gjeografia e shqipërisë 12 libër mësuesi

Metodologji dhe veprimtari 1Tiranë-2011

GJEOGRAFIA E SHQIPËRISË 12

LIBËR MËSUESI

TË MENDUARIT KRITIK DHE STRUKTURA “E.R.R”

E PLANIFIKIMIT TË MËSIMIT

(MODELE MËSIMI)

2 Libër mësuesi

www.ideartlibri.com

botimet [email protected] BOX 1532, Tiranë (AL)Tel./Fax: ++ 355 4 2233205

Botues: Redin JEGENI

Redaktor letrar: Etleva SmaçiArti grafik: Lindita Dervishi Rezart Elezi

© Copyright, IDEART© Të gjitha të drejtat e rezervuara.

Riprodhimi i librit, qoftë edhe në formë të pjesëshme, është i ndaluar.Nuk mund të kopjohet asnjë tekst apo zgjidhje grafike e tij pa lejen dhe mi-ratimin paraprak të IDEART, i cili është mbajtës i vetëm i së drejtës së botimit dhe shpërndarjes së tij, përveç rasteve kur kjo e drejtë lejohet qartazi nga ligji.Botuesi është i gatshëm t’i ofrojë të drejtat pa pagesë për citimet, përdorimet me qëllim studimi vetiak apo për elementë të veçantë grafikë që gjenden në këtë libër, duke nënshkruar fillimisht marrëveshje për to. Të drejtat morale të autorëve dhe artistëve që punuan për realizminin e këtij projekti mbrohen nga IDEART, bazuar në legjislacionin shqiptar mbi pronësinë intelektuale dhe të Drejtat e Autorit, Nr. 9380, dt. 28.04.2005 si dhe në konventat, dispozitat dhe marrëveshjet ndërkombëtare.

ISBN 978-99956-29-92-2(shënimi CIP i katalogut gjendet në Bibliotekën Kombëtare Tiranë)

Botimi i parë: IDEART, 2011

Metodologji dhe veprimtari 3

Përmbajtja5

1516182324252627272930313233333435373838

41424446495153565970728183

HyrjeMETODOLOGJI DHE VEPRIMTARIMendimi kritik dhe mësimdhëniaModel

InsertHarta e të pyeturitKllasteriTabela e konceptualeDitaret e të nxënitVeprimtaria e të menduarit dhe të lexuarit të drejtuar-DRTALeksioni i avancuarKubimi

PesëvargëshiParashikimi me terma paraprakëRuaje fjalën e fundit për muaTryeza rrethoreRrjeti diskutimitMetoda e KombinimitIntervista me tri fazaProjekti kërkimor

VEPRIMTARI MODELE PËR MËSIMDHËNIE TË SUKSESSHME Kërkesa metodike rreth mësimeve modelModel mësimi 1Model mësimi 2Model mësimi 3Model mësimi 4Model mësimi 5Model mësimi 6Model mësimi 7Model mësimi 8Model mësimi 9Model mësimi 10Model mësimi 11

4 Libër mësuesi

Model mësimi 12Model mësimi 13Model mësimi 14Model mësimi 15Model mësimi 16

GJEOGRAFIA DHE KONKRETIZIMI METODOLOGJI DHE VEPRIMTARI

EkskursioniProjekti kërkimor

Detyrë kërkimore sipas zgjedhjesTestim përmbledhës

8689929598

101

102104123144149170190222

HYRJE

vlerat e trashëgimis natyrore e kulturore, mbi potencialet natyrore dhe njerëzore

Ky program është ndërtuar duke marrë në konsideratë veçoritë konjitive,psikologjike

njëri-tjetrin ,programi synon të zhvillojë tek nxënësit aftësi të analizës e vlerësimit

e të gjithë nxënësve për të nxënë gjatë gjithë jetës dhe për të marrë pjesë në

njohuri për tiparet e natyrës,pasuritë natyrore,popullsinë dhe aktivitetet e saj zhvillon

të ndërgjegjshëm për mirëkuptimin,bashkpunimin dhe tolerancën në vend,në rajon

6 Libër mësuesi

3.OBJEKTIVA SIPAS LINJAVE

-të përshkruajë objektin e studimit të kësaj

-të bëjë dallimin (të diferencojë) në

-të vlerësojë rolin e kësaj pozite në veçoritë

trevave dhe zhvillimin ekonomik,dhe pasojat e kësaj pozite në copëtimin e

dhe në hapësira harta politike e trevave

-të realizojë një projekt kërkimor me karakter krahasues mbi ndryshimet në kohë të

1

orëve të linjave duhet të jetë sa numri i plotë i orëve në planin mësimor për këtë

Plani mësimor 7

shkallës së lartë të degradimit dhe shkretirizimit të peizazheve,përmbytjeve,ndër

-të përshkruajë varietetin e peizazheve dhe

të analizojë etapat e formimit të truallit të

strukturore të tij dhe rolin e tyre në pasuritë

-të evidentojë faktorët e formimit të

-të përshkruajë raportin njeri-mjedis në

(peizazh lumor,malor,fushor,kodrinor,karstik

-të evidentojë tiparet kryesore të klimës së

-të vlerësojë rolin dhe ndikimin e klimës në dukuritë e tjera natyrore, në shpërndarjen e

-të analizojë larminë dhe pasurine e madhe

vlerësojë rëndësinë jetësore dhe ekonomike

-të analizojë kushtet dhe faktorët e formimit të

shkallën e lartë të degradimit,shkretirizimit dhe përmbytjeve të tokave dhe pasojat e

përvaktuar larminë dhe pasurinë e madhe

-të vlersojë përmes një projekti në grup larminë dhe pasurinë e madhe natyrore të trevave

8 Libër mësuesi

Nxënësi-ja analizon gjëndjen dhe ndikimin e faktorëve

administrativo-tokësore në Republikën e

-të analizojë organizimin e sotëm politiko-

-të argumentojë ndikimin e organizimit të sotëm politiko-administrativ të trevave

-të përshkruajë elementët (karakteristikat )

-të analizojë proçesin e migrimit si promotorin

-të evidentojë territoret ku kanë migruar

-të diskutojë mbi elementë të identitetit

(gjuha,toleranca fetare,marrdheniet

-të analizojë ecurinë e zhvillimit të popullsisë dhe vendbanimeve ne

Plani mësimor 9

-të evindetojë potencialet natyrore

dhe ndikimin e tyre në shkallën e zhvillimit ekonomik të këtyre

-të analizojë rolin e sektorëve të veçantë të ekonomisë ne

ustrinë,tregtinë,transportin, turizmin,shërbimet dhe

-të vlerësojë përmes një detyre tematike problemet aktuale dhe të ardhmen e zhvillimit ekonomik

dhe trajtuar ato në kushtet e

Në këtë linjë prezantohen vlerat e veçanta natyrore dhe

-të analizojë vlerat natyrore dhe historiko-kulturore

-të veçojë disa nga sitet e trashëgimisë natyrore

janë pjesë e trashëgimisë botërore) të trevave

-të vlerësojë rëndësinë e pasurisë natyrore dhe

turistik të tyre ,gjendjen aktuale dhe mundësitë për zhvillimin e ardhshëm të turizmit

10 Libër mësuesi

Në këtë linjë, nxënësi-ja analizon dhe vlerëson për çdo rajon

Në përfundim të klasës së 12-të

-të evidentojë kritere e përcaktimit

-të evidentojë faktorët dhe pasojat e problemeve

-të parashikojë rrugë të menaxhimit efektiv të këtyre

-të hartojë një plan veprimi për zgjidhjen e problemeve

-të evidentojë potencialet turistike dhe zonat më të

-të vlerësojë raportin shfrytëzim mbrojtje mirë-menaxhim

-të realizojë një detyrë kërkimore mbi ekoturizmin dhe

-të realizojë një detyrë kërkimore mbi zonat e mbrojtura

interesante për nxënësit,ose të punojë me 2 grupe brenda klasës duke i dhënë secilit

Plani mësimor 11

dhe faktorët e tjera të diferencimit të

-të vlerësojë akset dhe drejtimet e zhvillimit të ardhshëm të Republikës

-të përshkruajë veçoritë kryesore natyrore të Rajonit Perëndimor dhe ofertat potenciale natyrore për

-të evidentojë karakteristikat kryesore të popullimit të këtij rajoni me fokus të veçantë rritjen e shpejtë të popullsisë

-të analizojë urbanizimin e shpejtë të këtij

-të vlerësojë diversitetin e hapësirës

industrial,sektorit ????? ,rrjetin e transportit dhe rolin e tij në prirjen

-të vlerësojë trashëgimin natyrore dhe

-të parashikojë mundësitë e prespektivës

-të realizojë në grup një detyrë tematike mbi potencialet turistike të këtij rajoni dhe strategjitë për zhvillimin

-të realizojë në grup një projekt mbi veçoritë e urbanizimit të këtij rajoni

-të krahasojë hartat ekonomike të zhvillimit të Rajonit Perëndimor në periudha të ndryshme

12 Libër mësuesi

-të përshkruajë mozaikun natyror te Rajonit Veriordhe Verilindor dhe ofertat potenciale natyrore për

-të analizojë tendencën e ndryshimeve

-të evidentojë tiparet kryesore të aktivitetit aktual ekonomik të

-të vlerësojë trashëgiminë natyrore dhe

-të realizojë një projekt (individual ose në grup) mbi mundësitë e zhvillimit në kushtet e reja të ndërtimit të korridorit Durrës-Prishtinë dhe të

-të ndërtojë hartën e resurseve natyrore të Rajonit Verior dhe Verilindor duke analizuar mundësitë e shfrytëzimit të

-të përshkruajë veçoritë natyrore

-të analizojë karakteristikat kryesore

-të evidentojë tiparet kryesore të aktivitetit ekonomik aktual të Rajonit

-të diskutojë rreth trashëgimisë së pasur natyrore e kulturore të këtij rajoni dhe rëndësinë e veçantë të kësaj trashëgimiëe për zhvillimin e turizmit

-të ndërtojë hartën e infrastrukturës rrugore të Rajonit Juglindor duke evidentuar rolin e saj në integrimin

Plani mësimor 13

-të analizojë tiparet e përgjithshme

-të evidentojë pasuritë e veçanta

-të diskutojë rreth trashëgimisë natyrore e kulturore dhe ofertat e saj për

-të ndërtojë hartën e zonave kryesore turistike të Rajonit Jugor duke analizuar potencialet natyrore dhe

-të përshkruajë Republikën e Kosovës si

-të evidentojë diferencimin

ekonomike të Rajonit Perëndimor

-të Vlerësojë akset dhe drejtimet e zhvillimit të ardhëm të Republikës së Kosovës me shanset dhe mundësitë

-të zhvillojë një projekt mbi mundësitë e ardhshme të integrimitetit politik

Serbi (Preshevën,Bujanovein dhe Medvegjën) duke vlerësuar

-të vlerësojë statusin politik të

Perëndimore me tiparet e

14 Libër mësuesi

-të vlerësojë statusin politik dhe rëndësinë

dhe ekonomike,oferta e saj për

një detyrë tematike mbi potencialet turistike të këtij rajoni dhe strategjitë për zhvillimin e tyre ose një projekt mbi veçoritë e urbanizimit të këtij rajoni dhe pasojat


PJESA E PARË

METODOLOGJI DHE VEPRIMTARI

16 Libër mësuesi

KREU IMETODOLOGJI

Ç’është mendimi kritik?

Mendimi kritik është një proces i i integrimit të ideve dhe burimeve në mënyrë

Hartuesit e kurrikulave dhe të politikave arsimore e deri tek mësuesit në klasë po

në të ardhmen të cilën nuk mund ta shohim?

Aftësimi i fëmijëve për të menduar, për të parë lidhjet dhe për të bërë zbulime për

Njohuritë po zgjerohen me ritme të shpejta dhe kështu asnjë nuk mund të mësojë

i harrojmë shpejt faktet e mësuar përmendësh, ndërsa strategjitë e të menduarit dhe


Nuk ka asnjë dyshim se për zhvillimin e shprehive të të menduarit ia vlen të harxhohet

Të gjitha këto procese nuk janë të vlefshme vetëm në shkollë, por edhe në jetën

Strategjitë e të menduarit nuk mund të ekzistojnë të izoluara; ato nuk mund të

Kështu, mësuesi e ndërton punën e tij në klasë për zhvillimin e strategjive të të menduarit brenda kontekstit të njohurive të dhëna dhe, mbi këtë bazë, zhvillon të

MENDIMI KRITIK DHE STRUKTURA “E.R.R”

mendimin kritik? Sikurse e kemi treguar edhe më lart, mendimi kritik kërkon aftësinë

ndodhë kjo, nxënësit duhet të sjellin më parë njohuritë dhe arsyetimin e tyre në nivel

në aktivizimin e njohurive të tyre të mëparshme, duke e bërë më të vështirë për të

18 Libër mësuesi

mënyrës se si mund të zbatohen njohuritë në arsyetimin e mëparshëm rreth asaj se

Ç

STRUKTURËS “E.R.R”

MODEL

përbën ndonjë vështirësi, pasi për to është krijuar një përvojë e mirë gjatë viteve

ERR


reja, ndodh të nxënit e kuptimshëm dhe të vetëdijshëm, pas kryerjes më parë të fazës

informacionit, konsolidohen njohuritë dhe ndodh të nxënit afatgjatë, pra, ai i shërben

- Apo -

Apo

EVOKIMI

evokimit

mendime nga nxënësit duke i pyetur ata rreth ideve, të cilat nuk janë diskutuar,

mësuesit është të drejtojë, të kuptojë mendimin e të dëgjojë me kujdes idetë e

Së pari, nxënësi është i përfshirë aktivisht bë rikujtimin e atyre se çfarë di rreth

20 Libër mësuesi

Nxënësit ndërtojnë të kuptuarit e ri mbi bazën e njohurive të mëparshme, zgjerim i bazave mund të vendoset mbi një kuptim afatgjatë të informacionit të

Përmes përfshirjes aktive nxënësi bëhen më të ndërgjgjeshëm për të menduarit,

ose ndërtimi i vendosur më parë për të menduarit rreth temës apo idesë së

konstrukti, apo skeme, nxënësi është më i aftë të lidhë informacionin e ri me atë

i fazës së evokimit është arsyetimi i vijueshëm, procesi për të lidhur

rëndësishme për të zbuluar një përcaktim të tyre në klasë, sepse ndryshimet mund

Është po kjo fazë e dytë gjatë së cilës nxënësi duhet të ruajë përfshirjen aktive të realizimit të kuptimit është kryesore në procesin e të nxënit, por

mundësitë e të nxënit mund të vazhdojnë pa ndonjë ndikim, nëse nxënësi është i

Detyra thelbësore e fazës së realizimit të kuptimit, është, së pari, ta mbajë nxënësin


e dytë thelbësore është të mbështetë përpjekjet

vetëm kalojnë sipër këtyre gabimeve në arsyetim, të pavetëdijshëm për konfuzionin,

Gjithashtu, kur nxënësit janë duke kontrolluar të kuptuarin e tyre, janë të përfshirë

REFLEKTIMI

konsolidojnë të nxënit e ri dhe në mënyrë aktive ristrukturojnë skemën e tyre

ndryshim ndodh vetëm kur nxnësit përfshihen aktivisht në ristrukturimin e planit

Duke formuluar në mënyrë aktive arsyetimin me një fjalor vetjak dhe të familjarizuar

nxënësve në lidhje me zgjerimin e fjalorit shprehës, ashtu sikurse ekspozimi i tyre në

22 Libër mësuesi

i rishikon ato, bën pyetje rreth tyre ose rishikon në një mënyrë të ndryshme

kategoritë e niveleve përmes tekstit shkollor, i cili në shumicën e rasteve është

lexuarit dhe të nxënit, përmes përdorimit të strukturës ERR përmbushen detyra të

qëllimetRuan angazhimin aktivProvokon diskutimin e hapurNxit nxënësit të krijojnë të bëjnë pyetjet

shprehjen e mendimeveRuan motivimin

respektohen mendimetsimpatinë

vlerësojnëndryshim

angazhimin kritikmendimin kritik


KREU II

“ ” Vendosni shenjën “ ”

“ + ” Vendosni një “ + ”

“ _ ” Vendosni një “ _ ”

“ ? ” Vendosni një “ ? ”

Informacioni i shenjëzuar, hidhet pastaj në tabelën INSERT

“ ” “ + ” “ -” “ ? ”

Di Dua të di Mësoj

Në kolonën e parë

Në kolonën e dytë do të shkruhen pyetje ose kërkesa të nxënësve,

Në kolonën e tretë, nxënësit do të shkruajnë një përmbledhje të

24 Libër mësuesi

Harta e të pyeturit mund të përdoret me sukses në fazën e realizmit të kuptimit

Një hartë e të pyeturit mund të përdoret për të menduar rreth çdo lloj çështjeje

SI TË KRIJOJMË NJË HARTË TË PYETURI

-Pas kësaj vizatohet harta e të pyeturit, në të cilën pas pyetjeve kyç, gjenden të lidhura

Ç’përfaqëson “Rruga

Në cilën yllësi

Universi

Si e shpjegoni

Ç’përfaqëson

Shembull 1:


KLLASTERIT

Një progresion i ideve, koncepteve, ngjerjeve të rreshtuara bëhet bazë për zgjerimin HARTË E MENDIMEVE

Pyetjet ose thëniet shtesë mund të përdoren për të zhvillura interpretimet, për të KLLASTERI

Shembull

Jugor

Rajonet

Verior-Verilindor

Perëndimor Juglindor

26 Libër mësuesi

tepërmi të kuptuarit, përmes strukturimit të materialit, pas leximit dhe në realizmin

krahasohen dhe në kolona renditen tiparet apo karakteristikat mbi bazën e të cilave

Shembulli 1:

Klima mesdhetare fushore

Klima kontinentale

Shembull 2

Klima mesdhetare

Dukurite negativeTiparet dalluese Dukuri pozitive


Për të bërë

Çfarë pyetjesh lindën prej tij?

Kolona e fundit i lihet mësuesit për të vlerësuar, gjykuar dhe dhënë mendime mbi

Shembull 1:

Shembull 2:

DREJTUAR - DRTA

Veprimtaria e të menduarit dhe të lexuarit të drejtuar, DRTA, është një veprimtari,

28 Libër mësuesi

REFLEKTIMI

kështu?

gjithë përsonazhet?

Aktiviteti i të menduarit e të lexuarit të drejtuar (DRTA) mund të përdoret mjaft

lexojnë me vëmendje dhe një nga një seksionet e pjesës, nxjerrin provat mbështetëse

bëjmë me veprimtarinë e të menduarit e të dëgjuarit të drejtuar (DLTA)3


Shembull:

të Karavastasë e të tjerë, të përshkruajë dhe të japë shpjegime për çështjet e

Mësuesi u kërkon dhënien e ideve në të gjitëh klasën dhe shkruan në tabelë listën

Në fund të orës së mësimit, klasës i jepet një pyetje të cilës nxënësit i përgjigjen me

30 Libër mësuesi

PËRPARËSITË

Kjo teknikë është e dobishme pasi përmes saj nxënësit janë më të motivuar për të marrë pjesë aktivisht në orën e mësimit, orientohen drejt thellësisë në të menduar,

Më kë ngjason? Nga se ndryshon? Çfarë ju bën të mendoni? Çfarë ju vjen në mendje?

Si është ndërtuar? Nga se përbëhet?

Shembull 1:Nxënësit ndahen në grupe (6 nxënës) dhe u jepet detyra të lexojnë


Për secilin nga këto veprime, mësuesi ka përgatitur pyetje dhe kërkesa për demonstrime, të cilat i

Nxënësit lexojnë me kujdes tekstin për të gjetur përgjigje të pyetjeve, sipas

sesa rajoni juglindor?

Diagrami i Venit është një teknikë, më anë të së cilës evidentohen të përbashkëtat

Nëpërmjet tij, nxënësit zbulojnë tipare të përbashkëta dhe veçori dalluese në

Shembull 1:Përcakto në Diagramin e Venit veçoritë e përbashkëta dhe tiparet dalluese të

1. 2. 3. ______________________4. ______________________5. ______________________

1. 2. 3. ______________________4. ______________________5. ______________________

1. 2. 3. ______________________4. ______________________5. ______________________

32 Libër mësuesi

është një teknikë, e cila kërkon sintetizimin e burimeve të informacionit

Pesëvargëshi ka një strukturë të caktuarështë përshkrimi me një fjalë i temës (zakonisht emër)është përshkrimi në dy fjalë i temës ( )

)

ndjenjën për temën ( )sinonim

Shembulli 1:12345 Albania

Shembulli 2:1 Kosova2345 Dardania

Pesëvargëshi shërben shumë mirë si mjet për të bërë përmbledhjen e informacionit në tërësi; si një mënyrë e vlerësimit të gjykimit të nxënësve; si një mënyrë për

Parashikim me terma paraprakë është një teknikë evokuese, e cila i nxit krijuesit të krijojnë një histori, të përcaktojnë rezultatet e një demonstrimi, të përshkruajnë


“Parashikim me terma paraprakë” përdoret në fazën e evokimit

nxënësit duke i kombinuar të dhënat mund të krijojnë diçka ose mund të japin një

fazë përshkrimi i tyre përputhet me ngjarjen e dhënë, sa u janë afruar ideve të autorit

Mësuesi, para se të japë njohuritë e reja, shkruan në tabelë 4 terma kryesore (të cilat

Shembull

shënime dhe të bëjnë komente pro ose kundër një citati, një thënieje, një rrjedhimi,

34 Libër mësuesi

Realizimi i strategjisë kalon nëpër disa hapa dhe

Tryeza rrethore është një strukturë bashkëpunuese, e cila nxit nxënësit të thellohen individualisht në procesin e të menduarit duke e parë një problem apo ide të dhënë

Në këtë teknikë një letër dhe një laps pasohen sistematikisht rreth një grupi të vogël

mënyrën vizuale dhe tregon se të gjithë nxënësit po kontribuojnë në mënyrë të


REFLEKTIMIKjo teknikë është e zbatueshme në të gjitha fazat e strukturës ERR, por më e

përdorim të gjerë kryesisht në ciklin e lartë të shkollës tetëvjeçare dhe në nivelet

tryeza rrethore mund të përdoret edhe duke e ndarë klasën në disa grupe për

nga çdo nxënës, i cili mund të shtojë diçka ose të bëjë komente (aplikohet Turi i galerisë3

Rrjeti i diskutimit është një teknikë e mësimdhënies, gjatë së cilës bëhet organizimi

PËRPARËSITË

36 Libër mësuesi

Shembulli 1:

PYETJA BINAREPro Kundër

PYETJA BINAREPro Kundër


Shembulli 2:

shprehje mendimesh me zë të lartë, përpjekje për të bindur kundërshtarët, të

strukturë mund të organizohet në disa forma gjatë veprimtarive mësimore, të cilat

janë përgjegjës për pjesën e parë të mësimit, 2-shat për pjesën e dytë dhe kështu me

38 Libër mësuesi

nxënës, i cili mund të shtojë diçka ose të bëjë komente (aplikohet Turi i galerisë4

REFLEKTIMI

kuptuarit gjatë kohës së transferimit të përgjegjësisë së shpjegimit tek ekspertët,

është një teknikë bashkëpunuesee, e cila konsiston në


Lënda

VLERAT

TEKNIKAT QË DO TË PËRDOREN

Kërkim-zbulimi dhe hulumtimi i objekteve relike natyrore dhe humane si dhe i

Sistemimi dhe ekspozimi në një vend të klasës, apo shkollës i arritjeve më me DUMREJA DHE LIQENET E SAJ.

DREJTIMI I PROJEKTIT

Klasat

BASHKËPUNIMET E MUNDSHMEMësues të lëndëve të tjera

40 Libër mësuesi

Specialistë të sferave të ndryshme

sipas tematikës së çdo grupi; mbështetja faktike e tyre në objekte relike, sipas

më të spikatura të projektit

DUMREJA

Historia

Turizmi Arkeologjia dhe


PJESA E DYTË

VEPRIMTARI MODELE PËR MËSIMDHËNIE TË SUKSESSHME

42 Libër mësuesi

KREU I

modele, ju japim më shumë liri në zgjedhjen e mësimeve model, madje ju japim është

Gjatë zhvillimit të mësimit ka rëndësi ecuria mësimore (strategjitë, teknikat dhe

Veprimtari modele për mësimdhënie të suksesshme 43

Pasi të keni ndërtuar modele të planeve ditore, efektshmërinë e modeleve të reja do

përfundim të mësimit?

përshatshëm i burimeve?

klasën?

objektivat?

Nëse plani juaj përmbush në tërësi kriteret e mësipërme, atëherë të jeni të sigurt se

44 Libër mësuesi

XII

E Stuhi mendimeshR InsertR Ditari në tri pjesë

(Stuhi mendimesh)Mësuesi pasi shkruan në tabelë temën dhe çështjet kryesore të mësimit,u kërkon nxënësve të

(Insert)

Udhëzohen nxënësit të rilexojnë tekstin duke mbajtur shënime sipas logjikës së

Trevat


+ - ?

DISKUTIM I LIRË

REFLEKTIM (ditari me tri pjesë)

në kontekstin e vendit,hapësirës me

nevralgjike e Ballkanit e më gjerë

Komentet më të mira vlerësohen me notë

46 Libër mësuesi

XII: Harta politike e trevave

:

ndryshimit të tyre

::

E BrainstromingR InsertR Harta e të pyeturit

(Brainstorming)

“Ç’farë dini nga historia për ndryshimet që kanë ndodhur në hartën politike të trevave shqiptare

(Insert)Udhëzohen nxënësit të rilexojnë tekstin duke mbajtur shënime sipas logjikës së

+ - ?


DISKUTIM I LIRË

RELEKTIMI (harta e të pyeturit)

HARTA E TË PYETURIT

pas shpalljes së pavarësise më 1912,krijoi vater të ndezur

shek. IV p.e.s. dhe ku

48 Libër mësuesi

në NATO dhe në BE është zgjidhja më e mirë për të

pyetje ju lindin prej tij?


MODEL MËSIMI 3

XII: Relievi

:

malore dhe kodrinore,gropat,fushë gropat ,lugjet,luginat kryesore

::

E Grupi mendimeveR Harta e të pyeturitR Diagrami i venit

(grupimi mendimeve)

mësimore ,u kërkon nxënësve të lexojnë për 5 minuta temën e mësimit ,duke i

Karakteristikat

Format tipike

RELIEVI

50 Libër mësuesi

(harta e të pyeturit)

REFLEKTIM

Faktorët e formimit Format tipike Tipat sipas lartësisë

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________


XII: Tipare të përgjithshme të klimës

:

::

E Stuhi mendimeshR InsertR Harta e të pyeturit

(stuhi mendimesh)

“Ç’ju bën të mendoni se klima e qytetit/fshatit tuaj ështe e përshtatshme ose e papërshtatshme pëe jetën dhe veprimtaritë njerëzore?

Për të tërhequr sa më shumë mendime mësuesi u kujton nxënësve disa probleme ambientale e humane që lidhenme dukuritë pozitive e negative të klimës së vendit tonë.

Mendimet e nxënësve shkruhen në tabelë .


+ - ?

52 Libër mësuesi

Tipi i klimës

RELEKTIMI (harta e të pyeturit)

Klima e trevave shqiptare

klimës.

Tiparet dalluese Dukuritë negative____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________


XIIPasuri të mëdha e të larmishme ujore


(Stuhi mendimesh)

e nxënësve për temën e mësimit,çështjet kryesore dhe objektivat,krijon një stuhi


Shenja (-) nënkupton informacionin, i cili është i ndryshëm, apo kundërshton idenë,

Shenja (+) vihet në rast se nxënësi gjen një ide, koncept, njohuri të re të pandeshur

Detet dhe

54 Libër mësuesi

+ - ?

DISKUTIM I LIRË

(Diagrami i “Venit”)

1. _______________________________________________________ ___________________ ___________________ ___________________

1. __________________________________________________________ ________________________________________ ____________________

1. _______________________________________________________ ___________________ ___________________ ___________________


Jon

12345

12345

1. ______________________________________________________________________________ ________________________________________ ____________________

1. _______________________________________________________ ___________________ ______________________________________

1. _____________________________________________________________ _____________________ _____________________ _____________________

56 Libër mësuesi

XII

::

:

:

: Teksti shkollor, copëza leximi, fjalori enciklopedik

E Parashkimi me terma paraprakëR Harta e të pyeturitR Rrjeti i diskutimit

(Parashikim me terma paraprake)

(Harta e të pyeturit)


(Rrjeti i diskutimit)

më i rëndësishëm i Shqipërisë

Lumenjtë e Shqipërisë

madhe gërryese

P Kundër

58 Libër mësuesi

Tabela konceptuale

Përshkrim nga burimi në grykderdhje

Rëndësia


IX (Shkolla 9-vjeçare) dhe IV (shkolla e mesme)

E BrainstromingR Metoda e kombinimitR Tabela e koncepteve

(Brainstorming)

Veprimtaritë e njerëzve në brigjet e tij

Madhësia

Forma

Origjina e gropës

e ujërave

Prejardhja e ujëraveRrugët e largimit

të ujërave

Llojet e gjallesave

Lartësia nga niveli i detit

Vendbanimet dhe pikat turistike

Pezazhi

60 Libër mësuesi

FLETA E EKSPERTIT TË GRUPIT TË

Studio tekstet dhe plotëso kutizat boshe të

KRAPIgjithçkangrënës i familjes së krepërve

me luspa të mëdha, me shpinë ngjyrë tulle të errët, në pjesën


vogël 368 km2 (149km2

pellgut ujëmbledhës 5179 km2 3

reshje të shumta (mesatarisht 2170mm) dhe prurja mesatare shumëvjeçare e ujërave 3

368 deri në më shumë se 542 km2

e këmnë Afrikën Tropikale dhe në vende të ndryshme të Azisë (Indi,

62 Libër mësuesi

Tabela e koncepteve Nr.1.

Emërtimi Shtrirja midis shteteve

Origjina e gropës

Gjatësia dhe gjerësia

Thellësia


Ujërat

dredhen

Shkodrës

Ujërat ujërave

Shpendët e ujit Rëndësia Pikat

turistikePastërtia e mjedisit


Studio tekstet dhe plotëso kutizat boshe të

2 2

km, thellësi mesatare 145 m dhe maksimale 295

vëllim të përgjithshëm të ujërave 50 miliardë m3,

km2

dhe nga shkrirja e borës, si dhe të temperaturave relativisht më të ulëta të ajrit, pëson

3


dhe origjinalitetin shumë të madh të faunës së tij dhe konsiderohet

shumë të bukur, klimë të shëndetshme dhe plazhe të rregulluara,është

troftave (Salmonida) me pendën shpinore të bardhë, me nofulla të zgjatura dhe me 4-5 njolla të errëta mbi kapakët



Origjina e gropës


Thellësia


Ujërat

dredhen

Ohrit

64 Libër mësuesi

FLETA E EKSPERTIT TË GRUPIT TË 3-shave

Studio tekstet dhe plotëso kutizat boshe

familjes së pelikanëve ( ), më i madhi i faunës sonë, i cili me krahë të hapura arrin afro 3 m,

ai kaçurrel (

shpend joshtegtar, ka puplim të bardhë argjendi me

dëmton ekonominë e peshkimit, mbrohet si shpend

Pelikani rozë (P ) është një lloj tjetër

tektoniko-karstike, ndër më kryesorët e në pellgun së Madhe. 1.Pllaja të sheshta ose të valë-zuara me forma kastike. 2.Pllaja të sheshta ose të valëzuara me forma kastike. 3. Sipërfaqe e sheshtë linusogjene. 4.Lugina në formë “V”-je. 5. Lugina në formë “U”-je (lugje karstike). 6. Thepisje. 7.Breg liqenor i lartë. 8.Breg liqenor i ulët.

Ujërat

dalin ujëraveShpendët e ujit Rëndësia Pikat turistike Pastërtia

e mjedisit


ujit 329 km2 (Prespa e Madhe 285 km2 dhe Prespa e Vogël 44km2 2

3

rrugë nëntokësore nëpërmjet të çarave, zgavrave dhe shpellave

poshtë, si dhe në fushën e Devollit ku ato shpërthejnë

madhe janë shumë të tejdukshme (rreth 20 m), më



Origjina e gropës


Thellësia


Ujërat

dredhen

Prespës së Madhe

Ujërat

daline ujërave




66 Libër mësuesi

rreth 210 milionë m3

dendësi më të vogël, të pasura me oksigjen dhe ka jetë bimore e shtazore, ndërsa në shtresën e poshtme me thellësi rreth 17 m, ujërat kanë dendësi më të madhe, në të mungon oksigjeni, ka mjaft gaz sulfhidrik dhe me përjashtim të mikrobeve aneroide,

së Vurgut, ujërat e këtyre lumenjve derdhen në detin Jon nëpërmjet Kanalit të Çukës

MIDHJA (butakëve (

E DUMRESË2 dhe me një vëllim ujor 26 milionë m3

e tyre shtrihet në formë brezi në drejtim të përgjithshëm VL-JP, kanë formë rrethore

milionë m3


i krijuar më 1978 me ndërtimin e digës

bashkimit të Drinit të Bardhë me Drinin e

2, thellësinë më të madhe 128 m dhe vëllim

3

e përgjithshme e pellgut ujëmbledhës të tij është 11829 km2



Origjina e gropës


Thellësia


Ujërat

dredhen

Butrintit

Dumresë

e Lurës

Fierzës

Ujërat e ujërave



Pllaja e Dumre – Darsisë Pllaja e Darsisë Pllaja e Dumresë

68 Libër mësuesi

(Tabela përmbledhëse e Koncepteve)

Shkodrës i Ohrit

e Prespës Butrintit Dumresë e Lurës Fierzës

Shtrirja midis shteteve

Origjina e gropës


Thellësia


derdhen

Ujërat

ujërave

Shpendët e ujit

Rëndësia

Pikat turistike

Pastërtia e mjedisit


Vlera Probleme aktuale Propozime për përmirësimin e situatës

70 Libër mësuesi

XII

::

::


E Parashkimi me terma paraprakëRR


(Harta e të pyeturit)

(Leksion i avancuar)


- Pse territori ndahet në komuna,bashki dhe rrethe?

Lexohet pjesa e dytë e mësimit,e cila ka të bëjë me fushat e veprimit të pushtetit

problemin e tyre?

familja jote do të kishit probleme,ku do të drejtoheshit ,te pushteti lokal,apo te ai

Ese

72 Libër mësuesi

vendor

E BrainstromingR Intervistë me tri fazaR Rrjeti i diskutimit

(Brainstorming)

mësuesi, pasi njeh nxënësit me temën përmbledhëse të këtij kapitulli, krijon një


Detyrat dhe shërbime

të pushtetit vendor (bashkia

ose komuna)

Pastr

imi

Gjelbërimi Ndihma sociale

Kul

tura

REPUBLIKA

PREFEKTURA

Bashkia Komuna

Me

qyte

te

Me

qyte

te

e fs

hatr

a

Me

fsha

tra

Me

fsha

tra

e qy

tete

a) Shumë i pastërb) Disi i pastërc) Disi i papastërd) Shumë i papastëre) Nuk e di (nuk më intereson)

a) Shumë e pastërb) Disi e pastërc) Disi e papastërd) Shumë i papastër

X

74 Libër mësuesi

e) Nuk e di (nuk më intereson)

c) Nuk ka kazanë ose vende të posaçme?d) Njerëzit i hedhin mbeturinat vend e pa vend?e) Nuk e di (nuk më intereson)

a) Çdo ditëb) 3 deri 4 herë në javëc) Një ose dy herë në javë

e) Nuk e di (nuk më intereson)?

a) Në kazanët e pastrim gjelbërimit b) Në vende të posaçme betonic) Në një vend të përcaktuar në trotuar?d) Në një vend të zgjedhur rastësisht?e) Direkt në makinë apo karrocë?f) Nuk e di (nuk më intereson)

d) Nuk e di (nuk më intereson)

a) Shumë mirëb) Disi e mirëc) Mjaftueshëm

a) Shumë mirëb) Disi e mirëc) Mjaftueshëm



a) Nuk është problemb) Është disi problemc) Është një prpblem shumë i madh d) Nuk e di (nuk më intereson)



a) Pob) Joc) Nuk e di (nuk më intereson)

76 Libër mësuesi




a) Biçikletëb) Makinëc) Autobusd) Ecje

f) Të tjera

a) 1 ose 2 orë në ditëb) 3 ose 4 orë në ditë


c) Më shumë se 4 orë në ditëd) 24 orë pandërprerjee) Nuk e di (nuk më intereson)

a) Kurrëb) 1 ose 2 herëc) 3 ose 4 herëd) Më shumë se 4 herëe) Nuk e di (nuk më intereson)

c) Tejdukshmëria e ujitd) Temperaturae) Presioni i ujit është i ulët


a) Pagesa është shumë e vogël

c) Pagesat nuk bëhen në kohën e duhurd) Të tjera


b) Mungesë fondesh

78 Libër mësuesi

c) Papërgjegjshmërisë së komunitetit të shkollësd) Nuk e di (nuk më intereson)


c) Ka nënvleftësim dhe mungesë organizimid) Të gjitha së bashku e) Nuk e di (nuk më intereson)

a) Shumë të informuarb) Disi të informuarc) Pak të informuard) Aspak të informuare) Nuk e di (nuk më intereson)

a) Gazeta e bashkisëb) Gazeta të yjerac) TV lokald) Radio lokalee) Akivitet promocionale të bashkisëf) Pjesëmarrje në mbledhjet e këshillit bashkiak

Ju faleminderit për mirëkuptimin dhe bashkëpunimin


(Rrjeti i diskutimit)

shprehje mendimesh me zë të lartë, përpjekje për të bindur kundërshtarët, të

Riparimin e rrugëve vendore, pastrimin

Mirëmbajtjen dhe riparimin e kopshteve

dhe shkollave bashkiake

Sistemimin e kanalizimeve, ujërave të bardha e të zeza

Transportin vendor, publik

Kontributet për mjediset dhe veprimtaritë kulturore-artistike

dhe sportive

Rrogat e zyrtarëve dhe punonjësve të tjerë, bashkë me sigurimet

80 Libër mësuesi

PYETJA BINAREP Kundër


Atdheu

E Stuhi mendimiR Teknika e pyetjeveR Pesëvargëshi

(Brainstorming)

SHQIPËRIA

Krenohem

Mëmëdheu Me minerale

Me pyje

Me lumenj Me liqene

Me fusha

Me male

82 Libër mësuesi

Lexohet vjersha e poetit Andon Zako Çajupi dhe fragmenti i shkëputur nga romani

Ku më ka rënë koka

(De Amiçis)

- A e do atdheun? Pse?

12345 Albania


XII


(Stuhi mendimesh)

e nxënësve për temën e mësimit,çështjet kryesore dhe objektivat,krijon një stuhi

rajoni perëndimor është rajoni

(Insert)Udhëzohen nxënësit të rilexojnë


Rajoni perëndimor

84 Libër mësuesi


+ - ?

DISKUTIM I LIRË

Parashikimi me terma paraprake

natyrore

Trualli i Rajonit Perëndimor është formuar si rezultat i ngritjes së ngadalshme të


86 Libër mësuesi

XII

::

:

:


E Parashkimi me terma paraprakëR Harta e të pyeturitR Rrjeti i diskutimit


(Teknika e pyetjeve)

pyetjet për hartën e të pyeturit me temën ,


12345 Albania

dhe Valbonës

88 Libër mësuesi

V - G V - G V - G V - G V - G V - G V - G V - G

bardhë e të gjelbër, pylltarinë, blegtorinë, hidroenergjinë dhe për V - G

Lugina më e bukur,më e veçantë dhe më interesante e alpeve V - G


XII

:

:

::

:

E Stuhi mendimeshR DRTAR Teknika e pyetjeve

(Stuhi mendimesh)

Çfarë provash keni? Si ndodhi në të vërtetë?

90 Libër mësuesi

ekonomik?

ato?

Ky rajon dallon midis rajoneve të tjera veçanërisht për pyjet, burimet e shumta


Çermenikës dhe Gollobordës

92 Libër mësuesi

XII

::

::

:

E Stuhi mendimeshR InsertR

(Stuhi mendimesh)




+ - ?

DISKUTIM I LIRË

horizontit?

ekonomisë?

DETYRË


94 Libër mësuesi

1. _______________________________________________________ ___________________ ___________________

Tiparet Dalluese Veçoritë e përbashkëta

______________________________________

1. _______________________________________________________ ___________________ ___________________

Tiparet dalluese


XII

::

::

:

E Stuhi mendimeshRR

(Stuhi mendimesh)

dhe objektivat mësimore,mësuesi u kërkon nxënësve të lexojnë për 5 minuta

zhvillimin ekonomik?

96 Libër mësuesi

1. ________________________________________________________________________________________________________________

-

4.__________________

1. ______________________________________________________________________________________________ ________________________ ________________________

1

6

8 3 2 4

5

7

dhe Drinosit

-Stugarë


98 Libër mësuesi

XII:

:

::

E Stuhi mendimeshR InsertR Harta e të pyeturit

(stuhi mendimesh)


+ - ?


RELEKTIMI (Teknika e pyetjeve)

1 Kosova 2345 Dardania

100 Libër mësuesi


PJESA E TRETË

METODOLOGJI DHE VEPRIMTARI

102 Libër mësuesi

KREU IMETODOLOGJI

aftësish, sjelljesh e vlerash, duke ndikuar në ndërgjegjësimin e tyre për rëndësinë e

Përparimi i nxënësve drejt njohjes së thellë duhet parë si kalim gradual nga situatat

të vetëdijshëm të njeriut për objektin, dukurinë, situatën cilësinë e raportet e

Nëpërmjet njohjes racionale, zbulohen raportet ndërmjet dukurive të veçanta të

Konkretizimi i mësimit është një nga parimet e rëndësishme për të realizuar

dhe koncepteve mësimi të zhvillohet mbi bazën e perceptimit të drejtpërdrejtë të

Konkretizimi ësht ëi nevojshëm në të gjithë ivelet e sistemit arsimor sepse ndihmon

Eksperiencat mësimore nënkuptojnë marrëdhënie ndërvepruese midis nxënësit dhe

njeh mirë interest dhe përvojat e nxënësve dhe ia përshtat eksperincat mësimore


Në këtë rast pakësohet përgjegjësia e mësuesit, pasi janë veprimet e aftësitë

Atom und të jenë eksperienca mësimore për zgjidhjen e situatave problemore, për

praktikohen në objektivat e ores së mësimit

me sukses e detyrës

eksperience mësimore, siç janë zhvillimi i aftësive mendore inductive e deductive, të menduarit logjik (i cili nënkupton organizimin e të dhënave gjykimeve dhe

nxënësi përballet me situate të ndryshme e probleme reale për të cilat nuk

e kërkesat e parashtruara nga mësuesi duhentë jenë organizuar e hartuar në

menjëhere

Nëpërmjet përfshirjes në eksperienca mësimore nxënësi arrin të depërtojë në lidjet

vrojtimi i shëmbujve konkretë në mjedisin përreth ose gjatë ekskursioneve, cilësohët si mënyraa më e mirë për të krijuar tek nxënësit bindjen se midis objekteve, dukurive

Përveç përvetësimit të njohurive e koncepteve nëpërmjet shpjegimit të mësuesit,

me shkathtësinë e shprehitë e nevojshme për të vetëzbatuar fakte, për të gjrtur

104 Libër mësuesi

Roli i mjeteve të konkretizimit në krijimin e hkathësive e shprehive tek nxënësit është

tyre formohen shkathtësitë dhe shprehitë e lokalizimit shpejt e saktë të objekteve

kushtet e mungesës së një pjese të konsiderueshme të tyre në shkolla, krijon mundësi

edhe raste kur është i domosdoshëm kombinimi i tyre në shkëmbim të realizimit

me një mjet, por kur në një orë mësimi ishte kuptimplotë përdorimi i mjeteve të

105

Të lëxuaritTë dëgjuritTë vrojtuaritTë vrojtuarit e dëgjuaritZgjidhjet individualeVetëveprimi

10% të materialit20% të materialit30% të materialit50% të materialit70% të materialit90% të materialit

NJë fakt i tillë dëshmon për rëndësinë jo vetëm të njohjes së mjeteve, por

udhëtarëve dhe eksploratorëve, guidat turistike, revistat me karakter gjeograik,

Përparësi përbën korrektësia shkencore, gjuha e përshtatshme, njohja direkte e

nga nxënsit dhe përshtatja e materialit nga mësuesi për ta bërë fenomenin sa më të

vendeve të tjera, përbëjnë një mundësi shumë të mirë për të krijuar tek nxënësit, ide

mësuesve apo në bibliotekat e shkollave mund të përdoren fare mirë në mësimin e

106 Libër mësuesi

larta

kompjuter)

përshtatshëm për nivelin e nxënësve,

drejtpërdrejtë të vendeve apo fenomeneve, krijimi i mundësisë për të vëzhguar apo

107

shatra, zona industriale, zona turistike), aktivitete prodhuese (prodhimi i

disponohej çdo tip peisazhi për aktivitete dhe tema për të cilat do të punohet

vëzhgojmë gjendjen normale të vendbanimeve, fenomeneve e dukurive sepse

konsideruar si aksesorë të thjeshtë, por duhet të përbëjnë një nxitje për një

të ndryshëm, për të nxitur të menduartit krahasues duke evidentuar të

108 Libër mësuesi

instrumenti ndët mjete të tjera të konkretizimit, duke evidentuar edhe disa mangësi

nga ana e tij duhet të mjaftojhet vetëm me një prezatim të dokumentarit dhe me një

në shumicën e rastëve përdoren videokaseta, mund të përdoret obsioni i ndalimit

ta plotësojnë në një moment të caktuar të orës së mësimit; të nxisë një diskutim; të

krijojnë mundësinë e shfrytëzimit të

transmetimeve televizive është përgjithësisht e pandërgjegjshme dhe e rastësishme

të rekomandohet ndjenja e parashikimit të motit për disa ditë dhe më pas klimën

109

e më të gjerë të teknikës së videos apo DVd, është rritur përparësia e përdorimit të televizionit shkollor dhe kompjuterit , sepse programet me përmbajtje apo interes

cilat shndërrohen në thënie të formuluara me shkrim dhe shënohen në tabelë

materialin e transmetuar

MJETET ILUSTRUESE STATIKE

mundësi për përshtatjen me nivelin e klasës dhe moshën e nxënësve, duke nnxitur

më të madhe të përzgjedhjes së materialeve për tema të caktuara pasi mundësia e zgjedhjes në përmbajtjen e diapozitivave ëhstë më e madhe dhe ofron përzgjedhjen

110 Libër mësuesi

Moment ii përdorimit të diapozitivit mund të zgjidhet fare mirë nga mësuesi dhe ky moment mund tët jetë sin ë fazën e evokimit ashtu dhe në fazën e realizmimit të

Kështu nëse në një temë mësimi trajtohet lartësia e maleve spo vargmaleve mbi nivelin e detit, mund të ofrohet një pamje e një zone malore për të gjykuar vetë

Për mënyrën e metidikën e punës më dispozitivat studiuesit kanë këshilluar si kohë të

Gjithsesi koha e lënë në dispozicion të nxënësve për vëzhgimin e materialit varet në

Një ecuri metodike e mundshme e punës me diapozitivat në një prë mësimi do të

vënë re prej tyre

FOTOGRAFITË DHE FIGURAT

atëherë kur janë të disponueshme në një numër të konsiderueshëm, psi kalimi i

111

shfrytëzohen lehtësisht dhe pa ndonjë shpenzim nga nxënësit, sin ë atë të evokimit,

MJETET HARTOGRAFIKE

mund të shfrytëzijë hartën edhe për ngulitjen, sistemin e zbatimit të njohurive të

Pikërisht, duke ditur rolin e tyre të rëndësishëm, del në pah edhe rëndësia e mësimit

Lëximi i hartës nënkupton aftësitë e nxënëe për bërë përshklrimin e vendeve e

112 Libër mësuesi

dhe në rastet kur duam të kontrollojmë përgatitjen e nxënësve për problemet e

në studim

Konkretizimi në hartë i përgjigjeve të pyetjeve me karakter problemor i shërben

HARTAT MENDOREKjo kategori e hartave është pak e njohur dhe rrjedhimisht pak e përdorur nga

perceptohen në mënyra të ndryshme, nën ndikimin e shumë faktorëve si mosha,

shëbejnë për të njohur mangësitë në formimin e nxënësve dhe për të ndërhyrë për

është evidentuar edhe nga praktika dhe konsiston në faktin e të ushtrurit të nxënësve

tërthorazi, për të mbajtur parasysh distancat e pozicionet realvive, të pikave të

HARTAT KLASIKE GJEOGRAFIKE

113

lidhen edhe me përkujdesjen e gradualitetit në njohjen e nxënësve me to, duke u bërë

HARTAT TEMATIKE

Nëpërmjet këtyre haratve nxënësit mund të evidentojnë duke karahasuar

malore të vendit tonë, dendësia e popullsisë është më e vogël se san ë vendbanimet

114 Libër mësuesi

MJETET GRAFIKE

Në shërbim të një përvetësimi sa më aktiv të njohurive, krahas formave të tjera

së saj,

e tyre përdoret sistemi i boshteve koordinative, kun ë boshtin e abshisave vendoset

e cila përbëhet nga një sërë

Lexohen më lehtë, si rezultat i përdorimit të jë larmie ngjyrash,

115

Karakterizohen nga thjeshtësia e hedhjes së të dhënave sidomos kur bëhët fjalë për

Mundësia për të provuar e riprovuar, simbole, ngjyra, madhësi, për të ndryshuar

Detyrë e mësuesit është punë e vazhdueshme për sigurimin e një baze të gjerë

Nëvoja për këto të dhëna rritet edhe më shumë duke ditur se megjithë ribotimet

116 Libër mësuesi

GRAFIKËT LINEARË

muajve të vitit, për stacionet meteorologjike të Tiranës dhe Prishtinës, si më poshtë

Temperatura në 00 24

0 21

0 18

0 15

0 12

0 9

0 6

0 3

0 0

I II III IV V VI VII VIII VERA VJESHTA DIMRI PRANVERA

Temperatura në 00 21

0 18

0 15

0 12

0 9

0 6

0 +3

0 0

0 -1 I II III IV V VI VII VIII

VERA VJESHTA DIMRI PRANVERA

Nr. Stacioni I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Vjetore

1. Tirana 6.7 9.9 9.9 13.3 17.7 21.6 23.9 23.8 20.6 16.1 11.8 8.2 15.1

2. Prishtina -1 1 4 10 15 18 20 19.8 16 10 6 2 10

117

GRAFIKËT SHTYLLORË (HISTOGRAMAT)

1300

1200

1100

1000

900

800

700

600

500

400

300

200

100

0

Reshjet në mm

Stacioni

Saranda Tirana Kukësi Prizreni

Peja Prishtina

Tetova

Dibra

Manastiri

Kodra e Diellit

Shkalla vertikale: 1cm=100mm reshje

Nr.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10

Sracioni

Saranda

Tirana

Kukësi

Prizreni

Peja

Prishtina

Tetova

Dibra

Manastiri

Kodra e Diellit

I

188

148

92

76

112

36

84

87

57

74

II

151

132

81

66

82

37

71

83

48

63

III

118

115

78

70

82

36

70

74

50

85

IV

81

105

79

72

76

56

58.8

73

40

101

V

57

104

77

84

88

76

70

74

65

120

VI

25

67

48

68

74

78

40

42

35

73

VII

11

42

49

66

62

54

39

35

36

67

VIII

23

49

46

44

50

50

38

37

34

58

IX

97

78

74

76

62

56

46

61

36

77

X

164

116

95

72

100

64

71

80

63

109

XI

232

174

118

92

132

74

103

118

72

150

XII

204

148

109

84

118

60

93

107

61

118

Vjetore

1351

1273

946

870

1038

677

783

872

598

1096

118 Libër mësuesi

3Prurjet mesatare në m /sek

300

200

100

30m /sek

Nr.

1.

2.

3.

4.

5.

Drini

Mati

Shkumbini

Semani

Vjosa

374

123

51

89

237

282

112

127

248

453

329

179

161

311

447

546

146

120

177

215

453

76

100

121

236

215

22

40

40

70

189

20

15

12

27

94

7

11

12

32

124

10

23

27

35

286

35

11

14

24

614

109

18

35

59

661

101

49

61

164

349

144

60

96

167

Lumi I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Mes.Vjetore

0% 5%

10%

15%

20%

25%

Lumi Drini Mati Shkumbini Semani Vjosa

Ndërto aerogramën rrethore të shpërndarjes së sasisë së

- 40 % të sasisë së rrjedhjes

- 32 %- Verë - 17 %

3

119

QARKU I ELBASANIT

Kartogramat

234

65

Industri të ndryshme të verdhë

Nxjerrja e kromitCr

Nxjerrja e hekur-nikelitNiFe

Stabilimente Shareash

120 Libër mësuesi

duke u mbivendosur më njëra tjetrën u krijojnë mundësi nxënësve të konstatojnë lidhjet

të tij, ose linjat e transporit automobilistik, ajror, vendbanimet, objektet industriale

Fletët transparente ofrojnë edhe një përparësi tjetër për mësuesit të cilët

orës së mësimit realizon edhe pjesën tjetër nëpërmjet plotësimeve ku përfshihen

apo përfundimeve, të cialt fare mirë mund të jenë parapërgatitur në transparenca e

Një vizatim apo një skicë për nga ana teknike nuk mund të krahasohet me diapozitat,

e skicat e riprodhijnë të redaktuar realitetin duke e bërë më të përshtatshëm nga

121

edhe për përdorimin e tabelës, sidomos në kushtë taktuale të mangësive në mjete

ndihmuar në të kuptuarit më të mirë nga ana e nzënësve, pasi vëmendja e tyre

ka një forcë të pakët shprehëse dhe do të duhej përllogaritja e treguesve relativë

raportimi i kapacitetit prodhues të një hidrocentrali apo termocentrali nuk i thonë

cilësor

mënyrën korrekte të të vepruarit e cila nga ana e saj ka rëndësi krijon bazat e përdorimit të modeleve shkencore

dhënë idetë se mjedisi, hapësira, fenomenet nuk janë statike por ndryshojnë

për të mos përdorur këtë kategori mjetesh herë për mangësi të formimit gjatë viteve të studimit, herë për pasiguri në përdorimin e tyre e herë në mungesë

edhe të një minimumi njohurish matematiko-statistikore për përpunimin e

122 Libër mësuesi

në të mirë të jë mësimdhenieje e mësimnxënieje më të motivuar duke shijuar edhe gëzimin e zbulimit të fakteve të reja dhe lidhjeve e varësisë së tyre, duke bërë diçka

123

Rëndësia e ekskursionit si një formë e organizimit të procesit mësimor konsiston në

Vlerësimi i studiuesve në fushën e didaktikës për këtë formë të organizimit të

Oferat natyrore e vendit tonë është shumë e larmishme dhe krijon mundësi të

përveç mjediseve natyrore , vendet të mundshme të zhvillimit të ekskursioneve

kenë përvetësuar mënyrën e orientimit, nxënësit të lokalizojnë e gjejnë vetë

konkretizimin e njohurive por edhe në zbulimin e të kuptuarit të faktorëve të

124 Libër mësuesi

prezanton para nxënësve zonën apo rajonin e zhvillimit të ekskursionit,

kopje të tij edhe nxënësve

nxënësit duhet të njohë mirë vendin ku do të zhvillohety ekskursioni duke zgjedhur

Nëse objektin e vëzhgimit e përbën një zonë turistike nxënësit ndahen në grupe

janë në pikun e tyre?

të zhvillohen në vend nga nxënësitdhe mësuesi për realizmin e objektivave, të cilat

125

ajrore,

kanë trajtuar e kanë gjykuar këtë realitet me atë çka shohin vetë nxënësit,

Një nga përparësitë e kësaj metode përbën edhe fakti se nxënësi në këtë rast

punë sindividuale në terren, për vëzhgimin dhe rregjistrimin e fenomenit, dukurisë

si nëpërmjet të vëzhguarit nga larg ashtu edhe nëpërmjet të vëzhguarit nga afër duke

Vëzhgimi nga larg presupozon përcaktimin nga mësuesi të një ose disa pikave të

lartësive apo objekteve të dukshëm në terrën, nxënësit duhet të provojnë të skicojnë

vëzhgohet një vendbanim urban apo rural, ashtu edhe në rastet kur vëzhgohet një

Vëzhgimi nga afër nënkupton daljen në terrenin tashmë të njohur nga larg, duke e

zonë urbane udhëtimi nëpër të do të bëjë më evidente ndarjen funksionale të saj, duke evidentuar zona te banimit, ato tregëtare, monumentet kryesore dhe vendet e

126 Libër mësuesi

të njohjes sa më të thellë të dukurisë ,fenomenit, objektit apo hapësirës së zgjedhur, vlerësohet si shumë i rëndësishëm edhe informacioni për anët e paduktshme të

dhe asaj në terren në bashkëpunim me persona të tjerë, njohës apo studiues të

objekte dhe procese janë rrjedhojë e veprimtarisë antropogjene e cial lë gjurmët e

një object industrial ku mund të vrojtohen nga afër të gjithë proceset e punës për transformimin e lëndës së parë në produktin përfundimtar;një hotel ku mund të shihet mënyra e organizimit dhe funksionimit të shërbimeve;

tregjet përkatëse;një muze në të cilin nxënësit kanë rastin të prezantohen me dokumente të

pyetjet, të cilat duhet të prekin aspekte territoriale për të cilët nuk mund të marrin

127

Nëpërmjet pyjetjeve të tilla tentohet të kuptohen marrëdhëniet e njeriut me

këtomarrëdhënie duke zgjedhur migrimin, duke pretenduar për sasi më të madhe

PUNA NË KLASË

Material ii grumbulluar duke përdorur të gjitha mënyrat e mjtet e mundshme,

terren

memorizimit të fakteve por e analizës së fenomeneve e marrëdhënieve hapsinore, e

128 Libër mësuesi

VEPRIMTARI PRAKTIKE PËR MBROJTJEN E SAJ

(Kohë e zhvillimit të ekskursionit është në vartësi të mundësive të shkollës, gjendjes së motit, por gjithmonë, do të kryhet pas njohjes së problemeve kryesore të

trashëgimisë natyrore dhe kulturore;

Pyetësori do të plotësohet nga nxënësit përpara objektit, duke u mbështetur në vrojtimet e tyre, në botimet e ndryshme dhe në bisedat me specialistët apo

e mundshëm;

e objektit të vizituar

Metodologji Ekskursion

129

Esetë më të mira mund të botohen në këndin e ambientalistit apo në gazetën e

Ato mund të shërbejnë si material bazë për përgatitjen e posterit apo të një

130 Libër mësuesi

MODEL PYETSORI

Bëj një shenjë në formë rrethi tek një nga alternativat e zgjedhura të intervistës,

1. Lloji i objekti të trashëgimisë natyrore:

2. Ku ndodhet objekti:

3. Vlerat e objektit:

4. Dëmtimi

5. Ç’mund të bëjmë ne për të mbrojtur vlerat?

131

SHPELLA E ZEZË

Ndahuni në grupe dhe bisedoni së

Vlerat e veçanta për studime

propagandimin dhe mbrojtjen e vlerave të jashtëzakonshme të këtij monumenti të natyrës?Si mendoni ju ta bëni këtë?

Mendimi juaj për projektin e

e shpellës në muze natyror të vizitueshëm (shih tekstin

0 5 10

132 Libër mësuesi

0 5 10

DËMTIMI

LAGUNA KARAVASTASË

Itinerarin e rrugës

në lagunën e Karavastasë

hartën e transportit të

Vlerat natyrore shkencore të lagunës së

Dëmtimin e vlerave natyrore e shkencore të

objektit (rezervati strikt natyror shkencor të lagunës së Karavastasë)?

133

0 5 10

KANIONET E

134 Libër mësuesi

termalë me përmbajtje gazi sulfuror është shumë e mirë dhe e pasur me vlera

ujra janë të njohura për mjekimin poliartriteve reumatizmale,artriteve metabolike

Kompleksi i shërbimeve të Llixhës së Elbasanit është privatizuar dhe ndjehet nevoja për investime,të cilat do të sillnin ndryshimin e gjendjes dhe një shfrytëzim më të

Jo larg kompleksit të Llixhës së Elbasanit,gjendet Llixha e Hidratit, një burim natyror

dhe organizoni një bisedë të shkurtër në një lidhje me bashkpunimin

Vizitoni kompleksin turistik të banjave të nxehta minerale dhe kurative të Llixhës

mësimor në Llixhat e Elbasanit (pikë turistike pranë fshatit Tregan)

0 5 10

135

Më pas,rrugëtoni për të vizituar burimin e madh të Llixhës Hidrait buzë një

Fotografoni pamjet e bukura, shëtisni,çlodhuni dhe argëtohuni tek një nga lokalet

MODEL PYETSORI

1. Karakteri i objekti të trashëgimisë kulturore:

4. Vlerat e objektit:

5. Dëmtimi

6. Ç’mund të bëjmë ne për të mbrojtur vlerat?

136 Libër mësuesi

137

EKSKURSION TURISTIK NË TIRANË.

Vizitë në muzeun historik kombëtar

të ndryshme për të pushuar,

bukuritë e natyrës, gjërat e rralla të një vendi ,trashëgimin kulturore,historike etj

Kryen shërbime të veçanta turistike, duke ndërmjetësuar

ndryshme turistike sipas zgjedhjeve dhe garantuar udhëtimet ,fjetjet, levizjet

138 Libër mësuesi

KRAHINAT ETNOGRAFIKE

EKSKURSION MËSIMOR

Zgjidhni një nga fshatrat më tipike të

Ndahuni në grupe dhe studioni sipas

dhe instrumental

ndryshme tradicionale, tipologjinë e banesave e tjerë

besimet, bestytnitë, gojëdhënat, fjalët e urta e tjerë

objektet e trashëgimisë kulturore të

veshje popullore, vegla pune, vegla muzikore të traditës, prodhime zejtarie, prodhime artistike të mjeshtrave

Intervistoni të moshuar për zakonet, doket tradicionale, besimet, bestytnitë,

Me materialet e grumbulluara promovoni në hollin e shkollës një ekspozitë modeste

139

Zgjidhni një nga fshatrat më tipike të

Ndahuni në grupe dhe studioni sipas

dhe instrumental

ndryshme tradicionale, tipologjinë e banesave e tjerë

besimet, bestytnitë, gojëdhënat, fjalët e urta e tjerë

objektet e trashëgimisë kulturore të

veshje popullore, vegla pune, vegla muzikore të traditës, prodhime zejtarie, prodhime artistike të mjeshtrave

Intervistoni të moshuar për zakonet, doket tradicionale, besimet, bestytnitë,

Me materialet e grumbulluara promovoni në hollin e shkollës një

DHE SHPIRTËRORE E KRAHINËS ETNOGRAFIKE

FOLKLORI VOKAL

140 Libër mësuesi

PosteriFotoekspozita

FletëpalosjaFilmimiPoeziaShkrimi për gazetën lokaleVizatimi i lirë i një prej objekteve më të spikatura të

0 5 10

141

EKSKURSION TURISTIK

- Çfarë presim nga ky ekskursion?

gjetur në natyrë rrugët, sheshet,lulishte, institucionet shtetërore dhe objekte të tjera

Shikimi para saj,tregon drejtimin e veriut (kodrat e ullishtës)- Dora majtas tregon perëndimin (ura e Zaranikës,rruga Elbasan-Tiranë dhe

Elbasan-Librazhd)

e sipërme e saj të jetë kthyer nga veriu (drejtimi para portës jugore të kalasë )dhe menjëherë ju do të kuptoni se vendndodhja e rrugëve dhe objekteve të vizatuara në

- Nga do ta nisim vizitën?

fytyrë nga e majta (perëndimi) dhe përpara do të shihni Rrapin e Bezistanit dhe hotel

142 Libër mësuesi

Dhe tani çfarë tjetër do të vizitojmë?

Ku do të çlodhemi ose të argëtohemi?

Në kthim, organizoni në klasë një bisëdë mbresëlënëse për vlerat dhe rëndësine

Përgatitni dhe ekspozoni në klasë ose në shkollë një fotoekspozitë modeste me

143

Rrugët e Unazës së vogël

Ndërtesë

Lulishte

144 Libër mësuesi

Lënda

Vlerat

TEKNIKAT QË DO TË PËRDOREN

DREJTIMI I PROJEKTIT

145

BASHKËPUNIMET E MUNDSHME

sipas tematikës së çdo grupi; mbështetja faktike e tyre në objekte relike, sipas

DUMREJA

Historia

Turizmi Arkeologjia dhe

146 Libër mësuesi

BURIMEVE NATYRORE TË TREVAVE SHQIPTARE

PROJEKT KURIKULAR

dhe pluviometrike, treguesit dhe vlera për aktivitetin jetësor dhe ekonomik; dukuri

projektit

analizojë problemet kryesore, duke përcaktuar dukuritë, shkallën e shfrytëzimit

147

PROJEKT KURIKULAR

148 Libër mësuesi

149

MODEL

ndonjë vështirësi, pasi për to është krijuar një përvojë e mirë gjatë dhjetë viteve të

E Brainstorming (Stuhi mendimesh)RR Turi i galerisë

(Brainstorming)

Gjatë diskutimeve të lira në dyshe e më pas në grup, nxënësit shkëmbejnë

150 Libër mësuesi

(Turi i galerisë)

151

popullsisë dhe ekonomisë së Rajonit Perëndimor

Të jenë aftësuar në përgjigjen e pyetjeve dhe zgjidhjen e detyrave në fund të mësimeve të


152 Libër mësuesi

shumta natyrore, për popullsinë e saj të re në moshë dhe për mundësitë e

Rajoni Perëndimor, Rajoni Veri-Verilindor,

PUNË PRAKTIKE

EKONOMISË TË RAJONIT VERIOR E VERILINDOR

153

154 Libër mësuesi

Transporti automobilistikTransporti hekurudhorTransporti detarTransporti ajrorPort detarAeroport

Emri, Mbiemri i nxënësit

155

23

3

6

4

1

5

Ultësira e

Fusha eFusha e

Kodrat e

156 Libër mësuesi

klima mesdhetare fushore

kliuma mesdhetare kodrionore

6

5

4

8

73

2 1


157


)Berat 136 461 127 837 117 702 143,9

Durrës 164 484 181 662 233 113 415,9

Elbasan 211 948 221 635 222 620 177,3

Fier 204 137 199 082 198 026 250,1

Kavajë 81 015 78 179 81 671 195,1

Krujë 54 046 63 517 66 298 190,4

Kuçovë 39 937 35 338 35 093 418,2

Kurbin 52 806 54 392 54 438 216,9

Lezhë 62 001 67 734 75 135 132,7

Lushnjë 134 280 143 933 143 126 216,7

Mallakastër 40 925 39 529 31 389 113,7

30 002 32 964 31 090 167,4

Shkodër 192 505 185 395 184 438 139,8

Tiranë 368 213 519 720 684 073 422,8

Vlorë 176 788 147 128 148 741 93,2

NUMRI I POPULLSISË NË VITE700

600

500

400

300

200

100

0

1989 2001 2005 1989 2001 005 1989 2001 2005

DURRËSI TIRANA SHKODRAPopullsia në mijë banorë

158 Libër mësuesi

2

2

2

)Berat 143,9

Durrës 415,9

3. Elbasan 177,3

Fier 250,1

Kavajë 195,1

Krujë 190,4

Kuçovë 418,2

Kurbin 216,9

Lezhë 132,7

Lushnjë 216,7

Mallakastër 113,7

167,4

Shkodër 139,8

Tiranë 422,8

Vlorë 93,2


159

Vëre në hartë dhe përshkruaj emrat e të gjitha

A - Ultësira e ShkodrësB - Fusha midis Lezhës dhe Shkumbinit

D - Fusha e Elbasanit

160 Libër mësuesi

A është zgjedhje e mirë për kushtet

Perëndimor, zhvillimi i industrisë së rëndë?

A duhen përfshirë këto industri në strategjinë afatgjatë të zhvillimit ekonomik të Rajonit Perëndimor?

1

2

34

5

6

7

8

Industria e material ndërtimit (kafe)

Industria e lehtë (e kaltër)

Industria e drurit dhe e letrës (e gjelbër)Industria kimike (vishnje)

Metalurgjia me ngjyra (portokalli)

Metalurgjia e zezë (e zezë)

Nxjerrja e gazit natyror

Nxjerrja e naftës

161

marrë degët e sektorit të tretë të ekonomisë, si transporti, tregtia, shërbimet, turizmi

Turizmi detar

Turizmi kulturor-historikKështjellëTurizmi kurativTurizmi i biznesitPark kombëtarRezervat natyrorePort detarAeroport

Potenciali turistik i Rajonit Perëndimor është i gjithanshëm

Nëse Po pse?

Bi

P

R

162 Libër mësuesi

një orënë klasë

Në orën e punës praktike, mbi bazën e rezultateve të kryerjes së detyrave të mëposhtme, të

e Verilindor, dhe dalloni rrethet administrative të tij me popullsi më të dendur dhe më të


163

Rajoni Verior dhe Verilindor është më i madhi, me natyrë të larmishme dhe shumë të pasur. Në përbërje të tij hyjnë: Alpet e Shqipërisë dhe Nënrajoni Verilindor. Alpet Shqiptare kanë natyrë të ashpër, por me bukuri të rrallë, klimë

të shumëllojshme. Ato kanë popullim të paktë, të përqendruar në lugina. Alpet kanë mundësi të mëdha për zhvillimin e blegtorisë, pylltarisë dhe turizmit të gjelbër e të bardhë.

PUNË PRAKTIKE

EKONOMISË SË RAJONIT VERIOR-VERILINDOR

V

VL

164 Libër mësuesi

Nënrajoni Verilindor ka shtrirje shumë të madhe,

të largimeve të shumta, popullsia dhe dendësia

dhe Gollobordës

Lugina e Drinit(No3)shtrihet në të dy anët e lumit me të njëjtin

3

165

m

1724 m

2694 m

166 Libër mësuesi

10 Gryka e Melgunit11 Gryka e Vaut të Dejës

17 Gropa e Iballës

19 Gryka e Shkopetit

167

dhe burimet ekonomike të Rajonit Verior e Verilindor me dendësinë e paktë të popullsisë?

A ka burime ekonomike të mjaftueshme për zhvillimin e veprimtarive njerëzore në këtë

A do të rritet dendësia e popullsisë së Rajonit

Verioro-Verilindor në të ardhmen?

Nr Rrethikm2

Popullsia (Banorë)

Dendësia2

1 4692 Dibër 10883 Has 3934 Kukës 938

5 Malësi e Madhe 555

6 Mat 10297 Mirditë 867 328 Pukë 10349 Tropojë 1043

168 Libër mësuesi

15000

12000

9000

6000

3000

0

Mijëbanorë Kukësi

2005 1926 2005

Peshkopia

1926

Nr.

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

Kukës

Peshkopi

Burrel

Rrëshen

Pukë

Krumë

Fushë Arrëzi

Rubik

Krastë

Fierzë

Klos

Kurbnesh

Ulzë

1200

1400

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

7300

5600

3700

2800

2100

1400

1900

2500

1100

1870

-

-

-

1480

1100

14300

13300

11200

7800

7000

4400

3100

3000

1980

2000

-

-

-

1100

500

*

17000

14200

12140

6561

8811

5450

3253

3218

2801

2666

1208

911

1327

181

495

**

16621

14017

12123

6546

8780

5456

3251

3163

2780

2675

1207

893

1330

180

495

9500

7800

6400

4800

4300

3300

2200

3100

1980

2000

-

-

-

1100

500

169


Kushtet natyrore dhe burimet ekonomike të Rajonit Verioro-Verilindor janë të ngjashme me ato të Zvicrës

A ka potencial turistik mjedisi

Kromi

Metalurgjia e kromit

Bakri

Metalurgjia e bakrit

Hidrocentral

Hidrocentral në projekt

Turizmi malor

Turizmi i bardhë

Turizmi balnear-termal

Park natyror

Rezervat natyror

Pylltaria

170 Libër mësuesi

Duke u mbështetur në materialet ndihmëse të dhëna në vazhdim, në botimet e

dhëna nga Ministria e Kulturës, Rinisë, Sporteve dhe Turizmit, Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave nga rezultatet e anketimit gjatë një ekskursioni në një sit të trashëgimisë natyrore e kulturore,pëgatituni të diskutoni në klasë për

mbrojtura;

dhe një poster për një nga objektet e trashëgimisë natyrore dhe kulturore të krahinës suaj, diskutojeni në klasë dhe shpërndajeni atë për të ndërgjegjësuar të

Materiale ndihmëse

e internetit të Ministrisë së Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave me

171

DETYRË KËRKIMORE

172 Libër mësuesi

zgjidhjen e problemeve të arsimit, të shkencës, të kulturës, të ruajtjes dhe

pavarësisht nga vendi në të cilin

Konferenca e përgjithshme e

Në Janar 2005 Konventa numëronte

mbron kjo konventë deri në korrik

Sitet (objekte, hapësira, peizazhe të cilësuara si trashëgimi botërore

e trashëgimisë botërore) ndodhen

anëtare të konventës së trashëgimisë

Siti duhet të ketë vlera unikale në

Nga vendi ynë në listën e trashëgimisë botërore deri tani janë

si monumente të kulturës botërore

PROVONI NJOHURITË

TRASHËGIMIA NATYRORE DHE KULTURORE BOTËRORE DHE KOMBËTARE.

173

pranohet në listën e trashëgimisë

anëtar i Konventës Ndërkombëtare

Në listën e kësaj konvente në vitin 1996 u radhitën edhe ligatinat e zonës së

Parku Kombëtar i Butrintit 2005Gjirokastra 1979

Çfarë ka të bukur, të veçantë dhe interesante atje?

Australiane (Australi)

(Ekuador)

Sugjeroni arsye për alternativën e

i shën Remisë dhe pallati i

Sugjero arsye për alternativën e

174 Libër mësuesi

mësimor në një nga sitet e vendit tonë të cilësuara si trashëgimi botërore?

175

176 Libër mësuesi

A është trashëgimia natyrore e kulturore, botërore e kombëtare vlerë e përcjellë brez pas brezi?

A duhen tjetërsuar vlerat e trashëgimisë botërore e kombëtare në emër të zhvillimit bashkëkohor?

A ka lidhje trashëgimia natyrore e kulturore me identitetin kombëtar, edukimin atdhetar dhe turizmin?

trashëgimisë kombëtare?

A mendoni se problemet e sotme mjedisore të shkaktuara nga veprimtaria e pamenduar e njeriut duhen zgjidhur urgjentisht?

Në se po, pse dhe si?

relikte, endemike, abiotik, biotik,

tokën tonë, në vlerat e përgjithshme

Në përbërjen e kësaj trashëgimie ka gjallesa, objekte, habitate dhe

A ka në krahinën ose në rrethin tuaj peizazhe të veçanta, me vlera të papërtëritshme e të padëmtuara nga aktiviteti njerëzor?

Në se po, pse cilësohen si të tillë?

formacioneve shkëmbore?

177

kone vullkanike, gejzere etj?

A ka në krahinën ose në rrethin

A ka në krahinën ose në rrethin tuaj larmi të theksuar të botës së gjallë, të habitateve dhe ekosistemeve?

A ka në krahinën ose në rrethin tuaj

Trashëgimia kulturore ka lidhje me vlerat

folklori, zakonet, traditat, besimet,

A ka në krahinën ose në rrethin tuaj objekte të trashëgimisë kulturore

Vendbanime të hershme arkeologjike dhe historike?

Kështjella?

178 Libër mësuesi

Banesa tipike me vlera të veçanta

antike?

Stadiume antike të periudhës ilire dhe romako-bizantine?

Varre monumentale antike?

Pazare të vjetra tradicionale?

Rrugë dhe ura të vjetra?

Çezma monumentale, nimfe (tempuj

perëndeshave të ujit - nimfave)?

Mozaikë, skulptura, portrete të periudhës ilire, romako-bizantine dhe

Piktura murale?

Monumente fetare me vlera arkitektonike?

Monumente historike të lidhura me

Dorëshkrime, libra të vjetër, periodikë me vlera të veçanta

Shkodër?

Ikona, ikonostase, tavane dhe oxhakë karakteristikë, mbishkrime, gurë varresh

Vegla pune, pajisje tradicionale jetese

historike?

179

erozionin (gërryerjen e tokave)

Bizë Martanesh

V - G

180 Libër mësuesi

zjarret përmbytjet plakjen e biomonumenteveprishjen e baraspeshës ekologjike ndotjen e mjedisit ndërtimet pa leje prerjen e pyjeve mungesën e mbështetjes ligjore mungesën e mbështetjes institucionale mungesën e strategjive afatshkurtra,

afatmesme e afatgjatë njohjen, propagandimin dhe mbrojtjen

shkencore të vlerave të tyre trajtimin dhe shfrytëzimin e

mangësitë në infrastrukturë mungesën e mjeteve të nevojshme

moszbatimin i ligjeve dhe veprimtarinë e pamenduar të njeriut

V - G

V - G

V - G

V - G

V - G

V - G

V - G

V - G

V - G

V - G

V - G

V - G

V - G

V - GV - G

V - G

181

Prerja e drurëve dhe e shkurreve Përdorimi i kimikateve dhe plehrave kimike

Ndërtime të çdo lloji Nxjerrja e torfës Gjuetia dhe peshkimi

Kullotja, kalimi i kafshëve shtëpiake dhe ndërtimi i objekteve për mbajtjen e tyre

Ngritja e objekteve çlodhëse argëtuese dhe sportive Kalimi nëpër shtigje të paautorizuar nga administrata e rezervatit

ose poseduesit e tokës Lëvizja me mjete motorike të çdo lloji, me përjashtim të makinave

Vozitja me barka, kanoe dhe mjete të tjera lundrimi

Pajisja me lejen e mjedisit për të gjitha veprimtaritë e tjera

Karavastasë?

V G

V G

V G

V G

V G

V G

V G

V G

V G

V GV G

V G

mbrojtjen e vlerave të lagunës së Karavastasë?

182 Libër mësuesi

Rrajcës (3681 ha)

luginës së Gashit (3000 ha)

lagunës së Karavastasë (4200 ha)

(8000 ha)

ha)

(1200 ha)

(1380 ha)

(1250 ha)

(4000 ha)

183

Shpërndarja e kafshëve dhe e bimëve jovendase, kur ato sjellin

Riprodhimi intensiv i kafshëve të gjahut, me përjashtim të riprodhimeve

Ndërtimi i autostradave, hekurudhave, zonave urbane, linjave të tensionit

Nxjerrja e mineraleve, gurëve dhe të rërës për mirëmbajtjen e parkut

Organizimi i garave me automjete e motoçikleta

Kombëtar të Dajtit?

V - GV - G

V - G

V - G

V - GV - GV - GV - G

V - G

V - G

V - G

V - GV - G

V - G

V - G

184 Libër mësuesi

sensacion?

Sugjero arsye për alternativën e zgjedhur

e

Tej Drinit të Bardhë (Has) Kulari (Lushnjë) Rrezoma (Delvinë) Sheleguri (Kolonjë) Polis dhe Stravaj (Librazhd) Pishë-Poro (Fier)

Kunë-Vain (Lezhë) Bogova (Skrapar)

Karaburun (Vlorë)

shkencore të mëposhtme është me interesant për ju?

Rajcës

Gashit

lagunës së Karavastasë

Parku kombëtar i ButrintitParku kombëtar Pisha e DivjakësParku kombëtar i ThethitParku kombëtar i malit të TomorritParku kombëtar i PrespësParku kombëtar i ValbonësParku kombëtar i LurësParku kombëtar Zall-GjoçajParku kombëtar i Llogarasë

Parku kombëtar i Dajtit

turistëve është ende i vogël?

185

A ka në rrethin tuaj rezervate strikte natyrore shkencore?

A ka në rrethin tuaj monumente të natyrës?

A ka në rrethin tuaj rezervate natyrore të menaxhuar?

A ka në rrethin tuaj peizazhe të mbrojtura?

A ka në rrethin tuaj zona të mbrojtura të resurseve të menaxhuara?

186 Libër mësuesi

ndalon kategorikisht dhe penalizon të gjithë shkelësit e tij?

Argumento përgjigjet

Monumenti i natyrës më i veçantë e më interesant për ju i krahinës ose i rrethit

PROVONI NJOHURITË

Trashëgimia materiale përbëhet nga objekte të trashëguara kulturore të

Asamble urbane arkitekturore dhe historike

187

Monumente arkeologjike? Monumente historike ? Monumente arkitekturore ?

Monumente fetare? Monumente mjedisore?

Nëse po argumento përgjigjen

Merrni një objekt të trashëgimisë kul turore të krahinës tuaj dhe, pasi të keni

188 Libër mësuesi

-

Shkodër

Argumento përgjigjen

për ju?

189

Argumento përgjigjen

Argumento përgjigjet

c zakonet dhe doket tradicionale

Vlerat më të spikatura të arkitekturës dhe veprave të artit në monumentet fetare

Sygjero arsye për alternativën e zgjedhur

A ka në krahinën ose në rrethin tuaj objekte të kultit të krishterë (kisha) ose

Nëse po, argumento përgjigjen

190 Libër mësuesi

HAPËSIRA GJEOGRAFIKE SHQIPTARE

191

Deti

Jon

Deti

Adria

tik

Shqipëri

Tiranë

Greqi

Maqedoni

MaliZi

Serbi

Shkup

Prishtinë

Kosovë

1

3

4

652

Korridori veri-jug(Dalmato-Jonian) ka rëndësi të veçantë për zhvillimin e

6 Pikë

10 Pikë

192 Libër mësuesi

RELIEVI

9 Pikë

2 Pikë

193

:

10 Pikë

8 Pikë

194 Libër mësuesi

HIDROGRAFIA

det i thellë (5121m)

det i cekët (1590m)

det i brendshëm

det gjysmë i mbyllur

Bregdeti është i ulët (fushor)

8 Pikë

2 Pikë

2 Pikë

195

me Osumin (281 km)

9 Pikë

Notat

Pikët

54 6 7 8 9 100-20 21-25 26-30 31-40 41-50 51-60 61-68

196 Libër mësuesi

SHQIPTAR

Në shekullin XV, në epokën e Gjergj Kastriotit

1912

6 Pikë

4 Pikë

4 Pikë

4 Pikë

4 Pikë

4 Pikë

197

TREVAVE SHQIPTARE

Kërkesa

së Vlorës

Propozimet e shteteveballkanike

vendimevepërfundimtare

Provinca Sundimi bizantinThema Pushtimi romak

XVI-XVIII)

XIX)Prefektura 1913-1944Rrethi 1949-1991

4 Pikë

8 Pikë

7 Pikë

198 Libër mësuesi

Vlorës

ballkanike

1912, krijoi një vatër të ndezur

Integrimi i vendeve të Ballkanit në NATO dhe në BE është zgjidhja më e mirë për sigurimin

3 Pikë

2 Pikë

199

Notat

Pikët

54 6 7 8 9 100-20 21-25 26-35 36-45 46-55 56-60 61-65

2 Pikë

Nr RrethetNumri Bashkive

Numri Komunave

BeratKuçovëSkraparDibërMat

Elbasan

GramshLibrazhdFierMallakastërLushnjeGjirokastërTepelenëPërmetKorçëDevollKolonjëPogradecKukësHasTropojëLezhëKurbinMirditëShkodër

PukëTiranëKavajë

VlorëSarandëDelvinë

DibërKrujë

111

10 2 2

111

1312 6

2111

21 5 9 9

311

14 615

221

11 8 6

1121

15 4 6 7

1-1

12 4 7

111

9 3 6

111

15 5 7

111

11 5 4

12

17 8

21

8 5

Berat

Dibër

Durrës

Elbasan

Fier

Gjirokastër

Korçë

Kukës

Lezhë

Shkodër

Tiranë

Vlorë

Gjithsej 44 313

REPUBLIKËS SË SHQIPËRISË

200 Libër mësuesi

POPULLIMI I TREVAVE SHQIPTARE

TESTIM 3

6 Pikë

8 Pikë

10 Pikë

201

Pjesa më e madhe e emigrantëve ekonomikë të lagjes ose fshatit

MIGRIMI I POPULLSISË SHQIPTARE

A është migrimi i popullsisë një dukuri

A do të vazhdojë edhe në të ardhmen

A është migrimi ekonomik i popullsisë një

ipëria? A duhet të studiohen nga shteti prirjet

dhe drejtimet e migrimit të brendshëm e të jashtëm të popullsisë?

Francë, Angli, SHBA, KanadaSHBA, Argjentinë, AustraliKalabri, Sicili, Venedik, Dalmaci

Ishujt e Egjeut, Peloponez, pjesa

4 Pikë

2 Pikë

6 Pikë

202 Libër mësuesi

A kanë ndodhur ndryshime gjatë kësaj kohe në pamjen urbanistike dhe arkitektonike të tij?

modern urbanistik për të ardhmen?

A është e rëndësishme për vendin

të ndërtimit, sipas krahinave

elementet arkitektonike të traditës

3 Pikë

2 Pikë

Kosovë

Mali ZiSerbi

6 Pikë

Notat

Pikët

54 6 7 8 9 100-20 21-25 26-30 31-40 41-50 51-60 61-71

203

në juglindje të kontinentit të

REPUBLIKA E SHQIPËRISË VÇORITË E PËRGJITHSHME

10 Pikë

204 Libër mësuesi

A është i përshtatshëm

me elementet e tij, si pozita

për zhvillimin e ekonomisë?

A e kanë lejuar faktorët historikë

e mirë të ekonomisë së vendit tonë?

E ardhmja e zhvillimit ekonomik

Zgjidhja më e mirë është integrimi

EKONOMIA

(1912)

Lufta e I dhe II Botërore

Decentralizimi i ekonomisëNdarja e Evropës në dy kampe (kapitalist dhe socialist) pas Luftës II BotëroreIndustrializimi dhe kooperimi socialist

Zhvillimi i ekonomisë së tregut të lirë

Shpallja e pavarësisë së Kosovës (2008)

(2008)Lëvizja e lirë e njerëzve, mallrave dhe ideve

2 Pikë

2 Pikë

12 Pikë

4 Pikë

205

RAJONET GJEOGRAFIKE SEKTORËT E EKONOMISË

A janë të përshtatshme fermat

për zhvillimin e ekonomisë

agroindustrisë?

më i zhvilluari nga pikëpamja industriale në të

më shumë për mineralet e hekur-nikelit dhe

2 Pikë

9 Pikë

4 Pikë

206 Libër mësuesi

Fushë Kosova dhe Rrafshi i Dukagjinit dallojnë për nxjerrjen e mineraleve

Rajoni më i pasur me minerale

Për mineralin dhe industrinë e

Për mineralin dhe industrinë e bakrit

Për nxjerrjen e mineralit të

Për mineralin dhe industrinë e plumb-zinkut dallohet në Kosovë me zonën

e transportit?

A janë të interesuara vendet e Ballkanit e më gjerë për zhvillimin e transportit

4 Pikë

10 Pikë

2 Pikë

8 Pikë

207

3.malor4.e bardhë

Rrethi juaj ofron mundësi

4 Pikë

Notat

Pikët

54 6 7 8 9 100-20 21-25 26-30 31-40 41-50 51-60 61-71

208 Libër mësuesi

Trualli i Rajonit Perëndimor është formuar si rezultat i ngritjes së ngadalshme të fundit

8 Pikë

Molla, kumbulla, dardha, ftoi, arra, gështenja

V - G

V - G2 Pikë

RAJONI PERËNDIMOR I SHQIPËRISË

209

Rajoni Perëndimor është rajoni më i zhvilluar ekonomikisht i V G

V G Zhvillimi me përparësi i degëve të industrisë së rëndë si metalurgjia,

industria e rëndë kimike e tjerë gjatë viteve 1945-1990, ishte një V G

Ndryshimi i strukturës ekonomike pas vitit 1990 në favor të ekonomisë

V G Turizmi në të ardhmen do të jetë prijësi i të gjithë zhvillimit ekonomik

të Rajonit Perëndimor V G

5 Pikë

4 Pikë

11 Pikë

2 Pikë

210 Libër mësuesi

Kushtet natyrore dhe burimet ekonomike të Rajonit Verioro-Verilindor janë të

Ky rajon dallon midis rajoneve të tjera veçanërisht për pyjet, burimet e shumta

RAJONI VERIOR DHE VERILINDOR

V GV GV GV GV GV GV GV G

V G

5 Pikë

9 Pikë

5 Pikë

211

në perëndim

Vargjet malore të lurës shtrihen ndërmjet luginës së Drinit të Zi dhe luginës së

RAJONI JUGLINDOR

4 Pikë

6 Pikë

12 Pikë

212 Libër mësuesi

RAJONI JUGOR

19 Pikë

10 Pikë

213

REPUBLIKA E KOSOVËS DHE TREVAT E TJERA SHQIPTARE

2

Me gjithë pushtimet dhe luftërat e shumta, popullsia

Kosovë përbën pjesën më të

e tjerë Në vitin 2003 Kosova kishte

Kosova njihet si vend me shtim

9 pikë

4 pikë

3 pikë

214 Libër mësuesi

L

P

Rajoni Lindor i Kosovës

Rajoni Perëndimor

2 pikë

2 pikë

6 pikë

215

2 pikë

10 pikë

Notat

Pikët

54 6 7 8 9 100-30 31-40 41-60 61-80 81-100 101-120 121-140

216 Libër mësuesi

Vëreni hartat dhe plotësoni emrat

0 5 10

0 5 10

16 0 16 32 km

V

A mendoni se harta administrative e Republikës

Nëse po, argomento përgjigjen

217

0 5 10

0 5 10

0 5 10

0 5 10

0 5 10

218 Libër mësuesi

0 5 10

0 5 10

0 5 10

0 5 10

219

0 5 10

0 5 10

0 5 10

0 5 100 5 10

220 Libër mësuesi

0 5 10

0 5

0 5 10

0 5 10

0 5 10

221

0 5 10

0 5 10

0 5 10

Malësisë së Madhe

0 5 10

0 5 10

222 Libër mësuesi

Gjatë një periudhe, kur ka ndryshime themelore në programin mësimor, si dhe të ndodhur para kërkesave për të zbatuar modelet e reja të mësimdhënies, ju ndjeni

Ekziston një llojshmëri mënyrash, nëpërmjet të cilave mund të grumbullohet

përvojës së tyre të të nxënit;

Disa mësues nuk janë dakord me këtë mënyrë të mbledhjes së të dhënave dhe

223

Kur kryeni rolin e vlerësuesit (pjesa përbërëse e sistemit të vlerësimit të mësuesit), ju duhet të zbatoni synimet e caktuara së bashku me detajet e ecurisë; kur dhe si e

B.

Mendojmë se vlerësimi i punës së mësuesit përfshin 4 shkallë

Në këtë shkallë mësuesi pyetet për praktikën aktuale të mësimdhënies dhe i kërkohet

Ky vlerësim bazohet në diskutimin paraprak, se cilat klasa (në se ai jep mësim në disa klasa) apo lëndë (në se jep disa lëndë) janë të përshtatshme për të vëzhguar

Diskutohen menjëherë problemet e dala gjatë intervistës ose bisedës, vendoset se në cilat probleme mësuesit i duhet mbështetja dhe ndërmerren veprime konkrete

bazohet në një analizë sistematike të praktikës suaj, cilatdo qofshin rrethanat në të cilat ju siguroni, është nevojshme të vlerësoni edhe metodologjinë e detajuar në këtë libër.

Documents

gjeografia e shqipërisë 12 libër mësuesi