ENFEKTE KAN BAĞIŞÇISINA YAKLAŞIM

PROF. DR. BİRSEN MUTLUKOCAELİ ÜNİVERSİTESİ

TIP FAKÜLTESİ

2

Günümüzde kan transfüzyonları hayat kurtarmak için sıklıkla başvurulan yöntemlerdendir. Kan sağlanırken alıcıları da transfüzyona bağlıenfeksiyon etkenlerinden korumak amacıyla -’ ’Bağışçı Sorgulama Formu’’ ile anamnezalınmakta,- etkenlerin serolojik testleri yapılmakta - bu sırada enfeksiyon etkenlerini taşıyan bağışçılar saptanmaktadır.

3

Bağışlanan tüm kanlar dünya standartlarında tarama testlerine tabi tutulmaktadır.

Günümüzde kan yolu ile bulaşan hastalıkların taramasında kullanılan test yöntemlerinin hiçbiri %100 kesinlikle tanı koydurucu değildir.

4

AIDS ve hepatit gibi hem kan hem de CYB hastalıklar için bulaşma anından testlerde saptanabilir hale gelinceye kadar geçen ve tanıkonulamayan ölü bir süre (pencere dönemi) söz konusudur.Kişi asemptomatik olduğundan kan bağışında bulunmaktadır.Ancak pencere dönemindeki kişinin test sonuçlarıtemiz görülmekle beraber diğer insanlara bulaştırma riski vardır.

5

HIV ve HCV NAT uygulamalarından sonra posttransfüzyonel bulaşlar azalmakla beraber tamamen ortadan kalkmamıştır.

Son zamanlarda yeni patojenler ortaya çıkmıştır.

Bu etkenlerin testleri rutine girmemiştir.

6

Kan Yoluyla Bulaşan Hastalıklar Bildirimleri

Birçok ülkede ‘’Hemovigilans’’ ile geri bildirimden posttransfüzyonel bulaş izlemleri başarı ile yapılabilmektedir.

Geri bildirimlerin toplanmasında bu verilerin yalnız düzeltme amacı ile toplandığı,

Ceza verilmeyeceği yönünde ikna edici olunmalıdır.

7

Örneğin;

ABD’de;‘’Biovigilans’’ sistemi içinde organ ve doku nakli içinde izlem sistemi başlatılmıştır.Bu sistem ile bağışçıların serolojik profilleri izlenmektedir.İngiltere’de; ‘’SHOT’’ sistemi ile veri analizleri yapılmaktadır.Buna göre; son yıllar içinde viral ve paraziterbulaşın olmadığı saptanmıştır.

8

Türkiye’deki veriler;

Sağlık Bakanlığı verilerine göre;1985-2006 yılları arasında 2544 HIV vakası bildirilmiştir.Olası bulaş yollarına göre;- Hemofili hastası 10,- Transfüzyon yolu ile 43 vaka bildirilmiştir. Hepatit olguları ise yeni klinik vaka olarak bildirilmekle beraber bulaş yolları hakkında doğru bilgi sağlanamamaktadır.

9

Türkiye Kan Merkezleri Bilgi Anketi 2007Bağışçılara ait kayıt sistemi değerlendildiğinde;Kan alma faaliyeti olan 183 merkezin 8’i kayıt sistemi ile ilgili soruyu yanıtlamamıştır.Kapasitelerine göre kan merkezlerinde kullanılan kayıtlar tabloya göre;

Kurum Bilinmeyen

≤1000 1001-5000

5001-10000

10001-20000

≥20000

Toplam

Kayıt sistemi yok

2 0 0 1 0 0 3

Defter kaydı 9 23 24 6 3 1 66

Bilgisayar 1 0 2 1 10 2 16

İkisi beraber 7 11 31 20 14 7 90

TOPLAM 19 34 57 28 27 10 175

10

Türkiye Kan Merkezleri Bilgi Anketi 2007

Düzenli bağışçılardan (en az yılda 2 bağış)oluşan ayrı bir kaydınız var mı?

-175 merkezin 64’ünde (%36.6) düzenli bağışçılardan oluşan ayrı bir sistemin olduğu- 111’inde (%63.4) ise olmadığı belirtilmiştir.

11

Türkiye Kan Merkezleri Bilgi Anketi 2007

Hasta örneklerini saklıyor musunuz?Bağışçı örneklerini saklıyor musunuz?Kan istem formlarını saklıyor musunuz?

Sorular Yanıt yok

Evet Hayır

Hasta örneklerini saklıyor musunuz? 6 159(%81) 35

Bağışçı örneklerini saklıyor musunuz? 14 57(%30) 129

Kan istem formlarını saklıyor musunuz? 3 180(%91) 17

12

Bu tür olguları izlemek için bir yıl süreylebağışçıların serum örneklerinin saklanmasıda olumlu bir uygulama olarak görülmektedir.

13

Düzgün veri toplamak için;

‘’Posttransfüzyonel enfeksiyon olguları’’önceliği transfüzyon komitesi olmak üzere mutlaka kan bankalarına bildirilmelidir.Her kan bankası düzenli kayıt tutmalı,Bağışçı listesi oluşturularak bağışçıya ulaşmalıGereken işlem başlatılmalıdır.

14

Bağışçılar çoğu zaman enfeksiyon etkenlerini taşıdıklarını bağış sırasında yapılan serolojiktestler sonucu öğrenmektedir. Yıllarca sağlıklı yaşadığını düşünen kişilerin bu sonuçları öğrendikten sonra yapmalarıgerekenler genellikle - ne sağlık kuruluşlarınca- ne de bağışçılar tarafından tam bilinmemekte, - bilinse de tam uygulanamamaktadır.

15

Oysa ki çoğunluğunu;Tedavi olabilen, Tedavi olmazsa kronikleşen, - siroz veya hepatosellüler karsinom gibi tablolara yol açabilen hastalıklar oluşturan* Viral (Hepatit B Virus, Hepatit C Virus),* Bakteriyel (T. pallidum,Salmonella spp,S. aureus, Brucella spp., Yersiniae ) * Parazitler ( Plasmodium spp. ) için

………kişilerin uyarılması gerekmektedir.

16

Bazen bu nedenlerle bağışçı kaybı yanında kişiler tedavi olanağını da kaybetmektedir.

Örneğin; Sifiliz gibi tedavi sonrası bağışçıolabilen bağışçılar kalıcı red alabilmektedir.

17

Aile taramalarının yapılarak, Aşılamalar ile yeni bulaşların önlenebileceği de dikkat çekilmesi gereken bir noktadır.

18

Test ücretinin karşılanmasıiçin sosyal güvencesi olmayan az sayıda bağışçı serolojikprofillerini öğrenmek amacıyla da kan bağışında bulunmaktadır.

19

Genellikle kan bankaları son yıllarda çeşitli yollarla bağışçılarına seropozitif sonuçlarınıbildirmekle beraber nasıl bir yol izlemeleri yönünde pek yardımcı olamamaktadır.

20

Bağışçılara ‘’Bağışçı Sorgulama Formu’’doldurulurken sorulara vereceği dürüst ve samimi cevapların tüm tarama testlerinden önemli olduğu,Serolojik test sonuçlarının bildirileceği önceden anlatılarak - doğru, - ulaşılabilecek bir adres ve - telefon numarası mutlaka alınmalıdır.

21

Türkiye Kan Merkezleri Bilgi Anketi 2007Bağış sonrası pozitif çıkan herhangi bir test sonucunu kan bağışçısına bildiriyor musunuz?

Testler Yanıt yok

Evet % Hayır %

Anti-HIV

26 149 85.63 25 14.3

Anti-HCV

23 169 95.4 8 4.5

HBs Ag 24 168 95.4 8 4.5

Sifiliz 25 164 93.7 11 6.2

22

Kan bankaları zaman zaman bildirim yolu ve bildirim için kullanacağı araç için (örneğin telefon mesajı) maddi kaynak bulma açısından sıkıntı yaşamaktadır.Sonuçların bildirilmesinde; - cep telefonları, - e-posta, - mektup kullanılmaktadır. ABD’de ve İngiltere’de bu tür bildirimler e- posta yoluyla yapılmaktadır.

23

Türkiye Kan Merkezleri Bilgi Anketi 2007Bağış sonrası pozitif çıkan herhangi bir test sonucunda kan bağışçısına bilgilendirme yapıyor musunuz?

Testler Yanıt yok

Evet % Hayır %

Anti-HIV

28 151 87.7 21 12.2

Anti-HCV

26 163 93.6 11 6.3

HBs Ag 26 157 93.6 11 6.3Sifiliz 29 157 91.8 14 8.1

24

Türkiye Kan Merkezleri Bilgi Anketi 2007

Bilgilendirmeyi nasıl yapıyorsunuz?Yanıt 157 merkezin 96’sı (%61.5) bilgilendirmeyi telefonla yaptıklarını,23’ü(%14.6) mektupla,38 (%24.2) her ikisi ile bilgilendirme yaptıklarını belirtmişlerdir.

25

Serolojik pozitif sonuçların geri bildiriminde;- mesajın kimden geldiği,- hangi tarihli bağış olduğu, - pozitif sonucun doğrulanması için nereye başvurması açık olarak belirtilmelidir.

26

274 ULUSAL KAN ve KAN ÜRÜNLERİ REHBERİ

EK F2.1

KAN BAĞIŞCISI MİKROBİYOLOJİK TESTPOZİTİFLİĞİ BİLDİRİM FORMU

Sayın…………….Bağışçılarımızdan sağlanan kanlar, yapılan tarama testleri sonucu enfeksiyon

etkenlerinin bulunmadığı tespit edildiğinde, kullanıma sunulmaktadır. Tarama testlerinde pozitiflik saptandığı takdirde ise, söz konusu kan imha edilmekte ve hastaya kullanılmamakta, ilgili bağışçımız bilgilendirilmektedir.

…/…/…….. tarihinde bağışladığınız ……………………………. numaralı kandan alınan numune ile yapılan testlerde pozitiflik saptanmıştır. Size, konu ile ilgili ayrıntılı bilgi verebilmemiz için en yakın zamanda …………………………………………………. Kan Merkezi’ne müracaat etmenizi rica ederiz. Konu hakkında bilgilendirilecek, gerekli ise test tekrarınız ve/veya doğrulama testleriniz için ileri tetkiklerinizin yapılabileceği sağlık kuruluşlarına yönlendirileceksiniz.

Kan bağışına gösterdiğini ilgi ve duyarlılık için teşekkür eder, sağlıklı günler dileriz.

*Kan bağışçısı mikrobiyolojik test pozitifliğinin bildiriminde bu formun kullanımı zorunludur.

27

Seropozitif sonuçlar; mutlaka kişinin- kendisine - gizlilik ilkesi ile - doktor tarafından bildirilmelidir. Bildirimde bu sonucun doğrulanması gerektiği belki de değişebileceği açıklanmalı, Daha geniş bilgi için mutlaka sağlık kuruluşuna başvurması yönünde ikna edici olunmalıdır. Bazen yanlış pozitif sonuçlar kişinin ruhsal durumunu veya aile yaşamını derinden etkileyebilmektedir.

28

Türkiye Kan Merkezleri Bilgi Anketi 2007

Bilgilendirmeyi kim yapıyor?Bilgilendirmeyi112 merkezde (%68.9) kan merkezi doktoru,51 merkezde (%31.3) görevli personel tarafından yapıldığı belirtilmiştir.Diğer yanıtlar değerlendirilmeye alınmamıştır.

29

Kan bankaları daha önceden bu tür geri çağrılar için bağışçıların başvuracağı sağlık kuruluşu, hastane bölümü veya poliklinik hekimleri ile yapılacak işlemler konusunda alt yapıhazırlamalıdır.

Örneğin; Bağışçının bekletilmeden görüşme yapabileceği kişi ve yere (belki haftanın belli günleri) randevu ile çağrılması gibi.

30

Bağışçıya sonuç bildirildiğinde kişiler bu uyarıya düşük oranda yanıt vermektedir. Sağlık kuruluşuna baş vurmama nedenleri olarak da; - sevk zinciri sorunlarını, - sosyal güvencelerinin olmadığını,- bir kez test için ücret ödeyip, ileri tetkik için maddi olanağının olmadığını, - bilinçsiz olduğunu,- başkası için kan verdiğinden kendisini önemsemediğini, - doğrulama testlerinin pozitif saptanmasına karşın izlem önerisi verilmediğini

……………………ifade etmektedirler.

31

Bunun yanında hangi sağlık kuruluşlarına ve hangi bölüme başvuracakları da sorun olmaktadır. Birinci basamak sağlık kuruluşlarıyoğun iş temposu veya bu etkenlere yönelik spesifik bilgi yetersizliği gibi nedenlerle başvurulara yanıt vermezken,Büyük hastanelerde bağışçılar başvuracak bölüme ulaşamamaktadır.

32

Kocaeli Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi Kan Bankası’nda2007-2009 yılları arasında Hepatit B virus, Hepatit C virus, HIV1/2 yönünden seropozitifliksaptanan kan bağışçılarının izlenmesi için yaptığımız20 aylık 15 258 bağışçıyı kapsayanProspektif olarak planlanan izlem çalışmasında;

33

Seropozitiflik saptanan bağışçılara cep telefonlarına mesaj gönderildi.İki gün içinde geri dönmeyenlere tekrar mesaj gönderildi.Geri dönenlere nereye başvurduğu ve ne öneride bulunulduğu soruldu.

34

Çalışılan 15 258 olguda;

POZİTİFLİK (%)

HEPATİT B 279 (%1.8)

HEPATİT C 90 (0.05)

TOPLAM 389 (% 2.54 )

35

Seropozitif bulunan 389 bağışçıdan sonucunu doğrulatmaya veya bilgi almaya Enfeksiyon Hastalıkları polikliniğine 92 (%32) bağışçı geri döndü.

İlk başvuru ve aydınlatılmalarından sonra 60 (%89) bağışçı kontrollere devam etti.

32 (%11)bağışçı değişik nedenlerle kan örneği vermedi veya bir daha gelmedi.

36

Kontrollere devam eden seropozitif bağışçılara yalancı pozitiflikler açıklandı.Taşıyıcılık açısından altı aylık izleme alındı. Altı aylık izlem süresinden sonra taşıyıcılığıkesinleşen

Beş vaka hepatit B, Bir vaka Hepatit C tedavisine alındı.

**** SONUÇ:Bir proje çerçevesinde tüm alt yapıhazırlanarak izlenen bu bağışçılarda bile büyük oranda kayıp yaşandığı görüldü.

37

Sonuç olarak;

Kan bankalarında saptanan seropozitifbağışçılara bu enfeksiyonların- bulaş yolları, - komplikasyonları, - tanı ve tedavi olanakları hakkında daha açıklayıcı bilgi verilmelidir.

38

Karşılıksız, gönüllü bağışçılık sistemi kurulmalıdır.Çünkü tekrar bağışçılarda seropozitifliklerdaha az görülmekte,Seronegatif bağışçılara aşıları yapılarak ve yaşam tarzları hakkında bilgi verilerek koruyuculukları sağlanmaktadır.

39

Kişiler taşıyıcılıkları hakkında endişelendirilmeden sağlık kuruluşlarına başvurmaya ikna edilmelidir

40

Aile taramaları yapılmalı, Gerçek taşıyıcılar için izlem planlarıgeliştirilmelidir.

41

İleri tetkiklerin yapılabilmesi için devletin kan bağışçılarında saptanan seropozitivitelerinizlemi için sosyal güvenlik kapsamına girebilecek algoritmalar düzenlemelidir.

42

Bağışçı hemovigilans sistemi kurulmalıdır.

Böylelikle posttransfüzyonel olguların bulaşyolu saptanıp, bağışçıya ulaşılabilme olanağıdoğacaktır.

43

44

Sosyal güvencesi olmayan bağışçılar için maddi kaynak yaratılması gereklidir.

45

En kısa sürede pratik uygulamaya başlanmasının uygun olacağı düşünülmelidir.

46

TEŞEKKÜRLER