Edmund Husserl - Kesin Bir Bilim Olarak Felsefe

8/12/2019 Edmund Husserl - Kesin Bir Bilim Olarak Felsefe

http://slidepdf.com/reader/full/edmund-husserl-kesin-bir-bilim-olarak-felsefe 1/80





KESİN BİR BİLİM OLARAK FELSEFEEdmund Husserl

Çeviren:Tomris Mengüşoğlu

YKY

Cogito - 22 ISBN 975-363-248-7 Kesin Bir Bilim Olr! "else#e $ Edmund Husserl %&g'n d() *+iloso,+ie ls Strenge issens.+#t /e0iren) 1omris eng'olu s!() O.! 995 2 s!() 5 det :stnul E!im 995 ;<(n H&(rl<n) H'l< 1u#n

1sr(m) e+met =lusel O#set H&(rl(!) N+ide >i!el Bs!() ?ltn t.(l(! @td Ati ;,( Kredi ;<(nln @td Ati 9941'r!e e0irinin t'm <<(n +!ln s!l(d(r1n(t(m iin <,(l.! !(s l(nt(lr d((nd <<(n.(n(n <&(l( i&ni olm!s(&(n +iir <oll olt(lm&;,( Kredi ;<(nln @td Ati;,( Kredi K'lt'r er!e&i :sti!ll Cddesi No) 285 Be<olu 85 :stnul 1ele#on) D-22 293 8 24 "!s) D-22 293 7 23



KESİN BİR BİLİM OLARAK FELSEFE

Yirminci yüzyıl felsefesine derin ve ço y!nlü e"ileri ol#n Alm#n filozof Edm$nd%$sserl, Mâhren Prossnitz'de 8..!8"# t$rihinde doğdu, %&..!#8'de (rei)urg *.+.'deldü. !#!- /l/nd$ üniversitede 0ro1esr ol$n 2usserl'in il3 4$l/şm$l$r/, m#"em#"ile

ilgilidir. +unu izleen m$nt/3 4$l/şm$l$r/, onu e0eni )ir 1else1ee, fenomenolo&iegtürdü. 5serleri: *+iloso,+ie der ?rit+meti! 89F @ogis.+e =ntersu.-+ungen 9FIdeen &u einer reinen *+nomenGlogie und ,+iinomenologis.+en *+iloso,+ie 93F"ormole und trns&en-dentle @ogi! 929F edittions .rtesiennes 93 D?lmn.s(S Strsser tr#(ndn 95F >ie Krisis der euro,is.+en issens.+#ten und dietrns&endentle *+nonenologie 936F Er#+-rung und =rteil 939 D<<(nl<n @@ndgree i!in.i s!( 954

%$sserl, !#!6!#7 $r$s/nd$ +ru.+ #'r *+iloso,+ie und *+Jnomenologis.+e"ors.+ung un $/n/l/ğ/n/ $0m/şt/r. !##'d$ 3urul$n Husserl-?r.+i0 &u @G0en des$3l$n$n ".777 s$1$l/3 ori9in$l el$zm$l$r/nd$n oluş$n 2usserl tere3esinin )üü3

)lümü henüz $/ml$nm$m/şt/r. !#"7'den )eri, 2.. +red$ netiminde3i 3uruluş veKln ;niversitesi'nin ort$3 4$l/şm$l$r/l$ $/m/ $0/l$n <2usserli$n$< dizisinde,2usserl'in )ütün eserleri $/ml$nm$3t$d/r. +und$n )$ş3$, +u11$lo =>?@A, (rei)urg *.+.,ve P$ris =?or)onneA şu)elerinde3i ort$3 4$l/şm$l$rd$, <Ph$enomenologi$< dizisinde de2usserl'in )ilimsel 4$l/şm$l$r/ $/ml$nm$3t$d/r.



İ'İN(EKİLER

Çevirmenin Notu • 7

Önsöz • 9

Kesin Bir Bilim Olarak Felsefe • 33

Terimce • 8



'evirmenin No"$(il ve )erimler *zerine

Kuş3u o3 3i, dil )ir ulusun 3imliğinin $n$s/d/r. +u )ilin4le, $r/m üz/l/ $ş3/n )irsüreden )eri, ulusl$şm$, ulus ol$r$3 3imliğimizi )ulm$ 4$)$l$r/m/zl$ )irli3te )$şl$$n

dilimizi $r/nd/rm$ 4$l/şm$l$r/m/z, )u süre i4inde )ize 4o3 değerli deneimler 3$z$nd/rd/.Bilimizi $r/nd/rm$ ve terim üretmede verilen eme3ler, gsterilen 4$)$l$r sonund$, )$z/terimlerin, szü3lerin <tuttuğu<, )$z/l$r/n/n <tutm$d/ğ/<, <erleşmediği<C $ d$ <değişere3erleştiği< gi)i )ir deneimimiz oldu.

+u deneim, dililerin dil l$)or$tuv$r/nd$ h$z/rl$d/3l$r/ szlü3lerde, Dsm$nl/$ $ d$+$t/ 3$n$3l/ terimler ve szü3ler erine 3ull$n/lm$$ sundu3l$r/ Tür34e szü3lerin,$nl/ ol$n h$$tt$, $r$t// 4$l/şm$l$rd$, $0/tl$rd$ deneni0 s/n$nm$s/ ol$/d/. +ununi4in z$m$n gere3lidiC ve $r/m üz/l, o 3$d$r d$ 3/s$ )ir süre değildi. Eerie)$3t/ğ/m/zd$, tut$n, tutm$$n, değişere3 erleşen szü3ler ve terimlerle, dilimizinzenginleşi0 s$d$ml$şt/ğ/ 3uş3u gtürmez. +u oluş, eni 3uş$3l$r/n, $nl/ $ş$m$,

düşünme ve dum$l$r/nd$ enileşi0, oluşu0 gelişere3 süree3tir.

@n$3, eni girdiğimiz +$t/ düşüne dün$s/n/n, zelli3le )ilim ve 1else1e 3$vr$ml$r/n/n3$rş/s/n$, oş3ulu )ir $t/l/ml$ 3oduğumuz Tür34e szü3lerle, $)$n/s/ olduğumuz)$z/ düşünelerin, s$d$ml$ş$$ğ/n$ )ul$n/3l$şm$s/, $nl$ş/lm$z olm$s/ gi)i )irtehli3ele 3$rş/ 3$rş/$ 3$ld/ğ/m/z d$ )ir ger4e3 ve dil deneimimizin )ir )$ş3$ )outu.

Fite3im6gen4 1else1eilerin, )$şl$ng/4t$ )ütün 3$vr$ml$r/, szGü3lerde3i $ d$ 3endi)uldu3l$r/ Tür34e szü3lerle, terimlerle 3/r3l$d/3l$r/ h$lde, z$m$n ge4ti34e, +$t/d$3ull$n/ld/ğ/ gi)i $tine, Ere34e'e dnmeleri de, ğretii ol$n )ir )$ş3$ deneimdir.+ugün denile)ilir 3i, )u oluşum sürei i4inde, $z$rl$r/n, dersler veren $ d$ 4eviriler$0$nl$r/n, dil 3onusund$ t$m tut$rl/ olm$s/n$ ve i4 r$h$tl/ğ/ dum$s/n$ ol$n$3olm$m/şt/r. Çün3ü $/3l$nm$, $r/l$şm$ sürei sürüor.

&



+ilim ve 1else1ede3i gü4lü3 şur$d$n gelior:

Tinsel $l$nd$ her eni düşüne, 3endinden ne3ilerle hes$0l$ş$r$3 üretilir. +u üzdendüşüne dün$s/, durm$d$n enilenen, enilenir3en )ile inelenen $ d$ inelenir3en)ile enilenen )ir süre3lili3 gsterir. Yeni düşüneler i4inde olumuzu )ulm$3t$,imgelerin, 3$vr$ml$r/n, terimlerin dile geldiği szü3tür $rd/m/m/z. Tümüle eni )irszüğün $nl$m/n/ neree erleştireeğimizi ise 4o3 3ez )ilemeiz.

Fite3im +$t/'d$ d$, üz/ll$rd/r, dilleri o 3$d$r gelişmiş olduğu ve $tine, Ere34eszü3lere 3endi dillerinde 3$rş/l/3 )ulm$3t$ hi4 de zorl$nm$$$3l$r/ h$lde, 64/nl$rd$d$ ge4mişte, sonr$d$n v$zge4ilen )le şoven $3/ml$r olmuştur6 her dilde )$ş3$ türlüo3uns$ d$, es3i 33ler 3orunmuştur. +u, )ilimin süre3liliği ve evrenselliğinden gelen )irzorunlulu3tur. He Tür34e'nin )ilim dili ol$r$3 gelişmesine engel değildir.

+u deneim ve düşünelerle, )u 4eviride, <grüngü)ilim<, <$ş3/n<, <i43in< v). gi)i Tür34eterimler erine, <1enomenolo9i<, <tr$nsendent<, <imm$nent< v).'leri 3ull$n/ld/.

+ir no3t$$ d$h$ do3unm$3 istiorum:

5linizde3i )u 3it$0 ve )enzeri gi)i )ilimsel 1else1i )ir $z// o3uu0, $nl$m$3t$ gü4lü34e3tiğimizde, )unu, 3ull$n/l$n terminolo9inin $)$n/ dilde olm$s/n$ veririz. 2$l)u3i3endi ül3esinde de, o dili 3onuş$nl$r$ d$, )u düşünelerin $nl$ş/lm$s/n/n gü4olduğunu, en )$şt$ o )ilim terminolo9isinin )ilinmesini gere3tirdiğini 4oğu 3ezdüşünmeiz. +izde3i s/n/rl/ s$/d$ ve inei3 szlü3ler $n/nd$, onl$rd$3i, her )ilim i4inüzlere /ld$n )eri $0/l$gelen, )inlere s$1$l/3 terminolo9i3 e szlü3 4$l/şm$l$r/n/n

ne işe $r$d/ğ/n/ 0e3 düşünmeiz. +ilimsel 1else1i $0/tl$r/n $nl$ş/lm$s/, hem o )iliminterminolo9isine $)$n/ olm$m$/, hem de düşünsel )ir 4$)$ s$r1etmei gere3tirir.

+ununl$ )irli3te, 1else1e dün$s/nd$ eni ol$nl$r$ )el3i $rd/m/ do3unur die, $tine,Ere34e 3$vr$ml$r/n Tür34e 3$rş/l/3l$r/, Tür3 Bil Kurumu Y$/nl$r/'nd$n, <(else1eTerimleri ?zlüğü<nden $l/n$r$3, 3it$)/n sonun$ e3lendi.

1omris eng'olu

8





Çevirisini sunduğumuz )u 3/s$ $z/, 2usserl'in, 4$ğ/n/n 1else1esini eleştirdiği, il3 3ez <1enomenolo9i<den

sz ettiğiC onun 4o3 ünlü ol$n <(else1e, 1else1elerden değil, şelerden h$re3et etmeli,1enomenlere dnmeli< ümlesinin er $ld/ğ/ $z/d/r.

(enomenolo9inin et3isi ve )$ş$r/s/, onun, 1else1enin zel ol$r$3 $r$şt/r$$ğ/,

1enomenlerde ort$$ 4/3$n )ir <z< $l$n/n/n v$rl/ğ/n/ gstermesi ve )u zü 3$vr$m$n/nntemini getirmesidi. +u )$3/md$n, 2usserl'in )u $z/d$ ileri sürdüğü 1i3irler, 4$ğ/m/zi4in de 4o3 gere3li ve ge4erlidir: Ç$ğ/m/z gi)i )ütün düşünme ener9isini, 3endisininerine düşünee3 $letler $0m$$ h$r$$n, od$s/nd$ TH 3$rş/s/nd$3i 3oltuğun$oturu0, <)ilin4 endüstrisi<nin h$z/r düşüneleri ile etinme3 isteen )ir 4$ğ i4in.

2usserl'in sonr$3i 4$l/şm$l$r/nd$ d$h$ $r/nt/l/ ort$$ 3oduğu <1enomenolo9i ntemi<ve <z $l$n/<n/n d$h$ 3ol$ $nl$ş/l$)ilmesi i4inC Fiol$i 2$rtm$nn'/n ğrenisi ve onun$n/nd$ 2usserl üzerinde do3tor$ $0m/ş ol$n T$3iettin Mengüşoğlu'nun =@lm$n$$z/lm/ş ve $/ml$nm/ş ol$n )u tezin )$şl/ğ/ şledir: <;)er die Erenzen der5r3enn)$r3eit )ei 2usserl und ?heler<A, 1e6nomenolo9ii ve 2usserl 1else1esini, $l$n/n/

4o3 ii )ilen )ir uzm$n/n r$h$tl/ğ/ ve $4/3l/ğ/ ile $nl$tt/ğ/ )ir 3it$)/nd$n 64ün3ü1enomenolo9i h$33/nd$ Tür34e $/ml$n$n $z/l$r, ins$n$, <1else1e değil mi udurudur sle< dedirtee3 $nl$ş/lm$zl/3 4izgisindedir6, <(enomenologi ve Fiol$i2$rtm$nn< =5de)i$t ($3ültesi M$t)$$s/6*st$n)ul, !#&-A $dl/ 3it$)/nd$n, )ir )lümü,3ü4ü3 değişi3li3lerle $3t$r/oruz.

Fenomenolo&iden +ncei Felsefenin ($r$m$ ve %$sserl0inFenomenolo&isi

K$nt'/n 1else1esi, 1else1e i4in )ir dnüm no3t$s/ oldu. +u 1else1ei 3endinden ne3i1else1eden $/r$n )$şl/$ no3t$l$r şunl$rd/r: K$nt't$n ne3i 1else1e, $ r$son$list $d$ em0irist idiC )ilgi, $ $3l$ $ d$ deneime d$$nd/r/l/ordu. K$nt'$ gre ise )ilgi i3igelidir: $0riori ve $0osteriori. *3ini nemli no3t$, K$nt'/n 1else1esinin )ilginin s/n/rl$r/n/4izmee 4$l/şm$s/d/r. K$nt )ilginin s/n/rl$r/n/ $r$şt/rm$3l$, 1else1ei )$ş/ )oş3urgul$rd$n 3urt$rd/.

K$nt'/n )ilgii i3i geli grmesi ve $0riori ol$n/ sü9enin )ir işlevi ol$r$3 3$)ul etmesi, onu)ir tür ide$lizme, tr$nsendelt$l ide$lizme gtürdü. @sl/nd$ )u ide$lizm, K$nt 1else1esii4in nemli değildi. ($3$t 3endinden sonr$3i 1else1ei, @lm$n *de$lizmi'ni 4o3 et 3iledi.+u 1else1ei temsil edenler t$r$1/nd$n ilerletildi. *de$list 1else1e, 2egel'de en ü3se3

no3t$s/n$ v$rd/. 2egel'in 3urduğu 1else1e sistemi, met$1izi3 sistemlerin sonunusudur.Te3 $nl/, 3urgus$l ol$n ve di$le3ti3 nteme d$$n$n )u sistem, 3urgunun sons/n/r/n$ v$rm/ş, )u üzden de 4ürü3 )ir $0/ gi)i 43müştür. +u nedenle 2egel'densonr$ 1else1ede )ir )oşlu3 )$ş gstermiştir.

!7



2egel'in sistemi /3/ld/3t$n sonr$ te3r$r K$nt'$ dnüldü. 2egel'in 1else1esinde tümden$r3$ 0l$nd$ 3$l$n )ilginin s/n/r/ 0ro)lemi, n 0l$n$ ge4ti. Limdi 1else1e dün$ h$33/nd$)ir )ilim ol$$ğ/ erde, s$dee ve $ln/z )ilginin )ir )ilimi oldu. @rt/3 1else1e,ntemlerini inelediği )ilimlere d$$nm$$ )$şl$d/. +u )ilimler, M$r)urg'lu eni6K$nt4/l$rd$ doğ$ )ilimleridi. (else1e, doğ$ )ilimlerinin )ir )ilgi teorisi oldu. Eeniş

$nl$md$ evrensel )ir )ilgi olm$3t$n uz$3l$şt/. +und$n )$ş3$ 0si3olo9i ve m$nt/31else1eden $r/ld/. M$nt/3, m$tem$ti3leşmee )$şl$d/. Psi3olo9i de doğ$ )ilimlerininntemlerine 3ünüordu.

M$r)urg'lu eni6K$nt4/l$r/n $n/)$ş/nd$, onl$rd$n )$ğ/ms/z ol$r$3 eni )ir 1else1e $3/m/ort$$ 4/3t/. +u $3/m/n 3uruusu . Bilthe'di. Yeni6K$nt4/l$r, doğ$ )ilimleri ve onl$r/nntemlerini ineleme3le etindi3leri h$lde, Bilthe'/n $4t/ğ/ )u eni $3/m, te3 $nl/ol$r$3 $ln/z t$rihe neldi. (else1e $rt/3 $ 0si3olo9i, m$nt/3 gi)i )ilimsel )ir disi0linol$r$3 ele $l/n/or, $ doğ$ )ilimlerinin ntemlerini ineleme3le etinior, $ d$ 1else1esistemlerini eleştiren )ir 1else1e t$rihi oluordu. +lee 1else1e i4in )$ğ/ms/z )ir$r$şt/rm$ $l$n/ 3$)ul edilmiordu.

(else1e es3i $nl$m/n/ itirdi, evrensel )ir )ilgi olm$3t$n 4/3t/. Ynteminin te3 $nl/3urgus$ll/ğ/ üzünden /3/l$n 2egel 1else1esi, )u $nl$md$ $0/l$n en son denemedi. @rt/3 @ristoteles $nl$m/nd$, neden t$s$rl$nm/ş 3urgus$l )ir nteme d$$nm$$n,dün$ h$33/nd$ 1else1i )ir )ilgi elde etmee 4$l/ş$n )ir 1else1enin doğm$s/ gere3iordu.*şte 1else1ei )le )ir dnüm no3t$s/n$ 3$vuştur$n, irmini üz/l/n )$şl$ng//nd$ort$$ 4/3$n 5dmund 2usserl'in <1enomenolo9i<si oldu.

%$sserl0in Fenomenolo&isi

(else1e i4in zel )ir $r$şt/rm$ $l$n/n/n t$n/nm$m$s/, s$dee d$h$ ne ort$$ 3onmuşol$n sistemlerin eleştirisi ile etinilmesi, onu )ir 4/3m$z$ so3muş, 3/s/r )ir durum$getirmişti. 2usserl'in en )üü3 )$ş$r/s/, 1else1enin zel )ir $r$şt/rm$ $l$n/n/n v$rolduğunu gsterme3 oldu. 2usserl )unu s$dee ileri sürme3le 3$lm$d/, 3endi$r$şt/rm$l$r/l$ gsterdi de. 2usserl, <H$r ol$n 1else1elerden $ d$ onl$r/n eleştirisindendeğil, 1enomenlerden h$re3et etmeli<, <1enomenlere, şelere dnmeli< deme3le,1else1enin 3endine h$s ol$n $l$n/n/ gsterdi. @rt/3 1else1e, es3i sistemleri, onl$r/neleştirisini $ d$ herh$ngi )ir )ilime nelmei )/r$3$r$3, 1enomenlere, şeler $l$n/n$nelee3tir.

!!



($3$t <1enomen< ve <1enomenolo9i< 3$vr$ml$r/l$ ne $nl$t/lm$3 isteniorN +u 3$vr$ml$r1else1e sleminde )ir4o3 3$r/ş/3l/3l$r$ neden olmuştur. Eenel ol$r$3, <1enomenolo9i<i1enomenlerin )ilimi ol$r$3 gsterme3, gelene3leşmiştir. ($3$t )ütün )ilimler1enomenlerden szederler: (izi3, 1izi3 1enomenleri, 0si3olo9i 0sişi3, sosolo9i sos$l, t$rih

)ilimleri t$rih 1enomenlerini ineler. 2er )ilimin )ir 1enomen $l$n/ v$rd/r. Ole ise1enomenolo9inin szünü ettiği 1enomen ile )u 1enomenler $r$s/nd$ ne 1$r3 v$rd/rN +u1$r3, 1enomenolo9inin t$vr/ ile )u )ilimlerin t$vr/ $r$s/nd$3i )$ş3$l/3t$ ort$$ 4/3$r.2usserl'e gelinee 3$d$r 1enomen 3$vr$m/ ol$l$r, z$m$n ve me3ân i4inde olu0)itenler i4in 3ull$n/l/rd/. (enomen deine !ic et nunc "#ura$a ve %im$i& ol$n1enomenler $nl$ş/l/rd/. 2usserl'in 1enomenolo9isinin gz nünde )ulundurduğu1enomenler ise, z =essenti$A 1enomenleridir. Oz 1enomenleri, re$l )ir 3$r$3tert$ş/m$$n 1enomenlerdir. Oz 1enomeninin zelliği, re1le3sionlu )ir t$vr$ =1enomenolo9i3)ir t$vr$A d$$nm$s/d/r. +u t$v/r, doğ$l t$v/rd$n 4o3 1$r3l/d/r. Dnun tümüle 3$rş/t/d/r.+u t$vr/n ğrenilmesi ve on$ $l/ş/lm$s/ gere3ir. Yo3s$ her z$m$n 1enomenolo9i3t$v/rd$n, $l/ş/3 )ulunduğumuz doğ$l t$vr$ düşme3 tehli3esi v$rd/r. 2usserl'e gre,

1enomenolo9inin ort$$ 4/3m$s/ ve gelişmesinin gei3me nedeni )udur. (enomenolo9i3t$v/rl$ $r$şt/rm$l$r/n$ )$şl$$n 1enomenolo9i, ol$ )ilgisi değil, z )ilgisi elde etmee4$l/ş/r.

(enomenolo9i, z )ilgisi elde etme3 i4in ugul$d/ğ/ nteme, 're$uksi(on (öntemi'"a()klama (öntemi& $d/n/ verir. edu3sion ntemi ile 1enomenolo9i, 0si3olo9i3 ve te3i1enomenlerden <s$1 ze<C )$ş3$ )ir $nl$t/şl$, em0iri3 genelli3 h$33/nd$ )ilgi s$ğl$$n)ir düşünmeden, zsel genelliğe v$r/r. +u )$3/md$n 1enomenolo9inin 1enomenleriirre$ldir. (enomenolo9i re$l 1enomenlerin değil, redu3sion ntemi ugul$n$n1enomenlerin )ilgisi, )ir z )ilgisidir. edu3sion olul$ temizlenen 1enomenler, $rt/3irre$litelerdir. *şte 1enomenolo9i re$l ol$l$r/ değil, )u irre$liteleri <z< ol$r$3 3$vr$r.

2usserl 1enomenolo9i h$33/nd$ )ir4o3 t$n/ml$m$ $0$r. +iz )unl$r/n en nemlilerinden)irisini $lm$3l$ etineeğiz: <"enomenoloi ,riori-etimle<en ir G& ilimidir"enomenoloi G<le ir ilim olr! !endisini +er t'rl' teoriden u&! tutr <=!!A 2i4)ir şene sürmeden, hi4)ir v$rs$/m$ d$$nm$d$n $r$şt/rm$l$r/n$ )$şl$r. Teori $n$3$4/3l$m$l$r/n $0/l$$ğ/ )ir erde ileri sürüle)ilir. 2usserl'e gre teori dedu3tiv h$re3etetme3 zorund$d/r. Y$ni )ir teorinin ileri sürüldüğü erde, )ir temel il3eden h$re3et edilir.

!%



@4/3l$nm$s/ istenen şe, dedu3tiv ol$r$3 )u temel il3eden 4/3$r/l/r. ($3$t )etimleii )ir)ilim ol$n 1enomenolo9ide, $4/3l$n$$3, dedu3tiv ol$r$3 4/3$r/m $0/l$$3 hi4)ir şeo3tur.

(enomenolo9i $n$3 doğrud$n ve temel verileri )etimlee)ilir. ($3$t )u )etimleme,em0iri3 $ni duul$r$ d$$n$n )ir )etimleme değildir. +ir Oz )etimlemesidir.(enomenolo9inin $r$şt/rm$ $l$n/, zlerin $l$n/d/r. (enomenolo9i $0riori )ir )ilimolduğund$n, zleri 3$vr$r3en, onl$rd$3i temel )$ğl/l/3l$r/ 3$vr$r. +u nedenle )ir z $l$n/ol$n 1enomenolo9inin $l$n/nd$, ol$ )ilgisinin, r$stl$nt/s$l ol$n/n eri o3tur. +u $l$nd$herşe z )$3/m/nd$n )elirlenmiş ve motive edilmiştir. +unun i4in 1enomenolo9ides$dee zle ilgili sorul$r ve )u gi)i sorul$r/n $n/tl$r/ v$rd/r. Dl$l$rl$ ilgili sorul$r)ur$d$ sorulm$z 3i, $n/tl$r/ olsun. Orneğin $lg/ h$33/nd$ sorul$$3 soru, $lg/n/nre$litede )ir 3$rş/l/ğ/n/n )ulunu0 )ulunm$m$s/ değildir. +ur$d$ $n$3 su sorul$)ilir:$lg/, $lg/ ol$r$3, h$ngi z ğelerini i4erirN

1eome"ri ve Fenomenolo&iY$ln/z 1enomenolo9i değildir z )ilimi ol$nC )$ş3$ z )ilimleri de v$rd/r: M$tem$ti3)ilimleri, m$nt/3 gi)i. 2usserl z )ilimlerini i3ie $/r/r. !. ?out =1orm$lA z )ilimleri=e)ir, $ritmeti3, m$nt/3AC %. *4eri3li z )ilimleri =geometri, 1enomenolo9i, 1izi3A. Eer4i1enomenolo9i )u i3i gru)$ d$ $3/nd/rC 1$3$t o, $s/l geometrie )enzer. *3isi de i4eri3li z)ilimidir. Y$ln/z $r$l$r/nd$ şle )ir 1$r3 v$rd/r: Eeometri $3sioml$rd$n h$re3et edendedu3tiv ve teori3 )ir )ilimdir. (enomenolo9i ise )etimleiidir. Teori ve dedu3sionun1enomenolo9ide eri o3tur. Ote3i m$tem$ti3 )ilimlerle 1enomenolo9inin ilgisi d$h$ $zd/r.

Çün3ü onl$r hem sout =1orm$lA, hem de 3urgus$l ve dedu3tivtirler.

2usserl, geometri ile 1enomenolo9inin )enzerliğini, şle $4/3l$r: <Eeometri ve1enomenolo9i s$1 z )ilimleri ol$r$3 re$l v$rl/3 h$33/nd$ hi4)ir şe ileri sürmezler.<+und$n dol$/ )u )ilimler i4in temel, $lg/ ve deneim verileri değil, 1i3siondur. (i3sion,hem 1enomenolo9inin hem de te3i z )ilimlerinin =$nl$m )ilimlerinin $ni eideti3)ilimlerinA h$$t ğesidir. +und$n dol$/ d$ 1i3sion, lümsüz h$3i3$t )ilgisini )esleen3$n$3t/r.

E Husserl Ideen &u einer reinen "+enomenologie und ,+enomenologis.+en *+iloso,+ie s 52

!



+z2 !z3!rüsü .4esensc-#$/: (enomenolo9ii, $0riori6)etimleen )ir z )ilimi ol$r$3t$n/ml$d/3. +ununl$ ne slenmiş olduN +ununl$, 1enomenolo9ide )ir z )etimlemesinin$ni )ir zgrüsünün er $ld/ğ/ slenmiş oldu. ($3$t $n$3 grülen ve verilen )ir şe)etimlene)ilir. 2usserl'in )u 3onud$ ileri sürdüğü s$v şledir: 1enel ol#n2 ide#l ol#n

ve z#m#n2 me5n o6$l$n# 7#8lı olm#y#n o7&eler v#rdır9 Biz 7$nl#rı ,fenomen,ol#r# 3!re7ilir ve veri -#line 3e"ire7iliriz9 2$l)u3i teden )eri z$nnediliordu 3i,verilen $ln/z te3 te3 şelerdir, individuel ol$nd/r. Eenel ol$n veri h$line getirilemez.Ozelli3le nomin$list grüş, genel o)9elerin değil, genel $nl$m/ ol$n 3elimelerin,iş$retlerin, simgelerin )ulun$)ileeğini ileri sürer. +u no3t$d$ 1enomenolo9i nomin$list1else1ee 3$rş/t )ir grüş ileri sürer. 2usserl'e gre )iz, $ln/z te3 te3 ol$l$r/, individuel$ni te3 ol$n/ değil, genel ol$n zleri de gre)ilir, veri h$line getire)iliriz.

Eer4i her zgrüsünün temelinde individuel =em,iri! A ol$n )ir rne3 )ulunurC )en<3/rm/z/< rengi $n$3 )elli )ir 3/rm/z/ nesneden h$re3et edere3 veri h$line getire)ilirimC$ d$ <ü4gen<i, ü4 3şeli )elli )ir şeden h$re3et edere3 veri h$line getire)ilirim. ($3$t

genel <z<, d$im$ )u te3 ol$n veriden )$ş3$ ol$n )ir şedir. +eni te3 ol$n )ir rne3ten,individuel ol$nd$n ze gtüren $3t, 3endisinden h$re3et ettiğim rneğin, te3 ol$n,individuel ol$n ger4e3liği ile ilgili her şei $r$4 i4ine $l/r = redu!si<on !t(A. +u üzdendir3i, )iz, genel ol$n zler $l$n/nd$ hem 1$nt$ziden, h$$l ürünü ol$n )ir şeden, hem deger4e3 )ir o)9eden, nesneden h$re3et ede)iliriz. Çün3ü z )iliminin ger4e3li3le, ol$l$rl$ilgisi o3tur.=%A

Yu3$rd$ 1i3sionun, 1enomenolo9inin h$$t 3$n$ğ/ olduğunu slemişti3. +ununl$znelerin, <v$r ol$n< =re$lA )ir şein zleri olm$s/ gere3mediği slenme3 istenior. H$rol$n şelerin zlerile, h$$l ürünü ol$n şelerin zleri, h$tt$ $nl$ms/z )ir şein =rneğinuv$rl$3 3$re gi)iA zü $r$s/nd$, 1enomenolo9i )$3/m/nd$n )ir 1$r3 o3tur.

2 Burd genelleme 0e so<utlm Dstr!tion ile HusserlLin G& +!!(nd!i gGr'' rs(nd!i !l((!(s. gG&den geirmeli<i& ?ristoteles 0e &( #ilo&o#lr genelleme ile so<utlm<( ir tutrlr Bunlrrs(nd ir #r! gGrme&ler Husserl tersini ileri s'rer On gGre genel oln G&ler so<ut deildir K(rm(&(ren! gii genel oeler so<ut oeler deildirler K(rm(&(<( !(rm(&( olr! 0eri +line getirme! iin te! ir!(rm(&( nesne<i +re!et no!ts( olr! lm! &orund<(& ?n.! u e!ilde genel oln 0riliri& Bunusl<n ideletirme !l(d(r Bu !t i&i indi0iduel !(rm(&(dn 't'n te! te! !(rm(&dn iine ln geneloln !(rm(&(< gGt'r'r

!



+ütün )u zler h$33/nd$ 1enomenolo9i3 )ilginin z $s$l$r/ ge4erlidir. Ozler h$33/nd$3i)ilgi, hi4)ir şe3ilde v$rl/3 =re$l v$rl/3A h$33/nd$ )ir şe slemez, sleemez. +und$ndol$/ d$ $ln/z z h$3i3$tl$r/nd$n h$re3et edilere3 en 3ü4ü3 )ir ol$ h$3i3$t/n$v$r/l$m$z.

2usserl'e gre z $l$n/ 4o3 geniştir. Çün3ü re$l ol$n her şein, )ütün ol$l$r/n, h$$l$l$n/nd$ 3$l$n şelerin de zleri v$rd/r.

:mm#nen" ve )r#nscenden"

+ilgi )$3/m/nd$n )ütün zler $n/ )$s$m$3 üzerinde değildirler. Ozler i3ie $r/l/r: !.*mm$nent zler, %. Tr$nsendent zler: (enomenolo9inin ele $ld/ğ/ zler imm$nentzlerdir. Çün3ü 1enomenolo9inin $m$/, doğrud$n, $4/36se4i3 ve 3esin )ilgi eldeetme3tir. +le )ir )ilgi ise, 2usserl'e gre, $n$3 *mm$nent zlerden elde edile)ilir.Tr$nsendent z ile *mm$nent zün v$rl/3 s1erleri )ir)irinden $r/d/r. *mm$nent zler,

mutl$3 v$rl/3 =s$1 )enA s1erinin zleridir. +u s1erden 3$z$n/l/rl$r. Tr$nsendent zlerin$l$n/ ise, greeli )ir v$rl/3 $l$m ol$n re$l v$rl/3l$r/n, şelerin $l$n/d/rC ve )u $l$nd$nelde edilirler. +u i3i z i4in şu rne3leri vere)iliriz: *sl$mietin zü h$33/nd$ sorul$n )irsoru, )ilgi i4in tr$nsendent ol$n )ir o)9enin zü h$33/nd$ sorulmuştur. ($3$t genelol$r$3 imgelemenin $ d$ )ir szüğe verilen $nl$m/n zü h$33/nd$ sorul$n soru,*mm$nent )ir zle ilgilidir. Çün3ü )u z, )enim )ilinime =s$1 )eneA verilmiştir, işte1enomenolo9inin $r$şt/rm$ $l$n/, )u *mm$nent zler $l$n/d/r.

F$s/l *mm$nent ve tr$nsendent zler v$rs$, )un$ ugun ol$r$3 d$, *mm$nent vetr$nsendent 1enomenler v$rd/r. (enomenolo9ii ilgilendiren 1enomenler ise, u3$rd$slenenlerden de 3ol$$ $nl$ş/l$$ğ/ gi)i, *mm$nent 1enomenlerdir.

Öz al*)s) ve $u(ulara $a(anan al*) ; Oz $lg/s/ ile duul$r$ d$$n$n $lg/ =em0iri3 $lg/A$r$s/nd$ )ir 0$r$lelli3 v$rd/r. 2er )ilimin )ir $r$şt/rm$ $l$n/, )ir o)9e $l$n/ v$rd/r. 2er)ilim, $r$şt/r$$ğ/ o)9eleri )elli )ir $lg/ ile veri h$line getirir. Boğ$l t$vr$ )ilgi s$ğl$$n$lg/, deneimdir. +u $lg/, duul$r$ d$$n/r. ($3$t duul$r$ d$$n$n )u $lg/, ger4e3liğin,o)9enin te3liğinin, re$litesinin $r$$ $l/nm$s/l$, z $lg/s/n$ 4evrile)ilir. +u z $lg/s/,duul$r$ d$$n$n $l g/n/n 3$rş/l/ğ/ ol$n <s$1 z< dür, $rt/3 em0iri3 $lg/ değildir. +ur$d$3is$1 z de, )ir o)9edir. Buul$r$ d$$n$n $lg/n/n verisi n$s/l te3 ol$n )ir o)9ese, $n/şe3ilde z $lg/s/n/n verisi de s$1 )ir zdür.

!"



+u i3i veri $r$s/nd$3i )enzerli3, s$dee d/şt$ 3$l$n )ir )enzerli3 değildir. +unl$r$r$s/nd$ ger4e3 )ir )$ğl/l/3 v$rd/rQ 5ideti3 o)9e =zA, )ir o)9e olduğu gi)i, z $lg/s/ d$ )ir$lg/d/r. Buul$r$ d$$n$n $lg/, te3 te3 nesnelerin )ilgisini s$ğl$r. +u $lg/ o)9ei olduğugi)i 3$vr$r. Oz $lg/s/ d$ )ir şein, )ir o)9enin )ilgisidir. +u $lg/n/n neldiği şe, o)9e de,)u $lg/$ verilmiştir. *mdi z $lg/s/ d$ )ir $lg/d/r. *4eriği ol$n )ir $lg/ ol$r$3, zü)ütünüle 3$vr$r. ($3$t z $lg/s/ ile em0iri3 $lg/ $n/ z$m$nd$ )ir)irlerinden temelden1$r3l/d/rl$r. Oz $lg/s/n/n 3endisine h$s zelli3leri v$rd/r.

Oz $lg/s/n/n duul$r$ )$ğl/ $lg/d$n 1$r3l/ olm$s/n$, 3endine h$s )$z/ zelli3lerinin)ulunm$s/n$ 3$rş/n, individuel $lg/, $ni te3 ol$n şelerin grülmesi, gzlenmesi, z$lg/s/n/n temelini oluşturur. ($3$t )u te3liğin 3$vr$nm$s/ ve ort$$ 3onm$s/n/gere3tirmez.=A Çün3ü z $lg/s/, zü z ol$r$3 3$vr$r ve onun v$rl/3 t$rz/n/ i4ermez.=A2er z $lg/s/n/ te3 ol$n )ir şein $lg/s/ 3$rş/l$d/ğ/ gi)i, her te3 ol$n/n $lg/s/n/ d$ )ir z$lg/s/ 3$rş/l$r. +u $lg/l$r $r$s/nd$3i )$ğl/l/3, 3$rş/l/3l/ =3orrel$tivA )ir )$ğl/l/3t/r. +u )$ğ,

her i3i $lg/n/n )ir)irinden 1$r3l/ olm$s/n$ engel değildir. Te3 ol$n/n $lg/s/n/n verileri,d$im$ in$deRu$t, )ir $nl/d/r. +un$ 3$rş/l/3 z $lg/s/n/n verilerinde mutl$3 )ir $deRu$tolm$ v$rd/r. 2i4)ir deneim )unl$r/ değiştiremez. Çün3ü deneim, z s1erine değil, şes1erine $ittir.

)emel Bilim Ol#r# fenomenolo&i

2usserl'e gre 1enomenolo9i )ütün )ilimlerin temelidir. (else1e, 0si3olo9i ve m$nt/3 i4in)u temel olm$, doğrud$n doğru$d/r. (enomenolo9inin temel olm$s/, te3i )ilimler i4indol$l/d/r. Çün3ü her )ilimin )ir o)9e $l$n/ v$rd/r. 2er o)9e $l$n/n/ ise )ir z ontolo9isi

3$rş/l$r. +le )ir ontolo9i $ni )ir z ontolo9isi, )ütün )ilimlerin temellerinde er $l/r. 2erdenesel $ d$ duul$r$ d$$n$n )ilimin en son ve teori3 temeli, z ontolo9isined$$n/r. Orneğin doğ$ $l$n/ i4in )ütün doğ$ )ilimlerinin 33lerinin )ulunduğu )ir doğ$6z6ontolo9isi v$rd/r. @n/ şe )ütün )ilimler i4in ge4erlidir. +u ontolo9ilerin henüz$0/lm$m/ş olm$s/, nemli değildir. +unl$r )irer 0ostul$t ols$l$r )ile, )le genel )ir zontolo9isinin olm$s/ gere3liliği, ort$d$n 3$l3m$z. +le )ir ontolo9inin temeli 1enomenolo9iolduğu i4indir 3i, 1enomenolo9i )ütün )ilimlerin temelidir.

3 Ideen s 924 ldeen s 3

!-



+u )$3/md$n 1enomenolo9inin işi 3ol$ değildir. Çün3ü 1enomenolo9i 3endi h$3l/l/ğ/n/3endi s$ğl$m$3 zorund$d/r. Y$ni $r$şt/rm$l$r/n$ hi4)ir teori ve v$rs$/m$ d$$nm$d$n)$şl$m$l/d/r. (enomenolo9inin )ir temel )ilim olm$s/ )unu gere3tirir. +u nedenle,2usserl'e gre 1enomenolo9i )ir 0hiloso0hi$ 0rim$ olm$l/d/r ve $0/lm$s/ ol$s/ her 1else1ieleştiri i4in temel h$z/rl$m$l/d/r. +ütün )ilimler dogm$ti3tirler. +u üzden 1enomenolo9ionl$rd$n ne )ir $rd/m ne de )ir $r$r )e3lee)ilir.

(enomenolo9inin 1else1e, 0si3olo9i ve m$nt/ğ/n doğrud$n doğru$, te3i )ilimlerin dol$l/ol$r$3 temeli olm$s/ deme3, onun )ütün )u )ilim $l$nl$r/n$ 3$rş/ $ns/z )ir $l$n olm$s/deme3tir. 2usserl'e gre z s1eri, $ns/z ol$n )ir s1erdir. +u s1er v$rl/ğ$ 3$rş/ )ile,$ns/z, ilgisizdir. Oz s1erinde hem v$rl/ğ/n hem de h$$lin, 1i3sionun eri v$rd/r. Çün3üzler v$rl/ğ$ 3$rş/ 3$/ts/zd/rl$r. 2usserl'e gre, $0riori ol$n 1enomenolo9i, 4eşitli)ilimlerin 33lerinin )ulunduğu ntr )ir $r$şt/rm$ $l$n/d/r. +u düşünede şu s$v s$3l/d/r:(enomenolo9i m$tem$tiğe )enzer. M$tem$tiğin 3esin )ilimlerde on$d/ğ/ rolü,

1enomenolo9i 1else1e, 0si3olo9i ve m$nt/3t$ dol$s/z ol$r$3C her re$l ol$n şein ve ol$/n)ir zü olm$s/ )$3/m/nd$n d$, )ütün )ilimlerde dol$l/ ol$r$3 on$m$3 istior. 2usserl'egre 1enomenolo9i, )ir şein, rneğin )ir $nl/n/n herh$ngi )ir durumunu değil )ütününüC$lg/l$r/ $lg/ ol$r$3, $rg/l$r/ $rg/ ol$r$3, dugul$r/ dugu ol$r$3 ele $l/r. +unl$rd$3i$0rioriden ve onl$r/n 3oşulsuz genelliğinden sz eder. +u t/03/ m$tem$tiğin s$/l$rd$n,geometrinin şe3illerden sz etmesine )enzer. F$s/l m$tem$ti3 geometri ve me3$ni3,3esin )ilimlerin temeli iseC 1enomenolo9i de, 1else1e, m$nt/3 ve 0si3olo9inin temelidir. Yinen$s/l geometri doğ$d$3i ve me3ând$3i )ütün şe3iller h$33/nd$ ge4erli ise, 1enomenolo9ide )ütün )ilim $l$nl$r/nd$ ge4erlidir.

Fenomenolo&i )#vır Fenomenolo&i Red$siyon .#yıl#m#/

2er )ilimin 3endisine h$s )ir t$vr/ olduğu gi)i, 1enomenolo9inin de 3endi o)9e $l$n/3$rş/s/nd$ t$3/nd/ğ/ )ir t$vr/ v$rd/r. +ilimlerin o)9eleri 3$rş/s/nd$ t$3/nd/3l$r/ t$v/r,onl$r/n temellerinde 33lenir. (enomenolo9inin t$vr/n/ ele $l/0 onu doğ$l t$v/rl$3$rş/l$şt/r/rs$3, )u )ize 1enomenolo9ii )ir )$ş3$ nden d$h$ t$n/tm/ş ol$$3t/r.

!&



(enomenolo9i3 t$v/rl$ doğ$l t$v/r )ir)irine tümden 3$rş/t ol$n t$v/rl$rd/r. Boğ$l t$v/r i4inre$l )ir dün$ <v$rd/r<. +u re$l dün$d$ sü9e de o)9e de re$l )irer v$rl/3t/rl$r. Boğ$lt$v/rd$ sü9enin o)9ee nelmesi )ir intentio ret$'d//. ?ü9e, v$r ol$nl$ doğrud$ndoğru$ )$ğ 3ur$r. ?ü9enin $3tl$r/, doğ$l t$vr/n dev$m/d/r. ?ü9e o)9ei doğrud$n

doğru$, 3endisine verildiği gi)i 3$)ul eder. Dnu dol$s/z 3$vr$r, $lg/l$r, du$r, ğrenir.?ü9enin o)9ee doğrud$n doğru$ ol$n )u )$ğ/, tr$nsendent$l dugus$l $3tl$rd$ d$$n/ 3$l/r. ($3$t 2usserl'e gre, doğ$l t$v/r, 1enomenolo9i i4in istenen )ir t$v/r değildir.(enomenolo9i eleştirel )ir z )ilimi olduğu i4in, onun eleştirel )ir t$v/r olm$s/n/s$ğl$$$3 )$ş3$ )ir t$vr$ gere3sinimi v$rd/r. Çün3ü doğ$l t$v/r, 2usserl'e gredogm$ti3tir. 2$l)u3i 1enomenolo9i )ir temel )ilimdir. Dnun dogm$ti3 )ir t$v/rd$n h$re3etetmesi doğru değildir. +und$n dol$/ 1enomenolo9i3 t$v/r, re$l ve ideel o)9elerledoğrud$n doğru$ )ir )$ğ 3urm$l/d/r. (enomenolo9i3 t$vr/n doğ$l t$v/r nündengitmesine izin verilmez. 2$tt$ onun doğ$l t$v/r 3$rş/nd$ )ir t$v/r t$3/nm$s/ d$)e3lenemez. Çün3ü 1enomenolo9i3 t$v/r, n$iv ve doğ$l değil, re1le3sionlu )ir t$v/rd/r.?ü9e )ur$d$ i3ini dereede $3tl$r i4indedir. +u $3tl$r 1enomenolo9i3 s1ere

nelmişlerdir. Tr$nsendent ol$nl$ ilgili değillerdir. *mdi 1enomenolo9i3 t$v/rd$ sü9e3endisine dnmüştür. D, 3endi imm$nent $l$n/ i4inde, 3endi $3tl$r/ ile )$ğ 3ur$r. +ut$v/r doğ$l )ir t$v/r olm$d/ğ/ i4in, her3es t$r$1/nd$n 3ol$$ ger4e3leştirilemez. +ununğrenilmesi gere3irC ğrenilmeli ve ugul$nm$l/d/r. *şte 1enomenolo9i3 $r$şt/rm$l$r/ngü4lüğü de )ur$d$d/r.

(enomenolo9i3 t$vr/n neldiği $l$n, doğ$l t$vr/n neldiği $l$n gi)i h$z/r değildir. +u$l$n/n elde edilmesi gere3ir. +unun i4in zel )ir nteme gere3sinim v$rd/r. +u ntem1enomenolo9i3 redu3sion =$/3l$m$Ad/r. (enomenolo9i3 redu3sion şu ğelerden oluşur:+ir şei $r$$ $lm$3, )ir şei d/ş$rd$ )/r$3m$3C $3tl$rd$, )ir $3t/ elem d/ş/ )/r$3m$3,$rg/l$m$3t$n 3$4/nm$3, re1le3sion.

Yu3$rd$ zlerden, z türlerinden ve z s1erinden sz edilmişti. *şte 1enomenolo9i3redu3sion ntemi, )u $l$nl$r/n elde edilmesini s$ğl$$n ntemdir. +u ntemle i3itürlü z elde edilir: <9 "r#nscenden" !z2 =9 imm#nen" !z9 2erh$ngi )ir şein doğ$lt$v/rl$ ilgili $n/, $ni onun r$stl$nt/s$l $n/, $ni +i. et nun. Durd 0e imdi olm$s/,te3liği ile ilgili $n/, $r$4 i4ine $l/n/rs$, onun tr$nsendent zü eldle edilir. ?ü9enin doğ$lt$v/rl$ ilgili ol$n $n/, her şei, h$tt$ ins$n/n 3endisi, 0si3olo9i3 )ilin4, $r$$ $l/n/rs$,imm$ent z $l$n/ ol$n <s$1 )ilin4< $l$n/ elde edilir. +u $l$n 1enomenolo9i3 t$vr/n $s/l$l$n/d/r.

!8



*mm$nent z $l$n/n/ elde etme3 i4in doğ$l t$vr/, 2usserlSin terimleri ile slerse3,Eener$lthesis'i $r$4 i4ine $lm$l/ ve on$ e0ohe ugul$m$l/C $ni )ir dün$n/n v$rl/ğ/ve o3luğu h$33/nd$ )ir $rg/ ileri sürme3ten v$zge4meliiz. B/ş dün$ ve )u dün$/ele $l$n )ilimler de $r$$ $l/nm$l/d/r. @n/ şe3ilde )ütün 3ültür 3uruml$r/, te3ni3$0/tl$r, s$n$t ve )ilim, her türlü esteti3 ve 0r$ti3 değerler de $r$$ $l/nm$l/d/r. +und$n)$ş3$ hu3u3 ve din de $r$4 i4ine $l/nm$l/d/r. +u şe3ilde doğ$l t$vr/ gere3li 3/l$n, doğ$lve tinsel )ilimlerin )ütün )ilgileri $r$$ $l/nm$l/d/r.

+unl$rd$n )$ş3$ $r$$ $l/n$$3 şeler şunl$rd/r: Boğ$l )ir v$rl/3 ol$r$3 ins$n, onundoğ$l ve 3işisel )$ğl/l/3l$r/, 3işiliğiC )ütün $nl/l$r, )und$n )$ş3$ h$3l/l/ğ/n/1enomenolo9inin s$ğl$$m$d/ğ/ ve teorie d$$n$n )ütün 1orm$l ve i4eri3li z )ilimleri,rneğin geometri, m$ddenin s$1 1iziği, 4eşitli i4eri3li )ilimleri 3$rş/l$$n z ontolo9ilerininhe0si $r$4 i4ine $l/nm$l/d/r. +u z )ilimlerinin $r$$ $l/nm$s/n/n )irini nedeni,onl$r/n $r$şt/rd/3l$r/ zlerin imm$nent z s1eri ile ilgili olm$m$s/d/r. *3ini neden, )u

)ilimlerin teorie d$$n$n )ir ntem izlemeleridir. +ütün )u )ilimlerin ort$$ 3odu3l$r/$rg/l$r, ne 3$d$r h$3i3$t olurl$rs$ olsunl$r ine de $r$$ $l/nm$l/d/rl$r. Çün3ü )u)ilimler $n/ z$m$nd$ dogm$ti3tirler. 2e0sinin, 3endileri t$r$1/nd$n )$ş$r/lm$s/n$ol$n$3 olm$$n eleştirie gere3sinimleri v$rd/r. +u nedenle, 3endisi eleştirel olm$3zorund$ ol$n 1enomenolo9i )unl$rd$n $r$rl$n$m$z.

(enomenolo9i3 t$v/r, $r$$ $ld/ğ/ )ütün )u v$rl/3 $l$nl$r/n$ netmez. D h$lde1enomenolo9i3 t$v/r h$ngi v$rl/3 $l$nl$r/n$ nelirN 2usserl )u soruu 3endi i1$desileşle $n/tl/or: <Mutl$3 )ilin4 $l$n/n$<. +u $l$n 1enomenolo9inin temel $l$n/,1enomenolo9i3 residium, $ni $rt$ 3$l$n $l$nd/r. *mdi )u $l$n, )ütün dün$/, onunl$ ilgiliher şei, $nl/l$r/, ins$n/, 3endimizi de $r$$ $ld/ğ/m/z h$lde $rt$ 3$lm/şt/r. @sl/n$

)$3$rs$n/z )iz )ur$d$ hi4)ir şe 3$)etmemiş, mutl$3 )ir v$rl/3 3$z$nm/ş/zd/r. +umutl$3 v$rl/3 dün$ ile ilgili )ütün tr$nsendentleri g$r$nti eder ve onl$r/ med$n$getirir. *şte 1enomenolo9i3 $3tl$r/n, 1enomenolo9i3 re1le3sionun $l$n/ )u $l$nd/r.

5n sonund$ şu no3t$$ iş$ret edelim: (enomenolo9ide3i re1le3sion, te3i )ilimlerde3ire1le3siond$n )$ş3$d/r. Dnun i4indir 3i, her re1le3sion, 1enomenolo9i3 değildir. Çün3ü1enomenolo9i3 re1le3sion, 1enomenolo9i3 redu3sion$ d$$n/r. (enomenolo9i3redu3sion $0/lm$d$n, 1enomenolo9i3 re1le3siond$n sz edilemez. (enomenolo9i3re1le3sion ile redu3sion $r$s/nd$ )elli )ir 3$rş/l/3l/ iliş3i v$rd/r. +unl$r )ir)iri i4in.onditio sine Mu non 'dur.

!#



Çün3ü re1le3sion $n$3 s$1 )ende ol$s/d/r. ($3$t s$1 )ene ul$şm$3 i4in 1enomenolo9i3redu3sion $0/lm$l/d/r. Y$ni her şei $r$$ $lm$3, d/ş$rd$ )/r$3m$3, elem d/ş/$0m$3 gere3ir. (enomenolo9i3 re1le3siond$n ne3i re1le3sionl$r$, 2usserl,0si3olo9i3 re1le3sion der. +u re1le3sionl$r 1enomenolo9inin 3onusu ol$m$zl$r. Psi3olo9i3

re1le3sionu 1enomenolo9i3 re1le3sion$ 4evirme3 i4in, )u re1le3sion$ )ir redu3sionunugul$nm$s/ gere3ir. D h$lde 0si3olo9i3 <)en<, redu3sion $0/ld/3t$n sonr$,1enomenolo9i3 <)en<e, $ni mutl$3 ol$n <s$1 )en<e 4evrile)ilir.

(enomenolo9i3 <s$1 )en<in $3/l$r/n/, $ni imm$nent zü ineler3en, )$ş3$ )ir ntemğesi d$h$ gere3lidir. edu3sion ve onun ğeleri, 1enomenolo9inin o)9e $l$n/n/,1enomenolo9i3 dururnu, $ni şein zünü elde etme3 i4indi. Limdi sz 3onusu ol$n enintem ğesi, elde edilen o)9enin, $ni zün, inelenmesi i4indir. +u eni ntem ğesi,1enomenolo9i3 des3ri0sion, =)etimlemeAdir.

(enomenolo9ii t$n/ml$r3en grdü3 3i, 1enomenolo9i3 )ilgi )u ntemle elde edilir ve )u

ntem onun )irii3 ntemidir.

>#rlı ve Bil3i ?ro7lemi

One 2usserl'in 1enomenolo9isinin )irii3 $r$şt/rm$ $l$n/ ol$n v$rl/3 3$vr$m/n/ eldeetmee 4$l/ş$l/mC ve )u v$rl/ğ/ tr$nsendent v$rl/3l$ 3$rş/l$şt/r$l/m. +und$n sonr$ d$,1enomenolo9inin )ilgi teorisini 3/s$$ )etimleelim. +u şe3ilde, 1enomenolo9i h$33/nd$3/s$ 1$3$t zlü )ir )ilgie s$hi0 oluruz.

2usserl 1else1esinde sz 3onusu ol$n v$rl/3, )u 3elime ile günlü3 dilin 3$stettiği $s/lv$rl/3t$n )$ş3$ ol$n )ir v$rl/3t/r. @s/l v$rl/3, ger4e3 ol$r$3 v$r ol$n her şedir. +u v$rl/ğ/$r$m$3 ve )ilmee h$z/rl$m$3 gere3mez. Çün3ü o her erde 3$rş/l$şt/ğ/m/z )ir şedir.+izim 3endimiz, i4inde $ş$d/ğ/m/z dün$, v$r ol$n şelerdir. 2$l)u3i 1enomenolog,3onu ol$r$3 ele $ld/ğ/ v$rl/ğ/, ne elde etmelidir. Kendi ntemi ile )u v$rl/ğ/3$z$nm$l/, hi4 değilse )unu s$ğl$$$3 ol$n ol$ )$şvurm$l/d/r. +unu s$ğl$$$3 ol$nntem, )$şvurul$$3 ol, 1enomenolo9i3 redu3siondur. Çün3ü 1enomenolog, $n$3redu3sion ntemi ile 1enomenolo9i3 v$rl/ğ$ onu gtüree3 ol$n olu )ulur.(enomenolog, <v$r ol$n/< )le )elli )ir <şe<e gtürme3 zorund$d/r. D, her şei $r$4i4ine $lm$l/d/r: dün$/, 0sişi3 )ir v$rl/3, )ir 3işi ve )eden ol$r$3 ins$n/, genel ol$r$3)ütün org$ni3 v$rl/3 $l$n/mC ve )unl$rl$ uğr$ş$n )ilimleri. D, 1enomenolo9i3 v$rl/ğ/ eldeetme3 i4in )ütün )unl$r$ e0ohe ugul$r.

%7



(enomenolog )ütün )unl$r$ e0ohe ugul$d/3t$n, $ni onl$r/ $r$$ $ld/3t$n sonr$ d$,2usserl'e gre hi4)ir şe 3$)etmiş değildir, tersine mutl$3 ol$n )ir v$rl/3 3$z$nm/şt/r.+u mutl$3 v$rl/3 dün$ ile ilgili )ütün tr$nsendentleri,g$r$nti eder ve 3endi i4inde

med$n$ getirir.

(enomenolo9i )ir temel )ilim ol$r$3, ntr ol$n )ir $r$şt/rm$ $l$n/n/ 3endisine $r$şt/rm$ereği ol$r$3 se4me3 zorund$d/r. +u ilgisiz olm$d$n dol$/, 1enomenolo9i3 v$rl/3 te3iv$rl/3l$rl$ $n/ )$s$m$3 üzerinde )ulun$m$z. Orneğin <şe v$rl/ğ/< $ d$ <0sişi3 v$rl/3<gi)i. +u nedenle 1enomenolo9inin ele $ld/ğ/ v$rl/3l$, )ilimlerin 3onusu ol$n v$rl/3$r$s/nd$ )ir deree 1$r3/ olm$l/d/r. +u üzdendir 3i, v$rl/ğ/n i3i dereeli olduğunu 3$)uletme3 gere3ir. +unl$rd$n )irisi mutl$3 ol$n 1enomenolo9i3 v$rl/3, i3inisi ise greeliol$n <re$l v$rl/3<t/r. 2usserl )u v$rl/3l$rd$n )irinisini imm$nent, i3inisini tr$nsendentv$rl/3 ol$r$3 grür. +$ş3$ )ir deişle, 2usserl, s$1 )ilin4 $l$n/ d/ş/nd$3i v$rl/ğ$tr$nsendent v$rl/3 der. ?$1 )ilin4 $l$n/n$ giren her v$rl/ğ$ d$ imm$nent v$rl/3 der.

2usserl'e gre mutl$3 e greeli v$rl/3 nedirN Mutl$3 v$rl/3 Dredu!si<on ile elde edilenilin 0rl((A, tr$nsendent$l $ş$nt/l$r/n, mutl$3 il3 3$n$3l$r/n, s$1 )ilin4 ve imm$nentv$rl/ğ/n $l$n/d/r. +ütün )u deimler $n/ şei 3$stederler. +u dereede3i v$rl/ğ/n )$ş3$hi4)ir d$$n$ğ/ o3tur. 2$tt$ doğ$, dün$ olm$s$ d$, )u mutl$3 v$rl/ğ/n v$r olm$s/n$z$r$r gelmez. +u v$rl/3, doğ$ ve dün$ v$r olm$s$ d$ v$rd/r. <Bu 0rl(! !endi !endisine0e !endi !endisi iin 0r oln ir 0rl(!t(r <. +u v$rl/3, )$ş3$ )ir v$rl/ğ$ gere3sinimiolm$$n, v$rl/ğ/nd$n 3uş3ul$n/lm$$$3 ol$n )ir v$rl/3t/r. *mdi <imm$nent v$rl/3<, il3e)$3/m/nd$n, null re indigent d eistendum d/r. +u v$rl/3 her ne 3$d$r )ize gre<i3ini< dereede ise de, 3endisine gre <)irini<dir.

?$1 $ş$nt/ $3/ş/n$ girmeen her şe, greeli v$rl/3 $l$n/n$ girer. +u v$rl/3 $ln/zintension$l =nelme gere3tirenA olu0, $n$3 mutl$3 )ir v$rl/ğ/n 3orrel$t/ =3$rş/l/ğ/Aol$r$3 v$rd/r ve )u mutl$3 v$rl/ğ$ d$$n/r: )u v$rl/3 t$r$1/nd$n ort$$ 3onmuştur.Ereeli v$rl/ğ/n v$r olm$s/, s$dee tr$nsendent$l )ilin4 i4indirC mutl$3 v$rl/3 olm$d$ndüşünülemez. D, )ize gre, )izim i4in v$r ol$n )ir v$rl/3t/r. Kendi )$ş/n$ v$r ol$n )irv$rl/3 değildir. +ize gre <)irini< ol$n )u v$rl/3, 3endi 3endisine <i3ini<dir. Dnun neolduğu )irini ile ol$n )$ğl/l/ğ/n$ gredir. +le )ir v$rl/3, )iline )$ğl/d/r, )ilinegere3sinimi v$rd/r. 2$l)u3i mutl$3 v$rl/ğ/n hi4)ir şee gere3sinimi o3tur. Mutl$3 v$rl/3,hi4)ir şee d$$nm$d/ğ/ h$lde, v$rd/r.

%!



Tr$nsendent v$rl/3 dün$s/n/n, m$nt/3s$l düşünülen )ir )iline değil, $3tüel )ir )ilinegere3sinimi v$rd/r. Dnun )ilin4 olm$d$n v$r olm$s/n$ ol$n$3 o3tur. +u $4/3l$m$l$r, i3iv$rl/3 dereesinin )ir)irinden $r/l/ğ/n/ gsterdiler. Limdi onl$r/ )$ş3$ $nl$r/nd$n ele

$l$l/m:

Mutl$3 ve greeli v$rl/3l$r, verilişleri ve v$rl/3 t$rzl$r/ )$3/m/nd$n )ir)irinden $r/l/rl$r.+u v$rl/3l$r/n verilişlerini ele $lm$d$n ne, imm$nent ve tr$nsendent $lg/l$r/$4/3l$m$3 gere3ir. +unun i4in 2usserl'in verdiği t$n/m$ d$$n$$ğ/z. Çün3ü imm$nentve tr$nsendent $lg/ 3$vr$m/, 1else1e sleminde değişi3 $nl$ml$rd$ 3ull$n/lm/şt/r.2usserl )u i3i 3$vr$m/ $3t )$3/m/nd$n $4/3l$m$$ 4$l/ş/r.

İmm#nen" ve "r#nscenden" #l3ıl#m#: *mm$nent )ir şee nelen $3tl$rd$n $nl$ş/l$nşudur: +u $3tl$r/n intension$l o)9eleri ve 3endileri $n/ <$ş$nt/ $3/ş/< i4indedir. +u<)en<in )ir $3t/n/n )$ş3$ )ir $3t$ nelmesi deme3tir. *mm$nent )ir $lg/d$, $lg/ ve

$lg/l$n$n şe, z )$3/m/nd$n doğrud$n doğru$ )ir )irli3 oluştururl$r. Y$ni )irii3 vesomut )ir ,co3i"#"io, .dü6ünce/ )irliğidirler.

2er imm$nent $lg/, 3endi o)9esinin v$rl/ğ/n/ zorunlu ol$r$3 g$r$nti eder. @lg/,re1le3sion$ d$$n$n )ir 3$vr$m$, )enim )ir $ş$nt/m$ nelirse, 3$vr$d/ğ/m şe,genel ol$r$3 v$rl/ğ/ o3 s$/l$m$$$3 ol$n mutl$3 )ir <)en<dir. Y$ni onun v$rolm$m$s/ il3e )$3/m/nd$n ol$n$3s/zd/r. +u t$rzd$ verilen )ir $ş$nt/n/n v$r olm$d/ğ/n/3$)ul etme3, )ir $nl$ms/zl/3t$n )$ş3$ )ir şe ol$m$z. +unun d/ş/nd$ tr$nsendent )irşee nelen intension$l $ş$nt/l$r v$rd/r. Tr$nsendent $3tl$r, tr$nsendent ze $d$ )$ş3$ $ş$nt/ $3/ml$r/n$ s$hi0 ol$n )$ş3$ )en'lerin intension$l $ş$nt/l$r/n$nelen $3/l$rd/r. @n/ şe3ilde, <şelere< ve genel ol$r$3 re$litee nelen $3tl$r, ine)u gru)$ girerler, Tr$nsendent $3t, 3endi o)9esinin v$rl/ğ/n/ g$r$nti etmez.Tr$nsendent $3t/n o)9esinin v$r olm$s/ gere3li değildir. D, v$r olm$$)ilir de. +und$ndol$/, )u tür o)9elerde mutl$3l/3 ileri sürme3 $nl$ms/zl/3t/r. +un$ 3$rş/l/3 imm$nent$lg/, 3endi o)9esinin v$rl/ğ/n/ g$r$nti ettiği i4in, her türlü 3uş3unun d/ş/nd$d/r. ($3$ttr$nsendent $lg/, 3endi o)9esinin v$rl/ğ/n/ g$r$nti etmediği i4in 3uş3u$ er v$rd/r.

>erili6 )ürleri

H$rl/ğ/ <$ş$nt/< ve <şe< ol$r$3, )$ş3$ )ir deişle, )ilin4 ve re$lite ol$r$3, )ir)irinden3esin )ir şe3ilde $r/ tutm$3 gere3ir. *mm$nent )ir $lg/ ile $lg/l$nm$3, <$ş$nt/<n/n $l$n/

ile ilgili zünün )ir zelliğidir.

%%



Me3ân$ )$ğl/ olm$, şe olm$ ise, zü )$3/m/nd$n )le )ir $lg/d$n o3sundur. <Le<ve her türlü re$lite, zü gereği imm$nent $lg/l$n$m$z. Eenel ol$r$3 tr$nsendenttir.+und$n dol$/ )ilin4 ve re$lite $r$s/nd$3i $r/l/3, v$r olm$s/ ol$s/ ol$)ilee3 ol$n$r/l/3l$r/n .en temellisidir. *mm$nens ve tr$nsendens $r$s/nd$3i 1$r3, il3e )$3/m/nd$n

)ir veriliş 1$r3/d/r. *mm$nent ve tr$nsendent $lg/l$r/ )ir)irinden $/r$n, imm$nent $lg/d$intension$l o)9enin $lg/ i4in <reel imm$nent< olm$s/C tr$nsendent $lg/d$ ise $n/ şeinolm$m$s/d/r.

)r#nscenden" ol#n 7ir ,6eyin, #l3ıl#nm#sınd#2 o ,6eyin, 3!rünmesi 3ereir .2$l)u3i )ir <$ş$nt/< grünmez. Erünme me3ân$ )$ğl/l/ğ/ gere3tirir. Y$ş$nt/ iseme3$ns/zd/r. Me3ân$ )$ğl/ )ir v$rl/ğ/n olm$d/ğ/ erde, grünme de ol$n$3s/zd/r. +u,ins$n/n $0/s/n/n )ir zelliği değil, me3ân/n zü ile ilgilidir.

Tr$nsendent v$rl/3, h$ngi türden olurs$ olsun, )ize $n$3 grünüşü ile verile)ilir.Yo3s$ )le )ir v$rl/ğ/n $n/ z$m$nd$ imm$nent )ir v$rl/3 olm$s/ gere3ee3ti.

*mm$nent $lg/l$n$n )ir şe de, $n$3 imm$nent $lg/l$n$)ilir. Orneğin )ir dugu$ş$n$)ilir, her h$ngi )ir <şe< gi)i grünmez. +$3/ş/m/ 3endime 4evirsem, $lg/l$d/ğ/mşe, mutl$3 )ir şedir. Dnun )$zen şle, )$zen )le grüne)ilee3 hi4)ir $n/ o3tur.Dnun h$33/nd$ hem doğru, hem de $nl/ş düşüne)ilirim. ($3$t <gren< )ir $lg/n/n ond$grdüğü şe, v$rd/r ve on$ )ütün niteli3leri ile mutl$3 )ir şe3ilde verilmiştir. +u )ir3em$n/n sesine 6ses de grünmez ugul$n$m$z. +u sesin $lg/l$$n/n )ulunduğuere gre değişen )irt$3/m grünüşleri, t$rzl$r/ v$rd/rC )ulunduğum ere )$ğl/d/r. <?esi<on$ $3l$ş/rs$m )$ş3$, uz$3l$ş/rs$m )$ş3$ türlü $lg/l$r/m.

2i4)ir grünüş t$rz/, )ir şei mutl$3 ol$r$3 veremez. Eer4i günlü3 h$$tt$ )ir sesinnorm$l işitilmesinden, )ir şein norm$l grülmesinden sz edilir. ($3$t )u işitilen ses,grülen şe )ir $nl/ $lg/l$nd/34$, )un$ $n$3 i3inil )ir o)9eleşme dene)ilir. *mdi şuno3t$ 3esin ol$r$3 )elirtilmelidir: 2usserl'e gre 3!rünü6 yol$yl# elde edilen veriler27ir 6eyi 7ize m$"l# ol#r# veremezler . Çün3ü )ir şei mutl$3 ol$r$3 verememe3<grünüş<ün $0/s/ gereğidir. +ir şei $n$3 imm$nent veriler mutl$3 ol$r$3 vere)ilirler.Mutl$3 ol$r$3 vere)ilme de imm$nent $lg/n/n $0/s/ gereğidir.="A <Le<in $lg/l$nm$s/ ile<$ş$nt/<nm $lg/l$nm$s/, )ir)irinden temelden 1$r3l/d/r. Y$ş$nt/$ )$3/ş, onun v$rl/3t$rz/ gereği, her z$m$n doğrud$n doğru$ 4evrile)ilir.

"A %$sserl0in 7$ s#vının do8r$ olm#dı8ını2 deneysel @siolo&inin or"#y# oyd$8$ ol$ml$ 7il3ilerleçeli6"i8ini2 ,*7er die 1renzen der Erenn7#rei" 7ei %$sserl $nd Sc-eler, #dlı i"#7ımızd#

3!s"ermeye ç#lı6"ı9

%



Çün3ü o, her $n h$z/rd/r. +unu s$ğl$$n re1le3siondur. ($3$t re1le3sion$)$şvurulm$d$n ne de $ş$nt/ $l$n/ v$rd/r. e1le3sion onu h$z/r )ulur, $r$tm$z.Lelerin $lg/l$nm$s/nd$ d$ $r3$ 0l$nd$ ol$n şeler v$rd/r ve )unl$r $lg/l$nm$m/şt/r.($3$t $lg/l$nm$$ h$z/rd/rl$r. @lg/l$nm$$n )u şeler, $3tüel $lg/ $l$n/n$ 4/3m$/0,

0ot$nsiel )ir $l$n oluştururl$r. +u 0ot$nsiel $l$n, $lg/l$n$)ilee3 )ir $l$nd/r. Lelerin$lg/l$nm$s/ onl$r/n grünmelerine )$ğl/d/r. 2$l)u3i $ş$nt/ grünmez. Dnun$lg/l$nm$s/n/ s$ğl$$n, <he0< v$r olm$s/d/r. +ur$s/, )u $ş$nt/n/n $it olduğu <)en< dir.

İle 7#ımınd#n reflesiyon yol$yl# #l3ıl#nm#2 y#6#n"ıl#rın v#rlı "#rzı 3ere8idir .Leler de il3e )$3/m/nd$n $lg/l$n$)ilirler. *mdi şe, i4inde )ulunduğum 4evrede er $l$n)u şe, $lg/l$nm$d$n d$ v$rd/r ve )u dün$$ $ittir. ($3$t şelerin v$rl/ğ/n/ g$r$ntiedee3 )ir 3esinli3 o3tur. 2$l)u3i $ş$nt/ 3endi mutl$3 v$rl/ğ/n/ 3endisi g$r$nti eder: )ir)en'e $it olm$3l$. Y$ş$nt/l$r, $ln/z $it oldu3l$r/ )ir )en'e gründü3leri h$lde, şeler)ir4o3 )enler t$r$1/nd$n $lg/l$n$)ilirler. +unu ol$n$3l/ 3/lm$$n )ir tr$nsendens, )ir$nl$ms/zl/3t/r.

2er $ş$nt/ $3/m/, 3endi mutl$3 v$rl/ğ/n/, il3e )$3/m/nd$n )ir ol$n$3 ol$r$3, g$r$ntieder. ($3$t )u $ş$nt/ $3/m/n/n )ir h$$l olm$s/ ol$s/l/ğ/ d$ 0e3âlâ $3l$ gele)ilir. +un$2usserl şu $n/t/ verir: +u, <)en<in ogit$tiones'in 1i3sionl$r/n$ s$hi0 olm$s/ deme3olurdu 3i, )le )ir v$rs$/m $nl$ms/zd/r. Çün3ü )u durumd$ h$$l edilen şe, )ir1i3sion ol$)ilir, 1$3$t h$$lin 3endisi )ir 1i3sion ol$m$z. 2$$l eden )ilin4, 3endi $0/s/gereği, h$$l ol$m$z. Çün3ü h$$l eden ve mutl$3 v$rl/ğ/ 3$vr$$n )ir re1le3sionunol$n$ğ/, her $ş$nt/n/n olduğu gi)i, )ilinin de $0/s/ gereğidir. Birli"e d$ym#.Einfü-l$n3/ ile t$n/d/ğ/m )ütün <)$ş3$ )en'lerin v$r olm$m$s/ )ir $nl$ms/zl/3 değildir.($3$t )enim )irli3te dum$m ve )enim )ilinim, hem zü hem de v$rl/3 $0/s/)$3/m/nd$n, )$n$ mutl$3 ol$r$3 verilmiştir. +u ol$n$3, $n$3 <)en<de, )en ile onun$ş$nt/ $3/m/n/n )ir)irile ol$n )$ğl/l/ğ/ )$3/m/nd$n, mevuttur. @n$3 )u $l$nd$,imm$nent $lg/ gi)i )ir $lg/ v$rd/r. +un$ 3$rş/l/3 şe dün$s/, $0/s/ )$3/m/nd$n, )le)ir $lg/ ol$n$ğ/nd$n o3sundur. +u $l$nd$3i $lg/, ne 3$d$r t$m olurs$ olsun, hi4)irz$m$n mutl$3 ol$n/ veremez. +unun i4indir 3i, en zengin denelerin $0/ld/ğ/ )ir $l$nd$)ile, herh$ngi )ir şe, o şein tr$nsendent )ir verisinin )ilin4te h$z/r )ulunm$s/n$3$rş/n, v$r olm$$)ilir. K/s$$, )ir z $s$s/ ol$r$3, )u 3onud$ ge4erli ol$n $s$ şudur:<E6y#nın verilmi6 olm#sı2 on$n v#r olm#sını 3ere"irmez<. Çün3ü )el3i de )elli )irşe3ilde d$im$ ol$s/l/ğ$ d$$nm$3t$d/r. Leler $l$n/nd$ her şe greelidir. Beneim ileelde edilen )ir şe, ine deneim ile ort$d$n 3$ld/r/l$)ilir. +u t$rzd$3i ol$s/l/3l$r,deneim ile ort$$ 3ondu3l$r/ 6gi)i, ine deneim ile o3 edile)ilirler. ($3$t )le )ir

şe, $ş$nt/ $l$n/nd$ olu0 )itemez. <utl! 0rl(! ln(nd Ds# ilin ln(nd!r(tl(! gGr'n' 0e !l((n <eri <o!tur <. +u $l$n mutl$3 ol$n )ilginin $l$n/d/r.

%



İi >#rlı )#rzı

Limdie 3$d$r3i inelemelerimiz )ize şunu gsterdi: Le dün$s/nd$ )enim i4in v$r ol$nher şe, il3e )$3/m/nd$n )ir s$nm$$ d$$n/r. +un$ 3$rş/l/3, <)en<in =şe dün$s/ ile

ilgili $n/ 4/3t/3t$n sonr$A 3endisinde durum )le değildir. +en'in )ilin4 $3tu$litesi,mutl$3 )ir ger4e3li3 t$ş/r. Dnun verileri hi4)ir 3oşul$ d$$nm$z ve ort$d$n 3$ld/r/lm$s/ol$n$3s/zd/r. Bün$n/n v$rl/ğ/ h$33/nd$3i )ilginin ol$s/l/ğ$ )$ğl/ olm$s/n$ 3$rş/l/3, s$1)en ve onun s$1 $ş$nt/s/ 3esindir, gere3lidir. Le verileri somut ols$l$r )ile, v$rolm$$)ilirler. ($3$t )ir )ilin4 verisinin v$r olm$m$s/ ol$n$ğ/ o3tur. +u z $s$s/,)irininin ol$s/l/ğ$ )$ğl/l/ğ/n/, i3inininse, gere3liliğini dile getirir.

Le dün$s/nd$3i tr$nsendens, $0/s/ )$3/m/nd$n, v$r olm$m$n/n ol$s/l/ğ/n/ d$3endisinde t$ş/r. ($3$t )ilinin v$rl/ğ/, re$l )ir dün$n/n v$rl/ğ/ ile s/n/rl$nd/r/lm/şdeğildir. e$l dün$n/n ort$d$n 3$l3m$s/ ile, )ilin4, s$dee )$z/ değişi3li3lereuğr$$)ilir, 1$3$t v$rolm$s/n$ z$r$r gelmez, dün$n/n o3 olm$s/, s$dee )$z/ teori3

deneim )$ğl/l/3l$r/nd$ değişi3li3 $0$)ilir. ($3$t )u, $ş$nt/$ ve $ş$nt/ )$ğl/l/3l$r/n$do3unm$z. D h$lde, <grünüş< olul$ )ilin4te ort$$ 4/3$n re$l v$rl/ğ/n v$r olm$s/,)ilinin v$r olm$s/ i4in )ir 3oşul ol$m$z. 2usserl'e gre, )ilin4 ve re$l v$rl/3 )ir)irine eşittutul$)ilee3 v$rl/3l$r değildirler. Dnl$r $n$n$ 3on$m$z, )ir)irile )$ğl$n$m$z.Eer4e3 $nl$md$ )ir)irile )$ğ 3ur$)ilme3, )ir )ütün oluşturm$3 i4in, i3i v$rl/3 $l$n/n/n$0/ )$3/m/d$n )ir)irine $3/n olm$s/ gere3irdi. Eer4i imm#nen" v#rlı .m$"l#v#rlı/ ile "r#nscenden" v#rlı8ın o)9e3ti1 )elli )ir i4i v$rd/rC )unl$r )irer o)9e $l$n/d/rl$r.($3$t )ur$d$3i o)9e ve o)9e3ti1 i4, s$dee )oş m$nt/3 3$tegorilerine gredir. +ilin4 vere$lite $r$s/nd$3i u4urum, ger4e3 )ir u4urumdur. e$lite, grünüş $l$n/n$ 4/3$n,grüle)ilen ve $sl$ mutl$3 ol$r$3 verilmeen, ol$s/l/ğ$ )$ğl/ ol$n )ir v$rl/3 t$rz/d/r.+ilin4 ise, v$rl/ğ/ )$3/m/nd$n, grünüş $l$n/n$ 4/3$m$$n, )ize grünüş ol$r$3verilemeen, gere3lili3 t$ş/$n, mutl$3 )ir v$rl/3t/r. 5ğer )ilin4, s$1 )ilin4 ol$r$3 ele$l/n/rs$, şu niteli3leri s$0t$n$)ilir: +ilin4, 3$0$l/ ve mutl$3 )ir v$rl/3 )$ğl/l/ğ/d/r. Dnuni4ine hi4)ir şe giremez ve ond$n hi4)ir şe d/ş$r/ 4/3$m$z. U$m$n6me3$n$ )$ğl/ )ird/ş/ ve z$rn$n6me3$n )$ğl/l/ğ/ t$ş/$n )ir i4i olm$d/ğ/ i4in, hi4)ir <şe< üzerindenedensel )ir et3isi ol$m$z. Fedenselli3, re$lite $l$n/n$ $ittirC mutl$3 v$rl/3l$ ilgili değildir.

%"



*mdi re$l )ir v$rl/3 $l$n/ ol$r$3 ins$n/ ve onun <)en<ini de i4ine $l$n z$m$n6me3ân$)$ğl/ dün$, s$dee )ilin4 i4in v$r ol$n ve $n$3 greeli )ir $nl$m t$ş/$n intension$l=nelime )$ğl/A )ir v$rl/3t/r. Ereeli v$rl/ğ/, )ilin4 3endi deneimleri ile ort$$3omuştur. D, $n$3 grünüş olul$ $lg/l$n$)ilir, grüle)ilir )ir v$rl/3t/r. ($3$t )unund/ş/nd$ )ir <hi4<tir.

+ilin4 3endi )$ş/n$ )ir v$rl/3 ol$r$3, <il3< ol$nd/r. 2$l)u3i dün$, 3endi )$ş/n$ değil,)izim i4in <il3< ol$nd/r. Eere3 te3 te3 şelerin, gere3se )ütün dün$n/n re$litesi, $0/s/gereği, )$ğ/ms/z olm$3t$n o3sundur. Bün$ 3endi )$ş/n$ mutl$3 )ir şe değildir 3i,i3inil ol$r$3 3endisini )$ş3$ )ir şee )$ğl$$)ilsin. D, )el3i mutl$3 $nl$md$ )ir <hi4<tir.Dnun mutl$3 )ir v$rl/ğ/ o3tur. D, )ir şe v$rl/ğ/d/r. Le de, $0/s/ gereği, intension$lol$n, $ni s$dee )ilin4 t$r$1/nd$n grüle)ilen )ir v$rl/3t/r.

D h$lde 2usserl'e gre )ilin4 doğ$n/n )ir 0$r4$s/ değildir. <Boğ$, s$dee )ilin4leimm$nent )$ğl$n ol$n intension$l )ir <)irli3< ol$r$3 ol$s/d/r<. +und$n dol$/, s$1 )enh$33/nd$3i $r$şt/rm$l$r, doğ$ $r$şt/rm$l$r/ değildir. Çün3ü s$1 )en h$33/nd$3i

$r$şt/rm$l$r, doğ$ $r$şt/rm$l$r/nd$ ne sürülen nüllere d$$nm$z. Boğ$, )u$r$şt/rm$l$rd$ $r$$ $l/nm/şt/r. ?$1 )ilin4, doğ$ ile hi4)ir )$ğ 3urm$d$n d$düşünüle)ilir. 2$l)u3i herh$ngi doğ$l )ir şe i4in, )u ol$n$3s/zd/r. Orneğin )ir ren3,me3ân olm$d$n düşünülemez. Me3$ns/z )ir rengin v$r olm$s/n$ ol$n$3 o3tur. ?$1)ilin4 me3ân$ )$ğl/ olm$d/ğ/ i4indir 3i, o mutl$3 )ir v$rl/3 $l$n/d/r, dioruz. Boğ$)ilimleri, soutl$m$ olul$ 3endi $r$şt/rm$ $l$nl$r/n/ 3$z$n/rl$r. ($3$t s$1 )ilinin,doğ$n/n )ir soutl$nm$s/nd$n elde edilmesine ol$n$3 o3tur. Çün3ü soutl$m$ ile inedoğ$l )ir şe 3$z$ml$)ildiği h$lde, )und$n mutl$3 )ir v$rl/3, s$1 )ilin4 $sl$ 3$z$n/l$m$z.

Mutl$3 zlerden oluş$n s$1 )ilin4 $l$n/, tr$nsendent ol$n v$rl/3 3$rş/s/nd$, )$m)$ş3$)ir $0/$ s$hi0 ol$n )ir v$rl/3 $l$n/d/r. +u $l$n, s$1 )ilin4 ol$r$3 =$ş$nt/ ol$r$3A, 3endii4ine 3$0$nm/şt/r. ($3$t onl$r/ te3i $l$nl$rd$n $/r$$3 )ir s/n/r o3tur. Çün3ü onl$r$s/n/r ol$$3 )ir şein, onl$r/n v$rl/3 $0/s/n$ 3$t/lm$s/ gere3irdi.

%-



%#l7$i 7ilinç v#rlı8ı2 m$"l# v#rlı8ın -e@sidir . D, dün$$ ve doğ$$ )$ğl/ olm$$n,3endisinden )$ş3$ )ir v$rl/ğ$ d$$nm$$n )ir v$rl/3 $l$n/d/r. Boğ$ v$rl/ğ/, )ilin4v$rl/ğ/n/ s/n/rl$nd/r$m$z. Çün3ü doğ$, )ilinin )ir 3orrel$t/ ol$r$3 ort$$ 4/3t/C )ilin4)$ğl/l/3l$r/ ol$r$3 ort$$ 3ondu.

+u )lüme son vermeden ne, 1izi3 re$lite =şeA ile 0sişi3 re$lite $r$s/nd$3i )$ğl/l/ğ/$4/3l$$$3 )ir no3t$/ ele $l$l/m. 2usserl 1izi3 v$rl/3t$ ü3se3 )ir re$lite vetr$nsendens =d/ş v$rl/3A grme3 isteen grüşlere 3$rş/ 4/3$rC 1$3$t umuş$3 )ir dille.2usserl'e gre 1izi3 şe'in mutl$3l$şt/r/lm$s/, )izi $nl$ms/z sonu4l$r$ gtürür. Çün3ü)irii3 mutl$3 v$rl/ğ/n, $ni )ilinin 3$rş/s/n$ )$ş3$ )ir mutl$3 v$rl/3 3om$3, $nl$ms/zl/3olur. (izi3 v$rl/ğ/n )ir d/ş v$rl/3 olm$s/, =tr$nsendensiA, )$ş3$ herh$ngi )ir d/ş v$rl/3t$n1$r3s/zd/r. *l3e )$3/m/nd$n )u d/ş v$rl/3, her d/ş v$rl/3 gi)i, )ilin4te med$n$ getirilen veon$ )$ğl/ ol$n )ir v$rl/3t$n )$ş3$ )ir şe değildir.

B$h$ ne grdüğümüz gi)i, tr$nsendent şe dün$s/, s$1 )ilin4 3$rş/s/nd$, greeliol$n )ir $l$nd/r. 2usserl'e gre tr$nsendens ve greelili3 $n/ şedir. ($3$t doğ$d$

s$dee şeler o3tur. *ns$n, h$v$n gi)i org$ni3 re$liteler de v$rd/r. @$)$ )u $nl/l$r/nruhl$r/n/n ve 0sişi3 $ş$nt/l$r/n/n 1enomenolo9i3 redu3sion 3$rş/s/nd$ duruml$r/n$s/ld/rN @n/ il3e )ur$d$ d$ ge4erlidir. +u re$liteler de, her,şe re$litesi gi)i, $r$$$l/nm$l/d/r. Psişi3 tr$nsendens de, mutl$3 ol$n s$1 )iline 3$rş/l/3, s$dee greeli ver$stl$nt/$ )$ğl/d/r.

Eenel ol$r$3 0sişi3 ol$n, rneğin 0sişi3 3işili3, 0sişi3 niteli3ler, $ş$nt/l$r $ d$duruml$r, intension$l $0/l$r/n deneimle ilgili )irli3leridir. +unl$r/n he0si intension$l$ni greelidirler. *mdi )unl$r/ mutl$3 $nl$md$ v$rol$n )ir şe ol$r$3 3$)ul etme3$nl$ms/zl/3t/r.=-A

P$r$do3s ols$ d$, )edensiz, h$tt$ ruhsuz ve 3işie )$ğl/ olm$$n )ir )ilin4C $ni )eden,ruh, deneimin )en'i gi)i deneim )irli3lerine d$$nm$$n s$1 )ir )ilin4 düşünüle)ilir.+ütün deneime )$ğl/ )irli3ler, $n/ şe3ilde 0sişi3 $ş$nt/l$r, )u en ü3se3 z şe3lininmutl$3 $ş$nt/ )$ğl/l/3l$r/ i4in )irer iş$rettirler. +u z şe3linin $n/nd$, )$ş3$ z şe3illeridüşünüle)ilirse de, )unl$r/n he0si $n/ $nl$md$ tr$nsendent, greeli ve r$stl$nt/$)$ğl/d/rl$r.=&A

2usserl )$ş3$ )ir nden h$re3et edere3, s#f 7ilincin -er 6eyden !nce v#r old$8$n$d# 3!s"erme is"er : e$litenin v$rl/ğ/, $nl$m vermee d$$n/r. @nl$m verme ise,$nl$m veren )ir şei, n3oşul ol$r$3 gere3tirir.

-A Gdeen, s. !-7&A Gdeen, s. !7"

%&



+u $nl$m veren şe, s$1 )ilin4tir. +u şe3ilde, s$1 )ilin4, mutl$3 ve )irinil ol$nd/r. +$ş3$şeler $n$3 s$1 )ilin4 s$esinde v$r ol$)ilirler. +unu 2usserl şle $nl$t/r: <+ütün re$l)irli3ler, $nl$m )irli3leridir. @nl$m )irli3leri, $nl$m veren )ir )ilini gere3tirir. +u )ilin4mutl$3t/rC 3endisi ine )ir $nl$m verme olul$ med$n$ gelmiş değildir.V=8A

Bün$n/n )ütününü, doğ$l )ir re$lite )ütünü ol$r$3 3$)ul etme3 ol$s/d/r. ($3$t )unu)ütün v$rl/3l$ eşit tutm$3 ve re$litei )u şe3ilde mutl$3l$şt/rm$3, $nl$ms/zl/3t/r. Çün3ümutl$3 )ir re$lite, uv$rl$3 )ir drt 3şe 3$d$r s$4m$d/r. e$lite ve dün$, )elli vege4erli ol$n $nl$m )irli3leri i4in )irer 3$vr$md/rl$r. Onemli ol$n, dün$n/n ve onun )ütünv$rl/ğ/n/n )elli )ir $nl$m$ s$hi0 olm$s/d/r. +u $nl$m, $nl$m vermenin 3$n$ğ/ ol$n ve3endisinden d$h$ ne v$r olm$s/ gere3en mutl$3 )ir )ilini gere3tirir. +u $l$n$, $lg/$d$$n$n $r$şt/rm$l$rl$ girme3 ol$s/d/r. 5lde edilee3 )ilgiler, ü3se3 )ilimsel )ir değert$ş/rl$r.

Fe gi)i 3oşull$r 2usserl'i ii dereceli 7ir v#rlı 3$)ul etmee zorluorN %$sserl0in7ü"ün #m#cı2 m$"l# 7ir 7il3i elde e"me"ir9 B$ #m#c# v#rm# için2 o2 6$ @e6in

y#r3ıd#n #lıyor; Bir 7il3inin m$"l# olm#sı için2 o 7il3inin on$s$ ol#n #l#nın d#m$"l# olm#sı 3erelidir9 1!receli 7il3inin elde edildi8i v#rlı #l#nı d# 3!recelidir .Mutl$3 )ir )ilgii $n$3 mutl$3 )ir v$rl/3 s$ğl$$)ilir. 2usserl'e gre )ilginin niteliği, $nimutl$3 $ d$ greeli olm$s/, ins$n/n )ilgi org$nl$r/n$ )$ğl/ değildir, v$rl/ğ/n niteliğine)$ğl/d/r. *ns$nl$ onun )ilgi org$nl$r/n/ )ilginin niteliğinden sorumlu tutm$3, on$ gredoğru değildir. Çün3ü <her v$rl/3 t$rz/, $0/s/ )$3/m/nd$n, 3endisine h$s )ir veri t$rz/n$ve )lee de 3endi )ilgi ntemlerine s$hi0tir. +unl$r/n zelli3lerini )ir e3si3li3 ol$r$3grme3 ve onl$r/ ins$n )ilgisinin )ir tür r$stl$nt/$ )$ğl/l/ğ/n$ ve no3s$nl/ğ/n$d$$tm$3, $nl$ms/zd/r.<=#A

Fenomenolo&i Bil3i )eorisi0nin Kıs#c# Be"imlenmesi

+iz )ur$d$ %$sserl0in 7il3i "eorisini geniş )ir şe3ilde ele $lm$$$ğ/z. Limdie 3$d$r$0t/ğ/m/z gi)i, eleştirel )ir t$v/r t$3/nm$d$n onu 3/s$$ )etimleeeğiz. 2usserl'inv$rl/3 0ro)leminde3i düşünelerini ele $ld/ğ/m/zd$, )ilgi 0ro)lemi ile de ister istemez3$rş/l$şm/şt/3. Eere3 i3i tür v$rl/3 t$rz/, gere3se i3i dereeli v$rl/ğ/n ve 1enomenolo9inin)etimlemesi, )ize 2usserl'in )ilgi 0ro)lemi 3onusund$3i düşüneleri h$33/nd$ oldu34$$4/3 )ir 1i3ir verdi.

8A Gdeen, s. !7&#A Gdeen, s. 6

%8



Çün3ü 7il3i #vr#mı2 v#rlı #vr#mın# 7#8lıdır . +und$n )$ş3$, 1enomenolo9inin3endisinden sz eder3en de, onun 7il3i "eorisine ne gi)i devler verdiği, ond$n neler)e3lediği $nl$ş/l/ordu. B$h$ o z$m$n grdü3 3i, 1enomenolo9i )elli )ir v$rl/33$vr$m/nd$n szetme3tedir. Fenomenolo&inin 7il3i "eorisi2 7$ v#rlı8ın 7ilinmesiniele $l$$3t/r. (enomenolo9inin $r$şt/rm$3 istediği v$rl/3 s1eri, mutl$3 ol$n )ir v$rl/3

s1eridir. (enomenolo9i s$dee )u v$rl/3 s1erinin )ilinmesi 0ro)lemi ile uğr$ş$$3t/r. +us1erde, ne dün$ ol$l$r/n$, ne de duul$r dün$s/n$ ve 0si3olo9i3 re$litelere sorul$$3)ir soru )ulun$)ilir.

+u tür sorul$r/n sorulm$s/, 1enomenolo9ie ve onun )ilgi teorisine $s$3t/r.(enomenolo9inin )ilgi teorisi, 3elimenin $s/l $nl$m/nd$ )ir teori değildir. Çün3ü teoriningrevi, 2usserl'e gre, )ir şei temel $s$l$rd$n 3$l3$r$3, dedu3tiv )ir şe3ilde$4/3l$m$3t/r. ($3$t 1enomenolo9ide )un$ i3i )$3/md$n izin verilemez: +ir $nd$n1enomenolo9i, $r$şt/rm$l$r/n$, hi4)ir şe ne sürere3 )$şl$$m$zC h$l)u3i teoride temel$s$l$r ne sürülür. Ote $nd$n 1enomenolo9i $4/3l$m$l$r $0$m$z, m$nt/3s$l4/3$r/ml$r$ )$ş vur$m$z. Çün3ü 1enomenolo9i $n$3 )etimlemeler $0$)ilir. +unu d$

3endi il3elerine d$$n$r$3 $0$)ilir. +u il3elerden )irisi, 2usserl'in il3elerin il3esi dediğiil3e şudur: Ozle ilgili ol$n verii )ize s$ğl$$n her $lg/, )ir )ilgi 3$n$ğ/d/r. +ize sezgide3endisini z ol$r$3 veren her şei, 3endisini verdiği gi)i 3$)ul etme3 gere3ir. +u$nl$md$, 3endi il3elerini izleen doğ$ $r$şt/r//s/ d$ t$m$men h$3l/d/r. +ir doğ$$r$şt/r//s/n/n, doğ$l )ir ol$/6$4/3l$m$3 i4in ileri sürdüğü s$v/ temel lendiree3deneleri $r$m$s/, )ulm$s/, )unl$r$ d$$n$r$3 $4/3l$m$l$r $0m$s/ gere3lidir. @n/şe3ilde )ir z $r$şt/r//s/ ve$ genel $rg/l$r 3ull$n$n ve dile getiren her3es de, doğ$$r$şt/r//s/ gi)i, il3elere )$ğl/ olm$l/d/r.=!7A

+und$n $nl$ş/l/or 3i, 1enomenolo9ide $0/lm$s/ istenen )etimleme, gelişi güzel )ir)etimleme değildir. Yu3$rd$ szü edilen il3enin $n/nd$ 1enomenologun um$s/gere3en )$ş3$ )ir 3ur$l d$h$ v$rd/r. +u 3ur$l$ gre, <s$1 )ilinin i4inde=imm$nens'indeA, z )$3/m/nd$n $nl$ş/l/r )ir h$le getiremediğimiz )ir şei,istememeliiz.<=!!A Fenomenolo&i sferde2 ol#y2 r#s"l#n"ı yo"$r9 %er 6ey2 3ereli.#@riori/ dir . 2usserl )unu şu şe3ilde i1$de edior: <utl! s#erde !r(tl((ngGr'n''n ! t'rl' de olmn(n <eri <o!tur

!7A Gdeen, s. !!!!A Gdeen, s: !!.

%#



Bu s#er mutl! <rg(lr(n s#eridir .<=!%A Fenomenolo&i 7il3i "eorisi2 s#f 7ir 7il3i"eorisidir9 On$n inceledi8i 7il3i2 #@riori 7ir 7il3i2 7ir !z 7il3isidir . (enomenolo9ideol$ )ilgisinin ve r$stl$nt/n/n eri olm$d/ğ/nd$n, )ilgi teorisi de s$dee mutl$3 )ilgidensz eder. Oz s1erinde herh$ngi te3 ol$n )ir v$rl/3 er $l$m$$$ğ/nd$n, s$1 zh$3i3$tl$r/, ol$l$r h$33/nd$ herh$ngi )ir şei s$vun$m$z, s$v ol$r$3 ileri süremez. D

h$lde zlerden 3$l3$r$3 ol$ h$3i3$tm$ v$rm$3 ol$n$3s/zd/r. Dnun i4indir 3i, d$h$ nede slendiği gi)i, zlerin v$r ol$n şelerin zleri olm$l$r/ gere3mez. +unl$r herh$ngi )irh$$lin zü de ol$)ilirler. +u üzdendir 3i, 2usserl, 1i3sionu 1enomenolo9inin ve )ütünz )ilimlerinin h$$t ğesi ol$r$3 grür.

Fenomenolo&i için re#li"e sferinin !nemli olm#m#sı neye d#y#nıyor B$h$ ne deslendiği gi)i, )le )ir v$rl/3, mutl$3 )ir v$rl/3 ol$m$z. e$lite s1erinin verileri, zelli3le)u verilerin ge4erliği, greelidir. +u tür v$rl/3 h$33/nd$ edindiğimiz )ilgi, deneim ileh$/rl$n$)ilir ve imm$nent ol$r$3 $lg/l$n$m$z. 2$l)u3i 1enomenolo9inin )e3lentilerini$n$3 imm$nent $lg/ erine getire)ilir. Çün3ü imm$nent s1erde3i imm$nent )ir v$rl/ğ/nher $n/, )ilinin /ş/ğ/ $lt/nd$d/r. +u üzden de, )iline )ütün ol$r$3 verilir. +u oll$ elde

edilen )ir )ilgii, hi4)ir şe $ds/$m$z. Le v$rl/ğ/ ile imm$nent v$rl/3, v$rl/3 t$rzl$r/)$3/m/nd$n $n/ deree üzerinde değildirler. (enomenolo9i, $rg/l$rd$, dugul$rd$ ve$lg/l$rd$ $0riori ol$nd$n szeder. (enomenolo9inin 3onusu ol$n )ilgi, $0rioridir. +unedenle 2usserl'e gre )u )ilgi te3 3$n$3l/d/r.

%$sserl0in fenomenolo&isinde 7ilme y# d# 7il3i ne deme"ir +ilgi i3i $3t $r$s/nd$)ir ugunlu3 )$ğ/d/r. +u $3tl$rd$n )irisi si3ni"iv #" .#nl#m in"en"ion$/, te3i sez3isel#""ır9 +u t$n/m )ize gsterior 3i, 7il3i2 ii #"ın 7irle6mesinden ol$6$yor9 F##"7$nd#n dol#yı 7il3ide 7ir iili yo"$r2 7ü"ünlü v#rdır9 B$ 7ü"ünlü8ü s#8l#y#n27ilmenin endisidir . ($3$t )u $3tl$rd$n i3isi de $n/ dereede nemli değildir. +irinidereede nemli ol$n, sezgisel $3tt/r. @nl$m $3t/ =signitiv $3tA, 3endiliğinden hi4)ir şemed$n$ getiremezC )oş ve 3rdür. @s/l gren ve )ilgie doluluğunu s$ğl$$n, i3ini$3tt/r. @nl$m intensionunun devi, s$dee o)9ei gsterme3tir. *l3 3ez sezgiselintension, o)9ei imgelene)ilir h$le getirir. Çün3ü $lg/l$m$ $3t/, o)9enin doluluğund$n)ir şei )er$)erinde getirme3tedir. *şte 1enomenolo9i3 )ütünlü3, )u doluluğu )irli3tegetiren $3t $r$/l/ğ/ ile oluşturulmuştur. 2er sezgisel intensionl$ )ir $nl$m $3t/ ilgilidir.+u üzden )ir şei )ilme3 deme3, o şein $lg/l$nm$s/n/n s$ğl$nm$s/ deme3tir.

!%A Gdeen, s. -.

7



%$sserl #l3ıl#m#y#2 endi sis"emi içinde 7üyü 7ir yü yüler ve 7$ 7#ımd#nK#n"0# y#l#6ır . Dnd$ d$ )u i3i $3t $r$s/nd$3i )$ğl/l/3l$r, K$nt't$ olduğu gi)idir. K$nt'$gre de #l3ısız #vr#m 7o62 #vr#msız #l3ı !rdür9 %$sserl 7il3i "erimi yerine3erçele6"irme "erimini $ll#nır . 2usserl'e gre ger4e3leştirme, i3i $3t $r$s/nd$

ol$n$3l/d/r. 2$l)u3i )ilgi terimi, )ir $3t ve )ir de onun o)9esini gere3tirir. (enomenolo9ideise s$dee $3tl$r v$rd/r. Eer4e3leştirme, $nl$m intensionu ile $lg/l$m$ intensionunun)irleştiği erde ort$$ 4/3$r. +ütün $nl$m intensionl$r/n/ )ir ger4e3leştirmenin3$rş/l$m$s/, $ni her şein )ilinmesi ol$n$3l/d/r.

+ir )ilgi teorisinin $ğ/rl/3 no3t$s/, h$3i3$t ve l4üt =3riterumA 0ro)lemidir. 2usserl l4ütü$4/36se4i3liğe =evidenz'eA gtürdüğüne gre, $4/36se4i3 ve h$3i3$t ne deme3tirN @4/36se4i3li3, ort$$ 3onmuş )ir intensionu 3$rş/l$$n, onu o3l$$n ve evetleen )ir $lg/d/rC$ d$ verilen ve s$n/l$n $r$s/nd$3i ugunlu3tur. +u ugunlu3 $4/36se4i3 ol$r$3$ş$n$)ilir. Orneğin <@<n/n $4/36se4i3 olm$s/ sz 3onusu olun$, <@< s$dees$n/lm$m/ş, s$n/ld/ğ/ gi)i de h$3i3$ten verilmiştir. D, 3esin ol$r$3 v$rd/r. 5ğer )ir şe

)ir 3imsee $4/36se4i3 verilmişse, o şein )ütün ins$nl$r i4in de $4/36se4i3 olm$s/gere3ir.

AçıCseçili, imm$nent v$rl/3 $ni z s1eri i4in t$mugun =$deRu$tA, h$l)u3i greeliv$rl/3 s1eri i4in t$mugun değildir =in$6deRu$t't/rA. +iriniler z verileri, i3iniler iseindividuel verilerdirC )unun i4in de t$mugun değildirler. Oz verileri dol$s/zd/rl$r,individuel veriler ise, dol$l/d/r. +ir z )ilimi ol$n 1enomenolo9ide s$dee $4/36se4i3liğin,z verilerinin ge4erliği sz 3onusudur. +u nedenle )ir )ilgi, 1enomenolo9i3 )ir )ilgi)$s$m$ğ/n$ ü3selme3 istiors$, dol$l/ $4/36se4i3liği, dol$s/z $4/36se4i3li3 ve verie4evirmelidir.

!



Y$z/m/z/n )$ş/nd$ gsterdiğimiz gi)i, üz/l/m/z/n )$şl$r/nd$ 2egel'in 3urgus$l sistemi/3/ld/3t$n sonr$, 1else1e $l$n/nd$ )ir )oşlu3 )$şgsterdi. Yeniden K$nt'$ dnüldü. Yeni6K$nt4/l$r, 4$ğl$r/n/n )ütün 1else1esini et3isi $lt/n$ $l$n eni )ir o3ul 3urdul$r. Yeni6

K$nt4/l$r, 1else1e $r$şt/rm$l$r/ i4in ntem 0ro)leminden )$ş3$ )ir 0ro)lem grme3istemiorl$rd/. (else1ee )$ğ/ms/z )ir $r$şt/rm$ $l$n/ t$n/nm/or, 1else1e $r$şt/rm$l$r/,$ 1else1e t$rihi ile, $ d$ doğ$ )ilimlerinin ntemlerinin eleştirisi ile uğr$ş/ordu. *l3 3ez2usserl, <fenomenlere+ %e(lere $önmeli < deme3le, 1else1ee )$ğ/ms/z )ir $r$şt/rm$$l$m gsteriordu. Eer4i, 2usserl 3$l3/ş no3t$s/n$ s$d/3 3$lm$d/, 1enomenlere )$ğl/3$l$$ğ/n$, )ir ide$lizme, imm$nens 1else1esine s$0l$nd/. ($3$t onun 1else1ee getirdiğienili3, irmini üz/l/n )$ş3$ 1ilozo1l$r/ t$r$1/nd$n ilerletildi. 2usserl'siz ne )ir Fiol$i2$rtm$nn, Moritz Eeiger, @leW$nder P1$ender, ne de )ir M$W ?eneler düşünüle)ilir.X

Tomris Mengüşoğlu

%

=XA T$3iettin Mengüşoğlu, Tenomenologi ve Fiol$i 2$rtm$nn<, s. l ve dev$m/.



Kesin Bir Bilim Ol#r# Felsefe

5dmund 2usserl, !#!!

(else1e, )$şl$ng/4l$r/nd$n )eri, 3endisinin en yüse "eori sor$l#r# y#nı"vere7ilece ve e"-iCdinsel y!nden s#f #ıl norml#rın# 3!re düzenlenmi6 7ir-#y#"ı ol#n#lı ıl#c# 7ir 7il3i old$8$n$ s$vunur. +u s$v, )$zen gü4 3$z$nm/ş)$zen z$/1l$m/ş, 1$3$t hi4)ir z$m$n elden )/r$3/lm$m/şt/r. 2$tt$ s$1 teori3 ol$n$ ilgininve etene3lerin z$/1l$d/ğ/ $ d$ dinsel gü4lerin teori3 $r$şt/rm$ zgürlüğüne set

4e3ti3leri z$m$nl$rd$ )ile.($3$t felsefe2 3eli6mesinin -iç7ir ç#8ınd#2 esin 7ir 7ilim olm# s#vın# ye"erliol#m#dı. nes$ns't$n z$m$n/m/z$ 3$d$r uz$n$n gelişme 4izgisini izleen son 4$ğd$d$, 1else1enin )ütün 4eşitliliğini ve 3$rş/tl/3l$r/n/ i4erdiği ve )irli3 gsterdiği h$lde, )uger4e3leşemedi. Eer4i Yeni4$ğ 1else1esinde 1else1ee egemen ol$n ethos, 1else1i it3ien$iv ol$r$3 3endisini )/r$3m$ erine, eleştirel )ir düşünme ile ve durm$d$n derinleşenntem $r$şt/rm$l$r/ s$esinde 3endisini 3esin )ir )ilgi ol$r$3 3urm$3t/r. ($3$t )u4$)$l$r/n olgunl$ş$n )irii3 mev$s/, doğ$ )ilimlerile tinsel )ilimlerin ve eni s$1m$tem$ti3 disi0linlerin 3esin )ilimler ol$r$3 temellendirili0 )$ğ/ms/zl/ğ/n/n s$ğl$nm$s/oldu. (else1enin 3endisi ise, $n$3 şimdi ort$$ $t/l$n zel $nl$md$, 3esin )ir )ilgi olm$

niteliğinden, es3isi gi)i o3sun 3$ld/. Çün3ü )unun $nl$m/nd$ )ilimsel )ir 3esinliğev$r/l$m$d/. (else1enin doğ$ )ilimleri ve tinsel )ilimler 3$rş/s/nd$3i durumu nedirN Dnundoğ$ ve tinsel $l$nd$3i 4$l/şm$l$r/, $m$/ ve ntemi, il3e )$3/m/nd$n zel ol$n eni)ir tutum mu gere3tiriorN D h$lde 1else1e )izi eni )ir )out$ m/ gtürüorN Yo3s$ doğ$ve tinsel h$$t $n/ dene6)ilimsel $l$nd$ m/ er $l/orN *şte )unl$r )ugün hâlât$rt/şm$l/d/r. +und$n d$ $nl$ş/l/or 3i, d$h$ 1else1e 0ro)lemlerinin zel $nl$m/3onusund$ )ilimsel )ir $4/3l/ğ$ ul$ş/l$m$m/şt/r.



D h$lde, )ütün )ilimlerin en ü3se3 ve 3esini olm$3 t$rihsel isteğini t$ş/$n ve ins$nl/ğ/nhi4 3$)olm$$n s$1 ve mutl$3 )ilgi elde etme3 $m$/ n/ temsil eden 1else1e =u <n(&mnd s# 0e mutl! deerler 0e irde<le <n( e<dir A, 3endisini ger4e3 )ir )ilimol$r$3 3ur$m/or. Erevi, ins$nl/ğ/n e)edi hizmetinde ğretmenli3 ol$n 1else1enin

ğretee3 hi4)ir şei, $ni o)9e3ti1 ge4erliği ol$n )ir şei o3tur. K#n"2 felsefenin de8il2felsefe y#@m#nın !8renile7ilece8ini s!ylemeyi severdi9 B$2 felsefenin7ilimselli"en yos$n old$8$n$ i"ir#f e"me"en 7#6# nedir Eer4e3 )ilimin olduğuher erde, )ilim ger4e3 olduğu l4üde, her şe, $n/ $nl$md$ ğrenilir ve ğretilir.Bilimsel 7il3inin !8renilmesi2 -iç7ir 6eilde2 dü6ünceye y#7#ncı 7ir içeri8inedil3ence #lınm#sı de8ildir9 2er erde ins$n/n 3endi 4$)$s/n$ d$$n/r. Y$r$t//3işilerin neden6sonu4 )$ğl$r/n$ gre 3$z$nd/3l$r/ $3l$ d$$n$n grüşün, ins$n/n 3endi4$l/şm$l$r/l$, i4inden eniden 3$z$n/lm$s/d/r. (else1e ğretilmezC 4ün3ü )ur$d$ )leo)9e3ti1 ol$r$3 3$vr$nm/ş ve temellendirilmiş grüşler o3tur. +unun $nl$m/ şudur:B$r#d# #vr#ml#rl# esin 7ir 6eilde sınırl#ndırılmı6 ve #nl#ml#rı "ümden#ydınl#nmı6 @ro7lemler2 y!n"emler ve "eoriler yo"$r9

Ben felsefe ye"in olm#y#n 7ir 7ilimdir demiyor$m9 On$n 7ir 7ilim olm#y# -enüz7#6l#m#dı8ını s!ylüyor$mC ve )unun i4in de l4ü ol$r$3, 3ü4ü3 de ols$, o)9e3ti1temellendirilmiş teori3 )ir i4eriğin )ulunm$s/n/ $l/orum. %iç7ir 7ilim "#m ye"inde8ildir . 2$tt$ 4o3 )eğenilen e3z$3t )ilimler )ile. Dnl$r/n )ir $nl$r/ t$m$ml$nm$m/şt/r.Çün3ü onl$r, )ilme it3isini hi4)ir z$m$n dinginliğe )/r$3m$$$3 ol$n $4/3 0ro)lemlerinsonsuz u13u 3$rş/s/nd$d/rl$r. Ote $nd$n elde edilmiş )ilgi i4eri3lerinde de )$z/e3si3li3ler v$rd/r. Lur$d$ )ur$d$ 3$n/tl$r/n ve teorinin sistem$ti3 düzeni i4inde $4/3olm$$n $ d$ t$m olm$$n $rt/3l$r 3$l/r. ($3$t )ununl$ )irli3te, her z$m$n ğretilee3)ir )ilgi, durm$d$n d$ll$n/0 )ud$3l$n$r$3 4oğ$lm$3t$d/r. M$tem$tiğin ve doğ$)ilimlerinin o)9e3ti1 h$3i3$t/nd$n, $ d$ erine gre, o)9e3ti1 temellendirilmiş )ir greeli3t$ş/$n h$3i3$t/nd$n, $3l/ )$ş/nd$ hi4 3imse 3uş3ul$n$m$z. +ur$d$ 6)üü3 l4üde ve)ütün ol$r$36 3işisel <s$n/l$r$<, <grülere<, <grüş $4/l$r/n$< er o3tur. +u tür şelerinşur$d$ )ur$d$ er $lm$s/, )u )ilimin henüz oluşm$3t$ olduğunu, t$m$ml$nm$d/ğ/n/gsterir. Eenel 3$n/ )ledir.=!A

!A Boğ$l 3i, )en )ur$d$ m$tem$ti3 1else1esi ile doğ$ 1else1esinin t$rt/şm$ $l$nl$r/n/ düşünmüorum.Çün3ü )ur$d$3i t$rt/şm$l$r, di33$t edilirse s$dee )ilginin te3tü3 no3t$l$r/ ile değil, )u disi0linlerin )ilimsel)$s$nl$r/n/n genel <$nl$m/< ile ilgilidir. He )unl$r )u disi0linlerin 3endilerine )/r$3/l$)ilirC $ d$)/r$3/lm$l/d/r. ($3$t onl$r/n temsililerinin 4oğu )un$ 3$rş/ ilgisizdir. +el3i 1else1e 3elimesinin )ilimlerin$d/n/n )$ş/n$ gelmesile, onl$rl$ )$ğl$nt/ 3urm$s/l$, )$ş3$ )ir $r$şt/rm$ türü ort$$ 4/3m$3t$d/r. Ole3i, )u onl$r$ )elli )ir şe3ilde eni )ir )out ve )ununl$ d$ son )ir t$m$ml$nm$ s$ğl$m$3t$d/r. ($3$t )out3elimesi $n/ z$m$nd$ şunu gsterir: Kesin )ilim, )ilim ol$r$3C ğretilee3 i4eri3, ğretilee3, i4eri3 ol$r$33$l/rC )u eni )out$ girilmemiş de ols$.



(else1enin et3in olm$m$s/, )ütün )ilimlerin )ur$d$ $nl$t/l$n et3in olm$m$l$r/nd$ntümüle )$ş3$ türdendir. (else1e s$dee t$m$ml$nm$m/ş ve $r/nt/l$r/nd$ et3inolm$$n )ir ğreti sistemi değildir. D,<et3in ol$n hi4)ir şe ort$$ 3om$z. +ur$d$ her

şe ve her )ir şe t$rt/şm$l/d/r. 2er t$v/r, 3işisel )ir 3$n/n/n, o3ul grüşünün, )ir <grüş$4/s/n/n< işidir.

(else1enin )ilimsel $z/n t$rihinde, es3i 4$ğl$rd$ olduğu gi)i, eni 4$ğl$rd$ d$, )izesunduğu düşünelerde 4o3 iddi h$tt$ ol$ğ$nüstü düşünsel )ir 4$l/şm$ ort$$ 4/3$)ilirCh$tt$ d$h$ d$ 4oğu, )unl$r sonr$d$n erleşen 3esin )ilimsel )ilgi sistemlerinin temel6lendirilmesinde en ü3se3 dereede )ir n 4$l/şm$ ol$)ilirler. ($3$t )unl$rd$ şimdili31else1e i4in hi4)ir şe )ilgi )iri3imi ol$r$3 grülemez ve eleştiri m$3$s/ ile şur$d$n)ur$d$n )ir 0$r4$ =3esin )ilgiA, ğretilee3 )ir 1else1e 3esili0 )i4ilemez.

+u 3$n/ )ur$d$, 1else1enin nemli )ir dnüm no3t$s/n/n )elgesi olm$3 ve gelee3te3i

1else1e sistemine )ir temel h$z/rl$m$3 isteen <ogos< dergisinin $/m/n/n)$şl$ng/4l$r/nd$, $4/34$ ve dürüstlü3le dile getirilmelidir.

Çün3ü şimdie 3$d$r3i 1else1enin )ilimsel olm$d/ğ/n/n $4/34$ vurgul$nm$s/ ile3$rş/m/z$ şle )ir soru 4/3m$3t$d/r: (else1e )und$n sonr$ d$ 3esin )ir )ilim olm$3$m$/n$ )$ğl/ 3$lm$3 istior muN +unu istee)ilir miN *stemesi gere3ir miN (else1ede3ieni <dnüm no3t$s/n/n< $nl$m/ nedirN Yos# 7$ esin 7ir 7ilim olm# idesindenv#z3eçme midir +izim $r$şt/rm$l$r/m/zd$ zlediğimiz ve ide$l ol$r$3 nümüzü$d/nl$tm$s/ gere3en <sistemin< $nl$m/ nedirN Eelene3sel $nl$md$ )ir 1else1e sistemimiN Minerv$ gi)i, $r$t// )ir d$hinin 3$1$s/nd$n t$st$m$m ve sil$hl$nm/ş ol$r$34/3$$3 ol$n )ir sistemC le 3i, gelee3 4$ğl$rd$ on$ )enzer Minerv$'l$r/n $n/nd$,t$rihin sessiz müzesinde 3orunm$$ $l/n$$3 )ir <sistem< miC $ d$ le 1else1i )ir )ilgisistemi 3i, 3uş$3l$r/n 4o3 )üü3 n 4$l/şm$l$r/l$, 3uş3u duulm$z güvenli )ir temelüzerinde )$şl$/0, $ş$ğ/d$n u3$r/$ doğru ü3selen her $0/d$ olduğu gi)i, netiigrüşlerle t$ş üstüne t$ş 3on$r$3 s$ğl$m )ir şe3ilde $0/l$nm/ş olsunN +u soru3$rş/s/nd$ düşüneler ve oll$r $r/lm$3 zorund$d/r.

"



(else1enin ilerlemesinde et3ili ol$n <dnüm no3t$l$r/<, ge4miş 1else1elerin )ilim olm$3s$vl$r/n/, )ilimsel s$d/3l$r/ 3endi eleştirileri ile /3$n ve şimdi 1else1ei 3esin )ir )ilgiol$r$3 3urm$3 i4in, )ilin4li )ir ir$de ile neten 4$l/şm$l$rl$ oluşmuştur. +ur$d$ )ütündüşünme ener9isi, o z$m$n$ 3$d$r 1else1enin n$iv )ir şe3ilde grmediği no3t$l$r, $ d$3esin )ilim olm$n/n $nl/ş $nl$ş/l$n 3oşull$r/n/, sistem$ti3 düşüne olul$ $4/3l/ğ$

3$vuşturm$3 üzerinde oğunl$ş/r 3i, )und$n sonr$ eni 1else1i )ir ğretinin $0/s/n/3urm$$ )$şl$$)ilsin. (else1ede 3esin )ir )ilim olm$$ )le t$m )ilin4li )ir nelme,?o3r$tes ve Pl$ton'l$ ort$$ 4/3$n dnüm no3t$s/nd$C ve $n/ şe3ilde Yeni4$ğ'/n)$şl$ng/4l$r/nd$ s3ol$stiğe 3$rş/ )ilimsel te03ilerde, zelli3le de K$rtezen dnümno3t$s/nd$ )$şgstermiştir. +u te03i, !&. ve !8. üz/ll$r/n )üü3 1else1eleri üzerindenge4er ve 33lü )ir gü4le K$nt'/n $3/l eleştirisine ve (ihte'nin 1else1i düşünelerineegemen olur. Burm$d$n enilenen $r$şt/rm$l$r, ger4e3 )$şl$ng/4l$r$, nemli0ro)lemlerin 3esin )ir şe3ilde 1ormüle edilmesine, doğru ntem $r$/şl$r/n$ nelir.

@n$3, rom$nti3 1else1ede )ir değişi3li3 ort$$ 4/3$r. 2egel de nteminin ve ğretisininmutl$3 ge4erliği üzerinde durduğu h$lde, onun sisteminde, her şeden ne 1else1

)ilimselliği s$ğl$$n $3/l eleştirisine er o3tur. +u )$lomd$n )u 1else1enin 3endisindensonr$3i z$m$n$, genelli3le rom$nti3 1else1e gi)i, 3esin )ir 1else1e )iliminin 3urulm$s/3onusund$3i it3ilerin z$/1l$m$s/ ve s$hteleşmesi $nl$m/nd$ )ir et3isi oldu.

B$ e"i2 s#-"ele6me e8ilimi2 7ilindi8i 3i7i2 esin 7ilimlerin %e3elcili8e #r6ı 3üçlü7ir "e@isini $y#ndırdı9 B$n$n son$c$ ol#r# d# <D9 yüzyıl n#"ür#lizmi ol#8#nüs"ü7ir 3eli6me 3!s"erdi ve 3eçerlili8in 7ü"ün m$"l# ide#lli ve o7&e"ifli8ini fed#eden 6ü@-ecili2 düny# 3!rü6ünü ve Y#ınç#8 felsefesini e3emenli8ine #l#r#7elirledi9

Ote $nd$n %e3el felsefesi2 felsefenin 7ilimselle6me y!nündei 3eli6mesiüzerinde2 -er felsefenin #nc# endi ç#8ı için 3!receli 7ir -#lılı "#6ıdı8ıdü6üncesi ile2 z#yıfl#"ıcı 7ir #r# e"i y#@"ı9 @sG/nd$ )u düşünenin, mutl$3 ge4erli3isteen 2egel sistemi i4inde, sonr$3i 3uş$3l$r/n üstlendi3leri historisizm i4inde3i$nl$m/nd$n )$ş3$ )ir $nl$m/ v$rd/. 2$l)u3i )u şe3ilde eni 3uş$3l$r, hem 2egeliliğe,hem de mutl$3 1else1ee in$n4l$r/n/ 3$)ettiler. 2egel'in met$1izi3 t$rih 1else1esininşü0hei )ir historisizme dnüşmesi, es$s )$3/m/nd$n eni <dün$ grüşü 1else1esi <ningelişini s$ğl$d/. +u 1else1e, z$m$n/m/zd$ 4o3 4$)u3 $/lm/ş$ )enzior. +und$n )$ş3$o, 4o3 3ez n$tur$lizme, )$zen de historisizme 3$rş/ giriştiği t$rt/ş m$l$rd$, hi4 de3uş3uu olm$ isteği gstermior. @m$ onun nietleri ve tutumund$, K$nt'$ 3$d$rYeni4$ğ 1else1esinin )üü3 )ir $d/m/ ol$n 1else1enin )ilimselli3 3$z$nm$s/ 4$)$s/n$

3$t/l/r grünmemesi üzünden, 1else1ede )ilimsel olm$ itiliminin z$/1l$d/ğ/nd$n szedildiğinde, 3$stedilen )u 1else1edir.

-



+u $z/d$, $ş$ğ/d$, ins$n 3ültürünü ilgilendiren en ü3se3, en nemli 3onunun, 3esin)ir 1else1e )iliminin 3urulm$s/ olduğu üzerinde durul$$3t/r. +u )$3/md$n eğerz$m$n/m/zd$ 1else1e )ir dnüm no3t$s/ olm$3t$ h$3l/ olm$3 istiors$, o, 1else1enin3esin )ir )ilim ol$r$3 eniden 3uruluşunun $nl$nd/r/lm$s/n$ nelme3 zorund$d/r. +u

nelmee 4$ğ/m/z hi4 de $)$n/ değildir. D, 4$ğ$ egemen ol$n n$tur$lizm i4inde$nl/ )ir şe3ilde $ş$m$3t$d/r. F$tur$lizm )$şt$n )eri, 1else1enin 3esin )ir )ilim olm$s/i4in re1orm $0/lm$s/ idesini 3$r$rl/l/3l$ izlemiştirC ve es3iden olduğu gi)i 4$ğ/m/zd$ d$)u idei ger4e3leştirdiğine in$nm$3t$d/r. ($3$t )ütün )unl$r il3e )$3/m/nd$n ele$l/n/rs$, teori3 )$3/md$n temelden h$t$l/d/r. Pr$ti3 )$3/md$n ise, 3ültürümüz i4ingitti34e )üüen )ir tehli3e oluşturm$3t$d/r. +ugün i4in en nemli işlerden )irisi, n$tu6r$list 1else1ee 3$rş/ 33lü )ir eleştiri $0m$3t/r. Ozelli3le de s$dee m$nt/3s$l sonu44/3$rm$l$rl$ $ds/$n )ir eleştirie değil, temeller ve ntemler h$33/nd$ olumlu )ireleştirinin $0/lm$s/n$ gere3sinim v$rd/r. Çün3ü 3esin denesel )ilimler üzerinde3urul$n n$tur$lizmin $nl$ms/z sonu4 4/3$rm$l$r/n/n s$rst/ğ/ )ilimsel )ir 1else1eninol$n$ğ/n$ ol$n in$n/, 3esintisiz )ir şe3ilde 3oru$)ilme3, $n$3 )u oll$ s$ğl$n$)ilir.

+u $z/n/n )irini )lümü )u tür olumlu eleştirilere $r/lm/şt/r.

Ç$ğ/m/z/n 1else1esinde vurgul$n$n nemli dnüm no3t$s/n$ geline, )u 6h$3l/ ol$r$36n$tur$lizme 3$rş/d/r. ($3$t historisizmin et3isinde 3$l$r$3, )ilimsel 1else1e nünden$r/lm$3, dün$ grüşü 1else1esi olun$ girme3 ister grünüor. +u i3i 1else1enin)$ş3$l/ğ/n/n il3e )$3/m/nd$n inelenmesi ve greeli h$3l/l/ğ/ üzerinde3i düşüneler,i3ini )lümde ele $l/n$$3t/r.

N#"$r#lis" Felsefe

F$tur$lizm doğ$n/n 3eş1edilmesinin )ir sonuudur. Boğ$ )ur$d$, z$m$n me3ân )irliğii4inde3i v$rl/ğ/n 3esin doğ$ $s$l$r/n$ gre netilmesi $nl$m/nd$d/r. @d/m $d/mger4e3leştirilen )u ide s$esinde durm$d$n enileri 3urul$n )ir /ğ/n 3esin )ilgilered$$n$n doğ$ )ilimleri, n$tur$lizmin $/lm$s/n$ neden oldu. +un$ )enzer )ir şe3ilde,sonr$l$r/ <t$rihin 3eş1edilmesi< ve eni eni tinsel )ilimlerin 3urulm$s/l$, historisizmort$$ 4/3m/şt/r.

&



5gemen ol$n $nl$/ş $l/ş3$nl/ğ/n$ u$r$3, doğ$ )ilimileri her şei doğ$ ol$r$3, tin)ilimileri de her şei tinsel )ir şe, t$rihsel )ir 3uruluş ol$r$3 grme3, )legrülemeee3 ol$nl$r/ d$ $nl/ş $nl$m$3 eğilimindedirler. +un$ gre n$tur$list,4evremizde doğ$d$n, en )$şt$ d$ 1izi3sel doğ$d$n )$ş3$ )ir şe grmez. H$r ol$n her

şe $ 1izi3seldir, 1izi3sel doğ$n/n )ütünlü3 iliş3ileri i4indedirC $ d$ 0sişi3tirC $m$,$sl/nd$ 0sişi3 ol$n 1izi3sel ol$n/n )ir değiş3eni, 1izi3sel ol$n/n i3ini dereede <0$r$lel )ir$n ol$/d/r<. +ütün v$rl/3 0si3o1izi3 )ir doğ$d$n i)$rettir ve 3esin $s$l$rl$ $4/3 )irşe3ilde netilir. 5ğer 1izi3 doğ$ 0ozitivist $nl$md$ =u ,o&iti0i&m ister KntL(n nturlist<orumun d<ns(n isterse HumeLu <enile<en !esin 0e tutrl( ir e!ilde !urulmu oln ,o&iti0i&m olsunA sensu$list )ir grüşle ren3, ton, do3unm$ v). gi)i duu 3om0le3slerine$r/lm/ş ols$, $ d$ 0sişi3 denen şe, )unl$r/n 3om0le3sleri ve$ )$ş3$ <duuml$rl$<t$m$ml$nm/ş ols$ d$, )u, )izim i4in )u grüşün $sl/n/ değiştirmez. Po0ülerm$ter$lizmden )$şl$$r$3, en eni ol$n duu monizmine, energitizme 3$d$r, $ş/r/tut$rl/ n$tur$lizmin )ütün türlerinde 3$r$3teristi3 ol$n tutum, )ir $nd$n )ilinidoğ$s$ll$şt/rm$3, )un$ )$ğl/ ol$r$3, )ütün i4eri3lerile )ilin4 verilerini doğ$s$l6

l$şt/rm$3t/rC te $nd$n d$ idelerin doğ$s$ll$şt/nlm$s/, )lee de mutl$3 ide$l ol$n/nve norml$r/n/n doğ$s$ll$st/r/lm$s/d/r.

?onunu grüşle, o, 1$r3/nd$ olm$d$n 3endisini de ort$d$n 3$ld/r/or. Tüm ide$liteninrneği ol$r$3 1orm$l m$nt/ğ/ ele $l/rs$3, düşünme $s$l$r/ denen 1orm$l m$nt/3 il3eleri,)ilindiği gi)i, n$tur$lizm t$r$1/nd$n düşünede3i doğ$l $s$l$r ol$r$3 oruml$n/r. +unun,her t$m $nl$md$3i se0ti3 teorinin )er$)erinde getirdiği )ir zelli3 ol$r$3 )ir 4eliş3iii4erdiği, )$ş3$ )ir erde gsterilmişti.=%A F$tur$list değerler teorisi ve ugul$m$s/, )u$r$d$ ethi3 de $n/ şe3ilde 33lü )ir eleştiriden ge4irile)ilirC h$tt$ n$tur$list 0r$tiğin3endisi de. Çün3ü teori3 4eliş3ileri, 3$4/n/lm$z )ir şe3ilde 4eliş3iler =$0$4/3uumsuzlu3l$rA, günel teori3, değer teorisi ve ethi3 4eliş3iler izler. F$tur$listind$vr$n/ş/nd$ ide$list ve nesnel olduğu r$h$tl/3l$ slene)ilir. D, )ilimsel olm$$ )üü34$)$ gsterir. +ilimsel ol$r$3 $3/ll$, h$lis h$3i3$tin, h$lis güzel ve iinin ne olduğu,)unl$r/n genel zlerinin n$s/l )elirleneeği, te3 te3 h$ngi ntemlerle 3$z$n/l$$ğ/)ilgisini elde etme $)$s/ ile doludur. Boğ$ )ilimi ve doğ$ )ilimine d$$n$n 1else1enin)$şl/$ $m$/n$ ul$şt/ğ/n$ in$n/r ve )u )ilinin on$ verdiği )üü3 )ir oş3u ile şimdi<doğ$ )ilimlerine< h$3i3$t ol$n, ii ve güzel ol$n/ ğretme3 i4in ho$l/3 $0m$3 ve0r$ti3 $l$nd$ )ir re1ormu olm$3 i4in ort$$ $t/l/r.

%A K$rş/l$şt/r, )enim og. >ntersuhungen, !. +$nd. !#77

8



($3$t o, teoriler 3ur$n )ir ide$listtirC ister teoriler 3uru0 )unl$r/ temellendirdiğini s$ns/n,isterse en güzel, en ii i4in değerler $ d$ 0r$ti3 norml$r getirsin ve )unl$r/ ğütlesin, )uide$list tutumu )unl$r/n he0sini $ds/r. Y$ni o, v$rs$$r, genelli3le teoriler 3ur$r3en,

nesnel değerler ort$$ $t$r3en, değerlendirmenin )unl$r$ ugun olmuş olm$s/n/, $n/şe3ilde 0r$ti3 3ur$ll$r/n d$ her3esin istemiş ve umuş olm$s/n/ neden v$rs$$r.F$tur$list v$$z eder, mor$lleştirir ve re1orm $0$r.=A ($3$t o, v$$z edileni, t$le0leri,v$rs$/m olm$l$r/, $nl$ml$r/ )$3/m/nd$n $ds/r. @m$ o, @nti3 se0ti3ler gi)i, )irii3 $3l$ugun ol$n/n, $3l/ 6teori3 olduğu gi)i $3siolo9i3 ve 0r$ti3 $3l/ d$6 $ds/m$3 olduğunu$4/3 )ir şe3ilde slemez. 2$tt$ o, )le )ir şei 3endisinden 3esinli3le uz$3 grür.Çeliş3i ond$ $4/3 )ir şe3ilde değildirC onun $3l/ doğ$s$ll$şt/rm$s/nd$ gizli 3$l/r.

+u )$3/md$n t$rt/şm$ onun i4in nesnel ol$r$3 sonu4l$nm/şt/rC isterse 0ozitivizm verel$tivizmde üstün gelen 0r$gm$tizm d$lg$s/, )ir sel gi)i ü3selmei sürdürsün. +udurum, tut$rl/ sonu4 4/3$rm$l$r$ d$$n$n 3$n/tl$r/n ne 3$d$r etersiz olduğunu $4/34$

gsterior. On$rg/l$r 3rleştirirC ve 3im 3i, s$dee deneim olgul$r/n$ )$3$r vedeneim )ilimlerini i4ten ge4erli s$$rs$, deneim $l$n/nd$ )ir doğ$ olgusunun olguol$r$3 4elişi3liği gsterilemeeeğinden, 4elişi3 sonu4l$rd$n o 3$d$r r$h$ts/zolm$$$3t/r. D 3imse )unu <s3ol$sti3< )ir şe ol$r$3 )ir 3en$r$ itee3tir. ($3$t te$nd$n tut$rl/ sonu4 4/3$rm$l$r$ d$$n$n 3$n/tl$m$l$r, onl$r/n /3// güünügrenlerde 3ol$l/3l$ $nl/ş et3iler $0$$3t/r. +u şe3ilde 1else1ei 3esin )ilimseltemellere oturtu0, 3esin )ir )ilim ol$r$3 3urm$3 isteen n$tur$lizmin t$m$men değerdendüşmüş grünmesile, onun ntemlerinin $m$/ d$ değerden düşmüş grünüor.+lee s$dee 0oziti1 )ilimleri 3esin )ilim s$$n ve )ilimsel 1else1enin $n$3 )u)ilimlerle temellendirile)ileeği $g/n düşünesini t$ş/$nl$rd$, )u $m$4 değeriniitirior. +u )ir n$rg/d/r. Kesin )ilim olund$n $r/lm$/ )u üzden isteme3, temelden$nl/ş olur. U$m$n/m/zd$ n$tur$lizmin, doğ$ ve tinsel $l$n/n )ütün s1erlerinde 3esin)ilimsel olm$ il3esini teori ve 0r$ti3te ger4e3leştirme3 i4in gsterdiği 4$)$d$3i ener9iC ve)u şe3ilde 1else1enin v$rl/3 ve değer 0ro)lemlerini de )ilimsel ol$r$3 6 on$ gre <e3z$3tdoğ$ )ilimleri< gi)i6 4zme3 istemesi, onun )ir hizmetidir ve z$m$n/m/zd$3i güünün$s/l temelini oluşturur. Modern -#y#""#2 7eli 7ilim idesinden d#-# 3üçlü2 d#-# #r6ıon$lm#zc#sın# ilerleyen 7ir ide yo"$r .

A 2Z3el ve Dst[$ld )u 3onud$ )ize en ii rne3leri verirler.

#



On$n z#feri ve ilerlemesini -iç7ir 6ey d$rd$r#m#z. Eer4e3ten )ilim 3endi h$3l/$m$4l$r/nd$ 3$0s$//d/rC her şei i4ine $lm$3 $m$/nd$ h$3l/d/r. On$n ide#l ol#r#"#m#ml#nm#sı dü6ünülseydi2 o2 y#nınd# ve üs"ünde -iç7ir o"ori"enin yer #lm#dı8ı#lın endisi ol$rd$. D h$lde 3esin )ilim $l$n/n$, n$tur$lizmin denesel ol$r$3

oruml$d/ğ/ ve )u üzden s$hteleştirdiği )ütün teori3, $3siolo9i3 ve 0r$ti3 ide$ller3uş3usuz girerler.

+ununl$ )er$)er genel 3$n/l$r, eğer onl$r temellendirilmemişse, )ir $ğ/rl/3 t$ş/m$z. @n/ şe3ilde )ir )ilim h$33/nd$3i umutl$r, eğer o, $m$4l$r/n$ gidee3 olu gree3durumd$ değilse, 1$zl$ )ir şe i1$de etmez. D h$lde 1else1enin 3esin )ir )ilim olm$s/idesi, iş$ret edilen ve )ütün z )$3/m/nd$n $n/ ol$n 0ro)lemlerde güünü3$)etmeee3se, onu ger4e3leştirme3 i4in )ütün $4/3 ol$n$3l$r/ gz nünde)ulundurm$3 zorund$/z. Pro)lemlere $4/3l/3 3$z$nd/r$r$3 ve )unl$r/n s$1 $nl$ml$r/nd$derinleşere3, $4/3 ve derin )ir grüşle le ntemlere girişmeliiz 3i, )u ntemler,0ro)lemlerin z $0/l$r/n/n gere3tirdiği, )unl$r$ $deRu$t ntemler olsun. Y$0/l$$3

ol$n )udur. +u, )ilime 3$rş/ $nl/ ve $3ti1 )ir güvenin 3$z$n/lm$s/l$ )irli3te, onunger4e3 )$şl$ng//n$ ul$şm$3 deme3tir. +u )$3/md$n, n$tur$lizmin $r$rl/ ve 3$4/n/lm$zol$n m$nt/3s$l sonu4 4/3$rm$l$rl$ $ds/nm$s/n/n, )ize 0e3 $z $r$r/ do3unur. ($3$t)izim onun temellerine, ntemlerine ve )$ş$r/l$r/n$ 3$rş/ olumlu ve $n/ z$m$nd$il3elere d$$n$n )ir eleştiri $0m$m/zd$ durum )$ş3$d/r. 5leştiri $r/şt/r/0 $4/3l$$r$3,)izi 0ro)lem ol$r$3 4o3 $nl$ml/ ve )ul$n/3 1ormüle edilen 1else1i moti1lerin $s/l $nl$m/n/izlemee zorl$rC d$h$ ii $m$4l$r ve oll$r i4in t$s$vvurl$r u$nd/r/r ve $m$/m/z)$3/m/nd$n $r$rl/ olur. +u $m$4l$, s$v$ş/l$n 1else1enin u3$rd$ )elirtilen 3$r$3teri,$ni )ilinin doğ$s$ll$ştmlm$s/ üzerinde d$h$ $r/nt/l/ )ir şe3ilde dur$$ğ/z. ?zünüettiğimiz se0ti3 sonu4l$r/n d$h$ derin )$ğl$r/, $ş$ğ/d$ 3endiliğinden ort$$ 4/3$$3t/r.He )izim idelerin doğ$s$ll$şt/r/lm$s/n$ uz$n$n i3ini itir$z/m/z, )ütün genişliği ile$nl$ş/l/r )ir h$le gelee3tir.

XXX

+iz eleştirel $n$lizimizi, 1else1e $0$n doğ$ $r$şt/rm$/l$r/n/n d$h$ 4o3 0o0üler ol$ndüşünelerine değil, )ilimselli3 z/rhl$r/ i4inde ort$$ 4/3$n )ilginlerin 1else1esineneltioruz. Ozelli3le de e36z$3t )ilim olm$ düzeine 3esin şe3ilde ul$şt/ğ/n/ s$n$nntem ve disi0line.

7



D )u 3onud$ o 3$d$r güvenlidir 3i, )$ş3$ her türlü 1else1ee u3$rd$n )$3$r. Dnune3z$3t )ilimsel 1else1esi, nes$ns'/n )ul$n/3 doğ$ 1else1esi 3$rş/s/nd$ )ir E$lilei'ningen4 ve gü4lü e3z$3t me3$niği, $ d$ sim$ 3$rş/s/nd$ $voisier'nin e3z$3t 3im$s/gi)idir. +iz, d$h$ s/n/rl/ ol$r$3 3urulmuş d$ ols$, e3z$3t me3$niğin )enzeri ol$r$3 e3z$3t

1else1enin ne olduğunu sors$3, )ize 0si3o1ii3, zelli3le de denesel 0si3olo9igsterilee3tir. Ole 3i, 3imse onun 3esin )ilimselli3 düzei 3onusund$ t$rt/şm$$0$m$z. *şte )u 4o3 $r$n$n ve en sonund$ ger4e3leşen )ilim, e3z$3t )ilimsel0si3olo9idir. M$nt/3 ve )ilgi teorisi, esteti3, ethi3 ve 0ed$go9i, onun s$esinde )ilimseltemellerini )ulmuşl$r ve )üü3 )ir g$retle 3endilerini denesel ol$r$3 eniden3urm$3t$d/rl$r. +und$n )$ş3$, 3esin )ir )ilim ol$n 0si3olo9i, 3uş3usuz )ütün tinsel)ilimlerin, h$tt$ met$1iziğin temelini oluşturur. ($3$t doğ$l 3i, )u eğlenen )ir temeldeğildir. Çün3ü 1izi3 doğ$ )ilimi de, )u en genel ger4e3li3 teorisine temel olm$d$ $n/l4üde 0$ s$hi)idir.

+un$ 3$rş/ itir$zl$r/m/z şunl$rd/r: One $z//3 düşünülürse, )ir ol$ )ilimi ol$r$3

0si3olo9i, 1else1enin norml$r 3om$n/n s$1 il3eleri ile uğr$ş$n disi0linlerine, $ni s$1m$nt/ğ$, s$1 değerler teorisine, 0r$ti3 1else1ee temel olm$$ ugun değildir. B$h$ 4o3$4/3l$m$ $0m$$ gere3 grmüoruz. +unun )izi u3$rd$ szü edilen se0ti3 4eliş3ileregtüreeği $4/3t/r. +ilgi teorisine geline, onu, s$1 t+esis uni0erslis $nl$m/nd$3i s$1m$nt/3t$n $/rd/ğ/m/z i4in ='n!' mnt((n ilme ile ilgisi <o!tur A, e0istemolo9i30si3olo9izm ve 1izisizme 3$rş/ slenee3 )$z/ şeler v$rd/r. Limdi )unl$r/ grelim.

2er doğ$ )ilimi h$re3et no3t$l$r/nd$ n$ivdir. @r$şt/r$$ğ/ doğ$, s$de )ir şe3ilde3$rş/s/nd$d/r. Fesnelerin v$rl/ğ/ 3uş3u gtürmez. ?onsuz me3ân i4inde dur$n, devinen,değişen nesneler v$rd/r ve de sonsuz z$m$nd$, z$m$n$ )$ğl/d/rl$r. +iz onl$r/ $lg/l$r/z,deneimden gelen $rg/l$r h$linde )etimleriz. @0$4/3 ol$n )u verileri, o)9e3ti1 ge4erliğiol$n 3esin )ilimsel )ir şe3ilde )ilme3, doğ$ )iliminin< $m$/d/r. @n/ şe, d$h$genişlemiş $nl$md$, 0si3o1izi3 $nl$md$3i doğ$, onu $r$şt/r$n )ilimler, $ni zelli3le0si3olo9i i4in de ge4erlidir. Psişi3 ol$n 3endi )$ş/n$ )ir dün$ değildir. +ir )en ol$r$3, $d$ )enin $ş$nt/s/ ol$r$3 =#!t o! ! nlmd olm! '&ereA verilmiştir. Hedeneimlerin gsterdiği gi)i, )elli )ir nesnee, )eden denen 1izi3 )ir nesnee )$ğl/d/r.+u d$ $0$4/3 verilmiş ol$n )ir şedir. Psi3olo9inin grevi, )u 0isişi3 ol$n/n, 3i )u,0si3o1izi3 doğ$l )$ğl/l/3l$r i4inde )ulun$n $0$4/3 verilmiş )ir şedir, )ilimsel ol$r$3$r$şt/r/lm$s/, o)9e3ti1 ge4erliği ol$n )ir şe3ilde )elirlenmesiC oluşumu ve değişmesi,doğm$s/ ve o3 olm$s/nd$3i $s$l$r/n )ulunm$s/d/r.

!



Psi3olo9i3 ol$n her determin$son, )u ger4e3ten dol$/, 0si3o1izi3tirC $ni o geniş$nl$md$ =undn sonr +e, u nlmd !ulln.(& A, ond$ hi4)ir z$m$n e3si3olm$$n )ir 1izi3sel ort$3 $nl$m/ d$ )irli3te t$ş/r: 2$tt$ 0si3olo9inin 6denesel )ir )ilimol$r$36 s/r1 )ilin4 ol$l$r/n/ gz $rd/ ettiği, d$r $nl$md$ 0si3o1izi3 )$ğl/l/3t$n szetmediği erde )ile, )u ol$l$r doğ$l ol$l$r ol$r$3 düşünülürC $ni onl$r/n ins$n $ d$

h$v$n )edenine )$ğl/l/ğ/, 3endiliğinden ve neden )ilinen )ir şe ol$r$3, ins$n veh$v$n )ilinile ilgili ol$r$3 grülür. Psi3olo9i3 ol$n/n doğ$ ile iliş3isinin 3esilmesi, onuno)9e3ti1 z$m$n$ )$ğl/ ol$r$3 )elirlene)ilir doğ$s$l 3$r$3terini, 3/s$$ 0sişi3 olguuort$d$n 3$ld/r/r. D h$lde şunu s$0t$m$l//z: %er @siolo&i y#r3ı2 fizi do8#nın #7$ledilmesini endi içinde "#6ır 7$2 is"er if#de edilmi6 ols$n2 is"erse olm#sın.

+unun sonuu ol$r$3 şu düşüne $d/nl/3 3$z$n/r: 5ğer 1izi3 doğ$ )iliminin zel$nl$md$ )ir 1else1e ol$m$$$ğ/, $sl$ ve hi4)ir şe3ilde 1else1ee temel hizmetigremeeeği, s$dee d$h$ ne3i 1else1enin temelleri üzerinde met$1izi3 $m$4l/ 1else1ideğerlendirmeler $0/l$)ileeği h$33/nd$ $4/3 3$n/tl$r v$rs$, )u tür )ütün 3$n/tl$r/n0si3olo9ie de ugul$n$)ilmesi gere3ir.

+u tür 3$n/tl$r hi4 de e3si3 değildir.

?$dee, doğ$ )iliminin u3$rd$ slendiği gi)i, doğ$/ verilmiş ol$r$3 grmesinde3i<n$ivli3< $n/ms$n/rs$, )u )ile eterlidir. Bene)ilir 3i, n$ivli3 $det$ lümsüzdür ve rneğinher işte, $l/n deneime d$$n/l$n her erde inelenir, 6en sonund$ )ütün denesel)ilim ntemleri el)ette deneime d$$n/r. Boğ$ )ilimleri 3endi türü i4inde 4o3eleştireldir. Te3 te3 deneimler, )unl$r 0e3 4o3 d$ ols$, onun i4in 4o3 $z ge4erlidir.Beneimlerin ntemsel düzenlenmeleri ve )$ğl$nt/l$r/nd$, deneim ve düşünmenin3esin m$nt/3s$l 3ur$ll$r$ gre 3$rş/l/3l/ işe 3$r/şm$s/l$, ge4erli ve ge4ersiz deneimler)ir)irinden $r/l/r: her deneime )ir ge4erlili3 düzei verilir ve )lee s$dee o)9e3ti1ge4erliliği ol$n )ilgi ile 4$l/ş/l/r ve )und$n doğ$ )ilgisi ort$$ 4/3$r. ($3$t doğ$ )ilimlerii4inde 3$ld/ğ/m/z ve onun t$vr/ ile düşündüğümüz süree, )u tür deneim eleştirisi )izene 3$d$r douruu gelirse gelsin, tümden )$ş3$ türlü ol$n )ir deneim eleştirisi ol$n$ğ/d$h$ v$rd/r 3i, )u 3$4/n/lm$z )ir şe3ilde, genel ol$r$3 )ütün deneim ve dene )ilimseldüşüne h$33/nd$ soru sor$r.

Beneim, )ir )ilin4 ol$/ ol$r$3, )ir nesnei n$s/l vere)ilirC n$s/l on$ ugun gele)ilirNBeneimler )ir)irini n$s/l 3$rş/l/3l/ düzelte)ilir, $ d$ doğrul$$)ilir ve s$dee sü)9e3ti1olm$3l$ 3$lm$$)ilirN

%



Beneim m$nt/ğ/ )ilininin oun 3ur$ll$r/, n$s/l o)9e3ti1 ge4erli ol$)ilir ve 3endi )$ş/n$v$r ol$n dün$ h$33/nd$ ge4erli )ir şe slee)ilirN +ilin4te3i oun 3ur$ll$r/, nedennesnelerle ilgilidirN F$s/l olur d$ doğ$ )ilimleri, 3endi )$ş/n$ v$rol$n doğ$ i4in ort$$3oduğu ve )ildiğini s$nd/ğ/ her şede, her $d/md$ ve her3es i4in $nl$ş/l/r ve ge4erli

olm$3 zorund$d/r 6)ilin4 sü)9e3ti1 ol$r$3 $3$r ve onun 3$rş/s/nd$ 3endi )$ş/n$ )ir v$rl/3durur3en6N +ütün )u sorul$r, düşüne onl$r$ iddi )ir şe3ilde neldiğinde, )ilmeelerh$lini $l/rl$r. +ilindiği gi)i, )ilgi teorisi )u tür sorul$r/ $n/tl$m$3 isteen )ir disi0lindir.+üü3 $r$şt/r//l$r )u sorul$r$ neldi3leri ve 3$1$ ordu3l$r/ h$lde, )ilimsel ol$r$3her3esin 3$t/ld/ğ/ $4/3 ve 3esin $n/tl$r$ v$r/l$m$m/şt/r.

+ilgi teorisinin <doğ$ )ilimlerine< d$$nm$s/n/n, $n/ şe3ilde 0si3olo9ie d$$nm$s/n/n)ir $nl$ms/zl/3 ol$$ğ/n/n grülmesi i4in, )ilgi teorisi 0ro)lem$tiğinin düzeini 3orum$d$iddi )ir tut$rl/l/3 gere3lidir. =Aimdi<e !dr!i 't'n ilgi teorileri G<le ir tutrl(l(!tn<o!sundulr A. Boğ$ )ilimlerinin i4erdiği, 6onl$rd$n )$şt$n6)eri $r/lm$$n6 )u türden0ro)lemlerin, doğ$ )ilimleri t$r$1/nd$n 4zülmesini )e3leme3, $ d$ )le )ir 4züm i4in

)ir nül 3$z$n/l$)ileeğini s$nm$3, 4eliş3i 4em)eri i4inde dnü0 dol$şm$3 deme3tir.

Lu d$ $4/3t/r 3i, doğ$ h$33/nd$ )ilimsel olduğu gi)i, )ilim nesi ileri sürülen )ütüns$vl$r, $nl$m )irliğini 3orum$3 isteen )ir )ilgi teorisinde, il3e )$3/m/nd$n d/ş$rd$)/r$3/lm$3 zorund$d/rC )u şe3ilde de şelerin v$roluşl$r/ ile ilgili ol$n, z$m$n, me3ân,nedenselliği i4eren 3$)uller t$ş/$n )ütün i1$deler de d/şl$nm$l/d/r. +u d/şl$m$,$r$şt/rm$ $0$n ins$n/n ve onun 0sişi3 etene3lerinin v$roluşu h$33/nd$3i 3$)ullere3$d$r uz$n/r.

+und$n )$ş3$, eğer )ilgi teorisi, )ilin4 ve v$rl/3 $r$s/nd$3i iliş3i 0ro)lemini $r$şt/rm$3istiors$, o $n$3 v$rl/ğ/ )ilinin )ir 3orrel$t/ ol$r$3 gz nünde )ulundur$)ilir, onu)ilin4sel )ir s$n/ ol$r$3 =gemeintesA: $lg/l$n$n )ir şe ol$r$3 $l$)ilir. D z$m$n grülür 3i,$r$şt/rm$, )ilinin zü h$33/nd$ )ilimsel )ir )ilgi edinmee nelme3 zorund$d/r. @r$şt/rm$, )ilinin )ir)irinden $r/l$)ilen şe3illerinde )ilinin 3endisinin zünün ne<olduğu<, $n/ z$m$nd$ ne <$nl$m t$ş/d/ğ/<n$ nelmelidir. @n/ şe3ilde )ilin4şe3illerinin 6zlerine ugun ol$r$36 t$rzl$r/n$ gre, $ni onl$r/n )$zen $4/3, )$zen)ul$n/3, )$zen şimdide, )$zen ge4mişte, )$zen iş$retlerle, )$zen imgelerle, s$de )irşe3ilde $ d$ düşüne olul$, )$zen di33$tin şu $ d$ )u modusl$r/ ile s$/s/zşe3illerde3i t$rzl$r/n$ gre ort$$ 4/3$n o)9eli3 s$n/s/n/n, erine gre <ge4erli<, <ger4e3<)ir v$rl/3 <gsterdiği< $r$şt/r/lm$l/d/r.



@3l/ )$ş/nd$ )ir 3onuşm$n/n her o)9esi, )ilim nesi ve sonr$s/nd$, )ilginin o)9esiol$$3 her nesne türü, 3endisini )ilgide $ni )ilin4te gstermeliC )ilgi $nl$m/n$ ugunol$r$3 verilmiş )ir h$le getirilmelidir. +ütün )ilin4 türleri, )ilgi $d/ $lt/nd$ teleolo9i3dene)ilee3 )ir şe3ilde düzenlendi3leri gi)i, $ni 4eşitli nesne 3$tegorilerine gregru0l$nd/3l$r/ şe3ilde 6onl$r/n )ilgi işlevlerine ugun ol$r$36, 3endi zleri $r$s/nd$3i

iliş3ileri ve onl$rl$ ilgili ol$n verilmişli3 )ilini 1orml$r/ ile iliş3ileri i4inde inelene)ilmelidir.+lee )ütün )ilgi $3tl$n i4in ileri sürülen ge4erlili3 sorusunun $nl$m/ $nl$ş/lm$l/,temellendirilmiş ge4erliliğin zü ve ide$l ol$r$3 temellendirile)ilme, $ d$ ge4erlili3,t$m$mile $4/3l/3 3$z$n$)ilmelidirC hem de )ütün )ilgi )$s$m$3l$r/ i4in ve en üstte de)ilimsel )ilgi i4in.

+unun $nl$m/ şudur: nesne olm$ ve 3endisini v$rl/3 ol$r$3, )le )ir v$rl/3 ol$r$3, )ilgişe3linde gsterme, işte )u, s/r1 )ilinin 3endisinde, $4/3 se4i3 ve $rt/3s/z $nl$ş/l/r )irşedir. +unun i4in )ilinin )ütününün inelenmesi gere3ir. Çün3ü onun her türlü)i4imleri, ol$n$ğ/ ol$n )ilgi işlevleri ol$r$3 ort$$ 4/3$r. ($3$t her )ilinin <)ir şein)ilini< olm$s/ )$3/m/nd$n, )ilinin zünün inelenmesi =u in.elemenin ilgisi ilgi

teorisinin 0e ilin rt(rmlr(n(n ilgisinden t'm'<le !d(r A, onun veriliş t$rz/n$nelme3 ve )un$ ugun işlemlerle onun zi4eriğinin <$d/nl$nm$s/< deme3tir. +ur$d$3it$v/r, )ilin4 türleri ve )unl$r/n zünün $r$şt/r/lm$s/ olm$s$ )ile, $d/nl$nm$ ntemi,s$nm$ ve verilme t$rzl$r/ üzerinde3i re1le3siond$n o3sun ol$m$z. +unun tersinde,)ilinin zünün $n$lizinde, nesne olm$n/n )ütün temel türlerinin $d/nl$t/lm$s/nd$n3$4/n/l$m$z ve )irli3te ort$$ 4/3$r. Boğ$l ol$r$3, )ilgi teorisi de )unu $0$r.\ D,grevini )u 3$rş/l/3l/ iliş3inin $r$şt/r/lm$s/ ol$r$3 grür. +u nedenle, )ütün )u tür$r$şt/rm$l$r/, )ir)irinden greeli $r/ls$l$r d$, 1enomenolo9i3)$şl/ğ/ $lt/nd$ to0luoruz.

+iz )ur$d$, 4$ğd$şl$r/m/z/n geniş 3$0s$m/ h$33/nd$ henüz )ilgi s$hi)i olm$d/3l$r/ )ir)ilim 3$rş/s/nd$/z. Eer4i )u )ilin4 h$33/nd$ )ir )ilimdir, 1$3$t 0si3olo9i değildir. +u )ilim,)ilinin 1enomenolo9isidir ve )ilinin doğ$)ilimsel )iliminin 3$rş/s/nd$d/r. +ur$d$r$stl$nt/s$l )ir 4i1t$nl$ml/l/3 sz 3onusu ol$m$$$ğ/n$ gre, 0si3olo9i ile1enomenolo9inin, her i3isi de, <t$v/rl$r/< )$ş3$ )$ş3$ ols$ d$, )ilin4le uğr$şt/3l$r/nd$n,4o3 $3/n )ir iliş3i i4inde )ulunm$l$r/ d$h$ )$şt$n )eri )e3lenir. +ununl$ sleme3istediğimiz şe, 0si3olo9inin <denesel )ilin4le< uğr$şt/ğ/, deneim t$vr/nd$n 3$l3t/ğ/,)ilinin doğ$l iliş3iler i4inde3i v$roluşunu inelediği, )un$ 3$rş/l/3 1enomenolo9inin <s$1V)ilin4le uğr$şt/ğ/, $ni onu 1enomenolo9i3 )ir t$v/rl$ ele $ld/ğ/d/r.



+u doğrus$, )und$n h$3i3$ti zedelemeden şu sonu4 4/3$r: (izi3 doğ$ )ilimleri ne3$d$r 1else1e değilse, 0si3olo9i de o 3$d$r değildir ve ol$m$z. Y$ln/z o, 1enomenolo9ie61enomenolo9inin ort$m/ gi)i6 4o3 temelli nedenlerden dol$/ d$h$ $3/nd/r ve onun3$deri ile 3enetlenmiş )ir durumd$ olm$3 zorund$d/r. Lu 3endisini 0eşinen gsterior 3i,her 0si3olo9i3 )ilgi teorisi, )ilgi teorisinin $s/l 0ro)lem$tiğini grmeere3, )ir)irine $3/n

olduğu s$n/l$n s$1 )ilin4le denesel )ilini )ir)irine 3$r/şt/rm$$ 3ur)$n gidior. Y$ d$$n/ $nl$md$, o s$1 )ilini <doğ$s$ll$şt/r/or<.

+u $sl/nd$ )enim grüşümdür ve $ş$ğ/d$ $4/3l$n$$3t/r.

Yu3$rd$ genel ol$r$3 do3unul$n 0si3olo9i ile 1else1enin $3/n $3r$)$l/ğ/, modern e3z$3t0si3olo9i i4in 4o3 $z ge4erlidir. Çün3ü )u )ilim 1else1ee ol$)ildiğine $)$n/d/r. ($3$t)u 0si3olo9i, denesel ntemler 3ull$nd/ğ/ i4in, 3endisini )irii3 )ilimsel 0si3olo9i ol$r$3grüor ve <m$s$)$ş/ 0si3olo9isini< $ş$ğ/l/or. @m$ )en onun 0si3olo9i, $s/l $nl$m/nd$0si3olo9i )ilimi olduğu 3$n/s/n/, sonu4l$n 4o3 $ğ/r ol$n )ir $nl/şl/3 ol$r$3 $4/3l$$$ğ/m.+u 0si3olo9inin temel 4izgisi, )ilinin her türlü s$1 ve doğrud$n $n$lizini 6$ni imm$nent

)$3/ş/n türlü ol$s/ nlerinde 3endisini gsteren verilişlerin sistem$ti3 )ir şe3ilde $0/l$n<$n$liz< ve <)etimlenmesini<6)ir 3en$r$ itme3tir. D, )unun erine, 0si3olo9i3 $ d$0si3olo9i i4in nemli ol$n olgul$r/n, )le )ir )ilin4 $n$lizi $0/lm$d/ğ/nd$n, $n$3üzesel )ir $nl$m t$ş/$n s$0t$nm$l$r/ ile uğr$ş/r. Dnl$r/n 0si3o1izi3 düzenlerinins$0t$nm$s/nd$ 3$)$ s/n/1 3$vr$ml$r/l$ etinir. Orneğin, $lg/, h$$li grü, i1$de, hes$0ve $nl/ş hes$0, )üü3lü3 t$hmini, t$n/m$, )e3leme, s$3l$m$, unutm$ v). gi)i. ($3$tonun 3ull$nd/ğ/ )u 3$vr$ml$r, soru sorduğu ve on$ $4/3 ol$n s$0t$m$l$r/ s/n/rl$r.

?os$l ist$tistiğin $s/l sos$l )ilimle iliş3isi n$s/ls$, denesel 0si3olo9inin $s/l 0si3olo9i ileiliş3isinin de le olduğu slene)ilir. +le )ir ist$tisti3, değerli olgul$r to0l$r, onl$rd$değerli düzenler 3eş1ederC 1$3$t 4o3 dol$l/ )ir şe3ilde. +unl$r/n t$m )ir $nl$/şl$ h$3i3i$4/3l$nm$s/n/, $n$3 $s/l sos$l )ilim $0$)ilir. Y$ni sosolo9i3 1enomenleri doğrud$nveri h$line getiren ve onl$r/n züne gre $r$şt/rm$ $0$n )ir sosolo9i. @n/ şe3ildedenesel 0si3olo9i de değerli 0si3o1izi3 olgul$r/ ve onl$r/n düzenini s$0t$$n )irntemdir.

"



($3$t o, sistem$ti3 )ir $r$şt/rm$, 0sişi3 ol$n/n imm$nent )ir $r$şt/rm$s/n/ $0$n )ilin4)ilimi olm$3s/z/n, her türlü derinlemesine $nl$m$ ol$n$ğ/ ve son )ir )ilimseldeğerlendirme ol$n$ğ/nd$n o3sundur.

53z$3t 0si3olo9i, 4$l/şm$l$r/nd$ )üü3 )ir e3si3li3 olduğunun 1$r3/nd$ değildir. D,

intros0e3sion ntemine ne 3$d$r 3$rş/ 3o$r, )u e3si3liği deneim ntemi ile $şm$3i4in ne 3$d$r )üü3 4$)$ gsterirse, o l4üde )u e3si3liğin )ilininde ol$m/or. ($3$tgere3li ol$n, )ir ntemin etersizliğinin $nl$ş/lm$s/d/r 3i, gsterileeği gi)i, )unun )uoll$ )$ş$r/lm$s/ sz 3onusu ol$m$z. Konul$r/n, $ni 0sişi3 ol$n/n zorl$m$s/ le)üü3tür 3i, ine de $r$d$ )ir )ilin4 $n$lizlerinin $0/lm$m$s/n$ ol$n$3 olmuor. +u$n$lizler 3ur$l ol$r$3 1enomenolo9i3 n$ivli3le $0/ld/ğ/nd$n, )unl$rl$, )u 0si3olo9inine3z$3tl/ğ$ 3$rş/ gsterdiği ve )$z/ $l$nl$rd$ =mlr( +!!(nd!i ildirilerindeA )$ş$r/l/olduğu 3uş3u gtürmez iddiet, g$ri0 )ir 3$rş/tl/3 gsterior. +unl$r sü)9e3ti1 duus$lgrünüşlerin denesel s$0t$nm$l$r/ ile ilgilidir. +unl$r/n )etimlenmesi ve gsterilmesi,t/03/ <o)9e3ti1< grünüşlerde olduğu gi)i $0/l/r, $ni $s/l )ilin4 s1eri ile ilgili 3$vr$m ve$4/3l$nm$l$r/ $0/lm$d$n. +und$n )$ş3$, s$0t$m$l$r/n $s/l 0sişi3 ol$n/n 3$)$$

s/n/rl$nm/ş s/n/1l$nd/r/lm$s/nd$ d$ durum $n/d/r. +u s$0t$m$l$r, derin )ilin4$n$lizlerine )$şvurulm$d$n eterli grülürler. +unl$r/n $s/l 0si3olo9i3 $nl$ml$r/n/n$r$şt/r/lm$s/ $0/lm$z.

@r$ s/r$ $0/l$n $n$lizlerde 33ten60si3olo9i3 ol$n/n er $lm$m$s/n/n nedeni, )ur$d$$0/l$$3 4$l/şm$n/n $nl$m ve nteminin, s$1 sistem$ti3 )ir 1enomenolo9iigere3tirmesi ve ntemde deneimsiz ol$nl$r/n, 4o3 zengin ol$n )ilin4 1$r3l/l/3l$r/n/,)ir)irinden $/rm$d$n, )ir)irine 3$tm$l$r/d/r. Modern e3z$3t 0si3olo9i, 3endisini ntem)$3/m/nd$n et3in ve 3esin )ilimsel s$d/ğ/ i4in, ger4e3te )ilimselli3ten o3sundur. D,0si3o1izi3 düzenlili3te ort$$ 4/3$n 0sişi3 ol$n/n $nl$m/n/ $r$d/ğ/, $ni ger4e3 0si3olo9i3)ir $nl$/ş$ ul$şm$3 istediği erde, her $nd$3i 0sişi3 ol$n/n $4/3l$nm$m/şt$s$vvurl$r/n/n etersizliği üzünden, d$h$ derine giden )ilgi 4$)$s/nd$, $n$3 )ul$n/30ro)lemlere ve )unun sonuu ol$r$3 d$ s$dee grünüşte 3$l$n, h$3i3i olm$$nsonu4l$r$ v$r/r. ?ü9eler $r$s/ olgu )$ğl/l/3l$r/n/n s$0t$nm$s/nd$ denesel ntemlerdenv$zge4ilemez. ($3$t denein )$ş$r$m$$$ğ/ )ir şein, )ilinin 3endisinin $n$lizinin,)und$n ne gelmesi gere3ir.

?tum0 ve i00s gi)i ender 0si3ologl$r ve onl$r$ $3/n ol$nl$r, denesel 0si3olo9inin )ue3siğini grdüler ve )üü3 $nl$md$ 4/ğ/r $4$n +rent$no'nun te03isini değerlendirmei)ildiler.

-



Dnun )$şl$tt/ğ/, intension$l $ş$nt/l$r/n $n$liti3 )etimlenmesini $0$n $r$şt/rm$l$rl$4$)$ gstermei sürdürdüler. +unl$r, 1$n$ti3 deneiler t$r$1/nd$n $ t$m ol$r$3 3$)uledilmedi, $ d$ dene de $0m/şl$rs$, s$dee )u $nl$r/ değerlendirildi. He onl$rd$im$ s3ol$sti3 olm$3l$ su4l$nd/, onl$rl$ s$v$ş/ld/. Eelee3 3uş$3l$r, herh$lde,

imm$nent $l$n/n il3 3ez $0/l$n iddi ve )irii3 ol$n$3l/ imm$nent $n$lizinin, $ d$ )izimd$h$ ii )ir grüşle slediğimiz gi)i, z $n$lizi $r$şt/rm$l$r/n/n, s3ol$sti3 $rg/s/ ile )ir3en$r$ irile)ilmesini h$retle 3$rş/l$$$3l$rd/r. +unun nedeni şund$n )$ş3$ )ir şedeğildir: +u tür $r$şt/rm$l$r, doğ$l ol$r$3, 0sişi3 ol$nl$ ilgili günlü3 dilde3i szü3lerdenh$re3et ederler. +unl$r 1enomenin $r$n$n $nl$m/n/ dile getirme3 i4in )ul$n/3 ve 4o3$nl$ml/d/rl$r. Kuş3usuz sol#s"i on"olo&izm de dil ile 4$l/ş/r Dununl 't'n s!olsti!rt(rmlr(n ontoloi! olduunu sG<leme! istemi<oru& A, 1$3$t o, olgul$r h$33/nd$ )ilgielde ettiğini s$n$r$3, szü3 $nl$ml$r/nd$n $n$liti3 $rg/l$r 4/3$rtm$d$ 3endisini3$)eder. (enomenolo9i3 $n$liz $0$n 3imse, 3$vr$ml$r/n szü3lerinden hi4)ir $rg/4/3$rtm$z. Bilin ilgili szüğü ile $nl$nd/rd/ğ/ 1enomenin i4ine )$3$r, $ d$ denein3$vr$ml$r/n/n m$tem$ti3 v). gi)i 3$vr$ml$rl$ 4o3 $4/3 )ir grüşünün ger4e3leştiği

1enomenlerde derinleşir. +u üzden o s3ol$sti3le d$mg$l$nm$l/ m/d/rN

;zerinde düşünülmesi gere3en no3t$ şudur: ?siolo&i için de fenomenolo&i için de7irinci derecede #r#6"ırm# o7&esi ol#n 7ü"ün @si6i 6eyler2 e8er onl#r 7ü"ünsom$"l$8$ ile ele #lınırs#2 #z y# d# ço #rm#6ı 7ir ,7ir 6eyin 7ilinci, #r#"erini"#6ırl#r . <Bir e<in ilin.inde<, o şein )ir /ğ/n 3$rm$3$r/ş/3 )i4imleri v$rd/r. @r$şt/rm$n/n )$şl$ng//nd$, 3endi $nl$/ş/n$ ve o)9e3ti1 )etimlemee $r$$)ilee3)ütün i1$deler $3/ş3$n ve 4o3 $nl$ml/d/r. +u )$3/md$n doğ$l 3i, il3 $0/l$$3 şe,hemen grülen 3$)$ 4o3 $nl$ml/l/ğ/ $4/3 )ir h$le getirme3tir. +ilimsel dilin 3esin şe3ildes$0t$nm$s/ i4in, 1enomenin t$m )ir $n$lizinin $0/lm$s/, )ir n3oşul ol$r$3 gere3lidir6)u, uz$3 )ir gelee3te ger4e3leşe)ilee3 )ir $m$4t/r6 ve )un$ ul$ş/lm$d/ğ/ süree,d/şt$n )$3/ld/ğ/nd$, $r$şt/rm$n/n ilerlemesi, oldu34$ geniş )ir 4evrede, d$h$ ne$0/l$n $nl$ml/l/3l$r/n gsterilmesi şe3linde olu0 )iter. +und$n 3$4/ml$m$$$ğ/ $4/3t/r.Çün3ü )unun 33leri, şein doğ$s/nd$d/r. Limdi 0si3olo9inin e3z$3tl/3 ve )ilimselli3)e34ilerinin, <s/r1 3elimeili3<, s/r1 <gr$merili3< ve <s3ol$sti3< $n$lizden sz edişlerinde3i$nl$/ş/n derinliği ve 3ü4ültüü t$v/rl$r/ h$33/nd$ $rg/$ v$r/ls/n.

&



?3ol$stiğe 3$rş/ gü4lü te03ilerin doğduğu 4$ğd$, s$v$ş 4$ğr/s/ şledi: Bo6 s!zcü#n#lizlerine @#ydos. eylerin endisini sor3$l#m#lıyız. ?zü3lerimize )irii3 $nl$mve $3l$ ugun h$3l/l/3 s$ğl$$$3 ol$n deneime ve grüe dnelim. Ço3 doğruQ ($3$t

şelerin 3endileri nedirN Psi3olo9ide 3endisine dnmemiz gere3en deneim nedirNLeler, dene s/r$s/nd$ sorgul$d/ğ/m/z dene3lerin i1$deleri midirN Dnl$r/n ir$delerininoruml$nm$s/ m/ 0sişi3 <deneim<dirN Beneilerin 3endileri, )unl$r/n $n$3 i3inildeneim olduğunu sleee3lerdir. +irinil ol$n deneğin 3endisidir. Benei $0$n,oruml$$n 0si3ologun 3endisinin de, d$h$ ne3i 3endinde $lg/l$m$l$r/ onl$r$ gre,onl$r/n 3endilerine gre nedenlerden dol$/, )ir 3endinde ineleme değildir.Beneimiler, 3endinde inelemenin ve )un$ )$ğl/ ol$r$3 s$dee m$s$)$ş/nd$ $0/l$n0si3olo9inin )üü3 eleştiriileri ol$r$3, şunu sleme3ten 4o3 )üü3 gurur du$rl$r:Benesel ntemler le geliştirilmiştir 3i, o, doğrud$n deneimin s$dee <r$stl$nt/s$lol$n, )e3lenmeen, nietlenilmeen deneim< 1orml$r/nd$n $r$rl$n/rC=A $d/ 3tüe4/3m/ş ol$n 3endinde inelemei, tümüle d/ş$rd$ )/r$3/r. +ur$d$ )ir $nd$n 64o3

$)$rt/ld/ğ/ di33$te $l/nm$zs$6 3uş3usuz ii )ir şe, te $nd$n, )$n$ le gelior 3i,0si3olo9inin il3e )$3/m/nd$n )ir $n/lg/s/ dile gelior. Y$)$n/l$r/n deneimlerini3endinde du$r$3 $nl$m/n/n $n$lizi ve $n/ şe3ilde 3endinde gzlenmemiş $ş$nt/l$r/n$n$lizi ile 1izi3 doğ$ )iliminin deneim $n$lizini 6doğrud$n olm$s$ d$6 $n/ )$s$m$ğ/3ouor. He in$n/or 3i, 0sişi3 ol$n/n deneim )ilimi, 1izi3sel doğ$ )iliminin 1izi3 $l$n/n/ndeneime d$$n$n )ir )ilimi olm$s/l$ $n/ $nl$m$ gelme3tedir. D, n$iv deneimlerin=unlr ister gG&lemlenmi ister gG&lemlenmemi olsunlr ilin.in !t'el imdisindeulunsunlr < d n(msm 0e irli!te du<m olsunlr A, )ilimsel $nl$md$ deneimlerolm$s/ i4in, neden )$z/ )ilin4 $n$lizlerinin $0/lm$s/ gere3tiğini, )ur$d$3i 3endine h$szelliği gremior.

+iz şimdi )unu $4/3l$m$$ 4$l/ş$l/m:

Psi3ologl$r )ütün 0si3olo9i3 )ilgilerini deneime )or4lu oldu3l$r/n/ s$n/orl$r, $ni n$iv$n/ms$m$l$r/n $ d$ $n/ms$m$$ d$$n$n )irli3te dum$n/n, deneim sonu4l$r/ i4indenesel ntem s$n$t/n/n temelleri ol$)ileeğine in$n/orl$r. F$iv deneim verilerinin)etimlenmesi ve )unl$rl$ elele ürüen imm$nent $n$lizlerin 3$vr$ml$rl$ dilegetirilmesinde, 3$vr$ml$r sisteminin )ilimsel değeri, )und$n sonr$3i )ütün ntemli$d/ml$r/ et3iler. +unl$r doğ$ $l$n/nd$3i )ütün $r$şt/rm$l$rd$ denesel sorgul$m$ ventemlerde, $rt/3 hi4 do3unulm$d$n 3$l/rC )lee sonu4l$r$ gidilir, $ni $m$4l$n$n)ilimsel deneim $rg/l$r/n$.

A +unun i4in, untd'un ogi3 !!% !&7 3$rş/l$şt/r.

8



($3$t onl$r/n )ilimselli3 değeri )$şt$n )eri v$r olmuş ol$m$z. +u değer, deneğin )ir$r$$ getirilen deneimlerinden, denei netenin 3endisinden de 3$n$3l$n$m$z. +udeğer, deneimle s$0t$n$nl$rd$n m$nt/3s$l ol$r$3 $sl$ 4/3$r/l$m$z. *şte 1enomenolo9i3

z $n$lizinin eri )ur$s/d/r. +u, n$tur$list 0si3ologl$r$ ne 3$d$r sevimsiz grünürsegrünsün, denesel $n$lizden d$h$ nemsiz değildir ve ol$m$z.

o3e'd$n )eri ve )ugün hâlâ, her 3$vr$m$ d$$n$n t$s$vvurun d$h$ ne3ideneimlerden <33lendiği< h$33/nd$3i denesel )ilinin gelişme t$rihinden gelen 3$n/=<ni ,si!oloi de unu Gn!oul gGr'r A, )$m)$ş3$ 3$n/l$rl$ 3$r/şt/r/l/r. Y$ni her 3$vr$m/nge4erliliğinin temelini, rneğin )etimleen $rg/l$rd$, deneimden $ld/ğ/ 3$n/s/ ile3$r/şt/r/l/r. +unun $nl$m/ şudur: Dnl$r ge4erlili3lerini, ze ugun olm$ $ d$olm$m$l$r/n/, te3 te3 h$llere ugul$nm$ h$3l/l/3l$r/n/, s$dee ger4e3 $lg/l$m$ ve$n/ms$m$ olm$l$r/nd$n $l/rl$r. Al3ıl#m#2 #nıms#m#2 -#y#l $rm#2 if#de e"me v793i7i elimeleri 7e"imleyere $ll#nırız. +le 3elimelerde, )ir te3inde )ile, ne 3$d$r d$

zengin imm$nent ğeler v$rd/r. +izim )etimlenene <3$vr$$r$3< so3tuğumuz )u ğeler,ond$ $n$liti3 ol$r$3 )ulduğumuz ğeler değildir. +u 3elimelerin, )ilinin <t$rihinde< n$s/loluştuğunu )ilmioruz. Dnl$r/ $g/n $nl$ml$r/nd$, )ul$n/3 ve 3$rm$3$r/ş/3 )ir şe3ilde3ull$nm$m/z eterli ol$)ilir miN +iz )unu )ilsedi3 )ile, )u t$rihin )ize n$s/l )ir $r$r/olurduN +u, )u 3$vr$ml$r/n )ul$n/3 ve )ilim d/ş/ olm$l$r/nd$n nei değiştire)ilirdiN B$h$iilerine s$hi0 olm$d/34$, onl$rl$ 3$)$ 1$r3l$r/, h$$t/n 0r$ti3 $m$4l$r/n$ etee3dereede 3$rş/l$$)ileeğimize güvenere3, onl$r/ 3ull$nm$3 zorund$/z. ($3$t 3endio)9elerini )elirleen 3$vr$ml$r/ )ilimsel )ir şe3ilde s$0t$m$$n, ntemli )ir işlemugul$m$$n )ir 0si3olo9i, <e3z$3tl/3<t$n szede)ilir miN @ğ/r, s/$3, /ğ/n v). gi)igünlü3 dilin 3$vr$ml$r/ ile etinee3 )ir 1izi3, n$s/l e3z$3tl/3t$n sz edemiee3se, o d$edemez. Modern 0si3olo9i $rt/3 <ruhun< değil, <0sişi3 1enomenlerin< )ilimi olm$3 istior.5ğer )unu istiors$, )u 0si3olo9i )u 1enomenleri 3$vr$ms$l )ir 3esinli3le)etimlee)ilmeli, )elirlee)ilmelidir. D, gere3li 3esin 3$vr$ml$r/ ntemli )ir 4$l/şm$ ileelde ede)ilmelidir. +u ntemli 4$l/şm$/ e3z$3t 0si3olo9i nerede $0m/şt/rN Dnu /ğ/nl$$0/l$n $/ml$rd$ )oşun$ $r/oruz.

Boğ$l ol$n, <3$rm$3$r/ş/3< ol$n deneimin, )ilimsel deneime n$s/l dnüşeeği, o)9e3ti1ge4erliği ol$n deneim $rg/l$r/n$ n$s/l v$r/l$)ileeği sorusu, her deneim )iliminin en)üü3 ntem sorusudur.

#



Dnun sout ol$r$3 $ d$ s$1 1else1i )ir soru ol$r$3 sorulu0 $n/tl$nm$s/ gere3mez. +usoru $n/t/n/ t$rih i4inde, iş)$ş/nd$ )ulur. Y$ni şle: (eneyime d#y#n#n 7ilimlerind5-i !ncüleri2 som$" ve sez3isel ol#r# 3ereli ol#n deneyim y!n"eminin #nl#mını#vr#dıl#r ve on$2 3irile7ilir 7ir deneyim sferinde2 -iç7ir s#@m# y#@m#d#n

izleyere2 o7&e"if 3eçerli8i ol#n deneyim $r#ll#rının 7ir ısmını i6 7#6ın#3e"irdiler ve 7!ylece 7ilimin 7#6l#m#sını s#8l#dıl#r . Dnl$r 4$l/şm$l$r/n/n moti1ini,herh$ngi )ir ilh$m$ )or4lu değildirC deneimin $nl$m/nd$ derinleşmee, deneimleverilen <v$rl/ğ/n< $nl$m/nd$ derinleşmee )or4ludur. Çün3ü <verilmiş< ols$ d$, <)ul$n/3<deneimde <3$rm$3$r/ş/3< )ir şe3ilde verilmiştir. +u üzden şu soruu sorm$3 gere3ir:Eer4e3te ol$n nedirN D)9e3ti1 ge4erliği ol$n s$0t$m$ n$s/l $0/l$)ilirN F$s/l, $ni h$ngid$h$ ii, d$h$ iileştirilmiş <deneimlerle<N 6h$ngi ntemleN B/ş doğ$n/n )ilinmesinde,n$iv deneimden )ilimsel ol$n$, )ul$n/3 günlü3 3$vr$ml$rd$n )ilimsel 3$vr$ml$r$ 3esin$d/ml$r/n t$m )ir $4/3l/3l$ $t/lm$s/, )ilindiği gi)i il3 3ez E$lilei ile )$şl$d/. Psişi3 ol$n/n)ilgisi 3onusund$, )ilin4 s1erinin )ilinmesinde, 3endisini e3z$3t doğ$ )ilimlerinin 3$rş/l/ğ/s$$n <denesel6e3z$3t< )ir 0si3olo9imiz v$rC 1$3$t o, $n$ sorunl$rd$ henüz E$lilei'den

ne3i 4$ğd$ )ulunduğunun )ilininde değil.

Dnun, )u durumun )ilininde olm$m$s/ ger4e3ten ş$ş/l$$3 )ir şedir. +iz )ilimdenne3i n$iv doğ$ )ilgisinin, doğ$l deneim )$3/m/nd$n hi4)ir e3siğinin olm$d/ğ/n/grüoruz. Y$ni doğ$l deneimlerin )$ğl/l/3l$r/nd$, doğ$l6n$iv6deneim 3$vr$ml$r/nd$n4/3$r/l$m$$$3 şeler ond$ e3si3 değildi. ($3$t o, n$iv tutumu i4inde, nesnelerin )ir<doğ$s/< olduğunu ve )unun, deneim6m$nt/ğ/n/n işlevlerinde )elli e3z$3t 3$vr$ml$rl$)elirlene)ileeğini düşünemiordu. Psi3olo9i, )ugün enstitüleri, 3esin hes$0l$r $0$n$0$r$tl$r/, ineden inee düşünülmüş ntemleri ile 3endisini, h$3l/ ol$r$3, es3i4$ğl$r/n deneime d$$n$n ruh )ilgisinden üstün s$/or. +und$n )$ş3$, ntem3onusund$ zen gsterilen ve d$im$ enilenen düşünelere s$hi0. +le olduğu h$lde,il3e )$3/m/nd$n )u en nemli şe, onun gzünden n$s/l 3$4$)iliorN D, n$s/l olu0 d$$rt/3 v$zge4mesine ol$n$3 olm$$n s$1 0si3olo9i 3$vr$ml$r/n$ zorunlu ol$r$3 )ir i4eri3verdiğiniC ve )u i4eriğin deneimin ger4e3 verilerinden $l/nm$d/ğ/n/, tersine )un$ugul$nd/ğ/n/ grmee)iliorN Psişi3 ol$n/n $nl$m/n$ $3l$şt/34$, )u 3$vr$ml$r/ni4eri3lerinde, 3$4/n/lm$z )ir şe3ilde $n$lizler $0t/ğ/n/, )un$ gre 1enomenolo9i3 iliş3ilerige4erli grdüğünüC )unl$r/ deneime ugul$d/ğ/n/ 1$3$t )unl$r/n ,riori olduğunugzden 3$4/r$)iliorN

"7



Eer4e3 0si3olo9i3 )ilgi s$ğl$m$3 isteen denesel ntemlerin n3oşull$r/n/n, )untemlerde temellenemeeeğini, )unl$r/n işleişinin 1izi3te3inden )üü3 )ir )$ş3$l/3gsterdiğiniC 4ün3ü 1izi3 1enomenlerde 3endisini ort$$ 4/3$r$n doğ$/ $r$şt/rm$3 i4in,1enomen$l ol$nl$ iliş3inin 3esildiğiniC h$l)u3i 0si3olo9inin 1enomenlerin 3endilerinin )ilimi

olm$3 isteğini grmee)ilirN

+ütün )unl$r/,o, 3endi doğ$s$ll$şt/r// tutumu, doğ$ )ilimlerine 3ünme g$reti,denesel olu )$şl/$ ol grmesi üzünden gzden 3$4/r$)ilir, 3$4/rm$3 zorund$d/r. D,0si3o1izi3 denelerin ol$n$ğ/ üzerinde 4o3 z$hmetli, ine eleni0 s/3 do3unmuşdüşünelere d$l$r$3, denesel deneme düzenleri ort$$ $tm$3, ol$s/ h$t$ 3$n$3l$r/n/$r$/0 )ulm$3 i4in, du$rl/ $0$r$tl$r 3urm$3 v). gi)i 4$)$l$r i4inde, 0si3olo9i3 $rg/l$rd$temel ol$r$3 3ull$n/l$n 3$vr$ml$r$, n$s/l ve h$ngi ntemlerle )ul$n/3l/3t$n 3urtulm$,s$d$ml/3, o)9e3ti1 ge4erlili3 3$z$nd/r$)ileeğini $r$m$/ s$vs$3l$d/. D, 0sişi3 ol$n/n nel4üde )ir doğ$ grünüşü olm$/0, 3endine zgü )ir v$rl/3 olduğunuC onun her türlü0si3o1izi3 v$rl/3 olm$3t$n ne, 3esin ve $deRu$t )ir şe3ilde $r$şt/r/lm$/ gere3tiren )ir

<zünün< olduğunu gremedi. Psi3olo9i3 deneimin <$nl$m/n/n< ne olduğunu, 0sişi3$nl$md$3i v$rl/ğ/n 3endi )$3/m/nd$n ntemden neler <istediğini< düşünemedi.

B$h$ !8. üz/ld$3i )$şl$ng/4l$r/nd$n )eri, deneysel @siolo&iyi süre3li şe3ilde$n/lt$n şe, 1izi3 ve 3im$ ntemini rne3 $l$n )ir )ilimsel ntem 3urm$3 $ld$t//h$$li olmuştur. +ütün deneim )ilimlerinde, il3e )$3/m/nd$n ntemin )ir ve $n/olduğun$, $ni 0si3olo9ide de ntemin 1izi3sel doğ$ )ilimlerinde3i gi)i ol$$ğ/n$in$n/ld/. F$s/l met$1izi3 $nl/ş 3ünmeler $0t/ğ/ süree, )$zen geometriden $l/n$n,)$zen 1izi3sel ntemlerden dol$/ h$st$l/3l/ )ir h$lde 3$ld/s$, $n/ şe 0si3olo9ide deinelenior. Benesel e3z$3t 0si3olo9inin )$)$l$r/n/n 1izolog ve 1izi34iler olm$s/$nl$ms/z değildir. 2$3i3i ntem, $r$şt/r/l$n şelerin doğ$s/n/ izler, )izimn$rg/l$r/m/z/, rne3lerimizi değil. Boğ$ )ilimi, şelerin n$iv duul$r$ verilengrünüşlerinde3i t$m ugun olm$$n sü)9e3ti1li3ten, e3z$3t o)9e3ti1 zelli3leri ol$no)9e3ti1 nesnelere v$r/r. Benilior 3i, 0si3olo9i de n$iv $nl$/şt$ )ul$n/3 ol$n/, o)9e3ti1ge4erli determin$sonl$r h$line getirmelidir. +unu o)9e3ti1 ntemler s$ğl$$)ilir. +unl$rd$ doğ$l 3i, doğ$ )ilimlerinin s$/s/z )$ş$r/l$r/nd$ 3endisini 0$rl$3 )ir şe3ilde gsterendenesel ntemlerdir.

"!



+ununl$ )er$)er deneim verilerinin o)9e3ti1 determin$sonl$r$ n$s/l ul$şt/ğ/,<o)9e3ti1li3< ve <determin$sonun o)9e3ti1liğinin< n$s/l )ir $nl$m t$ş/d/ğ/, deneselntemlerin h$ngi işlevleri üstlene)ileeği, verilerin 3endi $nl$m/n$ )$ğl/d/rC erine gre

deneim )ilininin =!s(ndn deil o 0rl(!tn edinilen sn(< gGreA onl$r/n züneugun ol$r$3 grdüğü $nl$m$ )$ğl/d/r. Boğ$ )ilimleri modelini izleme3, )u 3$4/n/lm$zol$r$3 şu deme3tir: Bilinci 6eyle6"irme. +u )izi )$şt$n )eri 4eliş3ie düşürür. Çeliş3ide, eni eni $nl$ms/z 0ro)lem grmelere, $r$şt/rm$n/n $nl/ş nlere nelmesine3$n$3 olur. +unu d$h$ $3/nd$n ineleelim.

@s/l $nl$m/nd$, $ln/z$ z$m$n6me3ân$ )$ğl/ m$dde dün$s/ doğ$d/r. +ütün te3iindividuel v$roluş, 0sişi3 ol$n, i3ini )ir $nl$md$ doğ$d/r. +u, doğ$ )ilimleri ile0si3olo9inin ntemleri $r$s/nd$3i temelden )$ş3$l/ğ/ )elirler. *l3e )$3/m/nd$n, s$deem$ddesel v$rl/3, doğrud$n $0/l$n )ir4o3 deneimle, $ni te3lerin zdeş $lg/l$m$l$r/ ile)iline)ilir. +u üzden eğer $lg/l$r 4eşitli sü9elere, )$ş3$ )$ş3$ <sü9elere< d$ğ/lm/ş ol$r$3

düşunülseler de, )u sü9eler t$r$1/nd$n individuel zdeş ol$r$3 $lg/l$n/r ve sü9eler $r$s/ort$3 )etimlenirler. @n/ nesneli3 =şeler, ol$l$r v). deA he0imizin gzü nündedir veonl$r <doğ$l$r/n$< gre )izim t$r$1/m/zd$n )elirlene)ilir. Dnl$r/n doğ$s/ şu deme3tir:Beneim $l$n/nd$ 4o3 değişen <sü)9e3ti1 grüşlerde< 3endilerini gsterere3 ort$$4/3$rl$rC )ununl$ )irli3te z$m$ns$l )ir )irli3 ol$r$3 3$l// $ d$ değiş3en zelli3leort$d$d/rl$rC z$m$n ve me3ân$ )$ğl/ isimler dün$s/n/n her şei )ir)irine )$ğl$$niliş3ileri i4indedirler. Dnl$r ne iseler, $n$3 )u )irli3 i4inde odurl$r. @n$3 nedenseliliş3iler i4inde $ d$ )ir)irine )$ğl$n$r$3 3endi individuel zdeşli3lerini =su)st$nzA eldeederler. He )unu, <re$l zelli3lerin< t$ş///s/ ol$r$3 3orurl$r. +ütün nesneli3le ilgili re$lzelli3ler nedenseldir. 2er isim v$rl/ğ/ ol$n$3l/ değişi3li3lerin $s$l$r/n$ )$ğl/d/r. +u$s$l$r zdeş ol$nd$, nesne ol$nd$ ge4erlidir. +u $s$l$r, 3endisi i4in ol$nd$6ge4erlideğildirlerC )ir )irli3 h$linde )ulun$n, ger4e3 ol$n ve ol$s/ ol$n )$ğl/l/3l$rd$n oluş$n )irdoğ$n/n nesnelerinin $s$l$r/d/r. 2er nesnenin 3endi doğ$s/ v$rd/r =onun ne olduununtmm( G&de olmd(r A. +u, )ir doğ$ )ütünlüğü i4inde nedenselliğin )ir )irli3 no3t$s/olm$3t/r. e$l zelli3ler =nesnel 6 re$l olm$, isim olm$A, zdeş ol$n )ir şein, nedensel$s$l/l/ğ$ gre neden gsterilmiş değişi3li3lerin ol$n$3l$r/ i4in )ir şein $d/d/r. Ozdeşol$n/n ne olduğunu $n$3 )u $s$l$r )elirlee)ilir. Fesne olm$, doğrud$n $0/l$ndeneimlerde elde edilen 4eşitli duus$l grünüşlerin )ir )irliği ol$r$3 verilir.

"%



($y$l#rl# #vr#n#7ilir de8i6mezliler2 de8i6meler ve de8i6meler #r#sınd#i 7#82-er yerde 7il3iyi y!ne"ir ve on# s#ni 7ir ,7$l#nılı, or"#mı ol$6"$r$r; içinde3erçe o7&e"if2 fizisel do8#nın or"#y# çı"ı8ı ve dü6üncenin .$eneme(e $a(anan

#ilimsel $,%,ncenin/ -#i#" ol#nı 7elirledi8i2 $r$@ or"#y# oyd$8$ 7ir or"#m.="A

+ütün )unl$r deneim nesneleri ve nesnelerin denenmesi 3onusund$ udurulmuşşeler değildir, onl$r/n zlerile ilgilidirC le 3i, nesnenin 6nesne $ni her z$m$n$lg/l$n$)ilir )ir şe, v$r ol$n )ir şe, )elirli ve )elirlene)ilir grünen, 1$3$t grünüşlerindeğişmesinde ve duruml$rd$ d$im$ )ir )$ş3$ şe ol$r$3 grünen nesnenin6 h$3i3$ttene olduğunu sor$n her sezgisel ve tut$rl/ $r$şt/rm$, zorunlu ol$r$3 nedensel)$ğl/l/3l$rl$ 3$rş/l$ş/r ve on$ ugun zelli3leri $s$l$r$ ugun ol$r$3 3$vr$ml$şt/r/r. Dh$lde doğ$ )ilimi nesnei, 3endi 3endisi ile tut$rl/ ol$r$3 s$dee 3endisinin deneimnesnesi ol$r$3 neden )elirlediği $nl$md$ $r$şt/r/r. +unu eterine 3$0$l/ )ir şe3ildesler. <*3inil niteli3leri )ir 3en$r$ $tm$3<, <grünüşlerin s/r1 sü)9e3ti1 $n/n/ ter3etme3<,

<gerie 3$l$n )irinil niteli3lere s/3/ s/3/$ )$ğl$nm$3<. @m$ )u $4/3 olm$$n )ir$nl$t/md$n 1$zl$d/r. Y$0t/ğ/ ii işlere gre 3tü )ir teoridir.

Limdi <0sişi3 ol$n/n< <dün$s/n$< dnelim ve eni 0si3olo9inin 3endisine o)9e $l$n/ol$r$3 $ld/ğ/ <0sişi3 1enomenle< 3endimizi s/n/rl$$l/mC $ni )$şl$ng/4t$, ruh ve )en'leilgili 1enomenleri oun $l$n/n/n d/ş/nd$ )/r$3$l/m. ?or$l/m: Psişi3 ol$n/n her$lg/l$nm$s/nd$, her 1izi3sel deneimde ve nesnelerin her $lg/l$n/ş/nd$ olduğu gi)i<doğ$< o)9e3ti1liği v$r m/d/rN +iz hemen, 0sişi3 s1erde3i iliş3ilerin 1izi3 s1erde3indentümüle )$m)$ş3$ olduğunu grürüz. Psişi3 s1er =eer met#i&i! nlmd deil de iren&etme olr! l(rs! A 0eneresi olm$$n mon$d'l$r$ $r/lm/şt/r. Dnl$r )ir)irlerile$ln/z )irli3te dum$ =5in1ühlungA s$esinde )$ğ 3ur$rl$r. Psişi3 v$rl/3, )ir <1enomen<v$rl/ğ/ ol$r$3, il3e )$3/m/nd$n )ir)irinden $r/lm/ş $lg/l$rl$ individuel zdeş$lg/l$n$)ilee3 )ir v$rl/3 değildir. 2$tt$ )u $lg/l$r $n/ sü9enin $lg/l$r/ ols$l$r )ile. +$ş3$szü3lerle slerse3, @si6i sferde 3!rünü6 ile v#rlı #r#sınd# -iç7ir f#r yo"$r ,ve eğer doğ$ grünüşlerde grünüş $l$n/n$ 4/3$n )ir v$r6l/3s$, grünüşlerin 3endileri= ,si!olog unlr( ,sii! oln s<r A, grünüşleri ol$n )ir v$rl/3 değildir.

"A Boğ$)ilimsel grüş ve düşünmenin süre3li ol$r$3 i4inde devindiği )u 1enomen$l olm$ ort$m/n/n )ilimin3onusu $0/lm$d/ğ/n$ di33$t edilmelidir. +ununl$ eni ol$n )ilimler, 0si3olo9i =)un$ 1izolo9inin )ir )lümü3$t/l/rA ve 1enomenolo9i uğr$ş/r.

"



2erh$ngi )ir grünüşün $lg/l$nm$s/ üzerinde düşünülürse, )u $0$4/3t/r. +lee şu$4/3l/3 3$z$n/r: Lelerin grünüşlerinde grünen ve szü edilen )ir te3 doğ$ v$rd/r. @sl/n$ )$3/l/rs$, )izim 0si3olo9inin en geniş $nl$m/nd$ 0sişi3 1enomen dediğimiz

şelerin hi4)irisi doğ$ değildir, 1enomendir.

+ir 1enomen, )ir <su)st$nz türünden< )ir )irli3 değildir. Dnun <re$l zelli3leri< o3tur. D,re$l 0$r4$l$r, re$l değişmeler ve nedenselli3 t$n/m$z. +ütün )u szü3ler doğ$ )ilimleri$nl$m/nd$ $nl$ş/lm$l/d/r. (enomenlere )ir doğ$ )i4me3, onl$rd$ re$l 0$r4$l$r$r$şt/rm$3, nedenselli3 sorm$3, s$1 )ir $nl$ms/zl/3t/r. +u, s$/l$r/n nedenselzelli3lerini, nedensel )$ğl/l/3l$r/n/ sorm$3t$n 1$r3l/ değildir. Boğ$ v$rl/ğ/n/ 3endizünün d/ş/nd$ )/r$3$n )ir şei doğ$s$ll$şt/rm$3, $nl$ms/zl/3t$n )$ş3$ )ir şe değildir.+ir nesne ne ise odur ve zdeşliğini 3orur, d$im$ $n/ 3$l/r. Boğ$ e)edidir. +ir nesnee6doğ$ nesnesine, 0r$ti3 h$$t/n duus$l nesnesine değil, <duul$r$ grünen<nesnesine6 h$3i3$tte re$l zelli3ler, $ d$ re$l zelli3lerin değişimi ol$r$3 neler girerC )u

o)9e3ti1 ge4erli ol$r$3 )elirlene)ilir ve her z$m$n deneimlerle gsterile)ilir $ d$düzeltile)ilir. Ote $nd$n 0sişi3 )ir şe, )ir 1enomen, gelir ge4er, 3$l//l/ğ/ o3tur. Dnunzdeş )ir v$rl/ğ/ o3tur 3i, )le )ir şe ol$r$3, doğ$ )ilimleri $nl$m/nd$ )elirlene)ilirolsun. Orneğin o)9e3ti1 ol$r$3 0$r4$l$r$ $r/ls/n, $s/l $nl$m/l$ <$n$liz< edile)ilsin.

Beneim, )ize, 0sişi3 v$rl/ğ/n ne <olduğunu<, 1izi3 v$rl/ğ/n ne olduğunu slediği gi)isleemez. Psişi3 ol$n, grünüş ol$r$3 denene)ilen )ir şe değildir. D, )ir <$ş$nt/d/r<Cdüşüne s1erinde grü'nen )ir $ş$nt/d/r. D, 3endi 3endisi ol$r$3 mutl$3 )ir $3/şh$lindedirC )ir şimdi ol$r$3 ve hemen <3$)ol$n<, grüle)ilir )ir t$rzd$, durm$d$n )irolmuş )itmişliğe gmülere3. Psişi3 ol$n eniden $n/ms$n$)ilir, )el3i değişi3 )i4imlerdeeniden deneime $l/n$)ilir, d$h$ ne <$lg/l$nm/ş )ir şein< <eniden $n/ms$nm$s/<ol$r$3. +u eniden $n/ms$m$d$ <inelenen< )ir eniden $n/ms$m$d/r. +u i3isi )ir)ilin4te )irleşir, eniden $n/ms$m$n/n 3endisi, )ir eniden $n/ms$m$ ol$r$3 )ilin4tes$3l/ tutulur. +u şe3ilde ve $ln/z )u şe3ilde, <inelenmelerin< zdeşliği ol$r$3, $0riori0sişi3 )ir şe ol$r$3 $lg/l$n$)ilir ve t$n/n$)ilir. +u $nl$md$ deneme $0/l$n )ir şe ol$n0sişi3 ol$n/n genel )$ğl/l/3l$r düzeninin, )ilinin <mon$ds/< )irliği i4inde olduğunu3esinli3le slee)iliriz. +u le )ir )irli3tir 3i, doğ$ ile, z$m$n6me3ânl$, su)st$nz olm$ile, nedenselli3le hi4)ir ilgisi o3tur. Dnun 3endi )irii3 ol$n <1orml$r/< v$rd/r. D,1enomenlerin i3i nde de s/n/rs/z )ir $3/ş/d/r. +u $3/ş/n i4inden gelen y!nelimli.in"ensiyon#l/ )ir 4izgi, onun )irliğini s$ğl$r.

"



+u 4izgi, )$şl$ng// ve sonu olm$$n imm$nent )ir <z$m$n< 4izgisidir. ($3$t onu hi4)ir3ronometre l4emez.

+iz imm$nent grü ile 1enomenler /rm$ğ/n$ )$3$r$3, =!( iinde !m< +&(r irli!lerolr! A 1enomenden 1enomene ge4erizC ve )ur$d$ 1enomenden )$ş3$ )ir şele3$rş/l$şm$/z. @n$3 eğer imm$nent grü ile nesnel deneim )ir sentez oluştururs$,grünün 1enomeni ve deneim nesnesi )ir iliş3i i4ine girer. +u ort$md$ nesne deneimive )le )ir iliş3inin deneimi ile 0sişi3 ol$n$ dol$l/ )ir )$3/ş, )ir )irli3te dum$ ort$$4/3$r 3i, )u d$ i3ini mon$ds/ iliş3i 3$r$3teri t$ş/r.

Limdi )u s1erde $3l$ d$$n$n )ir $r$şt/rm$ ve ge4erli i1$de gi)i şeler ne dereedeol$n$3l/ ol$)ilirN Yu3$rd$ =)ütün )outl$r/n/ dile getirmedenA 3$)$$ )etimlediğimiz )u$l$nd$, )u tür i1$deler ne dereede ol$n$3l/d/rN Kuş3u o3 3i, )ur$d$3i $r$şt/rm$$nl$ml/ ol$)ilir, eğer $r$şt/rm$ 3endisini s$1 ol$r$3 <deneimlerin< $nl$m/n$, $ni <0sişi3

ol$n/n< deneimine verirse, ve eğer 0sişi3 ol$n/ t$m 0sişi3 ol$n ol$r$3 $l/r, onu)etimlemee 4$l/ş/rs$: )le )ir şe ol$r$3, )le gründüğü gi)i $l/nm$3, )elirlenme3isteen )ir şe ol$r$3 grürse. Y$ni her şeden ne $nl$ms/zl/ğ$ düşendoğ$s$ll$şt/rm$$ izin verilmezse. +u deme3tir 3i, 1enomenler 3endilerini verdi3leri gi)i$l/nm$l/d/rC onl$r oldu3l$r/ gi)i, $3/ş h$linde )ilininde olm$, s$nm$, grünme ol$r$3$l/nm$l/d/rl$r: )ilinin gerisinde $ d$ nünde ol$n, )ir şein )ilini ol$r$3 şimdide)ulun$n $ d$ ge4miş )ir şimdide )ulunmuş ol$n, h$$l edilen, )ir iş$ret ol$n $ d$3o0$ ol$n, somut grülen $hut )oş )ir imge ol$r$3 v). gi)i. +u $r$d$ t$vr/n )u $hutşu ol$r$3 değişmesi, di33$tin şu $ d$ )un$ nelmesi, )i4im değiştirmesine gre ele$l/nm$l/d/r. +ütün, )unl$r <)ir şein )ilini olm$< )$şl/ğ/ $lt/n$ girer, )ir <$nl$m/< v$rd/r,<)ir şei< <3$steder< =s$n/rA. +u şe =u e<e +er+ngi ir gGr' (s(ndn dol<(#i!si<on <+ut gere! densinA <imm$nent )ir şe< ol$r$3, <s$n/l$n< )ir şe ol$r$3)etimlene)ilir: 3$stetmenin şu $ d$ )u modusund$ 3$stedilmiş )ir şe ol$r$3.

+ur$d$ $r$şt/rm$ $0/l$$ğ/, i1$delere v$r/l$$ğ/, )u <deneim< s1erinin $nl$m/n$3$t/l$r$3 $0$4/3 dile getirile)ileeği, mutl$3 ol$r$3 $0$4/3t/r. Kuş3usuz )etimlenent$le)in 3esintie uğr$m$s/ gü4lüğü v$rd/r. +ur$d$ $0/l$n $r$şt/rm$l$r/n uumu $ d$uumsuzluğu, <1enomenolo9i3< t$vr/n s$1l/ğ/ ve tut$rl/l/ğ/n$ )$ğl/d/r. Psişi3 ol$n/doğ$s$ll$şt/r/0 s$hteleştiren doğ$s$l t$v/rl$ $ş$m$3 ve düşünme3 doğ$l $l/ş3$nl/ğ/n/enme3 3ol$ değildir. +und$n )$ş3$, )u, u3$rd$ $nl$t/ld/ğ/ gi)i, ger4e3ten 0sişi3$l$nd$ <s$1 imm$nent< )ir $r$şt/rm$ $0m$n/n ol$n$ğ/ olduğu =#enomenl oln(n

#enomenl olr! en geni nlm( ile rt(r(lile.ei A grüşünü )enimsemee)$ğl/d/r.

""



+u, henüz ele $lm$d/ğ/m/z 1$3$t ele $l/nm$$ h$33/ ol$n, 0si3o1izi3 $r$şt/rm$n/n 3$rş/t/ol$n )ir $r$şt/rm$d/r.

XXX

*mm$nent 0sişi3 ol$n/n 3endisi doğ$ değil de doğ$n/n 3$rş/t/ ise, ond$ onun <v$rl/ğ/<ol$r$3 nei $r$şt/r$$ğ/zN <D)9e3ti1< zdeşli3te )elirlene)ilir su)st$nz )irliği ol$r$3, herz$m$n 3$vr$n$)ilir, dene)ilimsel )elirlenere3 on$l$n$n re$l zelli3ler değil midirN +u,sonsuz $3/ş/n d/ş/n$ 4/3$rm$ değil midirN He sü9eler $r$s/ ge4erliği ol$n o)9e olm$eteneğinden o3sun olm$d$ )iz nei 3$vr$$)ilir, )elirlee)ilir, o)9e3ti1 )ir )irli3s$0t$$)ilirizN +und$n $nl$ş/l$n, )izim s$1 1enomenolo9i3 s1erde 3$l/0 nesnel denen)eden ve doğ$/ s$1 d/ş/ )/r$3m$3t/r. D z$m$n $n/t şledir: (enomenler 1enomenol$r$3 doğ$ değillerse, onl$r doğrud$n grü ile 3$vr$n$6)ilen, hem de $deRu$t3$vr$n$)ilen zlerdir. (enomenleri doğrud$n 3$vr$ml$rl$ )etimleen )ütün i1$deler,)unu, ge4erli oldu3l$r/ l4üde, z 3$vr$ml$r/l$, $ni 3elimelerin zgrü ile 3$z$n/l$$3

ol$n 3$vr$ms$l $nl$ml$r/l$ $0$rl$r.

+ur$d$ sz 3onusu ol$n, )ütün 0si3olo9i3 ntemlerin $s/l temelinin doğru$nl$ş/lm$s/d/r. +izim he0imizin )$şl$ng/4t$ i4inde )ulunduğumuz doğ$l t$vr/n )üüsü,doğ$d$n v$zge4i0, 0sişi3 ol$n/ 0si3o1izi3 t$vr/n o)9esi $0m$3 erine, s$1 0sişi3 )ir şeol$r$3 gren )ir $r$şt/rm$ $0m$/ engellerC ve )üü3 ve eşsiz )$ş$r/l$r$ ul$ş/l$)ilee3)ir )ilimin olunu 3$0$t/r. +u )ilim )ir $nd$n t$m )ilimsel )ir 0si3olo9inin, te $nd$nh$lis )ir $3/l eleştirisinin temellerini oluştur$$3t/r. Boğ$l n$tur$lizmin )üüsü, )izim<zü<, <ideleri< grmemizi gü4leştirir. +iz onl$r/ süre3li ol$r$3 grme3te olduğumuzh$lde, n$tur$list grüş, onl$r/ doğ$s$ll$şt/r/0 s$4m$ sonu4l$r$ v$rm$3 erine, 3endi$0/l$r/n$ ugun )ir ge4erli3 3$z$nd/rm$m/z/ engeller. Ozgrüsü $lg/l$m$d$n d$h$ gü4değildir, <misti3< s/rl$r t$ş/m$z. 5ğer )ize sezgisel ol$r$3 t$m )ir $4/3l/3l$ <ren3<verilmişse, )ur$d$ verilmiş ol$n )ir <zdür<. @n/ şe3ilde eğer )ize s$1 )ir grüde,rneğin $lg/d$n $lg/$ ge4ere3 6$3/ş h$linde3i gelişigüzel $lg/ te3lerinde zdeş )ir şeol$r$36 <$lg/l$m$n/n< $lg/l$m$ ol$r$3 ne olduğu verilmişse, o z$m$n )iz $lg/l$m$n/nzünü, onu grere3 3$vr$m/ş/zd/r. ?ezginin, grere3 )ilininde olm$n/n s/n/r/ neree3$d$r uz$n/ors$, <ideleştirmenin<, =@ogis.+en =ntersu.+ungenLlrd sG<lediim gii A<zgrünün< ol$n$ğ/ d$ or$$ 3$d$r uz$n/r.

"-



?ezgi s$1 olduğu, $3t$rm$ s$n/l$r t$ş/m$d/ğ/ l4üde, grülen z, $deRu$t ol$n zdür,mutl$3 ol$r$3 verilmiş )ir veridir. D h$lde s$1 sezginin egemenli3 $l$n/, 0si3ologun<0isişi3 1enomen< s1eri ol$r$3, s$1 )ir şe3ilde, s$1 )ir imm$nenz ol$r$3 ele $ld/ğ/ $l$n/n/n)ütününü 3$0s$r. Ozgrünün 3$vr$d/ğ/ <zün< s$ğl$m 3$vr$ml$rl$, en $z/nd$n geniş

)ir 4evrede, s$0t$n$)ilir olduğu ve )lee )unun s$ğl$m ve 3endi türünde o39e3ti1 vemutl$3 ge4erliği ol$n i1$delerde ort$$ 4/3m$s/ ol$n$ğ/n/n )ulunduğu, 0eşin $rg/s/zher3es i4in 3endiliğinden $nl$ş/l/r )ir şedir. Ço3 ine ren3 )$ş3$l/3l$r/ en sonnü$nsl$r/nd$ s$0t$n$m$$)ilir. ($3$t <ren3< ile <sesin< )$ş3$l/ğ/ o 3$d$r 3esindir 3i,)ütün dün$d$ )und$n d$h$ 3esin )ir şe o3tur. +le mutl$3 şe3ilde )ir)irinden$r/l$)ilir, s$0t$n$)ilir zler, s$dee duus$l <i4eri3ler< ve grüntüler'in =gGrmenesneleri +<ller 0 gii A zü değildir. +unl$rd$n d$h$ $z olm$m$3 üzere, t$m$nl$m/nd$ ruhs$l ol$n her şein, )en6<$3tl$r/n/n< he0sinin, )en'in duruml$r/n/n zleriC)ilinen $dl$r/l$ rneğin $lg/l$m$n/n, h$$l etmenin, $n/ms$m$n/n, $rg/l$m$n/n,dugunun, istemenin, s$/s/z zel duruml$r/nd$3i zleri de )ledir. <@3/ş/n<)elirlenemeen en son <nü$nsl$r/n/n< d/ş/nd$, onun )etimlene)ilir rne3lerinin <ideleri<,

grere3 3$vr$n$n, s$0t$n$n mutl$3 )ir )ilgii ol$n$3l/ 3/l$r.

@lg/l$m$ $ d$ isteme gi)i her türlü 0si3olo9i3 )$şl/3, 4o3 geniş )ir <)ilin4 $n$lizi< $l$n/n/,$ni z $r$şt/rm$l$r/ $l$n/n/ iş$ret eder. +u $l$n, g$ri0 grünse de, doğ$ )ilimlerinin3iile 3$rş/l$şt/r/l$)ilee3 genişli3tedir.

($3$t şunun )ilinmesi 4o3 nemlidir: +z3!rüsü .4esensCsc-#$$n3/, $lg/l$m$,h$t/rl$m$ $ d$ )enzer $3tl$r $nl$m/nd$3i <deneim<denC ve de $nl$m/ )$3/m/nd$n,deneim $l$n/nd$3i te3lerin individuel v$rl/3l$r/n/ v$roluş ol$r$3 ne süren deneselgenellemeden d$h$ $z ol$n )ir şe değildir. Erü, zü zv$rl/ğ/ ol$r$3 3$vr$r ve3esinli3le v$rl/ğ/ gere3tirmez. +und$n dol$/ z)ilgisi, hi4)ir şe3ilde )ir ol$l$r )ilgisi=mtter-o#-#.t ilgisi A değildir. Dnd$ individ$el .y#ni do8#l/ v$rl/3l$ ilgili en u1$3 )iriddi$ ileri sürülemez. Ozgrüsünün d$$n$ğ/, d$h$ doğrusu h$re3et no3t$s/, rneğin$lg/n/n, $n/ms$m$n/n, $rg/n/n v).nin zü sz 3onusu olduğund$, )ir $lg/, )ir$n/ms$m$, )ir $rg/n/n $lg/s/d/r. ($3$t )u, <$4/34$< s/r1 )ir h$$l de ol$)ilirC deneim$l$n/nd$ er $lm$$n, v$r olm$$n )ir h$$l. +u, zün 3$vr$nm$s/n$ z$r$r vermez. Dd$ )ir grüdür, zün 3$vr$nd/ğ/ )ir grüdürC Y$ln/z deneimden )$ş3$ ol$n )ir grüdür.Boğ$l 3i, z de )ul$n/3 )ir şe3ilde t$s$rl$n$)ilirC iş$retlerle ve $nl/ş ol$r$3. D z$m$n )us/r1 s$n/l$n )ir zdür ve 4eliş3ilidir.

"&



Dnd$3i 4eliş3inin grülmesi )unu gsterir. ($3$t z h$33/nd$3i )ul$n/3 t$s$vvur, $n$3ine zverilerinin sezgisine geri dnme3le doğrul$n$)ilir.

Oz h$33/nd$ $deRu$t )ir i1$de t$ş/$n, s$ğl$m $deRu$t 3$vr$ml$rd$n 3urulmuş ol$n

her $rg/, zün ne olduğunu, )elli )ir türün $ d$ zel ol$n/n )$ş3$l$r/l$ n$s/l )ir iliş3ii4inde )ulunduğunu, rneğin <grü< ve <)oşs$nm/n<, <h$$l< ile <$lg/l$m$n/n<, <3$vr$m<ve <grünün< v).'nin )ir)irile n$s/l uzl$şt/3l$r/n/, )u ve şu z ğeleri nedenile zorunluol$r$3 <uzl$şm$l$r/< gere3tiğini, <eğilim< =intentionA ve <ger4e3leşmede< =5r1üllungA)ir)irine udu3l$r/n/ $ d$ tersine uuşm$z oldu3l$r/n/, )ir <$n/lm$ )ilini< oldu3l$r/n/v).ni dile getirir. +u türden her $rg/ mutl$3t/r, genel ge4er )ir )ilgidir. Oz h$33/nd$3i)le )ir $rg// deneimle temellendirme3, on$l$m$3 $ d$ /3m$3 isteme3 )ir$nl$ms/zl/3t/r. +u $rg/ h$lis $nl$m/l$ )ir ,ide ili6isini, .rel#"ion of ide#0yı/2 )ir$0riorii s$0t$r. 2ume )unu grür gi)i olmuş, 1$3$t <izlenimin< 3$rş/t/ ol$n z ve ide'i,0ozitivist tutumund$n dol$/ )ir)irine 3$r/şt/rd/ğ/ i4in, gzden 3$4/rm/şt/. Dnunse0tisizmi, tut$rl/ olm$$, 6onu grmüşse )ile6)u )ilgii s$rsm$$ es$ret edemedi.

5ğer sensu$lizmi onu ,7ir 6eyin 7ilincinde olm#,nın i4eri3li s1erinin )ütününügrmede 3rletmiş olm$s$d/, o onu z $r$şt/rm$s/ ol$r$3 $ls$d/, o z$m$n )üü3 )ir3uş3uu değil, ger4e3ten <olumlu< )ir $3/l teorisinin 3uruusu olurdu. Dnu Tre$tise'd$)üü3 )ir oş3u ile h$re3ete getiren, 3$r/ş/3l/3t$n 3$r/ş/3l/ğ$ iten )ütün 0ro)lemler, 63itutumu )$3/m/nd$n onl$r/ $sl$ 3endilerine ugun ve s$1 )ir şe3ilde 1ormüle etmesineol$n$3 o3tu6 1enomenolo9inin 0ro)lem $l$n/n$ girerler. +unl$r, )ilin4 şe3illerinin zseliliş3ilerinin izlenmesi ile ve de onl$r/n 3$rş/l/ğ/ ol$n ve $sl/nd$ $it oldu3l$r/ =)ilin4Ai4eri3lerin $rt/3s/z ol$r$3, gerie $nl$ml/ )ir soruu $4/3t$ )/r$3m$d$n, genel grü$nl$/ş/ i4inde 4zülmesi 0ro)lemleridir. D)9enin, ond$n edinilen izlenimlerin, erinegre $lg/l$r/n 4o3 4eşitli olm$s/n$ 3$rş/n, zdeşliği )üü3 0ro)lemi de, )le )ir0ro)lemdir. Eer4e3ten, n$s/l oluor d$ $lg/l$r, grünüşler 4eşitli olduğu h$lde, )ir ve$n/ nesnei <grüntü h$line< getiriorl$r, le 3i, onl$r onun 3endisi, onl$r/ )$ğl$$n )ir)irli3 $ d$ zdeşli3 )ilini ol$r$3 <$n/ şe< ol$)iliorl$r, sorusu, $n$3 1enomenolo9ininz $r$şt/rm$l$r/ ile $4/3 )ir şe3il 3$z$n$)ilee3 ve $n/tl$n$)ilee3 )ir sorudur =i&imsoru tr&(m(&d Gn.eden iret edilmi olduu gii A. +u soruu denesel doğ$ )ilimleri)$3/m/nd$n $n/tl$m$3 isteme3, onu $nl$m$m$3 ve $nl$ms/z )ir şe3ilde $nl/şoruml$m$3 deme3tir. +ir $lg/n/n, genelli3le )ir deneimin, işte )elirtisi )u ol$n, rengi,1ormu v). )u ol$n )ir nesnenin $lg/s/ olm$s/, onun zü ile ilgili )ir 3onudurC nesnenin<v$roluşu< ne olurs$ olsun.

"8



+u $lg/n/n 3endisinin gelişi güzel olm$$n )ir $lg/ süre3liliği olduğu, <dim <n(nesnenin !endisini dim ! elirtilerle ort< !o<duu<, işte )u d$ s$1 )ir z3onusudur. K/s$$s/ )ur$d$ henüz işlenmemiş, 1$3$t 4o3 geniş )ir ,7ilinç #n#lizi,#l#nı $tm$3t$d/r. +ilin4 )$şl/ğ/n/n, u3$rd$3i 0sişi3 ol$n )$şl/ğ/nd$ olduğu gi)i, iddi

)ir şe3ilde ugun olsun olm$s/n, imm#nen" ol#n -er 6eyi2 y#ni 7ilincin içerdi8i -er6eyi2 )le )ir şe ol$r$3 ve her $nl$md$ $dl$nd/r$$3 genişli3te olm$s/ gere3ee3tir.F$tur$lizmin 4$r0/3 tutumund$n 3urtul$n 3$n$3 0ro)lemleri, 3i üzerinde üz/ll$r ')ougevezeli3 edilmiştir, $rt/3 1enomenolo9inin 0ro)lemleridir. <Me3ân t$s$vvuru<, z$m$n6,nesne6, s$/ t$s$vvurl$r/, neden6sonu4 <t$s$vvurl$r/n/nV 3$n$ğ/ 0ro)lemleri de1enomenolo9i3 0ro)lemlerdir. @n$3 )u s$1 0ro)lemler $nl$ml/ )ir şe3ilde s$0t$n/r,1ormüle edilir ve 4zümlenirse, $n$3 o z$m$n )u t$s$vvurl$r/n deneim 0ro)lemiol$r$3 ort$$ 4/3/ş/, ins$n )ilininin ol$l$r/ ol$r$3 )ilimsel 3$vr$n$)ilir ve $nl$ml/4zümlere ul$ş/r.

($3$t )u, şunun grülmesine ve )enimsenmesine )$ğl/d/r: T/03/ )ir sesin doğrud$n

duulm$s/ gi)i )ir z de, <sesin< zü de, <şelerin grüntüsünün< zü, <grsel nesnenin<zü, <imge t$s$vvurunun< zü, <$rg/n/n< zü $ d$ <istemenin< v).'nin zü de doğrud$ngrüle)ilir ve grü ile z h$33/nd$ $rg/l$r$ v$r/l$)ilir. ($3$t 2ume'un h$t$s/n$düşme3ten s$3/nm$l/, 1enomenolo9i3 grü ile <3endini gzleme<, i4 deneimi )ir)irine3$r/şt/rm$m$l/d/r. Çün3ü )unl$r le $3/l$rd/r 3i, zü değil individuel $r/nt/l$r/ ort$$3o$rl$r.=-A

?$1 1enomenolo9i )ilim ol$r$3 s$1 3$l/r ve doğ$n/n v$roluşunu ileri sürmez, 3ull$nm$zs$,s$dee z $r$şt/rm$s/, 1$3$t $sl$ v$rl/3 $r$şt/rm$s/ olm$zs$, her <3endini gzleme< veher tür <deneim< temeline d$$n$n her türlü $rg/, onun 4er4evesi d/ş/nd$ 3$l/r. Te3ol$n, imm$nent $l$nd$ $n$3 le )ir şe ol$r$3Q 6$3/0 giden $lg/l$m$l$r, $n/ms$m$l$rv). ol$r$36 er $l/r ve z $n$lizlerine )or4lu olun$n 3esin z 3$vr$ml$r/ h$line gele)ilir.Çün3ü, ger4i individ$$m !z de8ildir2 f##" on$n 7ir !zü ,v#rdır, 7$2 #çı seçi 7ir3eçerli"e if#de edile7ilir .

-A Ço3 3/s$ )lümlerinde, )ur$d$ niteli3lerini )elirttiğimiz $nl$md$ sistem$ti3 )ir 1enomenolo9i, )ir z$n$lizi $0t/ğ/m/z <ogishe >ntersuhungen<, 3endini gzleme nteminin )ir eniden diriltilmesi ol$r$3$nl/ş $nl$ş/ld/. Kuş3u o3 3i, )und$ i3ini 3it$)/n )irini $r$şt/rm$s/n/n <Eiriş<inde3i etersiz )elirlemeler,1enomenolo9inin )etimleen )ir 0si3olo9i ol$r$3 nitelendirilmesi rol on$m/şt/r. +u 3onud$ gere3li ol$n$4/3l$m$l$r, )enim, !!!. +eriiht ü)er deutshe ?hri1ten zur ogi3 =!8#"6##A ve G]. +$nde des @rhivs1ür sst. Philoso0hie =!#7A ?. #& 6 77 de $0/lm/şt/r.

"#



($3$t zü )ir individuum ol$r$3 s$0t$m$3, on$ individuuml$r/n v$rl/3 <dün$s/nd$< erverme3, )unu, zel ol$n/, genel ol$n $lt/nd$ to0l$m$/ $0$m$z. (enomenolo9i i4in te3ol$n e)edi )ir #@eiron .7elirsiz/dur. D, $n$3 ze ve z iliş3ilerine o)9e3ti1 ge4erli3

t$n/$)ilir. He o, )ununl$ )ütün denesel )ilginin, genelli3le )ilginin $nl$ş/l$)ilmesi i4ingere3li ol$n $4/3l/ğ/ s$ğl$r, $ni )ütün 1orm$l6m$nt/3s$l, doğ$l6m$nt/3s$l <il3elerin3$n$3l$r/n/< $d/nl$t/rC ve netii <il3eleri<, onl$rl$ i4ten ilgili ol$n v$rl/3 =doğ$l v$rl/3,değerlerin v$rl/ğ/ v).A ve <)ilin4< $r$s/nd$3i 3$rş/l/3l/ )$ğl$n $4/3l$r. =&A

Limdi 0si3o1izi3 t$vr/ ele $l$l/m: <Psişi3 ol$n<, )ütünüle 3endine h$s züle, )ir )edene)$ğl/ ol$r$3, 1izi3 doğ$n/n )irliği i4ine 3$t/l/r. Gmm$nent $lg/l$m$d$, zü gereği, )le3$vr$n$nl$, duul$rl$ $lg/l$n$n, $ni doğ$ $r$s/nd$ )$ğ 3urulur. @n$3 )u düzenlemes$esinde o, dol$l/ doğ$l )ir o)9e3ti1li3 3$z$n/r. Me3ând$ ve doğ$l z$m$n i4indes$$tlerle l4tüğümüz )ir er $l/r. (izi3 $l$n$ deneimle <)$ğl$nm$s/<, 0sişi3 ol$n/n d$h$$3/nd$n )elirlenemeen $l$nl$r/n/n, $ni individuel v$rl/ğ/n/n sü9eler $r$s/ zelli3lerinin

)elirlenmesinde )ir $r$4 s$ğl$rC $n/ z$m$nd$ 0si3o1izi3 iliş3ilerin durm$d$n ilerleen$r$şt/rm$l$r/n$ ol $4$r. Boğ$ )ilimi ol$r$3 0si3olo9inin, t$m ol$r$3 slerse3, 0si3o1izi30si3olo9inin $l$n/ )udur ve doğ$l 3i, denesel )ir )ilim olduğu i4in 1enomenolo9inin de3$rş/t/d/r.

($3$t 0si3olo9ii, <0sişi3 ol$n/n< )ilimini, s$dee )u tür <0sişi3 1enomenlerin< ve )unl$r/n)edenle iliş3isinin )ir )ilimi ol$r$3 grme3, 3uş3u gtürür. Dlgu ol$r$3, es3iden 3$lm$ ve3$4/n/l$m$z o)9e3ti1leştirmelere nelir 3i, )unl$r/n 3$rş/l/ğ/ )ir $nd$n deneim $l$n/)irimleri ins$n ve h$v$n te $nd$n ruh, 3işili3, erine gre 3$r$3ter ve 3işiliğin temeligi)i 3onul$rd/r. ($3$t )u )irli3lerin z $n$lizini $0m$3 ve onl$r/n 0si3olo9inin grevinin$s/l )elirledi3leri 0ro)lemini ele $lm$3, )ur$d$3i $m$/m/z )$3/m/nd$n gere3li değildir.

&A 2$lis doğ$ met$1iziği, geist met$1iziği ve ide'ler met$1iziğine giriş 3$0/s/ ol$r$3, 1else1enin sistem$ti3temel )ilimleri erine $0t/ğ/m ve )ir z$m$nd$n )eri 3esinli3le dile getirdiğim gi)i, 4o3 zel )ir $l$n/n)$şl/ğ/ ol$n 1enomenolo9i, i4gzlem $l$n/nd$3i 4o3 $r$rl/ 4$l/şm$C )enim !#7! /l/nd$n )eri gitti34eilerleen sonu4l$r$ v$rd/ğ/m, uzun /ll$rd$n )eri 3esintisiz süren Ettingen'de3i 1else1e dersleriminüzerinde 3urulduğu $0/n/n $r3$ 0l$nd$3i temeli işte )ur$d$ )ulunur. Tüm 1enomenolo9i3 t$)$3$l$r/n i4işlevsel )ir rgü i4inde olm$s/, )unl$r üzerinde3i $r$şt/rm$l$r/n d$ i4i4eliği ve ntemin s$1 )ir şe3ildeğrenilme'sinde3i ol$ğ$nüstü gü4lü3lerden dol$/ te3 te3 3esin olm$$n sonu4l$n $/ml$m$/ $r$rl/grmedim. ($3$t $rt/3 her nden s$ğl$ml$şm/ş ve geniş sistem$ti3 )ir )ütünlü3 3$z$nm/ş ol$n1enomenolo9i ve $3l/n 1enomenolo9i3 eleştirisi $r$şt/rm$l$r/m/n 4o3 uz$3 olm$$n )ir z$m$nd$ $/ml$n/0,geniş o3uuu 3itlesi nüne 4/3$$ğ/n$ in$n/orum.

-7



@z ilerde )u )irli3lerin il3e )$3/m/nd$n doğ$l nesnelli3lerden )$ş3$ olduğu $4/34$grülee3tir. Çün3ü doğ$l nesneler, verilişlerinin zü )$3/m/nd$n, 3$r$nl/3 $nl$r/ ol$ngrünüşlerdir. +u durum, h$33/nd$ soru sorul$n )irli3ler i4in $sl$ ge4erli değildir.

*ns$n/n 3endisi değil, s$dee )unun temeli ol$n ,ins#n 7edeni, nesnel 3!rünü6lerin7ir 7irli8idir . K$r$3ter, 3işili3 v). de durum $n/d/r. @4/3t/r 3i, )u tür )irli3ler sz 3onusuolduğu z$m$n, )ilin4 $3/m/n/n imm$nent h$$t )irimlerine ve )u türden 4eşitli imm$nent)irimleri )ir)irinden $/r$n mor1olo9i3 zelli3lere geri dnme3 zorund$/z. +unun i4in)ütün 0si3olo9i3 )ilgi, )irinil ol$r$3'ins$n individu$litesi, 3$r$3ter ve duruml$r/l$ ilgiliise, 3endisini )ilinin )irimlerine geri dnmüş grür. He )lee, 1enomenin 3endisinin,$r$şt/r/lm$s/n$, onl$r/n rgülerine dnülmüş olur.

+u $nl$t/l$nl$rd$n sonr$, u3$rd$3i düşünelerde slenme3 istenenleri $4/3 )ir şe3ildeve derinde3i )ütün nedenleri ile grmemiz i4in $rt/3 )ir engel 3$lm$d/: Eenel $nl$md$0si3olo9i3 )ilgi, 0sişi3 ol$n/n zü h$33/nd$ )ir )ilgii ş$rt 3oş$r. Psi3olo9i3 denelerle ve

)ir $m$$ nelmemiş i4 $lg/l$rl$ erine gre, deneimlerle, $n/ms$m$n/n, $rg/n/n,istemenin v).'nin zünü $r$şt/rm$3 isteme3C 0si3o1izi3 i1$delerde 0sişi3 ol$n/nitelendiren 3esin 3$vr$ml$r$ ul$ş/l$$ğ/n/, $n$3 )unl$r/n )ilimsel )ir değers$ğl$$$ğ/n/ umm$3, tersliğin te0e no3t$s/d/r.

Modern 0si3olo9inin ger4e3 ve t$m )ilimsel )ir $nl$m 3$z$nm$s/n/ engelleen temelh$t$s/, 1enomenolo9i3 ntemi t$n/m$m/ş ve 3ull$nm$m/ş olm$s/d/r. D, t$rihseln$rg/l$rl$, $4/3l$// 3$vr$m $n$lizlerile $0/l$n $3l$ş/ml$rd$n ntem ol$r$3$r$rl$nm$3t$n s$3/nd/. Çoğu 0si3ologun 1enomenolo9inin $rt/3 ort$$ 4/3m/ş ol$n)$şl$ng/4l$r/n/ $nl$m$m$l$r/, h$tt$ 4o3 3ez s$1 sezgisel )ir tutuml$ $0/l$n z$r$şt/rm$l$r/n/ met$1izi36s3ol$sti3 )ir 4/3$r/m ol$r$3 grmeleri )ununl$ ilgilidir. Erengrü ile 3$vr$n$n ve )etimlenen şeler, $n$3 gren grüe d$$n$n )ir tutuml$$nl$ş/l$)ilir ve o3l$n$)ilir.

+ütün )u $4/3l$m$l$rd$n $nl$ş/ld/ğ/ ve $nl$ş/l$$ğ/ gi)i, )enim şunu umm$m i4in eteri3$r$r neden v$rd/r: Ço3 $3/nd$ 0si3olo9inin $n$3 sistem$ti3 1enomenolo9i temeliüzerinde 3uruldu3t$n sonr$, doğ$ ile iliş3ilerinde ger4e3 eterli em0iri3 )ir )ilim ol$r$3iş)$ş/nd$ ol$)ileeği grülee3tir. Y$ni $n$3 )ilinin zle ilgili 3uruluşl$r/ ve onl$r/nimm$nent 3$rş/l/3l$r/, sistem$ti3 )ir )$ğl/l/3 i4inde s$1 )ir grü ile grülere3, her türlü1enomenin 3$vr$ml$r/n$ 63i )u 3$vr$ml$r denesel 0si3olo9inin 0si3o1izi3 $rg/l$rd$0sişi3 ol$n ol$r$3 dile getirdiği 3$vr$ml$rd/r6 )ilimsel i4eri3 ve $nl$m veren norml$r/

$r$şt/r/0 s$0t$m$ ile.-!



@n$3 $r$ s/r$ te3 te3 düşünelerde değil, ger4e3ten 33lü sistem$ti3 )ir 1enomenolo9iC)ilinin 4o3 $nl/ ve 3$rm$ş/3 0ro)lemlerine tümden 3endisini veren ve tümden)$ğ/ms/z ol$n, n$tur$list gz 3$m$şt/r// hi4)ir n$rg/n/n s$0t/rm$d/ğ/ )ir düşüne,)ize, <0sişi3 ol$n< h$33/nd$ )ir $nl$/ş 3$z$nd/r$)ilir 6hem individuuml$r hem de

to0lums$l )ilin4 s1erinde6. @n$3 o z$m$n 4$ğ/m/z/n6denesel 4$l/şm$l$r )iri3imi,to0l$n$n denesel olgul$r ve )$z/l$r/ 4o3 ilgin4 ol$n düzenlili3lerC değerlendiren )ireleştiri ve 0si3olo9i3 oruml$rd$n ge4irilere3, ger4e3 mevelerini veree3tir. He $n$3 oz$m$n, )ugün3ü 0si3olo9inin $sl$ itir$1 edemeeeği )ir şe, 0si3olo9inin 1else1e ile$3/n, hem de 4o3 $3/n iliş3ileri olduğu 3$)ul edilee3tir. D z$m$n, )ir )ilgi teorisinin0si3olo9i3 )ir teori olm$d/ğ/n/ ileri süren #n"i@siolo&izm @#r#dos$ d$ son )ul$$3,her ger4e3 )ilgi teorisinin zorunlu ol$r$3, her 0si3olo9i ve 1else1enin de ort$3 temeli ol$n1enomenolo9ie d$$nm$s/ gere3tiği grülee3. He en sonund$, )ugün /ğ/nl$ ürei0$zg/nl$ş$n )ilgi teorileri, m$nt/3 teorileri, ethi3ler, doğ$ 1else1eleri, 0ed$go9iler, )udoğ$)ilimsel ve zelli3le <denesel 0si3olo9i3 temellere< d$$n$n, 3endilerini l4üsüzeiddi )ilimsel s$$n her türlü 1else1e grünüşlü liter$tür, $rt/3 son )ul$$3t/r.^' Eer4e3ten

)u $z/l$r$ )$3/n$, o ins$nl/ğ/n en ü3se3 düşünürlerinin h$$tl$r/n/ $d$/0h$r$d/3l$r/ sonsuz derin 0ro)lemler 3$rş/s/nd$3i $nl$/şs/zl/ğ$ $n$3 ş$ş/l$)ilir ve$z/3 3i, denesel 0si3olo9inin 6)izim $nl$/ş/m/z$ gre e3si3li3ler t$ş/m$s/n$ 3$rş/n6s$g/m/z/ gere3tiren h$lis ve s$ğl$m temellere oturm$ $nl$/ş/nd$3i 43üntüş$ş/rt//d/r. +en 3esin ol$r$3'şun$ in$n/orum 3i, )u liter$tür h$33/nd$3i t$rihsel $rg/,!8. üz/l/n o 3$d$r horl$n$n 0o0üler 1else1esi h$33/nd$3i $rg/d$n d$h$ sertol$$3t/r. =#A

8A +u liter$tür 3endisini şun$ )or4ludur: Psi3olo9inin 6doğ$l 3i, denesel 0si3o9inin6 )ilimsel 1else1enintemeli olduğu düşünesi, (else1e ($3ültelerinin doğ$ )ilimleri gru)und$ $3siom h$line gelmiştir ve )üü3)ir g$retle, $rt $rd$, doğ$)ilimilerinin )$s3/s/n$ )oun eğere3, )el3i 3endi $l$nl$r/nd$ 4o3 )$ş$r/l/, 1$3$t

1else1e ile iliş3ilerinde, 3im$/ ve 1izi34ilerin iliş3ilerinden d$h$ ileri olm$$n $r$şt/r//l$r$ 1else1e0ro1esrlüğü verilme3tedir.#A +ir r$stl$nt/ ol$r$3, )en )u $z// h$z/rl$r3en elime Br. Moritz Eeiger'in =MünihA, 4o3 erinde)ir re1er$t/, <+eriiht ü)er den GH. Kongres 1ür eW0erimentelle Pshologie in Gns)ru3< i4inde er $l$n<>e)er d$s esen und +edeutung der 5in1ühlung< $dl/ $z/s/ ge4ti. M. Eeiger, 4o3 ğretii )ir )i4imde5in1ühlung =)irli3te dum$A teorisi ve )etimlenmesi 3onusund$, şimdie 3$d$r $0/l$n denelerde, h$lis0si3olo9i3 0ro)lemlerden h$ngilerinin 3/smen doğru, h$ngilerinin $4/3l/ğ$ ul$ş$m$d$n 3$r/ş/3l/3 i4inde3$ld/ğ/n/ )ir)irinden $/rm$$ ve onl$r/n 4zümü )$3/m/nd$n nelerin denei0 )$ş$r/ld/ğ/n/ gstermee4$l/ş/or. +un$ Kongre'nin te03isi, 3onuşm$l$r/ $nl$t$n $z/d$n $nl$ş/ld/ğ/n$ gre, olumsuz olmuştur.(râulein M$rtin, $l3/şl$r $r$s/n/XQ şle slüor: =$.$. D. ?. --A: <+ur$$ gelir3en 5in1ühlung h$33/nd$denesel )$z/ şeler dum$/ )e3lemiştim. ($3$t ne duuorum 6 s$dee es3i, 4o3 es3i teoriler. +u3onud$ $0/lm/ş denelerden hi4)ir şe. +u )ir 1else1eiler to0luluğu değildir. +$n$ le gelior 3i,4$ğ/m/zd$ )le teorileri )ur$$ getirme3 isteenler, teorilerin denelerle gsterilmiş, doğrul$nm/ş olu0

olm$d/ğ/n/ gsterme3 zorund$d/rl$r. 5steti3 $l$n/nd$ d$ )le deneler $0/lm/şt/r. Orneğin <Ezh$re3etlerinin esteti3 $nl$m/< h$33/nd$ ?tr$tton'un $r$şt/rm$l$r/ ve )enim )u teori h$33/nd$3i i4 $lg/l$m$üzerinde $0t/ğ/m $r$şt/rm$l$r<. +und$n )$ş3$, M$r)e <5in1ühlung teorisinin nemini, onun denesel$r$şt/rm$l$r/ h$re3ete getirmesinde grüorC n$s/l 3i, )u $l$nd$ )leleri $0/lm/şt/r. 5in1ühlung ğretisinitemsil edenlerin nteminin denesel 0si3olo9i ile iliş3isi, 4o3 3ez, ?o3r$tes nesi 1ilozo1l$r/n ntemi ilemodern doğ$ )ilimleri $r$s/nd$3i gi)idir.< +en )unl$r$ sleee3 )ir şe )ul$m/orum.

-%



+iz $rt/3 0si3olo9i3 n$tur$lizmin t$rt/şm$ $l$n/n/ ter3 edioruz. Limdi )el3i, şunusleme3te h$33/m/z ol$)ilir: o3e z$m$n/nd$n )eri ilerleme3te ol$n 0si3olo9izm,$sl/nd$ )ul$n/3 )ir 1ormd$d/. Dnd$ h$3l/ ol$)ilee3 )irii3 1else1i eğilim, 1else1enin

1enomenolo9i3 temellendirilmesinin $0/lm$s/n/ gere3tirmesidi. +und$n )$ş3$,1enomenolo9i3 $r$şt/rm$, )ir z $r$şt/rm$s/, $ni h$lis $nl$md$ $0riori olduğu i4in,$0riorizmin )ütün h$3l/ moti1lerini hes$)/n$ $l/r.

($3$t herh$lde, u3$rd$ $0t/ğ/m/z eleştiri, n$tur$lizmi il3e )$3/m/nd$n h$t$l/ )ir 1else1eol$r$3 grme3le, 3esin )ilimsel )ir 1else1e idesinde <temelden u3$r/$< doğru 1else1e$0m$n/n 1ed$ edilmiş olm$$$ğ/n/ $4/3 )ir şe3ilde gstermiş olm$l/d/r. Psi3olo9i3 ve1enomenolo9i3 ntemin eleştirel )ir şe3ilde )ir)irinden $r/lm$s/, 1enomenolo9inin)ilimsel )ir $3/l teorisine, eterli )ir 0si3olo9ie giden ger4e3 ol olduğunu gsterior.

+iz 0l$n/m/z$ gre, şimdi t$rihseliliğin =historisizminA eleştirisine ve dün$grüşü

1else1esinin t$rt/ş/lm$s/n$ ge4ioruz.

)#ri-selcili ve (üny# 3!rü6ü Felsefesi

T$rihselili3, tinsel h$$t/n duul$rl$ 3$vr$n$)ilir olgul$r s1erinde ort$$ 4/3$r. D, )us1eri mutl$3 )ir şe ol$r$3 $l/r, $m$ doğ$s$ll$ş6t/rm$z =u !e& don(n G&el nlm(tri+sel.i d''n.e<e u&! d'er 0e genel olr! elirle<i.i ir et!i <,m& AC 1$3$t )udüşünede 0si3olo9izmle $3/n $3r$)$l/3 gsteren )ir rel$tivizm oluşu0 gelişir ve t/03/onun3ine )enzer şe3ilde se0ti3lerin düştüğü gü4lü3lere düşer. +izi )ur$d$ ilgilendiren ve$r/nt/l$r/l$ ele $l$$ğ/m/z 3onu, s$dee t$rihseliliğin 3uş3uuluğunun zelli3leri veonun $3/nd$n t$n/nm$s/d/r.

+ütün tinsel $0/l$r/n 6)u szü3 ol$)ildiğine geniş $nl$md$ $l/nm$l/, her türlüto0lums$l )irimi, en $ltt$ )ireleri $m$ her türlü 3ültür 3uruluşl$r/n/ d$ i4ermeli6 3endi i4$0/l$r/, ti0leri, ol$ğ$nüstü zengin i4 ve d/ş 1orml$r/ v$rd/r 3i, )unl$r tinsel h$$t/n $3/ş/i4inde 3endi 3endine oluşur, eniden değişir ve değişmenin 3endi türünde $0/s$l veti0i3 1$r3l/l/3l$r ort$$ 4/3$r/rl$r.

-



Erünen d/ş dün$d$, org$ni3 oluşumun $0/l$n ve ti0leri, )unun )ir )enzerini )izegsterir. Beğişmez hi4)ir tür ve org$ni3 ğelerden 3urulmuş değişmez )ir $0/ o3tur.Beğişmez gi)i grünen her şe, )ir oluşum i4indedir. *4 sezgi ile tinsel h$$t/n )irliğii4inde $ş$rs$3, onu neten moti1leri )irli3te du$r ve )lee o s/r$d$3i tinsel $0/n/nzünü ve gelişimini, onun )irli3 ve oluşum motivlerine ol$n )$ğ/ml/l/ğ/n/ <$nl$r/z<.

T$rihsel ol$n her şe )izim i4in $n/ )u şe3ilde <$nl$ş/l/r< ve <$4/3l$n$)ilir< h$le gelir,3endi <v$rl/3< zü ile $ni <tinsel v$rl/3< ol$r$3C $ni tinsel v$rl/3, )ir $nl$m/n i4sel ol$r$3gere3tirdiği ğelerin )ir )irliği ve $n/ z$m$nd$ $nl$m$ ugun i4 motiv$son$ gre şe3il$lm$ ve gelişmenin )ir )irliği ol$r$3. D h$lde $n/ şe3ilde sezgi olul$ s$n$t, din vegelene3 v). de $r$şt/r/l$)ilir. @n/ şe3ilde onl$r$ $3/n gelen, onl$rl$ )irli3te dile gelendün$grüşü deC eğer, )ilim şe3lini $l/r o)9e3ti1 ge4erlili3 ileri sürerse, $ d$ met$1izi3$hut 3endisine 1else1e demee $l/ş/lm/şs$. +unun sonuu ol$r$3, )u tür 1else1elere)üü3 )ir dev ü3lenior: onl$r/n mor1olo9i3 $0/l$r/n/, ti0lerini, gelişme )$ğl$nt/l$r/n/$r$şt/rm$3 ve zlerini )elirleen tinsel nedenleri i4ten )ir $ş$m$ ile t$rihsel ol$n/$nl$ş/l/r h$le getirme3. +u 3onud$ ne 3$d$r nemli ve h$r$n 3$l/n$$3 şeler$0/l$)ileeğini, )ize . Bilthe'/n $z/l$r/, zelli3le eni 4/3$n dün$grüşü ti0leri

h$33/nd$3i $z/s/ gsterior. =!7A

Boğ$l 3i, şimdie 3$d$r sz 3onusu ol$n t$rihti, t$rihselili3 değil. 5ğer Bilthe'/n)etimlemelerinden )ir3$4 ümle o3urs$3, onun zorlu3l$r/n/ d$h$ 3ol$ 3$vr$$)iliriz.D3u$l/m: <Se,tisi&me dim <eni esinler +&(rl<n nedenler rs(nd enet!inlerinden irisi #else#e sistemlerinin nrisidir <. <($3$t ins$n 3$n/l$r/n/n3$rş/tl/3l$r/nd$n doğ$n 3uş3uu sonu4l$rd$n 4o3 d$h$ derine giden 3uş3u, t$rihsel)ilinin gelişmesinin ilerlemesinden doğ$r<. <1eli6me "eorisi =doilimsel geliimteorisi 0e !'lt'r !urululr(n(n tri+sel gelitii ilgisinin !r((m( A, zorunlu ol$r$3 t$rihselh$$t )i4imlerinin greeli olduğu )ilgisine )$ğl/d/r. Bün$/ ve )ütün ge4mişi 3$0s$$n)ir )$3/ş/n nünde, h$$tgrüşü, din ve 1else1enin herh$ngi )ir 1ormund$ mutl$3ge4erli3 3$lm$z. +u tür t$rihselli3 )ilini 3$z$nd/r$n )ir eğitim, dün$ iliş3ilerini 3$vr$m)$ğl/l/3l$nl$ dile getirme3 zorund$ ol$n 1else1e sistemlerinin 3endi $r$l$nnd$3i genelge4erli3 4$t/şm$l$r/n$ genel )$3/şt$n, =#else#elerden +er+ngi irisinin genel geerliineinnm! !onusundA, 4o3 d$h$ et3ili )ir şe3ilde /3// olur<.

!7A K$rş/l$şt/r, <HHelt$nsh$ung< to0lu $z/l$n, . Bilthe'/n 1else1e ve din $r$şt/rm$l$r/. +erlin, eihelu. Io., !#!!

-



+u slenenlerin ol$l$rd$ doğrul$n$n h$3i3$t/nd$n herh$lde 3uş3u duul$m$z. ($3$tsorun, )unun genel )ir il3e ol$r$3 $l/nm$s/n/n h$3l/ olu0 olm$$$ğ/d/r. Kuş3usuzdün$grüşü ve dün$grüşü 1else1esi 3ültür oluşuml$r/d/r. Kültür oluşuml$r/, ins$nl/ğ/ngelişme $3/ş/ i4inde oluşu0 3$)olurl$r. Dnl$r/n tinsel i4eri3leri, i4inde )ulundu3l$r/

t$rihsel iliş3iler $r$s/nd$ d$h$ et3ileiidirler. ($3$t $n/ şe 3esin )ilimler i4in dege4erlidir. +u üzden onl$r o)9e3ti1 ge4erlili3lerini 3$)ediorl$r m/N +el3i $ş/r/ )irt$rihseli )unu d$ ileri süree3tir. +ilimsel grüşlerde3i değişi3li3lere iş$ret edere3, n$s/l)ugün 3$n/tl$nm/ş grünen )ir teorinin $r/n $nl/şl/ğ/n/n ort$$ 4/3t/ğ/n/, )irinin 3esin$s$l$rd$n sz ettiği erde, otelinin s$dee )ir v$rs$/m, )ir ü4ünününse )elirsiz )irs$n/ grdüğünü sleee3tir. Limdi )iz )ilimsel grüşlerin süre3li )ir değişim i4inde)ulunm$s/ üzünden, onl$r/n s$dee )ir 3ültür oluşumu olm$/0 o)9e3ti1 ge4erlili3lerininde )ulunduğund$n sz edemiee3 miizN @4/34$ grülüor 3i, t$rihselili3 tut$rl/ )irşe3ilde ugul$n/rs$, $ş/r/ sü)9e3ti1 )ir se0tisizme düşülür. 2$3i3$t, teori, )ilim gi)i ideler,)ütün te3i ideler gi)i, mutl$3 ge4erlili3lerini itirirler. +un$ gre, )ir idenin ge4erliğinin$nl$m/, onun olgus$l ge4erli s$/l$n tinsel )ir 3uruluş olm$s/ ve ge4erlili3 olgusu i4inde

düşünei t$in etmesi deme3tir. Ee4erliliğin 3endisi, $ d$ <3endi )$ş/n$< ge4erli olm$,onu 3imse 3ull$nm$s$ d$, t$rih )oun$ onu 3imse ger4e3leştirmiş olm$s$ d$, nese ool$n )ir ge4erlili3 o3tur. D h$lde 4elişmezli3 il3esi ve 4$ğ/m/zd$ 4o3 gü4lenmiş ol$nm$nt/ğ/n )ütünü de $n/ durumd$d/r. +el3i de sonund$, m$nt/ğ/n 4elişmezli3 il3esinin3endi tersine dnmesine v$r/l$$3t/r. He en sonund$ şimdi slediğimiz ümleler, l4ü0t$rtt/ğ/m/z, ge4erli grü0 üstünde durduğumuz ol$n$3l$rd$n hi4)irisinin 3endi )$ş/n$ge4erliliği o3tur v). +u 3onud$ d$h$ ileri gidi0, )$ş3$ )ir erde $0t/ğ/m/z inelemeleriinelemee gere3 grmüoruz.=!!A ?$n/r/m 3i, )u, 6$3/ş h$linde3i ge4erlili3le, o)9e3ti1ge4erlili3C 3ültür grüntüsü ol$n )ilim ile ge4erli sistemler ol$r$3 )ilim $r$s/nd$3i iliş3i,$d/nl$n$n $nl$/ş eteneğine o 3$d$r )üü3 gü4lü3ler suns$ d$6)ur$d$3i 1$r3l/l/3 ve3$rş/tl/ğ/n grülmesi gere3tiğine h$3 verdirme3 i4in eterlidir. +ilimin ge4erliliği idesini3$)ul ediors$3, $n/ 1$r3/ t$rihsel ge4erlili3le, ge4erlili3 $r$s/nd$ $0m$m$3 i4in, hi4olm$zs$ )u 3onuu $4/3 )/r$3m$m$3 i4in 6)unu ,ele6"irel #ıll#, 3$vr$$)ilelim $ d$3$vr$$m$$l/m6 n$s/l )ir nedenimiz ol$)ilirN

!!A +enim <ogishe >ntersuhungen< =M$nt/3 @r$şt/rm$l$r/A $dl/ 3it$)/m/n !. 3it$)/.

-"



T$rih, genelli3le deneim $l$n/nd$3i tin )ilimleri, )u 3onud$ 3endi )$ş/n$ hi4)ir şesleemezC ne olumlu, ne de olumsuz ol$r$3. Bin 3onusund$, )ir 3ültür oluşumu ol$ndin ile )ir ide ol$r$3, $ni ge4erliliği ol$n dinC s$n$t 3onusund$, 3ültür oluşumu ol$ns$n$tl$ ge4erliliği ol$n s$n$tC hu3u3 $l$n/nd$, t$rihsel h$3l$r ile ge4erliliği ol$n h$3l$rC

ve en sonund$ 1else1ede t$rihsel ol$nl$ 3esin ge4erliliği ol$n 1else1enin )ir)irinden n$s/l$r/l$$ğ/, )unl$r $r$s/nd$3i 1$r3 3onusund$ hi4)ir şe sleemezC )irisi ve te3i$r$s/nd$, Pl$ton$ slerse3, ide ile onun )ul$n/3 1ormu gi)i )ir iliş3inin )ulunu0)ulunm$d/ğ/n/ gsteremez. 5ğer tinsel oluşuml$r, h$3i3$tte, ge4erlili3 3onusund$3i )u3$rş/tl/3 )$3/m/nd$n ele $l/n/0 )le $rg/l$n$)iliorl$rs$, ge4erliliğin 3endisi ve onunnorm$ti1 ide$l il3eleri h$33/nd$3i )ilimsel 3$r$r d$, em0iri3 )ilim işi olm$d/ğ/ i4in, $n/şe3ilde $rg/l$n$)ilir. M$tem$ti34i m$tem$ti3 teorilerin h$3i3$t olu0 olm$d/ğ/n/ $nl$m$3i4in t$rihe )$şvurm$z.

M$tem$ti3 t$s$vvurl$r/n ve $rg/l$r/n t$rihsel gelişmesi ile h$3i3$t sorunu $r$s/nd$ iliş3i3urm$3, onun $3l/nd$n ge4mez. D h$lde t$rih4i neden mevut 1else1e sistemlerinin

h$3i3$ti h$33/nd$, hele 3i, 3endi )$ş/n$ ge4erliliği ol$n 1else1e )iliminin ol$n$ğ/3onusund$ 3$r$r verme3 durumund$ olsunN D, 1ilozo1l$r$ h$3i3i 1else1e idesinis$rs$)ilee3 ne ğrete)ilirN +elli )ir sistemi $ds/$n, $n/ şe3ilde 1else1 )ir sisteminol$n$ğ/n/ h$/rl$$n, )unun nedenlerini gstermelidir. +unun i4in gelişmenin t$rihselolgul$r/, en genel gelişme olgul$r/, nedenler, hem de ii nedenler ol$r$3 gsterile)ilir.($3$t t$rihsel nedenler, s$dee t$rihsel sonu4l$r doğur$)ilir. Dlgul$r$ d$$n$r$3idelerin temellendirilmesi, $ d$ /3/lm$s/n/ isteme3, s$4m$l/3t/r. K$nt'/n $l/nt/l$d/ğ/ gi)i:eW 0umie $Ru$m.=!%A,

T$rih n$s/l genel ol$r$3, mutl$3 ge4erliliğin ol$n$ğ/n$ 3$rş/ )ir şe sleemiors$,zelli3le mutl$3, $ni )ilimsel )ir met$1izi3 ve te3i 1else1elerin ol$n$ğ/n$ 3$rş/ d$$ğ/rl/ğ/ ol$n )ir şe sleemez. 2$tt$ şimdie 3$d$r )ilimsel )ir 1else1enin ort$$4/3m$d/ğ/ s$v/n/ d$, t$rih ol$r$3 $sl$ temellendiremez. +unu $n$3 )$ş3$ )ilgi3$n$3l$r/n$ d$$n$r$3 temellendire)ilir 3i, )unl$r d$ $4/3 ol$r$3 $n$3 1else1iol$)ilirler. Boğ$l 3i, 3endisinde ger4e3ten )ir ge4erlili3 olduğunu ileri süre)ilee3 ol$n1else1i )ir eleştiri, )ir 1else1edir ve 3endi $nl$m/nd$, 3esin sistem$ti3 )ir )ilim olm$ ide$lol$n$ğ/n/ 3endinde t$ş/r.

!%A Bilthe $n/ erde, $n/ şe3ilde t$rihselli3ten 3$n$3l$n$n se0tisizmi $ds/r. ($3$t )en onun dün$grüşü ti0leri ve $0/l$n h$33/nd$3i 4o3 ğretii 4zümlemelerinden, se0tisizme 3$rş/ n$s/l 3esinnedenler )ulduğu s$n/s/n$ v$rd/ğ/n/ $nl$m/orum. Çün3ü u3$rd$ gsterildiği gi)i, deneim $l$n/nd$n )irtin)ilim, o)9e3ti1 ge4erli3 h$33/nd$, ne ond$n $n$ ne de on$ 3$rş/ )ir şe 3$n/tl$$)ilir. 5ğer em0iri3

tutumu, 3i )u sonund$ em0iri3 )ir $nl$/ş$ v$nr, 1enomenolo9i3 )ir zt$vr/ ile değiştirilirse durumdeğişee3tirC ve le grünüor 3i, onun düşünesini i4ten h$re3ete getiren de )udur.

--



+ilimsel 1else1enin )ir K-im#ir#=!A olduğunu, )inlere /ll/3 )oşun$ denemelerin )le)ir 1else1enin ol$n$ğ/n/n ol$s/l/ğ/n/ o3 ettiğini 3oşulsuz s$vunm$3, doğru değildir. +us$v, s$dee ü3se3 3ültürlerin )ir3$4 )in /l/nd$n 4/3$rt/l$n sonu4l$r/n, s/n/rs/z )irgeleeğe ugul$nm$s/n/n ii )ir tümev$r/m olm$m$s/l$ 3$lm$z, mutl$3 )ir s$4m$l/3t/r

d$:, t/03/ %W%_" gi)i. +unun d$$nd/ğ/ temel şudur: 5ğer 1else1i eleştiri nünde o)9e3ti1ge4erliği $ds/n$$3 )ir şe )uluors$, o z$m$n o)9e3ti1 temellendirile)ilee3 )ir $l$n d$v$r deme3tir. Pro)lem, gsterildiği gi)i, <4$r0/3< ort$$ 3onmuşs$, onl$r/n düzeltilmişduruml$r/ ve doğru 3onmuş 0ro)lemler de olm$l/d/r. 5leştiri, t$rih )oun$ gelişiminde1else1enin 3$rm$3$r/ş/3 3$vr$ml$rl$ iş grdüğünü gsteriors$, 3$vr$m /ğ/lm$l$r/,$ld$t// sonu4 4/3$rm$l$r v$rs$, )u düşünede, eğer $nl$ms/zl/ğ$ düşme3istenmiors$, ide$l ol$r$3 3onuşulurs$, )u $l$nd$ doğru sonu4l$r 4/3$rm$3 i4in3$vr$ml$r/n $4/3l/3 3$z$nd/r/l$)ilir, $d/nl$t/l$)ilir, )ir)irinden $r/l$)ilir oldu3l$r/ $nl$m/d$ v$rd/r. 2er h$3l/ ve derine işleen eleştirinin 3endisi, )ir ilerleme $r$/d/rC ide$l ol$r$3doğru $m$4l$r/, oll$r/, )lee de o)9e3ti1 ge4erli )ilimi iş$ret eder. +ütün )unl$rd$nsonr$ şunu slee)iliriz: )insel 7ir y#@ının "#ri-sel 7#ımd#n #lıcı olm#m#sı

ol3$s$n$n 3eçerlili #nl#mınd#i #lıcılıl# -iç7ir il3isi yo"$r9 imdiye #d#r3!s"erildi8i 3i7i2 3eçerlili -er 7ir sferde endi $y3$l#m#sını 7$l$r .

T$rihselileri h$t$$ düşüren şu 3$r/ş/3 durum olm$l/: +iz t$rih )$3/m/nd$n eniden3uru0 $ş$d/ğ/m/z tinsel )ir $0//, onun i4inde3i s$n/l$r/, $nl$ml$r/, )unl$rl$ ilgilimoti1lerin )ir)irile iliş3isini, s$dee i4 $nl$ml$n )$3/m/nd$n $nl$m$3l$ 3$lm$/z,onl$r/n greeli değerlerini de $rg/l$$)iliriz. Kendimizi t$rihte $ş$m/ş )ir 1ilozo1un$ş$d/ğ/ 3oşull$r/n i4ine 3o$rs$3, onun 1else1esinin greeli <sonu4l$r/n/< 3$)ul ederiz,h$tt$ h$r$n 3$l/r/z. He te $nd$n tut$rs/zl/3l$r/, )$z/ 0ro)lemleri grmemesini,3$r/şt/rm$s/n/ hoşgrürüz. Çün3ü 0ro)lemin ve $nl$m 4zümlemelerinin o z$m$n3idurumun$ gre, )und$n 3$4/n/l$m$zd/. +ugün )ir lise ğrenisinin 3ol$$ 4zeeği)ilimsel )ir 0ro)lemin o z$m$n 4zülmesini, )üü3 )ir )$ş$r/ ol$r$3 grürüz. 2er $l$nd$)unun )enzerleri v$rd/r. Boğ$l 3i, )iz şunun üzerinde duruoruz: +u tür greelideğerlendirmelerin de il3eleri ide$l )ir s1erdedir ve s$dee gelişmeleri $nl$m$3isteme3le etinmei0 değerlendiren t$rih4i 6t$rih4i ol$r$36 s$dee v$rs$$)ilir $m$temellendiremez. M$tem$tiğin norml$r/ m$tem$ti3te, m$nt/ğ/n3i m$nt/3t$, eti3'in3ieti3'tedir v). gi)i.

!A @sl$n, /l$n ve 3e4i )$şl/ mitolo9i3 )ir $r$t/3. =Ç.F.A

-&



5ğer o, )u disi0linlerde )ilimsel değerlendirmeler $0$nd$ 3esin gelişmiş )ilimler o3s$,o z$m$n o, 3endi sorumluluğund$ ol$n değerlendirmeler $0$r. Orneğin $hl$34/ )irins$n, in$n$n )ir dind$r ol$r$3 d$vr$n/r, $m$ herh$lde )ilimsel )ir t$rih4i ol$r$3 değil.

+ütün )unl$rd$n sonr$, eğer )en, t$rihseliliği )ir )ilgi teorisi 3$rm$ş$s/ ol$r$3 grüorve t/03/ s$4m$ sonu4 4/3$rm$l$r/l$ n$tur$lizm gi)i $ds/ors$m d$, şunu, üzerindedur$r$3 vurgul$m$3 isterim: +en geniş $nl$md$, 1ilozo1l$r i4in t$rihin s/n/rs/z değerinitümüle 3$)ul ederim. (ilozo1 i4in to0lums$l tin $l$n/n/n 3eş1i, doğ$n/n 3eş1i 3$d$rnemlidir. Eer4e3ten 1else1eie genel tinsel h$$tt$ derinleşme, doğ$ $l$n/nd$derinleşmeden d$h$ zgün ve )und$n dol$/ d$ d$h$ temelli $r$şt/rm$ m$lzemesis$ğl$r. Çün3ü )ir z )ilimi ol$r$3 1enomenolo9inin $l$n/, 3işisel tinden )$şl$r ve hemensonr$, genel tin $l$n/n/n )ütününe 3$d$r uz$n/r. 5ğer Bilthe 4o3 et3ili )ir şe3ilde,0si3o1izi3 0si3olo9isinin tinsel )ilimlerin temellendirilmesine hizmet edee3 )ir )ilimolm$d/ğ/n/ sledise, )en de şunu sleeeğim: )in felsefesini "emellendire7ilece7irici 7ilim2 #nc# ve #nc# fenomenolo&i !z 7ilimidir .

XXX

+iz şimdi 3esin )ir )ilim ol$n 1else1enin 3$rş/s/n$ 3om$3 i4in dün$grüşü 1else1esinin$nl$m/ ve h$33/n/ $r$şt/r$l/m. Yeniç#80ın düny#3!rü6ü felsefesi, d$h$ ne de iş$retedildiği gi)i, t$rihseli se0tisizmin )ir 4ouğudur. Form$l ol$r$3 )u tutum 0oziti1 )ilimler3$rş/s/nd$ dur$3l$r. 2er türlü 3uş3uulu3t$ olduğu gi)i, tut$rs/z )ir t$v/rl$ on$ ger4e3 )irge4erlili3 değeri t$n/r. +un$ ugun ol$r$3, dün$grüşü 1else1esi, te3 te3 )ütün )ilimlere,neden, o)9e3ti1 h$3i3$tin h$zinesi ol$r$3, n3oşul gzüle )$3$r. Kendisine edindiği$m$$ gre, )izim her şei t$m$ml$m$3 ve )ütünleme3, her şei 3$vr$m$3 ve $nl$m$3gere3sinmemizi erine getirdiği l4üde, )u te3 te3 )ilimleri 3endisine temel ol$r$3 $l/r.+u üzden 3endisine )ilimsel, $ni s$ğl$m )ilimler üzerinde 3urulmuş 1else1e $d/n/ verir.($3$t doğru ol$r$3 $nl$ş/l/rs$, )ir disi0linin )ilimselliği, s$dee temellerin )ilimselliği ile3$lm$z, $m$4l$n$n 0ro)lemlerin )ilimselliği, ntemlerin )ilimselliği, ve zelli3le )ir$nd$n netii 0ro)lemlerle, te $nd$n temeller ve ntemler $r$s/nd$ )elli m$nt/3s$l)ir uumun )ulunm$s/l$ ilgilidir. +ilimsel 1else1e nitelemesinin )u şe3ilde sleee30e3 )ir şei o3tur.

-8



Eer4e3ten de genel ol$r$3 )u 4o3 iddi )ir şe3ilde $nl$ş/lm$z. Çoğu dün$ grüşü1ilozo1u, 1else1elerinin )ilimsel 3esinli3 )$3/m/nd$n 0e3 ii don$nm$m/ş olduğunu 4o3 iihissetme3tedir. 2$tt$ onl$rd$n )$z/l$r/, )unu $4/3 ve dürüst4e itir$1 etme3te, en $z/nd$nv$rd/3l$r/ sonu4l$r/n )ilimselli3 düzeinin düşü3lüğünü 3$)ul etme3tedir. +un$ 3$rş/n

onl$r )u tür 1else1ee, $ni dün$)ilimi olm$3t$n 4o3, dün$grüşü olm$3 isteen1else1enin )u türüne, 4o3 ü3se3 )ir değer )i4iorl$r. +u değer, t$rihseliliğin et3isi ile ne3$d$r 3uş3uu olunurs$, o 3$d$r )üüor ve de 3esin 1else1i dün$)ilimi 3$rş/s/n$3onuor. Dnl$r/n d$$nd/ğ/ nedenler, 3i )unl$r, $n/ z$m$nd$ dün$grüşü 1else1esinin$nl$m/n/ d$h$ ii ort$$ 4/3$r$$3t/r, şunl$rd/r:

2er )üü3 1else1e s$dee t$rihsel )ir olgu olm$3l$ 3$lm$z, o $n/ z$m$nd$ ins$nl/ğ/ntinsel h$$t/n/n gelişmesinde 4o3 )üü3 ve 4o3 zel teleolo9i3 )ir işleve s$hi0tirC $ni4$ğ/n/n h$$t deneimi, 3ültürel etiş3inliği ve )ilgeliğinin en ü3se3 no3t$s/n/ gsterir.+ur$d$ )ir$z duru0 )u 3$vr$ml$r/ $4/3l$$l/m.

Beneim, 3işisel )ir d$vr$n/ş ol$r$3, h$$t/n $3/ş/ i4inde ge4i0 giden $3/l$r/n, doğ$ldeneen )ir t$v/r t$3/nm$n/n dile gelmesidir. +u deneim, 3işii, zel )ir )ire ol$r$3,3endi deneim $3tl$r/n/n ve ond$n d$h$ $z olm$m$3 üzere, $)$n/ ve d/ş$rd$n gelen,3$)ul ettiği $ d$ $ds/d/ğ/ deneimlerin n$s/l et3ilediğine temelden )$ğl/d/r. Beneim)$şl/ğ/ $lt/nd$ to0l$n$n )ilgi $3/l$r/nd$ sz 3onusu ol$n şese, doğ$l v$rl/ğ/n her türlü)ilgisi ol$)ilir. +unl$r $ s$de $lg/l$m$l$r ve doğrud$n gren )ilgi $3tl$r/, $ d$ )unl$r$d$$n$n 4eşitli )$s$m$3l$rd$3i m$nt/3s$l işleme ve temellendirmelerin düşünsel$3tl$r/d/r. ($3$t )u etmez. +iz s$n$t $0/tl$r/nd$n, te3i güzelli3 değerlerinden dedeneim 3$z$n/r/z. +unl$rd$n d$h$ $z olm$m$3 üzere ethi3 değerlerden, ister )izim3endi ethi3 d$vr$n/şl$r/m/zd$n, isterse )$ş3$l$r/n/n3inden 3$z$nm/ş ol$l/m. @n/şe3ilde m$l6mül3, 0r$ti3 $r$rl$rd$n, te3ni3 ugul$m$l$rd$n d$ deneim 3$z$n/r/z.K/s$$s/ )iz s$dee teori3 değil, değerler $l$n/nd$ ve 0r$ti3 $l$nd$ d$ deneim $0$r/z.Çzümleme le gsterior 3i, sonunul$r değerlendiren ve ir$dee d$$n$n )ir$ş$m$ ol$r$3 grü temeline gtürüle)ilir. +le deneimler üzerinde d$h$ ü3se3,düşünsel s$g/n deneim )ilgileri oluşur. +un$ gre, 4o3 nlü deneime s$hi0 ol$n, $d$ )izim <3ültürlü< dediğimiz 3işi, s$dee dün$ deneimine değil, dinsel, esteti3, ethi3,0oliti3, 0r$ti36te3ni3 v). deneimlere, $ d$ <3ültüre< s$hi0tir. +ur$d$ 3uş3usuz 4o33tüe 3ull$n/lm/ş ül"ür .Bild$n3/ szüğünü 3ull$n/oruz.

-#



Çün3ü )unun 3$rş/t/ ül"ürsüzlü .n7ild$n3/ szüğümüz v$r 3i, )unu s$dee7e"imlenen d#vr#nı6 7içiminin 3!receli yüseli"ei form$ i4in 3ull$n/r/z. Ozelli3le4o3 ü3se3 değer t$ş/$n )$s$m$3 i4in es3i mod$ )ir szü3 7il3eli =$,n(a #il*eli-i+

$,n(a ve !a(at #il*eli-i A ve 4o3 3ez de şimdi 4o3 tutul$n )ir deim, -#y#" 3!rü6ü $d$ doğrud$n düny#3!rü6ü 3ull$n/l/or.

+ilgeli3 $ d$ dün$grüşünü, )u $nl$md$, )izde $nl$nd/rd/ğ/ d$h$ değerli )ir ins$nd$vr$n/ş/n/n, et3inli3 erdemi idesinin $s/l ğesi ol$r$3 grmemiz gere3ir: ins$n/n t$v/rt$3/nm$s/ ol$s/ )ütün $l$nl$rd$3i iliş3ilerde, )ilen, değerlendiren ve isteen t$v/rl$rd$,$r$rl/ d$vr$n/ş/n $dl$nd/r/lm$s/ ol$r$3 $nl$ş/lm$l/d/r. Çün3ü herh$lde )u $r$rl/l/3l$,)u tür t$v/r t$3/nm$l$rd$3i nesnelli3, 4evre, değerler, m$ddesel değerler, elemler v).h$33/nd$ $3/ll/$ $rg/l$r$ v$rm$, erine gre 3endi tutumunu 3esin )ir şe3ildes$vunm$ gi)i ii geliştirilmiş )ir etene3le elele ürür. *şte )u tutum )ilgeliği ş$rt 3oş$rve )unun ü3se3 )ir 1ormunu oluşturur.

+ilgeli3 $ d$ dün$grüşünün )u )elli ve 4eşitli ti0leri ve değer )$s$m$3l$r/n/ i4eren$nl$m/l$, s/r1 te3 te3 3işilerin )ir )$ş$r/s/ olm$d/ğ/n/, 3i, )u )ir soutl$m$ olurdu, $r/$$4/3l$m$3 gere3mez. +u, z$m$n/n ort$3 3ültürüne $ittir ve onun en )elirgin 1orml$r/nd$ii )ir $nl$m/ v$rd/r. ?$dee )ir te3 3işinin 3ültürü ve dün$grüşü değildir, onunz$m$n/n$ $ittir. +u 'durum, zelli3le şimdi sz 3onusu ol$n t$rz/ i4in ge4erlidir.

+üü3 1else1i )ir 3işiliğin $nl/, i4 )$3/m/nd$n en zengin 1$3$t henüz 3endisi i4in 3$r$nl/3ve 3$vr$nm$m/ş ol$n )ilgeliğinin düşünsel 3$vr$/ş t$rz/, m$nt/3s$l işleme ol$n$3l$r/n$ol $4$r. Kesin )ilimlerden 3$z$n/lm/ş m$nt/3s$l ntemler, d$h$ ü3se3 3ültür)$s$m$3l$r/n$ ugul$n/r. +u )ilimlerin i4eri3lerinin )ütünü, to0lum i4in ge4erli )e3lentilerol$r$3, )irein 3$rş/s/nd$d/rC ve )unl$r/n )u )$s$m$3t$, değerli )ir 3ültür $ d$dün$grüşüne $lt $0/ oluşturduğu $4/3t/r. Limdi z$m$n/n $nl/, )u üzden dein$nd/r// güe s$hi0 )u 3ültür temelleri, s$dee 3$vr$ms$l 3$vr$m$d$ değil, $n/z$m$nd$ m$nt/3s$l gelişme ve te3i düşünsel türde de işleme ol$n$ğ/ )ulur ve )uşe3ilde 3$z$n/l$n sonu4l$rd$n, 3$rş/l/3l/ et3ileme ve et3ilenme ounl$r/ ile )ilimsel)ütünleştirme ve tut$rl/ t$m$ml$m$l$r$ v$r/l/rC )u, )$şl$ng/4t$ )ulunm$$n )ilgeliğiol$ğ$nüstü genişlemee ve ü3se3li3lere ul$şt/r/r. +und$n h$$t ve dün$ s/rl$r/3$rş/s/nd$ 3$z$n/l$n greeli et3in $n/tl$r/n oluşturduğu )üü3 sistemler h$linde )irdün$grüşü 1else1esi doğ$r, $ni deneim ve )ilgeli3, s/r1 dün$ ve h$$tgrüşüol$r$3, h$$t/n teori3, $3siolo9i3, 0r$ti3 uumsuzlu3l$r/n/ ol$)ildiğine ii, $n$3 et3in

olm$$n )ir şe3ilde $ş$)ilirC )unl$r$ 4zümler ve douruu )ir $4/3l/3 getirir.

&7



*ns$nl/ğ/n tinsel h$$t/, d$im$ eni 3ültürler, eni tinsel s$v$ş/ml$r, eni deneimler,eni değerlendirmeler ve $m$4l$r/n ort$$ $t/lm$s/ ile do0dolu sürü0 giderC h$$t/n)ütün eni tinsel oluşuml$rl$ genişleen u13und$ 3ültür, )ilgeli3 ve dün$grüşüdeğişmelere uğr$rC 1else1e, ü3se3lere d$im$ d$h$ ü3se3 te0elere doğru ilerleere3

değişir.

+ilgeli3 ve )ilgeli3 4$)$s/ değeri ile 3oşull$nm/ş dün$grüşü 1else1esinin ve )un$ )$ğl/ti0te3i )ir 1else1e 4$)$s/n/n 3endisine se4tiği $m$/, $r/$ $nl$tm$$ gere3 o3tur.+ilgeli3 3$vr$m/ )izim $nl$tt/ğ/m/z genişli3te 3$vr$n/rs$, o )ir ide$l ol$r$3 dile gelirC oz$m$n i4in ins$n h$$t/n/n ul$ş/l$)ilir temel ide$lidirC et3in )ir $r$rl/l/3t/r. +$ş3$ )irdeişle, ins$nl/3 idesinin greeli et3in, somut )ir nü$ns/d/r. D h$lde, her3esin, n$s/lol$)ildiğine ve 64o3 nlü )ir 3işili3 3$z$nm$$ 4$)$l$m$s/ gere3tiği $4/3t/r. 2$$t/n)ütün temel nlerinde, h$$t/n t$v/r t$3/n/lm$s/ ol$s/ )ütün temel )i4imlerinde, hernde, ol$)ildiğine <deneimli< ve <)ilge< olm$3, )u üzden de ol$)ildiğine <)ilgeliğiseven< )ir 3işi olm$3. *de ol$r$3, szüğün en temel $nl$m/ )$3/m/nd$n, 4$)$ gsteren

her3es zorunlu ol$r$3 <1ilozo1tur.

Yüse ins#nlı #m#cın# ve 7!ylece ye"in 7ir 7il3eli8e $l#6m# , $ni ins$n i4in enii ol h$33/nd$3i doğ$l düşüneden, )ilindiği gi)i, erdemli $ d$ $r$rl/ ins$n olm$s$n$t/ ğretisi doğmuştur. +u, 3ur$l ol$r$3, doğru d$vr$nm$ s$n$t/n/n ğretisi diet$n/ml$n/rs$, $n/ şedir. Çün3ü 3$stedilen, tut$rl/ $r$rl/ ol$n d$vr$n/şt/r ve gerisinde$r$rl/ 0r$ti3 )ir 3$r$3ter v$rd/r 3i, )u d$ n3oşul ol$r$3 $3siolo9i3 ve düşünsel)$3/md$n et3in )ir d$vr$n/ş/ gere3tirir. +ilin4li )ir şe3ilde et3inliğe 4$)$l$m$ d$, inen3oşul ol$r$3, 4o3nlü )ilgeliği gere3tirir. *4eri3 )$3/m/nd$n )u disi0lin, 4$)$gsterenlere, elemde )ulun$n her )irein, sü9elerüstü ve )$ğl$// ge4erliliğini t$n/d/ğ/değerleri, değerlerin 4eşitli gru0l$r/n/, )ilimlerde, s$n$tl$rd$, din ve )enzerlerinde3ideğerleri, $m$4 ol$r$3 gsterir. +u değerlerin en ü3se3lerinden )irisi, )u )ilgeli3 veet3in $r$rl/l/3 idesinin 3endisidir. Boğ$l 3i, )u $z $ d$ 4o3 0o0üler $ d$ )ilimseltutulmuş ethi3 s$n$t/ ğretisi de, dün$grüşü 1else1esi 4er4evesi i4ine girerCdün$grüşü 1else1esi )ütün $l$nl$r/nd$, z$m$n/n to0lum )ilininden doğmuş ol$r$3,)ireler üzerinde o)9e3ti1 ge4erli3 )$3/m/nd$n in$nd/r// )ir güe, z$m$n/n en değerli3işileri i4in 4o3 değerli eğitim ener9ilerinin $/ld/ğ/ )ir mer3ez ol$r$3, 4o3 nemli )ireğitme güüne s$hi0tir.

&!



+izim dün$grüşü 1else1esinin ü3se3 değerini h$3 ettiği şe3ilde ort$$ 3om$m/z, )izi)le )ir 1else1ee 4$)$l$m$$ 3oşulsuz zendirme3ten hi4)ir şein $l/3o$m$$$ğ/şe3linde $nl$ş/l$)ilir. ($3$t )ununl$ )irli3te, )el3i de 1else1e idesinde )$ş3$ ve )elli )$z/)$3/ml$rd$n d$h$ ü3se3 değerlerin $ni )ilimsel 1else1enin sz 3onusu olduğu d$gsterile)ilir. +ur$d$ düşündüğümüz şudur: +izim )u düşünemiz, o)9e3ti1leşmiş 3esin

)ilimlerin 4o3 ü3se3 güe s$hi0 olduğu 4$ğ/m/z/n )ilimsel 3ültüründen3$n$3l$nm$3t$d/r. Yeni4$ğ )ilini i4in, 3ültür $ d$ dün$grüşü ve )ilim ideleri 60r$ti3)ir ide ol$r$3 $nl$ş/ld/ğ/nd$6, )ir)irinden 3esin )ir şe3ilde $r/lm/şt/rC ve )und$n sonr$d$ sonsuz$ 3$d$r $r/lm/ş 3$l$$3l$rd/r. +iz )und$n $3/ns$3 d$, )unu 0r$ti3t$v/rl$r/m/z/ )elirleen, süre3li et3ileen olgu ol$r$3 3$)ul etme3 zorund$/z. Târihte3i1else1eler, $r$t//l$r/n$ )ilgeli3 it3isi egemen olduğu l4üde, herh$lde dün$grüşü1else1esidiler. ($3$t onl$r $n/ şe3ilde, onl$rd$ 3esin )ilim olm$ $m$/ $nl/ 3$ld/34$,)ilimsel 1else1e idiler. +u her i3i $m$4 )ir)irinden henüz $ hi4 $r/lm$m/şt/ $ d$ 3esinolm$$n )ir şe3ilde $r/lm/şt/. Pr$ti3 4$)$l$rd$ )irli3te $3/ş/orl$rd/C )ir)irlerine s/n/rl/ )iruz$3l/3t$d/l$rC 4$)$ s$r1edenin hissede)ileeği )ir ü3se3li3tediler. +u durum, 3esin)ilimlerin z$m$nüstü )irliğinin 3urulm$s/nd$n sonr$, t$m$men değişti. Kuş$3l$r, )ir)iri

$rd/nd$n, )ilimin üe $0/s/nd$ oş3u ile 4$l/ş/orl$r ve 3endi $l4$3gnüllü )$ş$r/l$r/n/on$ 3$t/orl$rC )u $0/n/n sonsuz olduğunun ve hi4)ir z$m$n t$m$ml$nm$$$ğ/n/n)ilininde ol$r$3. Eer4i dün$grüşü de )ir <ide< dir, 1$3$t $m$/ s/n/rl/ uz$3l/3t$ ol$n,)ir )irein h$$t/nd$ süre3li $3l$ş/m şe3linde, il3e )$3/m/nd$n ger4e3leşe)ilir )ir idedirCt/03/ $hl$3l/l/3 gi)i. F$s/l 3i, $hl$3l/l/3, il3e )$3/m/nd$n s/n/r/ olm$$n )ir sonsuzlu3 idesiols$d/, $nl$m/n/ 3$)ederdi. +und$n )$ş3$, dün$grüşünün <idesi<, )u 3$vr$m/nu3$rd$ $0/l$n 4zümlenmesinden 3ol$$ $nl$ş/l$)ileeği gi)i, her 4$ğ i4inde)$ş3$d/r. +un$ 3$rş/l/3 )ilimin <idesi< z$m$nüstüdür. +unun $nl$m/, o, 4$ğ/n tini ile)$ğl$nt/l/ ol$r$3 s/n/rl$nm/ş değildir. +u 1$r3l/l/3, onl$r/n 0r$ti3 $m$4 nleri $r$s/nd$3ies$sl/ )$ş3$l/3l$ ilgilidir. Eenelli3le )izim h$$tt$3i $m$4l$r/m/z i3i türlüdür. +irisi,z$m$n/m/z i4indirC te3i, sonsuzlu3 i4inC )irisi, 4$ğd$şl$r/m/z$ hizmet getirenet3inliğimiz, te3i ise )izden sonr$ $ş$$$3 ol$n en uz$3t$3i 3uş$3l$r i4in et3inolm$3t/r. +ilim, mutl$3 ol$n, z$m$nüstü ol$n )ir değerin $d/d/r. +le )ir değer )ir 3ez)ulundu mu, )und$n sonr$ gelee3 )ütün ins$nl/ğ/n değer h$zinesinde erini $l/rC ve$n/ z$m$nd$ 3ültür, )ilgeli3 ve dün$grüşü idesinin i4eriğini, $n/ şe3ildedün$grüşü 1else1esinin i4erdiği idei, $4/3 )ir şe3ilde )elirler.

&%



D h$lde dün$grüşü 1else1esi ve )ilimsel 1else1e )ir)irinden 3esin )ir şe3ilde $r/l/r, oşe3ilde 3i, onl$r/n )ir)irile ilgisi v$rd/r, 1$3$t )ir)irine 3$t/lm$zl$r. +u $r$d$ di33$tedilmesi gere3en no3t$, )irinisinin, i3ininin z$m$n i4inde3i et3in olm$$nger4e3leşmesi olm$d/ğ/d/r. Çün3ü eğer )izim grüşümüz doğru ise, şimdie 3$d$r

)le )ir ide ger4e3leşmemiştirC $ni 1else1enin 3esin )ir )ilim olm$s/ olund$ er $lm/ş,t$m$ml$nm$m/ş d$ ols$, z$m$n/m/z/n $r$şt/r//l$r/n/ )irleştiren hi4)ir <ğreti sistemi<ort$$ 4/3m$m/şt/r. Ote $nd$n, dün$grüşü 1else1esi )inlere /ld$n )eri v$rd/r.+ununl$ )irli3te dene)ilir 3i, )u idelerin ger4e3leşmesi =i3isi i4in de v$rs$s$3A sonsuzd$)ir)irine $simtot ol$r$3 $3l$ş$)ilir )ir)irini rte)ilir, eğer )iz )ilimin sonsuzluğunu h$$lol$r$3 <sonsuz uz$3 )ir no3t$d$< t$s$rl$m$3 isterse3. D z$m$n, 1else1e 3$vr$m/ )un$ugun ol$r$3 4o3 geniş 3$vr$nm$l/, o 3$d$r 3i, )u 3$vr$m zel 1else1e )ilimleri $n/nd$,$3/l eleştirisine d$$n$n )ir $d/nl$nm$ ve değerlendirme ile 1else1elere dnüşee3 ol$n)ütün te3 te3 )ilimleri de i4ine $ls/n.

2er i3i 1$r3l/ idei, h$$t $m$4l$r/n/n i4eriği )$3/m/nd$n ele $l/rs$3, o z$m$n

dün$grüşü 4$)$l$n 3$rş/s/nd$, )und$n )$ş3$ ol$n )ir $r$şt/r// 4$)$ ol$n$ğ/ ort$$4/3$r. +le )ir 4$)$ s$hi)i, )ilimin $sl$ )irein t$m$ml$nm/ş )ir $r$tm$s/ol$m$$$ğ/n/n t$m$men )ilininde olduğu h$lde, )ilimsel )ir 1else1enin doğm$s/ ve$d/m $d/m ilerlemesine $rd/m etme3 i4in, $n/ düşünede ol$nl$rl$, )u uğurd$ 4o3)üü3 ener9i s$r1eder. *4inde )ulunduğumuz 4$ğ/n )üü3 sorunu, $4/3 şe3ilde)ir)irinden $r/lm$l$r/ $n/nd$, )u $m$4l$r/n greeli ol$r$3 değerlendirilmesi ve)ununl$ )irli3te onl$r $r$s/nd$ 0r$ti3 )$3/md$n uum s$ğl$nm$s/d/r.

+$şt$n itir$1 edilmeli 3i, ugul$m$d$, 1else1e $0$nl$r $4/s/nd$n, 1else1e $0m$n/n )iri$ d$ te3i türü i4in genel ge4er 0r$ti3 )ir 3$r$r verilemez. +unl$r/n )ir 3/sm/, teori3$n/n $ğ/r )$st/ğ/ 3imselerdirC doğ$l ol$r$3 4$l/şm$l$r/nd$, onl$r/ 4e3en $r$şt/rm$ $l$n/)un$ izin verdiği l4üde, 3esin )ilimsel $r$şt/rm$l$r$ eğilimlidirler. +le olduğu h$lde,onl$r/n )u $l$n$ ilgisi, h$tt$ oş3ulu ilgisi, i4ten gelen )ir gere3sinmeden, )ir dün$grüşü gere3siniminden 3$n$3l$n$)ilir. +un$ 3$rş/l/3 esteti3 ve 0r$tiğe neli3doğ$l$rd$ =snt(lr teologlr +u!u!ulr 0LdeA durum )$ş3$d/r. Dnl$r mesle3leriniesteti3 $hut 0r$ti3 ide$llerinin ger4e3leşmesinde grürlerC $ni onl$r/n ide$lleri teori3olm$$n $l$nl$rd$d/r. +ur$$, teolo9i, hu3u3, geniş $nl$m/l$ te3ni3 $l$n/nd$ $r$şt/rm$$0$nl$r ve $z/l$r/l$ teori3 $l$n$ değil, 0r$ti3 $l$n$ et3i $0m$3 isteen $z$rl$r girer.

&



Kuş3usuz, ger4e3 h$$tt$ )u $r/m 4o3 s$1 )ir şe3ilde olu0 )itmez. ;steli3 0r$ti3moti1lerin ol$ğ$nüstü gü4 3$z$nd/ğ/ )ir 4$ğd$, teori3 )ir doğ$ )ile, )u gü4lü et3ie,3endisini, teori3 ol$n mesleğinin izin verdiğinden d$h$ 1$zl$ 3$0t/r$)ilir. *şte zelli3le

)izim 4$ğ/m/z/n 1else1esi i4in en )üü3 tehli3e )udur.

($3$t )ur$d$ sorun )ireler $4/s/nd$n değil, ins$nl/3 ve t$rih $4/s/nd$nd/r. 5ğer3ültürün gelişmesi, ins$nl/ğ/n lümsüzlüğü 6ins$nl$r/n )ire ol$r$3 değil6 idesininger4e3leşmesinin süre3li ilerlemesi ol$n$ğ/ i4in )unun ne i1$de ettiği düşünülürse, soru,4$ğ$, 1else1enin )u $ d$ te3i türünün t$memen egemen olm$s/ 3onusund$, )u $ d$te3i $nl$md$ 3$r$r verme3 ve )irisini 6dielim 3i )ilimsel 1else1ei6 lüme ter3 etme3sorusudur. +u d$ 0r$ti3 $nl$md$ )ir sorudur. Çün3ü )izim t$rihsel et3imiz ve )lee deet6hi3 sorumlulu3l$r/m/z, ethi3 ide$lin uz$ğ/n uz$ğ/n$, ins$nl/ğ/n gelişmesi denen ide$le3$d$r uz$n/r.

5ğer 1else1e ğretisinin 3uş3u gtürmez )$şl$ng/4l$r/ v$rs$, teori3 )ir doğ$ i4in )udurumd$ n$s/l )ir 3$r$r verileeği $4/3t/r. Ote3i )ilimlere )$3$l/m: +ütün doğ$l 3$n$3l/m$tem$ti3 $ d$ doğ$ )ilgilerine d$$n$n <)ilgeli3< ve )ilgeli3 ğretileri, onl$r$ temelol$n teori3 ğretilerin o)9e3ti1 ge4erliği temellendirildiği l4üde h$3l$r/n/ 3$)ettiler. +ilim3onuştu mu, )ilgeliğin )u $nd$n sonr$ ğreneeği şeler v$r deme3tir. Kesin )ilimlerdenne3i doğ$ )ilgilerine d$$n$n )ilgeli3 4$)$s/, h$3s/z )ir 4$)$ değildi ve o, sonr$d$n,3endi z$m$n/ i4in s$hi0 olduğu değerden düşürülemez. 2$$t/n )ir t$v/r t$3/nm$/gere3tiren )$s3/s/ $lt/nd$ ve 0r$ti3 zorunlulu3l$r i4inde ins$n, ond$ 3esin )ilgi idesinin)ulunduğu v$rs$/ls$ )ile, )ilimin gelişmesini 6)inlere /l6 )e3leemezdi.

+und$n )$ş3$, her3esin )ilimin gelişmiş ğreti sistemi s/n/rl/d/rC )unun 4evresini henüzger4e3leşmemiş )ilgilerin sonsuz u13u s$r$r. Limdi )u geniş u1u3 3$rş/s/nd$ h$ngisinin$m$4l$nm$s/ doğrudur: 3esin ğretinin sürdürülmesi mi o3s$ <grü<, <)ilgeli3<miNTeori3 ins$n, mesleği doğ$ $r$şt/rm$s/ ol$n 3imse, $n/t verme3te dur$3s$m$$$3t/r.D, )ilimin 3onuş$)ileeği erde, )unun i4in isterse üz/ll$r gere3sin, $4/3 olm$$n,)ul$n/3 <grüleri< 3ü4ü3 grere3 $ds/$$3t/r. D, )ilime 3$rş/ işlenmiş )ir gün$h ol$r$3gree3tir, doğ$ <grüşü< t$sl$ğ/n/ nermei. Kuş3u o3 3i, o )u şe3ilde, gelee3te3iins$nl/ğ/n hu3u3unu temsil etme3tedir. Kesin )ilimler, )üü3lü3lerini, ilerleengelişmelerinin süre3liliğini ve güünü, hi4 de $z olm$$n l4üde, )u tür zihnietin33teniliğine )or4ludurl$r.

&



Kuş3usuz her e3z$3t )ilim $r$şt/r//s/n/n d$ <grüleri< v$rd/rC o d$ grere3, sezere3,t$hmin edere3, 3esin temellendi6rilmiş ol$n/n tesine de )$3$r. ($3$t )unu s/r1 ntem)$3/m/nd$n, $ni 3esin teori $d/ml$r/n/ 0l$nl$m$3 i4in $0$r. +le )ir t$v/r, doğ$

$r$şt/r//s/n/n 3endisinin de 4o3 ii )ildiği gi)i, o, )ilim grüşüne )$ğl/ ols$ d$, )ilimnesi $nl$md$3i deneimin olunu 3$0$tm$z, doğ$)ilimsel te3ni3te )üü3 )ir rolon$r. Te3ni3 işler )$ş$r/lm$3 isterC evler, m$3ineler $0/lm$3 zorund$d/r. +unl$r, doğ$)ilimleri her şe h$33/nd$ e3z$3t )ilgiler elde edilinee 3$d$r )e3leemez. Te3ni34i,0r$ti3 )ir ins$n ol$r$3, doğ$ )ilimleri teoriisinden )$ş3$ türlü 3$r$r verir. Dnd$n ğretii$l/r, h$$tt$n <deneimi<.

+ilimsel 1else1e )$3/m/nd$n durum )$ş3$ türlüdür. Çün3ü )ir 3ez )u $l$nd$ henüz 3esin)ilimsel )ir ğretinin )$şl$ng// )ile oluş$m$m/st/r. Ee4mişten gelen 1else1e ve )unungi)i $nl/ )ir gelişmee h$z/rl$n$n 1else1e, 3i )unun i4in ort$$ $t/lm/şt/r, )ilimselli3)$3/m/nd$n en 4o3 $r/ m$mul )ir h$ldedirC $ d$ dün$grüşü ile teori3 )ilginin )ir

/ğ/n/d/r. Ote $nd$n $z/3 3i, )u no3t$d$ 3$l$m$/z. (else1i gere3sinme, dün$grüşügere3sinmesi ol$r$3 )izi zorluor. Poziti1 )ilimlerin 4evresi genişledi34e, )u zorl$m$$rt/or. +izi $rm$ğ$nl$r/n$ )oğ$n <$4/3l$nm/ş< olgul$r/n ol$ğ$nüstü )üü3 /ğ/n/, )ize$rd/m edemez. Çün3ü il3e )$3/m/nd$n, )ütün )ilimlerle )irli3te )ir )ilmeeler )outu d$)üüere3 ort$$ 4/3m$3t$d/r. +unl$r/n 4zümleri, )izim h$$t sorunumuz olm$3t$d/r.Boğ$ )ilimleri, )ize, günel ger4e3liğin`i4inde $ş$d/ğ/m/z, $0/06ettiğimiz ger4e3liğin,)ilmeelerini hi4)ir no3t$d$ 4zemediler. Eenel in$n4 ol$r$3, )unun 4zülmesininonl$r/n işlevi olduğu ve onl$r/n, s$dee henüz )u dereede ilerlemiş olm$d/ğ/, o3s$6il3e )$3/m/nd$n6 )$ş$r$)ilee3leri 3$n/s/n/nC derinlemesine grenler t$r$1/nd$n, 4ürü3)ir in$n4 olduğu ort$$ 4/3$r/ld/. Boğ$ )ilimleri ile 6doğ$ )ilimlerinin )$z/ $l$nl$r/l$temelde ilgisi ol$n )ir )ilim olduğu h$lde, il3e )$3/m/nd$n )$ş3$ )ir ne 4evri3 ol$n61else1e $r$s/nd$ $r/m $0/lm$s/ gere3tiği $rt/3 $4/3l/3 3$z$nm$3 ve 3$)ul edilme3olund$. otze ile )irli3te slerse3, <dün$n/n gidişini hes$0 etme3, onu $nl$m$3deme3 değildir<. ($3$t tinsel )ilimlerde3i durumumuz d$ )und$n d$h$ ii değildir.*ns$nl/ğ/n tinsel h$$t/n/ <$nl$m$3< 3uş3usuz )üü3 ve güzel )ir şedir. ($3$t )u$nl$m$ d$ )ize $rd/m edemezC ve )u, )ize dün$n/n ve h$$t/n )ilmeelerini 4zee3ol$n 1else1i $nl$m$ ile 3$r/şt/r/lm$m$l/d/r.

&"



Eer4e3ten 4$ğ/m/z/n düşünsel s/3/nt/s/, d$$n/lm$z )ir dereee ul$şt/. Keş3e )izimhuzurumuzu 3$4/r$n şe, doğ$ ve tin )ilimlerinin $r$şt/rd/ğ/ <ger4e3liğin< $nl$m/nd$3iteori3 )ul$n/3l/3 ols$d/ 6onl$rd$ v$rl/ğ/n sonun$ 3$d$r ne dereede t$n/nd/ğ/, nein)le )ir şe ol$r$3, <mutl$3< v$rl/3 ol$r$3, grüldüğü ve genel ol$r$3 )le )ir şein

)ilini0 )ilinemeeeği ols$d/. 2$l)u3i )izim s/3/nt/s/n/ 4e3tiğimiz şe, 4o3 33ten )irh$$t gere3sinimidirC Ole )ir gere3sinim 3i, h$$t/m/z/n hi4)ir no3t$s/nd$ ond$n 3urtu6l$m/oruz. +ütün $ş$m$, )ir t$v/r t$3/nm$d/r. +ütün t$v/r t$3/nm$l$rd$ )ir olm$s/gere3lili3 sz3onusudur. +ur$d$, mutl$3 ge4erli ol$n norml$r$ gre ge4erli $ d$ge4ersiz olduğu $rg/s/ v$rd/r. +u norml$r/n do3unul$m$z, hi4)ir 3uş3u ile s$rs/l$m$zve $l$ 3onusu $0/l$m$z oldu3l$r/ z$m$nl$rd$, )ir te3 h$$t sorunumuz v$rd/C 0r$ti3ol$r$3 onl$r$ en ii şe3ilde n$s/l eterli olun$)ilirdiN ($3$t şimdi, )ütün norml$r/nt$rt/ş/ld/ğ/ $ d$ ugul$m$ $l$n/nd$ s$hteleştirildiği ve ide$l ge4erli3leri 3$ld/r/ld/ğ/nd$,durum ne ol$$3N F$tur$listler ve t$rihseliler dün$grüşü i4in s$v$ş/orl$rC 1$3$t heri3isi de )unu 1$r3l/ nlerden tutuorl$rC ideleri olgul$r ol$r$3 oruml$m$3 ve )ütünger4e3liği, )ütün h$$t/, $nl$ş/lm$z, ideden o3sun )ir <olgul$r< /ğ/n/n$ dnüştürme3

istiorl$r. Dnl$r/n he0sinde olgu 4ürü3 in$n/ ort$3t/r.

Kesin ol$n şu 3i, )iz $rt/3 )e3leemeiz. +ir t$v/r t$3/nm$l//z, ger4e3li3 6i4inde )izim de$nl$m/m/z olm$s/ zorunlu ol$n ve )izim i4in $nl$ml/ ol$n h$$t ger4e3liği6 3$rş/s/nd$3it$vr/m/zd$ ort$$ 4/3$n dish$rmonii, )ilimsel olm$s$ d$, $3/ll/$ ol$n )ir <dün$ veh$$t grüşü< i4inde dengeleme3 i4in 4$)$ gstermeliiz. He eğer )u 3onud$dün$grüşü 1ilozo1u )ize $rd/m/ olurs$, on$ teşe33ür etmemiz gere3mez miN

Ee4erli 3/l/n$n )u düşünelerde ne 3$d$r h$3i3$t 0$/ v$rs$, es3i ve eni 1else1elerin)ize sundu3l$r/nd$, o 3$d$r $z ü3seltii ve üre3 sevindirii şeler grüoruz. Ote$nd$n d$ ins$nl/ğ$ 3$rş/ sorumlu olduğumuz düşünülmeli, unutulm$m$l/d/r.U$m$n/m/z üzünden e)ediliği 1ed$ edemeiz. +izim s/3/nt/m/z/ h$1i1letme3 i4in, )izdensonr$3ilere s/3/nt/ üstüne s/3/nt//, s3ülü0 $t/l$m$$$3 3tülü3leri mir$s ol$r$3)/r$3$m$/z. +ur$d$ s/3/nt/ )ilimden 3$n$3l$n/or. ($3$t )ilimden doğ$n s/3/nt/l$r/ )ird$h$ dirilmeme3 üzere $n$3 )ilim ene)ilir. F$tur$list ve t$rihselilerin 3uş3uueleştirileri, )ütün olm$s/ gere3 $l$nl$r/nd$3i h$lis o)9e3ti1 ge4erliği, )ir 4eliş3i i4indeort$d$n 3$ld/r/ors$, $4/3 olm$$n uumsuz $m$ doğ$l ol$r$3 ort$$ 4/3$n düşüne3$vr$ml$r/n/ dizginliors$, )unun sonuu ol$r$3, 4o3 $nl$ml/ $ d$ ters sorunl$r$ 3$rş/)ir ger4e3li3 $nl$/ş/n/ ve onl$r$ 3$rş/ $3/ll/$ )ir tutum ol$n$ğ/n/ d$ dizginliors$C ve)üü3 )ir )ilim s/n/1/ i4in gere3li ol$n zel )ir ntemsel tutum $l/ş3$nl/3 h$lindeugul$n/or ve )u durum )$ş3$ )ir tutum$ ge4mee etene3sizliğe neden oluors$C ve

)u tür n$rg/l$r, ins$n/n i4ini d$r$lt$n dün$grüşünün $nl$ms/zl/3l$r/l$ ilgilise 6)uve )un$ )enzer )ütün 3tülü3lere 3$rş/ )ir te3 s$ğ$lt// $r$4 v$rd/r: )ilimsel eleştiriC vehem de 4o3 33ten ol$n, $ş$ğ/d$n )$şl$/0 en güvenli temeller üzerinde 3urulmuş veen 3esin ntemlerle ilerleen )ir )ilimC )izim )ur$d$ ileri sürdüğümüz, temsil ettiğimiz1else1i )ilim. Bün$grüşleri )ir)irlerile 3$vg$ ede)ilirler, $n$3 )ilim 3$r$r vere)ilir veonun 3$r$n e)edili3 d$mg$s/ t$ş/r.

&-



D h$lde 1else1enin )u eni $t/l/m/ h$ngi ne doğrulurs$ doğrulsun, onun 3esin )ir )ilimolm$/ 1ed$ edemeeeği, 0r$ti3 dün$grüşü 4$)$l$r/ 3$rş/s/nd$ teori3 )ir )ilim ol$r$3er $lm$s/ ve 3endisini ond$n )ilin4li )ir şe3ilde $/rm$s/ gere3tiği 3uş3u gtürmez. +u

3onud$3i her türlü uzl$şm$ denemeleri de $ds/nm$l/d/r. Çün3ü )el3i eni dün$grüşü1else1esi szüleri, )u old$ ürümenin 3esin )ilim idesine )oşverme3 olm$d/ğ/n/ ilerisüree3lerdir. 2$3i3i dün$grüşü 1ilozo1unun $ln/z temellendirmede )ilimsel olm$3l$3$lm$$$ğ/n/, s$ğl$m temel t$şl$r/ ol$r$3, te3 te3 3esin )ilimlerin )ütün verilerinegere3sinmesi olduğunu, 3endisinin de )ilimsel ntemler 3ull$nd/ğ/n/ ve 1else1e0ro)lemlerinde 3esin )ilimselli3 t$le)ini sevinere3 tut$$ğ/n/ ileri süree3lerdir. He o,d$h$ ne3i 4$ğ/n met$1izi3 3or3usu ve 3uş3usunun tersine, z$m$n/n$ gre, $nl$/şeteneğini ve üreği uumlu )ir şe3ilde r$h$tl$t$n )ir dün$grüşü 3$z$nm$ $m$/n$v$rm$3 i4in, soğu3 3$nl/ )ir es$retle, en ü3se3 met$1izi3 0ro)lemlerin de $rd/n$düşee3tir.

+u düşüneler, dün$grüşü 1else1esi ile )ilimsel 1else1e $r$s/nd$3i s/n/r/ silmeeneli3 $r$)uluu düşünelerdir. +iz )un$ 3$rş/ ol$n s$vunm$m/z/ ort$$ 3om$l//z:+u, s$dee )ilimselli3 it3ilerini umuş$tm$3 ve z$/1l$tm$3 sonuun$ v$r$)ilir vedüşünsel dürüstlüğün zedelendiği, grünüşte )ilimsel ol$n liter$türü zendirir. +ur$d$hi4)ir dün sz3onusu ol$m$z, t/03/ )ütün )ilimlerde olduğu gi)i. 5ğer dün$grüşüit3isi her şee egemen olurs$ ve onl$r/n )ilimsel )i4imleri teori3 3$1$l$r/ $ld$t/rs$, $rt/3)iz teori3 sonu4l$r$ v$rm$3t$n umudumuzu 3esmeliiz. +inlere /l )oun$, oş3ulu)ilim isteğinin egemen olduğu )üü3 )ilimsel 3$1$l$r/n 1else1e $l$n/nd$ hi4)ir s$1 ğretiort$$ 3o$m$d/3l$r/ erde, et3in olm$$n )ir olgunlu3t$ d$ ols$, )$ş$rd/3l$r/ )üü3şeleri he0 )u ir$deden dol$/ )$ş$r$)ilmişlerseC dün$grüşü 1ilozo1l$r/, )u $r$d$ veen sonund$ 1else1e )ilimini ilerletee3lerini ve 3esin temellere oturt$)ilee3lerinis$n$m$zl$r.

&&



+u $m$/ s/n/rl/ )ir z$m$n$ erleştirmee 4$l/ş$n, sistemlerini 3urm$$ ve on$ gre$ş$m$$ z$m$nl$r/ ol$$ğ/n/ düşünenler, )u işe hi4)ir şe3ilde ugun değildirler.+ur$d$ $0/l$$3 $ln/z )ir şe v$rd/r: Bün$grüşü 1else1esi, t$m )ir dürüstlü3le, )ilimolm$ t$le)inden v$zge4meli ve 6+er+lde s(l ni<etine ters d'en6 düşüneleri3$r/şt/rm$$ ve )ilimsel 1else1enin ilerlemesini dizginlemee son vermelidir. Dnun ide$l

$m$/ s$dee dün$grüşü ol$r$3 3$lm$l/d/r. Bün$grüşü, $0/s/ gereği )ilim değildir.D, 4$ğ/m/zd$ 4o3 $g/n ol$n <)ilimsel e3z$3t< olm$$n/, <)ilimd/ş/< değersiz il$n eden)ilim )$ğn$zl/ğ/n$ s$0l$n/0 olunu ş$ş/rm$m$l/d/r. +ilim )ir değerdirC te3iler gi)i veonl$r $r$s/nd$ ve $n/9/$3t$ )ir değerdir. Yu3$rd$, zelli3le, dün$ grüşünün, 3endizel temelleri üzerinde )ir değeri ve s$ğl$m )ir eri olduğu, $ni onun te3 ol$n 3işiliğin)$ş$r/s/, tutum ve d$vr$n/ş/ ol$r$3 değerlendirile)ileeğiC 1$3$t )ilimin, $r$şt/rm$ $0$n3uş$3l$r/n 3ole3ti1 4$l/şm$l$r/n/n )ir )$ş$r/s/ olduğu, $4/3 )ir şe3ilde gsterildi. He heri3isinin değerleri 1$r3l/ 3$n$3l$rd$n geliors$, $n/ şe3ilde 1$r3l/ işlevleri, 1$r3l/ et3ilemeve eğitme t$rzl$r/ v$rd/r. Bün$grüşü 1else1esinin ğretisi, )ilgeliğin3i gi)idir: Kişili3,3$rş/s/nd$3i 3işiliğe nelir. +u üzden )le )ir 1else1e )i4imi, ğretisini $n$33$munun geniş $l$n/nd$, s$dee, zelli3le nemli zelli3leri ve zel )ilgeliği ol$nl$r$

nelte)ilirC $ d$ ü3se3 0r$ti3 ilgilerin 6dinsel, ethi3, hu3u3s$l ilgilerin hizmetindeol$)ilir. ($3$t )ilim 3işili3 d/ş/d/r. Dnd$ 4$l/ş$nl$r/n )ilgeliğe değil, teori3 eteneğegere3sinimi v$rd/r. Dnun 3$t3/d$ )ulunduğu, zenginleştirdiği $l$n, ins$nl/ğ/ sel$meteul$şt/rm$s/ gere3en, e)edi ge4erliği ol$n )ir h$zinedir. ($3$t )u, $r/$l/3l/ ol$r$3 ve)üü3 l4üde, u3$rd$ grdüğümüz 1else1i )ilim i4in ge4erlidir.

@n$3, eğer )u 1else1elerin )irinin te3inden 3esin $r/m/ 4$ğ/n )ilinine işlerse, )u1else1enin h$lis )ilim 1ormu ve dili $ld/ğ/ ve ond$ ünlü ve 3ünülen )ir şein et3inolm$m$ ol$r$3 grüldüğü düşünüle)ilir. +u, derin $nl$ml/l/3t/r. Berin $nl$ml/l/3 3$osun)ir iş$retidir. 2$lis )ilim 3osmos$ dnüşme3 ister: $l/n, tümden s$d$m, 4zümlenmiş)ir düzen. 2$lis )ilim, ger4e3 ğretisinin erişe)ildiği $l$nd$, derin $nl$ml/l/3 t$n/m$z.2er t$m$ml$nm/ş )ilim 0$r4$s/, her )irisi doğrud$n $4/3 ol$n düşüne $d/ml$r/n/n )ir)ütünlüğüdürC ve $sl$ derin $nl$ml/ değildir.

&8



(erin #nl#m2 7il3eli8in 7ir i6idir #vr#ms#l #çılı ve s#yd#mlı2 esin "eorinin .(erin #nl#m sezinlemelerinin2 #çı r#syonel ol$6$ml#r# d!nü6"ürülmesi2 i6"eesin 7ilimlerin yeniden $r$l$6$n$n "emel ol$6$m$ 7$d$r . 53z$3t )ilimlerin deuzun )ir derin $nl$m evreleri v$rd/r. He onl$r/n nes$ns't$3i s$v$ş/ml$r/ gi)i, 1else1e

de 6)unu umm$3 es$retini gsteriorum6 4$ğ/m/z/n s$v$ş/ml$r/l$, derin $nl$ml/l/3)$s$m$ğ/nd$n )ilimsel $4/3l/ğ$ ge4e)ilee3tir. ($3$t )unun i4in, s$dee ger4e3ten$m$$ güvenme ve elde3i )ütün )ilimsel ener9ile gerilmiş, )ilin4le $m$$ 4evrilmiş)üü3 )ir ir$dee gere3sinim v$rd/r. Ç$ğ/m/z/n )ir 43üntü 4$ğ/ olduğu slenior. +en)u t$şl$m$/ doğru )ulmuorum. T$rihte, )u 3$d$r 4o3 s$/d$ 4$l/ş$n gü4leri h$re3etegetiren ve işlerinde )u 3$d$r )$ş$r/ 3$z$n$n )ir 4$ğl$ 3$rş/l$şm/oruz. +iz, $m$4l$r/3$)ul etme3ten her z$m$n hoşl$nm/oruz. 2$$t/n dingin r$h$tl/3 i4inde $3/0 gittiği4$ğl$rd$3i tinsel h$$t/n 0$rl$3 verimlerinin )enzerlerini 4$ğ/m/zd$ )ul$m$d/ğ/m/zd$nve um$m$d/ğ/m/zd$n $3/nm$3t$n hoşl$n/oruz. @m$ )u 3ez, istenen ve durm$d$nistenen şe, z$m$n/m/zd$, ser)est4e gelişen n$iv güzelliğe $3/n gelen esteti3 $nl$m$ters düşse de, eğer )üü3 ir$deler doğru $m$/ )ulunurs$, )ur$d$ ne 3$d$r ol$ğ$nüstü

değerler er$lm$3t$d/rQ Ç$ğ/m/zd$ ir$delerin $ş$ğ/ ol$n$ neldiği slentisile, on$)üü3 h$3s/zl/3 edilme3tedir. Kim in$nd/r// olur, 3im )ir $m$/n )üü3lüğüne $nl$/ş veoş3u u$nd/r$)ilirse, )u $m$$ nelee3 gü4leri 3ol$$ )ul$)ilee3tir. +enim 3$n/mşudur 3i, )izim 4$ğ/m/z 3endine düşen dev )$3/m/nd$n )üü3 )ir 4$ğd/r 61$3$t o, es3ive $d/nl$t/lm$m/ş ide$lleri /3$n 3uş3uulu3t$n 4e3me3tedir. D, 1else1enin gelişme vegüünün z$/1l/ğ/nd$n, =!endisine ,o&iti0i&m di<enA 3uş3uu olumsuzluğu, ger4e3 )ir0ozitivizmle ene)ilme3 i4in eteri 3$d$r ilerlemiş ve )ilimselleşmiş olm$m$3t$n4e3me3tedir. Ç$ğ/m/z s$dee <re$litelere< in$nm$3 istior. *şte ond$ en gü4lü re$lite,)ilimdir ve 4$ğ/m/z/n o3luğund$n en 4o3 s/3/nt/ 4e3tiği şe, 1else1i6)ilimdir.

E8er 7iz2 ç#8ımızın #nl#mını yor$ml#y#r#2 7$ 7üyü #m#c# y!nelirse2 6$no"#d# #çılı8# #v$6m#mız 3erelidir; Biz 7$ #m#c# #nc# !"encilile$l#6#7iliriz9 'ünü !"encili2 -#lis felsefenin !züne #i""ir @e6in ol#r# -iç7ir6eye d#y#nm#m#lı2 3eçmi6"en 3elen -iç7ir 6eyi 7#6l#n3ıç"# 3eçerli ol#r##lm#m#lı2 7üyü isimlerden -iç7irisinin 3!zlerimizi #m#6"ırm#sın# izinvermemeli ve !z3ürce 7ir endini verme ile @ro7lemlerin endilerinden -#ree"e"meliyiz9

&#



Kuş3usuz t$rihe de gere3sinmemiz v$rd/r. ($3$t )izim onunl$ iliş3imiz, t$rih4i$nl$m/nd$. Y$ni )üü3 1else1elerin i4inde etişti3leri gelişme iliş3ileri i4inde 3endimizi3$)etmemeliiz. Tersine, 3endimizi, t$rihin 3endisinin, on$ h$s ol$n düşünsel i4eriğinet3ilemesine )/r$3m$l//z. Eer4e3ten, eğer )iz onun i4ine )$3$r, 3elimelerin ve teorilerin

ruhun$ girmei )$ş$r/rs$3, t$rihte3i 1else1elerden )ize d$lg$ d$lg$ felsefi -#y#" $3$r,hem de )ütün zenginliği ve $nl/ moti1lerin )ütün güü ile. ($3$t )iz 1else1elerle 1ilozo1olm$$$ğ/z. T$rihsel ol$n$ $s/l/0 3$lm$3, ond$ t$rihsel6eleştirel 4$l/şm$l$r$ d$lm$3,seçmeci ç#8# "ers dü6en )ir rnes$nsl$ 1else1i )ilime ul$şm$/ isteme3, umutsuzdenemelere v$r/r. Ar#6"ırm#2 -#ree" no"#sını felsefelerden de8il2 6eylerden ve@ro7lemlerden #lm#lıdır . (else1e, zü gereği, h$3i3i )$şl$ng/4l$r/n, 3$n$3l$r/n,ri&omt ,ntonun D+ere<in !G!' )ir )ilimidir. K3ten ol$n şelerin )iliminin işlemeside 33ten olm$l/ ve her )$3/md$n )le olm$l/d/r. +u 4$l/şm$, )u işlem, mutl$3$4/3l/3t$3i 3endi )$şl$ng/4l$r/n$, )u deme3tir 3i, mutl$3 $4/3 0ro)lemlerine, v$r/n$$3$d$r dinme3 )ilmemeliC )u 0ro)lemlerin 3endi $nl$m/nd$ ort$$ 4/3$n ntemler vemutl$3 $4/3l/3t$ verilmiş şelerin en $ltt$3i 4$l/şm$ $l$n/ 3$z$n/l/n$$ 3$d$r

sürdürülmelidir. ($3$t hi4)ir erde 33ten )ir n$rg/s/zl/ğ$ 3endini vermemeli ve )u tür<şeleri<, d$h$ )$şl$ng/4t$ em0iri3 <olgul$rl$< )ir s$m$m$l/, $ni geniş )ir 4evrededoğrud$n grüşe mutl$3 ol$r$3 verilmiş ol$n idelere 3$rş/ 3r olm$m$l/d/r. +iz hâlânes$ns't$n 3$n$3l$n$n n$rg/l$r/n $s$3l$r/ $lt/nd$/z. 2$3i3$ten n$rg/s/z ol$n3imsei, s$0t$n$n )ir şein K$nt't$n m/, @iRuino'lu Tom$sso'd$n m/, o3s$ B$r[in $d$ @ristoteles, 2elmholtz$ d$ P$r$elsus't$n m/ 3$n$3l$nd/ğ/ ilgilendirmez. Kendigzü ile grme3 gi)i )ir t$le0 gere3li değildir. ($3$t grülmüş ol$n, n$rg/l$r/n )$s3/s/ile orum d/ş/ )/r$3/lm$m$l/d/r. Yeni4$ğ'/n en et3ileei )ilimlerinde, m$tem$ti361izi3)ilimlerinde, 4$l/şm$n/n grünüşte )üü3 )lümünde, 4$l/şm$/ dol$l/ ntemler)$ş$r/$ gtürdüğü i4in, dol#ylı y!n"emlere 3ere8inden f#zl# de8er vermeye2do8r$d#n #vr#m#nın de8erini !"ü 3!rmeye ço e8ilimliyiz . ($3$t 1else1enin son3$n$3l$r$ geri gittiği l4üde, )ilimsel 4$l/şm$l$r/n/ doğrud$n sezgi s1erinde $0m$s/,onun zü gereğidirC ve z$m$n/m/z/n $t$$ğ/ en )üü3 $d/m, h$3i3i $nl$md$ 1else1isezgi, 1enomenolo9i3 z3$vr$m$s/ ile sonsuz )ir 4$l/şm$ $l$n/n/n $4/ld/ğ/n/ ve )ilimin,)ütün dol$l/ sem)olleştiren ve m$tem$ti3leştiren ntemlere, sonu4 4/3$rm$ ve3$n/tl$m$ $0$r$t/n$ )$şvurm$d$n d$, en 3esin ve gelee3te3i )ütün 1else1eleri)elirleee3 )ilgileri 3$z$nd/ğ/n/ grü0 t$n/m$3t/r.

87



)erimce

#deG$#": u0ugun, t$mugun#siyolo&i: değer ğretisi

#siyom: )elit, $3t: edim#"$#li"e: günelli3,#@riori: nsel, #@os"eriori: sons$l.co3i"#"ion: )ilin4li ol$r$3 )ir şei düşünme3 =4ev.Acondi"io sine G$# non: zorunlu 3oşul.ded$siyon: tümdengelimdesri@siyo: )etimleme =4ev.Adiy#le"i: etişim.eide"i: ze neli3, z)ilimem@iri: duul$r$ d$$n$n )ilgi =4ev.Ae@is"emolo&i: )ilgi 3ur$m/e@ec-e: $rg/s/zl/3.e"-i: $hl$3 )ilimie"-os : $hl$3s$l $m$4l/ düşüne =4ev.Aez#": s$ğ/nf#n"#ze: düşlemfenomen: grüngüfisiyon: $0/nt/.-is"orisizm: t$rihselili3ide: ideide#l: düşünsel, ül3ü, ül3üsel.

imm#nen": i43inin#deG$#": u0ugun olm$$n.in"ros@esiyon: =0si. i4ednü3 3endini gzleme 3endinde ineleme ntemiA.orrel#siyon: )$ğl/l$ş/m 3$tegori: 3$tegori, netii il3e =4ev.Am#"-esis $nivers#lis; evrenin m$te ntemi ile 3esin )ilinmesimod$s: 3i0.nomin#lis": $d/.o7&e"if; nesnel ontolo9i: v$rl/3)ilim.@os"$l#": 3onut@rim#: il3, )irini, en üstün =4ev.Arel#syon: )$ğl$nt/, residium: $rt/3 =4ev.A

red$siyon: indirgemereflesiyon: 3endine dnü3 düşünme =4ev.As$7s"#nz: tzsü7&e"if: znel

Documents

Edmund Husserl - Kesin Bir Bilim Olarak Felsefe