1

EKONOMSKA POLITIKA EUROPSKE UNIJE___________________________________________________________________________1.UVOD

Ekonomsku politiku moemo da definiemo kao aktivnost drave kojom ona u skladu sa zadatim ciljevima utie na ekonomsku aktivnost, odnosno, na promjenu ponaanja ekonomskih uesnika u eljenom pravcu.[footnoteRef:1] Zvanini ciljevi ekonomske politike EU su: postojani rast, visok nivo zaposlenosti, stabilnost cijena, zdrave javne finansije i okvirni monetarni uslovi, mogunost trajnog finansiranja platnog bilansa, visok stepen konkurentnosti, jaanje ekonomske i socijalne integracije. Instrumenti za ostvarenje ovih ciljeva su unutranje trite, ekonomska i monetarna unija, tijesna koordinacija ekonomske, finansijske i monetarne politike. [1: Jurij Bajec, Ljubinka Joksimovi, Savremeni privredni sistemi, Beograd, 1998. , strana 76.]

Veliki broj politika iz oblasti ekonomije ne dozvoljava detaljnije izlaganje svake od njih, te e se u nastavku teksta rad ograniiti na monetarnu politiku, zajedniku poljoprivrednu politiku, industrijsku i politiku konkurencije kao karakteristine i specifine politike EU. Polje na kojem je dostignut najvii stepen integracije jeste monetarna politika. Zajednika poljoprivredna politika je prva zajednika politika Europske zajednice u vezi koje postoji dosta sporenja. Ako monetarnu politiku posmatramo kao svijetao primjer euroskih integracionih procesa onda se za zajedniku poljoprivrednu politiku moe rei da je kamen spoticanja i faktor sukoba interesa lanica EU.

Industrijska i politika konkurencije posmatrae se kroz prizmu jedinstvenog europskog trita. Nastojau da gdje god je to mogue ove politike posmatram i povezujem sa ostalim aktivnostima i deavanjima unutar EU, tako da u se doticati pitanja europskog budeta i fiskalne politike EU, politike obrazovanja, trgovinske politike i tome slino. Tvrdnja profesora Jovanovia da je ekonomija samo sredstvo za ostvarenje vieg, politikog Cilja sigurno da je bila tana za period poetka integracija, ali danas, na poetku XXI vijeka, rast ivotnog standarda europskih graana predstavlja cilj sam po sebi. Ovo je ujedno i uslov opstanka i razvoja Europske unije. Ako napredak u ekonomskoj oblasti ne bude mogu u Uniji sainjenoj od 25 veoma heterogenih drava, izvjesnost politike integracije postae upitna. S druge strane, kreiranje ekonomske politike u Europskoj uniji a posebno u jo tijenje povezanoj Europskoj monetarnoj uniji, postae lake samo ako se zasniva na zajednikim principima politikog ureenja. Ekonomija treba da utire put politikom usaglaavanju, ali politika treba da omogui a ne da koi sprovoenje ekonomskih reformi.

Ekonomska politika EU se zasniva na implementaciji slijedeih osnovnih drutvenopolitikih ciljeva, koji su poznatiji pod nazivom naela europske integracije:1. stvaranje jedinstvenog integralnog trita robe, kapitala i radne snage bez unutranjih granica i vidljivih i nevidljivih barijera, ukljuujui i stvaranje i jaanje jedinstvenog europskog monetarnog sistema;2. stvaranje jedinstvenog (ekonomskog) fronta prema spoljnom svijetu, van EU;3. tijesna koordinacija razvojne i industrijske politike, prvenstveno kroz zajedniku tehnoloku politiku (politiku u oblasti istraivanja i razvoja);4. potovanje principa meuzavisnosti izmeu ekonomskog prosperiteta i (zajednike) ekonomske politike;5. solidarnost izmeu naroda Europe radi smanjivanja nejednakosti, jaanje ekonomske i drutvene kohezije na osnovama aktivne regionalne, strukturne i kohezione politike;6. poboljanje ljudskih prava i kvaliteta ivota na osnovama zajednike (nadnacionalne) socijalne politike i koordinacije nacionalnih politika zatite potroaa i politika zatite i unapreenja ivotne sredine (ekoloke politike);7. stvaranje i usavravanje nadnacionalnih institucija za javnu regulaciju privrede i privrednog razvoja, koje e reprezentovati zajednike i opte interese svih ljudu (u okviru EU);8. potovanje principa postepenosti i gradualizma u konstituisanju nadnacionalnih institucija za javnu regulaciju privrede i privrednog razvoja, kao i u odreivanju sadraja, ciljeva i akcija ekonomske politike.

2.NASTANAK EUROPSKE EKONOMSKE ZAJEDNICE

Kada je poelo razmatranje o osnivanju Izmijenjena Europe, Francuski ministar spoljnih poslova Robert uman34 je naglasio neizbjenu potrebu za stvaranjem institucija koje bi bile odgovorne za kooperaciju europskih zemalja u oblasti ekonomije, vojske, kulture i politike. On je 9. maja 1950. godine izloio ambiciozan plan, poznat kao umanov plan", da se vitalne industrije uglja i elika Francuske i Savezne Republike Njemake udrue u organizaciju otvorenu svim europskim demokratijama. Ovaj plan ujedno predstavlja i osnovu europskog ujedinjenja. Robert uman i francuski ekonomista an Mone (Jean Monet) iznose plan o osnivanju Europske zajednice za ugalj i elik (ECSC eng. European Coal and Steel Community), koja je bila otvorena i za druge europske zemlje. Plan je predviao stavljanje cijelokupne Njemake i francuske industrije uglja i elika pod jedinstvenu i zajedniku upravu, koja e nadgledati njihov razvoj. est drava (Zapadna Njemaka, Francuska Italija, Belgija, Holandija i Luksemburg) su potpisale umanovplan" u Parizu, koji je kodifikovan 18. aprila 1951. godine. Pariski sporazum, kojim je formalno uspostavljena Europska zajednice za ugalj i elik, stupa na snagu 10. avgusta 1952. godine, a prvi njen predsjednik je bio an Mone. ECSC je podrazumijevala zajedniko trite najznaajnijih energenata (uglja i elika) u posleratnom periodu za est drava osnivaa (Belgija, Francuska, Njemaka, Italija, Luksemburg i Holandija). Svrha zajednice je bilo ouvanje mira kroz zajedniku kontrolu proizvodnje i prometa uglja i elika, gde je ona okupila i pobednike i gubitnike rata, kao ravnopravne lanove jedne institucionalne infrastrukture. Ovaj potez stvaranja ECSC pokazao se kao veoma uspean da je u prvih pet godina od osnivanja ECSC trgovina ugljem i elikom porasla za 129%. est zemalja je odluilo da isti princip sprovede i na cijelokupnu privredu. Ovih est zemalja u maju 1952. godine su potpisale sporazum kojim je uspostavljena Europska odbrambena zajednica (EDC eng. European Defence Community), ali Francuski Parlament je u avgustu 1954. odbio da ratifikuje ovaj sporazum, i on je odmah povuen. Ovaj neuspeh EDCa je uverio ana Monea da put ka europskom jedinstvu vodi pre kroz ekonomsku nego vojnu saradnju. Ministri spoljnih poslova est drava ECSC su odrali konferenciju u junu 1955. u Mesini gde su odluili, da ponovo pokrenu proces stvaranja europskog jedinstva, plaei se da ne propadnu svi napori koji su uloeni u stvaranje ECSC posle propasti EDCa. Ministri su odredili pripremni Komitet kome je presedavao belgijski ministar inostranih poslova PolHenri Spak35, koji je poeo sa radom poetkom 1956. godine.Posle Rimskih ugovora iz 1957. godine osnovana je Europska ekonomska zajednica. Ugovor kojim je osnovana Europska ekonomska zajednica vie puta je revidiran. Kao to je poznato, Zajednica je startovala sa 6 lanova osnivaa. To je mali broj u predenju sa sadanjih 25, sa realnim izgledima da ih uskoro bude 27. U ranim fazama smatralo se da je Francuska predvodnik integracionih procesa u Europi. Pored ostalog, takva njena uloga bila je nuna na poetku, jer je valjalo regulisati odnose sa susjednom Njemakom. Na taj nain je stvorena kljuna osa integracije: ParizBon, kasnije Berlin. Verovalo se da e se na taj nain obezbediti sigurna budunost Europske zajednice. Pored obektivno postojeih interesa za napredak tog procesa, njemu su znaajno doprinijeli vrlo prijateljski, lini odnosi lidera Francuske i Njemake. Oni su posebno bili izraeni u relacijama Smita i D'Estena, a kasnije Miterana i Kola. Posle pada Berlinskog zida i ujedinjena Njemaka je preduzela diplomatsku ofanzivu kako bi otklonila izvesnu crtu svoje spoljnopolitike inferiornosti, prisutne u ranijem periodu. Sadraj i karakter relacija izmedu drava lanica mnogostuko se obogauje i zapaa se sve vidljivija ofanziva Njemake na mnogim poljima integrativnih procesa. etiri ostale drave osnivai smatraju se tvrdim jezgrom integracionog procesa. One su zagovornici dubljih procesa u integarciji. Poklonici su tzv. komunitarnog metoda donoenja odluka i kreiranja saradnje u brojnim oblastima. To znai da prednost dobijaju supranacionalni elementi. Tim putem snano se doprinosi ostvarivanju veeg stepena integracija. Italija je uvijek veoma prisutna u aktivnoj formi u europskoj diplomatiji, ali ponekad i sa izvijesnom crtom opstrukcije u. sistemu EU, zbog toga to je evidentna nestabilnost njenih Vlada. Uvidajui neodrivost takvog stanja i takvih pozicija, neke italijanske Vlade nastojale su da balansiraju izmedu ta dva osnovna tipa aktivnosti time to su povrijemeno opstruirale dublje integracione procese.2.1.UGOVOR O FORMIRANJU EEZ

Zemlje Benelukasa su podnele Memorandum jo 1955. godine sa prijedlogom da se formira politika integarcija na osnovama ekonomske integracije. U ranim fazama to bi podrazumijevalo ukljuivanje politike u saobraajnoj infrastrukturi, koordinaciju aktivnosti u razvoju atomske energije i drugih resursa, kao i stvaranje zajednikog trita. Ugovor koji je uspostavio Europsku ekonomsku zajednicu potpisan je Rimu 25. Marta 1957. godine. Istoga dana potpisan je i Ugovor o Europskoj zajednici za Atomsku enrgiju. Ugovor o europskoj zoni slobodne trgovine potpisalo je 1960. godine sedam drava i to: Velika Britanija, Austrija, Portugal, Norveka, Svedska, Danska, vajcarska. Naizgled, rije je bila o konkurentnoj organizaciji, medutim, obje su u periodu koji sledi nastojale da razviju relativno dobre i harmonine odnose u trgovini koji su dostigli svoju najviu taku u 1992. godini, kada je pospisan ugovor o formiranju Europskog ekonomskog prostora. Osnovni cilj formiranja Zajednice bio je taj da se, kako to stoji u preambuli Ugovora, eleminiu barijere koje dijele Europu. lan 2 Ugovora nalagao je da se stvori zajedniko trite sa harmoninim razvojem zajednikog trita, poveanjem ekonomske stabilnosti i poveanje ivotnog standarada i to je mogue vee saradnje izmedu drava lanica. Takode, u Ugovoru je predvideno uspostavljanje zajednike carinske politike u vidu carinske unije, zajednike komercijalne politike i progresivnog eleminisanja barijera za slobodno kretanje ljudi, roba, kapitala i usluga. Predvidena je harmonizacija nacionalnih zakonodavstava kako bi se ostvarilo zajednicko trite. Na poetku se insitriralo da se harmonizuju, prije svega, zakonodavna politika u poljoprivredi, trgovini i razvoju. Neophodno je bilo stvoriti uslove za slobodno kretanje roba, lica, kapitala i usluga. Sam ugovor zamiljen je kao ugovor okvirnog tipa u kome se insistira na ostvarivanju vrlo iroke zakonodavne delatniosti. Iako je u osnovi takvih stremljenja bila ekonomska kategorija udruivanja, podtekst je ukazivao na namjeru da se stvori osnova za politiko ujedinjavanje. Interesi na tom planu bili su poduradni kod svih lanica Zajednice. Institucije su preuzete od strane Europske zajednice za ugalj i elik. Pri tom je umjesto Visoke vlasti ustanovljena Komisija. Njen poloaj je, u odnosu na Visoku vlast, izmijenjen u tom smislu to se insistiralo na njenoj veoj nezavisnosti u odnosu na u odnosu na vlasti drava lanica. Njene nadlenosti bile su takode ue u odnosu na Visoku vlast. Najvaniju ulogu u sistemu institucija imao je Savijet ministara. Time se sutinski ograniavala nadnacionalna komponenta vlasti Komisije i afirmisala meduvladina dimenzija saradnje. Medunarodno pravni subjektivitet posjeduju sve tri zajednice. One mogu sticati prava i obaveze, mogu biti staranka pred Sudom. U tom sluaju zastupa ih Komisija. Posjeduju kapacitet zakljuivanja meunarodnih ugovora. Karakter tih ugovora koje mogu zakljuivati je dvostruk i to :1. ugovori u kojima je samo Zajednica stranka,2. ugovori u kojima su i drave lanice zajedno sa Zajednicom staranke ugovora.

2.2.Kljune faze u razvoju europske ekonomske integracije

Do ekonomske i monetarne unije, kao najvieg oblika regionalne ekonomske integracije, europske drave su prole kroz sve faze regionalne integracije sa razliitim periodom trajanja. Ono to je karakteristika europske ekonomske integracije je da je vertikalno produbljivanje ekonomske integracije pratilo i njeno horizontalno irenje.1951. GODINA U Parizu, 18. aprila 1951.godine, Francuska, Zapadna Njemaka, Italija, Belgija, Holandija i Luksemburg potpisale su Ugovor o osnivanju Europske zajednice za ugalj i elik. Ugovor je stupio na snagu godinu dana kasnije sa rokom vaenja na 50 godina. Cilj ugovora bio je da se pod zajedniku kontrolu stavi proizvodnja i distribucija uglja i elika.1957. GODINA U Rimu, 27.marta 1957. godine, iste drave potpisale su Ugovor o osnivanju Europske zajednice za atomsku energiju i Ugovor o osnivanju Europske ekonomske zajednice (EEC). Cilj Europske ekonomske zajednice bio je uspostavljanje zajednikog trita radi podsticanja preduzetnitva, konkurencije i razmene. Ukidanje meusobnih carina nije otklonilo brojne fizike, tehnike i poreske prepreke u meusobnoj trgovini i prometu. Iz tog razloga usvojena je jedinstvena carinska tarifa i formirana carinska unija. Ovi ugovori su potpisani na neodreeno vrijeme.1965. GODINA U Briselu, iste drave su potpisale Ugovor o fuziji organa tri zajednice koje su spajanjem formirale organe Europske ekonomske zajednice (EEC). Potpisani ugovori iz1951.godine i 1957.godine postali su konstitutivna povelja EEC koja se drugaije naziva Rimski ugovori.1973.GODINA Danska, Irska i Velika Britanija su pristupile EEC.1981.GODINA Europskoj ekonomskoj zajednici pridruila se i Grka.1986.GODINA Nove drave lanice EEC postale su panija i Portugal. Iste godine u Luksemburgu potpisan je Jedinstven europski akt (SEA) kojim je izvrena prva revizija Rimskih ugovora. Jedinstven europski akt stupio je na snagu 1.juna 1987 godine. Cilj SEA bio je stvaranje jedinstvenog europskog prostora i uspostavljanje i funkcionisanje jedinstvenog unutranjeg trita kao poetne take na putu stvaranja monetarne i politike unije. Jedinstveno unutranje trite je trite jedinstvenog ekonomskog prostora bez unutranjih nacionalnih granica unutar koga je obezbjeeno kretanje robe, ljudi, usluga i kapitala. SEA je postao institucionalna osnova za tzv. Belu knjigu o implementaciji jedinstvenog unutranjeg trita. Drave lanice EEC bile su u obavezi da do 31. XII 1992.godine usvoje sve mere u cilju uspostavljanja jedinstvenog unutranjeg trita, kao pretpostavke za dalji proces ekonomske i politike integracije.1992.godine, Jedinstven europski akt inkorporisan je u Mastrihtski sporazum.1991.GODINA U Mastrihtu decembra 1991.godine drave lanice EEC potpisale su Ugovor o EU koji je stupio na snagu 1. novembra 1993.godine. Ugovorom o EU Europska ekonomska zajednica (EEC) prerasla je u Europsku uniju (EU). Sa prerastanjem EEC u EU uspostavlja se zajednika spoljna i bezbjedonosna politika i saradnja u oblasti pravosua i unutranjih poslova, uvodi se pojam dravljanstva, zajednika ekonomska politika proiruje se na zajedniku saobraajnu politiku. Ugovorom o EU ozvanieno je uvoenje monetarne unije (EMU). Ureen je sistem centralnih banaka i osnivanje Europske centralne banke (ECB) kao samostalne i nezavisne institucije i institucionalnog stuba monetarnog sistema budue EMU.1994.GODINA U Frankfurtu 1994.godine osnovan je Europski monetarni institut, kao institucija koja je trebala da prethodi ECB. Zadatak Europskog monetarnog inistuta bio je da prati kriterije konvergencije drava koji su utvreni kao uslov za ulazak u EMU. Da bi formirale Monetarnu uniju drave lanice su morale da ispune Kriterije konvergencije. Prema kriterijumima konvergencije: stopa inflacije nije smela da bude via od 1,5% od prosjeka tri zemlje lanice sa najniom inflacijom, budetski deficit nije smeo biti vei od 3% BDP, javni dug nije smeo biti vei od 60% BDP, zemlja lanica je morala da ima stabilan devizni kurs (u granicama dozvoljenih fluktuacija) i da nije devalvirala svoju valutu u poslednje dve godine, dugorona kamatna stopa nije smela da bude za vie od 2 procentna poena vea od neponderisanog prosjeka kamatnih stopa u tri zemlje lanice sa najniim stopama inflacije.1995.GODINA Austrija, vedska i Finska pridruuju se EEC. Drave lanice EEC su potpisale dokument nazvan Bela knjiga za pripremu pridruenih drava centralne i istone Europe za integraciju u unutranje trite Unije. Bela knjiga predstavlja dokument u kome je predstavljen model harmonizacije propisa iz odreenih oblasti i redosled i dinamika njihovog usklaivanja.371996. GODINA U Amsterdamu, na Meuvladinoj konferenciji, drave lanice izvrile su Reviziju Ugovora o EU. Revidiran Ugovor o EU stupio je na snagu maja 1999.godine. Amsterdamskim ugovorom o EU izvrena je prenumjeracija Rimskih ugovora, dogovorena su institucionalna poboljanja EU ojaana uloga predsjednika Komisije, proiren djelokrug zajednikog odluivanja Izmijenjena i Parlamenta, dogovoreno je jaanje integracije i poboljanja u oblasti: potovanja ljudskih prava i slobode, sigurnosti i pravde, unutranjih poslova i pravosua, zajednike spoljne i bezbjedonosne politike.1999.GODINA Poinje da funkcionie Monetarna unija sa ECB kao naslednikom Europskog monetarnog instituta i jedinstvenom valutom eurom (EUR) kao bezgotovinskim sredstvom plaanja. Eurosistem su inile zajedno sa ECB i nacionalne centralne banke drava lanica. Osnovni cilj ECB je odravanje stabilnosti cijena, voenje jedinstvene monetarne politike. Komisija EU fiksirala je kurseve konverzije valuta zemalja lanica u EUR i utvrdila referentni kurs EUR prema SAD $ u iznosu 1,16675 SAD $ za 1 EUR. Dotadanja europska obraunska valuta ECU je promenjena u EUR po paritetu 1:1.

2000.GODINA U Nici je odrana Druga Meuvladina konferencija koja se, kao i prethodna u Amsterdamu, bavila pitanjima institucionalnih reformi: reformom Komisije i Izmijenjena (teina glasova drava lanica), irenjem veinskog naina glasanja i usvojila Europsku povelju o fundamentalnim pravima. Na konferenciji u Nici izvrena je druga revizija Ugovora o EU.2002. GODINA Formirana je euro zona sa eurom koji je uao u opticaj u gotovinskom obliku kao jedinstven novac dvanaest zemalja lanica EMU: Austrije, Belgije, Finske, Francuske, Grke, Irske, Italije, Luksenburga, Holandije, Njemake, Portugalije i panije. Nacionalne centralne banke ovih drava bile su zaduene za uvoenje eura i zamenu nacionalnih valuta za euro u svojim zemljama, za prikupljanje nacionalnih valuta koje se povlae iz opticaja, te za informisanje javnosti. Trokovi proizvodnje novanica i kovanog novca snosila je svaka centralna banka za svoju zemlju. Danska, vedska i Velika Britanija su zadrale svoju nacionalnu valutu i nisu pristupile EMU. U euro sistem su ukljuene pored zemalja EMU i sve drave koje su do tada koristile neku od valuta drava lanica EMU kao i drave sa monetarnim odborom.2004. GODINA Europskoj uniji su se pridruile Kipar, Malta, Estonija, Latvija, Litvanija, eka, Maarska, Poljska, Slovaka i Slovenija. Odrana je trea Meuvladina konferencija na ijem dnevnom redu su bila pitanja funkcionisanja organa EU u uslovima poveanja lanstva, ponderacije glasova u Savijetu, broja poslanika u Europskom parlamentu i broja lanova Komisije.2005.GODINA lanice Europske unije postale su Bugarska i Rumunija.2013.GODINA lanica Europske unije postala je Hrvatska.

2.3.Osnivaki ugovori i proces razvoja europske ekonomske integracije

Rimskim ugovorima, koji sadre institucionalne i materijalne odredbe prava Europske unije, EEZ stvorena je kao carinska unija sa zajednikom carinskom stopom prema treim zemljama i tenjom ka uklanjanju svih prepreka u trgovini izmeu zemalja lanica. Na nivou EEZ, na osnovu odredbi Rimskih ugovora, pored zajednike trgovinske politike, integrisana je poljoprivredna politika. Iz tog razloga je 1962. godine formiran Europski fond za upravljanje i garancije u poljoprivredi. On se bavio sistemom podrke razvoju poljoprivrede. Jedinstvenim europskim aktom (SEA) na Luksemburkom samitu u decembru 1985. godine, koga su kasnije ratifikovale sve drave lanice i koji je stupio je na snagu 1. VII 1987. godine utvrena je implementacija Programa sa est taaka: dostizanje irokog trita bez unutranjih granica, ekonomsko i socijalno jedinstvo koje e voditi veoj konvergenciji, zajednika politika za nauni i tehnoloki razvoj, jaanje jedinstvenog monetarnog sistema EMS, uvoenje europske socijalne dimenzije i koordinacija akcije za zatitu okruenja.Jedinstvenim europskim aktom predvien je znaajni program uklanjanja kontrole kapitala, dalja mobilnost trita rada, liberalizacija drumskog transporta, harmonizacija tehnikih standarda i smanjenja carinskih formalnosti. Cilj SEA bio je zasnovan na Europi ljudi. Aktom je proglaeno da e upotpunjavanje unutranjeg trita obezbediti neophodnu osnovu za rastui prosperitet Zajednice kao celine, dok njena socijalna dimenzija precizira da e svi graani, bez obzira ime se bave imati efikasan pristup direktnim koristima koje se oekuju od jedinstvenog trita kao faktora ekonomskog rasta i najefikasnije sredstvo za borbu protiv nezaposlenosti.Takoe, ovaj Sporazum poziva drave lanice da zajedno implementiiraju europsku spoljnu politiku i transformiu odnose izmeu sebe u cjelini. Jedinstven europski akt je doprinijeo razvoju trine integracije i ohrabrio Zajednicu da pokua sa jo ambicioznijim projektom. Mastrihtskim sporazumom Europska ekonomska zajednica prerasla je u Ekonomsku uniju i na nju su drave lanice, u cilju daljeg jaanja ekonomske i finansijske integrisanosti i meusobne solidarnosti, prenele nova ovlatenja. Na taj nain se nakon 1991. godine stvario pravni osnov za primenu mjera i instrumenata EU u cilju sprovoenja slijedeih aktivnosti:1. formiranja unutranjeg trite koje se karakterie ukidanjem prepreka za slobodno kretanje lica i protok robe, usluga i kapitala izmeu drava lanica,2. usklaivanja nacionalnih zakonodavstava za potrebe nesmetanog funkcionisanja zajednikog trita,3. zabrane uvoenja svih carinskih dabina i kvantitativnih ogranienja na uvoz i izvoz robe izmeu drava lanica,4. uvoenja zajednike trgovinske politike,5. uvoenja zajednike politike u oblasti poljoprivrede i ribarstva,6. uvoenja zajednike politike u oblasti saobraaja,7. uvoenja zajednike politike u obasti zatite ovekove okoline,8. ustanovljavanja sistema koji obezbeuje da se ne kre pravila konkurencije na unutranjem tritu,9. jaanja konkurentnosti u obasti industrije,10. unapreenja naunoistraivakog rada i tehnolokog razvoja,11. formulisanja politike u oblasti saradnje za razvoj,12. podsticaja razvoju transeuropskih mrea,13. jaanja ekonomske i socijalne kohezije,14. podsticanja koordinacije politike zaposlenosti i razvoja koordinirane strategije zapoljavanja;15. ostvarivanja visokog nivoa zdravstvene zatite16. vaspitanja i obrazovanja i razvoja kulture drava lanica,17. poboljanja zatite potroaa i18. donoenja mjera u oblasti energetike, civilne zatite i turizma.Osnovni ciljevi EU su:podravanje privrednog i drutvenog razvoja;potvrivanje vlastitog identiteta na meunarodnoj sceni voenjem zajednike spoljne ibezbednosne politike (i postepeno stvaranje zajednike odbrambene politike, koja moedovesti do zajednike odbrane);3. zatita prava i interesa dravljana drava lanica uvoenjem dravljanstva EU;4. uvanje i dalji razvoj Unije kao prostora slobode, bezbednosti i pravde, na kome jeslobodno kretanje lica obezbjeeno uz paralelno usvajanje odgovarajuih mjera iz oblastikontrole spoljnih granica, azila, imigracije i borbe protiv organizovanog kriminala iouvanje tekovina Zajednice.

2.3.1.Ostali ugovori, deklaracije i strategije od znaaja za oblikovanje procesa europske ekonomske integracije

- Amsterdamski ugovor je rezultat rada meuvladine konferencije zapoete u Torinu 1996. godine, koga su ministri spoljnih poslova potpisali 1997.godine, a koji je stupio na snagu 1999. godine. Ovim ugovorom izmeu ostalog ojaana je uloga Europskog parlamenta, mogunost siuspenzije drave iz postupka donoenja odluka, engenski sporazum uvrten u pravnu regulativu EU, vea zaposlenost utvrena kao cilj EU.- Ugovor iz Nice rezultat je meuvladine konferencije iz 2000. godine, potpisan je 2001.godine, a stupio je na snagu 2003. godine. Na konferenciji se raspravljalo o sastavu i funkcionisanju institucija EU nakon planiranog proirenja EU sa novim dravama lanicama, tako da je Ugovorom promenjen sastav i nain djelovanja europskih institucija.

- Ustavni ugovor usaglaen je na meuvladinoj konferenciji i potpisan je u Rimu 2004. godine. To je pravni akt EU koji treba da zameni dosadanje ugovore (izuzev Ugovor o Europskoj zajednici za atomsku energiju koji e i dalje biti na snazi kao zaseban Ugovor) i koji stupa na snagu kada ga budu ratifikovale sve drave lanice. Kada stupi na snagu unee znaajne promene u funkcionisanju EU.- Bolonjska deklaracija, dokument koji je potpisan 1999. godine, ima za cilj stvaranje europskog prostora visokog obrazovanja. Do 2010. godine u svim dravama lanicama treba da se usklade sistemi visokog obrazovanja. Bolonjski proces ima za cilj poboljanje kvaliteta visokog obrazovanja, i uvodi jedinstven bodovni sistem ocenjivanja.- Lisabonska strategija, usvojena u Lisabonu 2000. godine, sadri skup zajednikih stratekih ciljeva i program aktivnosti koji povezuje politike inicijative i predviene privredne reforme. Cilj je da do 2010. godine privreda Europske unije postane najkonkurentnija i najdinaminija privreda u svijetu koja se temelji na znanju, koja je sposobna za odrivi privredni razvoj, sa najveom stopom zaposlenosti i snanom privrednom i socijalnom kohezijom.3.Monetarna politika EU

Monetarna politika je od centralnog znaaja za ukupnu strategiju ekonomske i monetarne unije zbog kontrole koju ima nad novanom masom. Kontrolisanje stope inflacije znai obezbjeivanje neophodnih uslova i okvira za postojan ekonomski rast. Treba praviti razliku izmeu monetarnog sistema u kojem drave povezuju svoje valute koje funkcioniu kao jedna u odnosu na tree drave i monetarne unije u kojoj postoji jedinstvena valuta ili neopozivo fiksiranje deviznih kurseva zajedno sa nesmetanom mobilnou dobara i faktora proizvodnje. Jedinstveni europski akt (stupio na snagu 1987. godine) predstavljao je prvu znaajnu reviziju osnivakih ugovora Europskih zajednica. On je stvorio neophodne institucionalne uslove za ostvarivanje ciljeva Bijele knjige o kompletiranju jedinstvenog (unutranjeg) trita, a istovrijemeno je predstavljao i prvi zvanini dokument gdje se Europska unija postavlja kao cilj postojanja Zajednica. Jedinstveno unutranje trite predstavljalo je glavnu potporu za prelazak na vii nivo integracije, ekonomsku i monetarnu uniju, sa jedinstvenom valutom i jednom centralnom bankom i mehanizmima veinskog nadnacionalnog odluivanja. Uvoenje monetarne unije je ozvanieno Ugovorom o Europskoj uniji, u Mastrihtu 1992. godine. Zajednika monetarna politika i stvaranje monetarne unije jedna je od osnovnih strategija u procesu europskih integracija. Iako u sutini ekonomska mjera, uvoenje Ekonomske i monetarne unije (EMU) prua jasan uvid u preplitanje ekonomije i politike. Potrebno je na poetku ukazati na istorijski razvitak, kako ideje o monetarnom jedinstvu uopte, tako i konkretnog savrijemenog sluaja. Koncept monetarnog jedinstva nije nov. Potreba za postojanjem jednog sredstva plaanja koje e olakati ekonomske transakcije na irem prostoru javila se jo u starom vijeku. Sve velike i ureene drave, poev od Persijskog carstva, preko Makedonskog i Rimskog usvajale su jednu monetu koja je postajala sredstvo plaanja, vid kontrole od strane centralne vlasti, ali i sredstvo irenja uticaja na okolne oblasti, gdje god je moneta bila u upotrebi. Idejni nastavljai Rimskog carstva, poput Franake, a potom, kroz vijekove, sve velike sile, nastojale su da na prostoru koji su kontrolisale postoji samo jedna moneta, dravna. Ekonomska i politika saradnja meu europskim dravama nakon Drugog svjetskog rata postupno je dovela i do ideje o zajednikoj moneti, ali to u ekonomskom pogledu nije bio nuan potez, ve je do njega dolo u cilju bolje politike saradnje. Dakle, EMU nije prva tvorevina te vrste u svijetu, ali je specifina po tome to su se suverene drave dogovorile o odricanju od svojih nacionalnih valuta i njihove zamjene novom, jedinstvenom valutom. Stvaranje EMU bio je jedan od najkomplikovanijih segmenata u europskim integracijama jer je pretpostavljalo niz privrednih svojstava drava lanica i odgovarajue odluke. Ideja je prvi put iznjeta na samitu u Hagu, 1969. godine, nakon ega je na prijedlog predsjednika vlade Luksemburga Pjera Vernera usvojen plan za stvaranje ekonomske i monetarne unije, u oktobru 1970, ali od svega nije bilo nita, zbog realno niskog stepena integrisanosti u tom trenutku (zemlje nisu bile spremne da se odreknu svoje nacionalne vlasti u korist nadnacionalnog tijela), postojanja metea na deviznom tritu i prije svega, jer je plan predvien bez neophodne monetarne reforme meu dravama lanicama. Ipak, od ideje o potrebi monetarne integracije se nije odustalo, pa je 13. marta 1979. uspostavaljen Europski monetarni sistem (EMS). Koliko je postojalo politike spremnosti za tim dokazuje i injenica da je prvo donesena politika odluka o uspostavljanju sistema a ekonomski planovi i tehniki detalji sprovoenja utvreni su naknadno. EMS je bio oigledna potreba zbog tadanjeg stanjana svjetskoj monetrnj sceni a nastao je kao posljedica raspada Bretonvudskog monetarnog sistema zasnovanog na dolaru koji je poetkom 70-ih poeo da oscilira u velikoj mjeri. Ciljevi EMS bili su: stabilizacija deviznih kurseva kroz tijesnu monetarnu kooperaciju rad na daljem unapreivanju integracije grupe doprinos stabilizaciji maunarodnih monetarnih odnosa Kljunu ulogu u EMS odigrao je koktel valuta zemalja lanica sistema eki (European Currency Unit) a udio svake zemlje u ekiju utvren je na osnovu privrednog potencijala zemlje, njenog udjela u unutranjoj trgovini i potrebe za kratkoronom monetarnom podrkom. Sljedea tabela pokazuje uee nacionalnih valuta u ekiju.

Tabela 1: Sastav ekija (u %)Izvor: Europski monetarni institut (1996). Prema: Miroslav N. Jovanovi: Europska ekonomska inegracija, Beograd, 2004., strana 104.

Sistem je funkcionisao na principu fiksnih ali prilalagodljivih deviznih kurseva. Dozvoljene mare fluktuacije izmeu bilateralnih centralnih kurseva iznosile su +/-2,25% a za italijansku liru +/-6%. Obaveza Centralnih banaka bila je da dre svoje kurseve u tim okvirima. Ovaj mehanizam odravanja deviznih kurseva u okviru Europskog monetarnog sistema poznat je pod nazivom Exchange Rate Mechanism (ERM). EMS je bio uspjean u obezbjeivanju monetarne stabilnosti dok je disciplinovanost koju je sistem nametao dovela do postavljanja stabilnosti cijena kao cilja monetarne politike i u zemljama sa relativno visokim stopama inflacije. Ovime je otvoren put ka vioj fazi integracije Europe jer je ekonomska konvergencija zemalja lanica osnova stvaranja ekonomske i platne unije. Dolazak aka Djelora na elo Europske komisije 1985. godine pokrenuo je nove akcije za produbljivanje integracije. Njegov izvjetaj 1989. dao je zamah stvaranju EMU. Predvieno je stvaranje EMU kroz tri faze a mudar potez uinjen je nedefinisanjem roka za poetak provoenja prve faze. U prvoj fazi trebalo je da drave lanice usaglase svoje monetarne i ekonomske politike, to se odnosilo na otklanjanje preostalih kontrola kapitala. Druga faza oznaila je osnivanje Europskog monetarnog instituta koji treba da pripremi zemlje za ulazak u treu, zavrnu fazu. Trea faza oznaava uvoenje jedinstvene valute eura i prenoenje nadlenosti nacionalnih centralnih banaka na Europsku centralnu banku koja nasleuje Europski monetarni institut.Europska centralna banka zasniva se na modelu Bundesbanke to znai da je potpuno nezavisna u svom radu. Osnovni cilj joj je odravanje stabilnosti cijena, odnosno kontrola inflacije. Ukupna korist monetarne unije morala bi biti vea od trokova odnosno gubitaka usljed formiranja. Optimalna monetarna unija je samo ona koja inflaciju svodi na nivo najnie a ne srednje u uniji.[footnoteRef:2] Ova njena osnovna funkcija proistie iz injenice da su porast cijena i inflacija stalne opasnosti za ekonomski rast i stabilnost. Pored osnovnog cilja ECB podrava optu ekonomsku politiku koja se vodi u Uniji. Europski sistem centralnih banaka sastoji se od Europske centralne banke i nacionalnih centralnih banaka. [2: Gordana eni-Jotanovi, Meunarodni ekonomski odnosi, Banja Luka, 2006., strana 81]

O politikoj prirodi odluke uvoenja eura govori podatak da je planirano da se moneta uvede 1997., u protivnom, rok bi bio 1. januar 1999. za one zemlje koje ispune kriterijume koje monetarna unija namee. Ostale zemlje bi mogle da se prikljue kasnije. Ovaj metod poznat je pod nazivom Europa u dvije brzine.Euro je uveden 1. januara 1999. godine iako se odmah nije pojavio u vidu novanica. U odnosu na dolar kurs je bio 1 EUR = 1,17 USD, to je bio tada zvanini kurs za eki. U EMU je ulo 11 zemalja. Velika Britanija i Danska nisu ule, Grka i vedska nisu ispunile kriterijume iz Mastrihta. Grka je kriterijume ispunila naknadno i prikljuila se grupi 1. 1. 2001. godine. Za zemlje koje nisu ule u EMU, Amsterdamskim ugovorom iz 1997. godine uspostavljen je novi mehanizam deviznih kurseva, ERM II koji uspostavlja vezu izmeu eura i valuta zemalja EU koje ne uestvuju u radu EMU. Raspon mari oscilacija kursa utvren je na +/-15% a Danci su za svoju krunu suzili ovaj raspon na +/-2,25%. Potpuno uvoenje eura, uvoenje u platni promet, bilo je predvieno 1. 1. 2002. godine. U est prvih mjeseci iste godine zemlje su trebale povui nacionalne valute iz upotrebe to je uinjeno do 28. februara 2002., od kada je euro jedina valuta 12 zemalja koje ine EMU.

Tabela 2: Konani kursevi valuta zemalja koje ulaze u EMUIzvor: Vujo Vukmirica, Nikola piri, Ekonomska i monetarna integracija Europe, Banja Luka, 2005., strana 258.Opti ciljevi EMU su slobodna trgovina, slobodno kretanje kapitala, fiksirani devizni kurs i monetarna autonomija, ali se ini da monetarna unija moe biti i sredstvo ubrzanja politike integracije. Zato su otpori prema EMU dobrim dijelom politiki motivisani. EMU poiva na harmonizaciji monetarnih politika zemalja lanica, zajednikim rezervama i zajednikoj centralnoj banci, odnosno na sljedeim stubovima: upotreba jedinstvene valute jedinstvena monetarna i fiskalna politika, to je znaajno za politiku budetskog deficita i emisiju novca. jedinstveno upravljanje rezervama, spoljnim dugom i politikom deviznog kursa autoritet regionalne centralne banke (Europska centralna banka), uz saradnju sa nacionalnim centralnim bankama. postojanje zajednike banke za finansiranje razvojnih projekata regionalnog karaktera, to doprinosi smanjivanju dispariteta izmeu zemalja lanica i uvrivanju integracije Uslovi za ulazak neke zemlje u EMU, takozvani kriterijumi iz Mastrihta ili kriterijumi konvergencije odnose se na: stopu inflacije, koja ne smije biti via od 1,5% u odnosu na prosjek stopa inflacije u tri zemlje EU sa najniom inflacijom, budetski deficit, koji ne smije prelaziti 3% BDP, javni dug ne smije biti vei od 60% BDP, zatim na obavezu zemalja da prihvate mehanizam deviznog kursa EMS-a i da prije ulaska u uniju ne vre devalvacije svoje valute u prethodne dvije godine ekonomsku konvergenciju to je izraeno preko dugoronih kamatnih stopa, koje tokom godine ne smiju da odstupaju vie od 2% u odnosu na stope 3 najuspjenije zemlje Pristupanje monetarnoj uniji nisu prihvatile sve zemlje tadanje EU, njih 15. Po strani su, dakle ostale Velika Britanija, vedska i Danska, to jasno govori da pristupanje monetarnoj uniji, pored velikih koristi, nosi i odreene trokove.3.1.OSNOVI MONETARNO KREDITNE POLITIKE

Monetarno kreditna politika je komponenta ekonomske politike. Njen osnovni zadata je da regulie koliinu novca u opticaju, da odrava ravnoteu izmeu robnih i novanih fondova, da omogui nesmetano odvijanje robnog prometa i stabilne ekonomske tokove. Poto je monetarno kreditna politika deo ekonomske politike onda je sasvim razumljivo da za uspeno izvravanje njenih zadataka mora da postoji sinhronizovano djelovanje svih ostalih komponenti ekonomske politike. Monetarna politika podrazumijeva ovladavanje i svesno usmjeravanje (odnosno kontrola) svih oblika i tokova novca u reprodukciji (likvidna, nelikvidna, devizna i druga sredstva). Pod kreditnom politikom podrazumijevamo aktivno djelovanje bankarskog sistema u regulisanju kreditne mase i njene strukture u privredi. Aktivnim djelovanjem na jedan od osnovnih kanala stvaranja i ponitavanja novane mase i kreditnog volumena, kroz kreditnu politiku, senajveim djelom svesno i planski regulie znaajan deo mase ukupnog novca u privredi. Zbog toga se obino jedan i drugi pojam integriu pod zajednikim nazivom: monetarno kreditna politika. Jer, ne radi se ni samo o istim ''monetarnim'', ni isto kreditnim tokovima, mada postoji opti stav da je savrijemeni novac u svojoj osnovi kreditni (depozitni) novac.309 Ciljevi koji se stavljaju pred monetarno kreditnu politiku u makro sistemu obino se postavljaju sledei diferencirani i meusobno povezani: Osiguranje optimalne novane mase za nesmatano odvijanje tokova reprodukcije, uz uoavanje dovoljne interne i eksterne monetarne stabilnosti (generalni zadatak monetarne polike),Emisija kredita banke treba da je tako dozirana po strukturi, da osigurava optimalnu likvidnost (novanu masu) privrednog sektora (strukturna monetarna politika) u sferi likvidnosti, Selektivno djelovanje na privrednu aktivnost, odnosno odreene poslove, kojim se deluje na podsticanje ili koenje odreene delatnosti u privredi, odnosno strukturi ekonomskog razvoja (strukturno razvojna politika), i Koordinacija na meunarodnom monetarnom planu, danas sve ue povezanih nacionalnih ekonomija i sve veeg znaaja meunarodne ekonomske politike i saradnje. Kada govore o ciljevima monetarne politike, zvaninici Federalnih rezervi i drugih centralnih banaka gotovo uvijek pominju est osnovnih ciljeva:

1. visoka stopa zaposlenosti,2. privredni rast,3. stabilnost cijena,4. stabilnost kamatnih stopa,5. stabilnost finansijskih trita, i6. stabilnost na deviznim tritima.

Na osnovu Zakona o radu iz 1946. godine i Zakona o punom zaposlenju i uravnoteenom razvoju iz 1978. godine (esto se naziva Humprey Hawkins zakon), vlada SAD se obavezuje na promovisanje visoke stope zaposlenosti i stabilnog nivoa cijena. Visoka stopa zaposlenosti veoma je vaan cilj iz dva razloga:1. ukoliko je stopa nezaposlenosti visoka, to podrazumijeva loe stanje u drutvu, siromatvo, mnoge porodice suoavaju se s finansijskim problemima, ljudi gube samopouzdanje, a stopa kriminala raste i

2. kada je nezaposlenost visoka, privreda se ne suoava samo sa ljudima koji ne rade, ve i resursima koji nisu u funkciji (zatvorene fabrike i oprema koja nije u upotrebi), a sve to utie na smanjenje proizvodnje.3.2.EMU i sistem Europske centralne banke

Monetarna unija je valutno podruje nastalo od vie nacionalnih valutnih podruja koja su prihvatila jedinstvenu valutu. Svaka, pa i EMU ukljuuje:1. jedinstvenu centralnu banku,2. jedinstvenu valutu i3. jedinstvenu monetarnu politiku.

Juna 1988. godine Europski Savijet je ovlastio tadanjeg predsjednika Europske komisije aka Djelora da analizira i predloi konkretne korake u ostvarivanju Europske unije. Komisija sastavljena od guvernera centralnih banaka pripremila je Djelorov izvetaj prema kome je ekonomska i monetarna unija (EMU) trebalo da se ostvari u tri faze: Prva faza je trajala od 1. juna 1990. do 31. decembra 1993. godine. Njen osnovni sadraj je bio stvaranje jedinstvenog finansijskog trita, pre svega potpuna liberalizacija kretanja kapitala unutar Zajednice. Da bi se moglo pristupiti drugoj i treoj fazi bilo je neophodno izvriti prilagoavanje Rimskom sporazumu, kojim je osnovana Europska ekonomska komisija, pretea dananje EU. Sporazum o EU postignut je u decembru 1991.godine, a potpisan februara 1992. godine u Mastrihtu. Druga faza je trebalo da traje do 1997. godine, a najdue do 1999. godine. Ona je vezana za ustanovljavanje Europskog monetarnog instituta (EMI) januara 1994. godine, koji je bio prelazna institucija. EMI je imao zadatak da jaa saradnju izmeu centralnih banaka i koordinaciju monetarnih politika, kao i da obavi pripreme za uspostavljanje Europskog sistema centralnih banaka za voenje jedinstvene monetarne politike i za kreiranje jedinstvene valute. Ova faza je predvidela usklaivanje ekonomskih politika koje imaju za cilj smanjenje inflacije , ogranienje budetskog deficita, smanjenje javnih dugova i sniavanje kamatnih stopa.Trea faza je finalna i predviala je uvoenje jedinstvene valute i preuzimanje nadlenosti za monetarnu politiku i intervencije na deviznom tritu od strane Europskog sistema centralnih banaka.Kriterijumi konvergencije: Ugovorom iz Mastrihta je revidiran osnovni Rimski ugovor uvoenjem kriterijuma konvergencije, kao uslov ulaska u EMU:1. stabilnost cijena inflacija ne smije biti vea od 1,5 procentnih poena iznad prosjeka tri zemlje lanice sa najniom inflacijom,2. godinji budetski deficit ne sme biti vei od 3% GDP,3. ukupan javni dug ne smije biti vei od 60% GDP,4. dugorona kamatna stopa ne smije biti via od 2 procenta poena iznad neponderisanog prosjeka kamatnih stopa u tri lanice sa najniom kamatnom stopom i5. zemlja lanica mora imati stabilan devizni kurs (u granicama dozvoljenih fluktuacija) i posebno da nije devalvirala valutu u poslednje dve godine. U maju 1998. godine Savijet ministara usvojio odluku da se 11 zemalja lanica kvalifikovalo za EMU (Belgija, Njemaka, panija, Francuska, Italija, Irska, Luksemburg, Holandija, Austrija, Portugal i Finska). Grka se pridruila EMU 2001. godine, dok su Danska i Velika Britanija zadrale pravo da ne uestvuju u treoj fazi. vedska nije ispunila uslov stabilnosti kursa. U decembru 1995. godine odlueno je da jedinstvena europska valuta budeEURO. Europska centralna banka je poela sa radom juna 1998. godine, a Europskacentralna banka i nacionalne centralne banke zemalja euro zone formiraju Europski sistem centralnih banaka. Europski sistem centralnih banaka prema mastrihtskom ugovoru je stub monetarne vlasti Europske unije koji utvruje okvire monetarnih agregata, odnosno formulie i izvrava monetarnu politiku i primenjuje instrumente monetarne politike, uklju ujui i politiku kamatnih stopa. Zadatak je takoe upravljanje deviznim rezervama zemalja lanica, unapreenje platnog prometa i nadzor nad poslovanjem banaka i drugih finansijskih institucija. Prema Ugovoru iz Mastrihta i Protokolu o Statutu Europskog sistema centralnih banaka i Europske centralne banke, Europski sistem centralnih banaka ine Europska centralna banka i centralne banke drava lanica. Osnovni zadaci Europskog sistema centralnih banaka su:1. definisanje i realizacija monetarne politike Europske unije,2. rukovoenje deviznim poslovima,3. dranje i upravljanje deviznim rezervama zemalja lanica,4. omoguavanje efikasnog funkcionisanja platnog prometa,5. sprovoenje nadzora nad kreditnim institucijama i stabilnosti finansijskog sistema.

Danas postoji veliki broj definicija centralne banke. Prema definiciji Meunarodnog monetarnog fonda, centralna banka je nacionalna finansijska institucija koja sprovodi kontrolu nad kljunim aspektima finansijskog sistema i obavlja aktivnosti poput: emitovanja valute, upravljanja deviznim rezervama, obavljanja transakcija sa MMFom i obezbeivanje kredita ostalim depozitarnim korporacijama. U irem smislu, pod pojmom centralne banke MMF tretira i valutni odbor, kao i vladine agencije koje su posebne institucije, a obavljaju aktivnosti centralne banke (ovaj tip centralne banke se najee sree pod nazivom platni ili monetarni autoritet). Ekonomska i poslovna enciklopedija definie centralnu banku kao vodeu monetarno kreditnu ustanovu koja ima dva osnovna zadatka: da osigura nesmetano funkcionisanje bankarskog i finansijskog sistema i da vodi monetarnu politiku, odnosno da kontrolie koliinu novca u opticaju u cilju ostvarenja niske stope inflacije, bez izazivanja visoke nezaposlenosti. Enciklopedija Wikipedia definie centralnu banku kao instituciju odgovornu za monetarnu politiku zemlje ili grupe zemalja lanica, sa osnovnim ciljem ouvanja stabilnosti nacionalne valute i ponude novca. Iz velikog broja razliitih definicija mogu se izvui neke zajednike karakteristike koje u osnovi definiu centralnu banku. Prvo, to je vrhovna monetarna institucija. Drugo, ona moe obavljati niz razliitih funkcija i ima monopol nad izdavanjem novca. I tree, njen najvaniji cilj je odravanje cenovne stabilnosti u uem smislu, odnosno finansijske stabilnosti u irem smislu. Europska centralna banka je pravno lice i u svakoj dravi lanici ima najira pravna ovlaenja koja nacionalno pravo priznaje pravnim licima. Kapital Europske centralne banke je 5 miliardi eura koji su uplatile lanice Europskog sistema centralnih banaka. Formula za utvrivanje uea u osnivakom kapitalu bila je zasnovana na ueu GDP i stanovnitvu Europske unije. Svaka zemlja lanica takoe uestvuje u formiranju deviznih rezervi Europske centralne banke do ukupnog iznosa od 50 miliardi eura310. Nain na koji se definisane funkcije organa upravljanja Europske centralne banke, procedura izbora i smenjivanje njihovih lanova i nain donoenja odluka su drugi konstitutivni element visokog stepena institucionalne nezavisnosti Europske centralne banke. U Europskoj centralnoj banci postoje dva organa odluivanja. Kljuni organ Europske centralne banke kome je Statutom Europske centralne banke i Europskoj centralnoj banci povereno formulisanje jedinstvene monetarne politike predstavlja Upravni Savijet (Governing Council) Europske centralne banke. Taj upravljaki organ je sastavljen od est lanova Izvrnog odbora (Executive Board) Europske centralne banke i guvernera centralnih banaka zemalja lanica EMU. Upravni Savijet Europske centralne banke se sastaje jedanput u petnaest dana u seditu Europske centralne banke Frankfurt am Main. Propisano je da se u toku godine mora sastati bar 10 puta. Odluivanje o monetarnoj politici je u potpunosti centralizovano. Ukoliko drugaije nije precizirano Statutom Europskog sistema centralne banke i Europske centralne banke, Upravni Savijet Europske centralne banke donosi odluke prostom veinom, s tim to je u sluaju istog broja glasova za i protiv odreene odluke glas glas predsjednika Europske centralne banke je odluujui. Glasanje je mogue ukoliko postoji kvorum od dve treine lanova Upravnog izmijenjena. U sluaju da ne postoji kvorum, predsjednik ima pravo da sazove vanredan sastanak Upravnog izmijenjena, na kome se odluke mogu doneti bez obzira na kvorum (lan 10. Statuta Europskog izmijenjena centralne banke i Europske centralne banke). lanovima Upravnog izmijenjena nije dozvoljeno, po Statutu Europskog izmijenjena centralne banke i Europske centralne banke, da prihvate ili trae instrukcije od bilo koga, ukljuujui politiare. Osim toga, politiarima nije dozvoljeno da daju instrukcije lanovima Upravnog izmijenjena Europske centralne banke. Regionalne i nacionalne monetarne politike ne egzistiraju i ne mogu egzistirati u zoni eura. Postoji samo jedna, jedinstvena monetarna politika za euro zonu u cjelini. Stoga Europska centralna banka treba da se razvije u istinsk u europsku instituciju. Ovo je proces koji e neizbeno zahtevati vrijeme, ali ini se da je ve postignut izvestan napredak. Izvrni odbor Europske centralne banke kao drugi upravljaki organ ine predsjednik i potpredsjednik Europske centralne banke i etiri druga lana. lanovi Izvrnog odbora Europske centralne banke se biraju na period od osam godina, a nakon isteka mandata ne mogu ponovo biti birani na tu funkciju. Za prve imenovane lanove Izvrnog odbora mandatni period je rasporeen u intervale od etiri do osam godina tako da e mandatni period koji sledi takoe biti rasporeeni. Ovakvom izbornom procedurom obezbeuje se vee nezavisnost ovog organa upravljanja Europske centralne banke u odnosu na proceduru po kojoj bi se izbor svih lanova vrio za isti mandatni period. Izvrni odbor Europske centralne banke je odgovoran za tekue poslovanje i implementaciju monetarne politike o kojoj je odluio Upravni Savijet Europske centralne banke. U cilju postizanja maksimalnog stepena institucionalne nezavisnosti Europske centralne banke propisano je da je predsjednik, potpredsjednik Europske centralne banke i drugi lanovi Izvrnog odbora moraju biti birani iz reda osoba koje imaju (priznatu poziciju i profesionalno iskustvo u monetarnoj i bankarskoj sferi) prema zajednikom sporazumu zemalja lanica na nivou predsjednika drava ili predsjednika vlada, a po preporuci Europskog izmijenjena koji ima obavezu da konsultuje Europski parlament i Upravni Savijet Europske centralne banke (lan 11 Statuta Europskog izmijenjena centralne banke i Europska centralna banka). U praksi Europski parlament ima malo realne moi da odbije predloenog kandidata za Izvrni odbor Europske centralne banke. Pored navedena dva kljuna organa odluivanja, u Europskoj centralnoj banci postoji i Generalni Savijet Europske centralne banke (General Council of the ECB) kao Savijetodavno telo. ine ga predsjednik i potpredsjednik Europske centralne banke, kao i 15 guvernera nacionalnih centralnih banaka svih zemalja lanica Europske Unije. Tipian primer je politika deviznog kursa. Kod izbora guvernera nacionalnih centralnih banaka propisana je obaveza da se u njihove statute ugradi odredba po kojoj duina mandatnog perioda ne moe biti kraa od pet godina. U cilju obezbeenja visokog stepena institucionalne nezavisnosti upravljakog organa Europske centralne banke predvieno je da guverner nacionalne centralne banke moe biti smenjen samo u dva ekstremna sluajeva: prvo, ukojiko ne ispunjava uslove koji se zahtevaju za vrenje njegovih dunosti i, drugo, ukoliko je osuen za krivino djelo. Kao i kod ostalih centralnih banaka, odgovornost Europske centralne banke se postie kroz transparentnost i otvorenost u radu. O svim svojim aktivnostima Europska centralna banka regularno upoznaje javnost publikujui mesni bilten. Da bi se postigla transparentnost, u Europskoj centralnoj banci se upranjava praksa da se svakog meseca posle prvog sastanka Upravnog izmijenjena organizuje konferencija za tampu, na kojoj istupaju predsjednik i potpredsjednik Europske centralne banke. U svom sveobuhvatnom uvodnom izlaganju predsjednik Europske centralne banke objanjava sutinu diskusije koja je voena na sastanku Upravnog izmijenjena i analize i argumente za i protiv date odluke. Navedeni uvodni stav se odmah publikuje na internet veb sajtu Europske centralne banke. Nakon toga sledi serija pitanja velikog broja prisutnih novinara i odgovora na njih. Ubrzo sledi publikovanje tih pitanja i odgovora na internetu.3.3.Nedostaci monetarne unije

Ostajanje van monetarne unije donosi sljedee prednosti koje su ujedno nedostaci ulaska u monetarnu uniju: Prvo, osnivanjem jednog nadnacionalnog tijela koje e samostalno i nezavisno sprovoditi monetarnu politiku (politiku novane mase, deviznog kursa i kamatnih stopa) znai gubitak nacionalnog suvereniteta to moe predstavljati ogromne politike ali i psiholoke posljedice po drave lanice monetarne unije. Dalje, smatra se da plivajui devizni kursevi znae slobodan izbor izmeu stope inflacije i nezaposlenosti u zemlji. EMU ograniava ovu mogunost zemljama lanicama jer one vie nisu slobodne da upravljaju stopama inflacije i kamatnim stopama te im je onemogueno da provode vlastite programe stabilizacije. Prilikom formiranja monetarne unije dolazi do integracije razliitih ekonomskih sistema, posebno u pogledu strukture privrede, efikasnosti i produktivnosti proizvodnje u sistem sa jednom valutom, to moe biti praeno odreenim potekoama. Gubitak emisione dobiti je jo jedan od gubitaka koji nije beznaajan. Procjenjuje se da su godinji neto prihodi SAD po ovom osnovu izmeu 11 i 15 milijardi dolara. Umjesto da se zaduuje vlada moe da tampa novac i tako pokrije budetski deficit to u monetarnoj uniji vie nije mogue.esto se ne moe uticati na odliv kapitala u razvijenije dijelove monetarne unije osim ako fiskalni sistem nije dovoljno razvijen. Ako to, ipak, nije sluaj, bitno je da razvojne finansijske institucije uspeno deluju na manje razvijenim podrujima monetarne unije. Zemlja lanica moe da formulie sopstvenu fiskalnu politiku, ali kako je ona povezana sa monetarnom, to se uticaj fiskalne politike smanjuje. Na primjer, ako vlada eli da povea zaposlenost fiskalnom ekspanzijom, dejstvo smanjenja poreza kao izolovane mjere e biti smanjeno, jer se inae takva mjera sprovodi zajedno sa instrumentima monetarne politike i politikom kamatne stope, koje su van uticaja monetarnih vlasti. Zbog smanjenja seta raspoloivih instrumenata, ekonomske politike zemalja lanica postaju rigidne. Ovaj problem postaje izraen u sluaju izloenosti asimetrinim okovima. Vlada nema instrumente kojima moe kratkorono poboljati ekonomsku situaciju. Ako stanovnitvo izgubi povjerenje u jedinstvenu valutu, zbog njene nedovoljne kupovne moi, problemi mogu biti dugoroni. Zbog toga treba insistirati na stabilnosti cijena.3.4.Prednosti monetarne unije

Nedostaci monetarne unije uglavnom su makroekonomskog karaktera. Na drugoj strani, koristi koje ubiru zemlje lanice unije pored makroekonomske, imaju vrlo izraenu i mikroekonomsku dimenziju. One su brojne i po svojoj prirodi vie su intuitivne. Najvanija korist jeste to to monetarna unija doprinosi konsolidaciji jedinstvenog trita, odnosno unapreivanje integracije trita dobara, usluga i faktora to dalje znai efikasnost proizvodnje i doprinos rastu BDP-a unije. Transparentnost cijena i njihova direktna uporedivost poveava konkurenciju i specijalizaciju dobara i usluga. Unaprijeuje se prostorna i industrijska alokacija resursa. Eliminie se rizik od promjene deviznog kursa i neizvjesnost to doprinosi stabilnosti unutranjih tokova investiranja i trgovine. Stabilnost cijena: ovo je naroito izraeno na primjeru EMU, jer je Europska centralna banka, koja se zasniva na njemakom modelu centralnih banaka, postavila stabilnost cijena kao svoj primarni cilj. Stoga u EMU nema inflatornih oekivanja, to je posebno znaajno za zemlje koje su u prolosti imale visoku inflaciju, pa ih strani investitori percipiraju kao podruje sa velikim inflatornim oekivanjima. Ulaskom u monetarnu uniju to se moe izmijeniti. Dolazi do smanjenja kamatnih stopa, odnosno rasta investicija a investitori donose odluke sa velikim stepenom povjerenja jer ne postoje unutranje kontrole unije za direktno ulaganje. Usaglaavanje monetarne i fiskalne politike dovodi do poveane monetarne stabilnosti i veeg uticaja u meunarodnim monetarnim poslovima. To znai vii ekonomski rast i dinamike koristi. Smanjenje kursnog rizika utie na smanjenje riziko premije, te time stimulie investicije i privredni rast. Zemlje lanice su vie zatiene od okova sa finansijskih trita, to zajedno sa ostalim prednostima utie na poveanje sigurnosti u poslovanju. Time monetarna unija postaje pogodno tle za investiranje.Sa veliinom EMU, zajednika valuta postaje znaajna kao rezervna svjetska valuta. Ova prednost moe biti veoma korisna. Dominacija amerikog dolara kao rezervne svjetske valute je u duem peridu prolog vijeka obezbjedila Sjedinjenim Dravama spokojan ivot uz veliki deficit platnog bilansa. Prava, direktno mjerljiva korist jeste eliminisanje transakcionih trekova unutar monetarne unije koji godinje iznose 15 milijardi eura ili 0,4-0,5% BDP-a EU. Efekti stvaranja monetarne unije, pored toga to su intuitivnog karaktera, odnosno to su teko mjerljivi nose sa sobom ja jednu vanu injenicu. Dugoroan karakter koristi koje nastaju monetarnim integrisanjem ne dozvoljava da se na osnovu iste cost-benefit analize utvrdi pravi znaaj i opravdanje njenog postojanja. Da se jo jednom vratimo na trokove stvaranja unije: iskljuiva upotreba deviznog kursa kao mehanizma prilagoavanja platnog bilansa ogranienog je znaaja. Veina zemalja su male i otvorene a gubitak prava jedne zemlje da devalvira svoju valutu je ustvari gubitak nacionalne birokratije da vri ovakve mjere. Iskustvo 70-ih godina je pokazalo da je autonomija zemlje u sistemu plivajueg deviznog kursa preuveliana. gubitak izbora izmeu odnosa stope nazeposlenosti i inflacije je takoe ogranienog znaaja. Pristalice Fridmanove teorije kritikuju tezu Filipsove krive po kojoj postoji inverzan odnos inflacije i nezaposlenosti. Po njima, postoji prirodna stopa nezaposlenosti ili neubrzana inflaciona stopa nezaposlenosti koja je odreena prije strukturom trita rada nego (inflatornom) tranjom. po pitanju gubitka za zemlje iz kojih bi se kapital preselio u korist razvijenijih regiona vrlo je lako zakljuiti da zemlje koje smatraju da e biti isti gubitnici u EMU, nee ni pristupiti uniji. Iz ovog moemo zakljuiti da i nedostaci ulaska u monetarnu uniju nisu potpuno jasni i direktno mjerljivi, pogotovo to se zasnivaju vie na nauno-teorijskim pretpostavkama nego na konkretnim podacima.Kriterijumi iz Mastrihta ne bi trebalo da su otri, ali se u praksi ispostavilo da jesu. 1993. godine samo se Austrija, koja tada nije bila lanica EU, uklapala u kriterijume. Takoe, ne treba zaboraviti ni krizu 90-ih godina kada su Britanija i Italija napustile mehanizam deviznih kurseva u okviru EMS. Do stvarnog ukidanja mehanizama deviznih kurseva dolazi 1993. godine. Tih godina zabiljeen je i rast kamatnih stopa usljed potreba Njemake da finansira reintegraciju svog istonog dijela. Ipak, projekat EMU bio je cilj od kojeg se nije odustajalo. Zbog ekonomskih koristi koje je trebalo da donose zajednika valuta ali i snanog politikog konsenzusa po ovom pitanju pronaeno je rjeenje u vidu irenja raspona mari fluktuacija na +/-15%. Ovo je uinjeno avgusta 1993. godine a iste mare fluktuacija ostavljene su i nakon Amsterdamskog ugovora koji je definisao mehanizam deviznih kurseva ERM II za zemlje EU koje ne ulaze u EMU. Postojanje irokih mari fluktuacija izvan EU (na primjer dolara +/- 15%) bila je normalna pojava. U periodu stvaranja EMU broj euroskeptika bio je vei nego ikad ranije. Pitanje odricanja od nacionalnog novca nije samo ekonomsko pitanje: nacionalni novac je u mnogim sredinama dio nacionalne istorije i nacionalnog identiteta. Treba estitati Grkoj na ukidanju drahme nakon 2600 godina. Princip supsidijarnosti, o kojem je bilo rijei, koristi se onda kada je EU u mogunosti da uradi neto bolje nego to to rade drave lanice. Monetarne politika je dobar primjer za to. Motiv EU da formira EMU odnosi se prvenstveno na injenicu da zajednika valuta ima znaajne ekonomske prednosti. Trokovi koji proizilaze iz odricanja od samostalnog voenja monetarne politike, prvenstveno deviznog kursa i politike inflacije, nisu dokazani praktino. Prije bi se moglo rei da politika deviznog kursa djeluje kao izvor makroekonomskih poremeaja nego kao sredstvo makroekonomske stabilizacije. U rukama politiara, politika inflacije postaje sredstvo za kratkorono smanjenje nezaposlenosti kako bi se pridobili glasovi na izborima. Da li drava poveava svoje bogatstvo kada napusti svoju valutu i usvoji valutu neke ire oblasti? Dvanaest zemalja koje danas ine EMU odgovaraju pozitivno. Ostale drave, poput Velike Britanije, Danske i vedske nastavljaju da se bore sa ovim pitanjem.[footnoteRef:3].Rast u dvanaestolanoj eurozoni iznosi dva posto, dok je visoka nezaposlenost od preko osam posto konstantna. Problemi potiu iz slabih rezultata drava lanica u sprovoenju ekonomskih reformi, ali Europska unija ima malo nadlenosti da sankcionie njihove propuste. "Ako se politika unija ne ostvari, eurozona dugorono nee moi da postoji", smatra de Grov. Belgijski ekonomista nije jedini koji je pokrenuo ovu temu. Do slinog zakljuka doao je i potpredsjednik Bundesbanke, i novi lan uprave Europske centralne banke Jirgen tark. "Europska unija trenutno je u kritinoj fazi. Zabrinut sam zbog ovakvog trenda, jer monetarna unija zahtjeva zajedniki politiki osnov i politiku rjeenost za glatko funkcionisanje", izjavio je tark.nStvaranje EMU je najvei uspjeh u istoriji Unije. Ali, to je i najvei rizik unije dok god su drave politiki neintegrisane. [3: Paul De Grauwe, Economics of Monetary Union, Fifth Edition, Oxford University Press, Oxford 2003., strana 23]

4.Zajednika poljoprivredna politika

Zajednika trgovinska politika i Zajednika poljoprivredna politika (ZPP) bile su prve autentine politike ekonomske politike unutar EU. Poljoprivreda je jedan od temelja integracije Europske unije i u punoj je nadlenosti EU, odnosno prvog stuba (regulisano lanom 33 Ugovora o EZ). Monetarna politika i politika konkurencije pojavile su se nakon njih ali samo za one zemlje koje su htjele da punu nadlenost predaju Uniji. Zanimljivo je to to iako je ZPP temelj integracije, ona je ujedno i njena najslabija karika. Agrarni sektor ekonomije ima specifian karakter te zauzima istaknutu ulogu u privrednom i politikom ivotu mnogih drava, pa i Unije. Postoji nekoliko elemenata koji djeluju na to: strateki znaaj za zemlju: u sluaju ratova, kriza, prirodnih katastrofa, nestaica i slino, drava je morala nai naina da snabdije stanovnito neophodnim namirnicama; agrar odgovorne drave ne smije biti preputen trinom mehanizmu; veina vlada tei samodovoljnosti u proizvodnji hrane zavisnost poljoprivrede od prirodnih uslova - klima, sue, poplave, poari, zemljotresi, bolesti, i tome slino, ine ovaj sektor izuzetno nestabilnim i nepredvidivim u udaljenim regionima poljoprivreda ini glavnu djelatnost za zapoljavanje sa malo alternativa meuzavisnost poljoprivrede i industrije je u tome to je poljoprivreda snabdjevaindustrije namirnicama, a sa druge strane vaan potroa robe i usluga industrije maina, saobraajne opreme, graevinskog materijala, energije, osiguranja, hemijskih proizvoda i slino pomo poljoprivredi je neophodna jer dohoci po poljoprivredniku tee da budu niski inflacija je pod jakim uticajem poljoprivrednih proizvoda jer hrana ini esencijalni dio ukupnih izdataka domainstavaPored toga, u kontinentalnom dijelu Europe poljoprivreda je povezana sa nainom ivota koji je duboko ukorijenjen u socijalnu strukturu i koji se odrao nekoliko hiljada godina, sa tradicijom i prirodnom okolinom. Selo u Europi postoji u pravom smislu rijei dok se za Sjedinjene Drave, Kanadu ili Australiju to ne bi moglo rei. U tim zemljama poljoprivredom su se poeli baviti doseljenici tek prije nekoliko vijekova. Primjena slobodne trgovine i liberalne konkurencije, bez odreenih uslova bila bi pogubna ili bi ak unitila europsko selo i europskog seljaka. Ovi razlozi mogu da objasne interes EU za poljoprivredu, iako se od nastanka ZPP smanjio i udio poljoprivrede u BDP-u i apsolutni broj zaposlenih u ovom sektoru ekonomije. Medutim, osnovni razlog za formiranje Zajednike poljoprivredne politike lei u injenici da je 1962. godine kada je ustanovljena, obezbjeivala samo 80% ukupne potronje EZ. Zemlje lanice eljele su da poveaju poljoprivrednu proizvodnju i smanje zavisnost od uvoza hrane. Zbog svog znaaja, Zajednika poljoprivredna politika se nalazi u iskljuivoj nadlenosti Zajednice i regulisana je lanom 33 Ugovora o Europskoj zajednici (odnosno lanom 39 Ugovora o Europskoj ekonomskoj zajednici). lan 33 navodi pet ciljeva ZPP: 1. poveenje produktivnosti poljoprivredne proizvodnje kroz unapreenje tehnikog razvoja, optimalnom upotrebom faktora proizvodnje te racionalizacijom poljoprivredne proizvodnje 2. ZPP mora da obezbjedi pristojan ivotni standard za dio zajednice koji ivi od poljoprivrede putem poveenja zarada u poljoprivredi3. stabilizacija trita 4. dostupnost, odnosno garantovanje snabdijevanja 5. snabdijevanje mora da se osigura po pristojnim, odnosno razumnim cijenama

Unutranja dimenzija ZPP odnosi se na garantovanje utvrenog nivoa cijena na domaem tritu, dok se njena spoljna dimenzija ogleda u odravanju najniih cijena za uvoz poljoprivrednih proizvoda ime se titi unutranje trite od stranih konkurenata i fluktuacije cijena na spoljnom tritu. Zajednika poljoprivredna politika se temelji na tri naela (definisana jo 1962.): Jedinstveno trite koje ima dva znaenja: primjenu (na poljoprivredne prozvode) pravila o slobodnom prometu robe izmeu drava lanica i odreivanje zajednikih cijena i pomoi, bez obzira na sjedite ekonomskog subjekta. Korektna primjena tog naela zahtijeva zajedniko regulisanje cijena, isplaivanja pomoi i pravila konkurencije, harmonizaciju propisa o zdravstvenom osiguranju i administrativnim postupcima kao i zajedniku vanjskotrgovinsku politiku; Prioritetnost Unije. Tim naelom osiguravaju se aktivnosti na dva stepena: davanje prioriteta poljoprivrednim proizvodima iz Unije pred uvoznim proizvodima i zatitom unutranjeg trita od poremeaja izazvanih nekontrolisanim uvozom poljoprivrednih proizvoda s niskim cijenama, kao i od poremeaja na svjetskom tritu. Finansijska solidarnost. Trokovi koji proizlaze iz primjene Zajednike poljoprivredne politike moraju biti podijeljeni meu svim zemljama lanicama, bez obzira na njihov nacionalni interes. Prof. Jovanovi navodi da cjelokupna ZPP poiva na dva stuba: interventoj cijeni: minimalnoj cijeni koja se garantuje domaim proizvoaima, i varijabilnim prelevmanima na uvoz i varijabilnim subvencijama na izvozOko 70% ukupnog obima poljoprivredne proizvodnje (itarice, mlijeko, eer i meso) imalo je korist od ovakvog naina trine organizacije. etvrtina proizvoda (jaja, ivinsko meso i odreene vrste voa i povra) ostvarivalo je dobit samo zato to su bili zatieni od jeftinog uvoza iz inostranstva. Ishod trine organizacije ZPP i tehnolokog progresa obezbijedio je proizvodnju gotovo svih proizvoda iz umjerene zone sposobnu da zadovolji domau potronju (samodovoljnost). Dolo je zapravo do vikova koje je EU izvozila u inostranstvo. Poto su ove cijene u EU znatno vie nego u inostranstvu izdaje se varijabilno refundiranje, odnosno subvencije za izvoz. Stimulativne mjere zajednike poljoprivredne politike rezultirale su modernizacijom poljoprivrede EZ, impresivnim rastom obima i produktivnosti poljoprivredne proizvodnje, znaajnim izvozom poljoprivrednih proizvoda, rastom i stabilnou prihoda poljoprivrednika, stabilnou ponude poljoprivrednih proizvoda i prihvatljivim cijenama hrane u odnosu na druge zemlje ne-lanice.4.1.SPROVOENJE ZPP EU

Tokom pregovora (1956) o stvaranju EU, Francuska je insistirala na ukljuivanju poljoprivrednih proizvoda u carinsku uniju. Koristi koje je unutranja slobodna trgovina donela Njemakim proizvoaima, Zajednika poljoprivredna politika trebalo je da donese francuskim poljoprivrednim proizvoaima. Ovakav dogovor postignut je izmeu pomenuta dva pregovaraa. Uz to, ZPP ujedinila je dravu s velikim obim poljoprivredne proizvodnje (Francuska) i dravu sa visokim cijenama poljoprivrednih proizvoda (Njemaka). lan 3 (e) Ugovora iz Rima zahteva uvoenje zajednike politike u oblasti poljoprivrede (i ribarstva) i uvodi poseban pravni naslov za poljoprivredu (lanovi 32 do 38). lan 33 navodi pet ciljeva Zajednike poljoprivredne politike:1. ZPP e poveati produktivnost u poljoprivredi promovisanjem tehnikog napretka i obezbeivanjem racionalnog razvoja agrarne proizvodnje, kao i optimalnom upotrebom faktora proizvodnje, pogotovo radne snage.2. ZPP mora da obezbedi prikladan ivotni standard za deo zajednice koja ivi od poljoprivrede, pogotovo poveanjem pojedinanih primanja lica zaposlenih u agraru. Meutim, izostala je definicija prikladnog (fer) ivotnog standarda. Moe se pomisliti da to znai ujednaavanje prosenih linih dohodaka u poljoprivredi i ostaloj proizvodnji.3. ZPP mora da stabilizuje trita.4. Mora da obezbedi dostupnost snadbijevanja.5. Snadbijevanje mora da se obezbedi potroaima po prihvatljivim cijenama. Meutim, Ugovor iz Rima ne daje definiciju prihvatljivih cijena. lan 34 odnosi se na dovoljne mere i oblike ZPP. Da bi se ostvarili ciljevi ZPP, potrebno je da postoji zajednika organizacija poljoprivrednih trita. Mere za postizanje ciljeva ZPP mogu da obuhvate regulisanje:1. cijena,2. pomoi i finansiranja,3. skladitenja i4. spoljne trgovine.U zavisnosti od proizvoda, zajednika organizacija trita moe da ima jedan odsledea tri oblika:1. zajednika pravila konkurencije,2. obavezna koordinacija razliitih organizacija nacionalnih trita i3. europska trina organizacija.Prema Ugovoru iz Rima, Europska komisija je obavezna da podnese prijedloge za izradu i sprovoenje zajednike poljoprivredne politike, ukljuujui zamenu nacionalnih organizacija jednim od oblika zajednike organizacije (lan 37). Pored toga, jedan od ciljeva EU jeste da doprinese harmoninom razvoju svijetske trgovine i progresivnom ukidanju ogranienja na meunarodnu trgovinu (lan 131). lan 174 odnosi se na pitanje ivotne sredine. Ovim lanom prihvata se naelo predostronosti, kao i naelo po kome onaj koji zagauje taj i plaa. Zatita ivotne sredine mora da bude sastavni deo definicije i realizacije ostalih politika EU. Na osnovu lana 4, EU je obavezna da usvoji ekonomsku politiku koja se zasniva na naelu otvorene trine privrede sa slobodnom konkurencijom. Prema Ugovoru iz Rima, poljoprivredni proizvodi obuhvataju proizvode koji se direktno dobijaju iz zemlje, zatim sa stoarskim farmi, ribarske proizvode, kao i proizvode prvog stepena prerade koji su direktno povezani sa ovim proizvodima (lan 32). Iako poljoprivredni proizvodi ukljuuju i ribu, politika ribarstva u EU razvila se kao samostalni deo i prikazana je na kraju ovog poglavlja. Zajednika organizacija trita koju je uvela ZPP predstavlja u sutini politiku cijena za veliki broj agrarnih proizvoda iz umerene zone. Ovakva organizacija podstie proizvodnju i u isto vrijeme uvodi porez na potronju. Zajednika poljoprivredna politika, nije, meutim, jedna kompaktna politika, ve pre skup razliitih pravila za razliite poljoprivredne proizvode. ZPP ima dvije dimenzije unutranju i spoljnu: Unutranja dimenzija: Zajednika poljoprivredna politika treba da garantuje utvreni nivo cijena na domaem tritu EU. Ako cijena poljoprivrednih proizvoda padne ispod interventne cijene (tj. ispod onog nivoa kada je obavezna intervencija EU), viak zaliha moraju otkupiti dravne interventne stanice u neogranienim koliinama, kako bi se unutranja cijena dora na tritu EU zadrala na garantovanom minimalnom nivou. Spoljan dimenzija: Zajednika poljoprivredna politika odrava najnii nivo cijena za uvoz poljoprivrednih proizvoda. Ovaj prag cijene titi unutranje poljoprivredno trite EU podjednako od stranih konkurenata i fluktacije cijena na spoljnom tritu. U isto vrijeme, EU subvencionie izvoz unutranjih vikova poljoprivrednih proizvoda. Ova politika postala je prepreka meunarodnim trgovinskim pregovorima i izazvala brojna neslaganja. Zapravo, ZPP je najoigledniji primer unutranje sektorske integracije koji dovodi do skretanja trgovine. Ishod takve politike u oblasti poljoprivrede bio je visok stepen samodovoljnosti i vikova veine poljoprivrednih proizvoda umerene zone. Pored toga, mnogi su smatrali da su ukupni trokovi ZPP dosta visoki, ne samo u vezi sa pogrenom alokacijom resursa ili suprotnim miljenjima u meunarodnoj trgovini, ve i u pogledu sloenog upravljanja i unitavanja ivotne sredine.Poljoprivreda, naroito u kontinentalnom delu Europe, u jednu ruku predstavlja deo socijalne strukture i duboko ukorenjenog naina ivota u regionu koji se odrao nekoliko hiljada godina. Postoji dosta visok stepen nacionalne samodovoljnosti u proizvodnji harane, kao i politike protekcionizma i intervencije nacionalnih institucija. S druge strane, obrazac odreenih oblika poljoprivrede u relativno novim dravama i nacijama, poput SAD, Kanade ili Australije, se razlikuje. Poljoprivredu velikih razmjera u tim podrujima razvili su doseljenici iz Europe tek pre nekoliko vekova. Ona je, u sutini, povezana sa komercijalnom upotrebom relativne neograniene koliine zemljita. Meutim, u Europi ova privredna aktivnost najdublje je povezana sa nacionalnom socijalnom strukturom, tradicijama, prirodnom okolinom i biolokom raznolikou. Naela slobodne trgovine i liberalne konkurencije koja se primenjuje u poljoprivredi mogu da koriste sam o transnacionalnim korporacijama, vladama koje su zaokupljene samo kratkoronim interesima i proizvoaima koji nisu zainteresovani za odrivu proizvodnju. Primena ovih naela u Europi bez postojanja odgovarajuih uslova, bila bi pogubna za duboko ukorenjena socijalna i druga obeleja. Otud potie snana podrka mnogih europskih drava nacionalnim interesima u oblasti poljoprivrede, uprkos izvesnim finansijskim trokovima i tenzijama sa odreenim inostranim dravama. Osnivanje carinske unije za industrijske proizvode jednostavnije je nego u sluaju poljoprivrednih proizvoda. Carinska unija koja se zasniva iskljuivo na industrijskim dobrima treba samo da ukloni carine i kvote (pod pretpostavkom da ne postoji druge necarinske barijere) na unutranju trgovinu, da donese pravila konkurencije, kao i da uvede zajedniku spoljnu carinu. Meutim, uvoenje slinih mjera za poljoprivredne proizvode mnogo je tei zadatak. Razlog lei ne samo u prirodnom znaaju i karakteru proizvodnog procesa, ve i u optoj potrebi i politikoj elji da se deo stanovnitva vee za oblast poljoprivrede. est drava osnivaa EU ispoljile su snanu politiku odlunost u sprovoenju odredbi Ugovora iz Rima o integraciji. Stoga su pregovori u Strezi (Italija) 1958. godine, o obliku i pravcu ZPP tekli relativno lako. Zajedniki cilj bio je da se sauva i ojaa porodina poljoprivredna proizvodnja kao okosnica europske poljoprivrede. ZPP je poela da se primenjuje 1962. godine, kao jedan postepen proces na osnovu kojeg je trebalo prikupiti potrebnu koliinu prihoda od uvoznih prelevmana, kako bi se pokrili izdaci ZPP. Kasnije, meutim, rast domaeg autputa doveo je do smanjenja uvoza, a shodno tome, i prihoda od varijabilnih uvoznih dabina. Stoga je prihod od poreza na ime uvoznih prelevmana bio nedovoljan da pokrije izdatke EU na ZPP. Nakon stupanja na snagu odredbi Ugovora, dodue sa izvesnim zakanjenjem, Valter Haltajn, Predsjednik Europske komisije, je 1964. godine podneo Savijetu ministara konanu verziju Prijedloga o Zajednikoj poljoprivrednoj politici. U isto vrijeme, on je zatraio od Izmijenjena da jednoglasno podri ovaj prijedlog ili, u suprotnom, da prihvati ostavku Europske komisije. Zajedniki interesi drava lanica prevagnuli su nad nacionalnim, te je Prijedlog prihvaen. Bilo je to prvi i jedini put da je Europska komisija postigla neto na tako ubedljiv nain. Zajednika poljoprivredna politika u potpunosti je stupila na snagu 1967. godine. Pre uvoenja ZPP, drave lanice EU primenjivale su razliite i esto sloene podrke i intervencije u oblasti poljoprivrede. Ovi sistemi podrke mogu se podijeliti u pet osnovnih grupa: Kontrolna trita: je bila uobiajena u est drava lanica koje su osnovale EU. U ovom sistemu, vlada garantuje da e kupiti odreenu koliinu poljoprivrednih proizvoda po utvrenoj (visokoj) ceni. Ako je ponuda robe daleko iznad garantovanog limita, drava moe da otkupi viak ponude po (niim) trinim cijenama. Pored toga, ukoliko proizvodnja prelazi dogovorenu kvotu, takvim proizvoaima dravne vlasti mogu da naplate kaznu. Isplate direktnog dohotka: da bi se odrao odreeni nivo ivotnog standarda, poljoprivredni proizvoai primaju isplate od ministra finansija, bez obzira na koliinu proizvodnje. vedska je primenjivala slian sistem. Plaanje u sluaju deficita: u ovom sistemu postoji odreivanje cijena poljoprivrednih proizvoda na slobodnom tritu. Meutim, vlada garantuje cijene koje su vie od onih na domaem tritu. Razlika izmeu (nie) trine cijene i (vie) garantovane cijene pokriva se transferima iz budeta. Britanija je koristila ovaj sistem pomoi pre nego to je ula u EU 1973. godine. U to vrijeme, cijene hrane u Britaniji bile su nie za oko 30 posto u poreenju sa onima u EU. Nakon ulaska u EU, Britanija je napustila ovaj sistem kao deo pravne tekovine Zajednice (asquis communataire). Ova promena nije bila tak teka kao to se naizgled ini, poto Britanija ve neko vrijeme nije primenjivala prvobitni sistem u cilju smanjenja javnih rashoda. Dok sistem plaanja u sluaju deficita zahteva kontrolu kako spoljnih granica, tako i pojedinanih preduzea. Varijabilni prelevmani na uvezenu robu: drava odreuje prag cijene za uvoz poljoprivrednih proizvoda i zaraunava varijabilne prelevmane na uvoz. Ova varijabilna carinska dabina jednaka je razlici izmeu nie i fluktirajue cijene na svijetskom tritu i vie domae (tj. unutar Zajednice) granine (garantovane) cijene. Ovaj sistem moe se kombinovati sa kvotama. Ostale politike: ukljuuju i odnose se na subvencije za izvoz investicije ili istraivanje i razvoj.U poreenju sa sistemom slobodne trgovine u kojem potroai imaju slobodu izbora i gde se opredeljuju (pod uslovom da su ostale stvari jednake) za najjeftiniji izvor ponude, nijedan od gornjih sistema ne dobija prelaznu ocenu. Kako god, isplata direktnog dohotka ini se da uvodi najmanje deformacija, ali pravi problem jeste gde nai resurse za funkcionisanje tog sistema. Za trinu organizaciju ZPP, EU je izabrala sistem varijabilnih prelevmana i kvota na uvoz. Francuska bi dobila slobodan pristup poljoprivrednom tritu EU, a sam sistem podrale bi politike cijene, umjesto isplate dohotka. Ustanovljeni sistem ima tri osnovna naela:1. Postoji zajednika trina organizacija za poljoprivredne proizvode koji se slobodno kreu unutar EU; cijene us iste u celoj EU, a administrativni i zdravstveni standardi su harmonizovani;2. EU daje prednost domaim poljoprivrednim proizvodima, nad onim uvezenim; i3. Postoji finansijska solidarnost meu dravama lanicama EU u pogledu trokova ZPP. ZPP sprovode nacionalne carinske agencije i interventne agencije, a sredstva za finansiranje izdvajaju se iz zajednikog budeta EU.

4.2.Problemi i reforme

Zajednika poljoprivredna politika je uspjela postii ciljeve koji su joj postavljeni: poveana proizvodnja, podignuta produktivnost, stabilisano unutranje trite, osigurana distribucija do potroaa i poboljana zatita proizvoaa od previranja na svjetskom tritu. Uporedno s pozitivnim, pojavile su se i negativne posljedice. Pokazalo se da je ova politika toliko skupa za budet Zajednice da je bila optuivana za usporavanje ostvarivanja ekonomske i monetarne unije. Ona je 1988. godine apsorbovala itavih 64% budeta Zajednice. U 2000. godini trokovi su iznosili skoro 41 milijardu eura, odnosno 47% budeta Unije. U 2002.god. godini najvie su u tu svrhu dobile Francuska (22,5%), Njemaka (15,7%), panija (13,7%), Italija (13,1%). Po glavi stanovnika, Francuska je te godine dobila 162 eura, panija 145 eura, Italija 99 eura a Njemaka 82 eura. Najvie finansijske podrke u periodu od 2004-2006 godine dobijaju Slovenija, Litvanija i Letonija za poljoprivredu (126 eura po glavi stanovnika), te Litvanija, Letonija i Estonija za regionalnu politiku (450 eura po glavi stanovnika). Druge kritike su se odnosile na prekomjernu proizvodnju i vikove (to je uzrokovalo velike trokove skladitenja, kao i zloupotrebe subvencija), favorizovanje veih u odnosu na manje farmere (kroz sistem cjenovnih garancija), promijenjene preferencije potroaa, ugroavanje prirodnog okruenja i tome slino. 1972. godine u u ZPP su uvedene strukturne mjere modernizacije poljoprivrede. Uprkoskontinuiranim strukturnim promjenama, osnovni problem je i dalje ostao: odnos ponude i potranje na tritu poljoprivrednih proizvoda nije bio uravnoteen, a robni vikovi su neprestano rasli. Zbog toga je Europska komisija 1983. godine zapoela radikalnu reformu, koja je dvije godine poslije predstavljena kao Zelena knjiga na temu Perspektive zajednike poljoprivredne politike. Cilj je bio izjednaiti ponudu i potranju, uvesti nove naine smanjivanja proizvodnje u najugroenijim sektorima i analizirati alternativna rjeenja za budui razvoj ZPP. Europski izmijenjen je 1988. godine prihvatio paket reformskih mjera, ukljuujui vodi poljoprivrednih trokova, koji je ograniio postotak izdvajanja za poljoprivredu iz ukupnog budeta zajednice.Godine 1991. Europska komisija je iznijela dva prijedloga za raspravu o razvoju i reformi ZPP. Prijedlozi su bili osnova za politiki dogovor o reformi koji je usvojen 21. maja 1992. godine. Upravo je ta reforma oznaila prekretnicu u razvoju ZPP, jer je predvieno sniavanje cijena poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda radi njihove konkurentnosti na unutranjem i svjetskom tritu, a snieni prihodi seljacima su kompenzovani direktnim plaanjima. Osim toga, reformom su uvedene dodatne mjere za ureenje trita i zatitu prirodne sredine. Reforma iz 1992. godine ocijenjena je uspjenom. Ali, promjene u iduim godinama (meunarodna kretanja, proirenje Unije i proces prikljuivanja srednje i istone Europe, uvoenje zajednike valute, poveanje konkurentnosti proizvoda treih zemalja i nova runda pregovora u sklopu Svjetske trgovinske organizacije) prisilile su na nove promjene u sklopu ZPP.U julu 1997. godine, Komisija je predloila reformu ZPP u sklopu Agende 2000 - projekcije razvoja poljoprivrede Unije u razdoblju 2000-2006 s obzirom na oekivano proirenje. Pregovori i sporazum o reformi ZPP zakljueni su na sastanku Europskog izmijenjena odranom marta 1999. godine u Berlinu. Agenda 2000 bila je najradikalnija i najobuhvatnija reforma u istoriji ZPP. Njeni temelji su u procesu koji je poeo 1992. godine i koji je bio osnova za razvoj poljoprivrede EU. Reforma je predvidjela: pojaavanje konkurentnosti poljoprivrednih proizvoda na unutranjem (europskom) i svjetskom tritu omoguavanje dostojnog ivotnog standarda osobama koje ive od poljoprivrede stvaranje zamjenskih poslova i drugih izvora prihoda za poljoprivrednike osmiljavanje nove politike razvoja sela implementacija ekolokog naina promiljanja i strukturisanja ZPP poboljanje kvaliteta i sigurnosti hrane pojednostavljenje poljoprivrednog zakonodavstva i decentralizacija administracije, kako bi pravila i postupci postali jasniji, trasparentniji i jednostavniji za primjenu Zadnje proirenje EU (najvee do sada, kada je ulo 10 novih lanica) gotovo je udvostruilo radnu snagu i obradivu povrinu, te unutranjem tritu dodalo vie od 100 miliona potroaa. S druge strane, proirenje je novim dravama lanicama omoguilo uinkovito koritenje poljoprivednih potencijala. Ali, zemlje lanice moraju ispuniti mnoge uslove vezane za restrukturisanje i modernizaciju poljoprivrednog sektora. Prilagavanje poljoprivrednih politika drava kandidata vrlo je sloen proces, a refome predviene Agendom 2000 trebale bi ga olakati. Zajednika poljoprivredna politika je najvei, najopseniji i budetski najizdaniji program EU. U tom je smjeru ona je usmjerila najvie svojih kapaciteta i zakonodavne regulative. Budui razvoj poljoprivrednog sektora EU najvie zavisi od brzog i kvalitetnog prilagoavanja procesima na unutranjem i meunarodnom planu. ZPP je ve daleko odmakla u regulaciji poljoprivredne politike i ima velik potencijal postati izvorno europski model poljoprivrede za XXI vijek.ZPP se finansira iz sredstava Europskoga fonda za razvoj i garancije u poljoprivredi (European Agricultural Guidance and Guarantee Fund - EAGGF). Osnovan je 1962. godine i sastoji se od:

Odjejenja za garancije - finansira trokove zajednikih organizacija trita, to jest mjere za regulisanje poljoprivrednog trita Unije, kao i povrate od izvoza u tree zemlje (kupovina i skladitenje poljoprivrednih vikova i podsticanje izvoza poljoprivrednih proizvoda) Odjeljenja za razvoj - omoguava kontinuirano finansiranje zajednikih i nacionalnih mjera za razvoj sela na temelju Zajednike inicijative za ruralni razvoj (npr. investiranje u nova sredstva za rad i tehnologiju) Odjeljenje za garancije je vanije, i dio je obveznih izdataka iz budeta EU. Uloga Odjeljenja za razvoj vie se sastoji u unapreenju regionalnog razvoja i ujednaivanja razlika izmeu pojedinih dijelova EU.4.3.Nova poljoprivredna politika

Od 1. januara 2005. u deset drava lanica primjenjuje se nova poljoprivredna politika u skladu s reformom dogovorenom u junu 2003. Glavni element nove politike je subvencionisanje poljoprivrednika nezavisno od njihove proizvodnje, a u prelaznom periodu do 2007. godine drave lanice mogu zadrati vezu izmeu proizvodnje i subvencija. Devet Europskih zemalja (Austrija, Belgija, Danska, Njemaka, Irska, Luksemburg, Portugal, vedska i Velika Britanija) odluile su od 1. januara 2005. poeti primjenjivati novu ZPP zasnovanu na jedinstvenom plaanju za poljoprivrednike Single Payment Scheme SPS. Preostalih pet starih lanica (Finska, Francuska, Grka, Holandija i panija) primjenjivae SPS od 2006., a Malta i Slovenija od 2007. godine. Osam novih lanica e u prelaznom periodu primjenjivati neto drugaiju shemu plaanja. Poljoprivrednici iz tih drava dobijae subvencije iji se iznos definie po hektaru (Single Area Payment Scheme SAPS), a plaa se iz regionalnih finansijskih sredstava. Najkasnije do 2009. godine i ove drave e prei na SPS. Uz reformu poljoprivredne politike EU sprovodi i programe ruralnog razvoja te horizontalne mjere. Tako je Europska komisija odobrila 20 informativnih trogodinjih programa o poljoprivrednim proizvodima koji e se provoditi u 11 drava lanica. Programi su namjenjeni unapreenju europskih proizvoda, posebno njihovog kvaliteta, sigurnosti, potovanja ekolokih principa tokom proizvodnje i tome slino. EU takoe finansira sudjelovanje na sajmovima, informativne kampanje o porijeklu proizvoda, zatienom geografskom porijeklu, tradicionalnoj proizvodnji i kvalitetnim vinima kontrolisanog porijekla.Najubjedljiviji argument protiv veliine izdvajanja za poljoprivedu navodi da se skoro polovina novca koja Uniji stoji na raspolaganju daje za onaj dio privrede koji upoljava samo etiri posto radne snage i koji uestvuje sa samo dva posto u ukupnom drutvenom proizvodu EU. Nacionalni interes za odravanjem poljoprivrede, uprkos velikim finansijskim trokovima, povezan je sa eljom europskih zemalja da ouvaju selo, naina ivota koji postoji nekoliko hiljada godina i nacionalni folklor europskih naroda. Prepustiti agrarni sektor slobodnoj trgovini, prema procjenama Komisije znailo bi nestajanje 80% preduzea za proizvodnju hrane, dok bi se vei dio prirodne sredine pretvorio u pravu pustinju.[footnoteRef:4] Moda je ovo dovoljan kontraargument prethodnoj tezi. Pri tom, neophodnost racionalisanja troenja budeta koji se izdvaja za poljoprivredu nije upitna. Finansijski okvir (prognoza) za period 2007-2013 formalno je usvojen 17. maja 2006. kada su Parlament i Komisija potpisali Interinstitucionalni sporazum, koji sadri finansijski okvir za sljedei estogodinji period, ija je struktura prikazana na Grafiku 1. Prema okviru, troenja za poljoprivredu odvojena su od troenja namjenjenih za ruralni razvoj i zatitu okoline, i iznose 36% buduih budeta. Izdvajanja za ruralni razvoj i zatitu okoline iznose 10%. Prema proloj finansijskoj prognozi za poljoprivredu je izdvajano 38% sredstava budeta EU. Nova finansijska prognoza fokusirana je vie na mjere za poveanje konkurentnosti, rast i zapoljavanje te razvoj najnerazvijenijih dijelova Unije. Oekivati je da e se sporenja oko poljoprivrede u budunosti ublaiti. [4: Bulletin Quotidien Europe, 9 September 2003., p.3.; Prema Miroslav N. Jovanovi, Ekonomska integracija Evrope, Beograd, 2004., strana 247]

Grafik 1.Izvor: ec.europa.eu/budget/prior_future/next_fin_framework_en.htmTrina organizacija poljoprivrede zamijenila je nacionalne sisteme za podrku poljoprivrednim proizvoaima koji su do tada postojali. Ciljevi navedeni u Ugovorima Zajednice uglavnom su ispunjeni. Nakon uspostavljanja ZPP, Zajednica (Unija) je praktino od uvoznika poljoprivrednih proizvoda postala njihov izvoznik. Uprkos potekoama koje su izazvane primjenom ZPP, kao na primjer veliki izdaci iz budeta EU, diskriminacija junih u odnosu na sjeverne proizvode i diskriminacija sitnih u odnosu na krupne proizvoae, strukturni (a ne ciklini) vikovi poljoprivrednih proizvoda i tome slino, nikada nije postojala inicijativa da se ZPP ukine. Uvoenje eura i opta stabilnost deviznih kurseva u Europi uklonila je sve tekoe vezane za novane kompenzacije. Novane kompenzacije predstavljale su subvencije i poreze za uvoz i izvoz u unutranjoj poljoprivrednoj razmjeni i bile su jedan od stalnih problema meu dravama lanicama. Cijepanje trita koje je usljed ovog nastalo zahtjevalo je njihovo ukidanje to je navedeno u Kokfildovom izvjetaju 1985. godine. Iako su do poetka 90-ih skoro sve kompenzacije ukinute nakon ponovne nestabilnosti deviznih kurseva sistem podrke cijenama ponovo je revidiran. Ovaj problem potpuno je rijeen tek uvoenjem eura. To potruje svrsishodnost koordinacije politika unutar EU. Iskoriavanje pozitivnih efekata neke od politika treba koristiti gdje god je to mogue. Zajednika poljoprivredna politika i druge politike Europske Unije dovele su do stvaranja velikog jedinstvenog trita poljoprivredne robe u EU i doprinjele su da EU postane vaan svjetski uesnik na polju poljoprivrede. 5.Politika konkurencije i industrijska politika EU kroz prizmu jedinstvenog europskog tritaIzbor da se analiziraju upravo ove dvije politike nalazin u dva razloga: 1. politika konkurencije i industrijska politika EU dvije su naizgled suprotstavljene politike; jedna utie na trite elei da ga uini to slobodnijim - politika konkurencije, dok ga industrijska politika deformie uzimajui sredstva od jednih da bi ih dala drugim 2. obije ove politike zanimljivo je analizirati kroz prizmu Jedinstvenog europskog trita ije je stvaranje zavreno Programom jedinstvenog trita 1992. Godine5.1.Politika konkurencijeNeoklasina ekonomska teorija prihvatila je kao aksiom da slobodna konkurencija na tritu prua najbolje poslovne mogunosti, te da vri efikasnu, odnosno optimalnu alokaciju faktora proizvodnje. EU ima sopstvena pravila konkurencije koja se odnose na ogranienja konkurencije, zloupotrebu dominantnog poloaja i dravnu pomo. Sljedei grafik prikazuje stanje u kojem monopolsko utvrivanje cijena naruava blagostanje potroaa.

Grafik 2: Efekti monopola na blagostanjeIzvor: Miroslav N. Jovanovi, Ekonomska integracija Europe, Beograd, 2004., strana 250.

Horizontalna osa OQ predstavlja proizvedenu koliinu dok vertikalna osa OP predstavlja cijenu po kojoj se roba ili usluge nude na tritu. Krive AC i MC su prosjeni, odnosno marginalni trokovi koji su ovdje pojednostavljeno prikazani kao horizontalne krive i u ovom pojednostavljenom prikazu oni su jednake veliine. U taki E monopolista maksimizir