Očuvanje biološke raznovrsnosti i upravljanje održivim korišćenjem

zemljišta na teritoriji opštine Dragaš, Kosovo

ENERGETSKA OSNOVA OPŠTINE DRAGAŠ Izveštaj pripremili: Dr. Ekkehart Naumann, Viši energetski stručnjak Dip. Ing. Maliq Pireci, Domaći energetski stručnjak

Decembar 2011. godine

Page 2 of 35

Sadržaj Tabele 3 METODOLOGIJA 5 1 Diskusija 5 2 Uvod 5 3 Cilj elaborata 6 4 Uloga elaborata 6 5 Preduzete aktivnosti 7 6 Izrada ankete o korišćenju energije u domaćinstvima 7 7 Izrada ankete o uličnoj rasveti koja je namenjena seoskim radnim grupama 7 8 Metoda selekcije stambenih naselja 8 9 Sastav uzorka za anketu 8 10 Metoda selekcije uzorka za anketiranje 8 11 Selekcija nevladine organizacije za izvođenje ankete na terenu 9 12 Izrada materijala za obuku Nevladine organizacije „Sledeća alternativa“ 9 13 Obuka nevladine organizacije 9 14 Vođenje razgovora (popunjavanje anketa) 9 15 Obrada podataka 10 16 Prezentacija rezultata elaborata 10 17 Opšti podaci 10 18 Snabdevanje električnom energijom 11 19 Osvetljenje u domaćinstvima 13 20 Ulična rasveta 14 21 Grejanje prostorija 16 22 Grejanje sanitarne vode 17 23 Solarna izolacija, vrata i prozori 21 24 Pitanja životne sredine 23 25 Ankteriranje seoskih radnih grupa 28 26 Podaci o potrošnji električne energije u opštinu Dragaš 29 27 Zaključak 35

Page 3 of 35

Tabele Dijagram 1. Odnos godina starosti među članovima porodice: maloletnici i stariji 10 Dijagram 2. Uslovi života u domaćinstvima 11 Dijagram 3. Poznavanje cene električne energije 11 Dijagram 4. Snabdevanje električnom energijom 12 Dijagram 5. Smanjenja u snabdevanju električnom energijom 12 Dijagram 6. Štete koje su nastale zbog električne energije 13 Dijagram 7. Vrste sijalica koje se trenutno koriste 13 Dijagram 8. Upotreba inkandescentnih sijalica 14 Dijagram 9. Upotreba efikasnih sijalica 14 Dijagram 10. Postojanje ulične rasvete 15 Dijagram 11. Procenat zadovoljstva uličnom rasvetom 15 Dijagram 12. Uticaj ulične rasvete za život stanovnika 15 Dijagram 13. Primena sistema centralnog grejanja u kućama 16 Dijagram 14. Izvori energije za grejanje prostora po procentu korišćenja 16 Dijagram 15. Način snabdevanja ogrevnim drvetom 17 Dijagram 16. Načini zagrevanja sanitarne vode 17 Dijagram 17. Korišćenje tople vode po godišnjim dobima 18 Dijagram 18. Da li ste čuli za mogućnosti korišćenja solarne energije za grejanje vode? 18 Dijagram 19. Mogućnost upotrebe solarne energije u kućama 19 Dijagram 20. Rezultati razmatranja ugradnje solarnih sistema za grejanje vode 19 Dijagram 21. Procenat ispitanika koji smatraju da bi razmotrili ugradnju solarnog sistema za grejanje

vode u svojim kućama u slučaju postojanja uspešnog primera u javnim objektima 20 Dijagram 22. Razmatranje korišćenja solarne energije radi zaštite životne sredine 20 Dijagram 23. Zanimanje za dobijanje više informacija o solarnoj energiji 21 Dijagram 24. Da li toplotna izolacija štedi energiju? 21 Dijagram 25. Trenutno stanje kuća u pogledu zidne izolacije 22 Dijagram 26. Izolacija krovova 22 Dijagram 27. Vrsta najčešće korišćenih prozora 22 Dijagram 28. Materijal okvira za prozore 23 Dijagram 29. Materijal od kojih su pravljena spoljna vrata 23 Dijagram 30. Znanje o štednji energije 23 Dijagram 31. Mediji koji informišu narod o uštedi energije 24 Dijagram 32. Spremnost ispitanika da saznaju više o uštedi energije 24 Dijagram 33. Prioritetni mediji za pružanje informacija o načinima uštede energije 25 Dijagram 34. Volja da deca i mlađi uče o uštedi energije u školama 25 Dijagram 35. Znanje o pošumljavanju 26 Dijagram 36. Mogućnosti za pošumljavanja naseljenih područja 26 Dijagram 37. Pošumljavanje sopstvenog zemljišta 26 Dijagram 38. Podrška pošumljavanju opštinskog zemljišta 27 Dijagram 39. Da li je zagađenje vazduha problem 27 Dijagram 40. Faktori zagađenja vazduha 27 Dijagram 41. Vrste postojećih sijalica koje se koriste u uličnom rasvetljenju naselja u kojima je

sprovedena anketa 28 Dijagram 42. Trenutno stanje u pogledu funkcionalnosti sijalica 28 Dijagram 43. Mesečna naplata za potrošnju električne energije na području opštine Dragaš za

2008. godinu izražena u GWh 29 Dijagram 44. Naplata za potrošnju električne energije u selima na području opštine Dragaš za

2008. godinu 30 Dijagram 45. Mesečna naplata za potrošnju električne energije na području opštine Dragaš za

2009. godinu izražena u GWh 31 Dijagram 46. Mesečna potrošnja električne energije u različitim sektorima privrede na području

opštine Dragaš za 2009. godinu 31

Page 4 of 35

Dijagram 47. Potrošnja električne energije na području opštine Dragaš za 2009. godine izražena u procentima 32

Dijagram 48. Mesečna naplata za potrošnju električne energije u područjima različitih sektora za 2010. godinu izražena u GWh 32

Dijagram 49. Naplaćena potrošnja energetske potrošnje u različitim sektorima za 2010. godinu izražena u procentima 33

Dijagram 50. Naplaćena potrošnja električne energije u selima na području opštine Dragaš za 2010. godinu 33

Dijagram 51. Naplata za potrošnju električne energije u selima na području opštine Dragaš za 2010. godinu 34

Dijagram 52. Komparacija opšte naplate za potrošnju električne energije u poslednje tri godine na teritoriji opštine Dragaš, izražena u GWh 35

Page 5 of 35

METODOLOGIJA

1 Diskusija

Projekat očuvanja biološke raznovrsnosti i upravljanja održivim korišćenjem zemljišta na području opštine Dragaš na Kosovu Programa Ujedinjenih nacija za razvoj je trogodišnji projekat čija je realizacija planirana za razdoblje između 2010. i 2013. godine. Cilj projekta je uspostavljanje institucionalnog okvira koji će da omogući održivi razvoj. Ovaj projekat uključuje četiri sledeća područja za intervenciju: a) očuvanje biološke raznovrsnosti, b) razvoj lokalne privrede, c) razvoj održive lokalne energetske strategije, i d) razvoj kapaciteta unutar opštine kako bi se osigurala blagovremena održivost navedenih okvira.

Opština Dragaš se prostire na 435 kvadratnih kilometara planinskog regiona u južnom regionu Kosova, Prizren, a danas je karakteriše visok stepen siromaštva i migracije, ali i velike lepote pejzaža i relevantnog vodenog bogatstva.

Izazovi sa kojima se ovaj projekat suočava se sastoje u pružanju adekvatnih mehanizama opštini za podsticanje razvoja koji će zasnivati na očuvanju biološke raznovrsnosti, adekvatnom upravljanju korišćenja zemljišta, stvaranju povoljne klime za zajednice koje žive na području opštine Dragaš i održivoj lokalnoj energetskoj strategiji. Opštinska strategija za energiju će popuniti značajnu prazninu koja postoji unutar ovog okvira.

Među ostalim osnovnim faktorima opisanim u projektnoj dokumentaciji, kao što je osnovni faktor bogatih vodenih resursa, biće osnovana ekološki ispravna, decentralizovana i komercijalna strategija za snabdevanje energijom u okviru postojećeg pravnog i administrativnog okvira koja će biti razvijena u saradnji sa relevantnim domaćim i opštinskim vlastima. Cilj ove lokalne energetske strategije je podržavanje lokalnog održivog razvoja u opštini.

2 Uvod

U okviru projekta „Očuvanje biološke raznovrsnosti i upravljanja održivim korišćenjem zemljišta na području opštine Dragaš“, komponenta projekta koja se odnosi na energiju služi za razvijanje održive energetske politike i strategije koja je ekonomski i ekološki ispravna za razvoj opštine, kao i za razvijanje odgovarajućih kapaciteta za sprovođenje ove strategije.

Ta komponenta projekta je usmerena na:

analizu lokalnih izvora energije i stvaranje baze podataka koja bi bila obrađena u smislu vremena i prostora,

definisanje potražnje energije u pogledu cilja, kvaliteta i količine energetskih usluga u različitim sektorima opštine, uključujući njihov uticaj na zaštitu životne sredine,

analizu potražnje za ekološki i društveno ispravnom energijom budućnosti u pogledu cilja, kvaliteta i količine potrebnih energetskih usluga.

U cilju postizanja gorenavedenih ciljeva, potrebno je uspostaviti bazu statističkih podataka sa sledećih aspekata: postojeće stanje energetske potrošnje u opštini, potrošnja svih izvora energije, snabdevanje energijom, kvalitet snabdevanja energijom i postojeće stanje u javnim i privatnim objektima na prostoru celokupne opštine sa tačke gledišta efikasnog korišćenja energijom. U ovo će biti uključena analiza izolacije prostorija, vrste osvetljenja, prozora i vrata u prostorijama, briga o upotrebi energije, a biće uključene i navike ljudi. Način potrošnje energije je veoma blisko vezan sa društvenim položajem ljudi i ima sveukupan i direktan uticaj na životnu sredinu.

Page 6 of 35

3 Cilj elaborata

Cilj ove elaborata o postojećem stanju energetske potrošnje na teritoriji opštini Dragaš je stvaranje baze podataka o potrošnji električne energije i drugih izvora energije na celokupnoj teritoriji opštine Dragaš, a uzeće se u obzir i potencijal za povećanje stepena iskorišćenosti energije i mogućnosti korišćenja obnovljivih izvora energije u domaćinstvima, kao i postojeće poznavanje stanovništva očuvanja energije i problematike koja se tiče zaštite životne sredine.

4 Uloga elaborata

Prikupljeni podaci predstavljaju dobru osnovu za buduće aktivnosti opštine Dragaš i Projekta Programa Ujedinjenih nacija za razvoj na teritoriji opštine Dragaš u oblasti energije, a posebno u oblasti stepena iskorišćenosti energije.

Elaborat pruža podatke za sledeće oblasti:

Opšta oblast: opšti podaci o društvenom aspektu stanovništva, uključujući stanje privrede,

Snabdevanje električnom energijom: stepen snabdevanja električnom energijom i kvalitet postojeće električne energije u domaćinstvima,

Osvetljenje enterijera: vrste, veličina i prosečan broj sijalica koje se najčešće koriste u domaćinstvima. Analiza ove oblasti nam pomaže da pronađemo potencijal za povećanje efikasnosti osvetljenja,

Ulična rasveta: pregled stanja i uticaja ulične rasvete na život stanovnika,

Grejanje objekata: podaci o vrstama, snabdevanju i godišnjim troškovima grejanja u domaćinstvima u godini dana,

Grejanje sanitarne vode: podaci o izvorima energije koji se najčešće koriste za grejanje vode i razlozi za korišćenje ovih sredstava. Elaborat takođe pruža podatke o stepenu informisanosti stanovnika o grejanju vode solarnom energijom i stepen njihove spremnosti da koriste solarnu energiju za grejanje vode,

Termalna izolacija, vrata i prozori: ova komponenta elaborata pruža značajne podatke o stanju postojećih zgrada u domaćinstavima sa tačke gledišta očuvanja energije. Opodaci prikupljeni o ovoj komponenti elaborata nam pomažu da izvučemo zaključke o potencijalu za povećanje stepena iskorišćenosti energije i povećanje stepena životne udobnosti,

Pitanja zaštite životne sredine: ova komponenta elaborata pruža podatke o stepenu informisanosti stanovnika u smislu uticaja koje potrošnja energije ima na životnu sredinu, svesti stanovnika o zaštiti životne sredine, stepenu njihove spremnosti da saznaju više o uticaju energije na životnu sredinu i stepenu njihove spremnosti da doprinesu pošumljavanju područja,

Potrošnja električne energije na teritoriji opštine Dragaš u poslednje tri godine: elaborat detaljno pokazuje potrošnju električne energije prema oblastima potrošnje.

Ovaj elaborat će pomoći u stvaranju energetskog bilansa opštine i u predviđanju energetskih potreba opštine Dragaš za naredne godine.

Page 7 of 35

Pored toga, informacije koje se pružaju u ovom elaboratu predstavljaju dobru osnovu za stvaranje energetske strategije u opštini, planiranje niza projekata za povećanje stepena iskorišćenosti energije i planiranja aktivnosti o podizanju svesti o stepenu iskorišćenosti energije i zaštiti životne sredine.

5 Preduzete aktivnosti

Elaborat je realizovan dobijanjem podataka na dva načina, i to:

I. dobijanjem direktnih podataka od stanovnika koji su učestvovali u anketi, i II. dobijanjem podataka od Energetske korporacije Kosova (EKK) u pogledu ukupne

potrošnje energije u opštini Dragaš u poslednje tri godine. U cilju pisanja elaborata su preduzete sledeće aktivnosti o postojećem stanju energetske potrošnje na teritoriji opštine Dragaš:

izrada ankete o korišćenju energije u domaćinstvima, izrada ankete o uličnoj rasveti koja je namenjena seoskim radnim grupama, stvaranje baze podataka, selekcija mesta i uzorka za anketu, selekcija nevladine organizacije koja je izvršila anketu na terenu, prikupljanje materijala za obuku nevladine organizacije, obučavanje nevladine organizacije za izvođenje ankete na terenu, obrada rezultata ankete i pisanje izveštaja.

6 Izrada ankete o korišćenju energije u domaćinstvima

Za potrebe ovog istraživanja je napravljena anketa o energetskoj potrošnji u domaćinstvima. Anketa sadrži 77 pitanja na koje su ispitanici pružali kratke odgovore: pružen je tekst odgovora, a ispitanici bi rangirali ili odabrali ponuđene odgovore.

Pitanja koja su se našla u anketi ne odnose se samo i direktno na energiju, nego se bave i drugim privrednim i društvenim aspektima života stanovnika.

Anketa je podeljena u sedam delova raspoređenih u odeljke ili oblasti:

opšti deo, snabdevanje električnom energijom, osvetljenje u domaćinstvima, ulična rasveta, grejanje objekata, grejanje sanitarne vode, toplotna izolacija, vrata i prozori, pitanja zaštite životne sredine, i deo u kojem su ispitanici mogli da pruže svoje komentare.

7 Izrada ankete o uličnoj rasveti koja je namenjena seoskim radnim grupama Anketa o uličnoj rasveti se sastoji od devet pitanja. Ova anketa je usmerena na radne grupe u stambenim naseljima i obuhvata samo problematiku koja se tiče ulične rasvete u konkretnim stambenim naseljima.

Page 8 of 35

8 Metode selekcije stambenih naselja

Ankete namenjene za domaćinstva su popunjene u 200 porodica na teritoriji opštine Dragaš i u sedam stambenih naselja. Ankete namenjene seoskim radnim grupama ciljaju na dobijanje informacija o domaćinstvima koji žive u stambenim naseljima, a popunjene su zajedno sa radnim grupama.

Stambena naselja su odabrana na osnovu geografskog područja, strane na kojoj se stambeno naselje nalazi, etničke pripadnosti stanovnika u stambenom naselju i s obzirom na postojanje lokalnih radnih grupa u ovim stambenim naseljima.

Odabrana su tri stambena naselja i dve zajednice naroda koje žive na teritoriji opštine Dragaš: stambena naselja u regionu Opolja u kojima žive Albanci i stambena naselja u regionu Gore gde živi goranačko-bošnjačka zajednica. Takođe, Dragaš je izabran kao centar opštine čije stanovništvo pripada obema etničkim grupama koje žive na teritoriji opštine (albanska i goranačko-bošnjačka zajednica naroda).

Sledeća područja su odabrana na osnovu gorenavedenih kriterijuma:

Dragaš, centar opštine, Belobrod (Opolje), Bljač (Opolje), Buča (Opolje), Restelica (Gora), Radeša (Gora), Zli Potok (Gora).

9 Sastav uzorka za anketu

Br. Stambeno naselje Broj anketiranih porodica

Broj anketiranih lokalnih radnih grupa

1 grad Dragaš 40 1

2 Belobrod 30 1

3 Bljač 25 1

4 Buče 25 1

5 Restelica 30 1

6 Radeša 25 1

7 Zli Potok 25 1

Ukupan broj anketiranih porodica i radnih grupa

200 7

10 Metoda selekcije uzorka za anketiranje

Anketa je rađena metodom slučajnog uzorka.

Page 9 of 35

11 Selekcija nevladine organizacije za izvođenje ankete na terenu

Lokalna nevladina organizacija „Sledeća alternativa“ sa radnim iskustvom na sličnim poslovima istraživanja je izabrana za popunjavanje ankete na terenu.

12 Izrada materijala za obuku nevladine organizacije „Sledeća alternativa“

Da bi se osiguralo efikasno i profesionalno sprovođenje ankete u domaćinstvima, planirana je obuka osoblja koje je planirano za učestvovanje u projektu. Za potrebe obuke je pripremljen i materijal za obuku. Materijal za obuku je sastavljen tako da osoblju angažovanom na poslovima anketiranja stanovništva pruža osnovne informacije o energetici. Te informacije su anketare stavile u položaj da mogu da obezbede potrebna objašnjenja o cilju ankete i da odgovore na razna pitanja o potrošnji energije koja bi ispitanici mogli postaviti. Zbog toga su anketari postali kompetentniji za sprovođenje procesa anketiranja na terenu. Materijal je pripremljen u obliku PowerPoint prezentacije, a osoblju nevladine organizacije uključene u sprovođenje ankete su podeljeni leci sa osnovnim informacijama.

Ankete i tabele sa odgovorima anketiranih su korišćeni kao materijal za obuku anketara. Taj materijal je poslužio za praktični deo obuke.

13 Obuka nevladine organizacije

Da bi se anketa pravilno sprovela, članovima osoblja nevladine organizacije „Sledeća alternativa“ koji su angažovani za sprovođenje ankete na terenu je pružena jednodnevna obuka. Obuka je imala za cilj pripremanje osoblja na sprovođenju ankete i pružanje osnovnih informacija o energetici preko kojih će biti spremni da odgovore na osnovna pitanja ispitanika.

Obuka je trajala jedan dan i izvedena je u dva dela:

Tokom teorijskog dela obuke, anketari i njihov nadzornik su stekli opšte znanje o osnovnim konceptima energetike. Ovaj deo obuke je izveden korišćenjem PowerPoint prezentacije. Teoretski deo obuke je trajao četiri nastavna časa.

U drugom delu obuke je napravljena detaljna prezentacija ankete. Tokom obuke, učesnici su popunjavali ankete prema informacijama dobijenim od domaćinstava. Ovo je bio praktični deo obuke koji je izveden primenom metode „glumljenja“.

14 Vođenje razgovora (popunjavanje anketa)

Za potrebe vođenja razgovora su osnovane dve različite grupe: svaka grupa je uključivala jednog muškarca i jednu ženu. Jedna grupa anketara je obavila razgovore u regionu Opolja, a druga u regionu Gore.

Obe grupe su imale nadzornika koji je bio sastavni deo osoblja za sprovođenje projekta.

Prvog dana vođenja razgovora, proces je pomno pratio lokalni stručnjak za energetiku. Sve nesigurnosti anketara i ispitanika su eliminisane putem neprekidne konsultacije tokom prvog dana procesa vođenja razgovora.

Proces vođenja razgovora je započeo 22. septembra 2011. godine i trajao je do 4. oktobra 2011. godine.

Page 10 of 35

15 Obrada podataka

Anketari su kompletirane ankete predavali svojim nadzornicima. Nadzornici su bili zaduženi za ubacivanje svih podataka u konačnu tabelu. Kada je tabela popunjena svim odgovorima iz anketa, predata je lokalnom energetskom stručnjaku.

Lokalni energetski stručnjak je sarađivao sa međunarodnim energetskim stručnjakom u obradi rezultata ankete.

Gde je moguće, svi obrađeni podaci su predstavljeni u obliku detaljnih dijagrama.

16 Prezentacija rezultata elaborata

Obrađeni rezultati su prikazani u izveštaju u odeljcima u kojima su postavljeni onako kako su bile postavljene pitanje u anketi koja su sadržana u posebnom poglavlju izveštaja.

Podaci u izveštaju predstavljaju odgovore ispitanika koje su predstavljeni kao prosečna vrednost odgovora, a radi bolje preglednosti su predstavljeni u obliku dijagrama u slučajevima gde je to bilo moguće.

17 Opšti podaci

Broj članova domaćinstva 7,4

Broj članova domaćinstva starijih od 18 godina 5,01

Broj članova domaćinstva mlađih od 18 godina 2,39

Dijagram 1. Odnos godina starosti među članovima porodice: maloletnici i stariji

Životni uslovi u domaćinstvu (Dijagram 2)

Page 11 of 35

Dijagram 2. Uslovi života u domaćinstvima

Broj kuća po porodici 1,08

Prosečna površina kuće S = 136,5 m2

Prosečan broj soba u kućama 4,48

18 Snabdevanje električnom energijom

Prema rezultatima ankete, domaćinstvo na teritoriji opštine Dragaš u proseku plaća 330,44 € godišnje za potrošnju električne energije.

Prosečan račun za potrošnju električne energije po domaćinstvu:

Leto: 24,88 € mesečno

Zima: 30,6 € mesečno

Kada su upitani da li poznaju cenu električne energije, većina ispitanika je odgovorila negativno (Dijagram 3).

Dijagram 3. Poznavanje cene električne energije

Page 12 of 35

Na pitanje da li su zadovoljni snabdevanjem električnom energijom, većina ispitanika je odgovorila da su zadovoljni. Razlog zadovoljstva snabdevanjem električnom energijom je nedavno otpočinjanje redovnog snabdevanja kupaca električnom energijom sa minimalnim redukcijama električne energije(Dijagram 4).

Dijagram 4. Snabdevanje električnom energijom

Ispitanici koji su odgovorili da nisu zadovoljni snabdevanjem električnom energijom imaju dva argumenta: prvi su delimične restrikcije električne energije, a drugi, i najvažniji, je nizak napon električne energije.

Većina ispitanika je odgovorila negativno na pitanje da li postoje redovna smanjenja u snabdevanju električnom energijom (Dijagram 5).

Dijagram 5. Smanjenja u snabdevanju električnom energijom

Što se tiče eventualnih šteta na električnoj opremi u domaćinstvima koje su prouzrokovane električnom energijom, manje od polovine ispitanika je izjavilo da su imali štete (Dijagram 6).

Page 13 of 35

Odgovori pruženi u vreme vođenja ankete otkrivaju da prosečna šteta nastala na kućnim aparatima zbog električne energije iznosi 591 € po domaćinstvu.

Dijagram 6. Štete koje su nastale zbog električne energije

19 Osvetljenje u domaćinstvima

Prosečna kuća raspolaže sa 15,04 sijalica za osvetljenje.

Odgovori na anketu otkrivaju da veći broj domaćinstava raspolaže sa inkandescentnim sijalicama (Dijagram 7).

Dijagram 7. Vrste sijalica koje se trenutno koriste

Rezultati ankete otkrivaju da se inkandescentne sijalice jačine 100 W koriste najviše i to u 58,5% slučajeva.

Page 14 of 35

Dijagram 8. Upotreba inkandescentnih sijalica

Od efikasnih sijalica uglavnom se koriste sijalice jačine 20 W u oko 53,0% domaćinstava i sijalice jačine 15 W koje se koriste u oko 31,29 % domaćinstava (Dijagram 9).

Dijagram 9. Upotreba efikasnih sijalica

20 Ulična rasveta

Na pitanje da li u naselju postoji ulična rasveta 23% ispitanika je odgovorilo pozitivno (Dijagram 10).

Page 15 of 35

Dijagram 10. Postojanje ulične rasvete

Prema odgovorima ispitanika se vidi da stanovnici nisu zadovoljni uličnom rasvetom (Dijagram 11).

Dijagram 11. Procenat zadovoljstva uličnom rasvetom

Na pitanje uticaja ulične rasvete na svakodnevni život stanovnika, 72% ispitanika je odgovorilo da ulična rasveta ima direktan uticaj na povećanje osećaja bezbednosti ljudi (Dijagram 12).

Dijagram 12. Uticaj ulične rasvete za život stanovnika

Page 16 of 35

21 Grejanje prostorija

Prema odgovorima ispitanika, samo 1% kuća raspolaže sa sistemima za centralno grejanje (Dijagram 13).

Dijagram 13. Primena sistema centralnog grejanja u kućama

Prosečna grejna površina kuće: 35,4m2,

Prosečan broj grejanih prostorija po domaćinstvima: 2 prostorije po domaćinstvu.

Gorivo koje se najviše koristi za grejanje prostora je ogrevno drvo (Dijagram 14).

Prema odgovorima ispitanika, glavni razlozi zbog kojeg je ogrevno drvo najkorišćeniji izvora energije su sledeći:

o Zato jer je jeftinije je od ostalih izvora energije, o Zato jer postoji ogromna količina ogrevnog drveta na tržištu, o Zato što se lako se koristi, o Zato jer ne postoji drugi izbor.

Dijagram 14. Izvori energije za grejanje prostora po procentu korišćenja

Page 17 of 35

Porodica koja za grejanje prostora koristi ogrevno drvo, u proseku potroši 8,89m3 ogrevnog drveta godišnje.

Porodica koja za grejanje prostora koristi sušenu balegu, u proseku potroši 6,28m3 sušene balege godišnje.

Većina ogrevnog drveta se kupuje na tržištu, jedan deo ogrevnog drveta seku sami stanovnici u javnoj šumi i za to plaćaju niže cene, a najmanji deo ogrevnog drveta se seče u privatnim šumama (Dijagram 15).

Dijagram 15. Način snabdevanja ogrevnim drvetom

Način snabdevanja ogrevnim drvetom menja cenu ogrevnog drveta. Tabela 1 prikazuje konačnu cenu snabdevanja ogrevnim drvetom u zavisnosti od načina snabdevanja.

Tabela 1. Cene ogrevnog drveta

Prosečna finalna cena drveta koje ispitanici kupuju na tržištu 40,39 €

Prosečna cena ogrevnog drveta koje ispitanici sami seku u javnoj šumi 19,16 €

22 Grejanje sanitarne vode

Odgovori ispitanika su pokazali da je glavni izvor energije za grejanje sanitarne vode električna energija koja se koristi u 77% slučajeva. Takođe postoji i jedan broj porodica koje koriste električnu energiju u kombinaciji sa drugim izvorima energije kao što su: gas i ogrevno drvo (Dijagram 16).

Dijagram 16. Načini zagrevanja sanitarne vode

Page 18 of 35

Odgovori su pokazuju da su razlozi za korišćenje električne energije za grejanje vode sledeći:

o ogromna efikasnost električne energije, o jeftinoća, o velika jednostavnost upotrebe, o nepostojanje drugih mogućnosti.

Topla voda se uglavnom koristi tokom letnje sezone (Dijagram 17). Sanitarna topla voda se koristi uglavnom za higijenske potrebe.

Dijagram 17. Korišćenje tople vode po godišnjim dobima

Većina ispitanika je izjavila da su čuli za mogućnost korišćenja solarne energije za zagrejavanje sanitarne vode (Dijagram 18).

Dijagram 18. Da li ste čuli za mogućnosti korišćenja solarne energije za grejanje vode?

Većina ispitanika veruje da se solarna energija može koristiti u njihovim kućama (Dijagram 19).

Page 19 of 35

Dijagram 19. Mogućnost upotrebe solarne energije u kućama

Većina ispitanika bi razmotrila ugradnju sistema za grejanje vode solarnom energijom ako bi nakon ugradnje počeli da dobijaju manje račune (Dijagram 20).

Dijagram 20. Rezultati razmatranja ugradnje solarnih sistema za grejanje vode

Većina ispitanika bi razmotrila ugradnju sistema za grejanje vode solarnom energijom kada bi znali da se ta vrsta sistema pokazala uspešnim u javnim objektima (Dijagram 21).

Page 20 of 35

Dijagram 21. Procenat ispitanika koji smatraju da bi razmotrili ugradnju solarnog sistema za grejanje vode u svojim kućama u slučaju postojanja uspešnog primera u javnim objektima

Većina ispitanika bi ugradila solarne sisteme za grejanje vode u svojim kućama radi zaštite životne sredine (Dijagram 22).

Dijagram 22. Razmatranje korišćenja solarne energije radi zaštite životne sredine

Na pitanje: Koliko biste mogli da uložite u sistem solarnog grejanja vode? odgovori su bili sledeći:

o prosečan iznos investicija koje bi ispitanici mogli da ulože: 989,77 € po kući,

o neki od ispitanika su odgovorili na osnovu mogućeg procenta investicija koji bi iznosio 37,06% ukupne vrednosti solarnog sistema za grejanje vode,

o procenat ispitanika koji neće da ulože investicije u sistem solarnog grejanja vode je 37%.

Najviše ispitanika je odgovorilo da bi voleli da poseduju više informacija o solarnim sistemima za grejanje vode (Dijagram 23).

Page 21 of 35

Dijagram 23. Zanimanje za dobijanje više informacija o solarnoj energiji

23 Solarna izolacija, vrata i prozori

Na pitanje: Da li mislite da će toplotna izolacija zidova uštediti energiju? gotovo svi ispitanici su odgovorili pozitivno (Dijagram 24).

Dijagram 24. Da li toplotna izolacija štedi energiju?

Iz odgovora ispitanika otkrivamo da je samo 12% ispitanika izolovalo spoljne zidove, 18% su samo omalterisali spoljne zidove, a 70% kuća uopšte nema toplotnu izolaciju (Dijagram 25).

Page 22 of 35

Dijagram 25. Trenutno stanje kuća u pogledu zidne izolacije

Iz odgovora se takođe vidi da samo 28% kuća poseduje izolovane krovove (Dijagram 26).

Dijagram 26. Izolacija krovova

Odgovori na pitanje o vrsti prozora u kućama pokazuju da je stanje po tom pitanju relativno dobro, jer 80% ispitanika raspolaže sa prozorima sa dvostrukim staklom (Dijagram 27).

Dijagram 27. Vrsta najčešće korišćenih prozora

Page 23 of 35

Kod većine ispitanika, ramovi za prozore su pravljeni od drveta i plastike (Dijagram 28).

Dijagram 28. Materijal okvira za prozore

Spoljna vrata su uglavnom pravljena od drveta i plastike (Dijagram 29).

Dijagram 29. Materijal od kojih su pravljena spoljna vrata

24 Pitanja životne sredine

Odgovori ispitanika jasno pokazuju da je većina ispitanika čula o načinima uštede energije (Dijagram 30).

Dijagram 30. Znanje o štednji energije

Page 24 of 35

Odgovori nagoveštavaju da većina ispitanika poznaje načine uštede energije iz TV i novina (Dijagram 31).

Dijagram 31. Mediji koji informišu narod o uštedi energije

Ukupno 97% ispitanika bi želeli da znaju više o načinima uštede energije (Dijagram 32).

Dijagram 32. Spremnost ispitanika da saznaju više o uštedi energije

Većina ispitanika je izjavila da bi radije da se informišu o načinima uštede energije preko brošura, radija i seminara (Dijagram 33). Razlog zašto televizija nije veoma popularan medijum za informisanje o uštedi energije je nedostatak TV signala u različitim delovima opštine Dragaš.

Page 25 of 35

Dijagram 33. Prioritetni mediji za pružanje informacija o načinima uštede energije

Ukupno 99% ispitanika smarta da bi u štednji energije pomoglo ako bi deca i mladi bili informisani u školama o načinima uštede energije (Dijagram 34).

Dijagram 34. Volja da deca i mlađi uče o uštedi energije u školama

Kada su upitani o tome šta je pošumljavanje, 97% ispitanika je odgovorilo da znaju šta je pošumljavanje (Dijagram 35).

Page 26 of 35

Dijagram 35. Znanje o pošumljavanju

Što se tiče mogućnosti za pošumljavanje područja, 73% ispitanika je odgovorilo da pošumljavanje može da bude sprovedeno u područjima koja naseljavaju (Dijagram 36).

Dijagram 36. Mogućnosti za pošumljavanja naseljenih područja

Ukupno 71% ispitanika je odgovorilo da bi pristupili pošumljavanju svog zemljišta (Dijagram 37).

Dijagram 37. Pošumljavanje sopstvenog zemljišta

Page 27 of 35

Ukupno 98% ispitanika je odgovorilo da podržavaju pošumljavanje opštinskog zemljišta (Dijagram 38).

Dijagram 38. Podrška pošumljavanju opštinskog zemljišta

Na pitanje da li je zagađenje vazduha problem, 58% ispitanika je odgovorilo da ne smatraju da je zagađenje vazduha problem (Dijagram 39).

Dijagram 39. Da li je zagađenje vazduha problem

Ispitanici koji su odgovorili da smatraju da je zagađenje vazduha problem su ukazali na nekoliko faktora zagađenja vazduha (Dijagram 40):

Dijagram 40. Faktori zagađenja vazduha

Page 28 of 35

25 Anketiranje seoskih radnih grupa

Da bi se analiziralo stanje sa uličnom rasvetom, u okviru elaborata je osmišljena anketa koja je ispunjena od strane seoskih radnih grupa. U selima gde ne postoje seoske radne grupe, anketu je ispunio seoski lider u dogovoru sa saradnicima.

Anketa lokalnih radnih grupa je podeljena na istim mestima kao i anketa za domaćinstva:

o Grad Dragaš, a zatim i okolna sela: o Belobrod, o Bljač, o Buča, o Restelica, o Radeša, o Zli Potok.

Anketa radnih grupa je bila usmerena samo na pitanje ulične rasvete. U nastavku slede rezultati ankete:

Ulična rasveta je delimično uvedena u pet anketiranih naselja. Ulična rasveta nije u potpunosti uvedena u svim ulicama. U tri naselja uličnu rasvetu su samoinicijativno postavili stanovnici koji vrše plaćanje

računa. Sve radne grupe su odgovorile da su zadovoljni sa uličnom rasvetom. Od postojećih sijalica koje se koriste za osvetljenje 6,67% su efikasne sijalice, ostalo

su inkandescentne sijalice koje troše više energije u odnosu na osvetljenje koje pružaju (Dijagram 41).

Dijagram 41. Vrste postojećih sijalica koje se koriste u uličnom rasvetljenju naselja

Od ukupnog broja postavljenih sijalica 66,67% sijalica nije u radnom stanju (imaju nedostatke) (Dijagram 42).

Dijagram 42. Trenutno stanje u pogledu funkcionalnosti sijalica

Page 29 of 35

Sve anketirane radne grupe su odgovorile da žele da imaju uličnu rasvetu u svom naselju.

Samo jedna radna grupa je odgovorila da u naselju postoji inicijativa za postavljanje ulične rasvete.

Samo tri radne grupe su odgovorile na pitanje „Ko je odgovoran za ulaganje investicija u uličnu rasvetu“. Odgovori su bili sledeći: dok jedna grupa misli da opština ima obavezu za postavljanje ulične rasvete, druge dve grupe smatraju da su stanovnici odgovorni za uličnu rasvetu.

Napomena: U prikazanim rezultatima ankete radnih grupa, nisu uključeni podaci grada Dragaša.

26 Podaci o potrošnji električne energije u opštini Dragaš

Podaci koji se odnose na potrošnju električne energije u opštini Dragaš potiču iz Energetske korporacije Kosova (EKK), Kancelarije za regionalnu distribuciju u Prizrenu. Podaci su zasnovani na podacima o naplaćenoj potrošnji električne energije.

Dijagrami pokazuju naplatu potrošnje električne energije na mesečnoj i godišnjoj osnovi za protekle tri godine (2008., 2009. i 2010. godina). Takođe prikazujemo i potrošnju električne energije u selima i različitim sektorima za 2009. i 2010. godinu.

Dijagram 43. Mesečna naplata za potrošnju električne energije na području opštine Dragaš za 2008. godinu izražena u GWh1

1 Izvor: Kosovska energetska korporacija (KEK).

Page 30 of 35

Dijagram 44. Naplata za potrošnju električne energije u selima na području opštine Dragaš za 2008. godinu

Page 31 of 35

Dijagram 45. Mesečna naplata za potrošnju električne energije na području opštine Dragaš za 2009. godinu izražena u GWh

Dijagram 46. Mesečna potrošnja električne energije u različitim sektorima privrede na području opštine Dragaš za 2009. godinu

Page 32 of 35

Dijagram 47. Potrošnja električne energije na području opštine Dragaš za 2009. godine izražena u procentima

Dijagram 48. Mesečna naplata za potrošnju električne energije na području opštine Dragaš za 2010. godinu izražena u GWh

Page 33 of 35

Dijagram 49. Mesečna naplata za potrošnju električne energije u područjima različitih sektora za 2010. godinu izražena u GWh

Dijagram 50. Naplaćena potrošnja energetske potrošnje u različitim sektorima za 2010. godinu izražena u procentima

Page 34 of 35

Dijagram 51. Naplaćena potrošnja električne energije u selima na području opštine Dragaš za 2010. godinu

Ukupno naplaćena potrošnja električne energije za 2008. godinu: 25,30 GWh.

Ukupno naplaćena potrošnja električne energije za 2009. godinu: 29,67 GWh.

Ukupno naplaćena potrošnja električne energije za 2010. godinu: 32,05 GWh.

Porodica koja živi na području opštine Dragaš tokom godine u proseku potroši oko 534,29 kWh električne energije mesečno.

Na osnovu analize podataka svih sektora sa područja opštine Dragaš za 2009. godinu koji potiču od Kosovske energetske korporacija, visokotarifna potrošnja je veća za oko 15,8%.

Na osnovu podataka zaključujemo da potrošnja električne energije ima sve veće kretanje. Kretanje je prikazano na Dijagramu 52.

Dijagram 52. Komparacija opšte naplate za potrošnju električne energije u poslednje tri godine na teritoriji opštine Dragaš, izražena u GWh

27 Zaključak

Elaborat pruža dovoljno podataka za vođenje politike projekta Programa Ujedinjenih nacija za razvoj na teritoriji opštine Dragaš i drugih zainteresovanih strana u smislu energetske potrošnje, energetske efikasnosti i zaštite životne sredine u smislu potrošnje energije.

Ukoliko uzmemo u obzir prosečne rezultate elaborata na opštinskom nivou, smatramo da je ovaj elaborat dobra osnova za izračunavanje godišnjih energetskih potreba na teritoriji opštine Dragaš, sastavljanje godišnjeg energetskog bilansa i procene potencijala za stepen iskorišćenosti energije. Namera elaborata nije bila stvaranje podataka o potrošnji energije u transportnom sektoru.