TCESİS

1

GĠRĠġ

Sayın “Tıbbi cihaz sektör çalıĢanları ve Yöneticileri”

Sağlık sektöründe çalıĢan elemanların, yöneticilerin ve diğer sağlık çalıĢanlarının, çalıĢtıkları

ortamlarda bulunan mikrobiyolojik risklerle karĢı karĢıya kalması kaçınılmazdır.

Sağlık Bakanlığı’nın verdiği yetki ile SEĠS ve TÜMDEF tarafından hazırlanmıĢ bu uzaktan

eğitim modülü, sektörde çalıĢmaya baĢlayacaklara ve çalıĢanlara; sterilizasyon ve hijyen

temel kavramlarını, hijyen koĢullarını sağlama ve steril alanda çalıĢma gerekliliklerini, ayrıca

alınması gereken tedbirleri anlatmaktadır.

Eğitim Ġçerikleri

Sağlık sektöründe çalıĢan herkesin mutlaka dikkat etmesi gereken önemli konulardan biri

steril ortamda nasıl davranacağıdır. Her çalıĢan, üzerine düĢen sorumlulukları, kendisi,

hastalar ve diğer çalıĢanlar için öncelikle yerine getirmelidir.

Bunun için;

1. Sterilizasyon, hijyen ve ilgili diğer temel kavramları tanımalı,

2. Steril ortamda gerektiği gibi çalıĢmalı, hijyen koĢullarını sağlamalı,

3. ĠĢe uygun kiĢisel koruyucu ekipman kullanmalı, doğru Ģekilde ellerini yıkamalı ve

sağlığına dikkat etmeli,

4. Ameliyathane, yoğun bakım vb. riskli ortamlara giriĢ çıkıĢlarda uygun davranmalıdır.

Steril Ortamda Çalışma ve Hijyen Eğitimi

2

1. STERĠLĠZASYON- HĠJYEN VE ĠLGĠLĠ DĠĞER TEMEL KAVRAMLAR

1.1. Temel Kavramlar

Sterilizasyon: Ortamda yaĢayan bütün mikroorganizmalar ve sporların öldürülmesi iĢlemidir.

Hijyen: Sağlığa zarar verecek ortamlardan korunmak için yapılacak uygulamalar ve alınan

temizlik önlemlerinin tümüdür.

Asepsi: Belirli bir alanın ya da kullanılacak araç ve gereçlerin, hastalığa neden olan

mikroorganizmalardan, yani patojenlerden arındırılmasıdır.

Kontaminasyon: Steril olan bir ortama mikropların bulaĢmasıdır.

Dekontaminasyon: Nesnelerden ve canlı dokulardan patojen mikroorganizmaların

dezenfeksiyon, sterilizasyon, temizlik ve/veya antisepsi ile uzaklaĢtırılması iĢlemidir.

Dezenfeksiyon: Ġnsanlarda hastalık yapma özelliği olan mikropların, ortamdan

uzaklaĢtırılması iĢlemidir.

1.2. Sağlığımızı Tehdit Eden Temel Mikroorganizmalar

Mikrop: Mikroorganizma Yunanca “mikrós” yani küçük ve “organismós” yani canlı

anlamına gelen kelimelerden oluĢmuĢtur. Mikroorganizmalar genellikle çıplak gözle

görülemeyen, ancak mikroskop altında görülebilen canlılardır.

Mikrobiyoloji: Mikroorganizmaları inceleyen bilim dalıdır.

Mikroorganizmalar çok çeĢitlidir. Bu çeĢitlilik içinde bakteriler, mantarlar, arkealar, protisler

ve yeĢil algler denen mikroskobik bitkiler yer almaktadır. Bazıları virüsleri

mikroorganizmaların içine dâhil etse de bunlar canlı olmayan mikroorganizmalar olarak da

kabul edilmektedir.

Bakteri: Bakteriler tek hücreli mikroorganizma grubudur. Tipik olarak birkaç mikrometre

uzunluğunda olan bakteriler, küresel, spiral veya çubuksu Ģekilde olabilir. Yeryüzündeki her

ortamda bakteri mevcuttur. Bakteriler mikrobiyolojinin bir alt dalı olan bakteriyoloji

tarafından incelenir.

TCESİS

3

Virüs: Canlı hücreleri enfekte edebilen mikroorganizma türüdür. Virüsler ancak bir konak

hücreyi enfekte ederek çoğalabilir. En basit haliyle bir virüs, kapsit adlı bir protein örtü içinde

bulunan, genetik malzemeden oluĢur.

Sağlığımızı Tehdit Eden Temel Mikroorganizmalar

Patojen: Hastalığa neden olan her türlü organizma ve maddedir. Patojen kelimesi, eski

Yunanca "pathos" yani acı ve "genesis" yani oluĢma anlamına gelen kelimelerin birleĢimidir.

Bu terim çoğunlukla çok hücreli organizmaların iĢleyiĢini ve hücre bütünlüğünü bozan yapılar

için kullanılır; ancak bunun yanında, tek hücrelileri etkileyen patojenler de vardır.

Tablo-Patojenler

Patojen Örnek Neden Olduğu Hastalık

Bakteri

Yersinia pestis Veba

Helicobacter pylori Mide ülseri

Streptococcus pneumoniae Pnömoni

Virüs

Hepatit A, B, C, D ve E Sarılık, karaciğer kanseri

Herpes simpleks virüsü (HSV) Uçuk

HIV AIDS

Protozoa Plasmodium Sıtma

Mantar Candida albicans Pamukçuk hastalığı

Parazit Echinococcus granulosus Karaciğer Kisti

Protein Prion Süngersi sığır ensefalopatisi

1.3. Hastane Enfeksiyonu

Hastane enfeksiyonu: Hastanede yatırılarak tedavi edilen bir kiĢide enfeksiyon geliĢmesidir.

Genellikle, hastaneye yattıktan 48 veya 72 saat sonra ya da taburcu olduktan sonraki 10 gün

içinde meydana gelen enfeksiyonlar hastane enfeksiyonu olarak kabul edilir.

Hastane enfeksiyonu,

Hastanede yatıĢ süresini uzatmakta,

Hastada önemli sağlık sorunlarına hatta ölüme yol açabilmekte,

Steril Ortamda Çalışma ve Hijyen Eğitimi

4

Ek mali yük getirebilmekte,

BaĢarılı geçen bir ameliyatı veya diğer tıbbi tedavileri baĢarısız kılabilmektedir.

Hastanede yatan hastaların, baĢarılı bir Ģekilde tedavisinde hastane enfeksiyonlarının

önlenmesi son derece önemlidir. Hastane enfeksiyonlarının önlenmesinde, hastane enfeksiyon

kontrol komitesi gibi birimlerin etkin çalıĢması gerekmektedir. Genellikle bu komitenin

baĢkanı enfeksiyon hastalıkları uzmanıdır.

Hastane enfeksiyonunun önlenmesi için,

BaĢta hekimler ve hemĢireler olmak üzere hastane personeline sürekli eğitimler

verilmelidir.

Hastanede antibiyotiklere dirençli bakteri oluĢumunun engellenmesi için etkin bir

antibiyotik kullanım politikası uygulanmalıdır. Antibiyotik kullanımı gerekmeyen

hastalarda antibiyotik kullanımı önlenmelidir.

Periyodik olarak enfeksiyon kontrol komitesi toplantıları yapılmalı, bu toplantılarda

gözlemler paylaĢılmalı ve tespit edilen sorunların giderilmesi için politikalar

oluĢturulmalıdır.

TCESİS

5

2. HASTANE HĠJYENĠ, STERĠLĠZASYON VE DEZENFEKSĠYON

2.1. Hastane Hijyeni, Sterilizasyon ve Dezenfeksiyonun Önemi

Hastane hijyeni: Hastane hijyeni hastanedeki mikroorganizmaların ve hastalıkların

yayılmasını önlemek için uygulanan iĢlemleri içerir. Hijyenik koĢullar sağlanmazsa

mikroorganizmalar, hızlı bir Ģekilde üreyerek enfeksiyon oluĢumuna neden olurlar ve bu

Ģekilde insan sağlığını tehdit ederler.

Sterilizasyon: Genel olarak bir maddenin, üzerinde veya içinde bulunan tüm

mikroorganizmalardan arındırılması iĢlemidir. Bu iĢlem sonrasında hastalık yapan ve

yapmayan tüm mikroorganizmalar öldürülmektedir.

Sterilizasyonun amacı, hastanın doğrudan enfeksiyon kapmasını önlemek ya da çeĢitli

hastalıklara yol açan mikroorganizmaların diğer hastalara bulaĢmasını engellemektir. Tıpta

çeĢitli amaçlar için sterilizasyon iĢleminden yararlanılır.

Cerrahi iĢlemlerde enfeksiyonlardan korunmak için dokulara temas edecek

aletlerin steril edilmesi gerekir.

Vücuda enjekte edilecek ilaçların steril olması gerekir.

BağıĢıklık sistemi çökmüĢ hastalar için steril ortamlar gerekir.

Ameliyatta vücuda yerleĢtirilecek protez materyallerin steril olması gerekir.

Koroner anjiografi vb. giriĢimsel iĢlemlerde kullanılacak tıbbi aletlerin steril

olması gerekir.

Mikrobiyolojide de sterilizasyon önemli iĢlerden biridir. ÇalıĢılan ortam, kullanılan alet ve

gereçler, besiyerleri mikroorganizmalardan arındırılmadıkça mikrobiyolojik çalıĢmaların

yürütülmesi olanak dıĢıdır.

2.2. Sterilizasyon Öncesi Hazırlıklar

Sterilizasyon iĢleminden önce; eĢyalar, özel Ģekilde hazırlanmalıdır. Çünkü steril edilmek

istenen cisim, alet ya da maddenin bu iĢlemden sonra steril durumunun uzun süre bozulmadan

yani ambalajın yırtılmadan, açılmadan, delinmeden muhafaza edilmesi gerekir. Bunun için de

dıĢ ortamla temaslarının kesilmesi gereklidir.

Steril Ortamda Çalışma ve Hijyen Eğitimi

6

Steril edilmiĢ malzemeler, steril malzeme deposunda saklanır. Depoya giriĢte temiz giysi ve

bone giyilmeli, el temizliğine dikkat edilmelidir. Açık yarası veya cilt lezyonu olan personel

depoda çalıĢtırılmamalıdır.

Temiz materyalin sterilizasyonu kirli olan eĢyalardan daha kolay olur. Bu nedenle steril

edilecek alet, öncelikle mekanik olarak yıkama veya silme yoluyla temizlenmelidir.

2.3. Sterilizasyon ĠĢlemi Nerede Yapılır? (MSÜ)

Sterilizasyon iĢlemi “sterilizasyon ünitelerinde” yapılır. Hastanelerde ameliyathane baĢta

olmak üzere kullanılan tıbbi aletlerin sterilizasyon iĢlemlerinin yapıldığı merkezi bir

sterilizasyon ünitesi bulunur.

Merkezi Sterilizasyon Ünitesi (MSÜ), sterilizasyon güvenliğinin sağlanmasında ve

enfeksiyon oluĢumunu önlemede çok önemlidir. Hastanenin değiĢik bölümlerinden getirilen

kirlenmiĢ malzemeleri temizlemek ve steril etmek üzere toplayıp, sterilizasyon iĢlemlerinden

sonra tekrar kullanıcıya teslim eden bu merkezler (MSÜ), sürekli hizmet üreten, bir hastane

için olmazsa olmaz dinamik birimlerdir.

2.4. Steril, Temiz ve Kirli Alan Nedir?

Temizleme, dezenfeksiyon, denetleme, paketleme, sterilizasyon, depolama ve dağıtım iĢlemi

yapan MSÜ’leri, steril malzeme üreten, sağlık bakımından çok teknik ve özel bir fabrikaya

benzetilebilir. Bu fabrika ana hatları ile KĠRLĠ-TEMĠZ-STERĠL olmak üzere üç bölüm

üzerine ĢekillendirilmiĢtir.

Kirli alan: Ameliyathane ve diğer ünitelerden gelen kirli aletlerin yıkandığı alandır.

Temiz alan: Aletlerin paketlendiği, ameliyathane için bohça, spanç vb. malzemelerin

hazırlandığı ve sterilizasyon iĢleminin yapıldığı alandır.

Steril alan: Temiz alanda yapılan sterilizasyondan sonra steril malzemelerin çıkartılarak

depolandığı alandır.

MSÜ hizmetlerinin kaliteli ve konforlu sunumu için, depo, terzi, kompresör, daimi güç

kaynağı, distile su odası, imha ve atık odası, yatak ve araba dezenfeksiyon bölgeleri yanında,

TCESİS

7

çalıĢan personel için; soyunma-giyinme, dinlenme, eğitim ve iletiĢim odası gibi destek

bölümleri de bulunmalıdır.

2.5. Sterilizasyon ve Ġzleme Yöntemleri Nelerdir?

Kullanılan yöntem malzemenin ve kullanılan ambalajın özelliğine göre değiĢiklik gösterebilir.

Ancak genel olarak sterilizasyon yöntemleri Ģunlardır:

Sterilizasyon Yöntemleri

Fiziksel yöntemler (iyonize radyasyon ve kuru ısı)

Fizikokimyasal yöntemler (buhar, buhar/formaldehit)

Kimyasal yöntemler (etilen oksit, gluteraldehit)

Basınçlı Buhar Sterilizasyonu:

Otoklav adı verilen cihazlarla gerçekleĢtirilen, basınçlı buhar ile sterilizasyon yönteminde,

belli bir sıcaklıktaki doymuĢ buhar, daha soğuk bir malzeme ile karĢılaĢtığında, hemen

malzeme üzerinde yoğunlaĢır. YoğunlaĢma sırasında ergime ısısını malzemeye verir ve

malzeme, hızla buharın sıcaklığına ulaĢır. Bu sırada malzeme üzerinde oluĢan ince su tabakası

da, mikroorganizmalar üzerine öldürücü etkiyi sağlar.

Sterilizasyon Ġzleme Yöntemleri

Steril edilmek istenilen malzemenin steril hale gelip gelmediğinin, yani sterilizasyon

iĢleminin baĢarılı olup olmadığının teyit edilmesi için kullanılan, kontrol yöntemleri

mevcuttur.

Mekanik kontrol: Otoklavın yazıcısı tarafından kaydedilen zaman ve ısı grafikleri

kontrol edilir. Bu kontrolde cihaz üzerindeki göstergelerin uygun olmayan

kalibrasyonu, aĢırı kullanma ve aĢınma ya da metal yorgunluğuna bağlı olarak yanlıĢ

sonuçlar verebileceği göz önünde bulundurulmalıdır.

Kimyasal kontrol: Zaman, ısı ve veya neme duyarlı bantlar ve stripler, bu amaçla

kullanılır. Sterilizasyon iĢlemi sonrası, ambalajın üzerine yapıĢtırılan bant veya

stripteki renk değiĢikliğine göre sterilizasyonun baĢarısı değerlendirilir.

Steril Ortamda Çalışma ve Hijyen Eğitimi

8

Biyolojik kontrol: Bakteri sporları içeren stripler ve tüpler bu amaçla kullanılır.

Sterilizasyonun gerçek etkinliğini gösteren en iyi kontrol yöntemi, biyolojik

indikatörlerdir.

Mekanik ve kimyasal indikatörler sterilizasyon için gerekli koĢulların (zaman, ısı ve

basınç) sadece görsel olarak izlenmesine olanak sağlar.

2.6. Yüksek, Orta ve DüĢük Dezenfeksiyon ĠĢlemleri ve Dezenfektanlar Nelerdir?

Dezenfeksiyon, ortamdaki hastalık yapıcı mikroorganizma (patojenlerin) sayısının, kabul

edilebilir bir seviyeye düĢürülmesinin yeterli olduğu iĢlemlerde kullanılır.

Dezenfeksiyon iĢleminde kullanılan ısı; yüksek düzeyde (sterilizasyon derecesine yakın), orta

düzeyde ve düĢük düzeyde olabilir.

Dezenfeksiyon iĢleminde kullanılan maddelere dezenfektan denir. Dezenfektanlar cansız

yüzey ve ortamlarda kullanılır. Bu dezenfektanlarda kendi aralarında “yüksek, orta ve düĢük

seviyeli dezenfektanlar” olarak gruplandırılırlar.

Dezenfektanlarda Aranan Özellikler

Kısa sürede en dayanıklı mikroorganizmaları etkilemelidir

Çözücüde kolay erimelidir.

Etkisi canlı dokuya az, mikroorganizmalara çok olmalıdır.

Malzemeyi bozmamalıdır.

Kokusu hoĢ olmalıdır.

Ekonomik olmalıdır.

Antisepsi, dezenfektan bir maddenin belli oranlarda sulandırılarak, insan vücuduna

uygulanmasıdır. Deri gibi, canlı dokular üzerine uygulanan dezenfeksiyon iĢlemidir. Bu

iĢlemde antiseptik solüsyonlar kullanılır.

Bir ortam mikrop içeriyorsa septik, içermiyorsa aseptik ortam olarak tanımlanır. Ameliyat

gibi tıbbi giriĢimler aseptik ortamlarda yapılır.

TCESİS

9

3. ĠġE UYGUN KĠġĠSEL KORUYUCU EKĠPMAN KULLANIMI, EL YIKAMA

VE PERSONEL SAĞLIĞI

3.1. ĠĢe Uygun KiĢisel Koruyucu Ekipman Kullanımı Niçin Önemlidir?

KiĢisel Koruyucu Ekipmanlar; çalıĢma ortamındaki riskler ve tehlikeler için kullanılan

giysi, araç ve malzemelerdir. Bölümün niteliğine göre, farklı özellikte kiĢisel koruyucu

ekipman bulundurulması gerekebilir.

3.2. El Hijyeni, Eldeki Bakteriyel Flora ve El Hijyeninde Kullanılan Ürünler

El hijyeni, hastane enfeksiyonlarının önlenmesinde etkin ve önemli bir faktördür. Patojen

mikroorganizmaların bulaĢmasını önler. El hijyeninde temel hedef ellerin sadece

temizlenmesi değil, temiz tutulmasıdır. Bunun için, uygun ürünle, uygun sürede yapılacak el

antisepsisinin yanı sıra, gereken durumda eldiven kullanımı da önem taĢır.

Eldeki Normal Bakteriyel Flora

Elimizde hastalık yapmadan bulunan, geçici ve kalıcı olmak üzere iki tip flora vardır.

Geçici flora temas yoluyla eli kontamine eden mikroorganizmalardan oluĢur. Geçici florayı

oluĢturan mikroorganizmalar, kalıcı floranın aksine, el yıkamayla kolayca uzaklaĢtırılabilir.

Eller su ve sabunla bir dakika süreyle yıkandığında mikroorganizmaların sayıları iki-üç kat

azalır. Geçici olarak yerleĢen mikroorganizmalar çok miktarda ise ve uzun süre eller üzerinde

kalırsa deri üzerine yerleĢerek, kalıcı flora hâline gelir. Böylece eller, bu mikroorganizmaların

taĢıyıcısı olur.

Kalıcı flora derinin üst tabakasına yerleĢen ve daimi olarak bulunan mikroorganizmalardan

oluĢur. Ellerden uzaklaĢtırmak için cerrahi fırçalama gerekir. Fakat bu yolla bile, elleri

mikroorganizmalardan tamamen arındırmak mümkün olmayabilir.

El Hijyeninde Kullanılan Ürünler

El hijyeni için kullanılan ürünler antimikrobik özelliği olmayan sabun (düz sabun), alkol,

klorheksidin, kloroksilenol, heksaklorofen, iyodoforlar ve dörtlü amonyum bileĢikleri olarak

sıralanabilir. Sabunlar, deterjan özellikleri nedeniyle ellerdeki kiri, organik maddeleri ve

patojen bakterileri uzaklaĢtırır.

Steril Ortamda Çalışma ve Hijyen Eğitimi

10

3.3. El Yıkama

El yıkama: Hastanelerde hastalar, sağlık personeli ve diğer personel arasında bakteri geçiĢini

engellemek amacı ile ellerin su ve sabunla yıkanması iĢlemidir. Hastane enfeksiyonlarının

önlenmesinde basit, ucuz ve en etkili yoldur.

El yıkamada amaç; ellerdeki gözle görünür kiri uzaklaĢtırmanın yanı sıra geçici floranın

tamamını uzaklaĢtırmak, kalıcı floranın da sayıca azaltılmasını sağlamaktır. Patojen

mikroorganizmalar kolonize ve enfekte hastalardan personelin ellerine geçerek hastane içinde

yayılmaya neden olur. El yıkama ile enfeksiyonların yayılması önlenebilir.

El yıkamanın etkinliği; süresine ve tekniğine bağlıdır. Hastanelerde iĢ yoğunluğu arasında el

yıkama süresi genellikle kısa olmalıdır. Etkin yıkama süresi ortalama 8 ile 20 saniye

arasındadır. Ancak yıkama yerine gitme, geri dönme vb. iĢlemleri de eklediğimizde süre 40

ile 80 saniyeye kadar uzamaktadır. Yıkama süresinin bir dakika olması mikroorganizma

sayısında yaklaĢık bir katlık, daha fazla azalma sağlar.

Yıkama bittikten sonra eller iyice durulanmalı, tek kullanımlık havluyla kurulandıktan sonra

musluk, dirsekle veya havluyla kapatılmalıdır.

3.3.1. Hijyenik El Yıkama ve Ovma

Hijyenik El Yıkama: Kontaminasyon sonrasında kir ve geçici florayı mekanik olarak

uzaklaĢtırmak için ellerin normal sabun, antimikrobiyal sabun, antiseptik madde yardımıyla

yıkanması iĢlemidir.

Hijyenik el yıkama ve ovmada amaç; kontamine eĢyadan veya enfekte hastadan ellere

bulaĢan mikroorganizmaların diğer hastalara ya da personele geçiĢini engellemektir. BaĢka bir

kullanım alanı ise hasta ya da personelde kolonize çoğul dirençli mikroorganizmaların

uzaklaĢtırılmasıdır.

3.3.2. Hijyenik El Yıkama ve/veya Ovmada Antiseptikler ve Kullanımı

Ameliyathane ve yoğun bakım ortamlarında bulunan cihazlarla çalıĢma, hastalara bağlı

cihazlarla çalıĢma, hastalara ve eĢyalarına dokunma gibi durumlardan önce ve sonra ellerin

TCESİS

11

hijyenik olarak yıkanması ve veya ovma iĢlemi hasta ve personelin sağlığının korunması

açısından çok önemlidir.

Hijyenik el yıkamada kullanılan antiseptik madde, korunulması ya da uzaklaĢtırılması

düĢünülen mikroorganizmalara etkili olmalıdır. Sadece geçici flora değil, kalıcı floranın da bir

miktar etkilenmesini istediğimiz durumlarda, dezenfektan oranı yüksek tutulmuĢ antiseptik

solüsyonlar ile eller yıkanmalıdır.

Hijyenik el yıkama ve veya ovmada kullanılan alkol bazlı el antiseptikleri, isopropanol,

etanol, n-propanol veya bunlardan herhangi ikisinin kombinasyonu Ģeklindedir. Kullanılan

alkolün tipi, konsantrasyonu, ellerle temas süresi ve uygulanan miktar etkinliklerini belirler.

Ellerde gözle görünür kir ya da kan olduğunda alkollerin kullanımı uygun değildir.

El yıkamak için lavabo olmadığında, alkol bazlı antiseptikler ile hijyenik el ovma yapılarak

susuz antisepsi sağlanabilir. Alkol bazlı el antiseptikleri cerrahi personelin ameliyat öncesi

(preoperatif) el temizliğinde de etkilidir. Bu yolla ellerdeki geçici flora büyük ölçüde

öldürülür. 1 ile 3 saat sonra bakteri sayısının yeniden artması dezavantajıdır.

Alkol bazlı antiseptik kullanımında, hızlı etki gösteren alkol bazlı bir solüsyondan 3 veya 5

mL kadar avuç içine alınır; yarım (0,5) veya bir (1) dakika arasında her iki el birbirine

sürtülür, ovuĢturulur. Bu yolla, bir (1) dakika içinde bakteri sayısı beĢ (5) log’dan daha fazla

azaltılabilir.

3.3.3. Cerrahi El Antisepsisi (Cerrahi El Yıkama)

Cerrahi el yıkamada amaç, cerrahi giriĢim süresince eldivende yırtılma veya delinme

olasılığına karĢı ellerdeki bakteri miktarını düĢük sayıda tutmaktır. Cerrahi el yıkama aseptik

cerrahinin vazgeçilmez bir parçasıdır.

Cerrahi el yıkamada kullanılan antiseptik ajan, kalıcı flora ve cerrahi alan enfeksiyonu

oluĢturan mikroorganizmalara karĢı etkili olmalıdır. Antiseptik maddeler çabuk etki etmeli,

kalıcı etkinliği olmalı ve tekrarlanan kullanımlardan sonra kümülatif etki göstermelidir.

Alkolün kalıcı etkinliği olmamasına karĢın, uygulama sonrasında bakteri çoğalması yavaĢtır.

Eldivenler giyildikten sonra yaklaĢık 3 saate kadar bakteri sayısı kontrol altında tutulabilir.

Steril Ortamda Çalışma ve Hijyen Eğitimi

12

3.4. El Yıkama Teknikleri –Hijyenik El Yıkama

Hijyenik El Yıkama

BağıĢıklık sistemi baskılanmıĢ hastalarla temastan önce,

Yaralara, üretral kateterlere (idrar sondası) dokunmadan önce ve dokunduktan sonra,

Eldiven takmadan önce ve eldiveni çıkardıktan sonra,

Kanlı atıklara dokunma durumunda ve mikrobik kontaminasyonu düĢündürebilecek

durumlarla karĢılaĢıldıktan sonra yapılmalıdır.

Hijyenik El Yıkama AĢamaları

Musluk, kâğıt havlu ile açılarak eller ılık su ile ıslanır.

Tercih edilen sabun 3–5 mƖ alınarak en az 15 saniye uygun beĢ farklı teknikle yıkanır.

Köpük elin tüm yüzeyine yayılarak ovuĢturma (friksiyon) yapılır.

Eller ılık su altında durulanır.

Kâğıt havlu ile avuçlar kurulanır.

Kâğıt havlu ile parmak araları kurulanır.

3.5. El Yıkama Teknikleri –Cerrahi El Yıkama

Cerrahi El Yıkama

Cerrahi el yıkamada, cerrahi sabunlar veya dezenfektan oranı yüksek tutulmuĢ antiseptikler

kullanılır.

Cerrahi el yıkama;

Esasen tüm cerrahi giriĢimlerden önce yapılır.

Ayrıca gerekli görülürse,

BağıĢıklık sistemi baskılanmıĢ hastalarla temastan önce,

Yaralara, üretral kateterlere (idrar sondası) dokunmadan önce ve dokunduktan sonra,

Eldiven takmadan önce ve eldiveni çıkardıktan sonra,

TCESİS

13

Kanlı atıklara dokunma durumunda ve mikrobik kontaminasyonu düĢündürebilecek

durumlarla karĢılaĢıldıktan sonra yapılmalıdır.

3.6. Personel Sağlığının Korunmasında Nelere Dikkate Edilmelidir?

Personel, sağlığını korumak için;

Hastalık risklerine karĢı vücudunu koruyucu tedbirler almalı,

ÇalıĢma sonrası kendisi ve çevresi için olası risklere karĢı tedbirler almalı,

ÇalıĢma sonrası kullandığı malzemeleri kurallarına uygun olarak dezenfekte

etmelidir.

Özellikle bulaĢıcı hastalığı (HBV, HCV, HIV vb.) olan hastaya ait kan ve vücut sıvılarının

temasından kaçınılmalıdır. BulaĢması halinde ve sonrasında yapılması gerekenler iyi bilinmeli

ve hemen uygulanmalıdır.

BulaĢıcı hastalık geçmiĢi bilinmeyen bir hastanın kanı veya vücut sıvılarının teması halinde,

hastada bulaĢıcı bir hastalık varmıĢ gibi davranılmalı ve hemen hastanın bulaĢıcı hastalığı

olup olmadığına yönelik gerekli tetkikleri yaptırılmalıdır.

Eldiven giyme, cerrahi gözlük takma vb. basitçe alınacak önlemler ve dikkatli davranmak

enfeksiyon bulaĢımının önlenmesi açısından önemlidir.

Steril Ortamda Çalışma ve Hijyen Eğitimi

14

4. AMELĠYATHANE, YOĞUN BAKIM VB. RĠSKLĠ ORTAMLAR VE

UYULMASI GEREKEN KURALLAR

4.1. Hastanelerde Mikrobik Riskli Alanlar –Ameliyathaneler

Ameliyathaneler: Riskli giriĢimsel iĢlemlerin yapıldığı hastanenin özel birimleridir. Riskli

giriĢimsel iĢlemler, tanı veya tedavi amacı ile hastanın cilt ve mukoza bütünlüğünü bozarak

bir organa veya sisteme yönelik yapılan tıbbi iĢlemlerdir. Ameliyathaneler ameliyat

salonlarını, bağlı ünite ve diğer alanları kapsar. Ameliyat salonu, içerisinde ameliyat masası,

anestezi cihazı, monitör, ameliyat lambaları, koter cihazı ve aspiratör gibi cihazların

bulunduğu ve hastanın ameliyat edildiği alanlardır.

Ameliyathane alanlarının ayrımı görsel olarak (Ģerit, tabela gibi) yapılmıĢ olmalıdır. Bu

alanlar steril olmayan alan, yarı steril alan ve steril alan olarak üçe ayrılır.

Steril olmayan alan; ameliyathanenin dıĢa açılan alanıdır.

Yarı steril alan;

o Steril ve steril olmayan alanlarla bağlantısı olan koridorlar,

o Ameliyathanenin destek hizmetlerinin sunulduğu alanlar,

o Temiz ve steril depolar,

o Cerrahi atıkların toplandığı alanlar,

o ÇamaĢırların toplandığı alanlar,

o Dinlenme odaları,

o Hasta hazırlık (premedikasyon) ve uyanma odalarıdır.

Steril alan; ameliyat salonları ve cerrahi el yıkama iĢleminin yapıldığı alanlardır.

Ameliyathane çeĢitleri: Genel olarak ameliyathane salonlarının altyapısı benzer özellikler

gösterir. Genel olanlarda pek çok operasyon yapılabilirken bazı uzmanlık dallarında özel

donanımlı ameliyathaneler kullanılabilir.

Ameliyathaneler kullanım amacına ve bu amaçlara uygun cihazların yerleĢimine göre

farklılıklar gösterir. Koroner cerrahi ameliyathaneleri, özellikle açık ve kapalı kalp

ameliyatlarına özeldir. Kadın doğum ameliyathanesi ise doğum ve yeni doğanla ilgili cihaz ve

donanımların yer aldığı bir ameliyathanedir. Mikro cerrahi ameliyathanelerinde mikroskop

altında cerrahi çalıĢma ortamı sağlanmıĢtır.

TCESİS

15

4.2. Hastanelerde Mikrobik Riskli Alanlar –Yoğun Bakım

Yoğun bakım: Bir hastada bir ya da daha fazla organ veya organ sistemini tutan, ciddi iĢlev

bozuklukları veya yetmezliklerinin ve altta yatan nedenlerin izlenmesi, tanısı ve tedavisi ile

bu iĢlevlerin sürdürülmesi için uygulanan yöntemlerin tümüdür.

Yoğun bakım üniteleri: YaĢamsal iĢlevlerinin bir kısmını kaybetmiĢ kritik hastaları

destekleyip, iyileĢmesini amaçlayan, yerleĢim biçimi, hasta bakımı açısından ayrıcalık taĢıyan

ileri teknolojiye sahip tıbbi cihazlarla donatılmıĢ, 24 saat yaĢamsal göstergelerin gözlemi

yapılan multi disipliner çalıĢan kliniklerdir.

Yoğun bakım ünitelerinin çeĢitleri, yoğun bakım ünitelerinin basamaklarına göre asgari

standartları 1. 2. ve 3. basamak yoğun bakım üniteleri için ilgili makamlar tarafından

belirlenmiĢtir.

4.3. Hastanelerde Mikrobik Riskli Alanlar–Laboratuvar

Laboratuvar: Ġnsanlarda; sağlığın değerlendirilmesi, hastalıkların önlenmesi, tanısı, takibi,

tedavinin izlenmesi amacı ile insana ait biyolojik örneklerin veya dolaylı olarak iliĢkili olduğu

örneklerin incelendiği, sonuçların raporlandığı, gerektiğinde yorumlandığı ve ileri incelemeler

için önerileri de içeren hizmetlerin sunulduğu birimlerdir.

Laboratuvar çalıĢmaları genel olarak numunenin kabulü ve kaydı ile baĢlamakta; numunenin

analize hazırlanması, analizlerin yapılması ile devam etmekte; sonuçların rapor edilmesi ve

arĢivlenmesi ile sona ermektedir.

Laboratuvarların sınıflandırılması

Laboratuvarlar beĢ sınıfa ayrılır:

1. Basit hizmet laboratuvarı

2. Kapsamlı hizmet laboratuvarı

3. Ġleri düzey hizmet laboratuvarı

4. Referans hizmet laboratuvarı

5. Ulusal referans laboratuvarı

Steril Ortamda Çalışma ve Hijyen Eğitimi

16

Laboratuvarlar, özel ortam gerektiren analizlerde, bu Ģartları sağlayan alet ve ekipmanlarla

donatılmıĢ ve ayrı bölümler hâlinde planlanmıĢtır.

Laboratuvarların güvenliği ve çalıĢanların sağlığı için, laboratuvar çalıĢanının kurallara uygun

davranması, giyinmesi ve özellikle birçok nesne ile temas eden ellerin temizliği son derece

önemlidir.

4.4. Cerrahi Ġzolasyon ve Asepsi

Cerrahi alan ile olası bakteri kaynakları arasında bir engel oluĢturması amacıyla cerrahi önlük

ve örtüler kullanılır. Ġzolasyon amaçlı tekrar kullanılabilen veya tek kullanımlık malzemeler

sıvı ve mikroorganizmalara karĢı geçirgen olmamalıdır.

Cerrahide Asepsi

Deri bütünlüğü bozulduğunda,

Steril vücut boĢluklarına girildiğinde,

Deri bütünlüğü bozulmuĢ ve steril vücut boĢluklarına girilmiĢ hastalara bakım hizmeti

verildiğinde önemlidir.

Cerrahi Asepsi Ġlkeleri:

Cerrahi ekibin asepsi kurallarına uyması bir zorunluluktur, ayrıca steril cerrahi alana çok

yakın çalıĢan anestezistlerin ve ameliyat destek ekiplerinin de bu kurallara uyma zorunluluğu

vardır.

Bu asepsi kuralları Ģunlardır:

Vücuttan içeri girecek her madde steril olmalıdır.

Steril obje ve alanın kesin sınırları bilinmelidir.

Steril objenin paketleri, paketleri açan kiĢinin vücudundan uzağa doğru açılmalıdır.

Steril objeler steril malzeme pensi veya steril eldiven ile tutulmalıdır.

Steril ve steril olmayan (non steril) objeler ayrı yerlerde saklanmalıdır.

Steril objeler bel seviyesinden yukarıda ve görüĢ alanı içinde tutulmalıdır.

Steril objeler hava dolaĢımı olan ortamda tutulmamalıdır.

Steril alanın üzerine öksürülmemeli ve aksırılmamalıdır.

TCESİS

17

Steril alan ve obje üzerinden baĢka bir nesneye doğru uzanılmamalıdır.

Yüz daima steril alan ve objeye dönük olmalıdır.

Steril objenin ne zaman kontamine olduğu bilinmelidir.

Sterilliğinden Ģüphe edilen objeler kontamine kabul edilmelidir.

Steril objeler ıslak veya nemli yüzeylerle temas ettirilmemelidir.

4.5. Ameliyathane ve Yoğun Bakım Ünitelerine GiriĢ ve ÇıkıĢlarda Uyulması

Gereken Kurallar

Personel ameliyat salonundaki en önemli mikroorganizma kaynağıdır. Salondaki kiĢi sayısı ile

havadaki mikroorganizma sayısı doğru orantılı olduğu için salonda mümkün olduğu kadar az

personel olmalıdır. Gereksiz aktivitelerden ve konuĢmalardan kaçınılmalıdır.

GiriĢ Kontrolü

Ameliyathanelere personel giriĢi kontrollü olmalı, sadece ameliyathanede çalıĢan

personel girmelidir.

Kıyafet

Ameliyathane içerisinde hastane tarafından rengi belirlenmiĢ özel kıyafet giyilmeli,

kep veya bone takılmalı, ameliyat sırasında maske takılmalıdır.

Ameliyathane içerisinde giyilen renkli kıyafetler, kan ve diğer vücut sıvıları

sıçradığında, enfekte hasta ile temas sonrası ve en azından günde bir kez

değiĢtirilmelidir.

Ameliyathane içerisinde giyilen renkli kıyafetler hastane dıĢında giyilmemelidir.

Ameliyathane içerisinde giyilen renkli kıyafetler ile hastane içinde gezerken üzerine

beyaz önlük giyilmeli ve önü kapatılmalıdır.

Yoğun bakım ünitelerine girerken özel kıyafetler üzerine ikinci bir önlük giyilmeli,

önü kapatılmalı ve yoğun bakım ünitesinden çıkarken çıkarılmalıdır.

GaloĢ

Ameliyathane ana kapısında terlik giyilmelidir.

Steril Ortamda Çalışma ve Hijyen Eğitimi

18

Ameliyathane personeli yoğun bakım üniteleri ve tuvaletlerin kapısında galoĢ giymeli

ve buralardan çıkarken bu galoĢları çıkartmalıdır.

Ameliyathane ana kapısından dıĢarıya mümkün olduğu kadar terlikler ile

çıkılmamalıdır.

Ameliyathane Odasındaki Personel Trafiği

Ameliyat salonunda kiĢi sayısı mümkün olan en az kiĢiyle sınırlandırılmalıdır.

Ameliyat baĢladıktan sonra mümkün olduğu kadar az giriĢ çıkıĢ olmalı ve kapılar

açılmamalıdır.

Ameliyathanelerde Ameliyat Sonrası Temizlik

Ameliyat aralarında salon temizliği için en az 15 dakika zaman ayrılmalıdır.

TCESİS

19

KAYNAKÇA

DEMĠRBAġ, Prof. Dr. Sezai, “Cerrahi Alan Enfeksiyonları”, Sunu, GATA Genel Cerrahi

AD. BaĢkanlığı, Ankara.

GÖRGÜLÜ, Prof. Dr. Semih, “Asepsi, Antisepsi, Sterilizasyon”, Sunu, GATA Genel

Cerrahi AD. BaĢkanlığı Ankara.

KAYMAK, Uzman Dr. ġahin, “Cerrahi Ġzolasyon ve Asepsi”, Sunu, GATA Genel Cerrahi

AD. BaĢkanlığı Ankara.

______2010 “Sabiston Textbook of Surgery – Modern Cerrahi Pratiğin Biyolojik

Temeli”, Çeviri: Prof. Dr. Ali Naki ULUSOY, Doç. Dr. Koray TOPGÜL, Nobel Tip

Yayınları, Ġstanbul.

OK, Doç. Dr. Engin, 2007 “Cerrahi Alan Enfeksiyonları”, Bildiri, III. Ulusal Yoğun Bakım

Enfeksiyonları Sempozyumu, Trabzon.

AYDIN, Doç. Dr. Kemalettin, 2005, “Sterilizasyon Birimi Yöneticisine DüĢen Görevler ve

Sterilizasyon Konusunda Yasalarımız ve Yaptırım Gücü: Yasal Zorunluluklar

Nelerdir?” Bildiri, 4. Ulusal Sterilizasyon Dezenfeksiyon Kongresi, Samsun.

ARMAN, Prof. Dr. Dilek, Mart-2003, “El Yıkama ve El Dezenfeksiyonu”, Gazi

Üniversitesi Tıp Fakültesi, Klinik Bakteriyoloji ve Ġnfeksiyon Hastalıkları Anabilim

Dalı, Ankara, Hastane Ġnfeksiyonları E-Dergisi. http://www.hastaneinfeksiyonlari-

dergisi.org/managete/fu_folder/2003-02/html/2003-7-2-076-082.htm

MEB, 2012, “Ameliyathane ve Yoğun Bakım” Modülü, Mesleki ve Teknik Eğitim Genel

Müdürlüğü, Ankara.

EP, Rybicki, (1990) “The classification of organisms at the edge of life, or problems with

virus systematics”, S Aft J Sci 86.182-186.

LWOFF A, (1957). "The concept of virus". J. Gen. Microbiol. 17 (2): 239–53.

SAĞLIK BAKANLIĞI, Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi BaĢkanlığı, “Tıbbi

Laboratuvarlar Yönetmeliği”, 25 Ağustos 2011 Resmî Gazete Sayı: 28036.

SAĞLIK BAKANLIĞI, “Yataklı Sağlık Tesislerinde Yoğun Bakım Hizmetlerinin

Uygulama Usul ve Esasları Hakkında Tebliğ ve DeğiĢiklikler”, 29 Mayıs 2013

Resmi Gazete Sayı:28661,

SAĞLIK BAKANLIĞI, “ÇalıĢan Güvenliği Genelgesi”,

http://www.sb.gov.tr/TR/dosya/1-75678/h/calisangenelgesi.pdf.