұндағы мəселені

шешудің бір-ақ жолы бар, ол – мəслихат депутаттарын сай-лау дың форматын Мəжіліс сай-лауындағыдай партиялық тізім арқылы өткізу. Партиялық тізімге енетін азаматтарды таңдау бары-сында объективті сараптау ар-қылы турашылдық таныта білсек, бұған партиялардың, үкіметтік емес ұйымдардың қатысуын қамтамасыз етсек мəселені ең-се реміз.

Демократиялық қоғам құру-дың басты құндылығының бірі онда өмір сүріп жатқан адамдар-ды заң талаптары шеңберіндегі сана еркіндігіне тəрбиелеуден басталады. Санамыздың еркіндік мөлшерін демократиялық ин-ституттар арқылы тəрбиелейік. Мəңгілік ел идеясымен жаңа дəуірге қарыштай қадам басайық. Тəуелсіз мемлекетіміздің жа-һан дық демократиялық 30 ел-дің қата рында болуына ат-салысайық.

ТҮРКІСТАН

Сана еркіндігіне серпіліс керек

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қоғамдағы демократия – ол еркіндік, конституция мен заң шеңберіндегі сана еркіндігі. Сана еркіндігінің негізгі қозғаушы күштерінің бірі – материалдық құндылық пен билік. Содан кейін барып дәстүрлі менталитет және басқа да негіздер орын ала-ды. Кез келген саналы адамның ой еркіндігінің демократиялық қоғамның дамуына сәйкес ұстанымдары болуы шарт.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

«ТҮРКСОЙ» халықаралық ұйымы ұйым-дыстырып, оннан астам мемлекет өкілдері қатыс-қан симпозиум барысында Мағ жан бабамызға көр сетілген зор құрмет ерек ше аңғарылып тұрды. Неге дейсіз ғой? Өт кен ғасырдың 20-шы жылда-ры түрік бауырлардың басына түскен қасіретті күндер Мағжанды бейжай қалдырмағаны, оның «Алыстағы бауырыма» деген атақты өлеңін жа-зып, қаражат жи нау ісін ұйымдастырғаны белгілі. Осындай қиын шақ та қайғыларын бөліскен Мағ-жанды бү гінге дейін төбелеріне көтереді. Қазір онда жер лесіміздің атында мектеп, көше, саябақ бар. «Мағжан Жұмабаев жылы» салтанатты жағ-дайда Анкарада ашылып, Кастамону қала сында жал ғасты. Онда ел басшылары, көрнекті тұлғалар, ғалым дар, зерттеушілер сөз алып, ұлы ақынға деген те рең сүйіспеншілік сезімдерін жет кізді.

– Зарқын Сыздықұлы, қайраткерлігі, шы-ғар машылығы керемет қуатты Мағжан секіл ді кесек тұлғаға қатысты құнды мағ лұматтарды, тың дүниелерді тауып, кітап етіп шығардыңыз. Мағ жан əлі толық зерт тел меген тұңғиық мұхит деген сөзді жиі қайталауыңыздың себебін түсіндіре кет сеңіз?

– Менің бір аңғарғаным, Мағжан 1912 жы-лы жарық көрген «Шолпан» атты алғашқы өлең дер жинағынан бастап орыс патшасына да, ке ңес өкіметіне де жақпаған. Татарстан мем-лекет тік мұрағатының 420-қорында сол кездегі Қа зандағы баспаханалардан қазақ жəне татар тілдерінде басылып шыққан кітаптарға байла-нысты цензура құжаттары жеке сақтаулы. Қа зан университетінің профессоры, тегі ха кас, қазақшаға жүйрік, шығыстанушы Нико лай Катанов бастаған аудармашы топ қа зақ тілінде шыққан əрбір кітапты шұқшия тек серіп, орыс мемлекетінің отаршылдық саясатына қарсы-ау деген пікірлер іздеген. Өздері тап қан «қылмысты» деректерді Петерборға, ішкі істер министрлігіне жолдап отырған. Мағ жанның «Шолпанынан» «күдікті-ау» деген өлең жолда-ры мен шумақтарды жолма-жол орыс шаға ауда-рып, кейбір сөздердің астарлы мағынасын ашып көрсеткен. Мысалы, Мағ жанның «Жатыр...» деген өлеңінен: «Кең жері күннен-күнге құрып жатыр, Сұр жылан қа нын-сөлін сорып жатыр...» деген екі жолды «Ши рокая земля (казаха) что ни день, гибнет, А чер ная змея всю кровь его (казаха) со-сет» деп тəржімалаған. Шын мəнінде «Жер кетті, жаның кетті, қам жемедің, Құл болдың қара та-бан енді малсыз. Қарағым, арыстаным, қайратты ерім, Тұрдың ба қару қылмай, құр амалсыз? деп шырқыраған бозбала ақынның жан дауысы қалың қазақты оятып, тарихтан өзіне лайық орын іздеуге бастағандық еді. «Шол панның» таралуына тый-ым салынып, автор дың соңына əкімшілік бақылау қойылған. Кейін кеңес дəуірінде мұның бəрі қара күйе болып жағылды.

– Мемлекет билігін заңсыз басып алған боль ше виктердің де орыс емес халықтарға жай лы бола қоймайтынын қайран ақын бас-тап қыда түсіне алмады деген ойыңызды тар-қата айтсаңыз?

– Шындығы сол. 1919 жылы Казревком құ-рылып, 1920 жылы автономия мəртебесі бері-ліп, қазақтың ұлттық мемлекетінің нышаны бай-қал ғанына Мағжандардың қатты қуанғаны рас. «Кедей сөзі» газетіне «Автономия кім ді кі?» деген мақала жазып, «Айлы, күнді, қанды от ты тарихы бар; кең, бай, терең тілі, əдебиеті бар; басқаларға үйлеспейтін төресі, шаруасы бар – қазақтікі. ...Жүз жылдар орыс ақсүйектері мен байларының тепкісінде елдігін ұмытпаған Алаш тікі»... «Аязды күні айналған, Бұлтты күні толғанған, Құрығын найзадай таянған, Қу толағай жастанған, Ер қазақтың автономия сы бұл!»деп жауап береді. Ал «Екіден – бір» деген мақаласын былай аяқтайды: «Қазақ төң керісті өзі жасаған жоқ. Төңкеріске дейін де, төңкерістен кейінгі үш жылда да теңдікке қо лы жетпеген... Отаршылдықтың жарасы əлі жа зылмаған» жағдай еді. Мұндай жағдайда «Қа-зан төңкерісінің нəтижелерін қазақтың мойнына қамытша кигізе салуға болмайды».

– Бұрынғы ескі тəртіптің бəрі теріске шыға-рыл ғанмен іс жүзінде сол күйінде қала бер ді емес пе?

– Сонау Екатеринаның империялық зама нында басталған тыңшылық, қудалау, жа зықсыз жазалау

тəртібі кеңес заманында одан əрі жалғасты. Патша жандармериясының құпия қағаз дарын комму-нист-чекистер социалистік қоғам жағдайында өз қажетіне пайдаланды. Сол күндердегі жағдайды танып-білу үшін бас пасөз деректеріне жүгінейік. Петропавл қа ласында орыс тілінде шығып тұрған гу берниялық «Мир труда» газетінің бетінде 1922 жылдың 11 маусымында Мағжанның «Сары арқа-дағы аштық» деген тақырыппен көлемді мақаласы жарияланады. Онда қазіргі қазақ даласы Екатерина заманындағы Сарыарқа емес екендігі, сүрленген жылқы еті тау болып үйіліп, сары қымыз дария болып ағып жатпағаны, аштықтан бұратылған қазақтардың шырқырап жан даусы шығып жатқаны еш бүкпесіз баяндалады.

– Мағжанның өмірбаяны да, шығарма шы-лық жолы да «тар жол, тайғақ кешуге» толы болған дықтан ба асығыс, негіз сіз айтылған ұш-қары пікірлер мен тұжы рым дар жиі кездесіп жата ды деген тағы бір уəж айтасыз?

– Мағжанның бағы ма əлде соры ма, əрбір өлеңі назардан тыс қалмаған тəрізді. Сонымен қа тар Мағжантану көшінің ұшар басында Алаш кө семі Əлихан Бөкейханның тұруын жау лары оң-тайлы пайдаланған сияқты. «Мағжан қазақ жас тары ой-санасының əміршісі» деген сөздерді Смағұл Сəдуақасов айтқан. Мағжан да, Алаштың бас қа да көсемдері де өздерінің ұлт шыл екендігін жасыр-ған жоқ.

– Өткен жылдың аяғында «Рухани жаң ғы-ру» бағдарламасы шеңберінде респуб ли ка лық «Мағжанға тағзым» экспедициясы облыс-қа келіп, бірқатар мəнді кездесулер ұйым -дас тырды. Сонда оның құрамында бол ған 97 жас тағы Абдолла Əбдірахманов ақ сақал Мағ-жан мен Магаданда айдауда бір ге болға нына, көр геніне, ақтық сапарға шы ғарып сал ға ны-нына нақты деректер кел тірді. Бұған алып-қо-сарыңыз бар ма?

– Мен де осы ұстанымды жақтаушылардың бірімін. 1938 жылы ату жазасына кесілді деген үкімді ақтық ақиқат ретінде қабылдауға бол майды. Өтірікке жаны қас Бауыржан Момышұлының Мағжанды көрдім деген есте лігін еске түсірейікші. Сол сияқты Хамза Абдул лин, тағы басқа адамдар дың айтқандары да шындық ауылына бір қадам жа қын дай түседі. Экспедиция мүшелерімен кез десудің бірінде облыстың құрметті азаматы Болат Са ғындықов ағамыз əкесінің атылғаны жө нінде бір жапырақ қағаз алғанымен, кейін Қара ғандыдағы түрмеде өкпе ауру-ынан көз жұм ғаны жайлы ресми дəйектелгенін айт-ты. Көп адамдарға атылды деген құжат толтырылып, шын мəнінде ұзақ жылдарға сотталғаны, түрлі қара жұмыстарға жегілгені тарихтан белгілі.

– Əңгімеңізге рахмет.

�ңгімелескен�мір ЕСҚАЛИ,

«Егемен Қазақстан»

Солтүстік Қазақстан облысы

Темір ҚҰСАЙЫН,«Егемен Қазақстан»

Халқымыздың ежелгі елдік пен ерлік дəстүрлеріне үңілсек, не бір таңғажайып мысалдар мен тағылымға толы деректер-ге тап боламыз. Жеріміз ұлан-байтақ. Кеңдігі соншалық Аты-рау мен Алтайдың арасы өткен ғасырлардың өлшемімен алғанда айшылық уақытты құраған сол кезде ел қорғаны бола білген ба-тырлар жеріміздің шетіне жау тисе бес қаруын асынып ат қа қонған. Бұл ретте қазақ дала-сының батыс өңірін мекенде-ген Тілеу Батырдың Оңтүстік өңір дегі Сайрам қаласының түбінде жоңғар-қалмақ шапқын-шыларымен болған шайқасқа ой-ланып жатпастан аттануы –қазақ жерінің тұтастығын көксеуден туған мəрт қадам екені анық.

Ол жалғыз емес еді. Артында он бес мыңнан асып түсетін

қалың қолы мен сарбаздары, бала сы мен бауыры бар екенін та рихи деректер айғақтайды. Олар Сайрам түбінде жоңғар шап қыншыларына тұңғыш рет күй рете соққы беріп, жеңіске жетеді. Əйтсе де есіл ер осы сұ-ра пыл шайқаста мерт болады. Ай тайын дегеніміз, Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мем-лекеттік уни вер ситетінде Тілеу Айтұлы мен оның туған бауыры Қабақ Айт ұлына арнайы кабинет-тер ашыл ғаны.

Мұнда қос тарихи тұлғаның өмі рі мен өрлігі, ерлігі жөнінде мол мағлұматтар жинақ талған. Ата-бабаларымыз білектің кү-шімен, найзаның ұшымен ұс тап қалған қазақ жерінің əр сүйем сынығы бəрімізге қымбат. Ел-дің батысы мен шығысы, оң түс-тігі мен солтүстігі демей, қазақ жерінің тұтастығын көк сеп, қанды шайқаста мерт бол ған Тілеу мен Қабақ секілді тарихи тұлғалардың

талғамы бүгін гі ұрпақты ел мен жерді шек сіз сүйе білуге, оны қорғауға қашан да əзір болуға үндейді. Олар дың рухына арналған қос каби нетті ашудағы басты мақсат та осындай өміршең ойдан бас тау алады. Кабинеттердің ашы-лу рəсімі кезінде Ақтөбе өңірлік мем лекеттік университетінің рек-торы Бауыржан Ерденбеков ой орамын осы арнадан тарқатты.

Туған жерді сүйе білу əрі ая-лау мен құрметтеу, оған деген пер зенттік сезім мен махабатты тұтастай туған елге деген сүйіс-пеншілікке ұштастыра білу Мем-лекет басшысы белгілеп берген рухани бағдарламаның басты ар-қауы.Осы тұрғыда өңірдегі жо ғары оқу орнында тарихи тұл ғаларға арналып ашылған кабинеттер Елбасы қағидатын нақты мысал-дар шеңберінде одан əрі тереңдете түсері хақ.

АҚТ�БЕ

Түркі әлеміне ортақ тұлға

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Саналы ғұмырларын тәуелсіз мемлекет құру мақсатына арнаған, елдік мүдде жолында жан-дарын құрбан еткен Алаш арыстары мен қайраткерлері арасында Мағжанның есімі Түркі әлемінде де зор ілтипатпен, үлкен құрметпен аталады. К�зі жұмылғанша «қазағым, алашым» деп жырлап �ткен ақиық ақын әлдеқашан мойындалып, теңдессіз рухани тұлғаға айналғаны талассыз шындық. Бұл орайда түркітілдес мемлекеттер шеңберінде «Мағжан Жұмабаев жылы» жарияланып, айтулы іс-шараның Түркиядан бастау алуының мәні де, маңызы да зор айтулы оқиға болды. Біз Қазақстан делегациясы құрамында бауырлас елге сапарлап қайтқан белгілі ғалым, М.Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінің профессо-ры Зарқын ТАЙШЫБАЙМЕН жүздесіп, алған әсерлерімен қоса ақынның �мірбаяны мен шығармашылығына қатысты әрқилы тұжырымдар жайлы айтып беруін �тінген едік.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Қазақ жерінің тұтастығын көксеген

МЕНІҢШЕ, МҰНДАҒЫ МӘСЕЛЕНІ ШЕШУДІҢ БІР-АҚ ЖОЛЫ БАР, ОЛ – МӘСЛИХАТ ДЕПУТАТТАРЫН САЙ-ЛАУ ДЫҢ ФОРМАТЫН МӘЖІЛІС САЙ ЛАУЫНДАҒЫДАЙ ПАРТИЯЛЫҚ ТІЗІМ АРҚЫЛЫ ӨТКІЗУ. ПАРТИЯЛЫҚ ТІЗІМГЕ ЕНЕТІН АЗАМАТТАРДЫ ТАҢДАУ БАРЫСЫНДА ОБЪЕКТИВТІ САРАПТАУ АР ҚЫЛЫ ТУРАШЫЛДЫҚ ТАНЫТА БІЛСЕК, БҰҒАН ПАРТИЯЛАРДЫҢ, ҮКІМЕТТІК ЕМЕС ҰЙЫМДАРДЫҢ ҚАТЫСУЫН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТСЕК МӘСЕЛЕНІ ЕҢ СЕ РЕМІЗ.

8 14 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев биылғы Жолдауында білім беру сала-сын жан-жақты жетілдіруді айта келіп, «Мұғалім мәртебесін арттыру мақсатымен білім берудің жаңартылған мазмұнына көшкен ұстаздардың лауазымдық жалақысын 2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап 30 процентке көбейтуді тапсырамын. Жаңартылған мазмұн дегеніміз – халықаралық стандарттарға сай келетін және Назарбаев зияткерлік мектептерінде бейімделуден өткен заманауи оқу бағдарламалары. Бұлар біздің балаларымызға қажетті функционалдық сауаттылық пен сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дарытады» деген болатын. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Суретті түсірген Ерлан ОМАР, «Егемен Қазақстан»

БІЛІМ

МӘСЕЛЕНІҢ МӘНІСІ

АШЫҚ САБАҚ

ОЙЛАСУ

Хамит ЕСАМАН,«Егемен Қазақстан»

Бүгінде еліміздің білім беру сала­сын да көптеген жаңашылдықтар орын алып, оған мемлекет тарапынан тиісті қолдау көрсетіліп келеді. Рухани бо­лашақты негіздеуші тұлға ретінде са­налатын ұстаздар қауымына құрмет жо­ғары. Дей тұрғанмен, бүгінде мұғалім мәр тебесі туралы көп айтылып та, жа­зылып та жүр. Еліміздің әрбір облыс, аудан, ауылдарындағы түрлі деңгейдегі

білім ошақтары ұрпақ тәрбиелеуде, саналы азамат қалыптастыруда қал­қадірінше еңбек етіп жатқанымен, орайлы сәтінде олардың мәселелері де айтылмай қалмайды. Бүгінде мұғалім мен ата­ана, мұғалім мен оқушы, тіпті мұғалім мен мұғалім арасындағы қарым­қатынастың да көп жағдайда күрделеніп бара жатқанын аңғару қиын емес. Кейде әділдік іздеген ұстаздың жанайқайы, араша сұраған ата­ананың тілегі сияқты дүниелерді де баспасөз беттерінен ұшыратып қаламыз. Сондықтан қарапайым халық үшін кейде мұғалім мәртебесінің төмендеп бара жатқандай болып көрінетіні де рас.

Жуырда Жамбыл облысының Жамбыл ауданы Аса ауыл ын дағы Ю.Гагарин атындағы мек теп тің сызу, сурет, еңбек пәнінің мұ ғалімі Нұрила Мұражанованың редакциямызға жол­даған хатымен таныстық. Хатында мұ ғалім аталған мектеп директоры Салтанат Жігітековадан және оның орын басарлары Нәзира Қарағұлова, Айгүл Бақытжановадан қысым кө­ріп келе жатқанын айтып, әділдік із­дейтінін жеткізіпті. 2002 жылдан бері сол білім ошағында қызмет атқарып ке ле жатқан Нұрила Мұражанова соң­ғы үш­төрт жыл көлемінде мектепте ақша жинау әдетке айналғанын, саға­ты ның қысқартылғанын, заңсыз сөгіс алғанын, сонымен қатар басшылықтың оқу шылардың алдында беделін тү сір­ г енін айтыпты. Расында да ел іші болған соң түрлі мәселелер болып тұ рады. Кейбір азаматтар шындық із деп шарқ ұрғанымен, бәрібір оған же те алмай күйзеліске түседі. Сөйтіп ре дакцияға жолданған хат бойынша Жам был ауданының орталығы Аса ауыл ындағы Ю.Гагарин атындағы мектепке арнайы барып, шағымданушымен сұхбаттастық. Әңгіме ауанынан байқағанымыздай,

мұғалімнің мектеп басшылығына тағатын кінәсі көп екен. Әрі неше жыл­дан бері бұл мәселенің түйіні тарқамай келе жатқанын да айтты.

– Мен үш жыл болды, мектеп ди­рек торы Салтанат Жігітековадан қы­сым көріп келемін. Директор бол ға­нына 16 жыл болды, мектепті өзінің же ке меншігіне айналдырып алған. Жаз баған жерім қалмады. 2015 жылы ди ректордың орынбасары Айгүл Бақытжанова «шілде айында тексеріс келіп кетті. Әр мұғалім 3000 теңгеден

жинайсыңдар» деді. Жағдайым жоқ болған соң бермедім. Одан бөлек 500 теңгелеп, 2000 теңгелеп ақша жинай береді. Тіпті мектепте құдайы тамақ беру үшін 2500 теңгеден жинайды. Ақша бермесең, оқушылардың алдын­да ұрсып, беделіңді түсіреді. Ақша жи­на ғаннан шаршадым. Содан олар са­ба ғыма қайта­қайта кіріп, тыныштық бермеді. Сол 2015 жылы 14 қазан күні директордың орынбасары Нәзира Қара­ғұлова сабағымның ортасында каби­нетке кіріп келіп, оқушыларға менің жұ мыстан босатылғанымды айтып, ка­бинеттен шығып кетулерін бұйырды. Содан бірден ұялы телефоным ды қо­сып, ол кісіден қайталап айтуын сұрап едім, оқушылардың көзінше мені ұрып­соғып, телефонымды сындыр­ды. Бұл оқиға сол кездегі 9 «А» сы­нып оқушыларының көзінше болған оқиға. Сол күні сағат 14.00 шамасын­да ауруханаға барып, дәрігерлердің алғашқы көмегін алдым, – дейді ол.

Шағымданушының айтуын ша, директор С.Жігітекова сол күні оқу­шы лардан мұғалім өзін­өзі жара қат ­тады деп жаздырып алған да, сабақ­та рын кілең бестікке көтеріп, істі жа­уып тастаған. Бірақ мұғалім қысым мұнымен тоқтамағанын айтады. «Арада бір апта өткенде 9­сыныпта оқитын қызым үйге жылап келіп, енді сабаққа бармайтынын айтты. Сөйтсем, Нәзира Қарағұлова бүкіл оқушының көзінше қызыма «Сенің шешеңнің есі дұрыс емес. Әділдік іздеп жүр өзінше, бірақ оны ешкім де тыңдамайды» депті. Мұны естіп қан қысымым көтерілді. Ал 2017 жылы 17 наурыз күні ауған со ғысының ардагері Дәурен Нұралиев «ба ламды ұрып­соқтың, әр оқушыдан күн сайын 400 теңгеден ақша жинай­ды екенсің» деп жала жауып, сотқа берді. Мен бала ұрған емеспін. Сол күні

кешке полиция қызметкері Темірхан Жананбаев үйге келді. Балалардан ақша сұрағаным бейнетаспаға түсірілген деп еді, онысы монтаж болып шықты. Ал Дәурен Нұралиевті директор енді ата­аналар комитетінің төрағасы етіп сай­лап қойды», дейді Нұрила Мұражанова.

Иә, ағартушылықпен айналыса­тын мәртебелі мамандық иелерінің арасындағы бұл дау­дамай бір ғана білім ошағының мәселесі болып көрінгенмен, бәрібір ұстаз деген ұлағатты атқа абы­рой әпере қоймайды. Дей тұрсақ та, мұғалімнің уәжін тыңдап болған соң, істің ақ­қарасын зерделемек ниетпен мектеп басшылығына да жолықтық. Бұл орайда мектеп директоры С.Жігітекова мұғалім шағымының бәрі негізсіз жала екенін айтты.

– Бұл кісіге ешкім сын айтпау керек. Мәселен, бізге мұғалімдердің білік ті­лігін қадағалау мақсатында аудандық бі лім бөлімі сабақтарға қатысып тұ ру ды міндеттейді. Қазір Нұрила Мұражановадан сабақ алып жүрген 5­7

сынып оқушылары жаңа бағдарлама бойынша білім алуда. Енді мекеме басшысы ретінде менің мұғалімдердің сабағына бір мезгіл қатысуыма бол­май ма? Ол кісінің сабағына мен кірсем де, орынбасарларым кірсе де «Сендер кімсіңдер?» деп дүрсе қоя береді. Бірдеңе айта бастасақ, ұялы телефонын қоса са­лып, түсіре бастайды. Өзіміз ұрпақты тәрбиелеп жүріп, осындай тірліктермен айналыссақ, ұят емес пе. Ақша жинады дегені де өтірік. Дәлелдеп берсін. Рас, кейде өмір болған соң ұжымдастардың отбасында қуаныш, өлім­жітім сияқты жағдайлар болып тұрады. Бірақ ол ешқайсысына қосылмайды. Тіпті мұғалім ретінде қоғам тынысын бақылап отыру үшін газеттерге де жазылмайды. Бір кезде Шығыс Қазақстан, Қарағанды облыстарында су тасқыны болып, халық зардап шекті. Сонда елдің бәрі бір күндік жалақыларын көмек ретінде аударған соң, біз де ұжыммен көмектесейік деп шешкенбіз. Бірақ Мұражанова оған да қосылмай қойды, – дейді директор.

Расында да, мұндай жағдайда ешкімнің де өзін кінәлілер қатарына жат қыза қоймасы анық. Бірақ мектеп басшылығы шағымданушының ша­ғы мында ешбір дәлел жоқтығын ай­тады. Тіпті соңғы үш­төрт жылдан бері бұл әңгіме аудан түгілі, облыс­тан асып республикаға дейін жет кен екен. Білім және ғылым министр лі гі­нен сол уақытта облыстық білім бас­қар масына бұл мәселені анықтауды тап сырған хат та келіпті. Құзырлы ор­ган дардан да тексерулер болған. Алай­да заң бұзушылықтың орын ал ғаны анықталмады. Мұғалімнің өзін жа­рақаттады деп айыптаған ди рек тор дың орынбасары Нәзира Қарағұ ло ваның да жауабын алдық.

– Бұл кісі бізден сабағына кірмеуі­міз ді талап етеді. Мейлі, оны да

орын дадық. Бәрібір кірген кезімізде де ба ла ғаттап қуып шығатын. Өз басым мі не үш жыл болды, Мұражанованың сабағына кірген емеспін. Қазір еліміздің жаңа білім беру жүйесіне көшкені белгілі. Ал бұл кісінің бізді сабағына кір гізгісі келмейтін себебі, кәсіби бі­ліктілігі төмен. Мұндай жағдайда, әри не сын айтылады ғой. Ол сынды жақ тыр­майды. Жыл сайын қайта сағаты өсіп жатыр. Міне, төртінші жылға кетті, сотта судан көз ашпай келеміз. Кейде біз жұ мыс істеуіміз керек па, әлде соттаса беруіміз керек пе деп ойлаймын. Содан кейінгі айтарым, барлық орындарға жазған хаттарында өзін ұялы телефон­мен ұрып жарақаттағанымды айтады. Бұл болмаған нәрсе. Талай рет құзырлы органдар келіп тексерді. Ештеңе тапқан жоқ. Шағымданушының арманы – сы­нып жетекшілігін алу. Кезінде оны да атқарған. Бірақ балалардың өзі бас тар­тып отырса, біз не істейміз? – дейді ол.

Нұрила Мұражанованың мектеп басшылығына тағатын тағы бір кінәсі – сағатының қысқартылуы мен себепсіз берілген сөгіс. Күйеуі қысқарту салда­рынан жұмыссыз қалып, ұлы мен қы зын жоғары оқу орнында жалғыз өзі оқытып жатқан мұғалімнің уәжі ба с тапқыда орынды көрінгендей бол ға нымен, мектеп директоры оның саға ты ның қысқартылмағанын айтты. «Бі рін шіден, мен директор ретінде мұ ға лімдерге сағат бөлмеймін. Жала қыны да аудандық білім бөлімі арқылы орталықтандырылған бухгалтерия арқылы аламыз. Ал сағат бөлетін мето ди калық кабинеттің бас­шысы Қым бат Қыпшақбаеваға әр мұғалімнің тұр мыстық жағдайына қарап отыру керек екенін айтып келемін. Ал сөгіс аудандық білім бөлімінің шешімі негізінде берілді. Себебі тексеріп келген кезде Нұрила Мұражанованың сабағына олар қанағаттанбаған. Осының бәрін ол менен көреді. Талай тексеріс келді, мен де сол үшін психологиялық соққы алдым. Одан кейін бізге «Сендер ақша бер гендердің сабағын ғана мақ тай­сыңдар. Мен ақша бермеймін, сол үшін жаманмын» деп жала жабады. Кім кімнен ақша алды? Дәлел жоқ. Айта берсе, ұят. Бірақ мен ешкімге жамандық ойла маймын. Міне, осы мектептің ди­ректоры болғаныма 14 жыл болды. Егер ниетім дұрыс болмаса, баяғыда­ақ жұмыстан босатып жіберетін едім. Осы әрекеті үшін ұжым қызметкерлері талай рет арыз жазамыз дегенде, оларды мен тоқ татып едім. Егер жаман адам болсам, осы уақытқа дейін менің үстімнен де талай арыз жазылатын еді ғой», дейді Салтанат Жігітекова.

Ал Нұрила Мұражанованың өзінің айтуынша, оған 20 сағат бөлінген. Ай сайын сол үшін жүз мың теңге айлық алады. Ендігі ойы – 20 сағатты 25 сағатқа көбейту екен. Сөйтіп, дирек тор мен мұғалімнің арасындағы сағызша со­зыл ған дау әлі де тынышталмай келеді. Алайда Жамбыл аудандық сотының шешіміне қанағаттанбаған Нұрила Мұражанова Жамбыл облыстық со­тына шағымданған. Жуырда Тараз қаласында облыстық сот өтіп, мұнда да шағымданушының шағымы қанағат тан­дырылмады.

Ю.Гагарин атындағы мектептің жаңа ғимараты бес жыл бұрын пайдалануға берілген. Бүгінде білім ошағында 89 мұғалім жұмыс істейді. Осы уақытқа дейін білім сапасы жөнінен бұл мек­теп алғашқы бестікте болды. Жыл сайын білім ошағы білім беру саласы бой ынша мақтау қағаздары мен алғыс хат тарын алып отырған. Енді мек­теп директоры Салтанат Жігітекова Нұрила Мұражанованың арызы арқа­сында бүкіл елге әйгілі болып, мек­теп тің беделінің түсіп отырғанын қын­жылыспен жеткізді.

Екі тараптың айтар уәжі – осы. Қалай болғанда да, құрметті мамандық ие лерінің бұл текетіресі ойландырмай қоймайды. Бірі құқығым тапталды, шындық іздеймін деп шырылдаса, енді бірі қолымыздан келгеннің бәрін жасап бағудамыз, енді не істейміз деп жа­ уап қатады. Басталғанына төрт жылға аяқ басқан дау­дамайдың енді қанша уақытқа созылатыны белгісіз...

Жамбыл облысы

Жасыратыны жоқ, білім реформаларының санынан жаңылдық. Өйткені сала басшылары ха лықаралық стандарттарды желеу етіп, жыл­дам нәтижеге жеткенше асығып тұрады. Қай­қай сысы болсын, өздері ойлап тапқан «жаңа­шыл бастамаларды» толық дайындықсыз бас­тап жібереді. Жұмсалған бюджет қаржысын есеп теудің өзі оңайға түспейтін шығар? Өрелі өзге рістердің өріс алуына ұстаздар қауымы да мүд делі. Бірақ асығыстықтың салдарынан жапа ше ге тін тағы біз. Жаңа бағдарламалар мен оқу және оқыту құралдарын талқылауға уақыт тым аз бөлінетіндіктен, талдамақ түгілі танысып та үл­гермейтін жайттар жиі кездеседі. Бұрын бағ дар­лама, оқулықтар, қанатқақты жобалар әбден иіні қанып, сүзгіден өткен соң ғана оқу орында рына жаппай енгізілетін. Осы жақсы үрдістен көз жа­зып қалдық. Жергілікті жерлердің ұсыныс­пікір­ле рі ескерілмесе, сараптама не үшін жасалады деген сауал туады. Обалы не керек, 1, 2, 5 және 7­сыныптардың жаңартылған бағдарламасына біршама әзірліктермен келгені қуантады. Алдын ала Назарбаев зияткерлік мектептерінде сынақтан өт кізіліп, мұғалімдердің елеулі бөлігі арнайы курс­тарда білімдерін жетілдіріп, кешенді шаралардың атқарылғанын атап өткен жөн. Мектептердің ма­териалдық­техникалық базасын нығайтуға да қо­мақты қаржы жұмсалды.

Дегенмен, қанша айтылса да көңілге кірбің тү­сі ретін «әттеген­ай» тұстар әлі де ескерілмей ке­леді. Бірінші кезекте ұлттық білім ошақтарында қазақ тілі сабағын оқыту шет тілі әдістемесі тәжірибесіне негізделгенін айтпасқа болмайды. Бұрын тілдік материалдар тіл білімінің сала­лары мен тараулары бойынша жүйеленіп, те­реңірек игерілетін. Жаңа оқулықтарда осы жүйе ні сақтауға тырысқанымен теориялық ма­те риалдарға қатысы жоқ мәтіндер кіріп кеткен. Мәселен, 5­сынып бағдарламасындағы 10­шы бөлім «Мәдениет: тіл және қарым­қатынас», «Киіну. Сән. Талғам» деп аталады. Бір сабақ лек сикалық және грамматикалық материалдар­ды қамтитындықтан, оқушы екі бағытта жұмыс жүр гізуге мәжбүр. Сондай­ақ қабылдауға жеңіл, түсі нікті болу үшін назар белгілі бір мәселеге ауда рылып, ұғындырылатын. Ал қазір бір­бірімен қа быспайтын кереғар материалдар оқушының ұғымын ауырлатып, ойын шашыратып жіберетінін тәжірибеден көріп жүрміз.

Иә, жаңа оқулық мұғалім еңбегін жеңілдету үшін әр сабақтың тақырыбын ғана емес, сол сабақта алға қойылатын мақсатты да нақтылап көрсетіп берген. «Ұлттық киім. Қазақ әліпбиі» сабағында 40 минут ішінде ұлттық киім түрлерімен, бас әріптің жазылу ережелерімен, қазақ әліпбиінің тарихымен таныстырып, әліпбиді білудің маңыздылығын түсіндіру талабы қойылған. Бас әріп емлесін меңгеруге арналған оқулық материалында «қазақ жазуында бас әріппен жазу латын әліпбиіне көшкеннен кейін пайда болды. Кісі есімдері, жер­су атаулары, газет­журнал мен кітап аттары бас әріппен жазылады», делінген. Жаңылтпаш іспеттес орашолақ құрылған сөйлемдер баланың білімін жетілдірмесі анық. Оқулықтың осы са­бақ қа арналған төртінші бетінде («Қазақ тілі» жал пы білім беретін мектептің 5­сыныбына ар­налған оқулық. «Мектеп» баспасы, 2017 жыл, 28­31­беттер) бас әріптің емлесіне байланыс­ты бір ғана тапсырма берілген. Мәтіндегі бас әріп пен жазылған сөздерді әліпби тәртібімен кө шіріп жазатын сөздер алтау ғана. Демек, біз оқушыны белгілі тілдік материалдарды меңгертуге емес, соның атауын жаттатуға тырысумен ғана шектелеміз деген сөз. Аталған оқулықтағы барлық материалдарға осындай кемшіліктер тән деу­ ден аулақпын. Бірақ оқулықтарда олқылықтардың орын алуының әлі күнге дейін түзетілмей келе жатқаны таңдандырады.

Оқушыны халықаралық деңгейдегі бәсекеге қабілетті тұлға ретінде тәрбиелеу барысында жүзеге асырылатын айтылым, оқылым мен жазы­лым сынды дағдылардың бірі – тыңдалым үшін ар­найы дискілер қарастырылған. Басшылыққа алуға міндетті аудиодискілер менің қолыма алғашқы оқу тоқсанының соңғы күні ғана тиді. Соның сал­дарынан оқулық пен бағдарлама материалдарын толық игеруге еш мүмкіндік болмады. Неге екені белгісіз, облыс орталығындағы кітап дүкендерінде оқулық пен диск бірге сатылады. «ASTEL» компа­ниясы орнатқан интернет желісінің жұмысына да өкпеміз қара қазандай. Себебі аядай ғимараттың шамалы бөлігін ғана қамтиды. Кең жолақты деген дардай аты болғанына қарамастан, жылдамдығы қойшының қанша қамшыласа да шабан жүрісінен танбайтын қотыр атының мимырт жүрісі сияқты. Бүгінгідей технологияның да мыған заманында оны айтудың өзі ұят. Бұдан кейін оқушы қандай сапалы білім алып шығады? Оқулықта сабақта пайдалану үшін интернеттен алуға болатын материалдардың тізімі ғана емес, нақты сайттарға сілтемелер де берілгенімен ол мүмкіндікті пайдалануға қауқарсызбыз.

Бала туу көрсеткішінің төмендеп, демо гра­фиялық ахуалдың күрделенуіне, ауыл дық тардың қалалы жерлерге жаппай көшуіне білім сапасының талапқа сай еместігін қоссақ, онсыз да оқушы саны азайып бара жатқан мектебіміздің бұлыңғыр болашағы үлкен уайым болып отырған жайы бар. Сондықтан ұлттық тіліміздің, дәстүріміздің, мә дениетіміздің қайнар көзі саналатын елді ме­кендерді сақтап қалудың барлық жағдайын қарас­тыр май болмайды. Оның ішінде білімнің алтын ошағы – мектептің орны өлшеусіз.

Қалижан ТӘШКЕНОВ, Мектеп ауылы мектебінің қазақ тілі мен

әдебиеті пәнінің мұғалімі

Солтүстік Қазақстан облысы,Есіл ауданы

Қазіргі таңда оқушылардың ғылыми, жобалық көзқарастарының қалыптасуына мектептегі робот­техника курсы өз үлесін қосуда. Робот­техника STEM­білім берудің мазмұнына мысал бола алады. «STEM» аббревиатурасы ғылым, технология, инженерлік және математика сөздерінен құралған. Яғни робот­техни­ка математика, физика, информатика және техноло­гия ғылымдарынан құралады. Оқушылар осы пәндер бойынша білімдерін кіріктіріп, ақылды роботтар жо­балай алады. Бұл әрине, оқушыларға өте қызықты. Балалардың қызығушылықтарына сай білім беру үшін сәйкесінше педагогтардың да кәсіби біліктіліктері жоғары болуы керек. Осы мақсатта «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамы Батыс Қазақстан облысы бойынша педагог қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтында былтырдан бері «Робот­техника негіздері» тақырыбында 72 сағаттық курс ұйымдастырыла бастады. Біліктілікті арттыру курсының оқу бағдарламасында Lego Mindstorms EV3 модулі мен Arduino UNO микроконтроллерінің мүмкіндіктері, жұмыс принциптері және функциялары қарастырылады. Курстың мақсаты – мектептің инфор­матика, физика және математика пәні мұғалімдерінің робот техника саласындағы білімдерін жетілдіру.

Курс барысында тыңдаушылар шағын топтарға бірігіп жұмыс істейді. Мониторингтік сараптама нәтижесінен тақырып бойынша тыңдаушылардың көпшілігі теориялық жағынан ақпараттанғандығы байқалды. Соған орай тыңдаушылардың тәжірибелік дағдыларын жетілдіруге, әр шағын топта физика, ма­тематика және информатика пәндері мұғалімдерінің болуын қамтамасыз етуге тырыстық.

Шағын топтарда отырған түрлі пән мұғалімдері жаңартылған білім беру идеясы бойынша пікір ал­масып, бірін­бірі бағалады. Тыңдаушыларға дайын презентациялармен қатар интернет ресурстар, шағын жобаларға бастау болатын зертханалық жұмыстар ұсынылады. Тапсырмаларды орындау барысында әр шағын топ шығармашылық қабілеттерін қосып, басқа топтармен тәжірибе бөлісті. Жаттығуларды орындауда жаңартылған форматта білім берудің әдіс­тәсілдерін барынша қолданып, барлық тыңдаушыны қамту көз делді. Тыңдаушылар шағын топтарда Lego және Arduino платформаларында курс бойынша меңгерген тәжірибелік дағдыларын қолданып, жобалар құрды. Lego модулінде өндірістік қажеттіліктерге сай робот­тар құрастырып, белгілі бір функциялық қызметтер атқаруды жүзеге асырды. Ал Arduino платформасында

әртүрлі тетіктерді жекелей іске қосып, күнделікті өмірде кездестіріп жүрген құрылғыларды жасақтады. Мысалы, қозғалыс тетігі арқылы жарықтың жануы және сөнуі, дыбыс беру арқылы бөлмедегі жарықты іске қосу сияқты іс­қимылдар бар. Қысқа мерзімді курс ты аяқтау кезінде тыңдаушылардың кәсіби білім дең гейін анықтау мақсатында шығыс сауалнамасы жүр гізілді. Сауалнама нәтижесінен тыңдаушылар білі­мінің жеткілікті деңгейге көтерілгені байқалды. Жаңа ақпараттар еліміздің өнеркәсіп саласын жасанды ин­теллект технологиялары арқылы басқарудың іргетасы болады деп сенемін.

Яғни робот құрастыру арқылы оқушылар та­ным дық, практикалық көзқарастарын қалып тас­ты румен бірге түрлі эксперименттер жүргізіп, нақты тұ жырымдамалар мен қорытындыларға қол жеткізеді.

Әскербек ДӘНДІБАЕВ, техника ғылымдарының магистрі, «Өрлеу»

біліктілік арттыру ұлттық орталығы» АҚ Батыс Қазақстан облысы бойынша педагогикалық

қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының кафедра меңгерушісі

Орашолақ оқулықтың обалы кімге?

Мұғалім беделіне неге нұқсан келтіреміз?..

Робот-техника курсының үйретері көп

azattyq.org

14 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ 9

(Соңы. Басы 49-нөмірде)

3.Ұлы істердің дәуіріҚырық үш жастағы Бөкенбай

ба тырдың Кіші жүздің біріккен әс кери қолына қолбасшы болып сайлануы оның алдағы өмірінің мақсат-мұратын да белгілеп берді. Алшындардың үш бұтағының әртүрлі руларынан құралған сол әскердің басшысы боп саналған ол өз өмі рін, тағдырын солармен мәң гілікке қосақтады, өз хал қы-ның бостандығы мен бақыты үшін күреске бүкіл күш-жігерін жұ м -сады, өзі айтқандай «барлық от-тың ортасында жүрді» ғұмырын, жанын қиды.

XVIIІ ғ. екінші онжылдығы қазақтар тарихында ұлы өткелек болып қалды, қазақ жадында «Жаугершілік заманы» болып сақ талады. Бұл кезде үш жүздің рулық және тайпалық жауынгер

қосындары еуразиялық көш-пелілер әскерлерінің ең күш тісі – ойрат әскерлерімен қатал ай-қастарға үздіксіз түсіп отырды. Осы дәуірде қазақ-ойрат со ғыс-тары бірінен соң бірі қай та ланып отырды. Солардың ең ауырлары 1711-1712 және 1716-1717 жылда-ры өтті де, бұл зұлмат қазақтардың басты жау ға тойтарыс беру үшін шектен тыс ширығуын талап етті. Осы соғыстар «алаштың үш ұлы ның» тәні мен жанын тең шы нықтырды, олардың озық өкіл дері өз қандастарын бірлік пен жұдырықтай жұмылуға, өз халқының ар-намысын қор ғау-ға шақырды. Алайда сол жыл -дардағы әскери оқиғалар ха-лықтың сенім-үмітін ақтап, ауыр қасіреттердің соңы бола ал-мады, дала жұртын одан да ауыр сынақтар мен қасіреттер кү тіп тұр еді.

Екі көрші халықтың әскери текетіресінің ұшынған тұсы – 1723 жылдың ерте көктемінің қа сі ретті оқиғалары еді. Қон-тайшы Себен-Раптанның үлкен ұлы Лаузан-Шоно нойон бастаған мың даған жоңғар әскері оңтүстік қазақтарының бейғам отырған ауыл дарына кенеттен шаб уыл жасады да, 1723-1725 ж.ж. жоң-ғарлар Қазақ хандығының аста-насы Түркістанды, оның оң түс-тігіндегі Сауран мен Таш кент ті басып алды. Бұдан соң Сыр-дың орта және құяр тұсын дағы үш жүздің жайлауларын түгел иемденді.

Қазақ тарихындағы қасіретті кезең – «Ақтабан шұбырынды» басталған еді...

Қазақтың көбі Орта Азия-ға қашты: Ұлы жүз бен Ор та жүздің азғантай бөлігі Таш кент сыртына, Қаратегін мен Фер-ғанаға, Орта жүздің басым бөлігі Са мар қанға, ал Кіші жүздің үл-кен тобы Хиуа мен Бұқарға ауып кет ті. Құты қашқан Орта Азия-да тұрақтай алмаған Кіші жүз қашқындарының ірі бөлігі 1723 жылы солтүстік-шығыс, сол түс тік Арал бойына келіп, одан Оң түстік Орал тарапына ығысты.

Қазақтардың жаппай Оң-түстік Оралға ығысуы геосая-си жағдайды өзгертті. Кіші жүз қа зақ тары еділдік қалмақтарды Жем мен Жайықтың солтүстік жа ғауынан ығыстыру үшін кү-реске түсті – елге тұрақ, малға жа йылым керек еді...

Жетіру тайпасының қазақта-ры қалмақ ханы Аюкенің (1672-1724) немере інісі , тайшы Дор жи Назаровтың жайлауы-на тақай келіп қоныстанды. Бө кенбай батырдың әскері 20 мың үйлі Доржи тайшының қо -лымен соқтығысып қалды. Бі рақ 1724 жылдың көктеміне дейін қал мақ тайшылары қа зақтар мен қарақалпақтардың одақ тас күш терін Жайық бойы на жі-бермей ұстап тұрды да, қақ тығыс жалғаса берді.

...1724 жылы Аюке хан өлді де, Қалмақ хандығында ішкі өз-ара қақтығыстар басталды.

...1724 жылы әлімдер мен же тірулар көрші хандықтағы бе рекесіздіктерді пайдалану-ды көздеді де, Еділ мен Жа йық аралығына ұмтылды, Әбіл қа-йыр хан бастаған сан мың қол еділ қалмақтарының жайлау-ларын шапты. Осы шабуыл да қазақтардың мол әскерін Бө-кен бай Қарабатырұлы мен та ма руының басшысы, Бөкен бай-дың қарындасын алған күйеу ба ласы, аруақты батыр Есет бас қарды. Бұлардың жанын-да Бөкенбайдың немере інілері Тө лебай Жолболдыұлы мен Құ дайназар Ақпанұлы сияқты

ба тырдың тарихи деректерде жиі айтылатын серіктері де болды.

...1724 жылғы наурыздың 22-сінде Астрахан губер ния -сының кеңсесіне түскен ха-бар ларда Саратовтан 60 ша-қы рым жерде көшіп жүрген Дор жу Назаровтың ауылдарын 13 мыңдай әскері бар Әбіл қа -йырдың шапқаны, қалмақ тар-дың жеңілгені, қазақтар мен қарақалпақтардың 50 қалмақты тұтқындап, 500 түйе мен 8000-нан астам қойды әкеткені айты-лады. Кіші жүз батырлары бұдан өзге ұлыстардан 400 тұтқын, 600 түйе, 3 мың сиыр, 10 мың қойды олжалаған.

. . .1725 жылдың басын-да қазақтар ойрат шабуылына ұшырап, босып кеткенін айт-тық. Қазақ елінің солтүстік-ба-тысына қашқан қазақтардың жа ңа толқыны келді. Келесі ай-ларда Кіші жүз бен Орта жүздің

ру-тайпалары Жайықтың сол жа-ғалауы мен жақын аймақтарды толтырып жіберді, бұл баш құрт-тардың көшіп жүрген өңірі бо-латын.

...Сол жылдың желтоқ сан айында патшайым Ека те ри-наның сарайында құра мын да А.Д.Меньшиков, Ф.М.Ап рак-син, А.Т.Головкин, П.А.Тол с-той, А.И.Остерман мен П.И.Ягу -жинский бар Сыртқы іс тер жө-ніндегі Жоғарғы Құпия ке-ңес тің отырысы губернатор А.П.Волынскийдің қазақтар мен қа ра қалпақтардың Жайыққа жа-қын дап, Ресей бодандары – қал-мақтарды шапқалы отырғаны ту ралы хабарын тыңдаған. Бұл кейін расқа шықты.

1726 жылы Әбілқайыр, Орта жүз ханы Сәмеке (1723-1738), Ба-рақ сұлтан (1751 ж.ө.) мен Есім сұл тан бастаған 10 мың қазақ әскері қалмақтарға шабуыл жа-сады. Кіші жүз жетіруларының қолын Бөкенбай, Есет батырлар басқарды. Бұған 20 мың әскері бар қалмақ әскері қарсы шықты да, қазақтарды шегіндіріп, соң-дарынан қуды.

Екі қол көп шайқасып, со ңын-да «бұдан соң қалмақты шаппай-мыз, бүгін туған бала ержетіп, атқа мініп, садақ тартқанша тату бо ламыз» деп келісті. Бөкенбай осы айтулы оқиғалардың орта-сында, ірі жетекшілердің бірі бо лып жүрді.

...1726 жылдың күзінде жеті-ру басшылары мен өзге рубасы-лары Арал маңындағы Қара-құмдағы қыстауларына оралып, бас дұшпан – ойрат ханы Қалдан-Се ренге қарсы жорық жасауды ой ластыра бастады.

1726 жылғы қыс соңында, не-месе 1727 жылы, елдің айтуын-ша, Қарақұмда тағы да қазақ батырларының бастамасымен, үш жүздің ең беделді, ең ық пал-ды өкілдерінің қатысуымен та ғы бір құрылтай өтті (Бұл да Бө кен-бай өнегесімен, соның идея сы-мен іске асқан тарихи маңызы бар жиын деуге болады). Бұған қа тыс қан хандар, сұлтандар мен билер, ел ағалары жоңғарларға қар сы жалпықазақтық әскер құ-руға ұйғарып, үш жүздің бірік кен әскеріне Әбілқайырды бас қол-басшы етіп сайлады.

«Төніп тұрған қауіп-қатер өзара қырқылжыңды бітімге кел-тіріп, жұртты біріктірді де, елді бәрін бір мақсатқа бағыттады. Күл лі жұрттың жиынында ортақ жауды шауып, қырғыз-қайсақ же рінен қуып шығуға кірісу бел гіленді. Әбілқайыр хан бас қол басшы сайланып, халық дәс-түрі бойынша құрбандыққа ша-лынған ақбоз ат болашақ же-ңістің бойтұмарындай әсер етті» дейді А.И.Левшин.

Қазақ қосындарының қимылы ба тырлар белгілеген жалпы стра-тегиялық жоспар бойынша жүр-гізілді.

Сәтті басталған жорықтың шы р қау шегі Ұлытаудың оңтүс-тігіндегі, Сарысудың батыс жа-ғын дағы Бұланды және Белеуті өзен дерінің арасындағы жазықта (қазіргі Қалмаққырылған) өткен ұлы майдан болды. 1727 жылы үш жүздің әскері күші басым жау ды күйрете жеңіп, Іленің бас-тауына – Жоңғар ханының орда-сы тұр ған жұртқа қарай жеңісті ше ру тартты.

Жоңғарлардың ең ірі жеңілісі Қара сиыр (дұрысы, Қарасуыр) жа-зығында болды да, бұл жер беріде Қалмаққырылған атанып кетті.

...Осы ұлы шабуылдар мен же ңісті жорықтар кезінде Бөкен-бай батыр үш жүздің сардары Әбіл қайырдың жанында бо-лып, оның шұғыл тапсырмала-рын орындады – шайқастың ең

жауапты шабуылдарын ұйым-дас тырды. Сол тұста ол ержүрек қа һар ман ғана емес, дарынды қол басы ретінде қалың қазақ пен баш құрттарға кеңінен танылды.

Атап айтқанда, сол дәуірдегі бе делді башқұрт батырлары, тар-хандар Алдар Исекеев, Таймас Шаимов, Қадірас Муллакаев, өзге де көрнекті халық өкілде-рі 1731 жылғы 7 қазанда Әбіл -қа йыр ханға жіберілген Ре сей елшісі А.И.Тевкелевке Бөкен-бай батырдың өте жоғары ұйым-дастырушылық қабілеті, май-дандардағы даңқты ерліктері мен қоғамдағы орасан зор бе-делі туралы баяндай келіп, «әй-гілі би Бөкенбай, Есет батыр, Құдайназар мырза.. барлық игі жақсылардың ішіндегі ең жақ -сы лары және күштілері, дәу-леттілері» дейді.

Бөкенбаймен бірге қазақ әс-ке рінің жеңіске жетуіне Кі ші жүздің көптеген батырлары зор үлес қосты, 1727-28 ж.ж. олар қазақ қо сын дарының ал-ғы шебінде жүр гені туралы М.Тынышбаев «осы азаттық жо-рық тарында алшындар орасан зор рөл атқарды» деп жазады.

Бөкенбайдың жоңғарлармен күресіндегі ең жақын серіктері ретінде табын және тама қосын-дарын басқарған Есет Көкіұлы, Құдайназар Ақманұлы және Тө-лебай Жолболдыұлы сияқты аса көрнекті қолбасшыларымен бір ге елін жауға бастаған Малай, Жапақ Көкшеұлы жұрт арасында «сұр найзалы» атанып кеткен Тайлақ Жездібайұлы сияқты қаһармандар да Бөкенбайдың ай тулы серіктері еді. 1727-30 ж.ж. Бөкенбаймен бірге даңқ қа бөленген әлім батыр-лары – ке те Алтай Ебескіұлы мен Арал Бол пашұлы, шөмекей Арыс-тан бай Айбасұлы, шекті Бәйім-бет Ақкісіұлы және өз руының ұранына айналған 17 жасар батыр Сартай Байжанұлы да осы қатарда.

4. Ауыр шешімБөкенбай өмірінің соңғы он -

жылдығы Қазақ елінің көш пе-лі жұртының қоғамдық-саяси өмі ріндегі ірі оқиғаларға, Кіші жүз бен Орта жүздің билеу-ші топтарының дәстүрден тыс стра тегиялық шешімдер қабыл-дау ларына толы болды. Сол се-бепті, Бөкенбай мен оның «қа-ра сүйек» пікірлестеріне 1730 жыл дан бастап, қан майданда ғана емес, ең бастысы – саяси кү ресте де қимыл көрсетуге, бір жа ғынан – өз қандастарын Ре сей-мен келісімшарттық тұрғы дан жақындасуға көндіруге, екін-ші жағынан – Еділ бойы қал-мақтарымен, башқұрттармен ара-дағы ескі жер дауларын негізінен дипломатиялық жолдармен ше-шуге көндіруге тура келді.

XVIIІ ғ. 20-жылдарының екінші жартысында қазақтың Әлімұлы, Жетіру тайпалары Еділ қалмақтарымен соғыса жү-ріп, Жайықтың сол беткейі мен Жем нің екі жағалауындағы шұ-рай лы жерлерді иемденіп ал ған-ды. Қалмақтар бұған көн бей, жиі соғыс ашып отырды.

Мұнымен қатар, қазақтар мен Орал бойы башқұрттарының Жа-йық пен Тобыл бойындағы даулы жерлер мен су көздері үшін тала-сы ушыға түскен.

Дәл осындай жағдайда, 1730 жыл ғы көктемде Әбілқайыр мен Сәмеке (1724-1738) хандар қон-тайшы Қалдан-Серенмен бейбіт келісім жасап, Жетісу жерінен солтүстікке қоныс аударып, қа-зақ ақсүйектері мен екі жүздің ық палды рубасыларын шақырып, қазақтардың орыс бодандары – башқұрттармен арадағы ескі дау-ларды шешу мәселесін кө терді.

Құрылтайшылар мұны орыс үкіметімен шарттасып барып шешу үшін Әбілқайыр Уфаға ел шілік жіберіп, «Ресеймен тату болу» туралы келісім әзірлеуге тиіс деп ұйғарды.

Қазақ рубасыларының бұл ұм тылысынан нәтиже шықпасын Әбілқайыр анық түсінді – Ресей-дің өзі үшін аса қауіпті емес, жат халықтың мүддесіне бола өз бодандарының мүддесін қорға-май отыруы мүмкін емес-ті. Мә-се лені тереңірек қарастырып, жі ті ойланған Әбілқайыр патша үкі метіне бұдан гөрі мықты рақ ұсы ныс жасағанда ғана қазақ халқының тағдыры дұрыс қалып-тасарын ұғып, 1730 жылдың мау-сымында император патшайым Анна Иоановнаға хат жолдап, өзі мен қоластындағы халқына «аса мәртебелі» қамқорлық пен қор ғау жасауын өтінді.

Орыс император патшайым-ның қамқорлығына ие болу арқы-лы Әбілқайыр қазақ-башқұрт шиеленісін шешіп алуды, Ресей әскери күшіне сүйене отырып, Жоңғар соғысы нәтижесінде жау қолына өткен Сыр бойы қала-ларын, ең алдымен, саудалық-кәсіпшілік, отырықшы-диқан-шылық аймағымен қоса Түркіс-танды қайтарып алуды, Еділ бойы мен Батыс Сібірдегі ірі жәр мең келерде қазақтардың орыс көпестерімен еркін сауда жүргізуіне мүмкіндік алуды жә-не аға хан билігін күшейту мен жетілдіру арқылы Даланың ор-талық билігін нығайтуды ойлады.

Бұл – сол тұс үшін қазақ тари хындағы ең ұлы шешім еді. Онсыз қазақ халқының болу-бол-мауы белгісіз еді.

1731 жылғы ақпанда импера-тор патшайым қазақтарды Ресей дәргейіне алу туралы грамотаға қол қойды да, Қазақ даласына Ресей елшісі Құл-Мұхаммед (орысша – Алексей Иванович) Тев келев Әбілқайырдан Ресейге адал дық антын алуға аттанды.

... 1731 жылдың 5 қазанында орыс елшісі Ырғыз өзенінің сала-сы Шетырғыздың құяр жеріндегі Мәнітөбеде (беріде Мәніәулие атанған) отырған Әбілқайыр ордасына жетті. Келген бойда А.И.Тевкелевті Кіші жүз руба-сылары әзірлеп қойған «құпия қарауыл» тұтқынға алды да, 6-10 қазан аралығында ол «үстіне қа зақтың тозған киімін киіп», Әбіл қайыр ордасына түнде ғана барып сөйлесіп жүрді.

7 қазан күні Тевкелев руба сы-ларға орыс патшасына ант беру рәсімі туралы хабарлап, сый-сияпат үлестірді де, Әбілқа йыр-дың қатысуымен өтетін ант беру күнін белгіледі. Алайда кешке қарай рубасылардың оған деген өшпенділігі күшейіп кеткенін, оны Ресейдің қазақ жүздеріне әскери шабуыл жасауды жос-парлау үшін келген жансыз деп айыптап, елшіліктің барлық ада-мын өлтіріп, мүлік терін тонағалы отырғанын білді.

Тевкелев өзімен ере келген баш құрттардың басшыларын ша қырып, кеңес сұрады. Олар мис сия басшысына ең алдымен халық ішіндегі ықпалы өте зор Кіші жүз батырлары Бө кен бай-ды, Есетті және Құ дай на зар мыр-заны шақыру керек тігін, Әбіл-қайырдың солардың қол дауына үнемі сүйеніп келе жат қа нын айтқан.

Бұдан соң Әбілқайырдың өзі де атақты рубасы Бөкенбайдың «бар лық қазақ басшыларын жа-ман пиғылдан қайтара алаты-нын, ондай жамандыққа жол бер меу соның ғана қолынан ке-ле тінін, ал мұның – ханның, өзі се зікті болғандықтан, мұны іс-тей алмайтынын» айтқан. Хан

Тай мас батырды шақырып алып, Бөкенбайды таптырып, дәл сол күні Тевкелевпен кездестірген.

... Бар сырды Бөкенбайға баян дап берген А.И.Тевкелев одан Ресеймен келісімге көнгісі жоқ рубасыларын көндіріп беру-ді өтініп, «бұл үшін Бөкен бай ба тыр ды, оның күйеу бала сы мен немере інісін ... аса мәр те-белі императордың қайы рым-дылығымен марапаттайтынын» айтады.

Әбілқайырдың ең жақын се-рік терінің бірі Бөкенбай үшін хан жоспары, одан өзге жолдың жоқ тығы бұрыннан белгілі еді.

Әбілқайыр хан да, оны жақ-таушы Бөкенбай батыр мен оның серіктері де Ресеймен жақын-дасудың екі жаққа да тиімді әскери-саяси келісім деп қана ұққанын, мақсат – қазақты бодан ету еместігін ерекше айтқан жөн.

Бөкенбайдың ел ағаларын Ре-сей ге ант беріп, келісімге келу ге үгіттеуге саналы түрде, шы на-йы көңілмен көнгені орыс ел -шісін таңдандырған. Тев ке лев бұл қызметі үшін батыр ға сол кезде есепсіз байлық боп есеп телетін 500 сомды ұсын ғанда, ол «ақшаны алсам, сол үшін қызмет істегенім болады, бұл абырой әпермейді» деп, сыйлықтан бас тарт қан.

Әйгілі батыр өз уәдесінен ай ныған жоқ, Ресей елшілігі Да-лада өткізген уақыт ішінде Тев-ке левті ең қиын жағдайларда қол дап жүрді.

...Дипломатиялық миссияның табысқа жетуіне Тевкелев ең ал-дымен Бөкенбай Қарабатырұлына қарыздар екенін жазады – ол жат жерде елшіліктің қауіпсіздігін қамтамасыз етіп қана қойған жоқ, Кіші жүз басшыларының Ре сейге ант беруіне де зор ықпал жа сады.

Себебі ол қалыптасқан жағ-дай ды Әбілқайырмен бірдей сез інді, халқының орасан тари-хи тығырықтан қалай шығарына шын жүректен алаңдады. Ол ма ғынасыз шапқыншылықтан ойлы мәмлегерліктің артықты-ғын терең ұға білді. Ресеймен ке лісімнен кейін де талай рет ушыққан қазақ-қалмақ, қазақ-баш құрт шиеленістерінде Бөкен-бай елшілікке жүріп, көп дауды соғыссыз, әділ шешуге есепсіз еңбек сіңірді.

...1746 жылы Әбілқайыр хан былай деп жазады: «Бұдан бұрын Жайық бойында қамалдар жоқ еді, ұлыстар кең жайылып көше алмайтын, қырғыз-қайсақтармен мұндай сауда да жүрмейтін, ал қазір Аллаға шүкір, қамалдар тұр, қазақтар саудаға үйренді...Биік шөпті жайлаулар мен мөлдір су лары бар Жайықтың бергі беті біз ге берілді, мен бұған бір емес, мың мәрте ырзамын...»

Кейін батыс және солтүс тік тер риториялар проблемалары ның жария түрде, заң жүзін де шешіліп, қазақ пайдасы на шешілуін үш жүздің би лік өкілдері мен олар-дың ұр пақ тары Әбілқайыр мен оның жа қын достары болған бел гілі ба тырлардың ең басты сая си та быстары екенін толық мойын дады. Олардың ең басында «ар намыстың ақтаңгері», табын Бөкенбай Қарабатырұлы тұр-ған-ды.

5. Ұлы сапардың соңыXVIIІ ғ. 30-40 жылдарының

шегінде Бөкенбайдың жасы үш мүшелден асқан-ды. Алайда 73-тегі батыр бұрынғы қайратты да қажырлы күйінде қала берді, атқа қарғып мініп, желмен жарысқан тұлпарының үстінде көрші ха-лықтардың жеріне неше күн шілік сапар жасай беретін. Бой дағы қайрат-қажырымен қа тар ол сана

сергектігін де сол күйі сақтап, Қазақ даласының қо ғамдық-саяси өміріне қызу ара ласып, шекаралық орыс әкім шілігінің жоғары ла-уазымды кісі лерімен кездесіп тұратын.

Өмірінің соңғы жылда рын-да да ол баяғыша Кіші жүз дің ең беделді және ықпал ды, қа зақ-тардың ірі тобын бас қа ра тын ел ағасы болып қала берді. Бөкенбай мен оның аға йындарының – Есет батыр мен Құдайназар мыр-заның қарамағында 7 мың үйлі же тірулар, яғни 50 мың адам бол ды. Бұған қоса, ол Далада да, көршілес башқұрт елін де де қарадан шыққан қа зақ аза-маттары ішіндегі ең дәу летті кі сі еді, себебі жаудан түс-кен мол олжаның үлкен бө лігі, дәстүр бойынша, тұрақты қо -сын қолбасшысы ретінде бұ-ған тиесілі еді. Ертеректе бел-гілі башқұрт тархандары Ал дар Исекеев пен Таймас Шаи мов А.И.Тевкелевке Кіші жүзге ел-шілікпен аттанғанда тек қа-на Бөкенбайға арқа сүйеу ке-рек тігін бекер айтпаған-ды. Көшпелі қазақтар арасындағы қоғамдық беделінің, дәулетінің және Кіші жүз бен Орта жүздің ел билеушілерін империяның мем лекеттік билік органдары-на жақындата түсуге сіңірген жеке еңбегінің арқасында Бө-кен байдың орынборлық және ас трахандық басшылар алдын-дағы беделі де зор еді, олар көп ті көрген, көп білетін есті ба тырдың білікті және дәлелді көз қарастарымен санасатын Бө-кенбайдың өзі де Орынбор та-рапынан жиі айтылатын сауал-дар мен ұсыныстарға сергек қарап, қажет кезінде жергілікті шекаралық командирлерге кеңес беруге келетін. Кейде, мәселен, 1738 жылы Бөкенбай Озерный қамалының маңындағы Орынбор комиссиясының бастығы В.Н.Та-тищевтің лагеріне келген де бұл келіс сөз қазақтар баста ма сы бойынша белгіленсе, ке ле сі жо-лы келіссөз өткізуді Ре сей дің оңтүстік-шығысындағы про вин-циялық патша әкімдігі ұсын ған.

1740 жылдың жазында Бө-кенбай В.Н.Татищевтің орны-на кел ген генерал-лейтенант В.А.Урусовтан Кіші жүз қазақ-тары мен Ресей арасындағы ке-лі сілген арақатынастардың ма-ңызды проблемалары туралы ке ліссөзге келуін өтінген шақыру ал ды. Батыр күйеу баласы Есетті, жетірудың игі жақсыларын ертіп, Жем бойынан Ордың жаңа шека-ра басшысына аттанды. Урусов пен оның көмекшілерінің Кіші жүз бен Орта жүз билеушілерімен кездесуі Орда, 22 тамыз – 1 қыр -күйек аралығында өтті. Әбіл-қайыр хан мен оның ұлдары кел ген кеңеске жақында ғана ақ киізге көтерілген Әбілмәмбет пен Абылай сұлтан қатысты, олардың жанында екі жүздің сый лы ел ағалары да болды. Соң ғылардың сапында жеті ру-лық Бөкенбай мен Есет, Орта жүз арғындарының үлкен рулық бір лестіктерінің басшылары Жә-нібек Қошқарұлы мен Нияз Бар-қыұлы да болды. Үлкен жиын екі жақты келісімнің сол тұстағы проблемаларын: қазақтардың ант ты берік сақтау мәселелерін, олар дың орыс тұтқындарын кері қайтару ісін, Даланың өз іші мен батыс шекаралардағы қо -ғамдық-саяси жағдайларды қа-лыпқа келтіру проблемаларын тал қылады.

Саяси серіктердің өзара тіл-десуі үстінде, 1740 жылғы тамыз-дың 28-інде Әбілмәмбет хан мен Абылай сұлтан орыс тағының дәргейіне ресми түрде өтті. Олар-мен бірге Орта жүздің 128 сұл-тандары мен ел билеушілері орыс патшайымына адалдық антын қабылдады. Келесі күні Бөкенбай мен Есет бастаған Кіші жүздің 180 билеушісі ант берді...

Бөкенбай батырдың халық тағдырына қатысты мәселелерде зор қызмет атқарғанының мұндай мысалдары өте көп. Ол шын мә-ніндегі ұлттық, мемлекеттік қай-раткер дәрежесіне көтерілген тұл ға.

...Сол ғасырдың 40-жылдары Үстірт аймағында түрікпендер мен табындардың, адайлар мен қалмақтардың шұрайлы жерлер үшін қақтығыстары жиілеп кетті.

1742 жылдың қысында осы жағдайларға байланысты 500 әскерді бастаған қарт батыр тү-рік пендермен соғысқа аттанды. Бұл қазақтар үшін өте сәтсіз жо рық болды. Түрікмендермен шай қаста 100 қазақ жауынгері ер лікпен қаза тапты. Оның ішін-де қолынан семсерін түсіріп көр-меген ар-намыстың ақтаңгері, атақ ты батыр, даңқты қолбасшы, шебер мәмлегер-саясатшы, ұлт қайраткері Бөкенбай Қарабатыр-ұлы да бар еді...

АударғанМейірхан АҚДӘУЛЕТҰЛЫ

ЗЕРДЕ

Ар-намыстың ақтаңгерібатыр Бөкенбай Қарабатырұлының ғұмыры

Ирина ЕРОФЕЕВА

ТАРИХ ТОЛҚЫНЫНДА

imperiya.by

10 14 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛКЕЛБЕТ

Дархан ӨМІРБЕК,«Егемен Қазақстан»

Әлеуметтік желі – адамдарға бір-бірімен идея алмасуға мүмкіндік беретін тамаша құрал. Өкінішке қарай, кей замандастар бұл мүмкіндікті теріс пайдаланып, пендешілік мақсаттарын қуалап жүр. Мақтанады, мақтайды, мұның не десең ғайбаттайды. Бүгінде мақтаншақтардың көбейгені сонша, оларды бірнеше топқа бөліп, жіктеуге де болады.

Бірінші топқа не істесе де соны жұрт­қа жария ететіндер жатады. Көлі гіне ақау келтірген адамды кешіре сал ғанын айтып, жақсы іс бітірдім деп жазады. Жетімдер үйіне барып қайырымдылық жасаса, балаларға сый лық беріп жатқанын, мешітке барса намаз оқығанын суретке түсірткізіп, оны жа риялайды. Кітап жазса, оның мазмұны мен сапасы туралы пікір қалыптаспай жатып, адамзаттың өмірін өзгертетін жаңалық жасағандай мақтау күтеді. Жұртқа көрдіңдер ме мен қандай керемет іс тындырдым дегісі келетіндей.

Екінші топқа танымалдығы мен абы­ройы жоғары адамдарды танитын дығымен ұпай жинайтындар кіреді. Жағымпаздана жүріп, әлгі адамның қабылдауына жазы­лады, қоғамдық шарада болса, амалын тауып жанынан табылады да, бірге түскен суретін Фэйсбукке салып, мына кісімен арнайы жо лығып, пәлен уақыт сөйлестік, түген мәс елені талқыладық деп жаза қояды. Айт пағы – менің кіммен араласа­тынымды көрдіңдер ме?

Біреудің аузымен мақтанатындар үшінші топты құрайды. Егер әлдекім «ұлтқа қызмет етіп жүр», «қазақ тілінің дамуына зор үлес қосуда», «мықты тележүргізуші», «білімі терең экономист» деген баға берсе, оны міндетті түрде әлеуметтік желіде бөліседі, кітап жазса соған енгізеді. Жасаған еңбегі үшін ақы алса, я болмаса халық үшін тиімді бо­лып көрінген бастамасы үшін мемлекет­тен тапсырыс алса, ол адам ұлтқа, еліме қызмет еттім деп айта ала ма? Тіпті со­лай болған күннің өзінде де парасатты адамның «ұлтқа қызмет етудемін» деп өз­өзіне баға беруі қаншалықты орынды?

Соңғы күндері оқырманы көп өнер қайраткерлерінің қалыптан тыс жаз балары көзімізге жиі түсіп жүр. Өздері орыстілді болса да, бір жазба­сы ойламаған жерден қазақша болып шығады. Бір­екі ауыз сөз емес, көлемді жазба. Әдетте ішкен­жегенін және қыдырғанын жазатын бұл адамдар ке­нет өздеріне жат тілде бәзбіреуді мақтай жөнеледі. Туған жылын, жерін, қай мектепте оқығанын, кімнен алғыс хат алғанын, «Дарын» сыйлығының лауреа­ты және «Болашақ» бағдарламасының стипендиаты екенін жаза келіп, соңында өз ісінің шебері, керемет маман деген жарнамалық сөздермен аяқтайды. Мақ­тау сөздің жазылу сипатына мұқият қа­расақ, мадақталып отырған адамның жазу стиліне өте қатты ұқсайды. Яғни өзін­өзі мақтап жазып, оны беделі жо­ғары адамдарға жариялатады. Мақтан­гер шіліктің үшінші тобындағы бұл адам­дар осы амалдары арқылы көрдіңдер ме жұрт мен туралы не деп жатыр деп меңзегісі келетіндей. Бұл топтағы мақ ­таншақтардың жағымпаздықты қатар алып жүретінін де аңғаруға болады. Қашан көрсең елдің бәрін ағам, ұс­тазым, үлгі тұтар тұлғам деп көпшік қою дан, елге сөз арнағанда «халқым» деп сөйлеуден шаршамайды. Аға, көке, жәке деп жұрт алдында мақтап, артынан жеке өтініштерін білдіріп жүргендердің де та­лайын көрдік. Заманың түлкі болса, тазы болып шал деген нақылды өз пайдасына бұрмалаған бұл топ жүгі ауыр терең білім мен ерен еңбектен бас тартып, арзан ай­ланы амал еткенін білер ме екен?

Төртінші топта өзінің айналада болып жатқан оқиғаларға «қосқан» үлесін асыра бағалайтындар жүреді. Мысалы, Елбасы бір сұхбатында ескерткіштерге қатысты сұраққа Марк Аврелийдің сөзімен жа­уап берген болатын. Ертесіне бір жігіт Фэйсбукте Мем лекет басшысының сөзін жазатындар менің жазбаларымды оқып тұрады екен, өйткені мен Аврелийдің сол сөзі туралы алдыңғы жылы жазғанмын деп салды. Сонда Марк Аврелийдің не ай­тып, не істегені туралы деректер жалғыз ол адам ның кітапханасында тұр ма екен? Танымал адамның ұлағатты сөздерін көзі ашық адамдардың көбі біледі емес пе? Иә, шынымен де кездейсоқтық болып, Президент сөзін жазатындар әлгі адамның жазбасын оқыған болар. Бірақ ол бұған қалай сенімді бола алады? Өзімшілдігі жоғары, эгоцентристік көзқарастағы мұндай адамдар өздеріне сырт көзбен қарай алар ма екен?

Бір қызығы, егер осы адамдарға қы­лық тары мақтаншақтық екенін бетке бассаң, ойланбастан көре алмау шылардың қатарына қосады. Мақ таншақтықтың бұл түрлері не себепті бұрыс екенін Абайдың нақыл сөздеріне бармай­ақ түсіндіріп көрелік. Қитұрқы амалдармен халық алдында ұпай жинап, жасанды образ жасағандар өз ісін дұрыс білмей жатып, жұртқа ақыл айт қанды жақсы көретіні бар. Арзан бе делдің арқасында түрлі деңгейдегі кәсіп керлермен және лауазым­ды тұлғалармен жолығып, «тендер» беруін сұрайды. Егер әкім­қаралар мемлекеттік тапсырыс бере қалса, сол әкімді және ол бас қарып отырған өңірді жүрген жерде жарнамалайды, біреу­міреу тиісе қалса, онымен ерінбей айтысады. Мақтанудан келген беделді бұдан да өткен қатігез амалдарға пайдаланатындары да бар. Біреуді даттайды, сынайды, сөйтеді де тамағын ішіп, сыйлығын алған соң, 180 градусқа бұрылып, қайта мақтайды.

Орынсыз мақтан – мәдениетсіздік көрінісі

2018 жылғы наурыз айының 15 жұл­дызында Қазақстанның еңбек сіңірген қай раткері, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, С.Ж.Асфендияров атын­дағы Қазақ ұлттық медицина универ­ситетінің клиникалық фармакология ка федрасының меңгерушісі, Ұлттық ғы­лым академиясының академигі, меди ци­на ғылымдарының докторы, про фессор РАХИМОВ Қайролла Дүйсен байұлының туғанына 70 жыл, ғылыми, педа гогикалық және қоғамдық қызметіне 46 жыл толады.

Қайролла Рахимов 1948 жылдың 15 наурызында Баянауыл ауданындағы Баянауыл кентінде дүниеге келді. Әкесі Дүйсенбай Рахметов – Ұлы Отан соғысының ардагері, мектептер ұйым­дастырып, білім ордаларына басшылық жасаған ұстаз. Соғыста жә не бейбіт күндердегі ерлік істері үшін бірнеше ор­ден және медальдармен марапатталған. 2016 жылдың 24 қарашасында ел Үкіметінің қаулысымен Баянауыл ауда­нындағы Ақсан орта мектебіне Дүйсенбай Рахметовтің есімі берілді. Анасы Қапса­қажы Рахимова – ұстаз, тыл еңбеккері, сегіз бала өсіріп, «Күміс алқа» құрмет белгісімен, медальдармен марапатталған.

1966 жылы Баянауыл ауданында С.Торайғыров атындағы қазақ орта мек­тебін бітірген Қайролла Дүйсен байұлы асқақ армандарының жетегінде Алматы мемлекеттік медицина институ тының емдеу ісі факультетіне оқуға түс ті. Сту­дент кезінен­ақ жақсы оқып, қо ғамдық жұ мыстарға араласты. «Ұстазы жақ­сының ұстанымы жақсы» дегендей оның қабілетін госпитальдік хирургия ка федрасының меңгерушісі, медици­на ғылымдарының докторы, профессор А.Сүлейменов таныды, ғылымға жол көрсетті.

1972 жылы институтты үздік бітірген болашақ ғалым еңбек жолын Алматы қаласындағы орталық қалалық клиникалық ауруханаларда хирург­дәрігер болып бастады. Аз уақытта кәсіби шеберлігін көрсетті, емхана, бөлімшелерде және ауру­ханалардың шұғыл хирургиясында жұмыс істей жүріп, хирург көмекшісінен жеке өзі ота жасайтын хирург деңгейіне көтерілді.

Хирургиялық тәжірибеде қатерлі ісік­терді емдеуде медицинаның әлсіздігімен бет пе­бет келген жас хирург онкофармако­логия саласында ғылыми­зерттеу жұ­мыстарын жүргізіп, науқастардың өмірін сақтап қалуды өз алдына мақсат етіп қойды. Қазақ онкология және радиология ғылыми­зерттеу институтының қатерлі ісіктердің тәжірибелік химиялық тера­пия зертханасының аспирантурасында оқып жүргенде фармаколог ғалым, ме­дицина ғылымдарының докторы, про­фессор О.Кабиевтің жетекшілігімен Қайролла Дүйсенбайұлы жануарларға зертханалық ғылыми тәжірибелер жаса­ды. Кезінде қол жеткізген хирургиялық дағдылары жас ғалымға жануарларға ғылыми тәжірибе жасауды тез меңгеруге көмектесті. Ғылыми зерттеулер бары­сында дәрілік препараттарды, олардың мөлшерін өсіре отырып, химиотерапияның жаңа комбинациясының ұтымды түрінің тиімді кешенін жасады.

Қ.Рахимовтың ғылыми қызметі

Қазақ станда жаңа ғылыми бағыт – инновациялық табиғи заттар химиясы, фито және онко фар макологияның қа­лыптасуы, дамуы кезеңімен сәйкес келді. 166 отандық жа ңа табиғи препаратты және олардың түрлен дірілген өнімдерін фармакологиялық тұр ғыдан зерттеді. Клиникаға дейінгі және кли никалық тәжірибелерден кейін 15 инновациялық отандық бірегей фитопрепарат денсаулық сақтау тәжірибесіне енгізілді. Оның фармакологиялық, клиникаға дейінгі зерт­теу жұмыстары ісікке қарсы басқа жаңа препараттарға арналған.

1991­1996 жж. Қ. Рахимов С.Ж. Асфен­дияров атындағы Қазақ мемлекеттік меди­цина университеті фармакология кафе­драсының аға оқытушысынан профессор дәрежесіне дейін жетті.

Ұйымдастыру жұмыстары мен пе­дагогика саласын қатар алып жүріп, өз білгір лігі мен қабілеттілігінің және өз ісіне берілгендігінің арқасында ғалым елі міздің үш бірдей жоғары медициналық уни верситеттерінің жалпы және кли­никалық фармакология кафедраларын ал ғаш ұйымдастырып, оның бірінші меңгерушісі болды. Атап айтар болсақ, 2000­2013 жылдар аралығында Қазақ медицина институты (қазіргі Қазақстан­Ресей медициналық университеті) жалпы және клиникалық фармакология, ал 2005 жылы Қазақ медициналық үздіксіз білім беру университетінің клиникалық фар­макология, денсаулық сақтау технология­ларын бағалау және дәлелді медицина кафедраларының негізін қалап, оның ал­ғашқы меңгерушісі болды. 2018 жылдан бастап С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медициналық университетінің кли ­никалық фармакология кафедрасының мең герушісі.

Осы жылдар ішінде оқу үдерісіне білім берудің жаңа үлгілерін енгізуге және университеттік ғылымды дамытуға назар аударып, жоғары білікті мамандар дайындауға белсенді түрде қатысты.

«Шәкіртсіз ұстаз тұл» деп дана халқы­мыз айтқанындай, Қайролла Дүйсен­байұлының шәкірт тәрбиелеуде де орны ерекше. Шәкірттері еліміздің іргелі және қолданбалы ғылымын дамытуға өз үлестерін қосуда, педагогика, ұйым­дастыру, басшылық қызметтерде жұмыс жасауда. Солардың ішінде шәкірті Тал ғат Сейітжанұлы Нұр ғожин – С.Ж.Асфендияров атындағы Қа зақ Ұлт­тық медицина университетінің рек то­ры, Қазақстан Республикасы әл­Фа ра­би атындағы ғылым мен техника сала­сындағы Мемлекеттік сыйлықтың лау­реаты, медицина ғылымдарының док­торы, профессор. PhD докторы Ақнұр Аманбекқызы Тұрғұмбаева – «Дарын» мемлекеттік жастар сыйлығының иегері және «Ең жас өнертапқыш», «Ең жас ғалым» номинацияларының, Мем лекеттік ғылыми стипендияның жеңім пазы. Айнұр

Маратқызы Жұмақаева қа тер лі ісікке қарсы отандық табиғи ин новациялық «Арглабин» препаратын генетика тұрғы­сынан зерттеуде және т.б. шә кірттері бе­делді қызметтерді атқаруда.

1993 жылдан 2003 жылға дейін Қ.Ра­химов Денсаулық сақтау министрлігі Мем лекеттік фармакология комитетінің бірінші төрағасы болды. Академик Қ.Рахимовтың жетекшілігімен Денсаулық сақтау министрлігінің Фармакология ко­митеті халықаралық жүйе және Дү­ниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы та лаптары бойынша отандық және шетелдік дәрілік заттарды Қазақстанда тіркеу бойынша ТМД­да жетекші са­раптау орталықтарының біріне айналды. Қазақстанда алғаш рет Қ.Рахимовтың басшылығымен Мемлекеттік тізілімінің жыл сайынғы мерзімдік басылымын, отандық және шетелдік дәрілік құралдар: клиникаға дейінгі және клиникалық апробация бойынша негізгі материал­дар жинағын жарыққа шығару жолға қойылды.

2006 жылы Қ.Рахимов өзі қайта ұйым ­дастырған Білім және ғылым ми нис­трлігінің Биологиялық зерттеулер орта­лығы жанын дағы Биологиялық бақылау, сертификаттау және клиника алдындағы зерттеулер ор та лық зертханасының дирек­торы болып та ғайындалды.

Қ.Рахимов 2007­2013 жылдар ара­лығында Денсаулық сақтау министрлігінің бас фармакологы ретінде ұйымдастыру жұмыс тарының көшбасшы екенін тағы да дә л ел деді.

Қаз КСР Қазақ онкология және радио­логия ғылыми­зерттеу институты комсо­мол комитетінің хатшысы (1978­1987), Ал маты облысы жас ғалымдары және ма ман­дәрігерлері кеңесі төрағасының орын басары (1988­1991) болды. Ол 1995 жылдан бастап ҚР Дәрігерлері мен про­визорлары ассоциациясының вице­пре­зиденті, Қазақстан Республикасындағы Фармакологтар және фармацевттер ассо­циациясының президенті.

2001 жылдан бері денсаулық және фармакология саласына қатысты газет­журналдардың, халықаралық редакциялық кеңестің, республикалық ғылыми­техни­калық кеңестің мүшесі, сондай­ақ Қырғыз Республикасы Бішкек қаласындағы доктор лық (кандидаттық) диссертация қорғау жө ніндегі мамандандырылған кеңестің мү шесі болды.

Ғалым Фармакология институты мен Назарбаев университетінің (Астана қ.) ға лымдарымен бірге жаңа ғылыми­тех­никалық бағдарлама жасауда.

Қарағанды қаласындағы «Фито­химия» халықаралық ғылыми­өндірістік хол дин гінің ғалымдарымен бірге қа­тер лі ісікке қарсы отандық жаңа таби­ғи препаратты 25 жылдан аса іздес тіру жүргізілуде және әрі қарай фармако­генетика тұрғысынан ғы лыми зерт­теулер жалғастырылуда. Атал мыш ме­кеменің фармакология зерт ханасының бас ғылыми маманы ретінде грант­тық жобаларға, бағдарламаларға қа­ты сады. 2017 жылы Білім және ғы­лым министрлігіне «Жаңа фитопре­параттарды жасау және оларды фарма­кологиялық және клиникалық зерттеу» және «Терпеноид мо лекулаларын фар­макогенетикалық зерт теу және олардың молекулалық­ге не тикалық әрекет ету механизмдері» та қырыптары бойынша бірлескен гранттық жо баларға берілген өтінімдері бюджеттік қар жыландыруға оң шешімін тапты (2018 ж.).

Эндемикалық өсімдік – тықыр жусан­нан бөлінген бір аттас сесквитерпенді гам­ма­лактоннан алынған қатерлі ісікке қарсы «Арглабин» препараты жасалды.

Қ.Рахимов ғылымға деген шексіз

сүйіс пеншілігі мен қайраткерлігінің арқасында ғылым жолының кез келген қиындығына төзе білді. Қатерлі ісікке қарсы «Арглабин» препаратын фар ма­кологиялық және клиникалық тұрғыдан ке шенді зерттеді, препараттың түрлі жаңа дәрілік үлгілерін клиникалық зерттеу ба­рысында «Арглабин» қатерлі ісіктер мен олардың метастаздарын емдеу кезінде емдік және алдын алу құралы ретінде ұсынылды. Осылайша, жаңа қатерлі ісікке қарсы фитопрепарат Қазақстанда обыр ауруларымен күресуде үлкен жетістік болды.

2007 жылдың 3 желтоқсанында Қазақ стан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың №451 Жарлығымен Қ. Рахимовқа «Қазақстанда табиғи сескви терпенді лактондар химиясы бойын ша зерттеулерді дамыту, солардың негізінде жа ңа дәрілік заттар іздестіру мен жасау, бірегей отандық фитопре­параттар өн ді рісін ұйымдастыру» атты ғылыми ең бегі үшін жоғары марапат – Қазақстан Рес публикасының ғылым мен техника са ласындағы Мемлекеттік сыйлығы берілді.

Қ. Рахимовтың жасаған еңбектеріне сай марапаттары да аз емес. «Алтын дәрігер» құрметті атағы, «Денсаулық сақтау ісіне қос қан үлесі үшін» төсбелгісі, «Ерен ең­бегі үшін» медалі, «Қазақстанның еңбек сіңір ген қайраткері» атағы, «ҚР денсаулық сақтау ісінің үздігі» төсбелгісінің тапсы­рылуы, Баянауыл ауданының құрметті азаматы, Ұлттық ғылым академиясының то лық мүшесі – академигі болып сайла­нуы, Павлодар облысының құрметті аза­маты атағының берілуі қажырлы еңбегінің лайықты жемістері деп білеміз.

Академик Қ. Рахимов – ғылыммен қа­тар педагогика саласында, яғни, шәкірт тәр биелеуде де білікті ұстаз. Оның фи­тофар макологиядан, фармакологиядан және кли никалық фармакологиядан қазақ тілінде жаз ған оқулықтары еліміздің медициналық уни верситеттерінде оқу құралы ретінде оқы тылуда.

Қайролла Дүйсенбайұлы Рахимов – ірі ғалым, талантты педагог, отандық фито­препараттардың дамуына өлшеусіз үлес қосып келе жатқан фитофармакология саласы бойынша қазақстандық ғылыми мек тептің негізін қалаушы.

Ол – сирек кездесетін ақыл иесі. Ұйым дастырушылық қабілеті зор жан. Ең бекқор, мақ сатқа талпынушылықта қа жырлы күш­жігер таныта білуімен, бел сенді өмір лік бағдары бар, сондай­ақ адалдық пен жауапкершілікті сезіне білу секілді қа сиеттерімен ерекшеленеді. Осы кере мет адами қасиеттер әріптестері мен шә кірттерінің арасында оған деген зор құрметі мен ілтипатына жол ашты.

Қайролла Дүйсенбайұлы заманауи өркениеттің талабына сай қоғамның ден саулығын арттыру ісінің өзекті мә­селелерін көтере білген әрі оны шешудің оңтайлы жолдарын ғылыми жүйелеген ғалым екен дігі шынайы ақиқат. Ендеше, Қайролла Дүй сенбайұлына ұлт мүддесі үшін төгілген маң дай тердің өтеуін бүгінгі өзі баулып, тәр биелеген білікті мамандары әрі әулеттен өр біген ұрпақ­тарының келешек өмірінен көруді жаз­сын деп тілейміз. Деніне саулық, отба­сына ынтымақ, береке берсін!

Серғазы ӘДЕКЕНОВ,«Фитохимия» халықаралық ғылыми-

өндірістік холдингінің басқарма төрағасы, Қазақстанның еңбек

сіңірген қайраткері, ҚР ғылым мен техника саласындағы

Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, ҚР Ұлттық ғылым академиясының

академигі, химия ғылымдарының докторы, профессор

Ғылым жолы – тағдыры сыйлаған үлкен бақыт

–––––––––––––––––––––––––Қасиетті қазақ жеріндегі Баян­ауыл өлкесі – дарынды тұлғалар, көрнекті қоғам қайраткерлері мен еліміздің дамуына елеулі үлес қосқан атақты ғалымдардың мекені. Осы елдің тумасы Қ. Сәт­баев сынды ұлы ғұламалардың ізін жалғап келе жатқан ғалымдардың бірі және бірегейі – Қайролла Дүйсенбайұлы Рахимов.–––––––––––––––––––––––––

Ғ а б и т о р т а м е к т е п ­ті ой дағыдай бітірісімен өз ауылындағы жетіжылдық мек­тепте еңбек жолын ұстаздықтан бастайды. Жаратылысынан оқы сам, білсем деген Ғабит Ал­ма тыдағы Қазақ мемлекеттік уни верситетінің журналистика бөлімін бітіреді. Содан бас тап ыстығы мен суығы мол жур­налистік көрікке түскен ол ал­ғашқы жылдары бұрынғы Шар ауданының «За коммунисти­ческий труд» газетінде еңбек етеді. Өзі туып­өскен Жарма ауда нының «За изобилие» газе­тінде, Семей облыстық радио­сында да біраз жылдарының ізі қалды.

Ғабит – ел құлағын елең ет ­кі зетін ізденімпаз журналист. Өткен ғасырдың елуінші жыл­дары аяғында халқына шы­ғар малары қайта оралған Ілияс Жансүгіровтің «Дала», «Құла гер», «Күйші», «Күй»

поэ ма ларын оқығаннан кейін, жиырмадан асқан жур налист «Лениншіл жас» газе тінде «Құ­лагер» – эк ран дық шы ғар ма», «Қазақ әде бие тінде» «Құла­герді» экраннан көр сек» деген мақалалар жа зып, «Құла гер» фильмінің түсі ріл уіне мұ рын­дық болады.

– Өмірімнің тең жартысы Әуе зов пен әуес тенуге кетті, – дей ді жур налист. – Ұлылар ұлы істе де ұлы, ұсақ­түйекте де ұқыпты. Мұхаң мұрасы осы ған айғақ. Әуезов әлемі де­ген де мен назарымды ұлы су­рет кердің тек қысқа да нұсқа де рек ті жолсапар очерктеріне аудар дым. Нақтылап айтсам, жа зушының «Көктемнен бері» (1933), «Баймұхамбетұлы –жол дас» (1935), «Товарищ Жа­най» (1935), «Оның аты екін­ші» (1940), «Әр тынысың Отан дейтін күн бүгін» (1941), «Воро­шилов атындағы колхозда»

(1946), «Түркістан осы лай туған» (1955) атты очерк тердің жа зылу деректерін мұра ғат­тардан тауып, олар жайында тарихи танымдық мәні бар ма­қа лаларды бес тілде (қазақ, орыс, ұйғыр, неміс және корей) мер зімді баспасөз беттерінде жа риялаттым. Бүгінде олардың жал пы саны 200­ге жетті.

Әуезовтің деректі шығар­ма ларына ден қоюым, ұлы жазушының 1940 жылы мер­зімді баспасөз беттерінде ба­сылған «Оның аты екінші» де ген жолсапар очеркінен бас­талды. Мұхаңның бұл деректі шы ғармасы сол жылы жалпы ұзындығы 806 шақырымға со­зылатын Шығыс тасжолын са­лушылар еңбегін баяндауға ар­налған. Қазақтың қара сөзінің хас шебері М.Әуезов осы бір қар балас сапарында көлемі 39 бет тік «Оның аты екінші» де­ген деректі очерк жазып, оны сол кездегі Семей облыстық «Ек пінді» газетінің үш саны­на бастыртқан. Кейін осы шы­ғар маның кейбір тараулары «Социалистік Қазақстан» газе­тінің сол жылғы 19 шілде мен 18 тамыздағы сандарында «Май­дан» деген атпен жарық көр ген. «Лениншіл жас» газе ті де «Ал­тын жүзік» деген тақы рып пен үзінділерін басқан. Мұ хаңның

бұл очеркі көзі ті рі сінде жарық көрген ешбір жи нақтарына ен­бей қалған. Тек жазушы дүние салғаннан кейін шығарылған 12 томдық шығармалар жинағынан орын алған.

45 жылдан кейін осы очерк айна ласында Зұлхаров бес жыл бойы мұрағаттық іздестіру жүр­гізіпт і. Нәтижесінде очерктегі 27 кейіпкердің алтауының ор­та мызда тірі жүргенін анық­таған. Сонау 1933 жылы жазу­шының «Көктемнен бері» атты очеркінің бас кейіпкері, ауыл мұғалімі, 80 жастағы Өмірәлі Қылаңкөзовті Жамбыл облысы, Жуалы ауданының Ленин атын­дағы ұжымшардан 53 жылдан кейін тауып, онымен кездеседі.

Дәл осындай ізденістермен жазушының 1946 жылы жазған «Ворошилов атындағы колхоз­да» атты очеркінің тірі жүрген үш кейіпкерін, 1955 жылы тың көтеру кезінде жазылған «Түркістан осылай туған» очер кіндегі совхоз директоры Строговты Мәскеу облысының бір қаласынан, совхоз агроно­мы Трегубовты Киев қаласынан, Сарысу ауткомының төрағасы Аман Алпысбаевты Жамбыл қаласынан (ол әлі тірі), қыста бо­ранда қалатын Садаға­Сақышты Жаңатас қаласынан табуы Әуезов әлемі көкжиегінің одан

әрі кеңеюіне мүмкіндік туғызды.Әуезовтің деректі шығар­

малары айналасындағы Зұл­харов тың соңғы да соны ізденісі – жазушының 1943 жылы жаз­да, ұлы Абайдың туғанына 100 жыл толуына орай мере кеге дайындық барысында ту ған жеріне, оның ішінде жол­жө­некей Аягөз қа ласында бол­ған дығын нақты деректер не­гізінде анықтауы болды. Мұ ­хаңның осы сапарда алдымен Ая гөзде үш күн болғандығы – «Қазақстан жазушылары Ая­гөзде» атты мақаланың сол кез де Семей облыстық «Ек пін­ді» газетінде (1943, 2 шіл де) жа рияланғандығы. Бұл мақала бү гінге дейін Әуезов шығар ма­шылығы туралы басылған бес биб лиография көрсеткіштерінде жоқ. Зұлқаров осы мақала авто­ры Ә.Толғанбаевты іздеп тауып, оны мен сұхбаттасқан. 10 жылға со зылған ыждаһатты ізденіс соңында Мұхтар Әуезовтің 115 жылдығына орай Аягөз қаласында үш күн аялдаған үй қа бырғасына 2015 жылдың 28 қыр күйегінде ескерткіш тақта ор натылды.

Тілеукен ТІЛЕУБЕРДІҰЛЫ

Шығыс Қазақстан облысы

ӘРІПТЕС ТУРАЛЫ ӘҢГІМЕ

Ғибратты Ғаба––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Ғабит Зұлхаровты сонау 1990 жылдары Аягөз аудандық «Алға»­«Вперед» газетінде өндірістік тәжірибеден өтіп жүргеннен бері танушы едім. Жас мамандарға ақыл­кеңес беріп, журналист болып қалыптасуларына ықпал етіп жүретін. Қырық жыл бойы журналистік атқа дақ түсірмеген Ғабеңді алдыңғы буын ағалары барынша бағалап, «зерделі Зұлхаров» деп атап кетіпті. Ал бүгінгі ізінен ерген кейінгі толқын інілері «ғибратты Ғаба» деседі. Бұл – әркімге көрсетіле бермейтін құрмет пен ілтипат. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

14 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ 11ЖАРНАМА

ЖАҒЫМДЫ ЖАҢАЛЫҚ

...сенім артады

Жастарды жасампаздыққа бастайды Өткенде Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру»

бағдарламасы аясында республикалық жастар акциясы бастау алған болатын. Сол акция аясында Шетпедегі Б.Жұмалиев атындағы орта мектепте «Рухани жаңғыру – жастармен бірге!» атты патриоттық жиын өтті. Жиынның мақсаты – мектеп жастары мен жас маманда-рына «Туған жер» және «100 есім» мемлекеттік бағдарламаларын түсіндіру мен жастар саясатын насихаттау болып табылады.

Жиында мектеп басшысы Сейітжан Сафиев «Рухани жаңғыру» бағдарламасының оқушылар тәрбиесіндегі рөлі» Ғ.Жұмашбаева «Оқушылар руханияты басты орында» баяндамаларын ортаға салса, ардагер ұстаз А.Құрмашев: «Біздің басты ұранымыз – ру-хани жаңғыру. Сондықтан Елбасының дер кезінде жариялаған бағдарламасы мен үшін маңызды болып отыр. Өйткені мен осы рухани жаңғырудың барлық сатысынан өткен адаммын. Елбасының «Туған жер», «Жаныңда жүр жақсы адам», «Рухани қазына» бағытындағы жобалары көңілге қонымды» деді.

Әлия НҰРБЕРГЕНҚЫЗЫ

Маңғыстау облысы,Маңғыстау ауданы

...пікірін жолдайды

Жаңа мазмұнмен жаңғырды Ғасырға жуық тарихы бар еліміздің бас басылымы «Егеменнің»

әр санын асыға күтіп отыратын сан мыңдаған оқырманның бірімін. Жарияланған материалдарды тұшынып оқып қана қоймай, газет тігінділерін жинақтап отыруды да әдетке айналдырғанмын.

Ертеректе зиялы азаматтардың: «Правда» газетін бес жыл оқыған адам бір университет бітіргенмен бірдей» деп айтқандарын талай рет естіген едік. Мұны еске алып отырған себебім, газет қай қоғамда бол-са да маңызды рөл атқарады.

Көзіқарақты оқырмандар аңғарып жүрген де болар, замана тала-бына сай газеттің форматы да өзгеріп, мазмұны байи түсуде. Түрлі қызықты материалдарды осы басылым бетінен оқитын болдық. Қанша ресми дегенмен де, жаңа басшылық, кіл сайдың тасындай жас жур-налистер оқырмандар талабын ескеріп, жаңа мазмұн мен формат табуға ұмтылуда. Соның дәлеліндей, газеттің кезекті санын бір дем-де оқып шығасыз.

Байырғы оқырман ретінде айтарым, ұлт мақтанышына айналған зиялы азаматтардың бізге белгісіз қырлары жайлы жазылған дүниелердің жиі беріліп тұруын қалар едік. Танымдық материалдар-ды да көптеп оқығымыз келеді.

Кәрібай ӘМЗЕҰЛЫ,зейнеткер

Оңтүстік Қазақстан облысы

...талап етеді

Ауыл сахнасы қайта салынса деймізМен газеттеріңізде өткен жылдың қыркүйегінде жарияланған

«Əртістерден қатты қысылдық» атты мақаламда ауылдық клубымыздың қайта салынуын өтініш етіп жазған едім. Осы мақалам арқылы ауылдық округ әкімдігі күрделі жөндеу жасап береміз деді. Бірақ бұл мекемеге күрделі жөндеу жасағанмен жағдайы жақсармайтынын айтып едік, бұған ешкім мойын бұрған жоқ.

Аязды күндерде клуб мекемесіне барып жұмыс жасау мүмкін емес. Біздің мекемеміздің қабырғасы 1980 жылы қаланған. Ғимараттың салқындығынан ауыл әкімі жиналысты мектепке барып өткізіп жүр. Ауылдық клуб болған соң біздің міндетіміз – жастарды өнерлі, тәрбиелі етіп шығару, әнші боламын, биші боламын деген талапты жастарды биікке көтеру, яғни халық шығармашылығын дамыту. Жоғарғы орындардан сұрайтыным – Қарашалаң деген киелі жердің сахнасын қайта салуды қарастырса екен деймін. Және қайта салғанша осы сөзімді қайталай беретінімді де айта кетейін. Дамыған заманда арманның орындалатынына сенемін. Осы арман орындалған кезде сүйінші хабарды алдымен сіздермен бөліскім келеді.

Айгүл КҮЗЕНОВА

Қызылорда облысы,Арал ауданы

...арманын айтады

Сөзден ісім мығым болуы тиісƏр адамның жүрегінде өз Отаны тұруы тиіс деп ойлаймын. Өйткені

Паустовский: «Адам жүрексіз өмір сүре алмайтыны сияқты, Отансыз да өмір сүре алмайды» деген.

Мен Батыс Қазақстан облысының Хан Ордасы ауылында тұрамын. Хан Жәңгір ашқан мектепте білім аламын. Бұл біз үшін үлкен қуаныш әрі зор жауапкершілік жүктейді. Сол мектеп қабырғасында жүріп-ақ, біз өз Отанымызға кішкене болса да өз үлесімізді қосудамыз деп ойлаймын.

Мен елімнің өркендеуі үшін үш түрлі қағиданы естен шығармасам деймін. Біріншіден, өз Отанымның патриоты болуым керек. Ол үшін өмір сүруге ұмтылуым керек, Ата Заңымызда айтқандай «Мемлекеттің басты құндылығы адам» екенін есте сақтап, өмір сүруге деген құлшынысымды арттырамын. Сондай-ақ өнегелі отбасын құрып, дені сау, саналы ұрпақ тәрбиелесем екен. Екіншіден, терең білім мен тынымсыз еңбек қажет. Дүниежүзінің алдында қазақ баласын «білімі мен ақылы екі жақтан» алып шығар болса, қандай бақыт? Сөзден ісім мығым болуы үшін еңбектенемін. Үшіншіден, әрине, әлеуметтік сала мен ел экономикасының дамуы үшін еңбек етсем деймін. Мен елімнің болашағы үшін өз үлесімді қосуға дайынмын және мені ел болашағымен байланыстырар осындай асқақ армандарым бар.

Бораш ГҮЛХАН

Батыс Қазақстан облысы

...ой бөліседі

Мамандығының кәсіпқойы болуы керек

Тәрбиеші болу өте жауапты және құрметті іс. Өйткені ол – мейірімді, қамқор, қайырымды, баланы және ата-аналарды тыңдай алатын, өз кеңесін бере алатын, ең бастысы – өз ісінің кәсіпқойы болуы керек.

Тәрбиешінің міндеті – отбасы ішіндегі қарым-қатынасты нығайту, отбасындағы баланың рөлін анықтау. Осы міндеттерді шешу үшін ол ата-аналардың балабақшамен белсенді ынтымақтастығына шақырады. Бүгінгі тәрбиеші қазіргі заман адамы болуы қажет, оқуға қабілетті, өскелең ұрпақты қазіргі заманға бейімдеп тәрбиелеп, білім беруде жаңа әдістерді қару ретінде қолдана алатын болу керек.

«Біз бәріміз балалық шақтың ауылынанбыз», бірақ бұл сиқырлы әлемді ұмытып, көбінесе өз балаларымызды да түсіне бермейміз. Ал тәрбиеші болса балалық шақ әлемінде мәңгілік қала береді.

Павлодар қаласы №35 сәбилер бақшасының ересек «Б» тобының ата-аналар комитеті

ОҚЫРМАН«ХАТ ҚОРЖЫН»

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің Медициналық көмекті ұйымдастыру департаменті газеттің 2018 жылғы 1 наурыздағы №42 (29273) кезекті шығарылымының 21-бетінде жарияланған «Туберкулез бойынша медициналық көмек көрсетуді ұйымдастыру жөніндегі нұсқаулықты бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2017 жылғы 25 желтоқсандағы № 994 бұйрығындағы

««КЕЛІСІЛГЕН» «КЕЛІСІЛГЕН»ҚазақстанРеспубликасының ҚазақстанРеспубликасыныңБілімжәнеғылымминистрі Қорғанысминистрі_______________Е.Сағадиев ______________С.Жасұзақов2017жылғы15қаңтар 2017жылғы1ақпан

«КЕЛІСІЛГЕН» «КЕЛІСІЛГЕН»ҚазақстанРеспубликасының ҚазақстанРеспубликасыныңІшкіістерминистрі Еңбекжәнехалықты_______________Қ.Қасымов әлеуметтікқорғауминистрі2017жылғы22қаңтар ______________Т.Дүйсенова 2017жылғы4қаңтар

».осы бөліктің орнына келесі редакциядағы өзгерістержариялануын

сұрайды:««КЕЛІСІЛГЕН» «КЕЛІСІЛГЕН»ҚазақстанРеспубликасының ҚазақстанРеспубликасыныңБілімжәнеғылымминистрі Қорғанысминистрі_______________Е.Сағадиев ______________С.Жасұзақов2018жылғы15қаңтар 2018жылғы1ақпан

«КЕЛІСІЛГЕН» «КЕЛІСІЛГЕН»ҚазақстанРеспубликасының ҚазақстанРеспубликасыныңІшкіістерминистрі Еңбекжәнехалықты_______________Қ.Қасымов әлеуметтікқорғауминистрі2018жылғы22қаңтар ______________Т.Дүйсенова 2018жылғы4қаңтар

».ДиректорЛ.Ахметниязова

«Алел» Қаржы-инвестициялық корпорациясы» Акционерлік қоғамы (Қазақстан Республикасы, 071400, Семей қ., Фрунзе к-сі, 122-үй) (бұдан әрі – Қоғам) өзінің кредиторлары мен акционерлеріне Қоғамның ірі мәміле және Қоғамның мүдделілігі бар мәміле жасасқаны туралы хабарлайды. Қоғамның ірі мәміле жа-сасу туралы шешімі Қоғам Директорлары кеңесімен 2018 жылдың 12 наурызында қабылданды, Қоғамның мүдделілігі бар мәміле жа-сасу туралы шешім Қоғамның жалғыз акционерімен 2018 жылдың 12 наурызында қабылданды.

ИП Хегай Виктория Всеволодовна, ИИН 780629402231, сообщает об утере кассового аппарата марки «Меркурий 115Ф», заводской номер 000001253699, год выпуска 2012-й, регистрационный номер 620042254.

Арман ОКТЯБРЬ,«Егемен Қазақстан»

Ə л - Ф а р а б и а т ы н д а ғ ы ҚазҰУ – Қазақстан жоғары оқу орындары арасында гума ни-тар лық ғылымдар бойынша QS пәндік рейтингінің 150-тобына енген жалғыз университет.

QS «WUR by Subject» рей-тингінің қорытындысында ҚазҰУ алғаш болып «зама-науи тіл білімі» мамандығы бойынша әлемнің үздік ЖОО-ла рының 101-150 тобына ен-ді. Бұл – ҚазҰУ-де әлем дік деңгейдегі зерттеу уни вер-ситетіне айналу негізінде жүр-гі зіліп жатқан үлкен жүйелі жұ мыстың нәтижесі.

2018 жылы QS пәндік және салалық рейтингінде әлемнің 1130 жоғары оқу орны 48 маман-дық және «Жаратылыстану ғылым да ры», «Əлеуметтік

ғылымдар», «Гуманитарлық ғылымдар жә не өнер», «Өмір ж ә н е м е д и ц и н а т у р а л ы ғылым», «Тех никалық ғы-лым дар мен ин же нерлік іс» си яқ ты бес пән дік са ла да тек-се рілді.

Тексеру әдістемесі: ака де -мия лық бедел, жұмыс беру-ші лер арас ын дағы бедел, бір мақала бойынша келтірілген д ә й е к с ө з д е р с а н ы ж ә н е h-индекс сияқты төрт инди-катор негізінде құрылған. Өткен жылы QS ғаламдық рейтингінің қо рытындысында ҚазҰУ әлемнің үз дік ЖОО-лары қатарында 236 бе лесті бағындырған. Бұл топқа ТМД елдерінен тек екі универси-тет – В.Ломоносов атындағы ММУ мен әл-Фараби атындағы ҚазҰУ енген.

АЛМАТЫ

ҚазҰУ QS-те ілгері жылжыды

Конкурсөткізілетінкүн:кон-курсты өткізу туралы хабарлан-дыруды жариялағаннан бастап 30 (отыз) күнтізбелік күннің аяқталуына дейін.Конкурс өткізілетін орын:

Қ ы з ы л о р д а о б л ы с ы н ы ң денсаулық сақтау басқармасы, мекенжайы: Қызылорда қаласы, Абай даңғылы 27, №207 бөлме.Кәсіпорынатауы,орналасқан

жері, пошталық мекенжайыжән е б айланыс т е л ефо -ны: «Қызылорда облысының денсаулық сақтау басқар ма сының «Қызылорда облыстық онко-логия орталығы» ШЖҚ МКК, индексі 120008, Қызылорда облысы, Қызылорда қаласы, Абай даңғылы, № 65, байланыс телефоны: 8 (7242) 23 54 68, e-mail:onkolog_kzo@mail.ruНегізгіқызметі:облыс халқына

амбулаториялық-емханалық және ста ционарды алмастыратын көмек көрсету.Бақылау кеңесіне сайлана-

тын тұлғаларға қойылатынталаптаржоғарыбілімініңбо-луын,сондай-ақтөмендегімы-надайталаптардыңбірін:

1 ) Д е н с а у л ы қ с а қ т а у саласындағы кемінде он жыл жұмыс тәжірбиесі;

2 ) Д е н с а у л ы қ с а қ т а у саласындағы басшылық қызметте (заңды тұлға басшысы немесе оның орынбасарлары) ке мінде бес жыл тәжірбиесі;

3 ) Д е н с а у л ы қ с а қ т а у с а л а с ы н д а ғ ы қ о ғ а м д ы қ бірлестіктердің мүшесі болуын қамтиды.Конкурсқа қатысуға ниет

б іл д ірген тұлға конкурсөткізу туралы хабарланды-руда көрсетілген мерзімдекомиссияға мынадай құжат-тардыұсынуытиіс:

1) Конкурсқа қатысу туралы өтініш (еркін нұсқада жазылған);

2) Мемлекеттік және орыс тілдерінде түйіндеме;

3) өмірбаян (еркін нысанда жазыл ған);

4 ) Ү м і т к е р д і ң ж е к е б а -сын куәлан ды ратын құжаттың көшірмесі;

5) Жоғары білімі туралы құжаттың көшірмесі;

6) Еңбек кітапшасының (ол болған кез де) немесе еңбек шартының көшір ме сі, не соңғы ж ұ м ы с о р н ы н а қ а б ы л д а н -ған және еңбек шарты ның тоқ-татылғандығы туралы бұйрық- т ар дың көшірмесі;

7) Қазақстан Республикасы Бас прократурасы Құқықтық статистика және арнайы есеп-ке алу комитетінің аймақтық бөлімшелері берген сотты лы ғы және сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтары жоқ екендігін растайтын құжаттар.

Үміткер конкурстық өтінімнің түп нұс қасын «Түпнұсқа» деп белгіленген конвертке салып жапсырады. Бұл конвертте үміткердің аты, жөні, тегі және мекенжайы көрсетілуі тиіс.

Қажетті құжаттар Қызылорда қаласы, Абай даңғылы, 27-үй, мекенжайы бойынша Қызылорда облысының денсаулық сақтау басқармасына тапсырылуы тиіс.Анықтамаүшінбайланысте-

лефоны:8(7242)40-04-51(3037).

«Қызылордаоблысыныңденсаулықсақтаубасқармасының«Қызылордаоблыстықонкологияорталығы»шаруашылықжүргізуқұқығындағыкоммуналдықмемлекеттіккәсіпорнынабақылаукеңесініңмүшесілауазымдыққызметінеҚызылорда

облысыныңденсаулықсақтаубасқармасыконкурсжариялайды.

Қайрат ӘБІЛДА,«Егемен Қазақстан»

«Бұл көпір – өмірлік мәні бар көпір», дейді кент тұрғындары. Олары рас, енді. Себебі көпір сау болса, Нұраның арғы бетіндегі ме таллургтер қаласына дейін бар-жоғы бес-алты шақырымды арт қа тастап, жылдам жетіп алу ға болушы еді. Ал қазір тұр ғындар Теміртауға бару үшін айнал-ма жолмен әуреге тү сіп, 70-80 шақырым жүреді. Яғни, қалаға

қатынап жұмыс іс тейтін, басқа да тірліктерімен екі арада жүретін кент халқы қы ру ар уақытын жоғалтып, әу ре-сарсаңға түскені өз алдына, олар дың қалтасына жолақы мә се лесі де әжептәуір салмақ салады.

Таяуда Елбасының халыққа Жолдауын түсіндіру мақсатында ауданға ат басын тіреген ақпараттық топтың құ рамында болған Ауыл ша руашылығы министрлігі Су ре сурстары комитетінің төр ағасы Ислам

Əбішев кент тұр ғын да ры мен кез-десу барысында осы проблеманың мән-жайына қа нық ты.

Бес мың халқы бар кент тұр ғындары атынан сөйлеген ең бек ардагері Петр Фетченко бұл мәселенің талай жылдан бе рі шешімін таппай келе жат-қа нын қынжыла отырып айт-ты. Өз кезегінде тұрғындар м ұ ң ы н м ұ қ и я т т ы ң д а ғ а н И.Əбішев елу жылдан бері ел дің бас ауруына айналған кө пір ді жөндейтін уақыттың жет кенін айтты. Бірден іске кө шіп, «Қазсушар» РМК-нің Қарағанды облысы бойынша директоры Д.Əбжановқа биыл-ғы жылдың 1 мамырына дей ін жобалау-сметалық құ жат таманы

әз ірлеуд і тапсырды. Со-нымен қатар ол Су ресурс тары комитетінің 1 маусымнан бас-тап көпір құрылысына кірі се-тінін мәлімдеді. «Əрине, бұл өте күрделі проблема, аз ғана уақыттың ішінде іске асатын ша руа емес. Дегенмен, 2019 жылдың аяғына дейін біржақты шешілуі тиіс», деп сендірді И.Əбішев.

Талай жылдан бері жүйкені жұқартып келген мәселенің түбі шешім табарына қуанған кент тұрғындары лауазымды тұлғаға алғыс білдіріп, ақсақалдар ақ ба-тасын берді.

Қарағанды облысы,Бұқар жырау ауданы

Енді қазақстандықтар жүргізуші куәлігін электрон-ды Үкімет порталында ау-ыстыра алады. Бұл қызмет Астана, Алматы қалалары мен облыс орталықтарының тұр ғындарына ұсынылады.

Жүргізуші куәлігін он-лайн тәртіпте ауыстыру үшін электронды-цифрлы қолтаңба (ЕЦҚ) қажет. Қызмет алушы еgov.kz порталында автор-ландырудан өткеннен кейін электронды өтінішті толты-рып, ЕЦҚ-мен қол қоюы тиіс. Өтінішпен қоса фотосурет пен қойған қолының скан-суретін де жолдап, сондай-ақ мемлекеттік баж салығын тө леуі керек. Айта кетейік, жүр гізуші куәлігінің

баж салы ғы 1,25 АЕК (3007 теңге) құрайды.

Қызметті онлайн тәртіпте ре сімдегеннен кейін жеке ка би неттегі «Қызметтерді алу тарихы» бөлімінен тол-тырылған электронды өті-нішті және «Қызметтерді тө-леу тарихы» бөлімінен мем-ле кеттік баж салығын төлеу туралы электронды чекті ба-сып шығару керек.

Сосын дайын құжатты алып кету үшін тұрғылықты жер де орналасқан маман-дан дырылған ХҚО-ға неме-се жол полициясының ТЕБ-не бара беруіңізге болады. Өзі ңізбен бірге қағазға ба-сып шығарылған өтініш пен чекті, ауыстыратын жүр-гізуші куәлігін, жеке ба сы-ңызды куәландыратын құ -жат, психиатрлық және нар -кологиялық диспансерден анық тама, 083-нысандағы ме ди циналық анықтаманы апару қажет.

«Егемен-ақпарат»

«Азаматтарға арналған үкі-мет» мемлекеттік корпорация-сы халықаралық әйелдер кү-ні – 8 наурыз қарсаңында нә зік жан дыларға қатысты ста тис ти-калық көрсеткішке көз жү гір ту ді ұсынады. Былтырғы 8 нау рыздан бүгінге дейін халыққа қыз мет көрсету орталықтарына 13 милли-оннан астам әйел адам жүгінген.

«Азаматтарға арналған үкі-мет» мемлекеттік корпорациясы 620-дан астам қызмет көрсетеді. Күн сайын фронт-офистерге Қазақстан бойынша мыңдаған адам жүгінеді. Оның жартысы-нан көбі әйел азаматтар екен. Мы салы, аталған мерзім ішінде бе ріл ген электронды-цифрлы

қолтаңбаның 53 пайызы, яғни екі миллионнан астамы қыз-келіншектерге тиесілі.

Автоәлемге қатысты көрс ет-кіш терге келсек, маман дан ды-рыл ған ХҚО арқылы берілген жүр гізуші куәлігінің 25 пайызы, яғ ни 96 мыңнан астамы әйел азаматтардың еншісінде. Ал 337 мыңға жуық нәзік жанды көлік құралына құқықтарын тіркеген.

Қазіргі таңда елімізде 236 мың нан астам көпбалалы ана бар екен. Сондай-ақ 303 508 ана бір жас қа дейінгі бала күтімі бойын-ша жәрдемақы, ал 1 525 818 әйел зей нетақы алып отыр.

«Егемен-ақпарат»

Көп тілеуі – көпірдің жөнделгені–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Бұқар жырау ауданындағы Ғабиден Мұстафин атындағы кентте көптен бері түйіні тарқатылмай келе жатқан бір мәселе бар. Ол – елді мекен мен іргедегі Теміртау қаласына тікелей апаратын жолды жалғайтын көпір. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Сегізінші наурыздан сегізінші наурызға дейін...

Жүргізуші куәлігін онлайн тәртіпте ауыстыруға болады

Егер сіз «Егемен Қазақстан»

газетіне жарнама бергіңіз келсе,

мына телефондарға хабарласыңыз:

Астана 37-64-48, 37-60-49. Электронды пошта: advert@egemen.kz

Алматы 273-74-39, ф. 341-08-11. Электронды пошта: adv@egemen.kz

12 14 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ

Жалпыұлттық республикалық газет. 1919 жылғы 17 желтоқсаннан шыға бастады.

Меншік иесі:«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» акционерлік қоғамы

Басқарма төрағасыДархан ҚЫДЫРƏЛІ

Басқарма төрағасының орынбасарыАйбын ШАҒАЛАҚ

Газет мына қалалардағы:Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «Ernur» Медиа холдингі» ЖШС,Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дəуір» РПБК ЖШС,Қарағанды қ., Сəтбаев к-сі, 15, «Типография Арко» ЖШС,Қостанай қ., Мəуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС,Қызылорда қ., Сұлтан Бейбарыс к-сі, 4, «Сыр медиа» ЖШС,Ақтөбе қ., Смағұлов к-сі, 9/2 «Хабар-Сервис» ЖШС, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Атырау-Ақпарат» ЖШС,Шымкент қ., Т.Əлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС,Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС,Орал қ., Достық-Дружба даң., 215 А, «WESTA» ЖШС,Өскемен қ., Абай д-лы, 20, «Печатное издательство-агентство Рекламный Дайджест» ЖШСбаспаханаларында басылып шықты.

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады.«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 6 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. «Егемен Қазақстанда» жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды. Газетті есепке қою туралы №01-Г куəлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мəдениет жəне ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қа зақ стан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сəйкес сертификатталған.

Таралымы 206 459 дана

Нөмірдің кезекші редакторыҚымбат ТОҚТАМҰРАТ

Mекенжайымыз: 010008 АСТАНА, «Егемен Қазақстан» газеті көшесі, 5/13 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58аАнықтама үшін:Астанада: АТС 37-65-27, факс 8 (7172) 37-19-87; Электронды пошта: info@egemen.kz Интернет-редакция: portal@egemen.kz Алматыда: 8 (727) 273-07-87, факс 8 (727) 273-07-87; Электронды пошта: almaty@egemen.kz Маркетинг бөлімі: Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, 37-64-48, advert@egemen.kzАлматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 273-07-26, adv@egemen.kzА Материалдың жариялану ақысы төленген. Жарнама, хабарландырудың мазмұны мен мəтініне тапсырыс беруші жауапты.Газеттің жеткізілуіне қатысты сұрақтар үшін байланыстелефоны: 1499 («Қазпошта» АҚ)

Меншікті тілшілер:Астана – 8 (717-2) 37-54-21;Ақтау – 8 (701) 593-64-78;Ақтөбе – 8 (775) 336-47-57;Талдықорған – 8 (778) 652-24-02;Атырау – 8 (701) 553-36-53;Көкшетау – 8 (707) 778-01-72;Қарағанды – 8 (777) 949-64-77;Қостанай – 8 (701) 150-94-43;Орал – 8 (702) 886-01-87;Өскемен – 8 (777) 355-41-14;Павлодар – 8 (777) 449-74-78;Тараз – 8 (705) 915-60-04;Шымкент – 8 (701) 362-63-76; 8 (702) 608-91-98;Петропавл – 8 (777) 197-14-06.

ДИДАР

ТЕАТР

БӘРЕКЕЛДІ! КИНО

ТАЛБЕСІК

ЖӘДІГЕР

Нәзира Ж�РІМБЕТ,«Егемен Қазақстан»

Халқымыз рухани я ты-ның алып бəйтерегі ке мең-гер Абайға көрнекті ес кер т-кіш 1960 жылы Алматы қа-ласында орнатыл ды. Ата қ-ты мүсінші Хакімжан Нау -рызбаев жасаған мүсі н де ақын басына тақия киіп, сол қолына кітабын ұстап, ша панын желбегей жамы-лып өрлей жүріп келеді. Тас тұлғадан ақындығы да, даналығы да толысқан ой шыл Абайды көреміз. Бі туге жа қындаған мү-сін ді шебер ханада көр-ген Мұхтар Əуезовтің ес-кертпелерімен оны мүсін-ші нің қайта жөндегені бел гілі. Қалай дегенмен мү сінші халқының көңі-лін дегі хакім, кемеңгер Абай ды бейнелеп бер гені аян. Мұнан кейін Абай-дың ескерткіші, мүсі-ні Қазақстанның қала ла-рын да, елді мекендерінде ор натылды. Астанада, Семейде, Қарағандыда, Өс кеменде ақынның биік ес керткіштері бар. Еліміз тəу ел сіздік алғаннан кейін Абай ескерткіштері шетел-дер де де орнатыла бас-тады. Қазір Мəскеу мен Таш кентте ескерткіштері, Буда пешт, Бейжің, Тегеран қа ла ларында мүсіндері тұр.

Хакімнің еліміз қалала-ры н дағы ескерткіштері не гізінен оның тұрып тұр-ған, тұтас тұлғасын бе реді. Жа сыратыны жоқ, олар Абайдың Хакімжан Нау-рыз баев мүсіндеген бейн е-сі не арқандалғандай, алыс кетпейтін секілді. Басында тақиясы, үстінде кең ша-паны, шоқша сақалы бар ес керткіштің барлығын Абай деп елестетеміз. Ал ақын ның шетелдерде ор-натылған ескерткіштері мен мүсіндерін жасаған кей інгі толқын мүсіншілер да на ақынның бейнесін бе-ру де өз қиялына ерік бер-ген дей. Тіпті қытайдың мү сіншісі Юань Сикунь бей нелеген Абай мүсіні бү кіл əлем ойдан салған су рет терден қабылдайтын Кон фуцийді елестете ме, қа лай?..

Біздің мақсатымыз, Абай ескерткіштерін түген-деу емес, ақынның ерекше мүсіні туралы айтып бе-ру еді. Бүгінде Қостанай облы сының Таран ауданы орталығында ақынның ес-керткіші тұр. 1962 жылы осы аудандағы «Абай» ке ң- шарының орталығына ор-натылған екен. 90-шы жыл-дары шаруашылық тарай-ды, Абай елді мекенінен еш кім қалмай үдере кө-шеді. Сол кезде жұртта қал ған ескерткішті аудан бас шылары əкеліп, Таран ауданының орталығына, əкі мдік ғимаратының ал-ды на қайта орнатыпты. Ав торлары ерлі-зайып-ты Муза мен Леонид

Белоусовтар қазір бұл дү-ниеде жоқ. Облыстық та-рихи жəне өлкетану му-зейіне тапсырған олар дың же ке архивіндегі мүсіннің ше берханада дайын болған ке зінде түсірген суреті ерік сіз назар аудартады. Ба сында тақия, үстінде тік жаға көйлек, иығына жа-ғалы киім жамылған, ая-ғы на мəсі киген, тізесіне кі табын қойып, малдас құ-рып, қалың ойда отырған ақын тілінің ұшына: «Қа-лың елім, қазағым, қайран жұр тым...» деген жолдар орал ғандай əсер береді. Тө мен қарап отырған мү-сіннен көрермен хакім, фи лософ Абайды жазбай та ниды.

– Əкем Леонид Проко-пьевич: «Абайдың мүсі ні-не өнертанушылар «ұлы фи лософтың бүкіл құді ре-тін ашып көрсеткен шы-ғар ма» деген баға берген еді» деп айтып отыратын еді, – дейді қызы Наталья Леонидовна.

Енді мүсіннің авторла-ры туралы бірер сөз. Му за Александровна мен Ле о-нид Прокопьевич Ре сей дің Солтүстік Урал жа ғын да ту ып-өскен. Ленин град-та ғы В.Мухина атын да ғы жо ғары көркем-өнер кə сіп-тік училищесін 1958 жылы бітіргеннен кейін, жолда-мамен екі жас қол ұстасып Қостанайға келеді. 1979 жылы Муза Александровна қайтыс болғанға дейін екеуі көптеген жұмыс жа сайды. Соның ішінде Абай дың, Ыбырайдың, Аман гелдінің, Сұлтан Бай мағамбетовтің, соғыс сол датының мүсіндері де бар. Олардың жасаған мү-сіндері облыстың ауданда-ры мен елді мекендеріне ор натылады. Бір қызығы, сол ескерткіштер осы күнге дей ін тұрса да, олардың ав торлары ұмытыла бас-тап ты. Мысалы, Абайдың да, Торғай кентінде тұр-ған Ыбырайдың да ескер т- кіш терін кім жасағанын ек і нің бірі біле бермейді, тіп ті белгісіз болып кел-ген, тек музейде, Белоу сов-тар дың қызының қолын-да қалған материалдардан анық талды. Муза Алек сан-дровна КСРО Сурет ші лер одағының мүшесі болады. Леонид Прокопьевич 2014 жылы 86 жасында бақилық болды.

Халқымыздың қос ру-хани бəйтерегі Абай мен Ыбы райдың тұлғасын қазақ ша ойлап, жасаған Бе лоу совтардың еңбегі қа-зір де таңғалдырады. «Біз мү сіндерді жасағанда ба-тыр дың да, ақынның да бет жүзінен ой іздеп, көп кі діретін едік» дейді екен Ле онид Прокопьевич қы-зы Натальяға. Абай ес кер т- кіш іне қараған жан мү сін-шінің бұл сөзіне иланары хақ.

ҚОСТАНАЙ

Ұлы даланың киесі киіктердің басына қара бұлт үйірілгелі қашан? Қымбатқа бағаланған мүйізі со-рына айналып, талай қас көйлер ашкөздікпен қырғаны сон шалық, кезіндегі үйір-үйір киік тердің шо-ғыры көзден бұл-бұл ұш ты. Би-ыл ғана киіктер Индер ауда ны-ның аумағына келе бастады. Ма-мандардың сөздеріне сенсек, қазір ау дан көлемінде мыңнан астам ки ік тіршілік етеді.

– Елімізде киіктердің шоғыры Бетпақдалада, Үстірт, Орал аймақ-та рында шоғырланған. Былтырғы санақ бойынша елімізде 152 мың киік есепке алынса, соның жар-тысынан көбі осы батыс өңірінде. Мемлекеттің қамқорлығы нəти-же сінде киіктердің басы көбейе бас тағасын жаңа қоныстарға шы-ғуда. Осыған сай негізгі шоғыры бол ған Батыс Қазақстан облысы

көлемінен Индер ауданы аума-ғы на киіктер қоныс аудара бас-тады. Оларды қорғауға баса на-зар аударылып отыр, – дейді «Охотзоопром» республикалық мем лекеттік кəсіпорнының бөлім басшысы Нұрбек Бекманов.

Аталған мекеменің ғылыми қызметкері Бақтияр Тəшенов те дала тағысын қорғауға мекеменің мүмкіндігі күшейтілгенін айтады. Мысалы, «Охотзоопром» ре с пуб-ли калық мемлекеттік кəсіп ор-нында басқа мамандарды есепте-ме генде 250 инспектор жұмыс іс тейді, жол талғамайтын қазіргі за манғы көліктер алынған. Ұшақ пен тікұшақтар да бақылауға пай-да ланылады. Киіктің карт а сы жа-сақ талып, жүріп өткен жер ле рі нің бəрі қадағаланып отыр.

Тағы бір жайт – еліміздің батыс өлкесінде қара қасқырлар кез десе

бастаған. «Бұл кезінде Кав каз жа-ғындағы соғыс қимыл да ры ның зар дабынан бізге қарай қо ныс ау-дар ғандары болуы керек. Олар кө бі кері кеткенмен жер гілікті қа сқырлармен шағы лы сып қал-ғандары да бар», дейді Б.Тə ше нов.

Саламат БАЗАРБАЕВ

Атырау облысы

––––––––––––––––––––––Семейдің Абай театры – қазақ театр �нерінің бастау алған ортасы. Оған дәлел 1917 жы-лы Мұхтар �уезовтің бас шы -лығымен Ойқұдық жай лау-ында қойылған «Еңлік-Кебек» пьесасы. Сол Ойқұдықта маздаған шоқ бүгін егеменді елдің �ркен де ген �неріне ай-налып, ұрпақ тәрбиесіне атса-лысып келеді. Сексен жылдан астам елге қалтқысыз қызмет етіп келе жатқан �нер ор-дасы озық дәстүрлі ортаға айналған.––––––––––––––––––––––

– Қазіргі таңда еліміздің бас-ты бағдары Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Рухани жаңғыру» бағдарламасы болып отырғаны белгілі, – деді театрдың əдебиет бөлімінің меңгерушісі Мерей Қарт, – бұл бағдарлама «Атамекен», «Тəрбие жəне білім», «Рухани қазына» жəне «Ақпарат толқыны» атты төрт бағытта іске асатын жо-бадан тұратындықтан, біздің театр аталмыш бағдарламаның да муына жəне еліміздің рухани-мə дени да-муына үздіксіз атсалысып келеді. Өз елінің тарихын, мə дениеті мен əде биетін меңгеру жас ұрпақты то-лыққанды азамат, жек е тұлға ре-тінде қалыптастырып, пат р и оттық тəрбие беріп, ой еңбегіне жетелейді.

Елбасы бағдарламасының бас-ты мақсаты рухымызды жаңғырту, ұлттық санамызды қалыптастыру бол са, театр тура осы бағыттағы

тəр биені беретін орын. Осы тұр-ғы да театр ұжымы қаламыздың оқу шыларымен шығармашылық кез десу өткізді.

«Театр – болашақ бағдары» атты ашық сабағымыздың мақ-саты – актерлік өнердің қыр-сы рын үйретіп, өнерге баулу, – дей ді театр-танушы Еңлік Сама това, – қаладағы №33 мектеп оқу шылары белсенділік

танытып, ак тер лерімізбен етене араласып кет ті. Өнер саласына қызыққан жас өспірімдер түрлі об-раздар сомдап, ойларында жүрген сұрақтарын қою арқылы бақтарын сынап көр ді. Театр əртістері Аяулым Тұрыс бекова, Əсел Асылбекова, Ақерке Ризабекова, Жантай Тұ рыс-беков, Мағжан Аразалинов, Жə-нібек Авленов барынша театр өнерін

таныстырып, актерлік шеберліктерін көрсетті. Қызықты кездесудің соңы əсем əуенмен жалғасты.

Раушан НҰҒМАНБЕК,журналист

СЕМЕЙ

Суретті түсірген автор

Экранда – туған жер тарихы

Ғалымжан ЕЛШІБАЙ,«Егемен Қазақстан»

Тарих пен тағылымға бай Оңтүстік Қазақстан облысының əрбір аймағы бүгінгі ұрпаққа аңыз-əңгімелер ғана емес кино жанры арқылы да кеңінен наси хатталуда. Мысалы, Оты-рар ауданы аумағындағы отыз бабтың ордасы атанып Арыс-танбабтың рухы қонған ки елі жер – Əбу Насыр əл-Фара би мен білімді шəкірттер тəр би е-ленген медресесі, тарихи де-рекке бай кітапханасы, қай-сар халық батырлығының ізі қалған «Отырартөбе» Ұлы Жібек жолы бойындағы көне қа лалар деректі фильмдердің тү сірілуіне сұранып-ақ тұр. Бұл бағытта нəтижелі іс те аз емес. Облыс əкімі Жансейіт Түй мебаевтың тапсырмасымен «Оң түстікфильм» мекемесі мен «САҚ» киностудия-сы бір лесе «Отырарды қорғау» ани мациялық фильмі, «Ұлы Жі-бек жолы бойындағы көне қала-лар» деректі фильмі, «Көне же-ті геннің сыры» сияқты 13 с е-риялы фильм түсірілсе, Оты рар ау данының əкімі Ерлан Айт а ха-новтың тапсырысымен «Кө не құмыраның сыры», «Оты рар дас-таны» анимациялық фи льмдері жарыққа шықты.

Бұл фильмдер жуырда Оты-рар ауданында өткен кино апта-лығында көпшілік назары на ұсынылды. Осылайша об лыс-тық мəдениет жəне тіл дерді дамыту басқармасы, «Оңтүс-тік фильм» коммуналдық-мем-ле кеттік мекемесінің ұйым дас -тыруымен Қазығұрт ауда нын да шымылдығын түрген «Кино – руханияттың жаңғыру кө-зі» жобасы Отырар ауданын да жалғасты. Жобаны жүзе ге асыру-шылар рухани құнды лық тарды дəріптеуге арналып, кино сала-сында өз орнын қалыптастыра бастаған туын дыларды əр ау-дан, қалада ап та бойына кеңінен насихаттау ды мақсат етуде. Өскелең ұр пақ ты өз елінің ба-тырларын, ту ған елінің киелі жерлерін, ұлт тық салт-дəстүрін дəріптеп, қас терлеуге шақыру да бас ты мақсаттардың бірі. Кино- ап талықтар арқылы ауылдық клуб тар мен халық арасындағы мə дени байланысты жақсарту да көзделуде.

Оңтүстік Қазақстан облысы

Абайдың ерекше бейнесі

Оқушылар сахна сырына қанықты

Өткенге өкініш, болашаққа бұлқыныс

«Жезкиік, біздің жаққа қалай келдің?»

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Түрлі мерзімге бас еркінен айырыл ған әйелдердің еңбекпен тү зеу мекемесінің бірі Петропавл қа ла сында орналасқан. Темір торға қа малған нәзік жандылардың арасын да қасақана ауыр қылмыс жа сағандары да, байқаусызда ша лыс басып, �кініштен �ксік тар тқандары да бар.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

�мір ЕСҚАЛИ,«Егемен Қазақстан»

Бұрынғы жыл дар ға қарағанда қазір мұнда жаза сын өтеушілер үшін əлеуметтік жағдайдың əлдеқайда жақсарғаны бай қалады. Қоғамдық еңбекке тартылады. Бос уақыттарында түрлі мə дени іс-шараларға қатысады. Басқа да пайдалы істермен шұғылданады. Тəр бие жұмыстары жөніндегі бөлім жетекшісі, əділет майоры Тамара Прокофьеваның айтуынша

адамгершілік тұрғыдағы іс-ша ра-ларға көбірек көңіл бөлінеді. Онда-ғы мақсат – сотталғандардың бой-ла рына имани қасиеттерді ұялату, ер кін өмірдің қадір-қасиетін сез-ді ру.

Үкіметтік емес ұйым, діни бір-лес тік өкілдері де мұнда ат басын жиі бұрып тұрады. Солардың бірі – Петропавл-Булаев епархиясының діни қызметкері Серафим. Бірде ол ЕС–164/6 мекемесіне кезекті рет барғанда əйелдердің ерекше тал-ғам паздықпен, шабытпен салған

су реттеріне таңданыс білдіреді. Оның халықаралық православие көр -к емсурет байқауына қатысу тура лы ұсынысы қылмыстық-атқару жүйесі басшылығы тарапынан қолдау таба-ды. Содан əуесқой қыл қалам иелерінің бір неше шы ғар масын іріктеп алып, Мəскеуде өте тін байқауға алып бара-ды. Қа зақ стан, Ресей, Украина, Бела-ру сь елдерінен сарапқа түскен 120-ға жуық туынды арасынан ЕС–164/6 мекемесі бірінші орынға лайық деп танылады. Құдай ана бейнесіндегі «Мейірім» иконасы үшін Оксана Войдило лауреат атанады.

– Қазақстандық жазасын өтеу-ші əйелдердің суреттерін қазы лар құрамындағы шіркеу қыз мет кер-лері мен кəсіби суретшілер жо ғары ба ғалады, – деді Серафим əкей сал-танатты рəсімде құрмет грамотала-ры мен бағалы сыйлықтар мен Мəскеу патриархаты епископының алғыс хатын тапсырып тұрып.

– Өткеніме деген өкініш сезім жа ным ды жай таптырмай ды. Осын дай сəттерде сурет салсам, қай ғы-мұңды ұмытып, бойым да болашаққа деген берік се нім ұя-лайды. Ендігі өмірімді қыл қа лам-сыз елестете алмаймын. Бос тан-дықтың қадір-қасиетін терең түсін-ген деймін. Сұлулықтан жаратылған əйел затын адал жолдан адастыра көр ме деп Жаратқаннан күнде ті-леймін, – дейді Оксана Войдило.

Солтүстік Қазақстан облысы