Eleştirel Düşünmeye Genel bir BakışYrd. Doç. Dr. Cenk Akbıyık

Ali Bey ve Ayten Hanım’ın Öyküsü

Eleştirel düşünme ne yapacağına ve neye inanacağına odaklı mantıklı düşünmedir.

Eleştirel düşünmenin temelinde şüphe ve sorgulama vardır.

Ancak eleştirel düşünme temelsiz yere şüphe duymak anlamına gelmemektedir.

Eleştirel düşünme, bizi ikna etmeye ve düşüncelerini kabul ettirmeye çalışan çok sayıda kişinin olduğu günümüzde bir tür gerekliliktir.

Günümüzde eleştirel düşünmenin gereklilik olduğunu anlamak için gazete manşetlerine göz atmak bile yeterlidir.

Türk firmasına ait yük gemisi önündeki gemiye çarptı

SİNGAPUR Boğazı'nda hareket halinde bulunan Beks Gemi İşletmeciliği A.Ş.'ye ait M/V Beks Halil adlı yük gemisinin önündeki bir başka gemiye çarpma anı amatör kameralarca kaydedildi.

Robert Cornish 1930´larda tahtıravalliye benzer bir düzenek kullanarak ölü hayvanları canlandırmaya kalkıştı.

1990’lı yıllarda uzmanlar paneli tarafından eleştirel düşünmenin boyutları şu şekilde belirlendi:

Eleştirel Düşünmenin Boyutları Yorumlama

Bilgiyi sınıflandırma Bilginin önemini çözme İfadenin anlamını aydınlatma

Analiz İddia, görüş ve bakış açılarını ortaya çıkarma Düşünceleri karşılaştırma Bütün parça ilişkisini belirleme Varsayım ve sebepleri belirleme

Değerlendirme İddiaları, varsayımları ve zayıflıkları değerlendirme İddiaların kabul edilebilirliğini belirleme

Çıkarım yapma Destekleme gerektiren önermeleri fark etme Alternatifleri tahmin etme Sonuç çıkarma

Açıklama Ulaşılan sonuçları ifade etme Düşünürken temele aldığı ölçütleri açıklama Argüman sunma

Düzenleme Kendini gözden geçirme Kendi düşünmesini yargılama Hatalarının nedenlerini belirleme

Eleştirel düşünmenin alt boyutlarından bir de düşünce ve iddiaların netleştirilmesi ve ortaya çıkarılması ile ilgilidir.

Çıkarım haritalarının kullanımı bu işi kolaylaştırmaktadır.

Aşağıdaki sonuçları uyarlayınız ve verilen çıkarım haritalarını kullanarak gerekçelendiriniz:

Bugün yüzmeye gideceğim. Çikolata sağlık için faydalıdır. İdam cezası kaldırılmalıdır.

Sonuç

Sebep

Sebep

Sonuç

Sebep İtiraz

Çünkü

Çünkü

Çünkü FakatSonuç

Sebep İtiraz

Sebep İtiraza itiraz

Çünkü Fakat

Diğer taraftanÇünkü

Aşağıdaki iddianın dayanak noktalarını ve itirazlarını çıkarım haritasını kullanarak gösteriniz. Ardından haritadaki bilgileri düzyazı biçimine getiriniz.

Okullarda cep telefonu kullanımı yasaklanmalıdır.

Eleştirel düşünme ile ilgili belki de en önemli figürlerden biri Sokrates’tir.

Sokrates, “Sokratik Sorgulama” olarak bilinen kendine özgü yöntemiyle insanların bildiklerini sandıkları aslında bilmediklerini göstermiştir.

Sokrates sorarsa:

Sizce temel konu nedir? Bize bir örnek verebilir misiniz? Bu soru niçin önemlidir? Bu soruya dayanarak, hangi varsayımlarda bulunabiliriz? Bunun doğru olduğunu niçin düşünüyorsunuz? Başka hangi bilgilere ihtiyaç duyarız? Sebebinizi bize açıklar mısınız? Nasıl bir akıl yürütmeyle bu sonuca vardınız? Sizi buna inandıran nedir? Bu sizin fikriniz mi yoksa başka bir yerden mi duydunuz? Fikriniz birisinden ya da bir şeyden etkilendi mi? Alternatifi nedir? Bu olsaydı, sonuç olarak ne olurdu? Niçin? Başka insan grupları bu soruyu nasıl cevaplardı? Niçin?

Sokratik sorgulama yönteminin kullanıldığı kısa diyaloglar oluşturarak sergileyiniz.

Gelecek derse epistemoloji ile ilgili aşağıdaki kavramları çalışınız: Üç koşullu bilgi anlayışı A priori ve a posteriori bilgi Görecelik Diyalektik Doğruluk Gerçeklik Mutabakatçı doğruluk Akılcılık Deneyimcilik Sentezci yaklaşım Sezgicilik Epistemolojik realizm Epistemolojik idealizm