GCL105 - Handelsreg 2016

Handelsreg

Skrywer: Elzette le Roux

www.akademia.ac.za

c Kopiereg 2016

Onder redaksie van: Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOC (POK), DEd (Unisa)Skrywer: Elzette le Roux

Onderwysontwerp, bladuitleg en taalversorging: Dr. Daleen van Niekerk

’n Publikasie van Akademia.

Alle regte voorbehou.

Adres: Von Willichlaan 284, Die Hoewes, CenturionPosadres: Posbus 11760, Centurion, 0046

Tel: 0861 222 888E-pos: [email protected]

Webtuiste: www.akademia.ac.za

Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word

nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal

aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.

GCL105 Handelsreg

Inhoudsopgawe Bladsy 1

INHOUDSOPGAWE

Inleiding ............................................................................................................................... 5

Vakleeruitkomste ................................................................................................................ 6

Woordomskrywing vir evaluering ...................................................................................... 7

Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg ....................................................................... 9

1.1 Studie-eenheid leeruitkomstes ................................................................................ 9

1.2 Voorgeskrewe handboek ...................................................................................... 10

1.3 Verrykende bronne ............................................................................................... 10

1.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................ 10

1.5 Inleiding ................................................................................................................ 12

1.6 Geskiedenis van die Suid-Afrikaanse reg .............................................................. 13

1.6.1 Romeinse reg .................................................................................................... 13

1.6.2 Romeinse-Hollandse reg ................................................................................... 13

1.6.3 Engelse reg ....................................................................................................... 14

1.7 Bronne van die reg................................................................................................ 14

1.7.1 Statutêre reg of wetgewing ................................................................................ 15

1.8 Howe in die Republiek van Suid-Afrika ................................................................. 18

1.8.1 Die Grondwetlike Hof......................................................................................... 18

1.8.2 Hoogste Hof van Appèl ...................................................................................... 18

1.8.3 Hoër Howe ........................................................................................................ 18

1.8.4 Amptenare van die Hoër Howe .......................................................................... 18

1.8.5 Landdroshowe ................................................................................................... 19

1.9 Hofuitsprake.......................................................................................................... 19

1.10 Die wetenskap van die reg – die term "reg" ........................................................... 20

1.10.1 Betekenis van die reg (law) ............................................................................... 20

1.10.2 Die betekenis van ŉ reg (right) .......................................................................... 20

1.11 Privaatreg ............................................................................................................. 22

1.11.1 Personereg ........................................................................................................ 22

1.11.2 Familiereg ......................................................................................................... 23

1.11.3 Persoonlikheidsregte ......................................................................................... 23

1.11.4 Vermoënsreg ..................................................................................................... 24

1.12 Kontrak as bron van verpligtinge ........................................................................... 30

1.13 Vereistes vir die sluit van ŉ geldige kontrak .......................................................... 30

1.14 Kontraktuele vryheid ............................................................................................. 31

GCL105 Handelsreg

Bladsy 2 Inhoudsopgawe

1.15 Samevatting .......................................................................................................... 32

1.16 Selfevaluering ....................................................................................................... 33

Studie-eenheid 2: Algemene beginsels van kontraktereg .............................................. 35

2.1 Studie-eenheid leeruitkomstes .............................................................................. 35




2.5 Inleiding ................................................................................................................ 38

2.6 Wilsooreenstemming ............................................................................................ 38

2.6.1 Die konsep van wilsooreenstemming ................................................................ 38

2.6.2 Aanbod en aanname ......................................................................................... 39

2.6.3 Tydstip en plek van totstandkoming van ŉ kontrak ............................................ 39

2.7 Bevoegdheid om te kontrakteer ............................................................................ 40

2.7.1 Ouderdom ......................................................................................................... 40

2.7.2 Huwelik ............................................................................................................. 41

2.7.3 Geestesongesteldheid ....................................................................................... 41

2.7.4 Invloed van alkohol of dwelms ........................................................................... 41

2.7.5 Verkwister ......................................................................................................... 41

2.7.6 Insolvensie ........................................................................................................ 41

2.8 Uitvoerbaarheid .................................................................................................... 42

2.8.1 Regsgeldigheid.................................................................................................. 42

2.8.2 Fisiese uitvoerbaarheid ..................................................................................... 42

2.9 Formaliteite ........................................................................................................... 43

2.10 Bepalings van die kontrak ..................................................................................... 43

2.11 Interpretasie van die kontrak ................................................................................. 45

2.12 Kontrakbreuk ........................................................................................................ 45

2.13 Remedies vir kontrakbreuk ................................................................................... 45

2.14 Samevatting .......................................................................................................... 46

2.15 Selfevaluering ....................................................................................................... 47

Studie-eenheid 3: Kontrakte ............................................................................................. 49





GCL105 Handelsreg

Inhoudsopgawe Bladsy 3

3.5 Inleiding ................................................................................................................ 51

3.6 Koopkontrak.......................................................................................................... 51

3.6.1 Eienskappe van ŉ koopkontrak ......................................................................... 51

3.6.2 Regte en verpligtinge van die koper en verkoper ............................................... 51

3.6.3 Oordrag van eiendomsreg ................................................................................. 52

3.6.4 Oordrag van risiko ............................................................................................. 52

3.6.5 Statutêre beskerming van die koper .................................................................. 52

3.7 Huurkontrak .......................................................................................................... 52

3.7.1 Eienskappe van ŉ huurkontrak .......................................................................... 52

3.7.2 Sluiting van huurkontrak .................................................................................... 53

3.7.3 Regte en verpligtinge van die huurder en verhuurder ........................................ 53

3.7.4 Beëindiging van die huurkontrak ....................................................................... 53

3.7.5 Hernuwing van die huurkontrak ......................................................................... 53

3.7.6 Statutêre beskerming van huurders ................................................................... 54

3.8 Versekeringskontrak ............................................................................................. 54

3.8.1 Geskiedenis en bronne van die versekeringskontrak ......................................... 54

3.8.2 Die aard en grondslag van die versekeringskontrak .......................................... 54

3.8.3 Die noodsaaklike elemente van die versekeringskontrak ................................... 54

3.8.4 Die plig van goeder trou .................................................................................... 54

3.8.5 Die partye tot die kontrak ................................................................................... 55

3.8.6 Statutêre beskerming van die versekerde.......................................................... 55

3.9 Bykomende leeswerk ............................................................................................ 55

3.10 Samevatting .......................................................................................................... 55

3.11 Selfevaluering ....................................................................................................... 56

Studie-eenheid 4: Ander aspekte van Handelsreg.......................................................... 59





4.5 Inleiding ................................................................................................................ 62

4.6 Arbeidsreg ............................................................................................................ 62

4.6.1 Algemene oorsig van arbeidsreg ....................................................................... 62

4.6.2 Die gemenereg en individuele dienskontrak ...................................................... 63

4.6.3 Billikheid in die arbeidsverhoudinge omgewing.................................................. 63

4.6.4 Vier wyses waarop billikheid op die arbeidsverhouding afgedwing word ........... 64

GCL105 Handelsreg

Bladsy 4 Inhoudsopgawe

4.7 Intellektuele goederereg ....................................................................................... 64

4.7.1 Outeursreg ........................................................................................................ 64

4.7.2 Patentereg ......................................................................................................... 65

4.7.3 Handelsmerke ................................................................................................... 65

4.7.4 Konsessiereg .................................................................................................... 65

4.8 Alternatiewe geskilbeslegting ................................................................................ 66

4.8.1 Onderhandeling ................................................................................................. 66

4.8.2 Bemiddeling ...................................................................................................... 66

4.8.3 Arbitrasie ........................................................................................................... 66

4.9 Ondernemingsvorme ............................................................................................ 67

4.9.1 Eenmansaak ..................................................................................................... 67

4.9.2 Vennootskap ..................................................................................................... 67

4.9.3 Maatskappyreg .................................................................................................. 67

4.9.4 Beslote korporasie ............................................................................................. 68

4.9.5 Besigheidstrust .................................................................................................. 68

4.9.6 Koöperasie ........................................................................................................ 68

4.10 Reg op mededinging ............................................................................................. 68

4.10.1 Reg op publieke mededinging ........................................................................... 69

4.10.2 Reg op privaat mededinging .............................................................................. 69

4.11 Samevatting .......................................................................................................... 69

4.12 Selfevaluering ....................................................................................................... 70

Afrikaans/Engelse woordelys .......................................................................................... 73

Bronnelys .......................................................................................................................... 76

Selfevalueringsriglyne ...................................................................................................... 77

GCL105 Handelsreg

Inleiding Bladsy 5

INLEIDING

Suid-Afrika is ŉ regstaat wat beteken dat die reg, en derhalwe ons Grondwet, die hoogste

gesag is in die land. Enige vorm van besigheid of onderneming is dus ook ondergeskik aan

die reg, nl. wetgewing, regspraak en ander gesagsbronne. Handelsreg vorm dus ŉ

belangrike komponent van enige onderneming.

In hierdie vak gaan jy met verskeie fasette van die reg te doen kry, uiteraard met die

gedeeltes van die reg wat van toepassing is op ondernemings in Suid-Afrika. Dit strek van ŉ

inleiding tot die reg, kontraktereg, ondernemingsvormreg tot arbeidswetgewing en

wetgewing rakende mededinging. Die regswêreld is uiteraard nie net beperk tot handelsreg

nie, daarom kan dit net tot jou voordeel strek, indien jy van die verrykende bronne, soos in

die begeleidingsgids uiteengesit, ook gebruik kan maak om jouself so veel moontlik in te lig

oor regsaspekte van belang.

Gebruik hierdie begeleidingsgids saam met jou voorgeskrewe handboek. Vir hierdie vak is

die volgende handboek voorgeskryf:

Schulze, H., Kelbrick, R., Manamela T., Stoop, P., Manamela E., Hurter, E., Masuku, B.

& Stoop, C. 2015. Algemene Beginsels van Kommersiële Reg. 8ste Uitgawe.

Kaapstad: Juta en Kie (Edms) Bpk.

Die gedeeltes wat betrekking het op die inhoud van die studie-eenhede sal telkens aangedui

word. Die gids sal jou dan deur die handboek begelei en poog om moeilike gedeeltes toe te

lig; om aan te vul waar nodig en om die belangrike gedeeltes uit te wys.

Vir eksamendoeleindes moet jy dus die voorgeskrewe gedeeltes in die handboek,

asook hierdie begeleidingsgids bestudeer.

GCL105 Handelsreg

Bladsy 6 Vakleeruitkomste

VAKLEERUITKOMSTE

Kennis en begrip

Na voltooiing van die vak HANDELSREG (GCL105) sal jy in staat wees om jou kennis en

begrip te demonstreer van:

• ŉ Algemene oorsig oor Handelsreg

• Algemene beginsels van Kontraktereg

• Kontrakte

• Ander aspekte van Handelsreg

Vaardighede

Jy sal ook in staat wees om:

• ŉ oorsig te gee van die geskiedenis van die reg, die wetenskap van die reg en

kontrakte.

• begrippe soos konsensus, kapasiteit, moontlikheid, formaliteite, bepalings van ŉ

kontrak, interpretasie van ŉ kontrak en kontrakbreuk te beskryf.

• onderskeid te tref tussen verskillende kontrakte soos ŉ koopkontrak, huurkontrak

en ŉ versekeringskontrak en ŉ oorsig van elk te gee.

• ŉ oorsig van relevante arbeidswetgewing en besigheidsreg te gee.

GCL105 Handelsreg

Woordomskrywing vir evaluering Bladsy 7

WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING

In die afdeling oor selfevaluering, asook in die werkopdragte sal daar van jou verwag word

om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die

woordelys hieronder sal jou hiermee help.

Werkwoord Omskrywing

Lys Lys die name/items wat bymekaar hoort

Identifiseer Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde

Verduidelik Ondersoek die moontlikhede, oorweeg en skryf dan jou

antwoord (verklaring/verduideliking) neer

Beskryf Omskryf die konsep of woorde duidelik

Kategoriseer/

klassifiseer

Bepaal tot watter klas, groep, afdeling bepaalde

items/voorwerpe behoort

Analiseer Om iets te ontleed

Evalueer Bepaal die waarde van ŉ stelling/stelsel/beleid/ens

Toepas Pas die teoretiese beginsels toe in ŉ praktiese probleem

Hersien Evalueer, verbeter en/of wysig ŉ beleid/dokument/stelsel/ens

Maak ŉ studie van Maak seker dat jy alle konsepte en definisies verstaan en in

staat sal wees om dit in jou eie woorde weer te gee, asook

prakties toe te pas

GCL105 Handelsreg

Bladsy 8 Woordomskrywing vir evaluering

Notas

GCL105 Handelsreg

Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg Bladsy 9

STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT HANDELSREG

1.1 Studie-eenheid leeruitkomstes

Kennis en begrip

Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te

demonstreer van die volgende:

• Die geskiedenis van die Suid-Afrikaanse regstelsel

• Die wetenskap van die reg

• Inleiding tot Kontrakreg

Vaardighede


• ŉ kort oorsig van die geskiedenis van die reg, bronne van die reg, Suid-Afrikaanse

howe en hofuitsprake te gee.

• te verduidelik wat onder die “wetenskap van die reg” verstaan word.

• die kontrak as ŉ bron van verpligtinge, vereistes van die sluit van ŉ geldige kontrak

en vryheid om te kontrakteer, te bespreek.

GCL105 Handelsreg

Bladsy 10 Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg

1.2 Voorgeskrewe handboek

Schulze, H., Kelbrick, R., Manamela T., Stoop, P., Manamela E., Hurter, E., Masuku, B. &

Stoop, C. 2015. Algemene Beginsels van Kommersiële Reg. 8ste Uitgawe. Kaapstad: Juta

en Kie (Edms) Bpk.

Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer:

• Hoofstuk 1, afdelings 1.1-1.3 & 1.6

• Hoofstuk 2, afdelings 2.1-2.2


1.3 Verrykende bronne

Die volgende bronne word aanbeveel as verrykende bronne. Jy hoef nie hierdie bronne aan

te koop nie. As jy dit egter in die biblioteek raakloop, kan dit jou agtergrondkennis in die vak

verbreed.

• Edwards, A.B. 1996. The History of South African Law: An Outline. LexisNexis South

Africa.

• Kleyn, D en Viljoen, F. 2010. Beginnersgids vir Regstudente. 4e uitgawe. Juta.

• Christie, R.H. and Bradfield, G.B. 2010. The Law of Contract in South Africa. 6th ed.

LexisNexis.

1.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan:

Sleutelwoord Omskrywing

Aktevervaardiger Prokureur wat oordragdokumente vir onroerende eiendom,

titelaktes, verbande ens. kan voorberei vir indiening en

registrasie deur die Akteskantoor.

Bestorwe boedel Die bates en laste wat ŉ persoon wat afsterf, nalaat.

Delik Onregmatige daad

Die Reg (law) ŉ Sisteem van reëls vir ŉ bepaalde gemeenskap

Dolus eventualis Opset by moontlikheidsbewussyn

Familiereg Die gedeelte van die privaatreg wat oor die sluit van ŉ geldige

huwelik, die regsgevolge van ŉ huwelik, die gronde vir die

GCL105 Handelsreg


beëindiging van ŉ huwelik en die regsverhouding tussen

kinders en ouers handel.

Gesaghebbende

bron

'n Bron waaraan die hof gebind is. ŉ Hof moet hierdie bron in

aanmerking neem wanneer uitspraak gelewer word.

Handeling Vrywillige menslike gedrag

Juris ŉ Regsgeleerde

Jurisdiksie Bevoegdheid van ŉ hof; regsmag

Kodifiseer In een wetboek saamvat.

Konsensus Wilsooreenstemming

Kontrak ŉ Ooreenkoms wat deur twee of meer partye aangegaan word

met die ernstige bedoeling om regtens afdwingbare

verpligtinge daar te stel.

Mandement van

Spolie

ŉ Remedie waarvolgens besit van ŉ regsobjek weer herstel

word.

ŉ Reg (right) Enige reg van ŉ regspersoon teenoor ŉ regsvoorwerp wat

deur die reg beskerm word.

Natuurlike persoon ŉ Mens – insluitend ŉ baba tot ŉ volwassene

Notaris Prokureur wat sodanig gekwalifiseer is om

huweliksvoorwaardekontrakte en ander notariële verbande te

kan opstel en verlei.

Obiter dictum Terloopse opmerking wat buite die rede vir die beslissing val.

Onregmatig ŉ Handeling wat inbreuk maak op die regte van ŉ ander.

Onregverdige

verryking

ŉ Voordeel is bekom ten koste van iemand anders.

Oorredende gesag ŉ Bron wat in ag geneem kan word met die oorweging van ŉ

aangeleentheid. Die hof is nie daaraan gebind nie.

Personereg Die gedeelte van die privaatreg wat oor die ontstaan, bestaan

en beëindiging van die natuurlike persoon as regsubjek

handel.

Persoonlikheidsregte Die reg wat handel met die verhoudinge tussen mense t.o.v.

hul fisiese en psigiese integriteit.

GCL105 Handelsreg


Privaatreg Regsreëls wat die verhoudinge tussen staatsburgers onderling

reguleer.

Publiekreg Regsreëls wat die verhouding tussen die staat en sy burgers

beheer en reguleer.

Ratio decidendi Rede vir die beslissing

Regspersoon Regsentiteite wat nie mense is nie, maar ook as regsubjek

deur die reg erken word.

Regspraak Hofuitsprake gemaak deur howe

Regsubjek Onderdaan van die reg

Regsvoorwerp Enige iets wat ŉ regsubjek se eis tot ŉ reg is.

Rei vindicatio Opeising van eiendom deur die eienaar vanaf enige persoon

in onregmatige besit daarvan.

Status Die kombinasie van regte en verpligtinge van ŉ persoon wat

deel is van ŉ spesifieke klas.

Subjektiewe reg Die verhouding tussen ŉ regsubjek en regsvoorwerp, of ŉ

regsubjek en ander regsubjekte.

Toerekeningsvatbaar Die handeling en gevolge daarvan word verstaan.

1.5 Inleiding

Die reg vorm deel van sosiale wetenskappe. Dit moet deurgaans voldoen aan veranderende

behoeftes van gemeenskappe en is daarom onlosmaaklik verbind aan die gemeenskap wat

dit dien. Ten einde die reg te verstaan is dit nodig om begrip te hê van die gemeenskap

waarbinne dit toepassing vind, asook die geskiedenis van die reg en hoe dit deur jare en

selfs eeue heen ontwikkel het. Enige gemeenskap het reëls nodig om verhoudinge met

daardie mense in die gemeenskap ordelik te bestuur. Die doel van regswetenskap is die

bestudering en evaluering van hierdie regsverhoudinge in ŉ gemeenskap. Die

regswetenskap is op ŉ spesifieke wyse saamgestel om die verskillende verhoudinge in die

gemeenskap te omskryf en duidelik uiteen te sit. Dikwels word hierdie verhoudinge deur

kontrakte gereguleer. ŉ Kontrak is die bron van ŉ verskeidenheid verpligtinge en daarom is

dit belangrik om die sluit van ŉ geldige kontrak te verduidelik en te verstaan.

GCL105 Handelsreg


1.6 Geskiedenis van die Suid-Afrikaanse reg

Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 1.1. Lees hierdie afdeling deur en maak seker

dat jy verstaan waar die Suid-Afrikaanse reg vandaan kom.

Die Suid-Afrikaanse reg is nie, soos Europese reg, gekodifiseer nie, m.a.w. opgeteken in

een omslagtige vorm van wetgewing nie. Die reg, van toepassing in Suid-Afrika, word vanuit

verskillende gesaghebbende bronne verkry. Die mees algemene bronne van ons reg is

wetgewing en hofuitsprake, maar soms is dit nodig vir ŉ juris om selfs so ver terug, soos die

Romeinse reg of Romeins-Hollandse reg te gaan om antwoorde vir ŉ probleem te vind. Dit is

dus nodig om die geskiedenis van die Suid-Afrikaanse reg te verstaan omdat dit selfs

vandag nog toepassing kan vind. Die Suid-Afrikaanse reg is die produk van verskeie bronne,

bv. Romeinse reg, Romeins-Hollandse reg en die Engelse reg. Elkeen van hierdie historiese

bronne word afsonderlik hieronder bespreek.

1.6.1 Romeinse reg

Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 1.1.1

Die Romeinse reg strek tradisioneel van die periode 753 VC tot 568 NC. Rome was aan die

begin van hierdie tydperk ŉ klein, primitiewe staat met die grootste gedeelte van sy

bevolking wat op plase om die stad gewoon en ŉ bestaan gevoer het. Rome se ekonomie

was hoofsaaklik op boerdery geskoei en daar is feitlik geen handel gedryf nie. Die kern van

die gemeenskap was families met die oudste man in die familie as hoof daarvan. Hy het alle

mag, eiendom en slawe besit. Die reg was dus baie primitief.

Rome het egter spoedig ontwikkel ten einde beheer oor die hele weste van Europa en groot

gedeeltes van Afrika en Asië uit te voer. Die reg het uiteraard nodig gehad om saam met

hierdie omwentelings aan te pas en te verander. Die Romeinse reg het ontwikkel in ŉ

gesofistikeerde regstelsel wat toenemende rykdom, uitgebreide handel en toestroming van

uitlanders kon hanteer. Gedurende 291 NC is die Romeinse reg gekodifiseer en het as die

Corpus Iuris Civilis bekend gestaan. Hierdie werk is vandag steeds ŉ primêre gesagsbron

waarna die Suid-Afrikaanse howe verwys in die oplos van geskille.

1.6.2 Romeinse-Hollandse reg


GCL105 Handelsreg


Die Romeinse Ryk het in 476NC tot ŉ val gekom, maar dit het nie tot die uitwissing van die

Romeinse reg gelei nie. Spore van die Romeinse reg het vir twee redes gedurende die

Middeleeue behoue gebly, naamlik:

1) Elke persoon is beoordeel op grond van sy/haar stam of land van herkoms. Die

tradisionele Romeinse burgers moes dus behandel word ingevolge die Romeinse

reg.

2) Die kerk het groot invloed gehad in hierdie tyd en die reg waarvan die kerk gebruik

gemaak het, was Romeinse reg.

Gedurende die 15de en 16de eeue het die Romeinse reg in Nederland vermeng met

bestaande Hollandse gemenereg. Die werke van Romeins-Hollandse juriste, wette in

Nederland en uitsprake van Nederlandse howe vorm vandag steeds deel van die Suid-

Afrikaanse reg.

1.6.3 Engelse reg


In 1652, met Jan van Riebeeck se koms na die Kaap, het hy die Romeins-Hollandse reg ook

saamgebring. Na 1814, die jaar wat die Kaap formeel deur Groot Brittanje beset is, was

Romeins-Hollandse reg steeds van krag, maar weens verskeie faktore het die Engelse reg

al meer toepassing gevind. Die Engelse reg was dikwels as direkte verwysing gebruik met

die opstel van nuwe wetgewing en die implementering daarvan.

Die jaar 1910, die jaar van Uniewording, was ŉ mylpaal in die ontwikkeling van Suid-

Afrikaanse reg. Dit was die jaar vir die totstandkoming van ŉ parlement, ŉ universele

regsisteem vir Suid-Afrika en die Appèlafdeling wat universele regsbeslissings kon maak.

Die Engelse reg het dus die grootste impak op die ontwikkeling van die Suid-Afrikaanse reg

gehad.

1.7 Bronne van die reg

Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 1.2. Neem kennis van die verskillende bronne

van die reg sodat jy in staat is om dit te lys.

Die Suid-Afrikaanse reg spruit voort vanuit ŉ verskeidenheid van bronne. Sommige van die

bronne is gesaghebbend van aard en ander bronne is oorredende gesag. Howe word gebind

deur gesaghebbende bronne, m.a.w. ŉ hof is gebind aan gesaghebbende bronne en moet

in ooreenstemming daarmee uitspraak lewer. Die howe kan daarteenoor oorredende gesag

GCL105 Handelsreg


bloot in ag neem in die oorweging van ŉ aangeleentheid. Die oorredende gesag kan ŉ hof in

ŉ rigting stuur om ŉ spesifieke uitspraak te lewer. Die bronne van die reg word meer volledig

hieronder bespreek.

1.7.1 Statutêre reg of wetgewing


Deur wetgewing, i.e. die daarstel van wette, word reg geskep. Vandag is wetgewing die

belangrikste bron van reg. Wetgewing word gevind in statute (soos deur die Parlement

bepaal en goedgekeur), asook provinsiale wetgewing, afkondigings (proklamasies),

regulasies en munisipale regulasies.

� Die Grondwet

Die belangrikste bron van Suid-Afrikaanse reg is die Suid-Afrikaanse Grondwet, 1996. Die

Grondwet is die hoogste gesag in die land en alle ander wette moet aan die bepalings van

die Grondwet voldoen alvorens dit bekragtig kan word as wetgewing. Indien daar dus ŉ

bepaling in ŉ nuwe wet is wat teenstrydig met die Grondwet is, sal daardie teenstrydige

gedeelte van die wet ongeldig wees. Dit geld egter ook vir huidige wetgewing en nie net

nuwe wetgewing nie. Die Hoërhof kan ŉ bepaling in ŉ bestaande wet ongeldig verklaar,

indien dit teenstrydig is met ŉ bepaling in die Grondwet.

Die voorwoord van die Grondwet vermeld:

We therefore, through our freely elected representatives, adopt this Constitution as the

supreme law of the Republic so as to –

(a) Heal the divisions of the past and establish a society based on democratic values,

social justice and fundamental human rights;

(b) Lay the foundations for a democratic and open society in which government is based

on the will of the people and every citizen is equally protected by law;

(c) Improve the quality of life of all citizens and free the potential of each person; and

(d) Build a united and democratic South Africa able to take its rightful place as sovereign

state in the family of nations.

Die basiese manier om uitvoering aan die bovermelde ideale te gee, is deur die Handves

van Regte, soos vervat in hoofstuk 2 van die Grondwet. Die Handves van Regte is die

hoeksteen van Suid-Afrika en benadruk die demokratiese waardes van menswaardigheid,

gelykheid en vryheid. Die Handves van Regte is op alle reg in Suid-Afrika van toepassing en

bind al drie vlakke van regering, nl. wetgewende gesag (bv. die parlement), uitvoerende

GCL105 Handelsreg


gesag (bv. die polisiediens) en regsprekende gesag (bv. die howe) en alle ander organe van

die staat. Volgens die Grondwet moet die staat die regte, soos vervat in die Handves,

respekteer, beskerm, aanmoedig en uitvoer.

Die Handves van Regte bestaan uit eerste-generasie regte (dit is meestal negatiewe regte

wat mag van die staat wegneem en ŉ plig op die staat plaas om nie op ŉ bepaalde manier

op te tree nie, bv. om nie te diskrimineer of iemand te martel nie), asook tweede-generasie

regte (positiewe sosio-ekonomiese regte wat ŉ verpligting op die staat plaas om alle lede

van gemeenskappe te voorsien met die basiese behoeftes). Eerste-generasie regte sluit ook

regte soos gelykheid, menswaardigheid, lewe en verskeie vryhede van die persoon, van

geloof, van uitdrukking en beroep in. Tweede-generasie regte sluit die reg op behuising,

gesondheidsorg, kos en water, sosiale sekuriteit en formele onderwys in.

Geen van bogenoemde regte is absoluut deurdat dit altyd van toepassing is nie. Selfs

hierdie regte kan in spesiale gevalle beperk word mits –

(a) die beperking deur die toepassing van die reg in die algemeen toegepas kan word.

(b) die beperking billik en regverdig is in ŉ oop demokratiese gemeenskap gebaseer op

menswaardigheid, gelykheid en vryheid.

(c) die beperking alle relevante faktore in ag geneem het, insluitend die aard van die reg,

die belangrikheid van die beperking, die aard van die beperking, die impak daarvan,

die verhouding tussen die beperking en sy doel en alternatiewe.

Daar moet aan al bovermelde vereistes voldoen word alvorens ŉ beperking op ŉ reg in die

Handves van Regte geldig sal wees.

Die Grondwet sit ook ondermeer die struktuur van die staat en staatsorgane, die staat se

funksies en magte uiteen.

� Gewoontereg

Sekere reëls in die samelewing vind toepassing omdat dit in ŉ bepaalde gemeenskap die

norm of gebruik geword het. Gewoontereg bestaan nie uit geskrewe reëls nie, maar

ontwikkel saam met die gebruike van ŉ gemeenskap en word van geslag na geslag

oorgedra. Gereelde gebruike en/of handelinge in die alledaagse lewe, skep dus op die ou

end reg. Alvorens ŉ gebruik geag kan word as deel van die gewoontereg te wees, is daar

sekere vereistes waaraan sodanige gebruik moet voldoen:

a) Dit moet redelik wees.

b) Dit moet reeds vir ŉ lang tyd bestaan.

c) Dit moet oor die algemeen deur die gemeenskap erken en beoefen word.

GCL105 Handelsreg


d) Die inhoud van die reël of bepaling moet duidelik en verstaanbaar wees.

Gewoontereg is van toepassing op handelsreg deurdat daar sekere gebruike in ŉ bepaalde

industrie of besigheid kan voorkom wat die bepaalde persone, wat in daardie industrie

handel of kontrakteer, regtens kan verbind. Sodanige gebruik in ŉ industrie of besigheid

moet ook aan bogenoemde vier bepalings voldoen. Indien daar aan een van die vereistes

nie voldoen nie, sal die hof nie daardie gebruik ag as deel van gemenereg te wees nie.

(Neem kennis van die voorbeeld uit die hofsaak tussen Van Breda v Jacobs 1921, in

Schulze, et al., 2015: 7.)

� Hofuitsprake

Die hofuitsprake van so ver terug soos 1652, asook die hofuitsprake van die vier provinsies

voor 1910 en natuurlik hofuitsprake na 1910 vorm alles deel van gesagsbronne vir die reg in

Suid-Afrika en staan bekend as regspraak.

Die Suid-Afrikaanse howe is tradisioneel verdeel in hoër en laer howe. Die hoër howe is die

Grondwetlike Hof, die Hoogste Hof van Appèl en die Hooggeregshowe.

Die laer howe is laer in status as die hoër howe. Voorbeelde van die laer howe is die

Landdroshowe, Hof vir Klein Eise, en howe van swart hoofmanne van verskillende stamme.

Die jurisdiksie van die laer howe is beperk – dit beteken dat hulle slegs sekere sake en

beperkte persone kan aanhoor.

Die belangrikste uitsprake van die hoër howe word in The South African Law Reports

gepubliseer en is toeganklik vir die publiek. Laer howe word gebind aan hoër howe se

uitsprake. ŉ Laer hof kan dus nie ŉ uitspraak gee in teenstelling met wat ŉ hoër hof oor

dieselfde tipe aangeleentheid beslis het nie.

� Internasionale reg

Indien geen leiding rakende ŉ saak in die bogenoemde bronne gevind kan word nie, kan ŉ

regter hom/haar tot die internasionale reg wend. Internasionale reg is egter nie ŉ

gesaghebbende bron van reg in Suid-Afrika nie, maar slegs oorredend. Dit kan dus ŉ regter

leiding gee in ŉ beslissing en uitspraak, maar ŉ regter is nie gebind om in ooreenstemming

met die internasionale reg ŉ uitspraak te lewer nie.

� Handboeke en joernale

Daar is ŉ verskeidenheid van handboeke en joernale wat deur prokureurs, advokate,

regsakademici, regters, ens. geskryf is. Dit bevat artikels, gesprekke en ontledings rakende

verskeidenheid regsaspekte en kan ook as oorredende gesag aangewend word.

GCL105 Handelsreg


1.8 Howe in die Republiek van Suid-Afrika

Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 1.3. Neem kennis van die verskillende howe

sodat jy hulle kan lys.

1.8.1 Die Grondwetlike Hof

Die Grondwetlike Hof is die hof in die Republiek met die hoogste gesag wat die bepalings in

die Grondwet moet interpreteer, beskerm en uitvoer. Die Grondwetlike Hof gee,

byvoorbeeld, uitspraak in ŉ saak wanneer daar inbreuk gemaak is op ŉ fundamentele reg

soos uiteengesit in die Grondwet.

1.8.2 Hoogste Hof van Appèl

Hierdie hof is die appèlhof vir die Hoër Howe met onbeperkte jurisdiksie, behalwe indien ŉ

saak onder die eksklusiewe jurisdiksie van die Grondwetlike Hof ressorteer. Die Hoogste Hof

van Appèl het jurisdiksie om appèlsake aan te hoor wat binne die jurisdiksie van die Hoër

Howe val. Hierdie hof is in Bloemfontein gesetel, maar kan ook in uitsonderlike gevalle in ŉ

ander stad sit.

1.8.3 Hoër Howe

Daar is 13 Hoër Howe, elkeen met hul eie jurisdiksie. Sake wat binne ŉ bepaalde hof se

jurisdiksie ressorteer, word aangehoor in die Hoër Hof binne daardie provinsie en/of

jurisdiksie. Byvoorbeeld, indien die saak in Pretoria aangehoor moet word, sal dit onder die

Noord Gauteng Hoër Hof, Pretoria se jurisdiksie ressorteer. Hoër Howe gee uitsprake oor,

ondermeer die volgende aspekte: egskeidings, die status van ŉ persoon t.o.v.

geestesongesteldheid, aansoeke vir die sekwestrasie van ŉ persoon se boedel, die

likwidasie van ŉ maatskappy en die geldigheid van die interpretasie van ŉ testament. Hoër

Howe mag ook sake rakende die inbreukmaking van ŉ fundamentele Grondwetlike reg

aanhoor.

Die Hoër Howe is gesetel in Bisho, Bloemfontein/Mangaung, Kaapstad, Durban,

Grahamstad, Johannesburg, Kimberley, Mafikeng, Pietermaritzburg, Port Elizabeth/Nelson

Mandela Baai, Pretoria, Thohoyandou en Mmtata.

1.8.4 Amptenare van die Hoër Howe

ŉ Registrateur is aangestel vir elk van die Hoër Howe om toe te sien dat die howe effektief

funksioneer. Hulle, en hul assistente, is verantwoordelik vir die uitreik van proses

(dagvaardings, lasbriewe ens.), om sake op die hofrol te plaas, hofbevele uit te reik en na

hofrekords om te sien.

GCL105 Handelsreg


Vir elke Hoër Hof is ŉ aantal Balju's ook aangestel om prosesse te beteken en vonnisse en

hofbevele uit te voer.

Sommige Hoër Howe het ook ŉ Meester wat sekere administratiewe funksies moet verrig,

veral t.o.v. bestorwe en insolvente boedels, asook minderjariges en gestremde persone.

Die regsprofessie in Suid-Afrika is in twee hoofgroeperinge verdeel, nl. advokate en

prokureurs. Die wesenlike verskil tussen die twee is dat advokate meestal in die

Grondwetlike Hof, Hoogste Hof van Appèl en Hoër Howe verskyn. Advokate ontvang hul

instruksies vanaf prokureurs. Prokureurs verskyn meestal in die Landdroshowe. Prokureurs

kan ook notarisse en/of aktevervaardigers wees. Prokureurs ontvang hul instruksies vanaf

kliënte, oftewel die publiek.

1.8.5 Landdroshowe

Landdroshowe word in die meeste dorpe in die Republiek aangetref, maar het beperkte

jurisdiksie. Landdroste mag nie sake wat onder die eksklusiewe jurisdiksie van ŉ Hoër Hof

val, aanhoor nie. Landdroshowe word gebind deur uitsprake van hoër howe.

Die klerk van die hof verrig min of meer dieselfde funksies as die griffier of registrateur van

die Hoër Howe. Die Balju van die Landdroshof verrig ook min of meer dieselfde funksies as

die Balju van die Hoër Hof.

1.9 Hofuitsprake

Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 1.6. Neem kennis van hierdie afdeling en maak

seker dat jy die begrippe onder die knie het.

Die belangrikste gedeelte van ŉ hofuitspraak word die ratio decidendi genoem. Dit beteken

letterlik 'die rede vir die beslissing'. Dit is die ratio decidendi van ŉ hofsaak wat bindend is op

diegene teen wie die uitspraak gelewer is en ook bindend op laer howe om die uitspraak te

volg en toe te pas in hulle uitsprake. Dit beteken egter nie dat, indien ŉ hofuitspraak bindend

is, elke woord of sin wat geuiter is, bindend is nie. Die eerste stap is om die wesenlike feite

op grond waarvan die uitspraak gemaak is, te bepaal. Die ratio decidendi is dan die regter of

landdros se gevolgtrekking aan die hand van hierdie wesenlike feite.

Enige verklaring wat deur ŉ hof gemaak is en buite die ratio decidendi val, staan bekend as

die obiter dictum. Dit beteken 'terloopse opmerking'. ŉ Obiter dictum is nie bindend nie en

vorm dus nie deel van die kernrede vir die uitspraak nie. Dit is wel oorredende gesag en kan

in ŉ latere saak aangewend word en ook as die ratio decidendi van daardie volgende saak

gebruik word.

GCL105 Handelsreg


1.10 Die wetenskap van die reg – die term "reg"

Handboek: Schulze, et al., 2015: Hoofstuk 2. Bestudeer hierdie hoofstuk ten einde

die wetenskap van die reg te verstaan en te kan verduidelik.

1.10.1 Betekenis van die reg (law)

Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 2.1.1. Maak ŉ studie van die afdeling en maak

seker dat jy die begrip onder die knie het.

Daar moet tussen "die reg" (law) en "ŉ reg" (right) onderskei word. Die reg (law) verwys na

ŉ sisteem van reëls wat op ŉ gemeenskap van toepassing is. ŉ Reg (right) is enige reg wat

ŉ regsubjek teenoor ŉ regsobjek het en wat deur die reg beskerm word.

Die regswêreld kan slegs verstaan word, indien dit uiteengesit en gestipuleer word en as

daar grense uitgewys word. Regsekerheid sal dus bestaan, byvoorbeeld, indien wette

duidelik gestipuleer is om sodoende ŉ persoon se regte en verpligtinge duidelik uiteen te sit.

Tradisioneel word daar grootliks onderskeid getref tussen publiekreg en privaatreg. Daar is

wel gevalle waar die publiekreg en privaatreg oorvleuel.

Die publiekreg bestaan uit regsreëls wat die verhouding tussen die staat en sy burgers

beheer. Privaatreg is die regsreëls wat die verhoudinge tussen staatsburgers onderling

reguleer. Elkeen van hierdie hoofkategorieë het ook verdere sub-kategorieë, bv. publiekreg

kan in internasionale reg, grondwetlike reg, administratiefreg, strafreg en strafprosesreg

verdeel word. Privaatreg kan in personereg, familiereg, huweliks- en huweliksgoederereg

verdeel word.

ŉ Verdere kategorie, afgesien van publiekreg en privaatreg, van die reg is handelsreg.

Handelsreg het sy oorsprong vanuit besigheidsaktiwiteite en/of persone wat handel gedryf

het. Handelsreg kan in die volgende sub-kategorieë verdeel word, nl. koopkontrakte, huur-

en huurkoopooreenkomste, insolvensie, maatskappye, vennootskappe, beslote korporasies,

agente, sekuriteit, versekering, vervoerkontrakte, arbeidsreg, intellektuele goederereg, reg

op mededinging, verbruikersreg en belastingreg. Die reëls van privaatreg wat op handelsreg

van toepassing is, word hieronder bespreek.

1.10.2 Die betekenis van ŉ reg (right)



GCL105 Handelsreg


Soos vroeër genoem, is ŉ reg enige reg van ŉ regsubjek teenoor ŉ regsvoorwerp wat deur

die reg beskerm word. So ŉ reg wat regtens beskerm word, staan as ŉ subjektiewe reg

bekend. Die aard van regsubjekte, regsobjekte en subjektiewe regte word deur objektiewe

reg bepaal.

� Regsubjekte

ŉ Regsubjek is ŉ mens of entiteit wat onderdanig is aan die reg en op wie die reg van

toepassing is en tot wie se voordeel dit strek. Elke regsubjek het regsbevoegdheid, m.a.w.

iemand wat die regte en verpligting kan opneem. In die reg word na alle regsubjekte verwys

as persone. Die reg onderskei tussen twee tipes persone, nl. natuurlike persone en

regspersone. Die term “mense” en “persone” is dus in die reg nie sinonieme van mekaar nie,

maar “persone” en “regsubjekte” is sinonieme.

a) Natuurlike persoon

Die reg verwys na ŉ mens as ŉ natuurlike persoon en sluit alle mense, van baba tot

volwassene in. Elke mens/natuurlike persoon kan dus regte en verpligtinge hê. So

beskerm die reg byvoorbeeld die fisiese integriteit, eer en aansien van ŉ pasgebore

baba en bepaal ook dat so ‘n baba eiendom kan erf.

b) Regspersoon

Entiteite wat nie mense is nie, moet ook deur die reg as regsubjekte erken word. Dit

beteken nie dat sulke regsubjekte fisies moet bestaan of ook ŉ persoonlikheid het

nie, maar dat dit deur die reg as houers van regte en gesag erken word. Voorbeelde

van regspersone is ŉ maatskappy, universiteit, munisipaliteit en die staat. ŉ

Regspersoon het dus ook regte en regsaanspreeklikheid. Die mense wat dus by die

regspersoon werk kan afsterf, maar die regspersoon kan steeds voortbestaan.

ŉ Maatskappy is een van die belangrikste regspersone. ŉ Maatskappy kan in sy

naam, en nie in die lede van daardie maatskappy se persoonlike hoedanigheid nie,

bv. ŉ eis vir skadevergoeding teen iemand anders, of ŉ ander maatskappy instel. Net

so is die maatskappy ook aanspreeklik vir daardie maatskappy se laste en kan die

aandeelhouers nie persoonlik aanspreeklik gehou word daarvoor nie.

GCL105 Handelsreg


� Regsvoorwerp

ŉ Regsvoorwerp is enige iets wat ŉ regsubjek se eis tot ŉ reg is. Byvoorbeeld, intellektuele

eiendom is die objek van ŉ regsubjek se eis tot ŉ reg.

� Subjektiewe reg

Die verhouding tussen ŉ regsubjek en ŉ regsvoorwerp, of ŉ regsubjek en ander regsubjekte

kan omskryf word as ŉ reg. Alle regte kan op een of ander manier aan ŉ regsobjek gekoppel

word. Regte kan verskillend geklassifiseer word aan die hand van die regsobjek:

a) Saaklike reg is ŉ reg van ŉ regsubjek teenoor eiendom, bv. ŉ boek, ŉ pen of ŉ tafel.

Saaklike reg word soos volg geklassifiseer:

i) Eienaarskap – die mees omvattende saaklike reg van almal.

ii) Servitute – dit word verdeel in saaklike servitute (beperkte reg tot iemand

anders se grond, bv. om beeste daar te laat wei) en persoonlike servitute

(gebruik van iemand anders se grond en vrugte daarop).

iii) Verband – gee aan die houer van die verband ŉ reg tot sekuriteit t.o.v. die

eiendom wat deur die verband verswaar is. Die verbandhouer het die reg om

die eiendom te verkoop, indien daar skuld uitstaande op die verband is.

b) Intellektuele goederereg is regte t.o.v. intellektuele eiendom. Voorbeelde daarvan is

ŉ kunstenaar se kunswerk, ŉ skrywer se literatuur, ŉ uitvinder se idee en ŉ

ontwerper se ontwerpe.

c) Persoonlikheidsregte – dit is regte wat iemand se persoonlikheid raak, bv.

integriteit, reputasie, ens.

d) Persoonlike regte – dit verwys na regte ingevolge optrede, bv. om iets te gee, te

doen of om nie iets te doen nie.

1.11 Privaatreg

1.11.1 Personereg



Personereg is die gedeelte van die privaatreg wat oor die ontstaan, bestaan en beëindiging

van die natuurlike persoon as regsubjek handel. Die personereg bepaal dus:

a) Wie regsubjekte (onderdane van die reg) is;

GCL105 Handelsreg


b) hoe iemand ŉ regsubjek word en hoe dit beëindig word;

c) die verskillende klasse van regsubjekte; en

d) die regstatus van elke regsubjek.

ŉ Mens en sy regskapasiteit kom tot stand by geboorte. Die regte van ŉ ongebore baba

word ook beskerm op voorwaarde dat die baba lewendig gebore word.

ŉ Mens se regskapasiteit word beëindig by sy/haar dood. ŉ Oorledene kan dus nie regte

en/of verpligtinge hê nie. Die reg beskerm wel die liggaam van ŉ oorledene ten gunste van

die gemeenskap en beskerm ook sy/haar bates ten bate van die oorledene se skuldeisers

en erfgename.

Die reg tref onderskeid tussen verskillende klasse regsubjekte. Minderjariges het,

byvoorbeeld, nie dieselfde regte as meerderjariges nie a.g.v. status. Die status van ŉ

persoon is die kombinasie van ŉ persoon, wat deel is van ŉ spesifieke klas, se regte en

verpligtinge. Status word vanuit regsweë toegeken. Dit is, vanuit ŉ regsperspektief, die

posisie wat ŉ persoon beklee en dit bepaal die regte en verpligtinge wat aan daardie

regsubjek toegeken word. Daar is verskeie faktore wat ŉ persoon se status bepaal, bv.

ouderdom, geslag, huwelikstatus, toerekeningsvatbaarheid, ens. Personereg handel met die

invloed van hierdie verskillende faktore op ŉ regsubjek se status. ŉ Regsubjek se status is

dus bepalend van hoe, wanneer en in welke mate daardie regsubjek regtens mag handel.

1.11.2 Familiereg



Familiereg is die gedeelte van privaatreg wat oor die sluit van ŉ geldige huwelik, die

regsgevolge van ŉ huwelik, die gronde vir die beëindiging van ŉ huwelik en die

regsverhouding tussen kinders en ouers handel. Familiereg het niks met die verhouding

tussen familielede te make nie, maar het te doen met die twee partye wat in die huwelik

staan, asook die verhouding tussen ouers en kinders.

1.11.3 Persoonlikheidsregte


Persone het sekere regte rakende hul fisiese bestaan, integriteit en reputasie. Almal het,

byvoorbeeld, die reg om nie aangerand te word nie. Hierdie reg word deur die strafreg en

GCL105 Handelsreg


siviele reg beskerm. Net so het almal die reg om nie beledig te word of ŉ slagoffer van

naamskending te wees nie.

Persoonlikheidsregte handel met die verhoudinge tussen mense t.o.v. hul fisiese en

psigiese integriteit. Enige een wat inbreuk op hierdie reg van integriteit en reputasie maak,

kan beveel word om ŉ bedrag geld as kompensasie (vergoeding) te betaal.

ŉ Belangrike persoonlikheidsreg is die reg op privaatheid. Elkeen het die reg om ŉ private

lewe te lei en, indien iemand sonder toestemming inbreuk maak op iemand se privaatheid

deur, byvoorbeeld, sonder toestemming ŉ foto te publiseer, word daar inbreuk gemaak op

daardie reg van privaatheid. Persoonlikheidsregte is ook, soos alle ander regte, onderworpe

aan sekere beperkinge. ŉ Politieke figuur kan, byvoorbeeld, nie kla indien daar ŉ spotprent

van hom/haar in ŉ koerant verskyn nie.

1.11.4 Vermoënsreg



ŉ Persoon se erfgoed bestaan uit regte en verpligtinge wat ŉ geldelike waarde het, dus die

som van ŉ persoon se bates en laste.

� Sakereg

Sakereg handel oor die verhoudinge tussen persone en fisiese voorwerpe. Die toekenning

en erkenning van regte oor sake beheer hierdie verhouding tussen persone en regte op

sake. Die saaklike reg van eienaarskap gee ŉ breë spektrum van regte aan die eienaar,

byvoorbeeld om die saak te gebruik, geniet, verkoop, verhuur of selfs te vernietig.

Eiendomsreg is die hoeksteen van saaklike regte en terselfdertyd ook ŉ baie omvattende

reg.

a) Eiendomsreg

Die eienaar van ŉ saak kan besluit hoe daar met die saak gehandel word. Dit

beteken egter nie dat die eienaar onbeperkte beheer oor die saak kan uitoefen nie.

Die algemene regte van ŉ eienaar (om die eiendom te gebruik, geniet, vernietig,

verkoop, ens.) word nogtans beperk deur die publiekreg en regte van ander.

Voorbeelde van sulke beperkinge deur die publiekreg is bouregulasies,

sanitasieregulasies, verdeling van grond, verkeersregulasie, ens. Die belange van

die gemeenskap beperk altyd eienaarskap. ŉ Eienaar se regte kan ook, byvoorbeeld,

deur ŉ buurman se regte op eienaarskap beperk word.

GCL105 Handelsreg


b) Eienaarskap teenoor besit

Daar moet onderskei word tussen eienaarskap en om in besit te wees van eiendom,

aangesien dit twee verskillende regskonsepte is. Die persoon wat die reg het op

eienaarskap van eiendom is nie noodwendig die persoon in besit daarvan nie.

Die besit van eiendom bestaan uit twee elemente, nl. fisiese element en psigiese

element. Die fisiese element is om fisies in beheer van die eiendom te wees. Die

psigiese element is die bedoeling om fisiese beheer oor die eiendom uit te oefen.

Fisiese beheer oor die eiendom impliseer nie noodwendig direkte en onmiddellike

beheer daaroor nie.

c) Verkryging van eiendomsreg

Daar is verskillende maniere om eiendomsreg te bekom en sluit ondermeer die

onderstaande in:

i) Besetting – dit is waarskynlik die oudste manier om eienaarskap te bekom.

Indien iemand eiendom (wat aan niemand behoort nie) in besit neem met die

bedoeling om die eienaar daarvan te wees, vestig eienaarskap oor daardie

eiendom. Jy kan egter nie die eienaar word deur die besetting van iemand

anders se eiendom nie.

ii) Verjaring – ŉ persoon kan die eienaar van eiendom word deur verjaring, indien

daardie persoon openlik in besit was of die eienaar was vir ŉ ononderbroke

tydperk van dertig jaar.

iii) Roerende eiendom – die mees algemene manier om eienaarskap van

roerende eiendom te bekom, is by wyse van lewering. Hierdie metode is slegs

van toepassing op roerende eiendom, m.a.w. eiendom wat van een plek na ŉ

ander beweeg kan word, byvoorbeeld, motorvoertuie, boeke, meubels, ens. Die

blote sluit van ŉ ooreenkoms vestig nie eienaarskap in die roerende eiendom

nie, maar eienaarskap word oorgedra deur die lewering van die eiendom. Dit

moet verder ook die bedoeling van die partye wees om eienaarskap van die

eienaar na die ander persoon te dra.

iv) Onroerende eiendom – die reg van eienaarskap oor onroerende eiendom vind

nie plaas deur die lewering van die eiendom nie, aangesien die eiendom nie

fisies aan iemand gelewer kan word nie. Oordrag van eienaarskap vind plaas

deur die registrasie van die eiendom by die Akteskantoor, in die naam van die

eienaar. Die eienaar dra dus eienaarskap oor aan die nuwe eienaar by wyse

van registrasie van die eiendom.

GCL105 Handelsreg


d) Die beskerming van eienaarskap en besit

Eienaarskap van eiendom word deur die remedie genaamd rei vindicatio beskerm.

Die remedie van rei vindicatio beteken dat ŉ regmatige eienaar die eiendom kan

terugneem van ŉ persoon wat onregmatig in besit daarvan is. Die reg beskerm egter

nie net eienaarskap nie, maar ook die besit van eiendom. ŉ Eienaar mag daarom nie

ŉ saak met geweld weer terugneem van die persoon wat onregmatig in besit daarvan

is nie. Die regsbeginsel is dat niemand teen sy/haar wil van besit ontneem mag word

nie. Die remedie waarvolgens besit weer herstel word, word die mandement van

spolie genoem.

e) Servitute

Die reg van servituut is ŉ beperkte saaklike reg oor iemand anders se eiendom. Die

servituut gee aan die houer daarvan sekere regte en voorregte om die eiendom op ŉ

spesifieke wyse te gebruik.

ŉ Servituut word verkry deur die registrasie daarvan, oor die toepaslike eiendom, by

die Akteskantoor.

f) Verband en pand

ŉ Verband en pand oor ŉ eiendom is beperkte saaklike regte waarvan eienaarskap

aan iemand anders behoort. Die voorwerp van ŉ verband is onroerende eiendom en

ŉ verband word, d.m.v. ŉ titelakte, oor die eiendom by die Akteskantoor geregistreer.

ŉ Pand se voorwerp is roerende eiendom en word verkry deur ooreenkoms vir die

lewering van die eiendom.

� Erfreg

Indien ŉ persoon afsterf, word dit wat hy/sy nalaat die bestorwe boedel genoem. Dit

bestaan uit al die bates en laste wat die persoon gehad het tydens sy/haar leeftyd en ook dit

wat nou, a.g.v. die persoon se dood, dalk ŉ bate of las word. Die boedel word deur een of

meer eksekuteurs geadministreer. Die Meester van die Hof stel die eksekuteur aan. Dit is

die eksekuteur se verpligting om alle uitstaande skuld van die oorledene te vereffen en die

bates te verdeel. Nadat alle skuld betaal is, word die balans onder die erfgename of

bevoordeeldes verdeel.

Die eksekuteur is die regsverteenwoordiger van die oorledene en hanteer derhalwe

regsgedinge namens die boedel, hetsy om regsgedinge in te stel of te verdedig.

Die oorledene se testament kan bepaal wie die Meester as eksekuteur moet aanstel. Die

testament kan ook bepaal wie die erfgename of bevoordeeldes van die boedel is. Indien ŉ

GCL105 Handelsreg


geldige testament bestaan, vererf die boedel ingevolge die bepalings van die testament.

Indien daar geen geldige testament is nie, vererf die boedel intestaat en sal die reëls van

intestate erfreg van toepassing wees.

� Intellektuele eiendomsreg

Die geskiedenis dui aan dat daar nog altyd eksterne goed was wat vir die mens belangrik is,

bv. kunswerke, uitvindsels, skeppings, ens. Daar kan ŉ reg vestig op alle produkte van

menslike intellek en/of breinkrag wat ekonomiese waarde het en onliggaamlik is. Die

belangrikste regte hiervan is patente, outeursreg, handelsmerke, modelle, ens. Dit is alle

regte wat met ŉ mens se denke te make het.

� Verbintenisreg

ŉ Verpligting ontstaan vanuit ŉ verbintenis (regsverhouding) tussen regsubjekte a.g.v. ŉ

persoonlike reg wat een of albei van hulle het. Persoonlike regte kan uit ŉ kontrak, delik of

onregmatige verryking voortspruit.

Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 2.2.4.4 (a) tot (c). Sien die voorbeelde

uiteengesit op bladsy 37.

� Deliktereg

Skade kan deur een persoon van ŉ ander verhaal word, indien daar gronde is vir die

skadevergoeding. Indien die skade egter deur ŉ delik (onregmatige daad) veroorsaak is, sal

die persoon wat die delik gepleeg het deur die reg verplig word om die ander persoon te

vergoed vir die skade of verlies. Die reg omskryf wat die vereistes vir ŉ delik is en ook welke

remedies tot die persoon wat skade gelei het, se beskikking is. Regsubjekte se regte word

beskerm op twee maniere, nl. die benadeelde party kan die hof nader vir ŉ interdik wat die

ander persoon verbied om voort te gaan met die onregmatige handeling, of die skuldige

party kan beveel word deur die hof om die benadeelde party te vergoed vir die skade of

verlies.

ŉ Delik kan omskryf word as: ŉ onregmatige strafbare daad ingevolge waarvan ŉ persoon

(pleger van ŉ onregmatige daad, oftewel die dader) ŉ ander persoon (die benadeelde)

skade berokken en waar die benadeelde die reg om vergoed te word, of vergoeding te

ontvang vir die skade, verkry.

Die onderstaande elemente van ŉ delik is dus teenwoordig:

GCL105 Handelsreg


a) Handeling

ŉ Handeling is vrywillige menslike gedrag, maar het nie nodig om opsetlik te wees

nie. Slegs ŉ mens, nie diere nie, kan dus volgens die reg ŉ handeling pleeg. Die

menslike gedrag kan ŉ optrede of versuim wees en word uit vrye wil uitgevoer. ŉ

Persoon wat, byvoorbeeld, in sy slaap loop of agter ŉ stuurwiel flou raak, tree nie

volgens die reg in vrye wil op nie.

b) Onregmatig

Alvorens ŉ handeling as ŉ delik geag kan word moet dit ook onregmatig wees. ŉ

Handeling is onregmatig, indien dit inbreuk maak op die regte van ander, bv. indien

iemand aangerand word. Indien ŉ persoon egter sy eie reg uitgeoefen het, kan dit nie

as onregmatig beskou word nie. Die onderstaande gronde vir regverdigheid word

uitgelig:

i) Noodsaaklikheid – indien ŉ persoon deur eksterne faktore in so ŉ posisie

geplaas word dat regmatige belange slegs beskerm kan word, indien daar op

die regte van ŉ ander inbreuk gemaak word, is die handeling nie onregmatig

nie. Byvoorbeeld, indien Gert skade aan Koos se huis aanrig om vir Marie van

die brandende huis te red, het Gert nie onregmatig opgetree nie. Gert het Marie

se belange in ŉ gevaarlike situasie beskerm.

ii) Selfverdediging – indien ŉ persoon homself/haarself op ŉ billike manier

verdedig van ŉ onregmatige aanval deur iemand anders, is dit selfverdediging.

Dit moet egter verdediging teen die onregmatige handeling van ŉ ander mens

wees, aangesien slegs ŉ mens ŉ onregmatige handeling kan pleeg.

iii) Ooreenkoms – indien ŉ handelingsbevoegde persoon instem of toestemming

gee tot besering of pyn, sal die oorsaak van sodanige besering of pyn regmatig

wees. Byvoorbeeld, indien ŉ persoon instem tot ŉ besering, aanvaar die

persoon ook die risiko's daaraan verbonde. Mpo stem, byvoorbeeld, in dat

dr. Chris, ŉ chirurg, sy blindederm mag uithaal. Mpo het derhalwe ook vir die

risiko's van die operasie ingestem. Toestemming kan uitdruklik of stilswyend

gegee word, maar geen persoon kan toestem tot iets wat teen die goeie sedes

is nie. Toestemming moet vryelik gegee word en nie onder dwang nie en die

party wat toestemming gee moet bewus wees van die gevolge wat sy/haar

toestemming mag inhou, anders is dit nie geldige toestemming nie.

iv) Statutêre gesag – ŉ persoon se handeling kan nie onregmatig wees, indien

hy/sy in ooreenstemming met ŉ wet optree nie.

GCL105 Handelsreg


v) Uittarting – dit vind plaas indien iemand uitgetart of uitgelok word deur ŉ ander

persoon se woorde of dade wat skade berokken. Uittarting is egter nie ŉ

verweer, indien die verbale uittarting aanleiding gegee het tot fisiese

aanranding nie.

c) Skuld

ŉ Onregmatige handeling sal gevolge hê vir die kwaaddoener, indien hy/sy opsetlik

of nalatig opgetree het. In so ŉ geval het die kwaaddoener skuld. Opsetlikheid en/of

nalatigheid sal teenwoordig wees, indien die persoon die aard en gevolge van die

handeling kan begryp. Die dader moet dus toerekeningsvatbaar wees, m.a.w. die

handeling en gevolge daarvan kan verstaan. ŉ Geestesongestelde persoon of kind

onder die ouderdom van sewe word nie geag toerekeningsvatbaar te wees nie en

kan daarom nooit skuld dra nie.

Indien ŉ persoon se wil gerig is op ŉ bepaalde handeling, maar die moontlikheid van

ŉ onregmatige handeling wat daaruit kan voortspruit word voorsien, kan die persoon

skuld hê aan die voortspruitende onregmatige handeling, al het hy nie noodwendig

die bedoeling gehad om daardie handeling te pleeg nie. Dit staan ook as dolus

eventualis bekend. Die kriteria is ŉ redelike man/vrou toets.

Indien die dader en die benadeelde albei skuld het in die skade wat plaasgevind het,

sal die skade proporsioneel bereken word.

d) Kousaliteit

ŉ Dader kan slegs aanspreeklik gehou word vir die gevolge wat uit sy/haar handeling

voortspruit, m.a.w. dit wat die dader veroorsaak het. Die een element vir die

kousaliteitstoets is om te bepaal of die skade steeds sou plaasvind indien die

handeling nie plaasgevind het nie. Die ander element is om vas te stel of daar so ŉ

nabye verhouding tussen die handeling en die gevolge bestaan dat dit op die dader

se handeling reflekteer wanneer billikheid, geregtigheid en redelikheid in ag geneem

word.

e) Skade

Skade word gely, indien die dader se handeling die direkte oorsaak is van die

benadeelde se boedel wat gekrimp het. Skade word dan bepaal deur die huidige

waarde van die boedel te vergelyk met dit wat die boedel sou wees, indien die delik

nie plaasgevind het nie. Die benadeelde se boedel moet dan herstel word in die

posisie wat dit was of sou wees, indien die delik nie plaasgevind het nie.

GCL105 Handelsreg


� Onregverdige verryking

Die beginsel wat in die Suid-Afrikaanse reg bestaan, is dat geen persoon ten koste van ŉ

ander verryk mag word nie. Onregverdige verryking beteken dus dat daar geen

regsgeldige gronde vir ŉ persoon bestaan om ŉ voordeel te verkry nie, of dat die voordeel

bekom is ten koste van iemand anders. ŉ Eis vir onregverdige verryking is beperk tot die

bedrag waarmee ŉ persoon inderdaad verryk is.

Daar rus een van twee verpligtinge op die verrykte persoon, naamlik:

a) Restitusie – die eiendom of geld waarmee die persoon verryk is, kan van hom/haar

verhaal word.

b) Vergoeding – die verrykte persoon kan nie die eiendom waarmee hy/sy verryk is

teruggee nie en moet daarom die verarmde persoon vir die waarde daarvan vergoed.

1.12 Kontrak as bron van verpligtinge

Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 3.1. Lees hierdie afdeling deur en maak seker

dat jy verstaan wat bedoel word met die kontrak as bron van verpligtinge.

ŉ Kontrak kan omskryf word as ŉ ooreenkoms wat deur twee of meer partye aangegaan

word met die ernstige bedoeling om regtens afdwingbare verpligtinge daar te stel.

ŉ Verpligting is die regsverhouding wat tussen partye tot ŉ ooreenkoms bestaan wanneer

hulle persoonlike regte teenoor mekaar het en hulle of geregtig is tot ŉ prestasie of verplig

word om te presteer. ŉ Prestasie kan ŉ verpligting wees om iets te doen of nie te doen nie,

of om iets te lewer. ŉ Persoonlike reg kan ontstaan vanuit ŉ delik of ŉ kontrak.

Die sluiting van ŉ kontrak het dus verpligtinge tot gevolg.

Nie alle ooreenkomste is kontrakte nie en nie alle ooreenkomste skep verpligtinge nie. Die

verskil tussen ŉ kontrak en ander ooreenkomste blyk duidelik uit die bedoeling van die

partye en die verskillende gevolge wat voortspruit uit die ooreenkomste.

ŉ Persoon kan nie met hom/haarself kontrakteer nie, behalwe indien dit in ŉ ander kapasiteit

gebeur.

1.13 Vereistes vir die sluit van ŉ geldige kontrak

Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 3.2. Maak ŉ studie van hierdie afdeling sodat jy

die vereistes kan beskryf.

GCL105 Handelsreg


Daar is sekere regsvereistes waaraan ŉ kontrak moet voldoen om ŉ regsgeldige en

afdwingbare kontrak te wees:

a) Konsensus – daar moet wilsooreenstemming tussen die partye wees. Die partye tot

die kontrak moet ooreenkom op die doelstellings van die ooreenkoms. Elke party tot

die ooreenkoms moet dus die intensie/bedoeling hê dat sekere regte en verpligtinge,

wat elkeen van die partye tot die ooreenkoms bind, vanuit die kontrak moet ontstaan.

Die partye moet ook hierdie intensie duidelik aan mekaar maak.

b) Handelingsbevoeg – elke party moet in staat wees om ŉ regshandeling uit te voer.

Elke party moet dus regsbevoeg wees om te kan handel.

c) Wettig – die kontrak moet regtens uitvoerbaar wees. Dit impliseer dat die kontrak,

asook die regte en verpligtinge wat daaruit voortspruit deur die reg toegelaat word en

dat een of ander wet nie oortree sal word nie. Die kontrak moet dus wettig wees.

d) Uitvoerbaar – die kontrak moet fisies uitvoerbaar wees. Dit moet dus moontlik wees

om die regte en verpligtinge van die kontrak uit te voer.

e) Formaliteite – die formaliteite word voorgeskryf vir die totstandkoming van die

kontrak en moet daarom in ag geneem word.

1.14 Kontraktuele vryheid

Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 3.3

Die vryheid om te kontrakteer met wie jy wil en volgens welke terme, is ŉ baie belangrike

beginsel in ons reg. Daardie reg op vryheid om te kontrakteer kan wel ingeperk word, indien

die kontrak onwettig is.

Die onderstaande wette is belangrik vir die vryheid om te kontrakteer:

a) Die Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika, 1996.

Die Grondwet is die hoogste gesag in ons land. Hoofstuk 2 bevat die Handves van

Regte en dit definieer ons grondwetlike regte. Die Grondwet erken, ondermeer

individuele vryheid, gelykheid en om deel te neem aan die ekonomie. Kontraktereg

beginsels word ook in die Grondwet beskerm, bv. vryheid om te kontrakteer, publieke

beleid, billikheid en gelykheid.

b) Die Wet op Bevordering van Gelykheid en Verbod op Onbillike Diskriminasie, Wet 4

van 2000.

GCL105 Handelsreg


Hierdie wet verbied onbillike diskriminasie op grond van ras, geslag en

gestremdhede deurdat dit haatspraak, teistering, verspreiding van inligting wat

onbillik diskrimineer verbied.

1.15 Samevatting

Die reg funksioneer aan die hand van bepaalde bronne binne ŉ bepaalde gemeenskap.

Sekere instellings bestaan om die reg binne hierdie gemeenskap toe te pas, uit te voer en te

interpreteer. Daar is ook sekere regte en gevolge wat vanuit bepaalde regsverhoudinge

ontstaan. Hierdie regsverhoudinge tussen persone word deur bepaalde sisteme,

byvoorbeeld wette en howe, gereguleer.

Ons het gesien waar die Suid-Afrikaanse reg vandaan kom en ontwikkel het. Dit verklaar

ook hoekom howe tot sekere gevolgtrekkings kom en sekere uitsprake moet maak. Dit is

nodig om die verskillende fasette van die wetenskap van die reg te verstaan om te begryp

hoe die verskillende regsverhoudinge mekaar beïnvloed. Die reg funksioneer binne ŉ

bepaalde taalkonstruk en daarom is dit nodig om die wetenskap van die reg te verstaan,

sodat die reg en regsgevolge korrek geïnterpreteer kan word. Ons het gesien hoe sekere

verpligtinge vanuit ŉ kontrak ontstaan en dat alle ooreenkomste nie noodwendig kontrakte is

nie. Die reg stipuleer sekere vereistes waaraan voldoen moet word vir ŉ geldige kontrak om

tot stand te kom. In die volgende studie-eenheid sal ons in meer besonderhede na kontrakte

kyk.

GCL105 Handelsreg


1.16 Selfevaluering

Aktiwiteit 1

Ben en Marie se huwelik het onherstelbaar verbrokkel. Ben dagvaar Marie vir ŉ

egskeiding. Dui aan welke hof/howe jurisdiksie het om die egskeiding aan te hoor en

verduidelik jou antwoord.

Aktiwiteit 2

Bill en Bob het ŉ maatskappy, BB Beleggings (Edms.) Bpk. begin. Bill en Bob is die

enigste aandeelhouers en ook direkteure van die maatskappy. Die maatskappy het twee

motors aangekoop sodat Bill en Bob kliënte daarmee kan besoek.

Dui die volgende aan:

2.1. Hoeveel persone is ter sprake in die gevallestudie? Motiveer jou antwoord.

2.2. Identifiseer die regsobjek?

2.3. Identifiseer die subjektiewe reg/regte in die gevallestudie en motiveer jou antwoord?

Aktiwiteit 3

Tom het met Bill kom praat om een van BB Beleggings (Edms.) Bpk. se motors te koop.

BB Beleggings en Tom gaan ŉ koopooreenkoms aan ingevolge waarvan Tom een van die

motors wil koop. Bill gaan sien nog ŉ kliënt met die motor net nadat Tom die ooreenkoms

onderteken het. Tom word toe baie kwaad omdat Bill durf waag om met sy motor rond te

ry.

3.1 Identifiseer die eienaar van die motor voor die ondertekening van die ooreenkoms?

3.2 Is die eienaar ook in besit van die motor? Motiveer jou antwoord.

3.3 Stem jy saam met Tom dat Bill nie op daardie stadium met die motor mag gery het

nie? Motiveer jou antwoord.

3.4 Toe Bill weer by die kantoor stop, pluk Tom hom uit die motor uit. Tom klim in die

motor en jaag daar weg. Bill staan verslae en toekyk hoe Tom verby sekuriteit jaag.

Kan Bill weer die motor van Tom terugneem? Indien wel, hoe sal hy te werk gaan?

Aktiwiteit 4

Nadat Tom by BB Beleggings se hekke uitgejaag met die motor wat hy by Bill afgeneem

het, het hy die motor by sy huis gaan parkeer. Bill het agter Tom aangery tot by sy huis.

Tom was so verbouereerd dat Bill weer die motor wil terugneem dat hy sy pistool uitgeruk

het, gereed om enige aanvalle van Bill af te weer. Bill het by Tom se huis gestop en

opgemerk dat Tom met ŉ pistool in die hand in die oprit wag. Toe Bill by die motor wil

uitklim, waarsku Tom hom dat, indien hy nader kom, Tom hom gaan skiet. Bill probeer om

GCL105 Handelsreg


Tom te kalmeer en stap nader aan Tom. Tom rig die pistool effens na bo en vuur ŉ

waarskuwingskoot af. Nadat Tom die skoot afgevuur het, hoor hulle ŉ histeriese gil van

Tom se buurvrou. Dit het gelyk of die buurman wat op die dak gewerk het, raakgeskiet is

deur ŉ pistool en toe van die dak afgeval het.

4.1 Verduidelik, aan die hand van die definisie en vereistes van ŉ delik, of hier ŉ delik

plaasgevind het. Motiveer jou antwoord.

Aktiwiteit 5

BB Beleggings (Edms.) Bpk. het soveel nuwe kliënte bygekry dat hulle personeelkorps ook

kan uitbrei. Bob wil graag ŉ kopieermasjien vir die maatskappy aankoop. Bob gaan na

Foto & Stat toe en identifiseer ŉ kopieermasjien wat aan die behoeftes van die

maatskappy sal voldoen. Hy teken ŉ koopooreenkoms met die verskaffer by Foto & Stat

en hulle kom ooreen op ŉ datum wanneer die masjien by BB Beleggings afgelewer sal

word.

5.1 Verduidelik, aan die hand van die feitestel, wanneer ŉ wettige kontrak tot stand sal

kom?

GCL105 Handelsreg

Studie-eenheid 2: Algemene beginsels van kontraktereg Bladsy 35

STUDIE-EENHEID 2: ALGEMENE BEGINSELS VAN KONTRAKTEREG


Kennis en begrip



• Wilsooreenstemming

• Bevoegdheid om te kontrakteer

• Moontlikheid om te kontrakteer

• Formaliteite van ŉ kontrak

• Bepalings van ŉ kontrak

• Interpretasie van ŉ kontrak

• Verbreking van ŉ kontrak

Vaardighede


• Die konsep van wilsooreenstemming te verduidelik

• Aanbod en aanname te verstaan

• Die tydstip en plek van vorming van kontrak te verduidelik

• Te verduidelik wanneer ŉ persoon oor bevoegdheid beskik om te kontrakteer

• Onderskeid te tref tussen regsmoontlikheid en fisiese moontlikheid om te

kontrakteer

• Onderskei tussen kontrakte waar formaliteite nodig is en waar formaliteite nie ŉ

vereiste is nie

• Bepalings van ŉ kontrak te verduidelik

• Kontrakte te interpreteer

• Kontrakbreuk te verduidelik en remedies daarvoor te voorsien

GCL105 Handelsreg

Bladsy 36 Studie-eenheid 2: Algemene beginsels van kontraktereg


Schulze, H., Kelbrick, R., Manamela T., Stoop, P., Manamela E., Hurter, E., Masuku,

B. & Stoop, C. 2015. Algemene Beginsels van Kommersiële Reg. 8ste Uitgawe.




• Hoofstuk 5, al die afdelings




• Hoofstuk 9, afdeling 9.2




Die volgende bronne word aanbeveel as verrykende bronne. Jy hoef nie hierdie bronne aan

te koop nie. As jy dit egter in die biblioteek raakloop, kan dit jou agtergrondkennis in die vak

verbreed.

• Christie, R.H. 2006. The Law of Contract in South Africa. 5th ed. LexisNexis.

• Kerr, A.J. 2002. The Principles of the Law of Contract. 6th ed.

• Van der Merwe, S., Van Huyssteen, L.F., Reinecke, M.F.B. & Lubbe, G.F. 2007

Contract: General Principles. 3rd ed.




Aanbod ŉ Verklaring deur een persoon (aanbieder) waarin sy/haar

bedoeling om kontraktueel verbind te wees deur die aanvaarding

van die aanbod uiteengesit word. Die aanbieder sit ook die regte

en verpligtinge van die aanbod uiteen en nooi ŉ ander party uit

om toe te stem tot die skep van verpligtinge en m.a.w. die

aanbod te aanvaar.

Aanname Aanname is ŉ verklaring deur die aanbodontvanger waarin hy/sy

GCL105 Handelsreg


aandui dat die bepalings en voorwaardes uiteengesit deur die

aanbieder se aanbod, aanvaar word.

Deelbaarheid van

prestasie

Dit is fisies moontlik om prestasie uit hoofde van ŉ kontrak in

verskeie dele te lewer, bv. twee perde.

Essentialia Die noodsaaklike elemente van ŉ kontrak.

Ex turpi causa non

oritur actio

Uit ŉ skandelike oorsaak ontstaan daar geen regsvordering nie

(Hiemstra 2000: 186).

In mora In verstek

In pari delicto potior

est condicio

possidentis

Waar albei partye ewe onregmatig gehandel het, is die

verweerder in die sterkste posisie (Hiemstra 2000: 206).

Incidentalia Bykomstige elemente van ŉ kontrak.

Merx ŉ Voorwerp van koop en het alleen op roerende goed betrekking.

Mora creditoris Verstek deur die skuldeiser.

Mora debitoris Verstek deur die skuldenaar.

Naturalia Die natuurlike elemente van ŉ kontrak (Hiemstra 2000: 232).

Ontbindende

voorwaarde

ŉ Kontraktuele bepaling ingevolge waarvan die voortbestaan van

die kontrak onderhewig is aan die nakoming van die voorwaarde.

Indien die voorwaarde dus nie nagekom word nie, sal die kontrak

ook nie meer bestaan nie.

Opskortende

voorwaarde

ŉ Kontraktuele bepaling wat die werking van ŉ kontrak se

verpligtinge opskort (stuit) totdat die voorwaarde nagekom is.

Repudieer Verwerp

Skuldeiser Die persoon wat geregtig is op die prestasie ingevolge ŉ kontrak.

Skuldenaar Die persoon wat ŉ sekere verpligting ingevolge ŉ kontrak moet

uitvoer.

Vernemingsteorie ŉ Kontrak kom tot stand wanneer en waar die aanbieder

verneem dat die aanbod deur die aanbodaanvaarder aanvaar is.

Versendingsteorie ŉ Kontrak kom tot stand op die plek en tyd wanneer ŉ brief van

aanvaarding van die aanbod gepos word, tensy die partye

anders ooreengekom het.

GCL105 Handelsreg


Verweerder ŉ Persoon teen wie ŉ siviele eis ingestel is, m.a.w. die persoon

van wie die eiser iets terugeis.

Voorwaarde ŉ Spesifieke bepaling in ŉ kontrak wat, afhangend van die

plaasvind, al dan nie van ŉ spesifieke onsekere toekomstige

gebeurtenis, die werking en gevolge van daardie kontrak

beïnvloed.

2.5 Inleiding

ŉ Geldige kontrak bestaan uit sekere beginsels. Die fundamentele beginsel van ŉ kontrak is

wilsooreenstemming. Daarsonder kan geen ooreenkoms ŉ geldige kontrak wees nie. Ander

belangrike beginsels van ŉ kontrak is, ondermeer bevoegdheid, sekere formaliteite en

voorwaardes van ŉ kontrak. Kontrakte is nie uitsluitlik skriftelik nie, daarom is dit belangrik

om verskillende kontrakte te interpreteer ten einde die partye se werklike bedoeling vas te

stel.

Indien een of meer partye tot die kontrak die bepalings, terme en/of voorwaardes verbreek,

is daar sekere regsgevolge, maar ook sekere remedies tot die partye se beskikking.

In hierdie studie-eenheid gaan ons die bovermelde beginsels bietjie in diepte ontleed en

bespreek.

2.6 Wilsooreenstemming

Handboek: Schulze, et al., 2015: Hoofstuk 4.

2.6.1 Die konsep van wilsooreenstemming

Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 4.1. Lees hierdie afdeling deur ten einde die

konsep van wilsooreenstemming te kan bespreek.

Wilsooreenstemming vorm die basis van elke ooreenkoms. Wilsooreenstemming t.o.v. die

regte en verpligtinge wat uit ŉ kontrak voortspruit moet verkry word. Ten einde vas te stel of

ŉ kontrak tot stand gekom het, moet daar eers vasgestel word of daar wilsooreenstemming

tussen die partye was.

Neem kennis van die drie vereistes vir wanneer wilsooreenstemming plaasvind, soos

uiteengesit in Schulze, et al. (2015: 55, paragrawe 4.1.2 tot 4.1.4).

Gestel Johan wil graag ŉ boek hê om meer oor kontrakte te weet. Karli het ŉ boek oor

kontrakte gekoop en bied aan dat Johan dit kan leen. Johan wil graag sy eie boek hê en wil

GCL105 Handelsreg


daarom Karli se boek by haar koop. Karli wil egter nie haar boek verkoop nie, maar Johan is

nie bewus daarvan nie. Dit is dus duidelik dat Johan en Karli nie wilsooreenstemming het

oor die koop en/of verkoop van die handboek nie.

2.6.2 Aanbod en aanname

Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 4.2. Lees hierdie gedeelte deur ten einde

aanbod en aanname te kan verduidelik.

Die partye tot ŉ ooreenkoms maak hul onderskeie bedoelings bekend deur ŉ aanbod aan

een party te maak en deur daardie aanbod te aanvaar.

Lees Schulze, et al. (2015: 57, paragraaf 4.2.1) en maak seker dat jy verstaan wat met

aanbod en aanname onderskeidelik bedoel word.

Daar is sekere vereistes waaraan ŉ aanbod en aanname moet voldoen ten einde ŉ geldige

kontrak tot stand te bring. Vergewis jou van hierdie vereistes soos in Schulze, et al. (2015:

57, paragraaf 4.2.2) uiteengesit.

ŉ Aanbod alleen kan nie ŉ kontraktuele verbintenis tot stand bring nie en verval in sekere

omstandighede. Neem kennis van wanneer ŉ aanbod verval en wanneer ŉ aanbod in die

vorm van ŉ opsie voortbestaan, soos uiteengesit in Schulze et al. (2015: 59, paragraaf

4.2.3). Neem ook kennis wat met ŉ teenaanbod bedoel word.

Lees Schulze et al. (2015: 60, paragraaf 4.2.4) aandagtig deur ten einde tussen ŉ verklaring

en ŉ aanbod te kan onderskei.

2.6.3 Tydstip en plek van totstandkoming van ŉ kontrak

Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 4.3. Lees hierdie gedeelte deur ten einde die

tydstip en plek van die vorming van ŉ kontrak te verduidelik.

ŉ Kontrak kom op die tydstip en die plek waar wilsooreenstemming bereik is, tot stand. Dit is

nodig om die plek waar die kontrak tot stand gekom het te identifiseer, aangesien dit

bepalend is vir watter hof jurisdiksie oor ŉ geskil voortspruitend uit die kontrak sal hê.

Dit is gewoonlik makliker om die tydstip en plek van die vorming van ŉ kontrak te bepaal

wanneer die aanbieder en aanbodaanvaarder in mekaar se teenwoordigheid is. In so ŉ

geval kom die kontrak tot stand op die tydstip wat die aanvaarding van die aanbod bekend

gemaak word en op die plek waar die partye hulle op daardie tydstip bevind.

GCL105 Handelsreg


Dit is egter nie so eenvoudig wanneer die partye tot die kontrak nie in mekaar se

teenwoordigheid is nie. Lees gerus Schulze, et al. (2015: 62, paragrawe 4.3.1 en 4.3.2) vir ŉ

verduideliking van die vernemingsteorie en die versendingsteorie.

Neem kennis wat die tydstip en plek van kontrakvorming is in die geval van elektroniese

ooreenkomste of kommunikasie (Schulze, et al., 2015: 63, paragraaf 4.3.3).

2.7 Bevoegdheid om te kontrakteer

Handboek: Schulze, et al., 2015: Hoofstuk 5. Lees hierdie hoofstuk ten einde te

verduidelik wanneer ŉ persoon oor die nodige bevoegdheid beskik om te kan

kontrakteer.

ŉ Volgende vereiste vir die vorming van ŉ geldige kontrak is dat die partye oor die

bevoegdheid om te kontrakteer moet beskik. ŉ Persoon moet dus handelingsbevoeg wees

om ŉ regshandeling aan te gaan, m.a.w. die implikasies van daardie handeling verstaan. Nie

alle natuurlike persone is handelingsbevoeg nie. Sekere faktore, soos hieronder uiteengesit,

beperk ŉ persoon se handelingsbevoegdheid.

2.7.1 Ouderdom

Neem kennis van die drie hoofsaaklike ouderdomsgroepe wat ŉ invloed op ŉ persoon se

handelingsbevoegdheid het, asook die wysiging t.o.v. die meerderjarigheidsouderdom van

21 jaar na 18 jaar.

Neem kennis van die paragraaf oor meerderjarigheid en die verskillende maniere vir ŉ kind

om meerderjarigheid te bereik.

ŉ Minderjarige is ŉ natuurlike persoon wat nog nie meerderjarigheid bereik het nie.

Minderjariges het geen handelingsbevoegdheid nie, of soms beperkte

handelingsbevoegdheid afhangende van die minderjarige se ouderdom. Die reg tref

onderskeid tussen minderjariges onder sewe jaar en bo sewe jaar. Lees die gedeeltes in

Schulze, et al. (2015: 77, paragrawe 5.2.2.1 en 5.2.2.2) noukeurig deur. Neem ook kennis in

watter gevalle ŉ persoon, bo die ouderdom van sewe, wat nog nie meerderjarig is nie, wel

handelingsbevoeg is.

Daar is sekere spesiale gevalle rakende ouderdom waarvan kennis geneem moet word.

Lees Schulze, et al. (2015: 80, paragraaf 5.2.2.3) en neem kennis van kontrakte waar die

voog se bystand onvoldoende is, implikasies van stilswyende vrystelling van voogdyskap,

kontrakte gesluit deur ŉ minderjarige of kind sonder die nodige bystand of

handelingsbevoegdheid en bedrieglike wanvoorstelling van meerderjarigheid.

GCL105 Handelsreg


2.7.2 Huwelik

Huwelike in Suid-Afrika word deur die Huweliksgoederewet 88 van 1984 gereguleer.

Huwelike in Suid-Afrika kan binne- of buite gemeenskap van goedere plaasvind. Lees meer

rakende die invloed van die maritale mag op ŉ vrou se handelingsbevoegdheid voor en na

1993, die invloed van huwelike binne gemeenskap van goed op partye tot die huwelik se

handelingsbevoegdheid, asook die invloed van huwelike buite gemeenskap op die partye se

handelingsbevoegdheid. Schulze, et al. (2015: 83, paragrawe 5.3.1 tot 5.3.3) bespreek

bovermelde. Lees elkeen van hierdie paragrawe en maak seker dat jy die invloed van elk op

persone se handelingsbevoegdheid kan onderskei.

2.7.3 Geestesongesteldheid

Indien ŉ persoon se geestestoestand as sodanig is dat hy/sy nie die aard of gevolge van ŉ

handeling verstaan nie en ook nie rasionele besluite daaroor kan neem nie, is daardie

persoon totaal onbevoeg om ŉ kontrak te sluit. Volgens Schulze, et al. (2015: 86) is ŉ

kontrak wat met so ŉ geestesongestelde persoon aangegaan is, totaal nietig.

Lees ook meer in Schulze, et al. (2015: paragraaf 5.4) oor die aanstel van ŉ kurator, indien ŉ

persoon geestesongesteld verklaar is.

2.7.4 Invloed van alkohol of dwelms

Neem kennis van die invloed van alkohol en/of dwelms op die handelingsbevoegdheid van ŉ

persoon soos uiteengesit in Schulze, et al. (2015: 87, paragraaf 5.5).

2.7.5 Verkwister

Schulze, et al. (2015: 87, paragraaf 5.6) verduidelik die regsgevolge en moontlikhede

wanneer ŉ persoon die geneigdheid het om sy/haar eie geld op ŉ onverantwoordelike en

spandabelrige wyse te verkwis. Lees gerus meer hieroor en vergewis jou van die inhoud.

Neem ook kennis van die rol wat die hof en ŉ kurator speel in die geval van ŉ verkwister.

2.7.6 Insolvensie

Indien ŉ persoon se boedel gesekwestreer is, sal ŉ persoon se handelingsbevoegdheid

beperk wees en deur die Insolvensiewet 24 van 1936 gereguleer word. Lees meer daaroor

in Schulze, et al. (2015: 88, paragraaf 5.7) en let op na die gevolge van sekwestrasie van ŉ

persoon se boedel, die pligte van ŉ trustee en die beperkinge wat op ŉ insolvente persoon

se handelingsbevoegdheid geplaas word.

GCL105 Handelsreg


2.8 Uitvoerbaarheid


2.8.1 Regsgeldigheid

Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 6.2. Lees hierdie gedeelte ten einde die

regsgeldigheid en uitvoerbaarheid van ŉ kontrak te verduidelik.

Regsgeldigheid beteken dat die ooreenkoms sowel as die regte en verpligtinge wat daaruit

voortspruit deur die reg toegelaat moet word, m.a.w. wettig moet wees. ŉ Kontrak is onwettig

indien die voltrekking daarvan, die regte en verpligtinge wat daaruit voortspruit en/of die rede

vir die sluiting van die kontrak deur die gemenereg en/of statutêre reg verbied word.

Schulze, et al. (2015: 89, paragraaf 6.2.1) verduidelik watter ooreenkomste teenstrydig is

met die gemenereg. Neem kennis van ooreenkomste wat nie wettiglik uitgevoer kan word

nie, ooreenkomste wat teen die goeie sedes (moraliteit) is, en ooreenkomste wat teenstrydig

met publieke beleid is. Identifiseer ŉ voorbeeld van elke van hierdie ooreenkomste.

Neem verder kennis van die riglyn wat die Grondwet bied t.o.v. publieke beleid en moraliteit.

Sommige ooreenkomste is ook teenstrydig met statutêre reg deurdat dit deur ŉ wet of

munisipale regulasie verbied word. Volgens Schulze, et al. (2015: 94, paragraaf 6.2.2) is ŉ

ooreenkoms teenstrydig met ŉ statutêre wet, indien die kontraktuele voorwaardes

teenstrydig is met ŉ wetlike aspek of verbod. Die blote aangaan van die ooreenkoms maak

dit nie ongeldig nie.

Neem kennis in Schulze, et al. (2015: 95, paragraaf 6.2.3) wanneer ŉ onwettige kontrak ook

in geheel ongeldig is en wanneer ŉ onwettige kontrak nie ongeldig is nie, maar net

onuitvoerbaar. Neem ook kennis wat die regsbeginsels is, indien ŉ persoon in ŉ onwettige

transaksie onregmatig bevoordeel word ten koste van ŉ ander party en wat die situasie is,

indien een van die partye tot ŉ onwettige kontrak nie die bepalings van die ooreenkoms

nakom nie.

2.8.2 Fisiese uitvoerbaarheid

Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 6.3. Lees hierdie gedeelte om die

uitvoerbaarheid van ŉ kontrak te verduidelik.

ŉ Verdere vereiste vir die vorming van ŉ kontrak is dat die regte en verpligtinge van ŉ

ooreenkoms objektief uitvoerbaar moet wees ten tye van die vorming van die ooreenkoms.

Dis ook ŉ vereiste dat die prestasie seker of vasstelbaar moet wees. Die partye tot die

GCL105 Handelsreg


ooreenkoms moet dus weet wat van hulle verwag word, uit hoofde van die ooreenkoms en

of dit in terme van die ooreenkoms moontlik sal wees om te presteer.

Lees in Schulze, et al. (2015: 96, paragraaf 6.3.1) wat bedoel word met objektiewe prestasie

en hoe dit van subjektiewe prestasie verskil. Dit is belangrik om tussen die twee te

onderskei, aangesien dit bepalend is tot die geldigheid van ŉ kontrak.

Schulze, et al. (2015: 97, paragraaf 6.3.2) sit die verskil tussen deelbaarheid van ŉ prestasie

en die ondeelbaarheid van ŉ prestasie uiteen. Let op na die verskil tussen die twee en

wanneer deelbare items as ondeelbaar geag kan word. Die aard van die ooreenkoms en die

bedoeling van die partye tot die ooreenkoms, sal deurgaans die bepalende faktor wees om

die prestasie van die ooreenkoms te bepaal.

Prestasie, ingevolge ŉ ooreenkoms, moet vasgestel of vasstelbaar wees. Schulze, et al.

(2015: 98, paragraaf 6.3.3.1 tot 6.3.3.2) beskryf die beginsels. Lees hierdie paragrawe

noukeurig deur ten einde tussen die twee te kan onderskei.

2.9 Formaliteite

Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 7.2 en 7.3. Lees hierdie gedeelte en verduidelik

vir watter kontrakte formaliteite benodig word.

Formaliteite is die visuele en uitwendige vereistes waaraan ŉ kontrak moet voldoen,

alvorens dit ŉ geldige kontrak sal wees. Hierdie formaliteite kan of deur wetgewing

voorgeskryf word, of deur die partye self bepaal word, bv. dat die kontrak op skrif moet wees

of dat alle partye se handtekeninge op die kontrak moet verskyn.

Die algemene reël is dat geen formaliteite vereis word vir die vorming van ŉ geldige kontrak

nie. ŉ Mondelinge kontrak is net so geldig. Sekere tipes kontrak vereis egter dat daar aan

sekere formaliteite voldoen moet word. Sien Schulze, et al. (2015: 102, paragraaf 7.3) vir ŉ

beskrywing van hierdie tipes kontrakte. Jy moet voorbeelde van kontrakte sonder formaliteite

en kontrakte met formaliteite kan gee. Neem ook kennis van kontrakte waar die partye die

formaliteite bepaal en kontrakte wat elektronies gesluit word.

2.10 Bepalings van die kontrak

Handboek: Schulze, et al., 2015: Hoofstuk 8. Lees hierdie hoofstuk om te

verduidelik wat die verskillende bepalings van ŉ kontrak is.

ŉ Bepaling van ŉ kontrak veronderstel kontraktuele verpligtinge wat op ŉ sekere manier

uitgevoer moet word, of juis nie uitgevoer moet word nie. Sulke bepalings kan uitdruklik,

stilswyend of by implikasie wees.

GCL105 Handelsreg


Bepalings word as essentialia, naturalia en incidentalia geklassifiseer. Lees Schulze, et

al. (2015: 109, paragraaf 8.2) om die verskil tussen hierdie klassifikasies te kan identifiseer.

Volgens Schulze, et al. (2015: 110) is die voorwaarde van ŉ kontrak ŉ spesifieke bepaling

in ŉ spesifieke kontrak en nie iets algemeen wat in alle kontrakte voorkom nie. Lees

aandagtig wat Schulze, et al. (2015: 110, paragraaf 8.3) vermeld rakende ŉ voorwaarde en

die gebeurtenis waarop dit berus. Jy moet ook verder onderskeid kan tref tussen ŉ

opskortende voorwaarde en ŉ ontbindende voorwaarde.

Volgens Schulze (2015: 113) moet die tydbepalingsklousule in ŉ kontrak van die

voorwaarde onderskei word. Lees meer hieroor in paragraaf 8.4, en let veral ook op na die

opskortende en ontbindende tydbepalingsklousule ten einde tussen die twee te kan

onderskei.

Daar moet ook verder onderskeid getref word tussen ŉ aanname en ŉ voorwaarde. Neem

kennis hoe Schulze, et al. (2015: 114, paragraaf 8.5) hierdie bepaling definieer ten einde dit

van ŉ voorwaarde te onderskei. Let op na die tydslyn van die gebeurtenis.

ŉ Waarborg as kontraktuele term het ŉ spesifieke betekenis. Lees Schulze, et al. (2015:

115, paragraaf 8.6) om vas te stel wat presies bedoel word met ŉ waarborg as bepaling in ŉ

kontrak en wat die regsgevolge is, indien ŉ waarborg nie nagekom word nie.

Neem kennis wat bedoel word met ŉ lasbepaling in ŉ kontrak soos uiteengesit in Schulze,

et al. (2015: 116, paragraaf 8.7) en neem verder kennis wat die regsgevolge is, indien ŉ

lasbepaling nie nagekom word nie.

Volgens Schulze, et al. (2015: 116, in paragraaf 8.8) stel ŉ kansellasieklousule in ŉ kontrak

ŉ party tot die kontrak onmiddellik in staat om die kontrak te kanselleer, indien ŉ ander

party/partye kontrakbreuk gepleeg het.

Lees in Schulze, et al. (2015: 117, paragraaf 8.9) wat bedoel word met ŉ strafbeding en wat

dit behels. Neem ook kennis wat die Nasionale Kredietwet 34 van 2005 rakende ŉ

strafbeding bepaal.

Neem kennis in Schulze, et al. (2015: 119, paragraaf 8.10) van die klousule genaamd ŉ

verbeuringsklousule, wat voorsiening maak vir ŉ persoon wat kontrakbreuk gepleeg het,

en die gevolge wat dit inhou.

Volgens Schulze, et al. (2015: 119, paragraaf 8.11) moet die rougeldbeding duidelik van die

strafbepaling onderskei word. Maak seker dat jy verstaan wat met hierdie klousule bedoel

word.

GCL105 Handelsreg


ŉ Verskanste bepaling verhoed dat ŉ ooreenkoms mondelings gewysig word en bepaal

dus dat, indien wysigings aan ŉ kontrak aangebring wil word, dit op skrif gedoen moet word

(Schulze, et al. 015: 120, paragraaf 8.12).

Maak seker dat jy elkeen van die bovermelde bepalings in ŉ kontrak verstaan en sal kan

identifiseer.

2.11 Interpretasie van die kontrak

Handboek: Schulze, et al., 2015: Par 9.2. Lees hierdie gedeelte om die beginsels

van die interpretasie van ŉ kontrak te verduidelik.

2.12 Kontrakbreuk

Handboek: Schulze, et al., 2015: Hoofstuk 10. Lees hierdie hoofstuk om te

verduidelik wanneer verbreking van die kontrak plaasvind.

Die doel van ŉ kontrak is om behoorlik uitgevoer te word, maar die praktyk sal leer dat dit nie

altyd die geval is nie. Kontrakbreuk vind dikwels plaas. Dit is wanneer die verpligtinge

ingevolge die kontrak deur een of meer van die partye nie uitgevoer word nie. Volgens

Schulze, et al. (2015: 127) is daar vyf vorme van kontrakbreuk:

a) Verstek / versuim deur die skuldenaar (Schulze, et al., 2015: 128, paragraaf 10.2)

b) Verstek deur die krediteur (Schulze, et al., 2015: 130, paragraaf 10.3)

c) Positiewe wanprestasie (Schulze, et al., 2015: 132, paragraaf 10.4)

d) Repudiasie (Schulze, et al., 2015: 132, paragraaf 10.5)

e) Onmoontlikmaking van prestasie (Schulze, et al., 2015: 133, paragraaf 10.6)

Maak seker dat jy elkeen van bovermelde vorme van kontrakbreuk verstaan en kan

onderskei.

2.13 Remedies vir kontrakbreuk

Handboek: Schulze, et al., 2015: Hoofstuk 11. Lees hierdie hoofstuk om die

verskillende remedies vir kontrakbreuk te verduidelik.

Die reg beskerm altyd die onskuldige party. Indien iemand nie sy/haar verpligtinge ingevolge

ŉ kontrak nakom nie, het die onskuldige party sekere remedies (opsies) tot sy beskikking.

Schulze, et al. (2015: 135) bespreek drie remedies wat die onskuldige party tot sy/haar

beskikking het, naamlik:

GCL105 Handelsreg


a) Uitvoering van die kontrak (Schulze, et al., 2015: 135, paragraaf 11.2); of

b) kansellasie van die kontrak (Schulze, et al., 2015: 138, paragraaf 11.3); en

c) skade (Schulze, et al., 2015: 142, paragraaf 11.4).

Jy moet elkeen van bovermelde remedies verstaan ten einde dit te kan toepas en

verduidelik. Neem kennis dat die remedies van uitvoering en kansellasie van die kontrak nie

saam gebruik kan word nie. Dis of die een, of die ander, maar dit kan in die alternatief gevra

word. Skade kan geëis word, selfs as een van die ander remedies ook uitgeoefen word.

2.14 Samevatting

ŉ Geldige kontrak kom tot stand deurdat die partye tot die ooreenkoms wilsooreenstemming

moet bereik. Die partye moet dus ooreenstem oor wat elkeen met die ooreenkoms wil

bereik. Die partye maak hul onderskeie wil bekend deur ŉ aanbod te maak en dan daardie

aanbod te aanvaar, al dan nie. Die aanvaarding van die aanbod is ŉ aanduiding dat die

partye wilsooreenstemming bereik het.

Die tydstip en plek waar wilsooreenstemming bereik is, is bepalend vir die tyd en plek waar

die kontrak gevorm is. Die tyd en plek van kontrakvorming bepaal weer watter hof jurisdiksie

sal hê om ŉ geskil uit hoofde van die kontrak te besleg.

Dit is egter nie alle persone wat ŉ geldige kontrak kan sluit nie, maar slegs persone wat

handelingsbevoeg is. Daar is natuurlik sekere remedies beskikbaar, indien ŉ persoon sonder

handelingsbevoegdheid ŉ party tot ŉ ooreenkoms is.

Afgesien van bovermelde vereistes vir die vorming van ŉ geldige kontrak, is dit ook nodig

dat ŉ kontrak uitvoerbaar moet wees. Sekere bepalings van ŉ kontrak sal ŉ invloed op die

uitvoerbaarheid daarvan hê. Daar is ŉ verskeidenheid van kontrakbepalings wat in ŉ kontrak

gestipuleer kan word.

Die interpretasie van ŉ kontrak is dus belangrik ten einde deurgaans vas te stel wat die

bedoeling van die partye was ten tye van sluiting van die kontrak en aanvaarding van die

bepalings daarin. Die ideaal sal wees dat elke kontrak uitgevoer word soos die partye dit

bedoel het, maar dit gebeur egter dikwels dat een of meer van die partye nie sy/haar

verpligtinge nakom nie en kontrakbreuk pleeg. Daar is egter sekere remedies tot die

beskikking van die onskuldige party.

Vanuit bovermelde algemene beginsels van kontraktereg is dit duidelik dat ŉ geldige kontrak

meer kompleks is as wat dit dalk op die oog af lyk. Indien hierdie konsepte egter verstaan

word, sal jy ŉ kontrak kan interpreteer.

GCL105 Handelsreg


2.15 Selfevaluering

Aktiwiteit 6

Terrence wil graag ŉ kopieermasjien bekom vir sy nuwe onderneming. Hy kontak toe ŉ

onderneming, Kopiehuur (Edms.) Beperk, wat kopieermasjiene uitverhuur. Magda, ŉ

werknemer by Kopiehuur, stuur ŉ dokument aan Terrence per faks waarin die bepalings

en voorwaardes van die huur van die kopieermasjien uiteengesit word. Terrence merk op

dat hy ŉ maandelikse paaiement van R560 aan Kopiehuur moet betaal vir die huur van die

masjien en dat die huur nie dienste van die masjien insluit nie. Terrence het eerder ŉ

bedrag van R500 per maand in gedagte gehad, wat dienste aan die masjien insluit.

6.1 Verduidelik of hier wilsooreenstemming tussen die partye was en motiveer jou

antwoord.

6.2 Wat staan Terrence te doen, indien hy steeds die kopieermasjien by Kopiehuur wil

huur en wat moet gebeur dat daar dan wilsooreenstemming tussen die partye kan

wees?

6.3 Gestel Terrence (woonagtig in Kaapstad) het ŉ teenaanbod per faks gemaak en

Kopiehuur (met die hoofkantoor in Bloemfontein) het die teenaanbod per faks

aanvaar. Op watter stadium en waar sal die kontrak tot stand kom?

Aktiwiteit 7

Gebruik die gevallestudie van Terrence en Kopiehuur in Aktiwiteit 6 en verduidelik telkens

hoe, en of die geldigheid van die kontrak tussen Terrence en Kopiehuur beïnvloed word

indien:

7.1 Terrence 17 jaar oud is.

7.2 Terrence binne gemeenskap van goed getroud is.

7.3 Terrence se boedel gesekwestreer is.

Aktiwiteit 8

Terrence en Kopiehuur sluit die volgende huurooreenkoms: Kopiehuur verhuur ŉ

kopieermasjien aan Terrence vir die bedrag van R500 per maand oor ŉ tydperk van twee

jaar. Die huurbedrag sluit twee gratis dienste (indien nodig) van die kopieermasjien per

maand in, met dien verstande dat die kopieermasjien nie meer as 2000 afdrukke per

maand maak nie. Kopiehuur sal die kopieermasjien by Terrence kom aflewer. Terrence het

die opsie om, indien die huurtermyn verstryk het, die kopieermasjien by Kopiehuur te koop.

Indien Terrence nie die masjien na verstryking van die huurtydperk wil koop nie, sal

Kopiehuur die masjien weer by Terrence kom haal. Indien Terrence die kopieermasjien

GCL105 Handelsreg


opsetlik beskadig, verval die huurkontrak en sal Kopiehuur die masjien onmiddellik kom

haal en Terrence aanspreeklik hou vir die skade en Terrence sal die bedrag van R1500

betaal vir die verwydering van die masjien. Enige wysigings aan die kontrak moet op skrif

wees.

8.1 Identifiseer die verskillende bepalings van die kontrak en motiveer jou antwoord.

Aktiwiteit 9

Gebruik die bepalings van die kontrak tussen Terrence en Kopiehuur, soos uiteengesit in

Aktiwiteit 8, om hierdie aktiwiteit te voltooi.

Kopiehuur het die kopieermasjien by Terrence afgelewer ingevolge die kontrak. Terrence

se onderneming presteer egter nie na sy verwagting nie en hy maak slegs 1000 afdrukke

vir die maand. Terrence het ook nie die verlangde inkomste verkry nie en kan nie die

huurbedrag van R500 betaal nie. Terrence raak gefrustreerd met die bykomende finansiële

druk wat nou op hom geplaas word en haal sy frustrasies op die kopieermasjien uit. Dit

blyk dat die kopieermasjien nou beskadig is deur die skop wat Terrence die masjien

toegedien het.

9.1 Wie is die party wat kontrakbreuk pleeg? Motiveer jou antwoord.

9.2 Adviseer die skuldeiser in die gevallestudie van die remedies tot sy beskikking.

GCL105 Handelsreg

Studie-eenheid 3: Kontrakte Bladsy 49

STUDIE-EENHEID 3: KONTRAKTE


Kennis en begrip



• Koopkontrak

• Huurkontrak

• Versekeringskontrak

Vaardighede


• die eienskappe van ŉ koopkontrak, die regte en verpligtinge van die koper en

verkoper, die oordrag van eiendom en risiko en die statutêre beskerming van

kopers te verduidelik.

• die eienskappe en sluiting van ŉ huurkontrak, die regte en verpligtinge van die

huurder en verhuurder, die beëindiging en ook hernuwing van die huurooreenkoms

en die statutêre beskerming van huurders te verduidelik.

• ŉ oorsig oor ŉ versekeringskontrak, die geskiedenis en bronne van

versekeringsreg, die aard en elemente van ŉ versekeringskontrak, die partye tot

die versekeringskontrak en die statutêre beskerming van die versekerde te gee.

GCL105 Handelsreg

Bladsy 50 Studie-eenheid 3: Kontrakte


Schulze, H., Kelbrick, R., Manamela T., Stoop, P., Manamela E., Hurter, E., Masuku,

B. & Stoop, C. 2015. Algemene Beginsels van Kommersiële Reg. 8ste Uitgawe.


Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet u die volgende afdelings bestudeer:





• Bradfield, G and Lehmann, K. 2010. Principles of the Law of Sale & Lease. 2nd

edition. Juta legal.

• Cooper, W.E. 1994. Landlord and Tenant. 2nd edition. Juta legal.

• De Wet, J.C. en Van Wyk, A.H. 1992. Die Suid-Afrikaanse Kontraktereg en

Handelsreg. 5de uitgawe. Juta legal.

• Gibson, J.T.R. 2004. South African Mercantile & Company Law. 8th edition. Juta

legal.

• Havenga, P. 2001. The Law of Insurance Intermediaries. Juta legal.

• Reinecke, M.F.B., Van der Merwe, S., Van Niekerk, J.P. and Havenga, P. 2002.

General Principles of Insurance Law. Butterworth.




Actio empti Aksie deur die koper teen die verkoper ingestel om nakoming van

die koopkontrak (Hiemstra 2000: 150).

Actio quanti minoris Aksie vir vermindering van die koopprys (Hiemstra 2000: 150).

Actio redhibitoria Aksie vir die kansellasie van ŉ koop.

Huur gaat voor koop Huur geniet voorkeur bo koop.

Merx Die koopsaak, i.e. die voorwerp wat verkoop/gekoop word en kan

roerende goed, onroerende goed, ŉ eis, ŉ servituut of ŉ patent

insluit.

GCL105 Handelsreg


Stilswyende

hipoteek

Verhuurder se voorkeur ten aansien van huurder se goed vir

agterstallige huurgeld.

3.5 Inleiding

Sekere tipes kontrakte word meer gesluit as ander. Die gewildste tipes kontrakte is

koopkontrakte, huurkontrakte en dienskontrakte (tussen werknemer en werkgewer). Hoewel

die kontrakte aan algemene kontrakvereistes moet voldoen, het kontrakte wat meer gereeld

gesluit word oor die tyd heen sekere beginsels ontwikkel wat spesifiek van toepassing op

daardie kontrakte is.

Vir ŉ kontrak om as ŉ spesifieke kontrak te kwalifiseer is daar sekere kontrakspesifieke

vereistes (essentialia) wat in die kontrak teenwoordig moet wees. Vanuit so ŉ spesifieke

kontrak kan natuurlike gevolge (naturalia) van die kontrak die verhouding tussen die partye

reguleer, indien die partye dit nie self reguleer nie.

In hierdie studie-eenheid gaan ons vasstel watter aspekte teenwoordig moet wees in ŉ

koopkontrak, huurkontrak en versekeringskontrak. Ons gaan ook vasstel watter natuurlike

gevolge van daardie kontrakte die verhouding tussen die partye reguleer, wie die partye is,

wat hul regte en verpligtinge is en hoe hulle deur toepaslike wetgewing beskerm word.

3.6 Koopkontrak


3.6.1 Eienskappe van ŉ koopkontrak

ŉ Koopkontrak is geldig indien die partye oor twee aspekte wilsooreenstemming bereik. Die

een aspek is die koopprys en die tweede aspek is die koopsaak (merx). Hierdie twee

vereistes vorm die essentialia van die koopkontrak.

Lees Schulze, et al. (2015: 164, paragrawe 13.1.1 en 13.1.2). Neem kennis van die

vereistes t.o.v. die merx en die koopprys ten einde die eienskappe van ŉ koopkontrak te

verduidelik.

3.6.2 Regte en verpligtinge van die koper en verkoper

ŉ Koopkontrak het sekere praktiese regsimplikasies wat nie noodwendig deur die partye tot

die kontrak uitgesluit kan word nie. Lees in Schulze, et al. (2015: 164, paragraaf 13.2) watter

regte en verpligtinge uit hoofde van ŉ koopkontrak op die koper en verkoper onderskeidelik

rus. Neem veral kennis van die verpligtinge rakende latente gebreke en die remedies tot die

partye se beskikking, soos uiteengesit in Schulze, et al. (2015: 167, paragraaf 13.2.1.4).

GCL105 Handelsreg


3.6.3 Oordrag van eiendomsreg

Een van die wyses waarop ŉ persoon eiendomsreg van ŉ saak kan bekom, is deur lewering

van die saak. Daar word vier vereistes in Schulze, et al. (2015: 169, paragraaf 13.3)

uiteengesit. Vergewis jou van die inhoud daarvan en neem ook kennis van die wyses

waarop lewering kan plaasvind.

3.6.4 Oordrag van risiko

Een van die gevolge van ŉ koopkontrak is dat die risiko van onopsetlike skade aan en

verlies van die merx van die verkoper na die koper oordra sodra die kontra perfecta bereik

het. Lees in Schulze, et al. (2015: 171, paragraaf 13.4) wanneer ŉ kontrak perfecta bereik.

3.6.5 Statutêre beskerming van die koper

Verskeie beskermingsmeganismes is deur regspraak ontwikkel om verbruikers te beskerm

teen uitbuiting. Deel van hierdie beskerming sluit in dat dit ŉ vereiste vir sekere kontrakte is

om op skrif te wees en dat sekere onbillike praktyke in die bepalings en voorwaardes

verbied kan word. Die toepaslike wetgewing sal afhang van die aard van die merx. Lees

gerus Schulze, et al. (2015: 173, paragrawe 13.5.1-13.5.4) om voorbeelde te sien van hoe

verbruikers deur wetgewing beskerm word.

Neem veral kennis van Schulze, et al. (2015: 179, paragraaf 13.5.5) rakende beskerming

ingevolge die Nasionale Kredietwet 34 van 2005.

3.7 Huurkontrak


Volgens Schulze, et al. (2015: 181) erken die Suid-Afrikaanse reg drie vorme van

huurkontrakte, nl. die huur en verhuur van roerende of onroerende goed, die huur en

verhuur van dienste en die huur en verhuur van dienste (bv. die bou van ŉ huis).

In hierdie hoofstuk fokus ons meestal op die huur en verhuur van onroerende eiendom.

3.7.1 Eienskappe van ŉ huurkontrak

'n Kontrak vir die huur en verhuur van ŉ saak is ŉ wederkerige kontrak ingevolge waarvan

een party (die verhuurder) onderneem om die gebruik en genot van 'n saak, in geheel of

gedeeltelik, tydelik beskikbaar te stel aan ŉ ander party (die huurder) in ruil vir ŉ bedrag geld

of ŉ gedeelte van die opbrengs van die eiendom.

GCL105 Handelsreg


Neem kennis van die noodsaaklike elemente van ŉ huurkontrak soos uiteengesit in Schulze,

et al. (2015: 181, paragraaf 14.2) ten einde dit te kan verduidelik. Let veral op die gebruik en

genot van ŉ saak, wat bedoel word met tydelike gebruik en die betaling van huur.

3.7.2 Sluiting van huurkontrak

Neem kennis dat gewone reëls t.o.v. kontraksluiting ook van toepassing is op ŉ huurkontrak.

Die algemene uitgangspunt is dat geen formaliteite vir ŉ kontrak vereis word nie en derhalwe

kan die huurkontrak van onroerende eiendom ook informeel gesluit word. Daar is egter

enkele statutêre uitsonderings. Neem kennis van hierdie uitsonderings in Schulze, et al.

(2015: 183, paragraaf 14.3).

3.7.3 Regte en verpligtinge van die huurder en verhuurder

Die verhuurder en huurder mag geen wesenlike elemente van die huurkontrak, bv. om die

saak te identifiseer en die huur betaalbaar, uitsluit nie. Sekere gevolge van die huurkontrak

kan wel deur die partye uitgesluit word.

Bestudeer Schulze, et al. (2015: 184, paragraaf 14.4.1) en neem veral kennis van die

verhuurder se verpligtinge.

Bestudeer ook Schulze, et al. (2015: 187, paragraaf 14.4.2) en neem kennis van die huurder

se verpligtinge.

Die huurder en verhuurder het nie net verpligtinge wat uit hoofde van die huurkontrak

ontstaan nie, maar ook sekere regte. Bestudeer Schulze, et al. (2015: 189, paragrawe

14.4.3 tot 14.4.4) met hul subparagrawe ten einde die huurder en verhuurder se regte te

verduidelik. Neem ook veral kennis van die “huur gaat voor koop”-beginsel in paragraaf

14.4.4.7.

3.7.4 Beëindiging van die huurkontrak

Die huurkontrak word grotendeels beëindig deurdat daar ingevolge die kontrak presteer is,

maar daar is ook ander maniere om ŉ huurkontrak te beëindig. Bestudeer Schulze, et al.

(2015: 196, paragraaf 14.5) ten einde te verduidelik op watter maniere ŉ huurkontrak

beëindig kan word.

3.7.5 Hernuwing van die huurkontrak

Volgens Schulze, et al. (2015: 198, paragraaf 14.6) kan ŉ huurkontrak hernu word, m.a.w. ŉ

nuwe kontrak word tussen dieselfde verhuurder en huurder gesluit en is onmiddellik van

krag na die verstryking van die vorige kontrak.

GCL105 Handelsreg


3.7.6 Statutêre beskerming van huurders

Die Grondwet beskerm die reg op toegang tot behuising en dit het aanleiding gegee tot

verskeie ander wette wat hierdie reg verder kan beskerm.

Neem kennis van hierdie wette soos uiteengesit in Schulze, et al. (2015: 199, paragrawe

14.7.2 tot 14.7.3) ten einde dit te kan verduidelik.

3.8 Versekeringskontrak


3.8.1 Geskiedenis en bronne van die versekeringskontrak

Neem kennis van versekeringsreg se oorsprong en die toepaslike wetgewing soos

uiteengesit in Schulze, et al. (2015: 205, paragraaf 15.1).

3.8.2 Die aard en grondslag van die versekeringskontrak

Die doel van versekering is om die versekerde van vermoënskade te vrywaar. Dit is die

beginsel van vrywaring. Die grondslag vir die versekeringskontrak verwys na die doel

daarvan. Ingevolge die versekeringskontrak vrywaar die versekeraar die versekerde.

Vrywaring is gevolglik die basis van die versekeringskontrak.

Lees verder wat Schulze, et al. (2015: 206, paragraaf 15.2) skryf rakende vrywaring ten

einde ŉ oorsig te kan gee.

3.8.3 Die noodsaaklike elemente van die versekeringskontrak

Die essentialia van ŉ versekeringskontrak is nog nie duidelik nie, aangesien die howe nog

nie in uitsprake ŉ behoorlike definisie kon vasstel nie. Neem egter kennis van die essentialia

wat Schulze, et al. (2015: 207, paragraaf 15.3) uitlig sodat jy ŉ oorsig daaroor kan gee en

tussen die verskillende elemente kan onderskei.

3.8.4 Die plig van goeder trou

Goeder trou handel oor die onderhandelinge tussen die partye tot die ooreenkoms voordat

die kontrak gesluit word. Die versekeraar vertrou dat die versekerde die korrekte inligting

t.o.v. die moontlike risiko's aan hom sal verskaf. Die versekerde handel dus in goeder trou

indien hy/sy nie wanvoorstellings maak of nie wesenlike feite weerhou van die versekeraar

nie. Lees wat Schulze, et al. (2015: 212, paragraaf 15.4) hieroor skryf sodat jy ŉ oorsig oor

die aspekte van goeder trou kan gee.

GCL105 Handelsreg


3.8.5 Die partye tot die kontrak

Ander partye, buiten die versekeraar en versekerde, kan by ŉ versekeringskontrak betrokke

wees. Neem kennis van wie die verskillende partye volgens Schulze, et al. (2015: 214,

paragraaf 15.5) is sodat jy ŉ oorsig daaroor kan gee en tussen ŉ versekeringsmakelaar en

versekeringsagent kan onderskei.

3.8.6 Statutêre beskerming van die versekerde

Lees Schulze, et al. (2015: 215, paragraaf 15.6) om ŉ oorsig te gee van die beskerming wat

deur die Langtermyn en Korttermyn Versekeringswette gebied word.

3.9 Bykomende leeswerk

Hoewel die hoofstuk rakende Kredietooreenkomste nie deel vorm van jou voorgeskrewe

werk nie, is dit belangrik om tog kennis te neem van die inhoud daarvan, aangesien Suid-

Afrika spesifieke bepalings het t.o.v. kredietooreenkomste.

Lees dus Schulze, et al. (2015: 217-254), Hoofstuk 16, as selfstudie.

3.10 Samevatting

Die wesenlike eienskappe (essentialia) van ŉ kontrak bepaal watter tipe kontrak dit is. Indien

die partye dus verander aan daardie wesenlike eienskappe sal hulle die aard van die kontrak

verander. Die partye kan dus nie aan ŉ spesifieke kontrak, soos die koopkontrak,

huurkontrak of versekeringskontrak, se essentialia verander nie.

Dit blyk vanuit die werk in hierdie studie-eenheid dat die essentialia van die koop-, huur- en

versekeringskontrak sekere verpligtinge op die partye plaas en ook sekere regte aan die

partye bied. Die partye het ook telkens sekere remedies wat hulle kan uitoefen, indien die

kontrak verbreek word.

Die koop-, huur- en versekeringskontrakte is tipes kontrakte waarmee ŉ onderneming baie

te doen kry en dit is daarom noodsaaklik dat jy ŉ oorsig oor elkeen van hierdie kontrakte kan

bied.

GCL105 Handelsreg


3.11 Selfevaluering

Aktiwiteit 10

Dr. Van Staden is ŉ ortopediese chirurg en verneem van ŉ nuwe sintetiese prostese wat hy

vir sy pasiënte wat heupvervangings moet ondergaan, kan inplant. Hy koop vyf van hierdie

sintetiese prosteses van die vervaardigers, Hiepiekaje, en doen heupvervangings vir vyf van

sy pasiënte. Dit blyk dat die heupvervangings suksesvol was. Ongeveer drie weke na die

operasies blyk dit dat drie van dr. Van Staden se pasiënte komplikasies ontwikkel. ŉ Week

later het die ander twee pasiënte dieselfde komplikasies getoon. Dr. Van Staden se

navorsers kon vasstel dat die sintetiese prosteses die direkte oorsaak was van die pasiënte

se komplikasies. Dit blyk dat die stof waarvan die prosteses gemaak is, nie geskik is vir

inplanting in mense nie, maar net in diere.

Ongelukkig het verskeie ander pasiënte hul afsprake by dr. Van Staden gekanselleer nadat

hulle te hore gekom het van die komplikasies na die operasies.

10.1 Is daar ŉ latente gebrek aan die merx? Motiveer jou antwoord.

10.2 Indien daar wel ŉ latente gebrek aan die merx is, welke remedie/remedies sal

Dr. Van Staden hê?

Aktiwiteit 11

Hardeskyf SA is ŉ maatskappy wat rekenaars op grootskaal verkoop. Danie koop ŉ

skootrekenaar met die nuutste programmatuur op 5 Februarie van Hardeskyf SA vir die

bedrag van R10,000. Danie verkoop rekenaars sommer uit die hand aan vriende en familie,

maar sy kontantvloei is nie na wense nie. Danie is ŉ gereelde kliënt van Hardeskyf SA en hy

kom met die bestuurder ooreen dat hy die skootrekenaar op 5 Februarie sal neem, maar

eers daarvoor op 15 Februarie sal betaal as hy weer geld ontvang vir ŉ vorige

rekenaarskerm wat hy verkoop het.

Op 10 Februarie sien Danie se neef, Fanie, die skootrekenaar en Danie verkoop dit aan

Fanie vir R15,000 kontant. Fanie betaal vir die skootrekenaar en neem dit ook in besit op

10 Februarie. Fanie dra geen kennis van Danie en Hardeskyf SA se reëling nie.

Op 15 Februarie eis Hardeskyf SA betaling van Danie vir die bedrag van R10,000 maar

Danie weier betaling.

11.1 Wie is die eienaar van die merx? Motiveer jou antwoord.

11.2 Wat staan Hardeskyf SA te doen?

GCL105 Handelsreg


Aktiwiteit 12

Edrien koop op 20 Maart Tessa se naaldwerkmasjien vir die bedrag van R10,000. Die koop

vind plaas op voorwaarde dat Tessa die masjien vir ŉ volledige diens moet neem alvorens

Tessa die masjien op 28 Maart vir Edrien sal aflewer. Die partye kom ooreen dat Edrien die

koopsom van R10,000 in kontant sal betaal sodra Tessa die masjien op 28 Maart aflewer.

Tessa neem die naaldwerkmasjien op 25 Maart om 09:00 vir ŉ volledige diens en gaan haal

weer die masjien na die diens voltooi is teen 17:00.

Op 25 Maart om 19:00 bel Tessa vir Edrien en lig haar in dat die naaldwerkmasjien gesteel

is. Tessa eis steeds betaling van die koopsom (R10,000) vanaf Edrien.

12.1 Tessa het, nadat sy die naaldwerkmasjien gaan haal het om 17:00, by die winkel

gestop om melk te koop. Sy't gedink sy gaan net vinnig melk koop en terugkom en het

daarom nie haar motor gesluit nie. Toe sy terugkom by haar motor, was die

naaldwerkmasjien gesteel. Moet Edrien steeds vir Tessa die koopsom betaal?

Motiveer jou antwoord.

12.2 Gestel Tessa het direk huis toe gery en die naaldwerkmasjien by die huis afgelaai. Die

aand toe sy slaap, is daar by haar huis ingebreek en verskeie van haar voorraad,

ondermeer die betrokke naaldwerkmasjien, is gesteel. Moet Edrien steeds vir Tessa

die koopsom betaal? Motiveer jou antwoord.

Aktiwiteit 13

Lollie huur ŉ gebou by Braam (die eienaar van die gebou) om haar kleuterskool te bedryf.

Kort nadat Lollie intrek geneem het, het sy vir Braam ŉ lysie met gebreke aan die gebou

gestuur. Een van die gebreke is die plafon wat van die muur wegtrek. Braam het bevestig

dat hy bewus is van die gebreke op die lysie en dat hy dit sal regmaak as hy eendag tyd het.

Drie maande na Lollie se intrek op die perseel, was daar ŉ wolkbreuk en dit het by Lollie se

kleuterskool ingereën. Dit blyk dat verskeie boeke, dokumente en skooltafels a.g.v. die reën

beskadig is. Lollie wil die huurkontrak kanselleer maar Braam weier.

13.1 Met verwysing na die verhuurder en huurder se verpligtinge, verduidelik wat elkeen

van die partye te doen staan.

Aktiwiteit 14

Jerome is 'n wynmaker in die Paarl en ook woonagtig daar. Verder is Jerome ook die

eienaar van ŉ wingerdplaas net buite Stellenbosch, maar omdat hy nie daar bly nie en

steeds ŉ inkomste van die plaas wil verkry, verhuur hy die plaas aan Robert vir die bedrag

van R20,000 per maand oor ŉ aanvanklike tydperk van 2 jaar. Jerome en Robert kom

ooreen om, na verstryking van die twee jaar huurtermyn, by ooreenkoms die huurkontrak te

GCL105 Handelsreg


hernu.

Drie maande na die sluit van die kontrak, sterf Jerome aan ŉ hartaanval. Sy vrou Tamara erf

die wingerdplaas, maar sy wil graag self die wingerdplaas bestuur en daar boer.

14.1 Kan Tamara die huurkontrak met Robert kanselleer en hom vra om die plaas te

verlaat? Motiveer jou antwoord.

Aktiwiteit 15

Derek is die eienaar van ŉ motorvoertuig ter waarde van R40,000. Hy verseker sy motor by

Solidariteit Finansiële Dienste vir R40,000 en by Virseker vir R40,000 onderskeidelik. Derek

is in ŉ botsing nadat hy van ŉ vergadering met sy Vakbondverteenwoordigers afkom. Die

koste om sy motor te herstel is R40,000.

15.1 Hoeveel kan Derek van Solidariteit Finansiële Dienste en van Virseker vir skade aan

sy motor eis?

15.2 Gestel Derek het sy motor (ter waarde van R40,000) vir R20,000 net by Solidariteit

Finansiële Dienste verseker. Die skade aan sy motor na die botsing is R10,000.

Hoeveel sal hy van die versekeraar kan eis?

Aktiwiteit 16

Derek het ŉ lewenspolis ook uitgeneem by Solidariteit Finansiële Dienste. Een van die vrae

op die verklaring aan die versekeraar was of Derek die afgelope twee jaar ŉ roker was.

Derek bevestig aan die versekeringsagent dat hy ŉ jaar gelede ophou rook het. Die agent

weet dat Derek se antwoord die versekeraar se goedkeuring van die polis kan beïnvloed en

daarom besluit die agent om, sonder Derek se medewete, die vraag te beantwoord asof hy

nog nooit gerook het nie.

Derek sterf twee weke later aan ŉ hartaanval. Die nadoodseondersoek toon dat Derek se

rookgewoontes ŉ groot oorsaak tot sy hartaanval was. Derek se vrou dien ŉ eis by die

versekeraar in vir die uitbetaling van die lewenspolis.

16.1 Dink jy Derek se vrou se eis sal suksesvol wees? Motiveer jou antwoord.

GCL105 Handelsreg

Studie-eenheid 4: Ander aspekte van Handelsreg Bladsy 59

STUDIE-EENHEID 4: ANDER ASPEKTE VAN HANDELSREG


Kennis en begrip



• Arbeidswetgewing

• Intellektuele goederereg en konsessiereg

• Alternatiewe geskilbeslegting

• Tipes ondernemingsvorme

• Reg op mededinging

Vaardighede


• ŉ oorsig van Arbeidsreg en die billikheid t.o.v. arbeidsverhoudinge te gee.

• ŉ oorsig van die Gemenereg en individuele dienskontrak te gee.

• ŉ oorsig van intellektuele goederereg, outeursreg, patentereg, handelsmerke en

konsessiesake te gee.

• alternatiewe geskilbeslegting, insluitend onderhandelings, bemiddeling en arbitrasie

te bespreek.

• tussen die verskillende ondernemingsvorme (wat eenmansaak, vennootskap,

maatskappye, beslote korporasies, besigheidstrust en koöperasie insluit) te

onderskei.

• tussen publieke en privaat mededinging te onderskei.

GCL105 Handelsreg

Bladsy 60 Studie-eenheid 4: Ander aspekte van Handelsreg


Schulze, H., Kelbrick, R., Manamela T., Stoop, P., Manamela E., Hurter, E., Masuku, B.

& Stoop, C. 2015. Algemene Beginsels van Kommersiële Reg. 8ste Uitgawe.




• Hoofstuk 18, afdelings 18.2-18.4 en 18.6





• Brassey, M., 2002. Competition Law. Juta.

• Cheadle, H., 2006. Regulated Flexibility: Revisiting the LRA and BCEA. ILJ, 27, 663.

• Davis, D. and Cassim, F., 2009. Companies and other Business Structures in South

Africa. Oxford University Press, Incorporated.

• Dean, O.H., 2006. Looseleaf service 13. In: 1987. Handbook of South African

Copyright Law. Juta & Company.

• Du Toit, D., Woolfrey, D., Murphy, J., Godfrey, S., Bosch, D. and Christie, S., 2006.

Labour Relations Law: A Comprehensive Guide. 5th ed. LexisNexis.

• Grogan, J., 2009. Workplace Law. 10th ed. Juta.

• Grogan, J., 2010. Collective Labour Law. 2nd ed. Juta.

• Webster, G.C. and Page, N.S., 2009. Looseleaf service 13. In: 1997. South African

Law and Trade Marks, Unlawful Competition, Company Names and Trading Styles.

4th ed. Canada: Butterworths.

• http://wipo.int (World Intellectual Property Organization)

• http://www.saiipl.org.za (South African Institute of Intellectual Property Law)

• http://www.fasa.co.za (Franchise Association of South Africa)

• www.compcom.co.za (Competition Commission)

• www.mediation.org.za (Mediation Institute of Southern Africa)

GCL105 Handelsreg





Actio iniuriarum Aksie weens persoonlikheidskrenking.

Actio legis Aquiliae Aksie om vermoënskade te eis, veral in die geval van

onregmatige mededinging.

Boni mores Die goeie sedes van die gemeenskap.

Handelsmerk ŉ Teken wat deur ŉ persoon gebruik word om na goed of dienste

te verwys met die doel om daardie goed of dienste van ander,

verbind aan dieselfde goed of dienste, te onderskei.

Konsessie

(franchise)

Dit bied iemand, wat ŉ sekere besigheidsisteem met intellektuele

eiendom ontwikkel het, die geleentheid om hierdie sisteem met

intellektuele eiendom aan ander beskikbaar te stel, in ruil vir

betaling daarvoor.

Outeursreg Die verhouding tussen ŉ regsubjek, gewoonlik die

outeursreghouer, en ŉ onliggaamlike regsobjek in die vorm van

werk.

Onafhanklike

kontrakteer

Kontrak ingevolge waarvan een persoon ŉ ander persoon huur

om ŉ spesifieke taak of ŉ spesifieke werk te verrig.

Prosedurele

billikheid

Die korrekte prosedures is gevolg om die werknemer te ontslaan.

Substantiewe

billikheid

Die rede vir die ontslag van ŉ werknemer is billik.

Vis-á-vis Van toepassing op, bv. ŉ verpligting is nie van toepassing op ŉ

werknemer nie.

Werknemer Enige persoon, buiten ŉ onafhanklike kontrakteur, wat vir ŉ

ander persoon, of die Staat, werk en wat vergoeding ontvang of

geregtig is om vergoed te word vir die werk en enige ander

persoon wat op enige manier die werkgewer help om die

besigheid uit te voer.

GCL105 Handelsreg


4.5 Inleiding

In hierdie studie-eenheid fokus ons grootliks op ander aspekte van die handelsreg, wat

ondermeer die volgende insluit, nl. arbeidsreg, intellektuele goederereg, alternatiewe

geskilbeslegting, verskillende ondernemingsvorme en reg op mededinging.

Elkeen van hierdie aspekte vorm deel van die Suid-Afrikaanse handelsreg om verskeie

redes. Die arbeidsreg is ŉ baie belangrike komponent van handelsreg, aangesien feitlik elke

onderneming in Suid-Afrika minstens een werknemer het. Die verhouding tussen werkgewer

en werknemer word deur ŉ dienskontrak, wetgewing en die beginsel van billikheid

gereguleer. Ons sal hierdie regulasies in die studie-eenheid van nader bekyk.

Intellektuele goederereg is deel van handelsreg aangesien dit handel met immateriële of

onliggaamlike sake wat deur die breinkrag van ŉ persoon tot stand kom. Hierdie sake

bestaan egter los van die persoon en moet daarom deur sekere wetgewing beskerm word.

Ons gaan in hierdie studie-eenheid die verskillende onderafdelings van intellektuele

goederereg van nader bestudeer.

Die verhouding tussen lede van die gemeenskap word grotendeels deur howe gereguleer,

maar daar is ook alternatiewe maniere om geskille tussen persone op te los. Ons gaan in

hierdie studie-eenheid kyk watter alternatiewe maniere daar bestaan om geskille op te los.

ŉ Persoon wat ŉ onderneming wil begin of bedryf, het verskillende tipes

ondernemingsvorme om van te kies. Hierdie keuse word deur verskeie faktore beïnvloed en

daarom is dit nodig om bewus te wees van die verskillende ondernemingsvorme wat

bestaan ten einde die geskikte een te kies vir jou behoeftes.

Suid-Afrika word grotendeels beskou as ŉ kapitalistiese land met ŉ vryemarkstelsel, eerder

as ŉ burokratiese stelsel. In hierdie vryemarkstelsel wat meestal op aanbod en aanvraag

funksioneer, is gesonde mededinging tussen partye in hierdie stelsel baie belangrik. Die

gemeenskaplike oogmerk van die reg op mededinging is om te verseker dat daar vrye en

regmatige mededinging plaasvind. Hierdie studie-eenheid gaan fokus op die verskil tussen

die reg op publieke mededinging en die reg op privaat mededinging.

4.6 Arbeidsreg


4.6.1 Algemene oorsig van arbeidsreg

Arbeidsverhoudinge tussen werkgewer en werknemer in Suid-Afrika word hoofsaaklik deur

die dienskontrak en verskillende wetgewing gereguleer. Die dienskontrak is egter

GCL105 Handelsreg


ondergeskik aan die beginsel van billikheid (fairness). Die beginsel van billikheid word in die

arbeidswetgewing, nl. die Wet op Arbeidsverhoudinge 66 van 1995 (The Labour Relations

Act/LRA), die Wet op Basiese Diensvoorwaardes 75 van 1997 (Basic Conditions of

Employment Act/BCEA) en die Employment Equity Act 55 of 1998 (die EEA) onderskryf.

Lees Schulze, et al. (2015: 257, paragraaf 17.1) om te sien wat die vier meganismes is wat

gebruik word om te bepaal of billikheid in ŉ bepaalde arbeisverhouding teenwoordig is.

4.6.2 Die gemenereg en individuele dienskontrak

Die dienskontrak vorm die basis van die arbeidsverhouding tussen ŉ werkgewer en ŉ

werknemer. Sien die definisie van ŉ dienskontrak soos in Schulze, et al. (2015: 258,

paragraaf 17.2.1) uiteengesit. Jy sal opmerk dat die essentialia van ŉ dienskontrak werk en

vergoeding is.

Neem ook kennis van die partye tot ŉ dienskontrak (Schulze, et al., 2015: 259, paragraaf

17.2.2), die lengte van ŉ dienskontrak (Schulze, et al., 2015: 259, paragraaf 17.2.3), die

inhoud van die dienskontrak (Schulze, et al., 2015: 260, paragraaf 17.2.4), die verpligtinge

van die werkgewer (Schulze, et al., 2015: 260, paragraaf 17.2.5), die verpligtinge van die

werknemer (Schulze, et al., 2015: 262, paragraaf 17.2.6) en die beëindiging van die

dienskontrak (Schulze, et al., 2015: 264, paragraaf 17.2.7) sodat jy ŉ oorsig daaroor kan

gee.

Hou in gedagte dat die beginsel van billikheid deurgaans teenwoordig moet wees wanneer

die werkgewer met ŉ werknemer kontrakteer.

4.6.3 Billikheid in die arbeidsverhoudinge omgewing

Nie alle werknemers word deur die arbeidswetgewing, soos hierbo genoem, beskerm nie en

is derhalwe ook nie deur die beginsel van billikheid, soos in hierdie wetgewing vervat,

beskerm nie.

Lees Schulze, et al. (2015: 266, paragraaf 17.3) en neem kennis van die definisie toegeken

aan ŉ “werknemer” en watter werknemers van die arbeidswetgewing uitgesluit is.

Neem ook kennis van die onderskeid tussen ŉ werknemer en ŉ onafhanklike kontrakteur

(Schulze, et al., 2015: 267, paragraaf 17.3.1.2), statutêre vermoede ten gunste van ŉ

werknemer (Schulze, et al., 2015: 268, paragraaf 17.3.1.3) en die verskillende soorte

werknemers (Schulze, et al., 2015: 269, paragraaf 17.3.1.4).

GCL105 Handelsreg


4.6.4 Vier wyses waarop billikheid op die arbeidsverhouding afgedwing word

Schulze, et al. (2015: 270-286) identifiseer vier wyses waarop billikheid in die

arbeidsverhouding afgedwing kan word, naamlik:

• Billike bepalings en voorwaardes (Schulze, et al., 2015: 270, paragraaf 17.3.2.1)

• Beskerming teen onbillike ontslag (Schulze, et al., 2015: 276, paragraaf 17.3.2.2)

• Beskerming teen onbillike arbeidspraktyke (Schulze, et al., 2015: 284,

paragraaf 17.3.2.3)

• Beskerming teen onbillike diskriminasie (Schulze, et al., 2015: 285,

paragraaf 17.3.2.4)

Neem kennis van elk van bogenoemde wyses ten einde ŉ oorsig daarvan te kan gee.

Let op daarna dat die howe diensbeëindiging/ontslag op grond van wangedrag,

ongeskiktheid (swak werksprestasie en/of swak gesondheid of besering) en/of operasionele

vereistes toelaat, mits die ontslag substantief (die rede vir ontslag) en prosedureel (die

korrekte proses is gevolg) billik is. Lees Schulze, et al. (2015: 279-284) se verduideliking

hiervan.

4.7 Intellektuele goederereg


4.7.1 Outeursreg

Outeursreg in Suid-Afrika word deur die Wet op Outeursreg 98 van 1978 beskerm. Verskeie

vorme van werk kan deur outeursreg beskerm word. Neem kennis van die werk wat deur

outeursreg beskerm word volgens Schulze, et al. (2015: 292, paragraaf 18.2.1).

Volgens Schulze, et al. (2015: 293, paragraaf 18.2.2) is daar sekere vereistes alvorens

outeursreg kan bestaan. Vergewis jou van die inhoud daarvan.

Neem ook kennis van die eienaarskap van outeursreg (Schulze, et al., 2015: 294, paragraaf

18.2.3), die tydsduur van outeursreg (Schulze, et al., 2015: 295, paragraaf 18.2.4) en die

gevolge van die inbreukmaking op outeursreg (Schulze, et al., 2015: 295, paragraaf 18.2.5)

ten einde ŉ oorsig daarvan te kan gee.

GCL105 Handelsreg


4.7.2 Patentereg

Patentereg handel met die reg van ŉ uitvinder om sy uitvindsel te maak, gebruik en verkoop

gedurende ŉ beperkte tydperk, op voorwaarde dat alle inligting t.o.v. die uitvindsel openbaar

word.

Neem kennis van die gevalle wat nie as ŉ uitvindsel geag word nie, soos in Schulze, et al.

(2015: 296, paragraaf 18.3) uiteengesit.

Alle uitvindsels is nie noodwendig patenteerbaar nie. Schulze, et al. (2015: 297, paragraaf

18.3.1) sit sekere vereistes uiteen vir wanneer iets patenteerbaar is. Neem kennis daarvan

sodat jy ŉ oorsig daarvan kan gee.

Neem ook kennis van die aansoekprosedure (Schulze, et al., 2015: 298, paragraaf 18.3.2),

die uitwerking en tydsduur van ŉ patent (Schulze, et al., 2015: 298, paragraaf 18.3.3), die

inbreukmaking op ŉ patent (Schulze, et al., 2015: 299, paragraaf 18.3.4) en die remedies

teen die inbreukmaking sodat jy ŉ oorsig daarvan kan gee.

4.7.3 Handelsmerke

ŉ Handelsmerk kan enige teken insluit wat grafies voorgestel kan word, byvoorbeeld ŉ

naam, toestel, handtekening, woord, letter, syfer, vorm, patroon, kleur, ens.

Daar is egter sekere vereistes waaraan voldoen moet word om as ŉ handelsmerk beskerm

te word. Lees Schulze, et al. (2015: 299, paragraaf 18.4.1) om ŉ oorsig van hierdie

vereistes vir ŉ handelsmerk te kan gee.

Neem ook kennis van die tydperk wat ŉ handelsmerk geldig is (Schulze, et al., 2015: 301,

paragraaf 18.4.2), die implikasies van die inbreukmaking op ŉ handelsmerk (Schulze, et

al., 2015: 301, paragraaf 18.4.3) en die remedies beskikbaar na die inbreukmaking op ŉ

handelsmerk (Schulze, et al., 2015: 302, paragraaf 18.4.4).

4.7.4 Konsessiereg

Lees paragraaf 18.6 (Schulze, et al., 2015: 303) om te verstaan watter soort beskerming aan

watter tipe intellektueelgoedereg gegee moet word.

Jy sal opmerk dat die term "fransering" in die handboek gebruik word. In hierdie gids gebruik

ons egter die term "konsessie". Neem kennis van die omskrywing van ŉ konsessie deur die

International Franchise Association en soos uiteengesit in Schulze, et al. (2015: 304,

paragraaf 18.7) ten einde ŉ oorsig daarvan te gee.

Neem ook kennis van die voordele van 'n konsessie (Schulze, et al., 2015: 305, paragraaf

18.7.1), die inhoud van ŉ konsessiekontrak (Schulze, et al., 2015: 306, paragraaf 18.7.2),

GCL105 Handelsreg


die beskerming van die konsessiegewer se intellektuele eiendom (Schulze, et al., 2015:

308, paragraaf 18.7.3), die inkorting van handelsvryheid (Schulze, et al., 2015: 309,

paragraaf 18.7.4), betalingsverpligtinge (Schulze, et al., 2015: 309, paragraaf 18.7.5), die

beëindiging van die kontrak (Schulze, et al., 2015: 310, paragraaf 18.7.6).

4.8 Alternatiewe geskilbeslegting


Regsprosesse is nie die enigste wyse waarop geskille in Suid-Afrika opgelos word nie.

Alternatiewe geskilbeslegting maak juis voorsiening vir die oplos van geskille op ŉ informele,

vrywillige wyse waartoe die partye kan instem.

4.8.1 Onderhandeling

Onderhandeling is die mees basiese vorm van geskilbeslegting. Schulze, et al. (2015: 312)

brei verder daaroor uit in paragraaf 19.2. Neem kennis van die inhoud hiervan sodat jy ŉ

oorsig hiervan kan gee.

4.8.2 Bemiddeling

Tydens bemiddeling probeer partye ook hul verskille oplos. Tydens bemiddeling is ŉ derde

party, ŉ mediator, betrokke. Lees wat Schulze, et al. (2015: 312, paragraaf 19.3) skryf

rakende bemiddeling sodat jy ŉ oorsig hiervan kan gee.

4.8.3 Arbitrasie

Tydens arbitrasie word beide partye se saak aan ŉ onafhanklike derde persoon, ŉ arbiter,

gestel waarna die arbiter ŉ toekenning maak aan een van die partye. Hierdie toekenning is

finaal en bindend op die partye en dit is die aspek wat arbitrasie van onderhandeling en

bemiddeling onderskei.

Neem kennis van die vier kenmerkende eienskappe van arbitrasie, asook die belangrikste

verskille tussen arbitrasie en litigasie soos in Schulze, et al. (2015: 314, paragraaf 19.4.1)

uiteengesit.

Neem verder kennis van die sake uitgesluit van arbitrasie (Schulze, et al., 2015: 314,

paragraaf 19.4.3), die arbitrasieooreenkoms (Schulze, et al., 2015: 315, paragraaf 19.4.4),

die aanstel van arbiters (Schulze, et al., 2015: 316, paragraaf 19.4.5), die

arbitrasieproses (Schulze, et al., 2015: 317, paragraaf 19.4.6), arbitrasietoekennings

(Schulze, et al., 2015: 318, paragraaf 19.4.7) sodat jy ŉ oorsig daarvan kan gee.

GCL105 Handelsreg


4.9 Ondernemingsvorme


4.9.1 Eenmansaak

ŉ Eenmansaak is die mees basiese ondernemingsvorm. Die persoon wat sodanige

onderneming bedryf, ontvang al die winste en dra ook al die risiko van die onderneming.

Lees Schulze, et al. (2015: 338, paragraaf 21.2) om tussen die verskillende

ondernemingsvorme te kan onderskei.

4.9.2 Vennootskap

ŉ Vennootskap is waarskynlik die oudste ondernemingsvorm waarvan ons kennis dra.

Vennootskappe word grotendeels deur die gemenereg gereguleer, maar daar is enkele

ander wetgewing wat ook handel daarmee.

Neem kennis van die definisie en regsidentiteit van ŉ vennootskap (Schulze, et al., 2015:

338, paragraaf 21.3.2), die essentialia van ŉ vennootskap (Schulze, et al., 2015: 339,

paragraaf 21.3.3), die natuurlike gevolge van ŉ vennootskap (Schulze, et al., 2015: 341,

paragraaf 21.3.4), die regte en verpligtinge van die vennote (Schulze, et al., 2015: 342,

paragraaf 21.3.5) en die beëindiging van ŉ vennootskap (Schulze, et al., 2015: 343,

paragraaf 21.3.6) om tussen die verskillende ondernemingsvorme te kan onderskei.

4.9.3 Maatskappyreg

Die maatskappy as ŉ ondernemingsvorm het sy eie regspersoonlikheid en maak dit moontlik

vir entrepreneurs om meer kapitaal te kan bekom vir hul besigheid. Omdat die maatskappy

grotendeels ŉ besigheidsentiteit is, kan dit slegs handel deur organe of agente van die

maatskappy.

Schulze, et al. (2015: 345, paragraaf 21.4.1) bespreek die belangrike gevolge van ŉ

maatskappy. Neem kennis daarvan. Neem ook kennis van die verskillende bronne van

maatskappyreg (Schulze, et al., 2015: 346, paragraaf 21.4.2), die tipes maatskappye wat

bestaan (Schulze, et al., 2015: 346, paragraaf 21.4.3), maatskappy organe en beamptes

(Schulze, et al., 2015: 348, paragraaf 21.4.4), kapitaal van die maatskappy (Schulze, et al.,

2015: 349, paragraaf 21.4.5), die verteenwoordiging van ŉ maatskappy (Schulze, et al.,

2015: 350, paragraaf 21.4.6) en die ontbinding van ŉ maatskappy (Schulze, et al., 2015:

351, paragraaf 21.4.7) om tussen die verskillende ondernemingsvorme te kan onderskei.

GCL105 Handelsreg


4.9.4 Beslote korporasie

Vanuit die kompleksiteit van die vorige maatskappywet het die behoefte vir ŉ goedkoper,

kleiner ondernemingsvorm ontstaan, nl. ŉ beslote korporasie (ook genoem ŉ BK). Die Wet

op Beslote Korporasies 69 van 1984 is die wetgewing wat hierdie ondernemingsvorm

reguleer. Die Maatskappywet 71 van 2008 maak nie voorsiening vir die registrasie van nuwe

beslote korporasies nie, maar wel die voortbestaan van reeds geregistreerde BK's.

Neem kennis van hoe ŉ beslote korporasie en lidmaatskap daarvan ontstaan (Schulze, et

al., 2015: 352, paragraaf 21.5.2), kapitaal van die onderneming (Schulze, et al., 2015: 353,

paragraaf 21.5.3), verteenwoordiging van ŉ beslote korporasie (Schulze, et al., 2015: 353,

paragraaf 21.5.4), omskakeling van ŉ beslote korporasie (Schulze, et al., 2015: 354,

paragraaf 21.5.5) ten einde tussen die verskillende ondernemingsvorme te kan onderskei.

4.9.5 Besigheidstrust

Trust as ŉ ondernemingsvorm is een van die meer onlangse ondernemingsvorme in Suid-

Afrika. Persone wat geld in ŉ trust belê word gewoonlik lede van daardie trust en is nie

betrokke by die bestuur daarvan nie. Die besigheidstrust waarvan Schulze, et al. (2015: 354)

skryf, is soortgelyk aan die vennootskap, privaatmaatskappy en beslote korporasie.

Neem kennis van die definisie van ŉ besigheidstrust (Schulze, et al., 2015: 354, paragraaf

21.6.2), die vereistes vir ŉ besigheidstrust (Schulze, et al., 2015: 355, paragraaf 21.6.3) en

spesifieke eienskappe van die besigheidstrust (Schulze, et al., 2015: 355, paragraaf 21.6.4)

sodat jy tussen die verskillende ondernemingsvorme kan onderskei.

4.9.6 Koöperasie

ŉ Koöperasie is ŉ vrywillige assosiasie van persone en het vanuit vennootskappe ontwikkel.

Die Wet op Koöperasies 14 van 2005 reguleer hierdie ondernemingsvorm.

Neem kennis van die definisie van ŉ koöperasie (Schulze, et al., 2015: 357, paragraaf

21.7.2), hoe om ŉ koöperasie te registreer (Schulze, et al., 2015: 357, paragraaf 21.7.3),

die koöperasie se kapitaal (Schulze, et al., 2015: 358, paragraaf 21.7.4),

verteenwoordiging van ŉ koöperasie (Schulze, et al., 2015: 359, paragraaf 21.7.5),

beëindiging van ŉ koöperasie (Schulze, et al., 2015: 360, paragraaf 21.7.6) om tussen die

verskillende ondernemingsvorme te kan onderskei.

4.10 Reg op mededinging


GCL105 Handelsreg


4.10.1 Reg op publieke mededinging

Die reg op publieke mededinging verwys na die onderhouding en bevordering van

mededinging in Suid-Afrika. Dit handel dus oor die manier waarop die regering mededinging

reguleer deur die daarstel van reëls en regulasies gemik op die onderhouding en

bevordering van mededinging in die ekonomie.

Neem kennis van wat Schulze, et al. (2015: 362, paragraaf 22.2) skryf rakende die reg op

publieke mededinging ten einde dit van privaat mededinging te kan onderskei.

4.10.2 Reg op privaat mededinging

Die reg op privaat mededinging verwys na onbillike of onregmatige mededinging en bemoei

homself met die beskerming van die individu of private belange van die mededingers self.

Neem kennis van die vereistes vir ŉ delik van onregmatige mededinging (Schulze, et al.,

2015: 364, paragraaf 22.3.1), die remedies beskikbaar indien daar onregmatige

mededinging plaasgevind het (Schulze, et al., 2015: 367, paragraaf 22.3.2), die maniere van

inbreukmaking op mededinging (Schulze, et al., 2015: 367, paragraaf 22.3.3) en die gronde

vir regverdiging (Schulze, et al., 2015: 371, paragraaf 22.3.4) om privaat mededinging van

publieke mededinging te kan onderskei.

4.11 Samevatting

Arbeidsreg is ŉ baie belangrike komponent van handelsreg aangesien arbeidswetgewing

van toepassing is op alle ondernemings wat werknemers in diens het. Billikheid is sekerlik

die goue draad wat deurgaans in arbeidswetgewing ter sprake kom. In die handelsreg is dit

egter nie net werknemers wat beskerm word teen uitbuiting nie, maar ook persone se

intellektuele eiendom wat outeursreg, patentereg, handelsmerke en konsessies insluit.

Sonder die beskerming van hierdie intellektuele eiendom sal persone uitgebuit word en nooit

behoorlike beskerming of vergoeding geniet nie.

Indien daar egter ŉ dispuut ontstaan tussen partye het die partye nie uitsluitlik die howe om

ŉ geskil op te los nie, maar ook die opsie om van alternatiewe geskilbeslegting gebruik te

maak. Dis ŉ baie goedkoper en meer informele proses wat partye die geleentheid gee om

deur een van die vorme van alternatiewe geskilbeslegting oplossings te vind vir hul geskille.

As entrepreneur of potensiële sakepersoon is daar verskeie ondernemingsvorme in Suid-

Afrika om van te kies. Die keuse gaan egter van die doel van die onderneming, die

behoeftes van die entrepreneur en verskeie ander faktore afhang. Suid-Afrikaanse

wetgewing maak dit egter moontlik om tussen verskeie ondernemingsvorme te kan kies.

GCL105 Handelsreg


Elkeen het egter sy eie regsaanspreeklikheid, vereistes en gevolge wat daarmee gepaard

gaan.

In ons vryemarkstelsel is mededinging baie belangrik en daarom ook die billikheid en

regsgeldigheid daarvan. Mededinging in Suid-Afrika word ook deur wetgewing gereguleer en

daar word tussen publieke en privaat mededinging onderskei.

4.12 Selfevaluering

Aktiwiteit 17

Klaas is ŉ werknemer in jou winkel, Pretzel Palace. Klaas se verantwoordelikhede sluit,

ondermeer die oopsluit van die winkel om 07:00 en die toesluit van die winkel om 17:00,

die aanskakel van die pretzel-broodjies se bakoonde en om voor 09:00 reeds 100 pretzel

degies in die oond te hê. Vir die afgelope maand sluit Klaas die winkel eers om 07:30 oop

en kry hy dit net reg om 50 pretzel degies teen 09:00 in die oond te hê. Klaas het ook

verskeie kere die afgelope maand reeds om 16:30 die winkel gesluit omdat, volgens hom,

daar na 16:00 nie meer kliënte is nie.

Anton, ŉ werknemer in dieselfde winkel, beskuldig een dag vir Klaas dat hy lui is en almal

in die winkel nou daaronder moet lei. Klaas vervies hom vir Anton en slaan Anton met die

vuis teen die regterwang. Anton staan nie terug nie en storm Klaas teen een van die

bakoonde vas. In die proses probeer Klaas keer met sy hand en brand sy hand teen een

van die oonde.

17.1 Kan jy vir Klaas uit jou diens ontslaan? Indien wel, op grond waarvan?

17.2 Kan jy Klaas onmiddellik ontslaan? Motiveer jou antwoord.

Aktiwiteit 18

Twee ekonome doen navorsing oor die impak van fabrieksgasse op die omgewing en die

ekonomie. ŉ Internasionale publikasie wil ŉ artikel publiseer oor beide die ekonome se

navorsing. Aangesien daar nie baie inligting oor die navorsingsveld beskikbaar is nie, is

beide ekonome genoodsaak om van dieselfde materiaal en verwysings te gebruik vir hul

navorsing.

Dink jy elkeen van die ekonome se werk sal deur outeursreg beskerm word selfs al het

hulle dieselfde verwysings gebruik en tot dieselfde gevolgtrekkings gekom?

Aktiwiteit 19

Mnr. Bauer is ŉ boukontrakteur en koop bakstene van mnr. Bak Steen. Hulle is egter in

GCL105 Handelsreg


dispuut oor die kwaliteit van die bakstene wat mnr. Steen by mnr. Bauer afgelewer het.

Hulle wil hierdie geskil so gou moontlik afhandel, aangesien mnr. Bauer ŉ sperdatum het

waarbinne hy die bouprojek moet voltooi. Hulle kom ooreen om van ŉ derde persoon

gebruik te maak wat uitsluitsel oor die geskil kan gee en bindend is op beide partye.

Van watter proses sal mnr. Bauer en mnr. Steen gebruik maak soos hulle ooreengekom

het?

19.1 Onderhandeling

19.2 Arbitrasie

19.3 Mediasie

Aktiwiteit 20

Watter van die onderstaande aangeleenthede kan NIE vir arbitrasie verwys word nie?

20.1 Koos en Bets is in ŉ geskil oor beheer en toesig van hulle kinders.

20.2 Daan en Rika is in dispuut rakende die geldigheid van die arbitrasieklousule in hulle

kontrak.

20.3 Carol en Charmaine is in geskil oor die kwaliteit van die haarprodukte wat Carol by

Charmaine se salon afgelewer het.

20.4 Rufus wil hê die polisie moet vir Jake toesluit omdat Rufus se motor gesteel is.

Aktiwiteit 21

Deon, Cynthia en Lizette het sopas hulle BCom-graad in Ondernemingsbestuur by

Akademia voltooi en besluit om saam ŉ onderneming te begin. Hulle tree in vennootskap

met mekaar. Elkeen van hulle dra R5000 by tot die vennootskap. Hulle beoog om ou

rekenaars aan te koop, op te gradeer en dan weer aan die publiek vir ŉ wins te verkoop.

Hulle verdeel dan die wins. Daar is geen skriftelike ooreenkoms tussen hulle nie. Cynthia

dink dit toe goed om ŉ gebou te koop waarvandaan hulle die onderneming kan bedryf.

Deon is so geskok oor die nuus dat hy beswyk aan ŉ hartaanval. Cynthia en Lizette besluit

egter dat hulle steeds sal voortgaan met die vennootskap. Watter van die onderstaande

stellings is NIE korrek NIE.

21.1 Cynthia se optrede is nie bindend op die vennootskap nie, omdat dit nie binne die

besigheidsoogmerk van die vennootskap val nie.

21.2 Deon se afsterwe ontbind die vennootskap ten spyte daarvan dat Cynthia en Lizette

steeds met die vennootskap wil voortgaan.

21.3 Die ooreenkoms van die partye is nie ŉ vennootskap nie omdat die ooreenkoms nie

op skrif is nie.

GCL105 Handelsreg


Aktiwiteit 22

Die reg op mededinging handel met die delik wanneer vermoënskade wederegtelik

veroorsaak word. Watter onderstaande aksie is van toepassing indien die vermoënskade

uit hoofde van onregmatige mededinging plaasgevind het? Motiveer jou antwoord.

22.1 Die aksie vir pyn en lyding

22.2 Die actio iniuriarum

22.3 Die actio legis Aquiliae

22.4 Die actio quanti minoris

GCL105 Handelsreg

Afrikaans/Engelse woordelys Bladsy 73

AFRIKAANS/ENGELSE WOORDELYS

Afrikaans Engels

Aanbieder Offeror

Aanbodaanvaarder Offeree

Aanname Supposition

Bevoegdheid Capacity

Billikheid Fairness

Dagvaarding Summons

Deelbaarheid van prestasie Divisibility of performance

Dienskontrak Contract of Employment

Dwang Duress

Erfgoed Patrimony

Erfopvolging Succession

Erfreg Patrimonial law

Geestesongesteldheid Mental deficiency

Gemenereg Customary law

Gemiddelde klousule Average clause

Handelingsbevoeg Capacity to act

Hofbeslissing Judgment

Kansellasieklousule Cancellation clause

Konsessiereghouer Franchisor

Konsessieregnemer Franchisee

Konsessiesaak Franchise

Koöperasie Co-operative

Kousaliteit / verband Causation

Lasbepaling Modus

GCL105 Handelsreg

Bladsy 74 Afrikaans/Engelse woordelys

Liggaamlike saak Corporeal thing

Meerderjarigheid Majority

Minderjarige Minor

Ongeskiktheid Incapacity

Ontbindende voorwaarde Resolutive condition

Onwettig Unlawful

Operasionele vereistes Operational requirements

Opsetlik Wilful

Opsionele verpligting Facultative obligation

Opskortende voorwaarde Suspensive condition

Pand Pledge

Persoonlikheidsregte Law of personality

Regspersoon Juristic person

Regspreuk Maxim

Repudiasie Repudiation

Roerende goed Movable property

Saaklike reg Real right

Saaklike servituut Praedial servitude

Skuldeiser Creditor

Skuldenaar Debtor

Spesifieke nakoming Specific performance

Stilswyende hipoteek Tacit hypothec

Stilswyende voorwaarde Tacit term

Strafbepaling Penalty clause

Tydbepalingsklousule Time clause

Uitdruklike voorwaarde Express term

Verbeuringsklousule Forfeiture clause

GCL105 Handelsreg

Afrikaans/Engelse woordelys Bladsy 75

Verbiedende interdik Prohibitory interdict

Verjaring Prescription

Verkwister Prodigal

Vermoënskade Patrimonial loss

Verskanste bepaling Entrenchment clause

Verstek Default

Voorwaarde by implikasie Term by implication

Vrywaring Indemnity

Waarborg Warranty

Wangedrag Misconduct

Weddenskapsooreenkoms Wagering agreement

Wet op mededinging Competition law

Wetgewing Legislation

Wilsooreenstemming Consensus

Wilsooreenstemming Consensus

GCL105 Handelsreg

Bladsy 76 Bronnelys

BRONNELYS

• Hiemstra, V.G. en Gonin, H.L. 2000. Drietalige Regswoordeboek. Derde uitgawe.

Juta en Kie Bpk.

• Companies and Intellectual Properties Commission, 2011. Kantoor van die

Registrateur van Koöperasies 2011. Beskikbaar op:

http://www.cipro.co.za/products_services/co-ops_afrikaans.asp [Besoek op 23

Januarie 2014].

GCL105 Handelsreg

Selfevalueringsriglyne Bladsy 77

SELFEVALUERINGSRIGLYNE

Riglyne: Aktiwiteit 1

Verwys na die verskillende howe in Suid-Afrika (Schulze, et al., 2015: par. 3.1) en let op na

die jurisdiksie van elkeen.


2.1 Onthou dat persone en mense nie volgens die reg sinonieme is nie. Sien Schulze, et

al., 2015: par 2.1.

2.2 Hersien weer die definisie van regsobjek om hierdie vraag te beantwoord.

2.3 Hersien weer die definisie van subjektiewe reg om hierdie vraag te beantwoord. Dink

aan alle moontlike regte wat tussen die partye kan bestaan.


3.1 Hersien die gedeelte oor eiendomsreg in Schulze, et al., 2015: par. 2.2.4.1. Onthou

ook dat ŉ maatskappy ŉ regsentiteit is en volgens die reg ŉ persoon. ŉ Regspersoon

kan dus regte besit en uitoefen.

3.2 Onthou dat die eienaar van ŉ regsobjek nie noodwendig in besit daarvan moet wees

nie.

3.3 Hersien weer op welke stadium eiendomsreg van ŉ roerende saak oorgaan om te

bepaal wie die eienaar op daardie stadium is.

3.4 Nie net eiendomsreg nie, maar ook besit van ŉ saak word deur die reg beskerm.

Hersien weer die gedeelte oor remedies vir die beskerming van eienaarskap en besit.


4.1 Hersien weer die gedeelte wat oor die deliktereg en ŉ definisie van ŉ delik handel

(Schulze, et al., 2015: par. 2.2.4.4) om hierdie vraag te beantwoord. Stel vas of elkeen

van die elemente van ŉ delik teenwoordig is in die gevallestudie, of nie. Onthou ook

wat gebeur indien iemand ŉ onregmatige handeling kon voorsien en ten spyte daarvan

steeds voortgegaan het met ŉ handeling.


5.1 Hersien weer die vereistes vir die vorming van ŉ geldige kontrak soos uiteengesit in

Schulze, et al., 2015: par. 3.2.

GCL105 Handelsreg

Bladsy 78 Selfevalueringsriglyne


6.1 Wilsooreenstemming vorm die basis van ŉ kontraktuele verpligting. Gebruik Schulze,

et al. (2015: 55) se riglyne van wanneer wilsooreenstemming plaasvind om die vraag

te beantwoord.

6.2 Die maak van ŉ aanbod en die aanvaarding daarvan, is ŉ aanduiding of daar

wilsooreenstemming tussen die partye is. Gebruik Schulze, et al. (2015: 57-58) se

vereistes vir aanbod en aanname en verduideliking van wanneer die aanbod verval

om hierdie vraag te beantwoord.

6.3 Hersien weer Schulze, et al. (2015: 62-64) se verduideliking van die

versendingsteorie, vernemingsteorie en elektroniese ooreenkomste om hierdie vraag

te beantwoord.


7.1 Onthou dat daar onderskeid getref word tussen minderjariges onder 7 jaar en

minderjariges bo 7 jaar, maar onder 18 jaar. Verduidelik of Terrence die bevoegdheid

gehad het om ŉ kontrak met Kopiehuur te sluit. Indien nie, brei uit oor die geldigheid

van die kontrak en of dit steeds kan voortbestaan of nie.

7.2 Verduidelik wat bedoel word met ŉ huwelik binne gemeenskap van goed en brei uit of

Terrence ŉ kontrak met Kopiehuur kon sluit sonder sy vrou se toestemming. Is die

kontrak tussen Terrence en Kopiehuur dus geldig of nie?

7.3 Verduidelik wat gebeur wanneer iemand se boedel gesekwestreer word en of

Terrence bevoeg was om op sy eie ŉ kontrak met Kopiehuur te sluit. Verduidelik of die

kontrak tussen hulle geldig of nietig is.


8.1 Gebruik Schulze, et al. (2015: 107), hoofstuk 8, om die verskillende bepalings van die

kontrak te identifiseer. Indien ŉ spesifieke voorwaarde, byvoorbeeld, geïdentifiseer is,

vermeld ook of dit ŉ opskortende of ontbindende voorwaarde is.


9.1 Gebruik die bepalings van die kontrak, soos uiteengesit in Aktiwiteit 8 om vas te stel

watter van die partye nie hul bepalings nagekom het nie. Noem ook al die bepalings

wat verbreek is.

9.2 Gebruik Schulze, et al. (2015: 135) se remedies vir kontrakbreuk om jou antwoord te

motiveer.

GCL105 Handelsreg



10.1 Verwys weer na Schulze, et al. (2015: 167, paragraaf 13.2.1.4) om hierdie vraag te

beantwoord. Vermeld in jou antwoord wanneer ŉ gebrek ŉ latente gebrek is en of die

koper van die merx redelikerwys bewus kon wees van die gebrek.

10.2 Let op na die wesenlikheid van die gebrek aan die merx om te bepaal watter

remedie jy sal gebruik. Sien Schulze, et al. (2015: 167, paragrawe 13.2.1.4.1 en

13.2.1.4.2). Onthou ook dat die gebrek aan die merx ander implikasies vir

dr. Van Staden gehad het. Sien daarom ook Schulze, et al. (2015: 169, paragraaf

13.2.1.5) vir verdere remedies.


11.1 Verwys na Schulze, et al. (2015: 169, paragraaf 13.3) om te bepaal wie die eienaar

van die merx is en wat die posisie tussen Hardeskyf SA en Danie is.

11.2 Verwys na die rei vindicatio en of Hardeskyf SA van hierdie remedie gebruik kan

maak. Indien nie, verduidelik hoekom nie en watter remedie dan tot Hardeskyf SA se

beskikking is. Sien Schulze, et al. 2015: 171 en Hoofstuk 11 rakende remedies vir

kontrakbreuk.


12.1 Neem kennis van die oordrag van risiko indien ŉ kontrak perfecta bereik het volgens

Schulze, et al. (2015: 171, paragraaf 13.4). Verwys ook na die koper se reg dat die

verkoper die merx moet bewaar soos in Schulze, et al. (2015: 165, paragraaf 13.2.1)

uiteengesit.

12.2 Verwys na perfecta van die kontrak (Schulze, et al., 2015: 171-172) en brei uit hoe

Edrien haarself teen die risiko's kon beskerm (bv. versekering en/of ooreenkoms

deur die partye wanneer risiko na die koper oordra).


13.1 Verwys na Schulze, et al. (2015: 184, paragraaf 14.4.1.2 en ook paragraaf 14.4.4)

om hierdie vraag te beantwoord.


14.1 Verwys na die regspreuk “Huur gaat voor koop” (Schulze, et al., 2015: 194) in jou

motivering van jou antwoord. Hersien ook weer die verskil tussen ŉ saaklike reg en

ŉ persoonlike reg soos uiteengesit in Schulze, et al. (2015: 28) en onthou dat Robert

ŉ saaklike reg oor die eiendom het vir die tydperk van die huurkontrak.

GCL105 Handelsreg

Bladsy 80 Selfevalueringsriglyne


15.1 Neem kennis wat Schulze, et al. (2015: 209) skryf rakende verskeie versekeraars.

15.2 Neem kennis wat Schulze, et al. (2015: 209) skryf rakende oor- en onderversekering

van ŉ saak, asook die “gemiddelde klousule”.


16.1 Lees weer Schulze, et al. (2015: 212, paragraaf 15.4) rakende “goeder trou”. Verwys

in jou antwoord of dit ŉ verskil maak dat dit die agent is wat die vorm voltooi het.


17.1 Sien Schulze, et al. (2015: 279, paragraaf 17.3.2.2.2.2) met verwysing na wangedrag

en ongeskiktheid (swak werksprestasie en/of swak gesondheid) om hierdie vraag te

beantwoord.

17.2 Onthou dat billikheid deurgaans die maatstaf is wanneer ŉ werknemer ontslaan kan

word. Die ontslag moet substantief en prosedureel billik wees. Gaan lees weer

Schulze, et al. (2015: 280, paragraaf 17.3.2.2.2.2) om tussen die billikheidsvereistes

vir die verskillende redes vir ontslag te onderskei.


Onthou dat die ekonome se werk deur outeursreg beskerm word solank dit elkeen se eie

breinkrag is wat toegepas is om self tot ŉ gevolgtrekking te kom.


Onthou dat onderhandeling en mediasie vorme van alternatiewe geskilbeslegting is waar ŉ

toekenning nie bindend op die partye is nie.


Hersien weer Schulze, et al. (2015: 314, paragraaf 19.4.3) rakende watter gevalle van

arbitrasie uitgesluit is.


Onthou dat ŉ vennootskapsooreenkoms nie op skrif moet wees om geldig en afdwingbaar

te wees nie. Sien weer Schulze, et al. (2015: 339, paragraaf 21.3.3) vir die essentialia van

ŉ vennootskap.

GCL105 Handelsreg



Hersien weer Schulze, et al. (2015: 364, paragraaf 22.3.1) wat die vereistes vir die delik

van onregmatige mededinging uiteensit om hierdie vraag te beantwoord.

Suid-Afrika is ŉ regstaat wat beteken dat die reg, en derhalwe ons Grondwet, die hoogste gesag is in die land. Enige vorm van besigheid of onderneming is

dus ook ondergeskik aan die reg, nl. wetgewing, regspraak en ander gesagsbronne. Handelsreg vorm dus ŉ belangrike komponent van enige onderneming.

In hierdie vak gaan jy met verskeie fasette van die reg te doen kry, uiteraard met die gedeeltes van die reg wat van

toepassing is op ondernemings in Suid-Afrika. Dit strek van ŉ inleiding tot die reg, kontraktereg, ondernemingsvormereg tot arbeidswetgewing en wetgewing rakende mededinging.

Die regswêreld is uiteraard nie net beperk tot handelsreg nie, daarom kan dit net tot jou voordeel strek indien jy van die verrykende bronne, soos in die begeleidingsgids uiteen-gesit, ook gebruik kan maak om jouself so veel moontlik in te lig oor regsaspekte van belang.

Handboek

• Schulze, H., Kelbrick, R., Manamela T., Stoop, P., Manamela E.,

Hurter, E., Masuku, B. & Stoop, C. 2015. Algemene Beginsels van

Kommersiële Reg. 8ste Uitgawe. Kaapstad: Juta en Kie (Edms) Bpk.

www.akademia.ac.za

Handelsreg

Gebruik hierdie begeleidingsgids saam met jou voorgeskrewe handboek.

Documents

GCL105 - Handelsreg 2016