Eremya Çelebi'nin Yangınlar Tarihi

8/3/2019 Eremya elebi'nin Yangnlar Tarihi

1/14

EREMYA ELEn i'NIN YANGINL\ R TARIHIH, n. A n d r $ a

e i t l i y a z l a n t zellikle tarih C3erleriyle t a n n m olan XVll.a.!n l l en d e l enneni yazan Eremya elebi Kmrcilyan'.n (1637 1695) Ista..buI'da ...k z / u r m i ee bazan bir afet I u / i n d olup

e r i a n etmekten b a k a e h r i n ehrl:8ini byk apta e i r i olan y a g n Z a r a ait eseri, Istanbul'un eski topografYlJS1ntJdair o l d u u gib i, h a l k n so"yal ee ekolUml ik d u r u m u n . da bel/etmek b a k m n d a n nemli bir orijintJI kaynak i e l i i n i t < . rTerciimemiz, eserin Venedik M k h i t a r i ! Ma..a s t n k t p l u n esinde bUI"'lan ce hen!iz b a s l m a m . olan yazma metnin [oto-kop" i !izerinden y p l m t r

Milad! 16-18 [E nneni takviminin 1097] senesinde y a z m a a b a d bu tarihle, i a hemen hepsi ola n a b u l ' d ve btn a l Devleti dabilinde vuku bu lan y n n l a r anlata

e a m Ya llyUlla n .. . k m sebepleri : O s m a n l l a r . t b l elinden t sonra , b i n a l n Gala ta 'da grUlenFrenk y a p l a r veya Amid , Haleb, a ve Kuds 'dakiler gibi a t e e

a r d a y a n k l o l m a s iin kargir a p l m a s n a dikkat e t m e m i l dir . O s m a n l a 1stanbul'u ve devleti, birok mill etlerden l d k l a nvergilerle idare etmektedir ler, fakat evlerinin a n m a s n a a r hide n duymazlar. Hatta. b a z kimselerin y n kl o l m a s dahaiyi oldu. bylece zevklme gre t e gibi y a a b i l e c e i m dediklerini bizzat d u y m u u m d u r , Yanan i a t ekrar a h olarakya parlar , duvar ve t a v a n a r rengarenk ve l d z l n k l a r l a sslerter . a h n i i ve denize a yksek ve l asma veyaseminle r t l kemerli kamertyeler ilave ederl er . Btn bu binaa i n a a t m Z e m e s i , Karadeniz'in gney sahillerindc ve z '


2/14

60 H. D. ASDR EAS),AS EREMYA ( ELEni'NiN YA"'GINLAR TARIHI 61bulunup dcrya.; dirahtigtan yani a denizi d i l m n l d gem iler ve r a - g e t i r l k t e d r H a a t n d e bizzat

m b l u d u u m u bu ormanlar hayretimizi m ~ i I m ~ u Zira g l l n e u l kendi kendine biten bu k l g v d e l yukseka a l r kesif dal ve y a k r a r a s n d geemiyor, t o r

m d bu r a a r d a kesilen odun ve kula kulauzun dir ekler i s t e n i l d i mik tarda geti r ilip e y l y o a g l a r n i r o dikkatsi zce eri tilcn y a r a r s cv ve k k a n r d hizmet eden k a r n e m i l i z evlerde ya

a sa aklar. efend ilerine kin b a l besleme ve a r fel sefih n s a n l kahpelere olan inti kam r vey l a r n kas itleri veya t t n Ienleriri i a s l yznden t d Bazen de, uan sernavi cisimlerin tesiri ile n g zuh r etmektedi r. Btn bunlar , ok b r l Oma b A l l a ' iman

ve yollara s a l s a iin, veba n ve t l gibi afetl eri m e y a d g d i c z a l a r r Bylelikle, akevlerinde keyf ve safa eken zengin insanlar , sabahley in deevsiz r k ve son derece yoksulluk iine m oluyorla r . Buhale e n m ve memuriyet sahibi tUrkler kendilerini bir dere 'ceye kadar kurt arabiliyorlar, fakat bilhassa fakir ern:enilere an cak p a d l m ve kilise k p l r d durarak l e e ka

l r d 1660 senesinde vukubulan byk a g n d a l k n dar old bu a l hiHi, r a r n tesir iyle nekad ar g e bir s h n kUlve s z insa n ve h y te ler o u u n u a bir kitapta mers iye ler le n l a t t i , Bu afet zerine, yanan b i n a l a r n niin kargir ola rak i etmediklerine hayret e t t l i m trklere sy leyip a onlar, bunun adet a d n ve bu takti rde ev ve a n c n sylediler. insan u n u n a g z l U l bak .

a g n a ait t ecrbe ilc e d i n d i dikkate d birt a da i r e etmek ist erim. Trk lerin h i bir k e y i i ~ t ila ett ikler i her anda , burada bir a n g k k a Hucuma ug

a a r e h i r veya eyUe t in a p t haberi henz buraya u l a m a r k e a n b u l ' d a r Bundan d a muhasa ra e i olanbir e fiilen p t e d i l m i o l d u u n syleyince, muhatap larr rn benimle alay ederlerdi. Fakat tahminimin r ok kere gr l-

J M i i . i n tarih r a s . n Ire ileride h i s . a l c a , n a U . : a j bu b)' ," y u ~ n ait u o d ese benilz ! . m a n a m p I T

Nitekim Gir id'de z a p t haberi gelince burada ,. BY k y a g tabiri ile n a 1645 y a n g n oldu. KprUlU tara n Varad e i giln t u l u byk bir s y n

s a a glln de Kamanie'n in haberi l m i idi.Kanuni Sultan Sleyman 1565 senesinde Macaristan'da Sigetva rkalesine g r d zaman da Bedes ten'in e a f n Byk r - k y a n g n v u ' b u l m u t

1569 senesinde, D k p ' d a bir a B a h e k veB a l k p a z d a a n p kadar y a y l a yahudilerle moskn olan bu semti kamilen kl t m t ' Bu a g n yazan , e r yedi glln gece gllndUz a n d ve btn n n e h e t iinde v a n d n syler . Hkmet a a hepsi de sndrrnek iin byk gayre t sarf t m i l r s de bir e y a p a m a m l r d rS a d r a z a m n d a d olan Yenieri Cafer, h a s t a l n d a n dolay a t e e r i d e m e m o l u n d a p a kendis ini a z l e t m i veyerine g e r d byk mirahor v u d byklerle beraber derhal y n g n mahalline y e t i i t i ...

1590 senesinde, Tokat e h r i n d a n g n o l m u t 1597'de, Tokat e h r i n i r y a m r 1615 senesinde, K m a sah ilinde bir ekd ir i kendi kendine

y a n m ve 90 k i i yanarak ve denizde b o u l a r a telef o l u l a r d1618'd e, Sultan O s m a n ' n clsundan 27 giln sonra, 13 mart

s a b a zelzele oldu. A y n gn, gece saa t 2'de de. P a r m a k k a ' d a k a n bir a n g n Byk r y ve a h m u d a ' n a t f d buluna n Kavaflar a r r k t k t sonra kuzeye r Bltpa

ve z a n c r ' kadar l m ve E k i s a r a y ' n a r l a r n ad a y a n m Gney istikamet ine r iler leyen a e e i p a as n r l a r n kadar y a a Takyeci a r ve a l c a r kl

t a n t a by k a g n d a sonra , t n b ' tekra r

g k t 15 Marttan sonra zelzele oldn. 28 Nisanda ise, Tahtel-kale'de a bir y a n g kuzeye d r y r a K a v a f l B 2 19 E y 1'69.3 Sokullu Mehmcd


3/14

62 II. D. Al'DREASYA1'" ERE. \YA ELEo!"l'o1N YASGINLAR T A R " 63k l a ' Meht erhane'yi, u n h a y ve n b b a ' yakarak O u k a p n ka da r ilerledi.

1628. Halil a n sadaret l z U k a n ' d yan 'g t 1633. 26 A u s o a r a m b gnU, sa at 4'de, Cibali iskeles inde,bir k a l a f a t c n n y a k t e t e n , l a ve a p r ~ nda , sur haricinde a y a n g n iki yandaki k o a r ve Aya k Rum kilisesini a k t . AlCJj , p y r a z i d d e t i n d su rla n a t k

m a z i t e gemiler in zerinden e i iine i m gibi r d l a AtCJj, bUt n engelleri a a r a k Sultanselim ve Sultanm ahmedcam iierinin u u n tepelere kadar t k t a sonra Yenibahe veYeni eri yeni o a l r n n u d u u d z l indi ; oradaki vadilerden geerek Molla Grani semtinden Cer rah camii'nin ve kabart m l Ark adius s tUnnn u l u n d u A v a d a z ' n a , Sarahane veKaraman mahallelerine ve t a a r Sultanselim, Su1tanmehmedve Zeyrek camil er inin i r r Sukemerleri' ne, dr tyol ve e a r s n oradan da gneye d r D a v u d p a a p s n akadar olan yerleri kamilen iine alarak i bUyk bir s n kUl ett i, Yanan b i l r iinde, szU geen Oda lardan a birok yenieri ocak a r n ait konaklar , kazasker . a d mUft vemUftzadelerin iindeki bUtUn kuyudat ve kitaplarla beraber muh

e konak lan v a r d Trk l ait yanan evlerin, a ~ . a hamam larm. n a ve mescitl erin y ancak Allah b l Mahv olan e y a ve servetin e a n yapmak da imkan haricidir.O gn gece gndUz devam e t n olan bu y a g halk tara

f n d ihrak .. kebiri Cibal i olarak n l r i t y a n l yanan semtlerde ikamet t e l iin a g n d a n bUyk bir zarar grmediler . n i b ' r y p y kadar sur harici a k rumve yahudi halk ok z t r a k i ve fakir r i U kahvehanelerde y a n g n dair zihinler i r r a g r1tUler k t g iin kahvehanelerin hepsi de k a t l d ve tUtUn imeyi btUn mernlekette i d e t men'edildi .1635. Sultan LV l u r a ' l t a n a t a a n n d a Gala ta 'da ya ng k t ve a l k p a z a r r s a y n avlunun iinde U aded p l bulunan byk fr enk kilises i de y a

4 1660 s : s i d tekrar ' n d k t a sonra 169Tdc yerinde bir "mi (Yenicami) y a p l m oLan SL Fraoois kiIUtSi.

1642. Hicri 1050 senesinde, Sultan b a h i m ' i s t a n a t n nikinci l d a Gala ta iskelesi y a m b a l a d sadrazam ve vesir ler a t e sndUrmek iin oraya t u l Bu esnada parlayan bi r baru t alevi sadrazam Ka ra Mustafa a n zer ine s r a y a y.zUnU a t Sadrazam evine dnerek U ay has ta t t ve yeri ne kaymakam Kenan divana ri yas et ett i.

1645. Sultan b r a h i k u d a n gya Mal ta Uzerine sevketti .fakat o, Gir id'e yryerek Hanya e r i zapt etti . Orad aki l k t r a a y c a z m m r " e z p t haberi Uzerine, e m i z d ve bUtUn memlekett e y a p l donanma e n i e esna n d a , d i kadar hi r m e d i i m d e t korkun bir y g k t a r m a k k a p a r z u n a r ve Bedes ten semti nde k a y a g i r a r n n tesiriyle Sultan Bayezid, Ok ular, a n t a e i a a ' a a y a d r K r g a l n t a r a f n a indi vesah il surunun eenup t a r a f n d a r t SUryan! ve bilhassa Rumve Ermeni mahalleleri ni iine alarak t y a d o r c mahallesin e d r Ermeni Surp N i k o o ve Rum Aya Nikoli kil iselerininy a n n kadar y a d Sadrazam i - p ve yenieri

a ile b o s t a n c b a birok askerle beraber e i t e e i nUnU kesrnek iin ok gayret ett iler, birok b i y r d l fa kat bu amellyede a kimseler y n d l H l k n bu a g d dUiirl u l vaziyet i dil ve kalemle a a t n a k imkiin haricindedir.yle bir manzara a s l ki herkes t n b u l r i yok ol

d u n a kanaat g e t i r m i t HenUz a k l bile k m a m bir fr enkgenci kendi elbise leriyle ve a n a k a o u halde a s t l a vee bu a n a m e r a t e r l i diye ilan et tiler. Fa ka t biz buna inanmak tansa, b ir k atili n a d a k a r a r frenkk a t s o k m u , a ve bu i n p m l a r d diye n d U k Dedem ve babam elimden tu tarak' beni y a n g s a h a s n d gez-

, p u derya i A Yu.su( Pap.6 O i f m i : . Dd i fl $e)in ve Klirrl Ahmrd q O l ~ r a b C T Girid ,crerlerindebulunmu$ olup ve kcodismin ok . r - k n bir dOSlU olan b)i1k Ermeni Lld ri Deli lal', Abroelebi h a k k n d a bci blml uzun bir y r a 1 ) ' ' l l l n u , l r IU lcn nerede bulundulu bilinmcycn bu y a z m a y j y t n Mckhitaris.tlcrindcn h t 1 o ! O i \ : P. N. Ak.i.nbn 1930'da MD.nih'le bir k i t a p e y a n c b . IrmO, n tarif e m i t i (N . Akinian. E r , " " ('r lrbi"nin/ J ' O / v u Vi)' n&, 1933, 5. %-J03).7 MOd lifimiz bu tarihte hcnflz. 9 ) ' l l s n bir ocuktu. Pcdem. dcdii i a , annesinin

a " l s a Ambakum'dur ki l t a n b u l d i ! c t i (I"Dlan Ye d e l m i . l c a h h i d l i l i Solyesinde


4/14

61 H.D. AS DREASYA":: ERE\IYA ELE8h'll< Y A " ~ " L A R TARIHI 65dirdikler i vakit, ev ve d k r y n m a d l a r klleri deserekdemir ve d madeni e y a l a a y r d k l ve ellerini beller ine koyarak figan ettiklerini, b a b a m tesel li szler ine a a n grUyordum . Ben de gizlice onlarla beraber z y a dkUyordum.faka t 9 y a m henz a r n ve y a z k i l l e r i n e e b a l a m d u u d grdklerimi ocuk k l m l a o z aman kalemea l a m a z d mHkmet adamlar indan k K m k a p meyhanelerin den

a f r l a m halk da a r a ve r k y rek a c s ile, yUksek yer-lerden e i n Uzerine dk tlerse de, bu hi a re o l m a insanlarr y a m o d u a r halde yere y o r l a r d e btn d e t iy le devam edere k limandaki a y n l a r a kadar y a y l d Anneler a babalar da o u l l a ile beraber , kurta rabildikler i e y a

l r n sahilde y m kendiler i de t a l a zer inde U U ra p e k o r i a r d a k ve r pariayara k y a d n gren Er meni ve Rum h a l k t r a p l n n yegane tesellisi olan bu ikininy o a da meyus bir hale i e r d i

K u m k semtindeki dr t kilise ile b u n l a y d bulunup yerli ve hususiyle a vilayetlerinden e l i ve han ve odala rda ikam et eden tccar ve dUlgerIerin teselli mabedi olan SurpAsdu adzadzin kilisesinin ' y a n m b u n a s a bir ruh a n sebep o l m u t Sonra , ticaretle ri ve s d k a t l a r sayesinde K z a r a s ve Sadrazamla i n peyda e m i bulunan a dindar ermeni ve rum lar , klliselerin p s e e b et tiler . A k l l ve elebi ch ir.o a olan sadrazam, h r i s t i y a n l a r n r a a iyi k a r l e vezirler de r buna r a edildi.

Bir gn, p a d i a h y a n g n yerlerini g e z m e e k t ve refaka ti nde bulunan sadrazam sual lerine cevap ver iyordu. m semli ne geldikleri vak it , p a d i a h , y l m d u a r Uzerinde e yan res imleri grerek ne u l n sorunca , sadrazam: l

n rum ve ermenilerin kiliseler i, yani ibadethan eleridin dedi. Pa-lC'D$in bir d . a olup E t e m y ' y h i m ! y ~ e I ve onun parlak bir renewer olarak)'t'tipnMini ttornin eU1\ti:r. l l i f m i z i n bab&W. da l a r M n tl\utebc:r p a r a l r d a DerMardi,os m t r e n J a A d k i l l c - . 1645, 1718 ve i 26 Knelerinde r n m , ve ton defa 18U 'dc U r i r


5/14

66 H. O. ANDREASYAS ERE.\IYA ELEBI's l s YAl


6/14

68 11 0 . ANDREASYANEREMYA B I I . : YAI'G1NLAR TARIIII 69

bir y a n g n i d d e t l i rzgann tesiri ile dr t tarafa y d e bir kolu , Krk ler'den M a m u d p a a ' y a , d i e bir kol Divanyolu'nutakiben imparator Kir Manuel stununden" K a d r g l i m a n ' n ine-r ek G e d i p a a ' d a n y u k a r y a d o r O a r ' m ucuna , nc bir kolda btUn r a p l a d k t a sonra E s a r a y ' n suruna a y n A t e i n s a r d mahallerdeki hadsiz e p s z e y a d a bir e kur -tarmak mUmkn o l m a d zira btn bina la r a a b d ve y a g rz -g r tesiriyl e sratle y a y l m t . n iki Bedesten, sahadaykselen abideler , ovada veya denizin iinde adalar gib i ortada kal-

l Bu y a n g n d a san'atka r' ve e s n a f da r o l d u z r a r yan-g n l r Ait t d okuyunuz. Bu r a d a , Deli Hseyin P a a ta -r a f n d a n Girid'in z a p t ve orada y a p a y a m a l a r n haberi t n bul'a u l a m t

1653. 1 y pazar s a b a h e i d d a a a O u n k a p s ' n a , Keresteciler 'e ve A y a a m a k a p s y a k n n a kadar ya y l a r bir t e , deniz k y s n d ve sura b t i olup yahudilere ai tiki s r a d a k i ev ve dilkkanlar ve d i e milletlere a it meyve ve i n a ama lzemesiyle dolu d kk nlar ko rkun bir suret te ykse len alevle-r in iind e y a n m a a a d g sur d n d a o l u u n d a n ve gn -d zn zuhur t t i d e z b t a kuvvetl eri , civardaki ev ve dk kan-

a r y k m a k suretiyle a t e i daha ok y a y l m a s n a mani oldular.LAeli e m e s l ' n d e , mt eakiben de r d k l y k n d a k a

a n g n a gndzn ve sAkin bir havada zuhr e t t i i n d e derh altahdid edilip sndr ld.

1654. senesinde, l i a y k n n d a gndzn bir ka evy a n d . Z b t a kuvvetler i derhal y e t i r e a t e sndrd ler ,

1655. 22 a s d u m k a p ' y y a k n bulunan i i l i p a a ' d a gn -dzn k a n bir y a n g n , lodosun tesiriyle e a y y l a r a kKara s t a f p trbesine d a n kuvv etleri , a r yo-lundaki dkkiin ve evlerin s a k l a r m y a a a e dah a ok

a y l m a s n a man! olabiidiler. Y a n g n a h a s n d a bulunup yanand k k i ve evleri n trklere, az bir da ermenilere aitti.

hususuftdaki a l 1 r n a 1 k ballet..me'k ~ 19 Haziraa d Istanbul'a , dm4 ve 27 ~ 16$)" b d r burada kalnu,ur.

12 e r n l K r l i . a

22 r l a r d a k l m y k n n d a bir p a a y a ai t olankonak, k s u a r n d y a n d .

1658. 11 u b a t t a d a l i m n ' n d Peykhane denilen yerdey a n g n

A y n senenin Haziran a y n n 2S'inei gn . sabaha a r Koskaf n n semtinin alt a a f n d byk bi r ev y a m b a l a d . Kurnan-danlar iyle beraber e t i e as kerler, ik i tarafta bulunan evleri y k arak a e g halle s1IndUrebildiler.

A y n y l Temmu z y onbirinci gn, gece saat 2 s l a r da , Sleyman iye cam ii'nin n d bulunan byk konak iki saatiinde kUl oldu . Cam i, kargi r ve metin bi r bina l d u u iin bir za-ra r grmedi ise de , y a g yerine e t i hkmet bykleri, a y mahalde b u l u n a r btUn a a b i r y k t r d l a r fakat konak, i d d t l r z g a r tesiriy le iindeki btn e a ile bera ber k loldu .

Yan an k o n a sahibi, Sultan u r a d ' n ocukluk z a m a n n d adef terd ar bulunan a r u tamaka r ve zorba bi r adam olan zalimMust afa a id i ki askerle r kendisini Hasan Kalfa ile birlikte b o durup A t e y d a n ' n d a ar a c n a s a r Bey u n v a n n ta -

a ve bilah ere p a a r tbesiyle r defte rdar olan o vezir-ler i r v e t r a a ve z o b a l a r n da y r ile mhr Siya-v a a ' d a n l r kend is i sadrazam o l a n a a gayret e t i t i .Onun S i y a v P a a ' n lm iin by m u rivayet edil-di. l y v P a a ' n n lmnden sonra, sadrazam olmak i s t e d i i ,

a a s n d a daha ok azametli ve tamak iir bir adam l u ve sa-da re t mevkiin! ele gei rmek midiyle S i y a v u a n lmne sebep l d p a d i a h a n l t olup , Nisan a y n n o n l n gn,a n mitle huzur a k n c a b o u l u p cesedi a r a t l d

t e bu vak'adan 85 gn son ra k o n a btn a ile bera berkl oldu ve bab a ve o u l d a bir r izi de l

1658. 14 Ekimde, Kpr IU Yanova'dan dndkten ve i a hda Edi rn e'den gele rek D a v u d p d karargah kurulduktan gnsonra, Byk r d a a g k e ufak han ve k a n a r iindeki e y a a beraber y a k t k t a sonra Sultanbayezid'e ve Ka -vaflar'dan ve Y a e a d a a r a k k a p ' kadar y a y l Sadrazam e h r girmeyerek K i t h a n e yol u ile skdar 'a geti.


7/14

70 D. ,,"IDREASYAN EREMYA ELEOI"l'lIN YAl'GIl'LAR R 711660. Ocak y n d a Rum ve Ermenil erin Surp N k o ad ltkili selcrinin" y n Ermenilere ait ev y a n d . S a sadrazamkaymakam Sleyman a adet zre r ica l ile beraber y a n g ma-hal line geldi ve t e i sndrdler . Yanan evlerin sahipler i olan

l Am irhan ve Aved k t l a fak at o l r akra ba ve d o s t l a r ta leb edilen 500 u r kaym akam" verdiler ve bu sure tle a n g n l aberaber a y i n d e k e de ' oldu.

y n y h a a n yedinci gn ( . . ye rde) k a bUykbir y a n g lodosun tesiriyle Gala ta 'da frenkle rin metin i n l R m ve Trklerin h evleri ve frenk Ve Rum kil ise leri vecamileri yer le bir et ti . A t e t e n kurtulup yanmayan binalar ise,San Benediktos kilisesinin ayin e y a l a r ve k t a p l a r da dah il ol-mak zere, apuleula r t a d y a m a edildi. a g ErmeniSurp Lus avori kilisesine" kadar a l d ise de, A l l a h ' inayeti sa-yesinde kiliseye "e Ermeni evler ine bir m

M a y s 27, Cumaertesi gn de, G l a t a ' n n yanan ya-k olup ~ e i s e l e s i denilen yerd e k a n bi r y a g n d a on ka -dar ev n d o kadar da tah rib edildi .

Haz iran a y n n 9'unda, e u a cumaertesine b l a y a n gece,Bursa 'da Yahudi mah allesinin y a n m o l u haberi duyuldu. Cu.ma er tesi gnler i a t e t e s n n z a v a l l yahudil er ma l ve e y a l a r n

d ve byk zayiata r Keza Bursa e r i n iiinde, r a k a n d bir y a n g n d btUn esnafve i k k a r ve hanlar kUl o l m u t r Sahil bi r h olanMudanya 'da dahi y a n g n k ve Trk ve Rum iara al t b a z evlery a n m t r n da , n d Yedikule z b a h a s n d bir

a n k t A y n a y n l l 'inei gn, a k a a v u d p a c amii semtindekan bi r y a n g n d a 20 e" a n d y g s a bulunan 20 ev de

y k t r l d k a ) " I l k n n d a i a d " mc"kiinde bulunan bu kilise y n u sonra. mirtolarak U a l ! . an.J\& s a t n l n a r a kiltie n i d e n , . . ( ' : m da. bil.5.hin. KprolFa .u l Ahmed Pa,. t a n d a Ruml_nn d )"CIli P P l m " ' i l i r i ) ' l beraber ) ' l t h r n u U 14 t ~ b u l (ethindcn evvel, 1391 )11l0da, n a r 1 i r l )'Ipan Kt ttli birErmen I3I:ir " t n d ) ' a p m bu i n Ye 1771 s c o e l n J e oLmak eere iki

dda a n t 1800 s c n e s . i : . . k . h a bil)lc. o!u ak p m o lan kilia.e. soo m n l r d Toph ane-Kar_t)' c a d d c ~ n i n K t ~ r a 1 u ) a;III,1 I Jtbtnda istimla ~ m oldulundan dahaufak \"e 'lark. kiliselerinin ! ! o J i d olarak t i t k ~ a l m u i S c Du ) ' a n n J o ) ' n i l Ye SulUin Mcbmtd F i de (i

Bu d a serasker Scyid Mehmed P a a ve Ali P a a a s n r n d Varad kalesi c v r n d a byk bir kat liam icra e t n i l e r 17 Temmuz cumaer tesi gn ise, saa t 9'dan , s t a n b u l ' d a mislig r e i byk a n g n a " c i t l r z r tesiriyle bir-ok kol iara ayrr larak sratle e h r i n her a r a f n y a l d , Benimg nlerimde vukubulan y a g n l yazan ben. beni e h e iine d - e byk zayiata r a t a n ve o c m d a n da mahrum eden buy a g n n tar ihini mersiye r z n d a ve a l t k s m d a iba re t olaraka y c y a z m m d " Bu y a n g n korkun derecedeki b y k l ve e h ilc a l k n u r a d a e k l t akibetini tafsilatiyle g r e c e n i bu o k m m s r u z , hillasaten n t a bi rinci k s m n d a t e i ne su retle k t ne kadar korkun bir manzaraa r t t ve s rat le y a l ikinei l k n n s a r s ld ve evler i a a a r n e r a d a r ; nc s m d e i r ka-

a a dUiir o l d u k l a r felilket ilc a a n l a r n e r i a n l r b e i n c k m Surp Asduadzadzin kilises i ile Ermeni ve Rumiara ai t di - kiliseterin y a n g n d k t u l d u k l a r a l t n c s m d a ise, y a n g n nereden k ve nerelere y y l d n l t l m t r ,

A e kuzeyde, n a p a n k a s v r n d a n Ayazma k a O d u n k a B l k p a z a r k a p s ve B a h e k a p s ' n d a np i a h s r e r a p s ' n d a y a n d Burada, sara y surununbir burcunun t epesi a e d d y k l a r a k devrildi. i d d e t l ibi r y l m a s n a devam eden a t e tarafta , s a r a y n r

a e A t n e y d a n aer inden, i f i r denilen mahallin civa -r n d a a t a d k a p ' y a gney t a r a f d ise, t i a d k a p d sahilboyunea K u m k a p istikiimetini takibenSarnatya v d Etyemez denilen yere: b t da ,Etyemez tekkesinden y r y a o r u D a v u d camii, Has ekicamii, Yenier i o d a l a r n b u l u n d u E y a n ora dan y k a r y ad o r Su ltan Mehmed (Fatih) de Karaman denilen semtine, ora -dan da Zeyrek cam ii o k d a n a a y a d o r U n k a p a n ' n Ayazma p c v r n a kada r l d b n . a d Keza. ..: t . I a ('aminin hadcme!crin


8/14

72 H.D. A.xOREASYA." EREMYA ElEDI':


9/14

74 11 . Il, \ ~ R E \ Y N EREMY,\ ELESI':


10/14

76 LI. D. At'OREAS)"AN EREMYA E lEOI ':- dedim. Abro : . Nicc hiikmet ti.., peygamber misir, 8C .. ' , dedi ,ben de : . Bir ka defa tee rbe olundu , , W l i ; dlcm vaki 'hdldir. de-yince g l m a l a Filvaki, o n e gn sonra, kaymakam a u k kgeld i ve btn memleket te donanma a l

1677. O d u n k a p s ' n d a a kadar olan saha, ge 'eeley in . poyraz e s i i s a d a a g n l y a n d Yanan binala-r i inde iki f r n ve birok Trk evleri a r

Is tanbu l'da bulunan Sultan Mehmed I e n z u y u m m olup ,alevleri uzak tan grnce, i i y kadar a g g r m e m i o u n dan ata binerek a s n g i t m i ve y n g n sey retm ek iin yUksek bir kUrsUde t u r m u y y e r alevleri n u r c a s n saaktansaai:a f a d n ve evlerin birb iri k a s n d a u t u t u n grenp a d i h t r a f n ayakta duran ve a t e i sndrmek arelerin i ko-

a olan vezir lere hi taben : . Ev ve dkkan s a a l r n n ve uzun y a p l m a m a s mm kn e i midir? d m i ve k k a n a n


11/14

78 H. D. A.....DREASYA."l ERE. IYA ELEBI'NIN Y N L A TARIHI 79t stunlar zerinde bina edilmesine, s a a l da ta hta yerine

u a d a r k irpi y p l a n da ir a k a r m t 1679. 24 A r l t Rumlar Noe l yortusu iin evleri nde ve kiliselerinde byk a r l k yapmaktayken , gecenin ikinci saatinde

Fener k a d n d a sahilde k a ve Pet ro p s kadar y a y l a nbir y a n g n aniden k a i d e t l i bir p o y r a z tes iriyle Pet ro p s n surunu a a r a iki k a n r a s n d a k sahada bulunan Rum evler ine sirayet etti . e e r iki kat surunu da a a r a T rksemtleri olan tepeler i ve gecenin ikinci saatinde b a l a olan y a n g n ertes i gnn b a h n a kadar devam etti.a g n n en i d d e t bir a d hayret edilecek bir e d e t l esen poyraz an i olara k lodosa evird i ve bundan o a y a t e tepelere k r by k cam i'in iinde bulunan Sultan Selimtrbesinin a durdu. g n tahrib t sahala r , I) sah il boyunca r l k l ev ve dkkanlar ; 2) Fener ve Pe tro k a p l a r n r a s n d a k binalar ; 3) u r Trk sernti olup Yeni

p bakan e p e l e r r Sul tanselim'e kadar olan yerlerdir.P t Balat tepesinden b a a t h O e y d a n

a a ve Eyubsu ltan 'a kadar olan g e i bir s y kaplayanbu a n n t a v s i l 1660 senesindeki byk a g n d a y a gib i n t m a a hevesli o m a y p , grenlerden d bu a n n sebep felak eti, k a e ve bilhassa sahilde o t u r a r kaab ilmek iin abal amalnrr, bir k a 15 k u r uiine t m n m c grp ah vah ett iklerini, l a d birisini faka t e r r a k m olan r n l figa n ve f r y d i-sokaklardakilerin de k t ek k yolun izdihamla a n m n birbiri Uzerine y l l n hikay e etmekten s f n a z e d c e i n Rum h a e r i fethinden bu ya na byle bir felaket r m m i t i . Yenierilcri n k r t a r e ev ve d k n a r y k a r s a l Byky a n g n a ai t y a z d aynen grillebilir. Sul ta n Mehmed camii'ne kada r ola n ye rlerdeki halk , y a n g n korkusu iinde k y r Balat' tan n k a p a n ' kadar olan yer lerd ekiler ise, gecenin s o u unun a l n d a titreyerek inleyip a l y o r l a r d

Bu y a n g d a onda biris i Yahudilere, RumIa ra , l t s da Metnin a s . D d a bir i4hi1'e ew'ktir

- iki cam i ve mektepler dahll- Trklere ai t olma k zere 1500 evy m Sultanselim camii'nin a r s bulunan : l i n e c c i m bn evi ve yenier iler evi b o a i t t k l a r s r Mnecc i m b a a m ile durup bakarken yenierflerden bi ri :cEfendi, sana m m dahi srer mi bu a e diye sorunca,gzleri yere duran : l e cevap e r m i r Rum p t r i i , kiliseyi evre leyen d a r u t u a n saaklar dan y y k l m a t o l u u n u grnce, b a ve g i y i n m e m i o l d u halde r l a r icAI ile beraber g mah alline gel m ve s a a k l r y r l m a s n emretmekte olan s a a ay ak.lan na a r a k 4000 l vaad e t i kilisenin e a d k binalany k a yenileri lere de hediyeler e s l e i Kilisenin da

n d a yukan aske rle rin y l a a t n d a l m tekkiremi t l a t bundan b a ertes i gn Noel yortusu ayinler i iin a z r n kilisey e gi renler de kandil, g m e y a , ikonve ellcr ine geen d a ufa k e y l e r i t r i Bykbir para ile tedari k edil en eski ki remitle kilisen in m geceleyinr t m

1680. (? l 12'sinde, Harnparsum yor tusu gn , Tahtelka le'de k a ve n k a p n kadar uzanan bir y a n g kutuc u vebakkal k a a a k k t a sonra , u n a r ' n n a n kadar

y l d A y n r d da b a dkkan la r y n Pazarer tesiyi l gece, a v u d p ' k bira n g n d a sah ildeki ker esteci ve a a n k f n r y d

m gecesi de Kara gmrUk't e n t Bugnlerdebirok bacalan n t grilld ise de vaktinde t i sndr r i a r d 1681. Yenier i a n olan a p y a n d Horhor deni len sem tte, S < f u h a n y a k n d birkaev a Gala ta a p n geceleyin k a a g n d Gmrilkile su r boyunca sa h ildeki btn d kkanlar y a g A z a p p

n y n n a kadar y a y l ve z v a l l a d r c l a ile Rum terzileri veTrk bakkal ve b a l a r n k a e y a l a r ile beraber kil! ett i.Neme e Be (Viyana )e k a r (harb etmekt e olan) sadra-zamla beraber bulunan defterdar Hasan Efendi'nin evi a n Alma k hususunda ok gayretli fak at vermekte h i istekli olmayan bu


12/14

so D. ANDRFASYAI' ERL\\YA ELEBI'NI:" YAI'G IS I.AR TARIHI 81d a m n bUyk iti na ile y a p t evinden dUlger ler e sene

m a Onun gerek harem ve gerek s l a m l dai releri rengarenkve a l t n a a r l a s n evi, kat a y s mahzenleri ve saf safbah eleriy!e bir a o n d a geri l y o r d u . Hi bir Trk,masum i n s a n l a r n kan ve teri ile evini bu kadar servet ve bollukla

o d r m t y e n Navluneu Hasan ve b e t a c b a yan-g mahalline gelerek eve girdilerse de hibi r e u r t a r l m a d Esa-sen ask erl er de evi e y a m e l r i Bylece, d a bi-

t r servet o l a r n da nasip Bu esnada , kaymakamKara a n l yanan evin r n d a a k bir halde d u r m u k e birisi g zengisini kesip Ev in kargir mahzenindel bulunan servet deft ere geiril erek d gnderi ldi. Def-

t r a r n s l servetinin daha ok o c z n n e d i d i i iin eviny a s ile erke k ve a d n a l a r ha psedilip hayli n c y e

r a l d l a Bilahire, yan an evin a r a s mir i olarak s d y n a n g n d a , a n c p t epesinde, yanan k o etra fm -daki Trk evle ri de lodOSUD t esiriyle t u y a n d l r RUzgar okad ar kuvvet le esiyord u ki havaya uan g bir ivi Sultanbaye-zid camii'nin minaresinin tepesine isabet etti ve minare k i l l i h r agibi n d

1682. Uzun a r n n o r t a s n d a b a l a bir a g Tah telkale' ye kadar y Edirne'den dnen ve atalca'ya v a s l olan i r iin sad razamla devlet r icali oraya i t m i e a y n gece, Eylib veDef terdar iskelesi a a s n d a k a n bir y a g n d d a b b a a e veev ve dilkkanlar y n d . A)'Il1 semt te n i m i y kadar hi u m t 1683. K r u n l mahzen a n d ve RumIara , dah a ok de Frenk-tero ait 400 kese r i d mal telef oldu" .

a "e O d u n k a s ' n n i ve d k s a ani ola rak bir y n d

:!) f.lemya c1cb i"nin yazma halindt kalma, nemli eserterden biri oLur metni v eee-dik. Mikh.itarist Ah nu un'nda sskh oLn T,kA"fUttlr)4 'o'cya Bt" ha,!>1 n ~ ) ' a t l uribC"K'rinde KU1Utllu a ! : i r yanJlN "C bundan o : Vencdikli!erlc k a n m n a z u n ns . l ) ' l . s . bir ola)' mnr oldutw u dair $U il;in m o . m . a t r

Daha sonra , Tahtelkale'nin y k r t n k bir a n g n daha evvel y a sahaya kada r a y d 1684. Horhor n k a bir y a g n d f n n dkknlarve a z evlerle bera ber e r n e y kadar olan saha a d e m e n i n

r s d bulunan r P a a ' n n birka t l n da selam-l ve haremlik dai releri yle beraber t m u t Konaktan hibir

e r a a a a n m ise car iyelerle beraber a r r l a y a a a y m a d geen b i a Giri d'in a t r a s n d kaymakam ola n o gadda r Arnavut tu r kiBudin b e y l e l sUresince k t l a a yrek.lerin i ok a k m Manav r i f u n l Kara Musta fa a Be'ten t vakit bu b a n kellesini kpek gib i kestir-m i kend i kellesi de Belgra t 'ta e s i l t i r .

1685. ~ y n Emiadzin'e gitt ik. Donav is (Tuna )nehr i k y a r n d a . harp e y d a n a e t i i l e zere cephaneve zahirenin n m s iin ezilen halk, gi t gide daha da d t nen k l ve bilh assa Tatar as kerlerinin adetleri vechile yer yery a p t l r a k n ve r yzUnden z t a iinde k o r du" ,

K t l 1686 senesi k n d r i i z daha ok b U y m U t uAnado lu'y a gelince, k bir cserimde r c a t r f l olarak anlat-m o l u gibi, iftlik ve ky a l k a r c a denil en ask erler in

- l l i t RodCK adi15Jnda bulunan demiri I " n b u l ' Eelirerek b u fOlu ilc orduya(harp u ! ' > n ) a(5ndcrmek isti)'ordu, O s d J KU )ounlu Mahn n'in nnde, v enedik'e, ; i m e k zere Frenktere ait ma.llarla )itkUl di5rt c OUmrOkU. sem ilul b o a ! :

r syledi tal al onlar k d d i l Bunun zerine. e m i : . c r zorla b o } r o adaMna ~ v l : c d d i : kala de k y k l m , m l l a r n hamallar a s s ) 'msluun lR iine doldurdular Gemilrr adadan cMndaklcn scnra, i m a l l a r n Yklct.mC'k i . c Oilmrilk-O onlardan lekrar m r resmi taleb eni, Freekler, resmi C'u,iCnycrmi, o l d u k t a n n K l y Gmrk ilc a k q : C'dcrlerkcn Mahren lutU-$lu ve a c lerin m a n o:duju . ibi y a n d b C ' kur,un tavarn hnA)'a utu ve l n z drt d u a r k l Tacirk r sadruam p s n . i d C ' l c k u m i n . ta!ep etti!enc de tahkire u p ) , ko'uld 1 : On.l..r p a d i . h da anuh &! "erdlcr takat _Vezirim b a c v a a l d a ve s l v c r ider. O:an bittnden habcrdU olu Vcntdik ridli.. b . l ) ' o s . r n Galata'dan ~ r verdil:r, O da t e t d 1 m a n n l n u y l l a y Pr1n(ipr'W!dcn Vcncdik.c d6nmck emri a d bildirdi '"C memurl_n ilc beraber cini- CL t ..).

24 t i bir seee srrDj ol.n b Kyahalindc, [ m i a d i d e ' , o n n a r t , ) ' c 1 ! : r i o d e dolasml1 ve - Trabzon ~ ilc hunbul'a n m ~ t

T u lh Der lb l - T. ,.


13/14

82 H. D. ANDREASYA."' EREMYA ELEBI'NIN YA . , " , O N L A R T A R H 83ve dins iz a l r nnden t iin ekin p a olupyiyecek l m r u Keza, Araplardan merhametsiz k l e olan krtler ve trkmenler , r a s t l a d k a yerle rde he r e tahrib ve y a m e d i y o r r d , D ta raft an, t a m a k l l r l l n doym aya n Beylerbeyiler ve p a a l a r da h a l k soymaktan ger i l y l nk a ve devlet r ic1lli d ve r a r s z l iindes a a n y l r d All aha k r , a l ve herhan gi bir tecavzden masun k a l d ve ekim a r t a s n d a Emiadzin'den sa limen dndk. Buraya gel

i Budin' in Almanlar t n d a n a l n m o l u u n duyduk.1686. Y l c m u biti r ip ancak eve g e l m i ve o r g u u muzu gidermekte iken, yi rm i gn gemeden, geceleyin bird enbi re

k bir a g mahallemizi gndz gibi a n l a t t Korkudan ves o u k t ti tr eyerek s k a a Ev y i a nesini a l nesini b a k l diye a bir hale Konu a r kimse y r d m a gelemiyordu, nk herk es y a n g n n t u t a c a ist ikametini yokluyor ve kend i a res ine bakarak a y r

y a m a hi u gayret ettikse de, sokak ta ki izdiham ve k l iinde e l e r i m i z i kaybettik. 'I'an

r a a a t e , ya na n evi o kadar sratle s a r m ki iinde bulunan onbir d a r k a n a d "e hepsi de dir i diri y n l Ya nan evin ik i y a n d k evler de p o y r a z n t esiriyle t u y n Yreklerine korku g i r m i olan a y semtteki birok ail eler evleri ni

a k c r l a r d ben ise , a levlerin a d d r m u a yor, A l a merhametini n iyaz ediyor ve a y n zamanda, r z g r a levler i cenuba d o r u e e i dai r d i r mid veri yordum. Hakikat en de, rzgar , a e Langa b o s t a n ' zerine s-rkledi ve a byk surun nnde durdu.

n r m e e gelen zaptiyeler , iki ta raftaki evle ri y k rak a t e nn kesti ter . toprakla r t l m ve kmr haline gelm i olan 12 cesedi i i e ve er by k taburlara koydular vemeyyit n a m a z n l d k t sonra gmdler.1688. k l l ve okuyan bir adam olup, gya memlekete ka-demli, u u r l ve kutl u bir p a d i a h olacak diye Sultan Sleyman1687'de tahta k r l d k t s n az sonra , l Ilk gn lerinde Uzun ar

' n n iinde bulunan Suluhan y a n d r n iki y n n d a k i dkkan-lar da a y a r d s t l a ma ltarla dolu olduklan ha lde hepsi dey n d

ok gemeden, S leymaniye'nin alt t r a f n d bulunan bykkonak y a n d . K o n a nndeki med res e ve a k a s n d a binala rka rgir l u u n d a t e e d a y a n l fakat d o u ta raftak i Trk evleri kl oldu.Mar t a y iinde, l p a k a ' n d a Yahudilere ai t odalarile iki ta raf ta bulunan Enn enilere a it papuu, l ve Rum bak kallara ait 100 dkkan y a n d . Deniz y s n d a gittike daha okk g t e iinde muazzam bir odun y n bulunan r kadar y a l d . Sur p ve kulluk y a n d k t a n sonra e h i iinedalan y n g n Validecami' i ve yan ta raft aki a r y a t y p s a a

r v orada ki ekmek f n n y k t Suru a ve baha-ratla dolu M r zerine ve Balkapan'a kadar olan saha-ya v l c m l y a a r a t e gneye r e m de geerek Valideh n d u v a d a y a n ve orada sndrld .

27 mart gn , bizim sem tim ize y a denilenyerde Telhisci den ilen bir a n evi y a n d Byk bir kork u iineE rmen iler e a a r u r t a n n ve n b a l a d l a r sda, rzgar e m e i iin, e t e kuvveti y a n g n n nn keseb ildi. a n g n s n d r e gayret eden 40 T rk , y l a bir duvan n t d d a ve iler inden bir ld, gerisi de sakat

a l d o a y iinde, n k a p a n ile Zeyrek r a d k Trk semt l, Kkpaza r 'a kadar , cam i ve hamamlarla beraber y a n d . Bu

y a n g n y k r d bah sedilen) r n n e daha bUykolup r n Trk h a d a b sefalet iine t i alevleriniinde kalan ve a ocu klar da diri diri y a l s .

20 eyll gn, C l f d e m e ' n i n a r s bir ok ev y n a e a s n d esasen d t l bir y a z n sayesinde a t e L a r g

b o s t a n d durdu.13 a r l gn, Uskdar 'da a n t . . , .Z a n p d a o r v a c a r d Ahi elebi cami ve mahkemesi ile b a mumc u, y e i ve tuz, s a s a r m s a arpa ,

y a ve bal satan bir ok e s n a f k a a y a n d 1689. 31 ocakta, L l r e bir a a n n o a n

Lodos e t i i in alevler etrafa y a l y o r s a da o taraf bahe oldu- Metnin b r u n d bir sahile ekslktlr.


14/14

84 LLD . A."DREASYAN n a t e a binalara i r i e edemedi. Bunda n a damlara e z g n tahta paralan birka gnden ber i y n a iine s l n snyordu. Yenieriler, y g e n a s n adetlerivehile, a n semtteki k p l dkkan ve evleri aa rak y dal d a r

a v d a y n n d a , Avred a z r 'ndaki abideye i k , . .y a n d

a Anadolu y s n Arnavutky'n a r engelky'de a g oldu.ve a r a s n d bulunan Aya Konstan tin Rumkil isesi kendi kend ine t u a n d RumIar, k ilisey! tamir edebilinceye kadar paraca ok t ektiler .Sul tan Mebmed'in va lidesi a r a f n a Validecamii'nin avlusuna i t olup kamilen kiirgir ve demir a l olarak a p l ~ l

r d a n g t a kemerlerin iinde a p a h adkkanla r iindek i m s ve frenk b a r ve aletler iyleOysa bu r bedestenlerden dah a mhkem i i iin pek okadam nak it a s n oraya emanet ed iyord u. mahv olan mala r n y t 10 s r haznesi kada r tahmin ediliyordu,

g n haber l olan yirmi y a n d a k z m S o e has-ta a t n d a bana hitaben: l r n a e i n d duydum , benim a e i de ne zaman snecektlr ded i. gn sonra, 27 a r l k t ld. Allah rahmet eylesin".

1691. 5 temmuz r m gn, saat 7'de r h a r n a m d kan bir y g n d 10 ev ve 30 dkk iln y a n d g n nlemek iinct raftak i ev ve dkk an la r , a b a i n da dah il olmak zere t r l ve esasen r zgar da c e d i i iin t e sabaha k a r snd.

g e a d a a c a r U z u n ' n n j z n d kuzeyeru Kilithan'a , d a l i d e a n p a t d i a a gneyde de b c a ' a k n l a n kad ar bUyk bir sahada ma llarla dolu k n talan ettiler. r sahi pleri vebun lardan husus iyle c a y e t i e m a l l a r korudularsada , bir k E rmeni ipekiler k m Trk rciller ise byilk zarara r a r 2$ l l f i m i Entll)a ~ I ( ' b n . i n birok ~ r l ( ' r i iin&. bu lcQ z iin yunu s

oldulu rilrk, c bit mrBi)'c n r d r (RQ:n4nu, s. 632).

Documents

Eremya Çelebi'nin Yangınlar Tarihi