GAP Ligj i Punes

8/10/2019 GAP Ligj i Punes

1/26

Qershor 2011

Ligji i Puns:gjasht muajpas hyrjes n fuqiNenet problematike t Ligjit t puns, kapacitetet e mekanizmavembikqyrs dhe roli i gjykatave n zgjidhjen e kontesteve t puns

I.

PRMBLEDHJEEKZEKUTIVE

N qershor 2011 bhen gjasht muaj q nga hyrja n fuqi e Ligjit t Puns.Ky ligj rregullon marrdhnien e puns n sektorin publik edhe n atprivat. Me gjith efektet e para pozitive, disa nene t ktij ligji, sikurse ai ipushimit t lehonis kan sjell problemet e para sa i prket zbatimit tligjit. Deri n muajin qershor, pushimi i lehonis pr kategorin eshrbyesve civil nuk sht dhn sipas ligjit t puns, por sipas sistemit tvjetr. Pastaj, fondi i ndar nga Qeveria pr pushimin e lehonis nuk shtaspak i mjaftueshm. N ann tjetr inspektorati i puns si organ

mbikqyrs i ligjit t puns ka nj numr t pa mjaftueshm t inspektorvedhe nj mori problemesh q vijn si rezultat i buxhetit t vogl q disponon.Gjykatat komunale vazhdojn t jen t strngarkuara me lnd dukedekurajuar kshtu palt nga prishja e marrdhnies s puns q tudrejtohen atyre. Ligji i puns shihet edhe si mekanizm ndaj luftimit tekonomis jo formale. Por, nj ligj kaq i rndsishm do t kishte efektvetm ather kur t zbatohej plotsisht. Prmes ksaj analize Instituti GAPjep nj pasqyr t nivelit t zbatimit t ligjit nga ana e pundhnsve nKosov, rekomandon ngritjen e kapaciteteve t mekanizmave mbikqyrsdhe ofron t dhna mbi numrin e bizneseve dhe puntorve, statusin e tcilve e rregullon ky ligj.

II.HYRJE

Ligji i Puns, i miratuar m 2 nntor 2010 1

1Ligji i Puns sht miratuar n seancn e mbajtur m 2 nntor 2010, edhe pse n

fund t dokumentit t Ligjit figuron data 1 nntor 2010. Ligji sht botuar nGazetn Zyrtare m 1 dhjetor. Si ceket edhe n nenin 100 t tij, ky ligj hyn n fuqi15 dit pas publikimit n gazetn zyrtare, q do t thot se si baz pr hyrjen e tij nfuqi duhet t merret data 16 dhjetor 2010, e jo 1 janari 2011 si interpretohet nopinionin kosovar.

, dhe i hyr n fuqi m 16 dhjetor2011, sht ndr ligjet shum t pritura nga qytetart e Kosovs. Ky ligj umiratua mu n seancn e fundit t Legjislaturs s tret, n ditn eshprndarjes s Parlamentit, dhe sht nj ndr ligjet m t votuar, me 101


2/26

2

vota pro dhe asnj kundr apo abstenim. Kt ligj, ndonse n versione dheprmbajtje t ndryshme, dy her m par Qeveria e Kosovs e kishte

trhequr nga Kuvendi me arsyetim se bart nj kosto t lart buxhetore.Hern e tret Qeveria ishte e vendosur ta kaloj at n Kuvendi, kjo fal edhepresionit t sindikalistve t cilt krcnuan me mos pjesmarrje n zgjedhjepo qe se nuk miratohet ky ligj. Draft i ktij ligji ka qen tem e shumdiskutimeve dhe negociatave, kryesisht n mes t asociacioneve tpundhnsve dhe sindikatave t puntorve, t organizuara ngaKomisioni prkats Parlamentar dhe organizata t shumta t shoqriscivile. Instituti GAP madje kishte br edhe nj analiz t hollsishme rrethprmbajtjes s draft ligjit, duke ofruar sugjerime dhe rekomandime se si doduhej t dukeshin disa nga nenet m t ndjeshme t Ligjit, sikurse pushimi ilehonis, orari i puns, puna provuese, etj, duke marr parasysh edhe

prvojn e shteteve t rajonit.

Ligji i Puns ka pr qllim t rregulloj t drejtat dhe detyrimet n mes tpundhnsit dhe punmarrsit, si n sektorin privat ashtu edhe n atpublik n Republikn e Kosovs. N Kosov rregullimi i marrdhnies spuns nuk nis me Ligjin e Puns. N vitin 2001, UNMIK-u kishte nxjerrRregulloren 2001/27 pr Ligjin Themelor t Puns, i cili n mas t madheprfshinte shumicn e neneve q prmban sot Ligji i Puns. Megjithat,rndsia e Ligjit t Puns nuk qndron vetm n faktin se sht i nxjerr ngaKuvendi i Kosovs, por m shum n rregullimin e disa t drejtave tpuntorve (sidomos atyre n sektorin privat) q jan shkelur n mas t

madhe n Kosov q nga paslufta, sikurse pushimi i lehonis, pushimimjeksor, orari i puns etj. Ligj, i cili ka gjithsej 100 nene, ka marr parasyshnj varg krkesash t sindikalistve duke br q: kontrata e puns t jetvetm n form t shkruar, puna provuese t zgjat m s shumti 6 muaj,orari i puns t jet 40 or n jav, puntori t ket t drejtn pr pauz prej30 minutash, t ket pushim vjetor prej 4 javsh, kurse femrave iugarantohet pushim i lehonis prej 12 muajsh, 9 nga t cilt me pages.

Nj ligj kaq i pritshm nga ana e puntorve, q ngrthen n vete nj varg tkrkesave t sindikalistve, nuk do t kishte vler sikur t mos zbatohej npraktik. Kur dihet se asociacionet e bizneseve kishin qen t zshme me

krkesat e tyre sidomos sa i prket nenit q rregullon pushimin e lehonisdhe orarin e puns, menjher krijohet prshtypja se zbatimi i Ligji i Punsn praktik nuk do t jet edhe aq i leht, apo mund t ket edhe efektenegative n shoqri. Ktu vjen n shprehje fuqia e mekanizmavembikqyrs q sigurojn zbatimin e plot t ktij Ligji. Me an t ksajanalize, Instituti GAP synon t analizoj mes tjerash rolin, rndsin dhekapacitetet e Inspektoratit t puns; t vlersoj angazhimin e bizneseve prt zbatuar Ligjin e Puns; dhe t analizoj rolin e gjykatave pr zgjidhjen ekontesteve t marrdhnies s puns. N fund, Instituti GAP ofronrekomandon pr fuqizimin e mekanizmave mbikqyrs t ligjit t puns.


3/26

3

III. ZBATIMI I LIGJ IT TPUNS

Edhe pse ka pasur prpjekje edhe m hert nga Qeveria e Kosovs q tnxjerr Ligjin e Puns, kjo nuk do t thot se n Kosov ka pasur njvakuum ligjor pr rregullimin e marrdhnies s puns. N fakt, dhjet vitem par UNMIK-u kishte nxjerr Rregulloren 2001/27 t emruar LigjiThemelor i Puns. Edhe pse Ligji i Puns ka shum nene pothuajse tngjashme me Rregulloren e UNMIK-ut, megjithat, Ligji i ri prmban edhedisa dallime rrnjsore. N vazhdim do t analizojm disa nga nenet mspecifike t ktij ligji t cilat kan qen objekt i shum diskutimeve, e t cilatn mas t madhe pritet t rregullojn statusin e puntorit, dhe n t njjtn

koh jan akte ligjore t cilat ka shenja se do t jen nj sfid e madhe pr tuzbatuar nga ana e pundhnsve. Tabela q gjendet n apendiks tregonndryshimet q kan psuar disa nga nenet m kryesore sipas rregullores sUNMIK-ut, projektligjit t puns dhe n fund Ligjit t Puns.

III.A.PUSHIMI ILEHONIS

Neni 49 i Ligjit t Puns rregullon shtjen e pushimit t lehonis ku thot:Femra e punsuar gzon t drejtn prej 12 muajve, t pushimit t lehonis.Pr 6 muajt e par t pushimit t lehonis pagesa bhet nga pundhnsime kompensim 70% t pags baz, kurse pr 3 muajt n vijim, pushimi ilehonis paguhet nga Qeveria e Kosovs me kompensim 50% t pagsmesatare n Kosov. Femra e punsuar ka t drejt me kt ligj q ta zgjaspushimin e saj t lehonis edhe pr 3 muaj t tjera pa pages. Deri parahyrjes n fuqi t ktij ligji, pra sipas Rregullores s UNMIK-ut, femrs spunsuar i takonin t paktn 12 javpushim lehonie me pages pas lindjess fmijs. Ky pushim njihet si periudh kohore pune dhe paguhet ngapundhnsi me nj shkall prej jo m pak se 2/3e t ardhurave t femrspunonjse.2

Me Ligjin e ri t puns femrat e punsuara kan prfituar edhe n koh poredhe n kompensim, pra nga 12 jav pushim me pages n 9 muaj pushimme pages. Formula aktuale e pushimit 6+3+3 gjithsesi se sht inkurajuesepr femrat e punsuara. Por, pagesa nga pundhnsi pr 6 muaj, pritet thas n probleme pr tu zbatuar dhe at pr dy arsye: e para, pr bizneset evogla kompensimi i pags s puntores pr gjasht muaj has n vshtirsifinanciare, sidomos n rastet kur gjat asaj periudhe puntorja duhet tzvendsohet me staf t ri, dhe e dyta, disa biznese mendojn se sht e padrejt q ata t paguajn 70% t pags kurse Qeveria vetm 50% t pagsmesatare. Aktualisht paga mesatare n Kosov sht 345 euro

3

2Neni 48, Ligji Themelor i Puns

3Buletini Tremujor, prill 2011, Enti i Statistikave t Kosovs

, q do tthot se pr tre muaj nj lehone do t duhej ti paguheshin n total 517.5euro. Ndrkaq tre muajt e fundit t pushimit nj vjear lehona mund ti


4/26

4

shfrytzoj pa pages. Pr bizneset e mdha private, pushimi me pagesthuhet se nuk paraqet ndonj vshtirsi financiare dhe se pa problem do ta

zbatojn ligjin kur t paraqitet nevoja. Megjithat, pas takimeve me bizneset ndryshme gjat hulumtimit ton, mund t prfundojm se nuk ka njdisponim edhe aq t mir nga disa biznese private pr zbatimin e ktij nenidhe se disa ve kan filluar t mendojn se si mund ti shmangen ktijobligimi. Bizneset kan filluar t rishqyrtojn pozitat e femrave dhepolitikat pr punsim, duke qen m selektiv gjat procesit t angazhimit tstafit t ri, kurse ka nga ato kompani q kan filluar t aplikoj kontrata njmujore pr puntoret e tyre 4

Por sa sht numri i femrave t punsuara n sektorin privat? Pr shkak sebizneset private n Kosov nuk deklarojn saktsisht numrin e puntorve,

, edhe pse Ligji i Puns nuk sht i qart nselejohet t ket kontrata nj mujore, por megjithat thot se kontrata pr njdetyr specifike nuk mund t jet m e gjat se 120 dit brenda nj viti.

5dhe pr shkak t nivelit t lart t informalitetit n Kosov, sht e pamundur t dihet saktsisht numri i puntorve n sektorin privat.Megjithat, t dhnat nga Trusti mund t ndihmojn n kt drejtim. Numrii kontribut paguesve n Trustin e Kursimeve Pensionale sht 234,729pagues.6 Nse t gjith t punsuarit n sektorin publik (gjithsej 70.367 7)jan njherit edhe kontribut pagues n Trust, ather pjesa e mbetur ekontribut paguesve prej 164,362 jan t punsuar n sektorin privat. SipasTrustit, rreth 27% e kontribuuesve jan femra8

Nj sfid t madhe pr zbatimin e nenit q rregullon pushim e lehonisparaqet fondi jo i mjaftueshm q ka ndar Qeveria pr pushimin elehonis. Sipas deklarats financiare t Projektligjit t Puns, prllogaritej sehyrja n fuqi e ktij ligji do ta rndoj buxhetin e Kosovs me 1.8 milion

euro shtes n vit, prderisa kostoja totale e ligjit t puns llogaritet t jetafr 5 milion euro n vit. Nga to, pr pushim t lehonis jan ndar vetm300.000 euro. Kjo shum sht tepr e vogl. Prderisa projektligji i puns

. Nse hiqet numri prej 26.771i femrave q punojn n sektorin publik, ather mund t prllogarisim se

n sektorin privat punojn mbi 33.000 femra. Nga numri total i femravekontribut pagues n Trust, rreth 30% e tyre jan nn moshn 30 vjeare,femra q potencialisht mund t krkojn pushimin e lehonis gjat nj viti.Fakti se n sektorin privat ka m shum femra t punsuara se n at publikdo t thot se sektorit privat do ti kushtoj m shum pushimi i lehonis sesa atij publik.

4Intervist me Arian Zeka, Oda Ekonomike Amerikane (11.05.2011) dhe me BeratRukiqi, Oda Ekonomike e Kosovs (17.05.2011).5Supozohet se bankat s bashku punsojn 3796 punonjs, kurse 70 biznese antaret Ods Ekonomike Amerikane punsojn rreth 10.000 puntor. Megjithat, nhulumtimin e GAP-it gjat vitit t kaluar asnj nga asociacionet e pundhnsve siOda Ekonomike e Kosovs, Oda Ekonomike Amerikane dhe Aleanca Kosovare eBizneseve, nuk kan pranuar t bjn publike numrin e puntorve pr secilinantar t tyre.6Trusti i Kursimeve Pensionale, Raporti vjetor 20107Pasqyra tabelare me t dhnat e t punsuarve n SHCK, MAP, mars 20108Trusti i Kursimeve Pensionale, Raporti vjetor 2009


5/26

5

sht avancuar, ku nga 12 jav pushim me pages sht rritur n 9 muaj,kostoja e ligjit ka mbetur e njjt, pra nuk sht rritur bashk me

ndryshimet e bra n projektligj.

Sipas Entit t Statistikave t Kosovs gjat vitit 2010 kan lindur 27.353fmij. Sikur vetm 5 % e ktyre lehonave t punonin n sektorin privat, prt marr pagn nga Qeveria prej 50% t rrogs mesatare n Kosov, q i biet jet 517.5 euro n total pr nj lehon, ather Qeveris do ti kushtontegjithsej 707,759 euro vetm pr pagesn e pushimit tre mujor pr lehonat nsektorin privat, pa llogaritur pushimin e lehonave n sektorin publik.

III.B.PUSHIMI ILEHONIS NSHRBIMINCIVIL

Ligji pr Shrbimin Civil t Kosovs u miratua nga Kuvendi i Kosovs nmaj t vitit 2010, dhe ka pr qllim rregullimin e statusit t shrbyesvecivil. Kshilli i Pavarur Mbikqyrs (KPM) pr Shrbimin Civil t Kosovssht organ i pavarur q i raporton Kuvendit t Kosovs dhe q ka prqllim shqyrtimin dhe marrjen e vendimeve pr ankesat q vijn ngashrbyesit civil n lidhje me marrdhnien e puns, mbikqyrjen eemrimeve t npunsve civil dhe mbikqyrjen e zbatimit t rregullavedhe dispozitave n Ligjin pr Shrbimin Civil. N raportin vjetor t KPM-spr 2010, shohim se Kshilli ka pranuar gjithsej 290 ankesa9

Sa i prket pushimit t lehonis, ka nj paqartsi ligjore ku pr femrat epunsuara n shrbimin civil, n FSK dhe n Policin e Kosovs janprdorur standarde t dyfishta, t paktn deri n kohn kur sht br kyhulumtim. Ligji i Puns dhe Ligji pr Shrbimin Civil t Kosovs nuk jan tharmonizuar si duhet edhe pse n Ligjin e Puns, Neni 2, thot sedispozitat e ligjit t puns zbatohen pr t gjith t punsuarit dhe

pundhnsit, punsimi i t cilve rregullohet me ligj t veant, nse ligji i

nga npunsit

civil dhe t interesuarit pr punsim n Shrbimin Civil t Kosovs.Ankesat jan t klasifikuara sipas objektit t ankesave, strukturs gjinoredhe strukturs nacionale ku numri m i madh i ankesave ka t bj mendrprerje t kontrat s puns (30%), kontestim konkursi (28%),kompensim material (15%), mosvazhdim t kontrats s puns (9%), ulje tpozits (8%), ndrrim pozite (1.8%), dhe masa tjera disiplinore (8%). Sa iprket strukturs gjinore, numri m i madh i ankuesve jan meshkuj merreth 78% dhe femra 22%.

Agjencia pr Barazi Gjinore (ABGJ) q funksionon n kuadr t Zyrs sKryeministrit deklaron se numri i shrbyesve civil, duke prfshir t

punsuarit n arsim, shndetsi dhe administrat, sht 70,326 persona.Nga kjo shifr, afrsisht 60% jan meshkuj dhe 40% femra, apo msaktsisht jan t punsuara 26.771 femra. Kurse vetm n shrbimin civilllogaritet se jan t punsuar rreth 24.000 punonjs.

9Raporti Vjetor 2010, Kshilli i Pavarur Mbikqyrs pr Shrbimin Civil t Kosovs


6/26

6

veant nuk parashikon zgjidhje pr shtje t caktuara nga marrdhnia epuns.

Deri m tani shtja e pushimit t lehonis pr shrbyesit civil shtrregulluar me Ligjin pr Shrbimin Civil, i cili plotsohet me UdhziminAdministrativ Nr. 05/2007 pr Rregullimin dhe Prcaktimin e Proceduravet Pagesave Financiare pr Pushim t Lehonis n Shrbimin Civil tKosovs t vitit 2007, i cili thot se t punsuarat n Shrbimin Civil tKosovs kan t drejt n pushim t lehonis me pages n kohzgjatje prej6 muaj, ku 3 muajt e par paguhen nga pundhnsi dhe 3 muajt e dytpaguhen nga nj fond i veant i krijuar nga Qeveria e Kosovs me 70% tpags minimale n Kosov. Nj praktik e till sht konfirmuar edhe ngaKshilli i Pavarur Mbikqyrs10

10

Intervist me Mehdi Geci, maj 2011

dhe ka qen n zbatim t paktn deri nfund t majit 2011. Kjo do t thot se prderisa nj msueses i sht dhn

pushimi i lehonis me sistemin 6+3, nj npunses s administrats i katakuar pushimi me sistemin 3+3. Por, m 20 prill 2011, Ministria e Puns kanxjerr Udhzimin Administrativ Nr. 05/2011 pr Rregullimin dhePrcaktimin e Procedurave Administrative t Pagess Financiare prPushimin e Lehonis, i cili shfuqizon Udhzimin Administrativ Nr.05/2007. Kjo do t thot se pushimi i lehonis pr shrbyesit civil tani do tjet konform Ligjit t Puns. Megjithat, mbetet e pa qart prse UdhzimiAdministrativ Nr. 05/2011 u publikua n Qershor 2011, kur sht miratuarn Prill 2011, dhe far ndodh me at punonjse q gjat ksaj periudhe isht dhn pushimi me sistemin e vjetr 3+3?

Sido q t jet, pushimi i lehonis pr shrbyesit civil (plus puntoret narsim dhe shndetsi) pr nnt muaj t tr duhet t mbulohet nga buxhetii Kosovs. Varsisht prej nivelit t pozits, npunsit civil e kan tprcaktuar edhe nivelin e pags. Por nse merret paga mesatare n Kosovprej 345 euro, ather pushimi i lehonis pr nj person do ti kushtontebuxhetit t Kosovs 1966 euro (70% e pags mesatare pr 6 muaj llogaritet tjet 1449 euro, plus 50% e pags mesatare pr 3 muajt tjer sht 517.5 euro).N shrbimin civil t Kosovs aktualisht ndodhn 226 npunse n pushimt lehonis. Ktu vjen n shprehje prsri buxheti i ndar nga Qeveria prej300.000 euro, q assesi nuk sht i mjaftueshm pr t mbuluar koston epushimit t lehonis n sektorin publik, pa harruar edhe 3 mujorin n

sektorin privat.

Udhzimi Administrativ Nr. 05/2011 shpjegon procedurat q lehona duhett ndjek pr t siguruar mjetet financiare q i parasheh ligji. Pagesnfinanciare pr tre muajt q kompensohen nga buxheti i Qeveris, ajo mundta realizoj vetm gjat shfrytzimit t pushimit t lehonis. Por s pari ajoduhet t plotsoj nj mori dokumentesh t cilat dorzohen pran ZyrsKomunale t Punsimit e q jan: krkesa m shkrim pr prfitimin epagess, kontratn e puns, vendimin e lshuar nga pundhnsi prshfrytzimin e pushimit t lehonis n kohzgjatje prej 9 apo 12 muaj,fotokopjen e fletlshimit t spitalit ku ka lindur fmija, dshmi pr pagesne obligimeve tatimore, etj.


7/26

7

III.C.ORARI I PUNS

Ligji i Puns nuk dallon shum nga Rregullorja e UNMIK-ut sa i prketorarit t puns. Sipas nenit 20 t ktij Ligji Orari i plot i puns zgjat 40 orn jav. Megjithat ka nj avancim nga Rregullorja e UNMIK-ut, ku orari iplot i puns pr t punsuarin i cili sht m i ri se 18 vje, nuk mund tjet m shum se 30 or n jav, nga 40 or sa ishte i parapar meRregulloren e UNMIK-ut. Ky nen i ligjit si duket do t jet mjaftproblematik pr tu zbatuar, sidomos n sektorin e ndrtimtaris, kupunohet m shum se tet or n dit. Pr shkak se ndrtimtaria n Kosovsht nj pun sezonale, firmat ndrtuese zakonisht kan m s shumtinevoj pr puntor gjat sezonit t vers. Disa nga pundhnsit shprehense jan vet puntort q krkojn t punojn me orar m t gjat pr tgrumbulluar sa m shum ore pune. Nj supozim i till nuk qndron, ngasesi dihet puntort e ndrtimtaris n Kosov paguhen kryesisht n bazaditore (nga 12-15 euro n dit). Andaj puna m shum se tet or n ditnuk iu sjell puntorve kurrfar prfitimi, por pundhnsve po. Puna mshum se tet or, pr t ciln sht i vetdijshm edhe Inspektorati iPuns,11

Sipas Nenit 10 t Ligjit t Puns, kontrata e puns lidhet n form t shkruar

dhe nnshkruhet nga pundhnsi dhe punmarrsi. Lidhja e kontrats spuns n form t shkruar ka qen e specifikuar edhe me Rregulloren eUNMIK-ut. Megjithat, gjat dhjet viteve t fundit shum biznese tndryshme nuk e kan zbatuar kt norm shum t rndsishme ligjore,duke praktikuar lidhjen e kontrats n form gojore. Edhe pse Ligji i Punsvetm sa fuqizon kt norm, si duket shum biznese vazhdojn t mosnnshkruajn kontrata me puntort e tyre. Nj arsye pr mos respektimin ektij neni sht tendenca pr ti ikur tatimit; kjo bn q disa biznese tmdha t mos e zbulojn asnjher numrin e vrtet t puntorve, sepse kanga puntort q nuk kan fare kontrata dhe paguhen n baza ditore.Ngarkesat pr pagesn e pushimit t lehonis, po ashtu ka br q disa

pundhns t nnshkruajn kontrata afat shkurta me puntoret. Mosdeklarimi i puntorve jo vetm se sht shkelje e ligjit dhe e t drejts s

paraqet shkelje ligjore dhe nuk duhet t tolerohet. Por ka edhebiznese t tjera q sipas Inspektoratit t Puns nuk respektojn orarin epuns si duhet, sikurse sektori i hoteleris ku puntori punon m shum se8 or n dit, restorantet dhe lokalet, marketet e mdha, etj. Duhet rikujtuarse puna m e gjat se orari i plot i puns ndshkohet me gjob prej 100 deri

n 5000 euro. Pushimi gjat orarit t puns prej 30 minutash sa thot Ligji,sht br pushim standard n pjesn drmuese t kompanive t mdha qi kemi vizituar. Por i njjti standard nuk aplikohet edhe pr shrbyesit civil,t cilve Ligji pr Shrbimin Civil iu jep t drejtn t ken nj or pushimgjat tet orve t puns. Prsri kemi t bjm me standarde t dyfishtadhe mos harmonizim t ligjeve.

III.D.KONTRATAT ESHKRUARA

11Intervist me Kryeinspektorin, z. Basri Ibrahimi, m 10.05.2011


8/26

8

puntorit, por ndikon negativisht edhe n buxhetin e Kosovs dukekontribuar n ekonomin jo formale n vend. Mos nnshkrimi i kontratave

dhe vet prmbajtja e kontratave mbetet njri nga problemet m serioze nzbatimin e Ligjit t Puns edhe pse shkelja e nenit rreth kontrats s punssanksionohet me gjoba deri n 5000 euro.

III.E.LIBREZA EPUNS

Libreza e puns sht dokument publik identifikues i t punsuarit, e cilaparaqet t dhnat personale dhe stazhin e puns.12Libreza e puns lshohetnga Ministria e Puns, kurse i punsuari librezn ia dorzon pundhnsitme rastin e themelimit t marrdhnies s puns. Libreza i kthehet prap

pronarit n rastin e ndrprerjes s puns, por e plotsuar me stazhin efituar. Prmbajtja dhe forma e librezs s puns rregullohet me an t njUdhzimi Administrativ13

Megjithat, obligimi i puntorve pr tu pajisur me Libreza pune nuk ishteparapar n projektligjin e dorzuar nga Qeveria n Kuvend, dhe nj nen itill sht shtuar nga Kuvendi para miratimit. Posedimi dhe prdorimi iLibrezs s Puns sht nj praktik e kaluar pr shum shtete moderne.

Andaj, libreza e puns nuk do t duhej t ishte obligative edhe pr Kosovn.Prve ksaj ka munges t informatave se sa do t kushtoj nj librezpune dhe ku duhet t blihen ajo. N ann tjer n munges t Librezs sPuns, puntori mund t gjobit me 100 deri n 5000 euro

q ka nxjerr MPMS. Me librez pune duhet tpajisen t gjith q punsohen n Republikn e Kosovs, qofshin shtetas tKosovs apo t huaj. Libreza lshohet nga MPMS, kurse lshimi i tyre fillonnga data 1 korrik 2011, si ceket n kt udhzim administrativ.

14

IV.INSPEKTORATI I PUNS

. E kjo mund tkrijoj edhe m shum rrmuj pran MPMS nga ana e puntorve tdetyruar pr tu pajisur me Librez Pune.

Autoriteti i Inspektoratit t Puns sht i rregulluar me Ligjin Nr. 2002/9pr Inspektoratin e Puns n Kosov.15

12Neni 91, Ligji i Puns13

Udhzimi Administrativ Nr. 02/2011 pr prmbajtjen dhe formn e librezs spuns14 Udhzim Administrativ Nr. 01/2011 pr prcaktimin dhe shqiptimin e gjobavepr shkelje t dispozitave t ligjit t puns15 Ky ligj sht plotsuar m von me Ligjin Nr.03/L-017 pr Ndryshimin dhePlotsimin e Ligjit pr Inspektoratin e Puns Nr. 2002/9

Ky trup ekzekutiv q vepron nkuadr t MPMQ, ka pr detyr t mbikqyr zbatimin e ligjit t puns ,prfshir edhe sigurin n pun, mbrojtjen e shndetit dhe vlersimin eambientit t puns, dhe mbikqyrjen e akteve t tjera nnligjore q kan tbjn me marrdhnien e puns n sektorin publik dhe privat. Nj ngadetyrat e Inspektoratit t puns sht edhe dhnia e informatave dhe


9/26

9

kshillave pundhnsve dhe punmarrsve n lidhje me ligjin e puns,dhe n ann tjetr obligohet q t njoftoj Ministrin e Puns pr ndonj

munges apo shprdorim n ligjin e aplikueshm.16 Inspektorati i Punsudhhiqet nga Kryeinspektori, i cili pr punn dhe veprimtarin einstitucionit t tij i raporton drejtprdrejt Ministrit t MPMS.17

Numri i bizneseve n Kosov sht rritur n krahasim me vitin e kaluar.Sipas Agjencionit pr Regjistrimin e Bizneseve n Kosov jan tregjistruara 106,555 biznese. N baz t Konvents s ILO-s, n baz t s

Inspektort epuns kan autorizime q t hyjn lirisht, pa paralajmrim, n do vendpune, t bjn ekzaminimet, inspektimet dhe hulumtimet pr tu siguruar sedispozitat e ligjit jan duke u zbatuar. Megjithat, gjat inspektimit duhet tainformoj pundhnsin pr pranin e tij, dhe n fund tia dorzojpundhnsit raportin e tij zyrtar pr inspektimin e kryer, pavarsisht nseai ka zbuluar ose jo shkeljen e ligjit.

Institucioni i Inspektoratit t puns ka nj pesh tejet t madhe pr t

garantuar zbatimin e ligjit dhe rregulloreve nga marrdhnia e puns,siguris dhe shndetit n ambientin e puns. Ky institucion sht prballurme vshtirsi t shumta q nga themelimi i tij, sikurse operimi pr nj kohme ushtrues detyre apo lnia e puns nga nj numr i konsideruar iinspektorve. Megjithat, n kt analiz do t fokusohemi n tri problemeaktuale q e shoqrojn Inspektoratin e Puns, e q jan: numri i vogl iinspektorve t puns, kushtet e varfra operative, dhe buxheti i vogl vjetor.

IV.A.KAPACITETETNJERZORE T INSPEKTORATIT

Prve kryeinspektorit q ka nj staf prej 4 vetash, n Kosov jan n total51 inspektor, t shprndar npr komuna t Kosovs. S pari, ky numr iinspektorve sht shum i vogl pr t mbuluar t gjitha bizneset qoperojn n Kosov. Shtrirja e inspektorve npr komuna gjithashtu nuksht n nivelin e duhur, ngase sot, kur Kosova ka 37 komuna, ende kakomuna q nuk kan as nj inspektor t vetm, prfshir edhe dy komunajo edhe aq t vogla si Suhareka dhe Istogu. Disa nga komunat e dala pasprocesit t decentralizimit po ashtu kan munges inspektorsh. Ka rastekur komuna t mdha si Ferizaj dhe Lipjani jan t mbuluar vetm nga njinspektor, kurse Prizreni, komuna e dyt pr nga madhsia ka vetm dyinspektor. Kur dihet se edhe komuna e Suhareks mbulohet nga

inspektort e Prizrenit, del se kta dy inspektor vshtir q mund tmbulojn t gjith bizneset e regjistruara n kto dy komuna.

16Ligji nr. 2002/9 pr Inspektoratin e Puns n Kosov, Neni 2.

17Fushveprimtaria e Kryeinspektorit sht ende e rregulluar me Ligjin nr. 2002/9pr Inspektoratin e Puns n Kosov. Neni 4.2 i ktij Ligji thot: Kryeinspektori ipuns mbikqyr ekzekutimin e vendimeve q kan t bjn me cenimin e ligjit tpuns, ... duke u mbshtetur n nenin 25 t Rregullores s UNMIK-ut, nr. 2001/27pr Ligjin Themelor t Puns. Pasi se Ligji i Puns dallon nga Ligji Themelor iPuns, sht e nevojshme q Ligji pr Inspektoratin e Puns t amandamentohet,duke e br at t prputhshm me Ligjin e Puns.


10/26

10

cils edhe sht themeluar Inspektorati i Puns, inspektort e puns duhetta inspektojn nj biznes sa her q ata e shohin t domosdoshme, 18

Numri i vogl i inspektorve e pamundson q do biznes t vizitohet njher n vit. Vetm gjat vitit 2010, Inspektorati i Puns ka realizuar gjithsej6937 inspektime, 5159 inspektime t rregullta, 898 inspektime t prsritura,371 inspektime me krkes t palve dhe 509 inspektime n bashkpunimme institucionet tjera t mbikqyrjes (me Policin e Kosovs dhe meAdministratn Tatimore t Kosovs).

pa

harruar se disa biznese duhet t ri-inspektohen dhe ka raste kur duhet brinspektime me krkes t palve. Nse inspektort duhet t vizitojn dobiznes t paktn nj her n vit, ather 51 inspektort e puns pr tvizituar totalin prej 106,555 biznese, i bie q mesatarisht secili t inspektojnga 2,089 biznese n vit. Nse Prizreni, pr shembull, ka vetm dyinspektor, pr t vizituar t gjith bizneset e regjistruara n Prizren dhe nSuharek q n total jan 11,362, pr 220 dit pun, ata do t duhej tvizitonin mesatarisht nga 51 biznese n dit. Hiq pun m t leht nuk do tkishte as inspektori i vetm i Ferizajit q duhet t vizitoj 7964 biznese nvit.

19

Numri i kontrollimeve pr vitin 2010 sht m i vogl krahasuar me vitin2009, kur Inspektorati i Puns kishte kryer 8,225 kontrollime tpundhnsve.

Nse numri i inspektimeveprpjestohet me numrin e bizneseve t regjistruara prej 106.555, i bie qInspektorati ka vizituar vetm 6.51% t bizneseve. Kurse krahasimi menumrin total t bizneseve t pajisura me numr fiskal e q sht 61.114, i bieq Inspektorati ka vizituar rreth 11.4% t tyre. Gjithashtu vlen t ceket senumri i vogl i inspektimeve me krkes t palve (371 inspektime) sht

shqetsues pr faktin se edhe prkundr padrejtsive t mdha nmarrdhnien e puns, puntort shum pak ankohen apo nuk i njohinprocedurat pr tu ankuar.

20Edhe ky sht nj fakt shqetsues. N vend se Inspektoratit shnonte rritje t aktiviteteve inspektuese, ai ka rn. Me nj numr kaqt vogl t inspektorve, bizneseve iu bie q t vizitohen nj her n 10 vjet,kurse sipas kryeinspektorit 30% e bizneseve do t duhej t inspektoheshingjat nj viti.21

18

Neni 16 Vendi i puns duhet t inspektohet sa her t jet e nevojshme pr tsiguruar zbatimin efektiv t ligjeve relevante. Konventa e ILO Nr. 81, Konventa eInspektoratit t Puns, 1947,19Raporti Vjetor i Puns pr vitin 2010, Trupi Ekzekutiv i Inspektoratit t Puns20Raporti Vjetor i Puns pr vitin 2009, Trupi Ekzekutiv i Inspektoratit t Puns21Intervist me Kryeinspektorin, z. Basri Ibrahimi, m 10.05.2011

Ktu duhet shtuar se inspektimi i bizneseve nga nj

inspektor i vetm, shpesh pa mundson kryerjen e detyrs konformrregullave, pr shkak t rrezikut nga ndonj krcnim/sulm fizik, presionitpsikologjik q mund t bhet nga pronari i biznesit, apo edhe mundsivepr tu korruptuar.


11/26

11

Komuna

Nr. ibizneseve tregjistruara

Numri iinspektorvet puns*

Mesatarja e bizneseve q duhetinspektuar nga do inspektor

N vitN dit (220dit pune)

Dean 1578 3 526 2.4

Gjakov 5762 4 1152.4 5.2

Drenas 2552 1 2552 11.6

Gjilan 6820 3 2273.3 10.3

Dragash 966 1 966 4.4

Istog 1905 0 - -

Kaanik 2170 1 2170 9.9Klin 1851 1 1851 8.4

Fush Kosov 2681 1 - -

Kamenic 1900 2 950 4.3

Mitrovic 5012 3 1253 5.7

Leposaviq 825 2 412.5 1.9

Lipjan 2977 1 2977 13.5

Novo Brd 118 0 118 0.5

Obiliq 1024 1 1024 4.7Rahovec 2115 1 2115 9.6

Pej 6537 5 1307.4 5.9

Podujev 3316 2 1658 7.5

Prishtin 25842 5 4307 19.6

Prizren 9475 2 4737.5 21.5

Skenderaj 1744 1 1744 7.9

Shtime 1245 1 1245 5.7

Shtrpc 535 1 535 2.4

Suharek 1887 0 - -

Ferizaj 7964 1 7964 36.2

Viti 2498 1 2498 11.4

Vushtrri 2898 1 2898 13.2

Zhubin Potok 361 0 361 1.6

Zveqan 447 1 447 2.0

Malishev 1550 1 1550 7.0

Gracanica - 1 - -


12/26

12

IV.B.KAPACITETETTEKNIKE T INSPEKTORATIT

Inspektorati i Puns prve numrit jo t mjaftueshm t stafit, ballafaqohetedhe m munges t automjeteve, zyrs npr komuna, dhe pajisjeve ttjera teknike pr pun dhe komunikim. Nga gjithsej 10 automjete sa kaInspektorati, 3 prdorn pr nevojat e zyrs qendrore, kurse 7 t tjera prnevojat e punve n terren. N t gjith ato komuna ku ka inspektor,ekzistojn edhe zyrat, ku shumica jan t vendosura npr objektet eadministrats komunale. Prjashtim ktu bjn inspektort e komuns sObiliqit, Malishevs dhe Lipjanit t cilt aktualisht nuk jan t sistemuar nasnj zyre t komunave prkatse.22

Dy problemet e m siprme, numri i vogl i inspektorve dhe kushtet jo tmira teknike, jan si pasoj e buxhetit t vogl me t cilin operonInspektorati i Puns. Buxheti i ktij institucioni pr vitin 2011 sht 565,072euro

Kushtet e varfra operative t Inspektoratit t Puns jan n kundrshtimedhe me Konventat e Organizats Ndrkombtare t Puns (ILO International Labour Organisation). Sipas Konventave t ILO, autoritetetprgjegjse duhet tu krijojn kushte optimale pr punn inspektorve tpuns, si jan zyret, kompjutert, transportin, mundsit pr komunikimm t mir, etj. Aktualisht shum nga kto standardet e ILO-s ose nukplotsohen ose jan t kufizuara pr Inspektoratin e Puns.

IV.C.BUXHETI IKUFIZUAR I INSPEKTORATIT

23

Rritja e numrit t inspektorve, prmirsimi i kushteve t puns dhe ngritjae buxhetit kan qen krkesa t vazhdueshme edhe t vet Inspektoratitdrejtuar MPMQ. Ndr krkesat tjera t Inspektoratit drejtuar Qeveris janedhe: t arrihet nj marrveshje mirkuptimi n mes MPMS dhe MEF prshfrytzimin e nj pjes t mjeteve nga t hyrat e puns s Inspektoratit;

kushte m t mira pr pun; pagat e inspektorve t puns t caktohen n

, e q sht pr 24.5% m i lart se buxheti i vitit 2010 prej 453,921euro. Nj rritje e till ka ardhur si rezultat i rritjes s prgjithshme t pagavenga ana e Qeveris, dhe si i till mbetet nj buxhet i vogl pr t shtuarnumrin e inspektorve apo pr t prmirsuar kushtet e puns sinspektorve. Megjithat, Inspektorati sht nj institucion q gjeneron thyra vetanake, e q pr vitin 2010 ka grumbulluar t hyra n vler prej221.000 euro. Inspektorati ka dy mnyra q realizon t hyra. E para, prmes

lshimit t plqimeve q dshmon se pundhnsi i ka plotsuar kushtetminimale teknike pr t ushtruar veprimtarin e puns, dhe e dyta prmesshqiptimit t gjobave pr subjektet t cilat kan rn ndesh me dispozitatligjore nga marrdhnia e puns. Sidoqoft, ky institucion nuk ka t drejtt shfrytzoj t hyrat e tij pr t rritur numrin e inspektorve apo prstimulimin e inspektorve aktual pr t kryer punn n mnyr m efikase.

22Ibid.

23Ibid.


13/26

13

pajtim me vllimin dhe prgjegjsin n pun; t paguhet rreziku n pun;t vazhdohet me aftsimin profesional t inspektorve, etj.24

V.PLOTSIMI IMTUTJESHM I BAZSLIGJORE

Sipas Nenit 98 t Ligjit t Puns, aktet nnligjore parashihen t nxjerrn ngaMPMS n koordinim me Qeverin n afat prej nj viti pas hyrjes n fuqi tLigjit t Puns. N tabeln m posht kemi pasqyruar aktet nnligjore tcilat jan nxjerr n gjasht mujorin e par t zbatimit t ligjit. Pjesa m emadhe e akteve ligjore dhe nnligjore, priten t nxirren n gjashtmujorin edyt.

24Raporti Vjetor i Puns pr vitin 2009, Trupi Ekzekutiv i Inspektoratit t Puns.

Neni Prshkrimi Miratimi

7 Kushtet dhe kriteret pr themelimin emarrdhnies s puns- Sistemimi i punve t lehta dhe t ndaluara nga

paragrafi 2. i ktij neni pr personat nn moshntetmbdhjet (18) vje, rregullohet me aktnnligjor t nxjerr nga Ministria

11 Prmbajtja e Kontrats s Puns- Ministria e Puns dhe Mirqenies Sociale pr

nevojat e pundhnsve do t prgatis mostra t

kontratave t puns sipas standardeve minimale,pr periudh t pacaktuar, t caktuar dhe prpun specifike

22 Orari i shkurtuar i puns-

Ministria n bashkpunim me Ministrin eShndetsis, n afat prej gjasht (6) muajsh pashyrjes n fuqi t ktij ligji, do t nxjerr aktnnligjor pr klasifikimin dhe sistemimin epunve t rrezikshme pr t punsuarit t cilatdmtojn rnd shndetin e tyre

32 Pushimi vjetor

-

Punt dhe detyrat e puns sipas paragrafit 3. tktij neni, do t prcaktohen me akt nnligjor tnxjerr nga MPMS-ja

45 Mbrojtja e t rinjve-

Pr zbatimin e drejt dhe t plot t ktij neni,MPMS-ja do t nxjerr akte nnligjore n afatin eprcaktuar me ligj

46 Mbrojtja e femrave t punsuara- Pr sistemimin e punve t rnda dhe t

rrezikshme t cilat mund t dmtojn shndetin efemrave shtatzna dhe gjidhnse, Ministrianxjerr akt nnligjor

60 Kompensimi i lndimit n pun- Ministria nxjerr akt nnligjor pr t


14/26

14

VI.ROLI I GJYKATS NZGJIDHJEN EKONTESTEVE TPUNS

T drejtat e t punsuarit jan t mbrojtura me disa nene specifike qprmban Ligji i Puns. Kshtu, neni 78 i siguron puntorit i cili vlerson sepundhnsi i ka shkelur t drejtn e puns q t paraqes krkes tekpundhnsi pr realizimin e t drejtave t tij. N ann tjetr pundhnsiobligohet q me shkrim ti dorzoj puntorit vendimin e tij. I punsuari qnuk sht i knaqur me vendimin e pundhnsit mund t inicioj kontestpune n Gjykatn Kompetente.25

25

Neni 79, Ligji i Puns

Nse gjykata konstaton se pundhnsi kashkelur ligjin me rastin e ndrprerjes s kontrats, ather pundhnsiobligohet q ti paguaj puntorit dmshprblim apo ta ri-kthej n pun,n rast se sht larguar, duke ia kompensuar t gjith pagat e humburagjat asaj kohe. Gjykata kompetente t cils i referohet ligji i bie t jet

prcaktuar shtrirjen e sigurimit dhe pr tklasifikuar lndimet dhe shkalln e

kompensimit pr lndimet e shkaktuara npun

90 Marrveshja Kolektive-

Marrveshja Kolektive regjistrohet n Ministri, npajtim me kushtet dhe kriteret e paracaktuar meaktin nnligjor

- Pr zgjidhjen e kontesteve t ndryshme nmnyr paqsore dhe zhvillimin e konsultave ngafusha e punsimit, mirqenies sociale dhepolitikave ekonomike t puns nga prfaqsuesitpundhnsve, punmarrsve dhe Qeveris ncilsi t partnerve social me akt te veant ligjor-

nnligjor themelohet Kshilli Ekonomiko Social- shtjet e tjera t dialogut social rregullohen me

akt ligjor ose nnligjor, varsisht nga marrveshjae arritur nga partnert social

91 Libreza e Puns-

Ministria nxjerr akt nnligjor pr prmbajtjen dheformn e librezs s puns pr procedurn enxjerrjes , mnyrn e regjistrimit t t dhnave ,procedurn pr ndrrimin e librezs dhe prmbajtjen e numrit t sakt t librezs

92 Gjobat- Ministria e Puns dhe Mirqenies Sociale, nxjerr

akt nnligjor pr prcaktimin e gjobave dheshumave konkrete n rastet e shkeljes sdispozitave t ktij ligji


15/26

15

Gjykata Komunale.26

Disa shtete t bots sikurse Sllovenia, Austria, Gjermania, Franca, etj., kangjykata t posame dhe gjyqtar t specializuar q gjykojn vetm rastetkontestimore nga marrdhnia e puns. Por nj gj e till nuk shtparapar t ndodh n Kosov, sepse Ligji pr Gjykatat nuk e parasheh njndarje t till. Si u tha, aktualisht kontestet nga marrdhnia e punszgjidhen nga gjykatat komunale, ku vetm n at t Prishtins n periudhn1 janar 1 qershor 2011 jan paraqitur 181 raste, prej tyre 91 raste pr

ndrprerjen e marrdhnies s puns dhe 90 pr pagesn e pagave.

Sipas Ligjit pr Gjykata, do t jen Gjykatat Themelorepr t gjykuar n shkall t par t gjitha shtjet, prve shtjeve

administrative dhe ekonomike q jan kompetenc ekskluzive t GjykatsThemelore t Prishtins. Vetm Gjykata e Prishtins do t ketdepartamentin pr shtje ekonomike dhe departamentin pr shtjeadministrative.

Por Ligji pr Gjykata, gjat shpjegimit t kompetencave t departamente,askund nuk prmendet se cili departament sht prgjegjs pr zgjidhjen ekontesteve t puns. Nse supozojm se zgjidhja e kontesteve t punssht kompetenc e departamentit pr shtje administrative, t cilin e kavetm gjykata themelore e Prishtins, kjo nnkupton se t gjitha kontestet epuns nga i tr territori i Kosovs duhet t shkojn pr shqyrtim n

gjykatn themelore t Prishtins. Nj praktik e till do t rriste volumin elndve pran ksaj gjykate dhe mbase do t ishte jo e prshtatshme prpalt q vin nga pjest m t largta t Kosovs.

27Gjykatat n Kosov jan t strngarkuara me lnd, andaj edhe kontestetgjyqsore nga marrdhnia e puns mund t zgjasin me vite. Q nga viti2008 e deri m sot, numri i lndve t inventarizuara n gjykata ka qenmbi 133 mij, ndrsa jan zgjidhur rreth 14 mij sosh.28

26

Sipas Kryetars s Gjykats Komunale Prishtin, znj. Makifete Saliuka, gjykata

komunale sht kompetente pr zbatimin e ligjit t puns, kur palt paraqesin padi.

Intervist e zhvilluar m 7 qershor 2011.27

Intervist m znj. Makifete Saliuka.28

Lndt n gjykata penges pr biznesin, Radio Evropa e Lir, 29.05.2011

Pr zgjidhjen e kontesteve t puns Ligji i jep t drejtn edhe Inspektoratit tPuns. Sipas ktij ligji, i punsuari mund tia dorzoj ankesn e tijInspektoratit t Puns pr shtje q bien nn kompetencat e ktij organi.Inspektorati obligohet q brenda 30 ditsh t nxjerr vendim lidhur meankesn. Megjithat ekziston nj paqartsi se cilat jan kompetencat e

Inspektoratit vis-a-vis gjykats kompetente. Po ashtu, roli i Kshillit tPavarur Mbikqyrs nuk prmendet askund n Ligjin e Puns. KMP gjatvitit 2009 kishte shqyrtuar 288 ankesa q kan t bjn me parregullsi nmarrdhnien e puns tek shrbyesit civil.


16/26

16

VII.LUFTIMI IEKONOMISJO FORMALE PRMES ZBATIMIT

TLIGJIT TPUNSSipas Agjensionit pr Regjistrimin e Bizneseve, n Kosov jan tregjistruara 106,555 biznese29

Ekonomia e Kosovs karakterizohet nga nj sektor i madh jo-formal. Kjondoshta edhe l t kuptohet se papunsia sht m e ult se sa q t dhnat

zyrtare tregojn. Shkalla e papunsis prej 40% sht m e larta n rajon, ecila konsiderohet t jet shum e lart pr nga standardet europiane.Ekonomia e Kosovs sht ende shum e varur nga remitancat dhendihms financiare t donatorve. Sipas MPMS, 335,260 persona jan tregjistruar si t papun deri n fund t vitit 2010, ku rreth 48% jan femra(160,589). Nga kjo shifr, mbi 90% e t regjistruarve si t papun jan tpapun afatgjat (mbi 12 muaj). Kjo prqindje mjaft e lart i godit me sshumti personat e papun pa ndonj prvoj pune dhe q jan dukekrkuar pun pr her t par. Nga t punsuarit pr vitin 2010, rreth 65%ishin meshkuj dhe 35% femra, q edhe tregon se shkalla e papunsis tefemrat sht m e lart. Gjithashtu, rreth 25% e vendeve t lira t puns janofruar nga sektori publik dhe 75% nga sektori privat.

, rritje kjo n krahasim me vitin e kaluar, at2010, kur n t njjtn periudh ishin t regjistruara 99,647 biznese, edhe psejo t gjitha kto biznese t regjistruara jan aktive. Ndrsa sipas t dhnavenga Raporti Vjetor i Administrats Tatimore t Kosovs, 61,114 numrafiskal gjithsej jan lshuar pr biznese (59,193) dhe persona fizik (5,921).

30

Sektori jo-formal n Kosov gjithashtu sht i lart pr shkak se shum tpunsuar kan pun t prkohshme dhe pa ndonj kontrat pune dhe tcilt nuk jan t mbrojtur nga ligjet n fuqi. Shum nga bizneset n sektorinprivat operojn n sektorin jo-formal duke mos u regjistruar si biznes apot punsuarit n at biznes dhe duke iu ikur pagesave s kontributevepensionale dhe tatimeve. Nuk dihet ende sakt se sa sht numri ibizneseve aktive dhe numri i t punsuarve. Sipas publikimit t BanksBotrore Doing Business 2010, hapja e nj biznesi zgjat prafrsisht 58

dit, shifr kjo q dekurajon nj biznes t hyj n sektorin formal.

31

29

Agjensioni pr Regjistrim t Bizneseve t Kosovs, 16 maj 201130

Puna dhe Punsimi - Raporti vjetor 2010, MPMS31

Doing Business 2010, Banka Botrore


17/26

17

Trusti i kursimeve pensionale. Raporti vjetor 2010

Andaj, zbatimi i Ligjit t Puns, prve q ndikon n vendosjen emarrdhnieve m t mira pundhns i punsuar, por edhe ndikon nluftimin e ekonomis jo formale.


18/26

18

VII. PRFUNDIME DHE REKOMANDIME

PRFUNDIME

1.

Ligji i puns ka qen nj ndr ligjet m t pritura nga ana apuntorve n Republikn e Kosovs. Edhe pse marrdhnia epuns n Kosov ka qen e rregulluar prmes Rregullores sUNMIK-ut, m t drejt sindikatat e puntorve kishin krkuar qQeveria e Kosovs sa m par t sponsorizoj ligjin e puns, i cilimes tjerash do t rregullonte m mir statusin e puntorve,sidomos atyre n sektorin privat. M 16 qershor 2011 bhenpikrisht gjasht muaj q nga hyrja n fuqi e Ligjit t Puns. Zbatimii ligjit sht po aq me rndsi sa edhe vet ekzistenca e tij.

2.

Ligji i Puns dallon nga Ligji Themelor i Puns. Disa nga nenet m trndsishme sikurse pushimi i lehonis kan ndryshuar. Neni qrregullon pushimin e lehonis fillimisht nuk u zbatua edhe prshrbyesit civil dhe disa kategori t tjera nga sektori publik. Nqershor 2011 nj udhzim administrativ e shfuqizoi rregulloren qpengonte zbatimin e ligjit t puns edhe pr shrbyesit civil rrethpushimit t lehonis.

3.

Prderisa Projektligji i Puns sht avancuar, buxheti i tij ka mbetur

i njjt. Kshtu, buxheti i ndar nga Qeveri prej 300.000 euro prpushim t lehonis nuk sht aspak i mjaftueshm pr t mbuluarpushimin e lehonave n sektorin publik dhe tre mujorin e atyre nsektorin privat.

4. Ekzistojn indikacione se disa nene t Ligjit t Puns, sikursepushimi i lehonis me pages, nnshkrimi i kontratave t puns dheorari prej 8 or pune n dit, nuk po zbatohen si duhet ngapundhnsit n sektorin privat. Andaj, shtohet nevoja pr forcimine kapaciteteve t mekanizmave mbikqyrs, veanrisht tInspektoratit t Puns.

REKOMANDIME

1. Inspektorati i Puns duhet t shtoj aktivitetin e tij, t jet sa mprezent n terren, t informoj puntort pr t drejtn e tyre pr tparaqitur ankesa n rast t shkeljes s ligjit nga ana e pundhnsit,dhe t informoj pundhnsit hollsisht pr obligimet e tyre ligjorendaj puntorve, duke ua rikujtuar se mos prmbushja e obligimeveligjore sanksionohet me gjobat e parapara me ligj.

2.

T rritet numri i inspektorve t puns dhe tu krijohen kushte m tmira pune n terren. N rast t pamundsis pr t rritur buxhetin eInspektoratit, Ministria e Puns, prmes nj memorandummirkuptimi, duhet ti lejoj Inspektoratit t Puns t prdor nj


19/26

19

pjes t t hyrave t tyre. Nj gj t till m hert MPMS e kishtebr me Autoritetin e Kosovs pr Kontrollin e Barnave, t cilve ua

kishte lejuar shfrytzimin e nj pjese t t hyrave.

3. Qeveria e Kosovs, me rastin e rishikimit t buxhetit t vitit 2011,duhet t rris fondin pr pushimin e lehonis duke marr parasyshnumrin e krkesave pr pushim t lehonis n gjasht mujorin epar 2011. Buxheti aktual prej 300.000 euro i ndar pr t mbuluarpushimin e lehonis prej 9 muajsh n sektorin publik dhe 3 muaj nat privat sht tepr i vogl dhe i pa mjaftueshm.

4. T lehtsohen procedurat pr lehonat gjat procesit t aplikimit prt gzuar t drejtn e pushimit me pages pr tre muajt q paguhen

nga Qeveria. Aktualisht procedura e aplikimit sht e gjat dhedekurajuese.

5. Prdorimi i librezs s puns sht nj praktik e vjetr e cila shtlarguar nga shtetet moderne. Nj gj e till nuk sht e nevojshme asn Kosov. Andaj, n rast t amandamentimit t Ligjit t Puns, nenipr librezn e puns duhet t largohet.

6. Ligji i Puns duhet t shrbej jo vetm pr t rregulluarmarrdhniet n mes t pundhnsit dhe punmarrsit, por edhen luftimin e ekonomis jo formale. N Kosov ekonomia jo formale

sht shum e shprehur, andaj edhe ktu Inspektorati i Puns duhett luaj rol esencial n identifikimin e bizneseve t pa regjistruara. Kjondihmon punmarrsit dhe ka ndikim pozitiv n ekonomin eprgjithshme t Kosovs.

7. Gjykatat duhet tu japin prioritet lndve q kan t bjn meprishjen/kontestet nga marrdhnia e puns. Kjo do ti inkurajontepunmarrsit t denoncojn rastet pran Inspektoratit apo gjykatavepasi se zgjidhja e kontesteve do t bhej m shpejt. Duhet evituarshembujt e t kaluars kur n nj rast pas nj periudhe t gjat qnga dorzimi i lnds, lnda sht zgjidhur n favor t puntorit dhe

kshtu atij i sht paguar paga n mnyr retroaktive, kurse gjat tnjjts periudh kohore ishte punsuar dikush tjetr n vend t tij.N institucionet publike, kjo dmton pa nevoj buxhetin e Kosovs.

8. T bhet harmonizimi i ligjeve q rregullojn marrdhnien e puns.Ligji pr Inspektoratin duhet t amandamentohet sepse aktualisht aii referohet Ligjit Themelor t Puns e jo Ligjit t Puns. Kurse Ligjipr Shrbyesit Civil lejon pushim ditor m t gjat se sa Ligji iPuns. Ligjet nuk duhet t krijojn standarde t dyfishta.


20/26

APENDIKSI

Dallimet mes t Rregullores s UNMIK-ut, Projektligjit dhe Ligjit t Puns

shtja q

rregullohet Neni

Rregullorja pr ligjin themelor t

puns Neni Projektligji i puns Neni

Ligji i puns

Kontrata e Puns 10

Kontrata e puns lidhet n form tshkruar dhe n nj gjuh zyrtare tprdorur n Kosov 9

Kontrata e Puns mund t lidhet nform t shkruarapo verbale, nsepr t pajtohen i punsuarit dhepundhnsi

10

Kontrata e puns lidhet nform t shkruar dhennshkruhet ngapundhnsi dhe ipunsuari

Puna provuese-------------------------------------------

14

Puna Provuese mund t zgjas, ms shumti 6 muajn pajtim me ktLigj, Kontratn Kolektive dheAktin e Brendshm tPundhnsit.

Gjat periudhs provuese t puns,pundhnsi dhe t punsuarit,mund ta ndrpresin marrdhniene puns me njoftim paraprak prej2ditsh

15

Puna Provuese mund tzgjas, m s shumti 6 muajn pajtim me kt ligj,Kontratn Kolektive dheAktin e Brendshm tPundhnsit.

Gjat periudhs provuese tpuns, pundhnsi dhe tpunsuarit, mund tandrpresin marrdhnien epuns me njoftim paraprakprej 7 ditsh

Praktikantt 15

I punsuari n cilsin epraktikantit i cili ka lidhurkontrat pune me pundhnsin, irealizon t gjitha t drejtat dhedetyrimet nga marrdhnia e punssikurse t punsuarit e tjer

16

I punsuari n cilsin epraktikantit i cili ka lidhurkontrat pune mepundhnsin, i realizon tgjitha t drejtat dhedetyrimet nga marrdhnia


21/26

21

-------------------------------------------

Puna praktike e praktikantit meprgatitje pasuniversitare,universitare dhe t lart mund tzgjas m s shumti 1 vit, ndrsapuna praktike e praktikantit meshkollim t mesm mund t zgjasm s shumti 6 muaj

Pundhnsi n marrveshje mepersonin e interesuar mund tangazhoj praktikant pa ndonjkompensim t pags dhe tdrejtave t tjera nga marrdhnia epuns, prve q duhet t ofrojmbrojtje dhe siguri n vendin epuns sipas Ligjit

e puns sikurse tpunsuarit e tjer

Puna praktike epraktikantit me prgatitjepasuniversitare,universitare dhe t lartmund t zgjas m s

shumti 1 vit, ndrsa punapraktike e praktikantit meshkollim t mesm mund tzgjas m s shumti 6 muaj

Pundhnsi nmarrveshje me personin einteresuar mund tangazhoj praktikant pandonj kompensim t pagsdhe t drejtave t tjera ngamarrdhnia e puns,prve q duhet t ofrojmbrojtje dhe siguri nvendin e puns sipas ligjit.Pundhnsi i cili eangazhon praktikantin pa

kompensim page, sht iobliguar ta evidentojpraktikantin n listn eevidencave pa kompensimpage

Prcaktimi i oraritt puns 16

Orari i puns nuk zgjat m shum se40 or n javPersonat nn moshn 18-vjeare nuklejohen t punojn m shum se 40 or

19

Orari i plot i puns zgjat 40 or njavOrari i plot i puns pr tpunsuarin, i cili sht m i ri se 18

20

Orari i plot i puns zgjat40 or n javOrari i plot i puns pr tpunsuarin, i cili sht m i


22/26

22

n jav vje, nuk mund t jet m shum se35 or n jav

ri se 18 vje, nuk mund tjet m shum se 30 or njav

Puna jasht orarit 16

Puna jasht orarit nuk mund t zgjasm shum se 20 or n javdhe 40 orn muaj

22

Me krkes t pundhnsit,puntori duhet t punoj jashtorarit t puns m s shumti derin 8 or n jav

23

N raste tjashtzakonshme, me rritjene vllimit t punve dhe nraste t tjera tdomosdoshme, me

krkesn e pundhnsit,puntori duhet t punojme gjat se orari i puns(puna jasht orarit), m sshumti deri n 8 or n jav

Pushimi gjatorarit t puns 16

Punonjsit i takon nj pushimpa pagesprej 30 minutashgjat dits s puns

27

I punsuari ka t drejt pr pushimgjat dits s puns, me orar tplot t pandrprer t puns, nkohzgjatje m s paku prej 30minutash, i cili nuk mund tcaktohet n fillim apo n mbarimt kohs s puns

Koha e pushimit nga paragrafi 1dhe 2 i ktij neni, konsiderohet sikoh e kaluar n pun

28

Ipunsuari ka t drejt prpushim gjat dits spuns, me orar t plot tpandrprer t puns, nkohzgjatje m s paku prej30 minutash, i cili nukmund t caktohet n fillimapo n mbarim t kohs spuns

Koha e pushimit ngaparagrafi 1. dhe 2. i ktij

neni, konsiderohet si koh ekaluar n pun

Pushimi vjetor 17

Gjat vitit t par t punsimitpunonjsit i takon pushimi vjetor mepages me kohzgjatje prej 12 dit pune.Pushimi vjetor llogaritet 1 dit pas domuaji kalendarik tpunsimit.

31

I punsuari gjat do vitikalendarik ka t drejt pr pushimvjetor t paguar n nj kohzgjatjeprej s paku20 dit pune

Zgjatja e pushimit vjetorprcaktohet varsisht nga stazhi i

32

I punsuari gjat do vitikalendarik ka t drejt prpushim vjetor t paguar nnj kohzgjatje prej s paku4 jav, pavarsisht a punonme orar t plot apo tshkurtuar


23/26

23

Pas 1 viti t punsimit punonjsit itakon pushimi vjetor me pages mekohzgjatje prej 18 dit punepr do vitkalendarik. Pushimi vjetor llogaritet njdit e gjysm (1,5) pas do muajikalendarik t punsimit.

puns, ku pr do 5 vitet prvojss puns, shtohet nj dit pune

Nnat me fmij deri n 3 vje sidhe prindi vetushqyes dhepersonat me aftsi t kufizuarakan t drejt n pushim vjetoredhe pr2 dit pune shtes

Zgjatja e pushimit vjetorprcaktohet varsisht ngastazhi i puns, ku pr do 5vite t prvojs s puns,shtohet nj dit pune

Nnat me fmij deri n 3

vje si dhe prindivetushqyes dhe personatme aftsi t kufizuara kant drejt n pushim vjetoredhe pr2 dit pune shtes

Mungesa mepages 20

Punonjsit i takon pushimi pr rastet etilla familjare si jan rasti i martess, ilindjes dhe i vdekjes n familjen e tij oset saj. Periudha kohore e pushimit dheshkalla e pagess s tij rregullohet memarrveshje ndrmjet pundhnsitdhe punonjsit.

38

I punsuari ka t drejt t mungojnga puna:

- 2 dit n rast t martesss tij

-

3 ditn rast t vdekjes santarit t ngusht tfamiljes

39

I punsuari ka t drejt tmungoj nga puna mekompensim t pags:

-

5 dit n rast tmartess s tij

-

5 dit n rast tvdekjes s antaritt ngusht tfamiljes

-

3 dit pr lindje tfmiut

Pushimi ilehonis 48

Femrs punonjses i takojn t paktn

12 javpushim lehonie me pages paslindjes s fmijs.

Ky pushim njihet si periudh kohorepune dhe paguhet nga pundhnsi menj shkall prejjo m pak se dy t tretate t ardhurave t femrs punonjsese

48

Femra e punsuar gzon t drejtn

pr 12 javt pushimit t paguar tlehonis. Kjo periudh prfshin 6jav t pushimit t detyrueshmnga dita e lindjes s fmijs

Femra e punsuar ka t drejt q tazgjas pushimin e saj t lehonisedhe pr 12 jav t tjera pa pages

49

Femra e punsuar gzon t

drejtn prej 12 muajve, tpushimit t lehonis

6 muajt e par t pushimitt lehonis pagesa bhetnga pundhnsi mekompensim 70% t pagsbaz


24/26

24

Beneficionet e pushimit t lehonissipas paragrafit 1, 2 dhe 3 t ktijneni prbjn 70% t pags s tpunsuars t realizuar n vitin efundit

3 muajt n vijim, pushimi ilehonis paguhet ngaQeveria e Kosovs mekompensim 50% t pagsmesatare n Kosov

Femra e punsuar ka tdrejt me kt ligj q ta

zgjas pushimin e saj tlehonis edhe pr 3 muaj ttjera pa pages

Paga shtes55

Puna jasht orarit paguhet me njshkall m t lart prej 20% n or, oseme krkes t punonjsit ajo mund tkompenzohet me pushim prkats gjatmuajit pasues

55

Pr punn m t gjat se orari iplot i puns, si dhe pr pun nditt e festave shtetrore dhe prpunn e nats, i punsuari ka tdrejt n pag shtes,n pajtim mekt Ligj, Kontratn Kolektive dheKontratn e Puns

T punsuarit i takon paga shtesn prqindje t pags baz, si mposht:

20 % n or pr kujdestari,

30 % n or pr pun gjat nats,

30 % n or pr pun jasht

orarit, 50 % n or pr pun gjat

ditve t festave, dhe

50 % n or pr pun gjatfundjavs

56

Pr punn m t gjat seorari i plot i puns, si dhepr pun n ditt e festaveshtetrore dhe pr punn enats, i punsuari ka tdrejt n pag shtes, npajtim me kt ligj,Kontratn Kolektive dheKontratn e Puns

T punsuarit i takon pagashtes n prqindje t pagsbaz, si m posht:

20 % n or pr

kujdestari; 30 % n or pr pun

gjat nats;

30 % n or pr punjasht orarit;

50 % n or pr pungjat ditve t festave;dhe


25/26

25

50 % n or pr pungjat fundjavs

Kompensimi ipushimitmjeksor

58

Punonjsi duhet ta njoftojpundhnsin pr marrjen e pushimitmjeksor brenda48 orsh

N rastet kur pushimi mjeksor merret

pr shkak t fatkeqsis n pun ose tsmundjes, punonjsit i takonpaga/rroga pr at periudh kohore 58

I punsuari n rast t smundjes kat drejt n pushim mjeksor trregullt mbi bazn, deri n 10 ditpune brenda nj viti mekompensim prej70 % t pags

Pagesa pr kompensimin epushimit mjeksor bie mbipundhnsin

Dispozitat e ktij neni do t jen taplikueshme deri n kohn e hyrjesn fuqi t legjislacionit prmbrojtjen dhe kujdesin shndetsor

59

I punsuari n rast tsmundjes ka t drejt npushim mjeksor t rregulltmbi bazn, deri n 20 ditpune brenda 1 viti mekompensim prej 100 % t

pags

Pagesa pr kompensimin epushimit mjeksor bie mbipundhnsin

Dispozitat e ktij neni do tjen t aplikueshme deri nkohn e hyrjes n fuqi tlegjislacionit pr mbrojtjendhe kujdesin shndetsor


26/26

Instituti pr Studime t Avancuara GAP sht nj Think-Tank i themeluar ntetor t 2007 n Kosov. Qllimi kryesor i GAP-it sht t trheq profesionistpr t krijuar nj ambient t zhvillimit dhe hulumtimit profesional, q hasetn institucione t ngjashme n shtetet perndimore. Kjo gjithashtu u ofronmundsi kosovarve pr hulumtimin, zhvillimin dhe implementim eprojekteve me qllim t avancimit t shoqris kosovare. Prioritet pr ktInstitut sht mobilizimi i profesionistve n adresimin e sfidave ekonomike,politike dhe sociale t vendit. Qllimet kryesore t GAP-it jan t mbush

zbraztit n mes t qeveris dhe qytetarve, si dhe t mbush zbraztit nmes t problemeve dhe zgjidhjeve.

Instituti pr Studime t Avancuara GAP prkrahet nga:

Kjo analiz sht prkrahur nga:

Documents

GAP Ligj i Punes