T.C. SAKARYA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
GELENEKSEL TIBBIN HALK ZERNDEK ETKS( ADIYAMAN L REN KY RNE)
YKSEK LSANS TEZ
Mmine KALINDEMRTA
Enstit Anabilim Dal: Sosyoloji
Tez Danman: Yrd. Do.Dr. smail HRA
EKM - 2010
BEYAN
Bu tezin yazlmasnda bilimsel ahlak kurallarna uyulduunu, bakalarnn eserlerinden
yararlanlmas durumunda bilimsel normlara uygun olarak atfta bulunulduunu,
kullanlan verilerde herhangi bir tahrifat yaplmadn, tezin herhangi bir ksmnn
rencisi olduum niversite veya baka bir niversitede bir tez almas olarak
sunulmadn beyan ederim.
Mmine KALINDEMRTA
15.10.2010
NSZ
Salk ve sal koruma, her toplum iin nemli ve deerli konulardan biri olmutur.
lkel kavimlerden, gnmz modern toplumlarna kadar her topluluk hastalklarna
areler aramlardr. Gnmzde salk problemlerinin giderilmesi iin ounlukla
modern tbbn imkanlar kullanlmaktadr. Bazen de toplumlar hastalklarla mcadele
etmek iin kendi kltr birikimleri ierisinde yorulan geleneksel tp yntemlerini
kullanmlardr.
Geleneksek tp yntemlerinin kullanlmasnn birok sebebi olmakla birlikte,
uyguland toplumun kltrel, ekonomik, sosyal zellikleri ve inan deerleri ile
yakndan ilgilidir. Toplumun zellikleri yannda modern tbbn aresiz kald durumlar,
yapay sentetik ilalarn yan etkileri v.b. birok neden geleneksel tbba olan ilgiyi
artrmaktadr.
Dnyann birok yerinde ve lkemizde geleneksel tp yntemleri, modern tbb
destekleyici veya ona alternatif olma durumundadr.
Aratrmay yaptmz ren Kynde bireylerin sosyo-kltrel ve ekonomik
nitelikleri ile salk hastalk olgusuna ilikin bilgi tutum ve davranlar tanmlanmaya
allm ve yrede kullanlan geleneksel tp yntemleri ve bunlarn kullanlma
sebepleri analiz edilmitir.
Salk sosyolojisi alannda yaplan almalarn az ve yetersiz olmas sebebiyle,
yaptm bu almamn bu alanda alacaklara faydal olmasn diliyorum. Bu
almada deerli fikirleriyle bana yol gsteren ve destek veren tez danman hocam
Yrd. Do. Dr. smail HRAya, dier Sosyoloji Blm retim yelerine ve deerli
katklarndan dolay Prof. Dr. Hac DURAN Beye teekkr bir bor bilirim.
retim hayatma baladm gnden bugne kadar bana her zaman sonsuz destek olan
ve beni tevik eden sevgili anne ve babama teekkr ederim. Ayrca bu almann
balangcnda biti srecine kadar destek veren uzmanm Dr. Murat KIZILGNe ve
bana yardmc olan, byk sabrla almam bitirmemi destekleyen i arkadalarma
kranlarm sunuyorum.
Mmine KALINDEMRTA
15.10.2010
i
NDEKLER KISALTMALAR ........................................................................................................... iii
TABLOLAR ................................................................................................................. .iv
ZET .vii
SUMMARY...viii
GR1
BLM 1: ARATIRMANIN KURAMSAL EREVES ...................................... 3
1.1.Geleneksel Tbbn Tarihesi ....................................................................................... 3
1.2.Modern Tbbn douu8
1.3.Modern Tbba Yneltilen Eletiriler..11
1.4.Geleneksel Tp ve Modern Tbbn Gnmzdeki likisi.14
1.5.DS' nn Geleneksel Tbba Bak As...15
BLM 2: ARATIRMA BLGESNDE KULLANILAN GELENEKSEL TIP
YNTEMLER.....17
2.1. Bitkisel la Tedavisinin Tarihesi.......17
2.1.1.Blgede Kullanlan Bitkiler ..................................................................... ...21
2.2.Blge nsann Akl Hastalklarna ve Nazar-By le lgili Tutum ve
Davranlar24
BLM 3: ARATIRMANIN METODOLOJS .............................................. ..26
3.1.Aratrmann Konusu ................................................................................................ 26
3.2.Aratrmann Amac ve nemi ................................................................................. 26
3.3.Aratrmann Hipotezi ............................................................................................... 27
3.4. Aratrmann Snrllklar ....................................................................................... .28
3.5.Aratrmann Yntem ve Teknikleri ......................................................................... 28
3.5.1.Aratrmann Tr ve Tipi .............................................................................. 28
3.5.2. Evren ve rneklem ........................................................................................ 28
ii
3.5.3.Veri Toplama Teknikleri ................................................................................ 29
3.5.4. Verilerin zmlenmesi ve Yorumlanmas .................................................. 29
3.5.5.Sre ve mkanlar ............................................................................................. 29
BLM 4: ARATIRMANIN BULGULARI ........................................................... 31
4.1.Grlenlerin Demografik zellikleri .................................................................... 31
4.2.Sosyo Ekonomik Durum ........................................................................................... 32
4.3. Yerleim Yeri ve Konut ........................................................................................... 38
4.4. Yaam Tarz ............................................................................................................. 38
4.5. Kltrel nan ve Uygulamalar ................................................................................ 45
4.5.1. Hastalk Nedenleri ......................................................................................... 45
4.5.2.Tedavi Metotlar ............................................................................................. 47
4.5.3.Halk Arasnda Salk ve Hastalkla likilendirilen Baz nan ve
Uygulamalar48
4.5.4. Popler Uygulamalar ..................................................................................... 58
4.5.5. Blge Halknn Akl Hastalna Bak As ................................................ 64
4.6.Modern Salk Uygulamalar .................................................................................... 68
SONU ........................................................................................................................... 75
KAYNAKA ................................................................................................................. 80
EKLER ........................................................................................................................... 83
ZGEM ................................................................................................................... 95
iii
KISALTMALAR
DS : Dnya Salk rgt
UNDP: United Nations Development Programme (Birlemi Milletler Kalknma
Program)
AIDS : Acquired Immune Deficiency Syndrome (Edinilmi Baklk Eksiklii
Sendromu)
DNA : Deoksiriboz Nkleik Asit
SSK : Sosyal Sigortalar Kurumu
TK : Trkiye statistik Kurumu
iv
TABLOLAR LSTES
Tablo 1: Cinsiyet Dalm ............................................................................................. 31
Tablo 2:Ya Dalm ..................................................................................................... 31
Tablo 3:Eitim Dzeyi ................................................................................................... 32
Tablo 4: Eitimin Cinsiyete Gre Dalm ................................................................... 33
Tablo 5: Meslek Dalm .............................................................................................. 34
Tablo 6: Sosyal Gvence Dalm ................................................................................ 35
Tablo 7: Eitim Dzeyinin Sosyal Gvenceye Etkisi .................................................... 36
Tablo 8: Maddi Durum ................................................................................................... 37
Tablo 9: Evde Bulunan Beyaz Eyalar ........................................................................... 37
Tablo 10: Beslenmeye Dikkat Etme Durumu ................................................................ 39
Tablo 11: Yan Beslenmeye Dikkat etme Davranna Etkisi ...................................... 39
Tablo 12: Cinsiyetin Beslenmeye Dikkat Etme Davran zerindeki Etkisi ............... 40
Tablo 13: Eitimin Beslenmeye Dikkat Etme Davran zerindeki etkisi................... 41
Tablo 14: Ei ile Akraba Olanlar ................................................................................... 43
Tablo 15: Ailede Kronik Hastalk Varl ...................................................................... 43
Tablo 16: Akraba Evliliinin Kronik Hastalklara Etkisi .............................................. 44
Tablo 17: Doktora Gidilen Hastalklar .....................................
