PowerPoint Presentationfonksiyonlarn inceler. Egzersiz fizyolojisi ise
egzersizle ilgili tüm sistemin ilevini incelemektedir. › Egzersiz, kelimesi bilim adamlar ve at
dünyasndaki insanlar için tamamen farkl
anlama gelir. Atçlar için egzersiz lonj
yapmaktr. Yani snmak ve kaslar açmak için hafif kou yapmak anlamna gelir.
Ama bilim adamlar için anlam i
yapmaktr. Yani hz, mesafe ve yön kavram önemli olmadan enerji kullanlarak yaplan
i demektir.
ilgilenenler için anlam, uzun süreli ve
çok tekrarl bir egzersiz program
demektir. Bunun sonucunda atn forma
girmesi ve müsabaka/yara hazr olmas
beklenir. Formda olmak amacyla yaplan
antreman sonucunu ifade etmek için bazen
kondisyon da kullanlabilir.
• Antreman programnn hedefleri;
azaltmak olmaldr.
olarak kullanlan enerjiyi tanmlar.
saysnn artmas (ksa dönem cevab)
• Antreman, uzun bir süreci kapsamaldr ve
yaplan egzersizin çok kere tekrarn
gerektirir. Bu da kondisyonun artmas
demektir.
• Egzersiz ve antreman düünüldüünde, atta mutlaka
cevap olarak fizyolojik ayarlamalar ve adaptasyon
yaplm olmaldr. Özetle, eer biz atn
performansn gelitirmek istiyorsak, bunu atn
formdaln arttrarak yapabiliriz. Bunun için düzenli
at çaltrlmal, hergün yapaca egzersiz aamal
olarak arttrlmaldr. Böylece antremandan beklenen
sonuç alnabilir.
egzersizlerin yaplmas gerektiini ve yaralanma
riskini azaltmak için hangi çalmalarn yaplacan
bilmek ve de bunlar kazanmak için uzun süre sk
çalmak gerekmektedir. Atlar doal olarak atlettir.
Bir atn performans için en büyük etken hangi
antreman programnn uygulanacadr.
genetik seleksiyon ve
• Tazlar, 5 bin yl önce Msr ve Babil’ de ortaya
çkmlardr. Köpek türleri içinde en hzl rktrlar
ve 400 m mesafeyi dakikada 1000 m (60-78
km/h) hzla koabilirler. Bu alandaki rekor
dakikada 1300 m olarak bildirilmektedir.
• Buna karn Kuzey Kutbu kabileleri 4 bin yl önce Sibirya’
da kzak köpeklerini kullanmlardr. Sibirya Husky’ leri
dier köpek rklar ile karlatrldklarnda akl almaz bir
dayankllk performans sergilemektedirler. Bu köpekler
322-402 m/dk (20-25 km/h) hzla çok uzun mesafeler kat
edebilirler. Günümüzde bu yarlar 1700 km civarndadr
ve 12 ile 14 günde tamamlanan iditarod yarlardr.
• Mezopotamya ve Çin’ deki kabileler 4500 yl önce
atlar evcilletirmilerdir. Evcil atlar M.Ö. 1700
yllarnda antik Yunanistan’ da ve M.Ö. 1600
yllarnda da Msr’ da varlard.
• Romallar ise atlar spor ve elence için
standardize ettiler. Atlarn hz için kullanlmalar
köpeklerle karlatrldklarnda çok yeni bir olay
olarak karmza çkmaktadr. ngilizler at
yarlarn Arap atlarndan elde ettikleri
safkanlarla sadece 300 yl önce organize
etmilerdir. Amerikan Quarter (Çeyrek kan)
atlar ise büyük ölçüde safkan ngiliz atlarndan
1700’ lü yllarda gelitirilmitir. Bu atlar 400
metreyi dakikada 1200 m (70km/h) hzla
koabilmektedir.
zaman hayvanlar aleminin en iyi atleti olarak
atlar akla gelir. Atlar büyük düünür veya
savaç deillerdir ancak çok iyi
kouculardr.
yap ve fizyolojik mekanizmaya sahip
olduklar düünüldüünden eitilmeye deer
düzeyi tarafndan belirlenir.
yapamayz! Yani tay doduunda bu
belirlenmitir. Fakat antremanla (eitimle)
potansiyelinin gerektirdii performansa ulamak
• Formda olmayan bir hayvandan formda olan bir
ata geçi yapldkça atn adeta metamorfoza
urad gözlemlenebilir. Silüeti, admlar, duruu,
davranlar deimi olur. Formda olmayan bir
atla yarmak, at ve kendimizi riske atmak
anlamna gelir. Hatta daha sonra kazanlabilecek
müsabakalar bile tehlikeye girmi olur.
• Atlar her zaman para ve zaman bakmndan
büyük yatrm anlamna gelirler. Eer herhangi
bir düzeyde yarma hedefleniyorsa, konulan
hedefin gerçekletirilmesi için çok çalma ve
harcama göze alnmaldr.
fizyolojisinin bilinmesi bu sanata yardmc
olabilecek önemli bir faktördür. Atlarn egzersiz
fizyolojisi ise 20-30 yldan beri çallan bir
konudur.
hz, mesafe, eim ve çevre koullar gibi kontrol
edebildikleri ortamlara kavumu oldular.
• Dier yandan kou bandnda komak arazide
veya yarta komakla ayn ey demek deildir.
Fakat antremana ve egzersize atn verdii
cevab çalmak veya görmek için büyük bir gelimedir.
s Kou band
s Solunum gazlar
üzerine yaplan resim,
ettiren mekanizma
özellikleri
› Nal
› Jockey
Bir çivi bir nal, bir nal bir trna, bir trnak bir aya,
bir ayak bir at, bir at bir kumandan, bir kumandan
bir vatan mahvedebilir…
YARI ATI
50 km/saat
71-76 km/saat (88,5 km/saat)
› Dayankllk yar 80-160 km
YARI KÖPEKLER
60-72 km/saat
6 saatte 112 km
Aktivite gösteren kaslara oksijenin ve metabolik substratlarn götürülmesi ve atk maddelerin buradan toplanmas bakmndan çeitli snrlamalar vardr.
Gerek oksijen ve substratlarn kaslara tanmas ve da gerekse s ve atk maddelerin kaslardan toplanmas kan yoluyla salanr.
Egzersize balanlmasyla birlikte dolam kannda çok hzl deiiklikler meydana gelir. En belirgin olanlar; alyuvarlarn, akyuvarlarn ve trombositlerin birim hacimlerinde gözlenen ani arttr.
Dalan kaslmas
Dalak, at ve köpekte alyuvar deposu olarak görev yapar (bir çok türde).
Atlarda dalak nispeten daha büyük (yaklak 10-14 kg) olup yar atlarnda da dier atlara göre daha büyüktür.
Dalakta depo edilen alyuvarlarn dolama verilmesi için sempatik sinir sistemi aktivitesi ve dolamda kateolaminlerin varl gerekir.
Hipoksi, asfeksi, hemoraji, heyecanlama ve egzersiz gibi faktörler bunlar arttrarak dalan kaslmasna ve dolamdaki alyuvar saysnn artmasna neden olur (plazma hacmi sabit kalr veya azalr).
0
0,2
0,4
0,6
0,8
1
1,2
1,4
1,6
1,8
2
Egzersiz sürecinde hematokritin artmas, yalnzca dalan kaslmasyla açklanamaz (atta egzersizin banda Hematokrit %40-50’den %60-70’e çkabilir).
Alyuvarlar, karacier, barsaklar ve akcierlerde de depolanabilmektedir.
Genel olarak, yar atlarnda alyuvar indeksleri (OAH, OAHb, OAHbK) dier atlara göre yüksektir.
Tazlarn hematokrit deerleri de dier köpek rklarna göre daha yüksektir.
Bu nedenlerle, egzersizde dokulara oksijen kolay tanr.
35
54
45
33
65
64
45
36
0
10
20
30
40
50
60
70
Kan Hacmi
Hem köpekte hem de atta dalan kan dolamndaki alyuvar saysn artrma potansiyeli oldukça yüksektir.
Hematokrit ile koma hz arasnda dorusal (lineer) bir iliki vardr ve bu dorusal iliki hematokrit %60-70’e çkana kadar sürer.
Dalakta depo edilen alyuvarlarn egzersiz sürecinde genel kan dolamna katlmas sonucunda toplam kan hacmi belirgin bir ekilde artar. Bunun yan sra, egzersiz terlemeye bal olarak plazma hacminde bir miktar azalmaya neden olur.
11,4 9,5 10,5
Beden arlna oranla
kan miktar (%)
Kan miktar(litre)
Egzersiz yapan atlar için önemli bir deikendir. Egzersizde toplam kan hacmi ciddi boyutta artar (splenik rezervuar*).
Toplam kan hacmine ve hemoglobin miktarna aadaki faktörlerin etkisi önemlidir. › Irk, ya, vücut arl, antrenman & cinsiyet
Antrenman › Ksa mesafe hz yar için hazrlanan
atlarda/hayvanlarda uzun mesafe kousu için hazrlananlara göre daha düük hemoglobin ve hematokrit düzeyi gözlemlenir.
› ? – Daha aerobik antremanlar kemik iliinde alyuvar yapmn daha çok uyarr.
Atta, alyuvarlarn 1/3’ ü dalakta depolanmtr ve adrenalin artna bal olarak dolama verilirler.
Bunun sonucu olarak hematokrit deer yükselir. › % 30-40’ dan % 60-70’ e çkar (ancak bu durumda
kann vizkozitesi artacandan dolam için kann pompalanmas zorlar)
Hemoglobin miktar ise 15 g/dl’ den 22 g/dl’ ye çkar.
Bu deiiklikler için yüksek younlukta bir egzersize balandktan veya adrenalin enjeksiyonundan sonra 20 saniye yeterlidir. Fakat, egzersizden sonra alyuvarlarn tekrar dalaa dönmesi için ortalama 1 saat gerekir.
Beyin %10
Kalp % 5
Deri % 5
Kas %15
Böbrek % 20
Splanknik % 30
Dierleri % 15
Beyin % 2
Kalp % 5
Deri % 5
Kas % 80
Böbrek % 2
Splanknik % 3
Dierleri % 3
Çalan kas dokuya vücudun dier bölümlerinden kan aktarlr.
› * Yaplan egzersizin younluuna göre kann %15 ile % 85’i kaslara gelir
› * Bu gelen kan ayn zamanda termoregülasyona yardmc olur.
Deri kan akm artar.
Akcierlere giden kan miktar artar ve önceden kapal olan akcier klcallar açlr.
Kalbin taç damarlar geniler ve kalp kas kaslm için daha fazla oksijen salanr.
Kalp dönemi : sistol-diyastol-dinlenme
Dakika kalp atm hacmi, Kalp debisi veya Q
Bir kalp dönemi; Diyastol
Sistolden daha uzun sürer
Dinlenme
KARDYOVASKÜLER SSTEM
Sistol srasnda sol ventrikülden atlan kan miktardr. Bir ventrikülden bir atmda veya bir kaslmla frlatlan kan miktarna da denir. › Diyastol sonu hacim (EDV): kann frlatlmasndan
hemen önce ventrikülde bulunan kan miktardr.
› Sistol sonu hacim (ESV): kann aorta pompalanmasndan sonra sol ventrikülde kalan kan hacmidir.
› SV=EDV - ESV,
Egzersizde artm sempatik sinir
aktivitesi, miyokardiyal kaslm arttrarak;
olur.
gerekletirilir.
› ntratorasik basncn negatiflii artar
EF, % 60 civarnda olmaldr
EF, % 20 ile % 30 arasna kadar inebilir
EF ile egzersiz arasndaki iliki nedir?
Saf kan yar atlarnn kalp arlklar 4-5 kg’ dr ve beden arlklarnn % 0,9’ unu oluturur.
Arap atlarnda % 0,76, iri çeki atlarnda ise % 0,62 olarak göze çarpmaktadr.
› 1963 ylnda Steel EKG kullanarak kalp büyüklüünü tahmin etmeye çalmtr.
› 1974 ylnda Kubo beden arlnn % 0,94’ü olan kalbin 2 aylk egzersiz sonrasnda % 1,1’ e çktn ortaya koymutur.
› 1999 ylnda Young ise egzersizle sadece ventrikül duvar kalnlnn artmad ayn zamanda ventrikül boluunun da büyüdüünü bulmutur.
• Egzersiz fizyologlar sürekli olarak bu ekliyle yetenekli hayvanlar ayrt etmek için çeitli yöntemler aramaktadrlar.
• Bu metotlardan bir tanesi 1963 ylnda Steel tarafndan ortaya konmutur. Bu aratrmac ortaya koyduu hipotezde dinlenim halindeki atlarn EKG’ sini kullanarak kalp büyüklüünü tahmin etmeye çalmtr.
• Tipik bir EKG’ de QRS aral olarak bilinen bir karakteristik dalga vardr ve dalga ventriküler kontraksiyon ile ilgilidir. Stell’in metodunda büyük ventrikül, uzun QRS aralna neden olur hipotezi ileri sürülmektedir. Çünkü, elektriksel dalga büyük ventrikülü katederken daha uzun zaman geçecektir.
• QRS dalgasnn süresi milisaniyelerle ölçülmektedir ve kalp skoru olarak tanmlanmaktadr. Bu da kalp büyüklüü ile ilgilidir. Örnein, kalp skoru 100 ( QRS süresi 100 ms veya 0,1 s) olan bir kalp kütlesi 3 kg’ a denk gelmektedir. Kalp skoru, aa yukar kalp büyüklüünü tanmlamasna ramen atm hacmi hakknda hiçbir bilgi vermemektedir. Zaten bir faktörün her tür müsabaka için fikir verebilmesi mümkün deildir. Ancak, atla yaplan sporlar aerobik egzersizlerdir ve büyük kalp hiçbir zaman dezavantaj oluturmaz.
Kalp Debisi Köpekgiller ve tektrnakllarda, egzersize bal
olarak kalp debisinin art sonucunda, büyük miktarda oksijen dokulara braklmaktadr. Kalp debisi = Kalp atm says x Vurum hacmi
iddetli egzersizde, kalp atm hz en yüksek düzeye çkt için, vurum hacmi debideki art belirler.
Taylarda kalp debisi maksimal egzersiz döneminde üç-dört kat artarken (insan ve köpeklerde olduu gibi), bu rakam erikin atlarda 5-8 dir. Bunu salayan, ngiliz yar atlar ve Quarter yar atlarnn dinlenim döneminden maksimal egzersize geçtiklerinde, oksijen tüketimini 40 kat artrabilmeleridir.
ngiliz yar atlarnda arteriyövenöz oksijen farkll, hacim olarak %23 orannda artar. Atletik performansl insanlarda %17’dir.
Bir dakikada kalpten pompalanan kan miktardr.
Q = HR X SV
Dakika kalp atm saysnn fazla olmas, dakika kalp atm hacminin fazla olmasn salar
Ayn ekilde atm hacminin fazla olmas, dakika kalp atm hacminin fazla olmasn salar
Kalp, ancak gelen kadar kan pompalayabilir
Egzersizde kalp-damar sisteminin deiken bileenleri › Dakika kalp atm says (nabz)
› Atm hacmi (SV)
› Dakika hacmi (Q)
Kalp-damar sisteminin çalmas, kaynak ve tüketime göre deiir.
Kalp Atm Says Kalp atm says egzersizin banda hzlca art
gösterir ve 30-40 sn içinde maksimum düzeye eriir. Daha sonraki süreçte ise genellikle submaksimal platoya erimeden önce dümeye balar.
Egzersiz yaplacann hissedilmesi, dinlenim halindeki insanlarda, atlarda ve köpeklerde kalp atm saysn artrmaktadr.
Korku ve anksiyete de submaksimal egzersiz döneminde kalp atm saysn etkilemektedir.
Atletik atlarda egzersizin kademeli olarak artmas durumunda kalp atm says yalnzca 120 atm/dak ile 210 atm/dak aralnda dorusal (lineer) bir art gösterir. Egzersizden sonraki bir ya da 2 dakika içerisinde kalp atm says hzla düer.
0
50
100
150
200
250
300
Hz (m/sn)
K a
lp a
t m
(a
t m
/d k
ortalama dakika kalp atm says 30-40
atm/dakika kadardr.
ortamda uzaktan izlemek kouluyla
saylabilir.
Egzersiz younluuna bal olarak dakika kalp atm
says artar.
Maksimum dakika kalp atm says, yorgunluk
snrna çok yakndr.
egzersizle ulalabilir
Egzersiz kesildikten sonra dakika kalp atm says ilk bir dakikada hzl bir ekilde düer. Ancak bundan
sonra dinlenim düzeyine gelmesi yava olur. Bu
iyileme süreci, hayvann antrenmanl olup olmadna, rkna, çevre ssna ve yaplan
çalmann arl ve süresine bal olarak deiir.
Sabit kalp atm says, submaksimal egzersizlerde salanabilir.
› Yaplan egzersizin younluuna göre dolam sisteminin talebini karlamak için bir optimal kalp atm says salanr.
› Eer yaplan i artarsa, kalp atm says da 1-3 dakika içinde bu yeni duruma uygun hale getirilir.
› Çok youn bir egzersiz yaplyorsa, yeni duruma uyma daha uzun zaman alr
› Bu iki durum karlatrldnda, daha az kalp atm says daha etkili bir kalp çalmasn salamaktadr.
25
100
m/sn m/dk km/saat Dakika
Trs (hzl
1,8
1,25
2,6
1,5
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
nsan Sporcu
Atlarda yaygn olarak karlalan bu durumda atriumlar ventriküllerle uyumlu olmayacak kadar hzl bir ekilde kaslr. Kalbin oskültasyonunda 1) belirgin bir atm düzensizlii, 2) atriyel seslerin yokluu ve 3) birinci ve ikinci kalp seslerinin younluklarnda düzensizlik duyulur. Ayrca EKG’ de R-R aralklar farkl uzunluklardadr.
Bu durum, iri cüsseli ve zayf performansl yar atlarnda seyrek bir olay deildir. Atrial fibrilasyonlu atlarda sklkla T dalgas abnormaliteleri ve II. Derece AV blok da dikkati çekmektedir.
Ayrca Quinidine tedavisi de %75 orannda atrial fibrilasyona neden olur.
Bir çok atta dinlenim srasnda kayp atm gözlemlenebilir fakat bu durum egzersizde ortadan kalkar. Bu durumda atrial kalp sesi duyulabilir. Bu duruma sk sk birinci derece AV blok (Wenckebach tip I blok) elik edebilir. II. Derece AV blokta elektrokardiyogramda P dalgas izlenebilirken QRS kompleksinin bu dalgay takip etmedii görülür. Ancak bundan sonraki P dalgas ve QRS kompleksi olmas gerektii gibi oluur.
II. Derece AV blou, kalp hz deiiklii, vazodilatasyon veya vazokonstriksiyona gerek kalmadan arteriyel kan basncnn kontrolü için oluan bir mekanizmadr.
Dakika kalp atm says: Dinlenim ~ 35/ dk., 900 ml atm hacmi; maksimum
egzersiz ~ youn >200/ dk., 1.4 L atm
hacmi
Antrenmanl atlarda : Kalp büyüklüü ve atm hacmi artar buna karn
dakika kalp atm says azalr
(egzersizde)
deer yükselir
kadardr (1/2 hücre içi, 1/2 hücre d);
kan hacmi ise atlarda vücut arlnn
%13’ ü kadardr.
TÜR Beden
At 500 1450 29000
Sr 500 1740 34000 60 580
Koyun 50 199 3980 75 53
Köpek 10 72,5 1450 100 14
Dinlenimde atta büyük bir arterden ölçülen kan basnc 120/80 mmHg kadardr.
Submaksimal bir egzersizde kan basncnda ya deiiklik olmaz ya da küçük bir azalma olur.
› Çünkü kaslardaki ve derideki damarlar geniler.
Maksimal egzersizde kan basnc 200/120 mmHg’ ya orta basnç ise 170mmHg’ ya kadar yükselebilir.
Akcier arteriyel basncnda ise daha ciddi bir art söz konusudur. Dinlenimde 15-20 mmHg iken youn egzersizde 100 mmHg’ nn üzerine çkt gözlemlenir.
› Bu durum atlar Exercise Induced Pulmonary Haemorrhage (EIPH) kar predispoze (% 44- 75) hale getirmektedir.
Yüksek performansl atlarda egzersiz
belirtidir.
korelasyon vardr.
esnasnda veya antrenmanda hemoraji
Koulan mesafe ile EIPH arasnda kuvvetli bir
balant söz konusudur. Dolaysyla yal atlar ile uzun süreli youn egzersiz yapan atlarda
EIPH gözlenme olasl yüksektir.
Küçük hava kanalcklarnn hastal,
Üst hava yollarnn tkankl,
Egzersize bal olarak kann
oluan mekanik stres,
Kardiyovasküler deiiklikler oldukça çabuk oluur (2 ay)
Daha büyük kalp ve atm hacmi Dinlenim dakika kalp atm says daha düüktür
Submaksimal egzersizde daha düük dakika kalp atm says
Maksimum kalp atm says deimez
Dakika kalp atm says ayn ite çaltrlan antrenmanl atlarda, antrenmanszlara göre daha düük düzeyde kalr.
Dakika kalp atm says daha hzl dinlenim deerlerine döner.
Uzun mesafe (dayankllk veya aerobik) antreman yapan atlarda plazma hacmi % 20 ve hemoglobin konsantrasyonu % 34 artmtr. Bununla balantl olarak atm hacmi de artmtr.
Daha güçlü iskelet ve kas sistemi
Güçlenmi ligamentler ve kkrdaklar
Daha fazla glikojen deposu
Solunum derinliinin artm olmas
Büyük kalbin yüksek atletik yetenekle ilgili olduu düünülür.
Safkan atlarn kalbi 4-5 kg arlnda veya vücut arlnn % 0,9’ u kadardr.
Antrenman, hem ventrikül büyüklüünü hem de duvar kalnln artrr. Bu da atm hacmini ve kaslm gücünü artrr.
Dakika atm hacmi, dinlenim deeri olan 25 L’ den youn egzersizde 240 L’ ye çkar.
Egzersizde, kan ak böbrek ve sindirim
sistemi organlarndan deri ve kaslara doru
kayar.
antrenmanla düürülebilecei düünülür.
blok görülür ve bunun sistemik arteriyel kan
basncnn düzenlenmesiyle ilgili olduu
Atlarda mürmürler, kalp kapakçklarnn ve
kan akmnn çkard normal seslerdir.
Kalp atm says, oskültasyon, palpasyon veya EKG ve monitörle takip edilir.
Kalp atm says, egzersizde maksimum kalp atm saysna kadar dorusal olarak yükselir. Bu deere maksimum oksijen kullanmnn % 90’ civarnda ulalr.
Maksimum kalp atm says 2 yandaki bir yar atnda dakikada 240 kadar olabilirken, 15 yandaki bir atta dakikada 190 civarndadr.
Dakika kalp atm says, egzersizden sonra hzl bir ekilde düer fakat tam olarak dinlenim deerlerine gelmesi daha yava olur.
Atm hacmi egzersizde % 50 civarnda artar.
Maksimal oksijen kullanm, youn egzersizde vücudun kullanabildii en fazla oksijen miktarn temsil eder ve bu kaslardaki mitokondri saysnn ve dolam sisteminin ilevini yaptnn ana göstergesidir.
Youn egzersizde, atlarda dalan kaslmasna bal olarak dolamdaki alyuvar says artar. Bu da hemoglobin miktarn yükselterek kann oksijen tama kapasitesini artrr.
Ortalama arteriyel kan basnc, youn
egzersizde % 70 civarnda artar, fakat
akcier arteri ortalama basnc % 400
artabilir.
ulaabilir.
toplam kan hacmini deitirir.
Evrimin üst basamandaki hayvanlarda ise gaz al-verii için özellemi bölgeler vardr ve oksijenin kullanlaca yerler atmosfer gazlarndan çok uzaktadr. Bunun için mekanik solunum hareketlerine ve dolam sistemine ihtiyaç vardr.
Bir baka terim olarak; atmosfer havasnn akcierlerin içine veya dna hareketi vardr ki buna ventilasyon (havalandrma) denmektedir.
Solunum olay, oksijen kullanarak ADP’ den ATP oluturma prosedürü için gereklidir.
Ventilasyon, kou hz veya i yükü ile doru
orantl olarak artar.
Maksimum ekspirasyon akm, maksimum
Koma hz
arttkça, doru
orantl olarak
ventilasyon da
olmas
Gazlarn iskelet kaslarna gönderilip
Nem miktarna bal olarak su buharndan
da bahsetmek gerekir.
havas gibidir. Ancak hava burun yolunu
geçerken % 100’ e nemlendirilir.
› % 17 O2
› % 3 CO2
scaklna kadar stlr ve nemlendirilir.
Dakika akcier hacmi( l/da )= tidal volüm (litre)x solunum says (solunum/da)
› 10 solunum/dak
› 5-6 L
Ventilasyon dakika solunum says ve/veya tidal volümün artyla yükseltilebilir. At yürüyü veya trs yaparken özellikle solunum saysnn arttrlmasyla ventilasyonu artrr.
At, ksa veya tam dörtnal yaparken dakika solunum says adm frekansyla bire bir baldr. Bu nedenle ventilasyonun art tidal volümün artyla salanr.
Tidal Volüm (litre) ve Dakika Solunum Says
0
20
40
60
80
100
120
140
Hz (m/s)
D a
k ik
a S
o lu
n u
m S
a y
s
Tidal volüm, VT (1 BTPS) 3-6 14-20
Dakika ventilasyon (l) 40-60 1500-2000
Maksimum inspirasyon akm, PIF
Karbondioksit üretimi (ml/dk/kg,
(mmHg @37º)
90-110 70
Egzersiz süresince, inhalasyonda hava akna kar direnç üst solunum yollarnda oluurken, ekspirasyon yaplrken hava akna kar toplam direncin en az yarsndan alt solunum yollar sorumludur.
Egzersiz boyunca hava yollarndaki direnci en aza indirebilmek için, atlar, burun deliklerini, larenksi ve bronlar geniletirler.
Youn egzersizlerde, hava yollarnn ekspirasyonda çevresinde yüksek basnç olumas nedeniyle kollaps görülür. Bu durum trakea ve küçük hava yollarnn daralmasna neden olur.
Diyafram düzletii zaman ve/veya solunum kaslar göüs kafesini genilettiinde alveol ve hava yollarndaki basnç darya göre negatif hale gelir ve akcierin içine doru hareket eder.
Akcierler oldukça esnektirler ve 3-5 cmH2O basnç deiiklii ile 6 litre havay içeri veya dar doru hareket ettirebilirler. Ayn miktardaki havay bir balon kullanarak hareket ettirebilmek için 270cmH2O basnca ihtiyaç vardr.
Akcierlerin d visseral plöyra ile kapldr ve göüs kafesinin içi ise parietal plöyra ile kaplanmtr. ki plöyral yüzey arasnda fiziksel balant yoktur ama küçük bir miktar plöyra svsyla bir arada tutulurlar. Dinlenimdeyken plöyral boluktaki basnç deiimi 0,3 ile 0,5 kPa veya 3 ile 5 cmH2O kadardr.
› Plöyral basnc tahmin etmek veya ölçmek için en kolay yol özefagal basncn ölçülmesidir.
Ventilasyon ve gazlarn perfüzyonunun ikisi birden akcier tabanndan tepesine doru art gösterir.
En önemli inspirasyon kaslar diyafram ve
eksternal interkostal kaslardr. Dinlenimde soluk
almann % 80’ i diyafram ve % 20’ si de eksternal
interkostal kaslarla gerçekletirilir.
Maksimal egzersiz sürecinde, 540 kg’lk bir atta
maksimal ekspirasyon ak hz 80-100 L/sn
arasnda deimektedir.
broniyel dallar geniletmekte ve hava akmna
kar direnci düürmektedir.
enerji tüketimini en alt düzeye indirebilirler.
Ancak, oksijen tüketimi kou hznn artyla birlikte
dorusal bir art gösterir.
amacyla, dakika ventilasyonu, kalp debisi ve
kandaki hemoglobin düzeyi arttrlr.
Maksimal egzersiz sürecinde oksijen
kat ve kalp debisinin 5 ile 8 kat artmas
gerekmektedir.
adm atma skl arasnda genel olarak bir iliki
yoktur. Fakat kenter ve dörtnala koularda
adm atma skl ile solunum skl beraberce
artarlar, bu da mekanik bir avantaj
salayabilir.
kullanlan oksijen miktarn anlatan bir terimdir
(ml O2/dk/kg).
kapasitesine sahiptir ve doal olarak daha iyi
atlet olmalar beklenir.
at karlatrldnda;
› 600 kg olan atn VO2max’ 117 ml/dk/kg olduu görülür.
160
100
38,5
70
0
20
40
60
80
100
120
140
160
Deve
ngiliz yar atlarnn maksimal oksijen tüketimleri 180 ml/dak/kg (440 kg arlnda bir at için 80 L/dak) ve arteriyovenöz oksijen fark da hacimce %23 artarken maksimal kalp debisi 344 L/dak’ya yükselir.
Antrenmanl insanlarda max. O2 tüketimi 100 ml/dak/kg (70 kg’lk bir insan için 5-6 L/dak) dr.
Sonuç olarak; ngiliz yar atlar çok iyi bir aeorobik kapasiteye sahip ve max. O2 tüketimi insann 2 kat.
Gaz tanm kinetii, köpekler ve atlarda insanlara göre daha hzldr. Egzersizin balamasyla beraber O2 tüketiminde hzl bir art; dakika ventilasyonun ve kalp debisinin hzlca artmasna ve dalakta depo edilen alyuvarlarn genel dolama verilmesine baldr.
Atlar vücut ölçüleriyle kyaslandnda
için önemli bir faktördür.
vermez.
komaya balarsa solunum sistemi aniden
yant verir. Bu yantn oluumunda; motor
korteksten, aktif uzuvlardan ve kaslardan
gelen uyarmlar ve pulmoner kan akmnn
yükselmesiyle ilikili uyarmlar rol oynar.
At ve insanlarn solunum sistemleri karlatrldnda en önemli farkllk solunum sistemi hastalklarna verdikleri cevaptr.
› nsanlar solunum sistemi hastalklarndan (astm, üütme gibi) etkilenmilerse belirti olarak öksürük ortaya çkar.
› Atlarda durum farkldr. Çok iddetli solunum sistemi hastas bile olsalar çok daha az öksürürler. Bunun anlam, bir at öksürüyorsa çok büyük ihtimalle solunum yolu hastalklarndan etkilenmi demektir. Fakat öksürmüyorsa mutlaka salkldr diyemeyiz.
› Dinlenimde atlar kendi FRC’leri (fonksiyonel rezidüel kapasite) civarnda nefes alr ve verirken, insanlar FRC’ lerinden balayarak solunum yaparlar.
Hava yollarnn ve alveollerin iç
yüzeyi sürfaktanla kaplanmtr ve
alveollerin kollebe olmasn önler.
gerektirir. Solunum gazlarnn
Alveol çap 200μ 70-180μ
kat art, kalp debisinde gözlenen 8
katlk art ile e zamanl oluur.
Kann her birimindeki hemoglobin
miktar (O2 tama kapasitesi)
dinlenim dönemine göre % 50
orannda artar (dalak tarafndan
O2 ekstraksiyonundaki art).
hayvann sakinliine bal olarak 15-45 arasdr.
Normal atlarda, kenter ve dörtnala koularda;
1:1 olan solunum-hareket balants (solunum
ve adm skl) atlarn solunumlarnn 130-140’a
ulatn gösterir. Bu oran yutma, sürü
biçiminin deitirilmesi ve daha sklkla üst alt
solunum yollar hastalklarnda deiiklik gösterir.
Kou yapan atlarn solunumu ile insanlarn
solunumu farkldr. ki ayak ile yaplan
kounun, göüs kafesi mekanii üzerine etkisi
daha azdr. nsanda maksimum hzda (50-60
solunum/dak) tidal volüm, vital kapasitenin
%50’si kadardr.
Solunum ve Hareket
(dakikada >120 soluma) fakat nispeten
yüzeysel soluma yapmaya iter. Böylece
tidal volüm (12-15 L/soluk) nadiren vital
kapasitenin üçte birini geçmektedir.
1. piston-pendulum teorisi
2. sinir-kas teorisidir.
Solunum ve Hareket
Ön bacaklarn durduu fazda abdominal içerik diyaframa bask yaparak ekspirasyona yardmc olur.
Skapulann öne doru hareketi kaburgalar öne ve da doru çekerek göüs boluunun genilemesine ve inspirasyona yardmc olur.
Atlarda ve yüksek düzeyde antreman yaparak kondüsyon kazanm insanlarda ar egzersizlerde;
-arteriyel hipoksemi (düük PO2) ve
-arteriyel hiperkapni (yüksek PCO2) oluur.
Hipokseminin nedenleri;
2. Hipoventilasyon
4. Alyuvarlarn geçi süresinin ksalmas.
Akcierlerde hemoglobine oksijen
kaslar oluturur (dier köpeklerde %44;
genel olarak memelilerde %40).
yava tip), tip II (yüksek aktivite gösteren,
hzl tip II). Tip I’lerin kaslma ve geveme
süreleri tip II’lerden daha yavatr.
skelet kaslarnda adaptasyon
II’lere göre yorgunlua daha
dayankldrlar.
Tip II’ler, IIA, IIB ve IIC eklinde alt tiplere
ayrlrlar. Tip IIA en yüksek oksidatif liflere
sahip, tip IIB en yüksek glikolitik aktivite
gösterirken tip IIC’ler her iki özellik
açsndan bu ikisinin arasnda yer alr.
Oksidatif kaslarn rengi, düük düzeyde
oksidatif veya yüksek düzeyde glikolitik
olan kaslara göre daha krmzdr.
Hem at hem de köpek rklarnda,
ekstremite kaslarnda lif kompozisyonu
bakmndan farkllklar vardr. Bu
performans özellikleri bakmndan
seleksiyona uradna baldr.
kas itme gücü veya koum gücü
oluturulmas açsndan vücutta
Programl antrenmanlar sonucunda genel olarak
daha oksidatif olan tip IIA liflerin tip IIB’ye olan oran
artar.
mitokondriyel hacim younluunda belirgin artlar
meydana gelir ve bununla ezamanl olarak
ATP’nin oksidatif üretiminde yer alan oksidatif
enzimlerde de artlar gözlenir.
Zor artlara dayankl elit atlarda, orta gluteal
kastaki tip I ve tip IIA kas liflerinin oran yüksek; tip IIB
liflerinin oran düüktür.
performansn yükseklii arasnda pozitif iliki
bulunmutur (Ksa mesafe koucularnda ise genel
olarak hareketli kaslarda tip IIB oran yüksek).
Tip I ve II liflerinin oranlar kas ilevinin ve
atletik kapasitenin belirlenmesinde
enine kesit alan da oldukça önemlidir
(kaslma kuvvetini etkiler).
artmas tercih edilir. Ancak bu liflerin
oksidatif kapasiteleri düüktür ve çok snrl
bulunan karbonhidrat kaynaklarna
egzersizleri için önemleri azdr.
maddelerin deiimi mümkün olur.
nsanlarda dayankllk antrenmanlar ile
ortaya konmutur.
sahip olanlar tip I liflerdir (en düük tip IIB).
Kaslarda kapiller younluk alyuvarlarn
dokulara braklmasn kolaylatrmaktadr.
türlerde miyoglobin younluunun fazla
olduuna ilikin kantlar vardr.
dier türlerin en az iki katdr.
Miyoglobinin oksijen dissosiyasyon erisi
hemoglobin dissosiyasyon erisine göre
oksijenin miyosite doru hareketinin
kolaylatna ve dokulara oksijen
braklnda önemli olduuna inanlyor.
paralellik göstermektedir.
submaksimal ve maksimal egzersizlerde yalarn
kullanmnn artrlmas ve bu sayede kas
glikojeninin korunmas, kanda laktat birikiminin
azaltlmas ve i kapasitesinin artrlmasdr.
Glikojen miktar tip II (A ve B) liflerde tip I’e göre
fazladr ve dayankll salayan antrenmanlarda
mesafe ve younluk arttkça bu liflerin oran da
artar.
protonlu fosfat iyonlar ve düük kreatin
younluklarnn bulunmas kas
(yüksek düzeyde glikolitik, düük düzeyde
oksidatif) glikojen seçici olarak deplesyona
urarken, ar egzersizlerde yorgunluk
deplesyona urar.
programlar uygulanarak kaslarda egzersiz
kar tolerans arttrlabilir.
kaslardaki glikojenin deplesyonuna yol açar.
Ksa süreli youn egzersizlerde iskelet
kaslarnda oluan laktatn balca prekürsörü
intramusküler glikojendir.
üretimi fazlalatndan, artan enerji ihtiyac
oksijen kullanmn gerektirmeyen
kaynaklardan salanmaktadr (anaerobiyosiz).
yalnzca snrl miktarda ATP bulunmakta ve
kaslarn kaslmasnda yalnzca bir kaç saniye
için yeterli olmaktadr.
salayan iki fakl ilem vardr: 1) Oksidatif
fosforilizasyonda (dayankllk gerektiren
fosforilasyon (ksa süreli fakat er egzersizler),
kreatin fosfattan, dolamdaki glukozdan ve
lokal glikojen kaynaklarndan ATP üretilir.
Egzersizin tipine bal olarak, aerobik ve
anaerobik fosforilasyonun enerji üretimine
katklarnda bir denge vardr.
düzeyde ulat durumlarda, metabolik
edilmektedir.
konusuysa, ya asitleri kas hücrelerinin enerji
ihtiyaçlarn karlayamaz ve glukoz
metabolizmas üzerindeki inhibisyon kalkarak
kaslara enerji salanr) ilemi balatlr.
Yüksek hzda koabilen hayvanlarn bacaklar
vücutlarnn dier ksmlarna oranla daha
uzunken, çevik olmayp güçlü bir yapya sahip hayvanlarn ise bacaklar orantsal
olarak daha ksadr (Bulldog-taz ya da
koum at-ngiliz at; leopar-çta)).
dier rklarna nazaran daha fazladr. Bu da
arka bacak hareketlerinin daha hzl olmasna
neden olmakta, uzun admlar daha sk bir ekilde atlabilmekte ve sonuç olarak daha
hzl bir kou performans salanabilmektedir.
Atletik yaps çok iyi olan insanlarda (muhtemelen
köpekgillerde ve tektrnakllarda da) maksimal
metabolik etkinliin (i yapan enerji) yaklak %25 düzeyinde olduu kabul edilmektedir. Geriye kalan
enerji sya dönütürülebilir.
Isnn ve nemin yüksek olduu ortamlarda egzersiz sonu oluan snn (enerji üretiminin maksimuma
çkmas gerekir) buharlama ile kayb zor olur.
Egzersiz sonras dönemde oksijen tüketimi ve s üretimi yükselmeye devam etmekte ve uzun bir süre
(bir saat veya daha fazla) yüksek kalmaktadr.
Ar düzeyde fiziksel çalmada (ksa süreli anaerobik egzersiz) s üretim hz bazal seviyenin 40-60 katna
çkabilir ve termoregülatör yantlar devreye girer.
Termoregülatör tepkiler herzaman i görmez. Atlarda, yaplan i younluu ve süresi arttkça, kaslarn,
rektumun (41-43 0C)ve kann ss artar.
Scak bölgelerde yaz aylarnda yar yapan tazlarda
sklkla; s çarpmas, azotüri, egzersize bal
rhabdomyolysis, ve/veya kalp yetmezlii gözlenir.
Tektrnakllarn teri insana göre (insanda plazmaya
göre hipotonik) daha yüksek düzeyde iyon
içerdiinden egzersizlerden sonra sv elektrolit
dengesinde oluacak deiimler ve bu tür atlarda elektrolitlerin yerine konmas açsndan önemlidir.
Dayankllk antremanlaryla yetitirilmi atlarn
düüktür. nsan ve atlarda dayankllk antrenman
sonras plazma hacmi artmaktadr (su kaybna kar).
Çeitli endokrin dokular tarafndan üretilen
hormonlar, substratlarn gerekli yerlere
düzenlemektedir.
egzersiz performansn düürdüü gibi, egzersizle
birlikte plazma düzeyleri artarak strese kar
verilen yantn önemli bir parçasn oluturur.
Günlük olarak yaplan egzersizlerde, egzersizin
iddetine bal olarak hipofiz-tiroit yantlar bir
koordinasyon içerisinde gerçekleir ve tiroit
hormonlarnn kullanm ve üretimi artar.
Tiroit hormonlar, mitokondride hücresel
enerji üretim hzn arttrrlar (en belirkin iskelet
ve kalp kasnda).
Yokluunda ise, metabolik ilevler aksar ve
submaksimal egzersiz için ilave enerji
salanamaz.
türünde kortizol (glukokortikoit) düzeyleri
sonrasnda art gösterir.
salnmnn uyarlmasn etkileyebilir.
• kaslardaki glikojenin glukoz fosfata ve en sonunda da pirüvata çevrilmesini uyarr,
• doku lipazlarn uyarr, insülin salnmn inhibe eder,
• kalbin hzlanmasn ve debisinin artmasn salar,
• egzersiz sürecinde kann dokulara yeniden tanzim
edilmesinde rol alr,
• hzl kas liflerinde kaslma ilemini uyarr,
• broniyollerin gevemesini salar ve
• solunumun hzlanmasna neden olur.
tiroit hormonlar ve steroit hormonlara göre daha çabuktur ve plazmadaki epinefrin ve norepinefrin younluklaryla
yanstlmaktadr. Örn, düük düzeyli aktivitelerde norepinefrin,
ar egzersizler ve duygusal streste epinefrin artar.
Dier hormonlar; nsanlarda ve hayvan türlerinin
birçounda olduu gibi atlarda da, egzersizin hem iddeti hem de süresi insülin ve glukagon salnmnda
deiikliklere yol açmaktadr.
1. ACTH strese kar savamda önemli rol oynayan kortizol salnmn uyarr ve ayrca epinefrin salnmn
arttrr.
2. Lipotropik hormonlar lipitleri metabolize eder ve böylece uzun süreli musküler aktivite için yakt
salar.
basklayabilir.
performansnda önemli role sahiptirler.
büyük önemi vardr. Egzersiz sürecinde ihtiyaç
duyulan enerji miktar hayvann kondüsyonuna, çevresel scakla ve yaplan aktivitenin tipine,
hzna ve süresine baldr.
(yasz vücut kitlesinin artm olmas).
Egzersiz yaplacann alglanmas da enerji metabolizmasn yükseltir ve diyetle alnmas
gereken enerji miktarn artrr.
Bir taznn yar için gereksinim duyduu eneji miktar bazal metabolizma için gerekli olan enerji
ihtiyacnn çok fazla üstünde deildir.
Enerji kaynaklar: Enerji kayna performans etkileyebilmektedir.
Dayankllk gerektiren ilerde kullanlan atlarn kaba
yem ihtiyac fazladr. Böylece barsak hacminin artmasna bal olarak barsaklarda su ve elektrolit
rezervi de artrlm olur.
önerilmektedir çünkü atlarda uzun süreli
egzersizlerde balca enerji kaynan NEFA oluturur.
Yalar ayrca uzun mesafeler koan kzak köpeklerinde de performans olumsuz yönde etkiler.
Dayankllk gerektiren aktivitelerde, yalar
metabolizmasna uyum salamtr.
dorudan ilgilidir.
yatanda bulunan glikojenin hemen hemen tümü
yitirilir ve bu durum kaslarda yorgunlua neden olur.
Atletlerde (insan) glikojen depolarnn olumasn
salamak amacyla antrenman yaplan
glikojen deposu doldurulur.
dayankllk gerektiren aktivitelerde glikojen
depolarnn önemli olabilecei bildirilmitir.
Protein: Atlarda egzersiz sürecinde protein ihtiyacnda belirgin bir art olmaz ya da çok az olur. Ter ile
birlikte çok az miktarda nitrojenöz madde kayb olur
ve bunun içerisinde az miktarda protein vardr.
Ayrca, alnan gdalar yeterli düzeyde protein salar.
Dayankllk gerektiren iler yapan atlarda plazma
üre (protein katabolizmasnn yükselmesine bal) ve
kreatinin düzeyleri devaml olarak yüksektir.
Yüksek düzeyde protein içeren diyetle beslenen
atlar fazla miktarda terlerler ve bu tür diyetler uzun süreli dayankllk gerektiren egzersizlerde nabz ve
solunumu daha da hzlandrr.
çünkü nitrojenin atlmas için de ayrca suya ihtiyaç
vardr.
klor ve dier elementler atlr. Ar miktarda terleyen atlarda negatif elektrolit dengesi oluabilir.
Terleme ar düzeyde olursa, terle kaybedilen
potasyumun yerine kaslardan verilen potasyum konur.
Magnezyum kas hücrelerinde ATPaz aktivitesi
açsndan önemlidir. Egzersiz yapan atlarda terle birlikte magnezyum da kaybedildii için bu atlarda
magnezyum ihtiyac artar.
gereksinim duyulan miktardan daha yüksek olacaktr.
Selenyum, kaslarn bütünlüünün korunmas için gereklidir ve egzersize bal miyopatinin tedavisi
amacyla kullanlmaktadr.
ama gereklilii kukuludur.
karlad bilinmektedir. Kötü kuru otla beslenenlerin
ise vitaminle desteklenmesi gerekmektedir. Açkta
kalan veya iki yldan daha uzun bir süre depolanan
kuru otlar düük düzeyde A vitamini içerir. Yulaf gibi
tane yemler de düük düzeyde A vitamini
içermektedir.
ve yar atlar dier atlara göre tiyamin eksikliine
daha duyarldr.
eksikliinde egzersize dayankllk da azalr.
Tazlarda tekrarlayan yarlar nedeniyle oluan stres ve
parazitler dikkate alnp diyetlerinin vitaminlerle
takviye edimesi gerekmektedir.
DOPNG Spor ile ilgilenenler ile bu kiiler ile ilikili oldukça geni bir
toplum kesimini ilgilendiren çok önemli bir konu DOPNG
kelimesi ile tanmlanmaktadr.
dnda, yöntem ve maddelerin uygulanmasna “Ergojenik
yardm” ad verilmektedir. Ergojenik yardmclar, fizyolojik
(alkali tuzlar, kan dopingi), psikolojik (hipnoz, stres
terapisi), mekanik ve biyomedikal (vücut kompozisyonu, giysi
ve malzeme), besinsel (karbonhidrat yükleme, amino
asit, vitaminler) ve farmakolojik (kullanm izinli ve yasak
ilaçlar) olarak snflandrlabilir.
“doping” kelimesi ile tanmlanmaktadr.
sal için zararl madde ve yöntemlerin kullanlmas
ve/veya performanslarn çoaltabilecek veya
ekinde sunulan listede belirtilen madde ve yöntemlerin
kullanm olarak tanmlanr.
arttrlmas, yorgunluun geciktirilmesi ve
antrenmanlara dayankln arttrlmas ile
antrenmanlarn çoaltlmas, performans bozan
saklanmas, daha iyi bir yarma moralinin salanmas
ve sosyal nedenlerle yaplmaktadr.
Sporculuk prensiplerine ve centilmenlie aykrdr,
Dier yarmaclar için haksz rekabet ortam dourur,
Sporcunun çevresince gösterilen güveni kötüye
kullanmasdr,
Sporcu/yar hayvannn biyolojik ritmini bozar,
Yan etkileri nedeniyle sal tehlikeye sokar,
Kalc ruhsal ve fiziksel bozukluklar olabilir,
Alkanlk yapabilir.
arasnda 1989 ylnda yaplan protokol gerei, Hacettepe
Üniversitesi’nde kurulmu olan Türkiye Doping Kontrol
Merkezi, Uluslararas Olimpiyat Komitesi Tp Komisyonunca
ruhsatlandrlmak amacyla resmi bavurusunu
yürütülmektedir. 2000 ylndan itibaren ISO 17025
akreditasyonu da gerekli olduundan bu amaca yönelik
çalmalar da sürdürülmektedir. Merkezde, Uluslararas
Olimpiyat Komitesi Tp Komisyonunca yaynlanan ve sporcular
tarafndan kullanm yasak ve kstl olan ilaç snflarn içeren
listedeki tüm ilaçlar ile resmi at dopingi akreditasyon
kurulularnca yaynlanan ve insan doping listelerine
benzemekle birlikte baz farklar bulunan maddelerin analizleri 7
tarama grubu üzerinden yaplmaktadr. Her tarama grubunda
farkl ilaç gruplar ve yüksek teknoloji ürünü bilgisayar kontrollü
farkl cihazlarla analizler farkl ekipler tarafndan
yaplmaktadr.
doping maddelerinin listesinde yer alanlar, kullanm yasak
veya kstl olarak ayrlmaktadr. Her gurubun altnda "ve
benzerleri" ismi altnda listenin daha büyük olduu
bildirilmektedir. Burada benzerleri kelimesinden amaç
kimyasal ve farmakolojik olarak benzerliktir. u ana kadar
1000 civarnda çeitli ilaç, metaboliti, kimyasal
madde, referans madde ve dier tip farkl maddelerden söz
edilebilir. Bu say ile de yetinilmeyerek ilaç, metabolit ve
referans madde says her gün çoalmaktadr. Doping saylan
etken maddeyi içeren ilaçlar kullanan kiilerde bu ilaçlar
vücut içerisinde metabolitlerine dönümekte ve merkezlerde
binlerce madde arasnda bir analiz gerçekletirmektedir. Bu
maddelerin miktarlar idrarda çok az olup çeitli doping
olmayan maddeler ile de karabilmektedir.
Sporcularn Testosteron/Epitestostoren (T/E) oranlar
6’dan ve atlarda 12’den küçük olmas gereken T/E
oran bu deerlerin üzerinde bulunduu zaman doping
saylmakta ancak bazen tbbi nedenlerle doal olarak
da bu orann yüksek olduu durumlarla da
karlalmaktadr. Bu deerin
doping ile suçlanmas önlenmi olacaktr. Elit
sporculardan seçilenler yl içerisinde en az üç kez
önceden habersiz olarak doping kontrolüne alnarak
elde edilen sonuçlar doping pasaportuna
ilenmektedir. Bu konunun atlar için de uygulanmas
önerilmektedir.
yarlar sonrasnda alnan kan ve idrar örneklerinde doping maddeleri yönünden analiz Tarm ve Köy leri Bakanl Etlik Veteriner Merkez Kontrol & Aratrma Enstitüsü bünyesinde yer alan Merkez Doping Laboratuar’ nda yaplyor. Laboratuar Dünya Doping Laboratuarlar Federasyonu üyesi ve Nisan 2002 tarihinden itibaren Uluslar aras Referans Laboratuar kimliine sahiptir.
Atlara endojen olsun ya da olmasn dardan verilen
yasaklanm maddeler :
3. Solunum sistemine etki eden maddeler; ß2- agonistler, efedrin v.b.,
4. Sindirim sistemine etki eden maddeler; Antiasitler v.b.,
5. Üriner sisteme etki eden maddeler; Diüretikler v.b.,
6. Üreme sistemine etki eden maddeler; Steroidler v.b.,
7. skelet kaslarna etki eden maddeler; Lokal analjezikler v.b.,
8. Kan sistemine etki eden maddeler; Salisilatlar v.b.,
9. Lisans alm alar dnda kalan; baklk (immün) sistemine etki eden maddeler; Glukokortikoidler v.b.,
10. Endokrin sistem, endokrin salglar ve sentetik tamamlayclar olan maddeler; Peptid hormonlar, anabolik steroidler v.b.,
Yukarda verilen ilaç snflardan en önemlilerinin
özellikleri, sporda kullanm nedenleri ve yan etkilerine
ksaca bir göz atarsak:
Narkotikler merkezi sinir sistemini etkileyip ac hissini azaltrlar dolaysyla arya duyulan hassasiyeti maskelemek amac ile kullanlr. Solunum depresyonu ile fiziksel ve psikolojik bamllk riski gibi yan etkileri bulunmaktadr.
Anabolizanlar, doal erkeklik hormonu testosteronun türevi olup doku yapc ve kas yapc etkileri bulunmaktadr. Vücuda alndktan sonra deride, iskelet ve kaslarda protein oluumunu arttrmaktadr. Kas kitlesi ve gücünü arttrdndan özellikle arlk ve güç isteyen spor dallarnda kullanlmaktadr. Normal hormon fonksiyonunu etkileyip karaciere zarar vermektedir. Kan, lipid ve kardiyovasküler sisteme geri dönüümsüz yan etkileri bulunmaktadr.
drar söktürücüler, idrar atlmn hzlandran ilaçlar olup arlk kategorilerinin önemli olduu spor dallarnda ve maskeleyici amaçla kullanlmaktadr. Su kayb nedeniyle performansta azalma, böbrek ve kalp yetmezliklerine neden olmaktadr.
• YÖNTEMN ADI ve
• TAYN EDLEN MADDELER
ß2-agonistler, efedrin v.b.,Antiasitler v.b.,
Diüretikler v.b.,Lokal analjezikler v.b.,
• YÜKSEK PERFORMANSLI SIVI KROMATOGRAFS
bildirilmi maddelerin listesi:
2. Dimetil sülfoksit : 5 µg/ml idrar,
3. Hidrokortizon : 1 µg/ml plazma,
4. Nandrolon : drarda serbest ve konjuge (5 a-estran-
3ß-17 a-diol / 5 a-estren-3ß-17 a-diol) oran 1,
5. Salisilik asit : 750 µg/ml idrar veya 6.5 µg/ml plazma,
6. Teobromin : 2 µg/ml idrar,
7. Toplam arsenik : 0.3 µg/ml idrar,
8. Testosteron : di edilmi beygirde 20 µg/ml,
9. T/E oran : Dii at’ta 12’den büyükse doping
saylmaktadr.
“KAN DOPNG” denir.
B) Kan Kaynaklar
C) Etkileri
· Hemoglobin deeri artar,
D) Yan Etkileri
E) Gerekli Miktar
F) Saptanmas
· Eritropoietin seviyesinin saptanmas
· mmünolojik yöntemlerle saptanmas
• Kafein> 12 mikrogram/mililitre
• Karboksi-THC> 15 nanogram/mililitre
• Katin> 5 mikrogram/mililitre
• Efedrin> 10 mikrogram/mililitre
• Epitestosteron> 200 nanoram/mililitre
• Metilefedrin> 10 mikrogram/mililitre
• Morfin> 1 mikrogram/mililitre
• T/E oran> 6
Sporcular Tarafndan Kullanm Yasak ve Kstl Olan Farmakolojik Maddeler ve Yöntemler
I. Sporcularca kullanm yasak olan farmakolojik madde gruplar
A. Uyarclar,
B. Narkotik analjezikler,
C. Anabolik maddeler,
D. drar söktürücüler,
E. Peptid hormonlar ile bunlarn etkilerini taklit eden maddeler ve benzerleri.
II. Sporcular tarafndan kullanm yasak olan yöntemler
A. Kan dopingi,
C. Farmakolojik, kimyasal ve fiziksel uygulamalar.
III. Sporcular tarafndan baz durumlarda kullanm yasakl farmakolojik madde gruplar
A. Alkol,
B. Kannabinoidler,
edited by William O. Reece Twefth
edition, 2004.
and Kathryn Nankervis, 2003.