LIBËR MËSUESI KIMIA 9 · 8 Libër mësuesi Kimia 9 3. “Karrigia e nxehtë” Është një metodë e cila mund të përdoret më shumë në fund të orës së mësimit. Një (ose

LIBËR MËSUESI

KIMIA

9

Libër mësuesi Kimia 9 2

Titulli: Libër mësuesi Kimia 9

Autore: Irena Kotobelli

Drejtoi botimin: Anila Bisha

Redaktore: Elona Çali

Design: Mirela Ndrita

Kopertina: Arben Hamzallari

Shtëpia Botuese Mediaprint

ISBN:

Botimi i parë, 2018


Përmbajtja Metodologjia 4 Planifikimi vjetor i lëndës Kimia 9 15 Tremujori i parë (shtator - dhjetor) 18 Tremujori i dytë (janar – mars) 23 Tremujori i tretë (prill – maj) 28 Planifikimi i orëve mësimore 32 Teste për secilin tremujor 178 Projekt


Metodologjia

Të nderuar kolegë!

Duke e vlerësuar përgjegjshmërinë tuaj në lidhje me përgatitjen ditore, unë dëshiroj t’ju vij sado

pak në ndihmë duke paraqitur në mënyrë të përmbledhur një informacion mbi metodat dhe

teknikat më të përdorshme në mësimdhënien me në qendër nxënësin, për të realizuar tashmë

mësimin me bazë kompetencat.

Të njohësh metodat dhe teknikat e mësimdhënies është një pjesë e punës, por të mund t’i zbatosh ato

në mënyrë të vazhdueshme është shpeshherë jo e lehtë. Gjatë punës sonë ne jemi në kontakt me fëmijë

të natyrave të ndryshme, me mendësi të ndryshme dhe që përfaqësojnë kultura të ndryshme. Gjetja e

urave të komunikimit midis nesh, mësuesve dhe nxënësve është sfida jonë më e madhe. E gjithë

veprimtaria jonë ka synim: të zgjerojmë dijet e fëmijëve tanë, t’i aftësojmë për jetën, t’i ndihmojmë të

krijojnë njohuri, shkathtësi, shprehi, qëndrime dhe vlera për të ardhmen e tyre.

Kjo është arsyeja kryesore që unë po paraqes edhe njëherë një përmbledhje mbi teknikat dhe metodat

e mësimdhënies me në qendër nxënësin. Në këtë material kam listuar teknika dhe metoda të ndryshme

dhe jam përpjekur t’ju tregoj fazat nëpër te cilat kalon realizimi i çdo metode. Në modelet e orëve

mësimore që do paraqiten në kapitullin tjetër do zbatohen pikërisht këto teknika.

Metodat, teknikat, strategjitë e të nxënit në fushën e shkencave të natyrës janë faktorë të

rëndësishëm për një nxënie të suksesshme që nxit interesin, gjithëpërfshirjen, ndërveprimin dhe

punën kërkimore të nxënësit.

Përzgjedhja dhe përdorimi i tyre nga mësuesit bëhet në funksion të zhvillimit të kompetencave të

nxënësit duke respektuar mënyrat e ndryshme të të nxënit.

Mësimdhënia dhe të nxënit i bazuar në kompetenca kërkon që në përzgjedhjen dhe përdorimin e

strategjive, teknikave dhe metodave të mësimdhënies, mësuesi i fushës së shkencave natyrore:

të marrë parasysh njohuritë, aftësitë dhe qëndrimet paraprake të nxënësit, që nënkupton

përvojat individuale të tij dhe mbi këtë bazë të mbështesë e orientojë të nxënit e tij/saj;

të nxitë vrojtimin e drejtpërdrejtë, kureshtjen, arsyetimin dhe gjykimin nëpërmjet

demonstrimeve, vëzhgimeve në natyrë dhe eksperimenteve;

të nxitë të menduarit kritik, krijues dhe zgjidhjen e problemeve;

të motivojë nxënësin, duke e konsideruar si bashkëpunëtor, në kuptimin që në procesin

mësimor mësuesi dhe nxënësi plotësojnë njëri‐tjetrin;

të mbështetë të nxënit e pavarur dhe në bashkëpunim me nxënësit përmes punës me

projekte, punës në grup, punës individuale;

të mbajë parasysh integrimin dhe marrëdhënien ndërmjet lëndëve të shkencave natyrore,

zbatimet e tyre në jetën e përditshme, si dhe lidhjen ndërlëndore;

të shfrytëzoje burime të shumëllojshme informacioni dhe të çmojë tekstin si një burim të

rëndësishëm të informacionit, por të pamjaftueshëm për përmbushjen e kompetencave të

fushës;

të përdorë TIK‐un si mbështetës dhe lehtësues të mësimdhënies dhe të nxënit.

Mësimdhënia e shkencave të natyrës, duke e vendosur nxënësin në qendër të të nxënit, synon të

nxitë qëndrime pozitive ndaj shkencës. Mësuesi duhet të përdorë strategji mësimdhënieje që e

përfshijnë nxënësin. Këto strategji mësimdhënieje do të grupoheshin në këtë mënyrë:


I. Teknikat dhe metodat e punës në grup

II. Teknikat dhe metodat e hulumtimit

III. Teknika dhe metodat për zhvillimin e të menduarit kritik dhe krijues

I. Teknikat dhe metodat e punës në grup

Teknikat dhe metodat e punës në grup u japin mundësinë nxënësve që të realizojnë qëllimet

mësimore duke bashkëvepruar me të tjerët.

Këto teknika kanë në thelb të tyre ndërveprimin dhe sigurojnë kushte që nxënësit të paraqesin

idetë, pikëpamjet e veta dhe informacionin që ata zotërojnë

• Mendo/krijo, puno në dyshe

• Pune në grupe

• Grupet e ekspertëve

• Kodimi i tekstit

• Loja me role

• Lëviz, ndalo, krijo dyshe

• Lexim përmbledhje në grupe dyshe

• Tryeza rrethore

1. Lexim përmbledhje në dyshe – Pyet ‐ shkëmbe mendim ‐ puno në grupe dyshe

Është një metodë që në përgjithësi përdoret gjatë ndërtimit të njohurive;

Mësuesi/ja organizon nxënësit në dyshe.

Mësuesi/ja përgatit fleta pune për secilën dyshe.

Njeri bën pyetjen, tjetri përgjigjet ose njëri lexon një paragraf tjetri e përmbledh shkurt me

fjalët e veta. Në një moment të dytë nxënësit mund të ndërrojnë rolet.

2. Grupet e ekspertëve

Është një metodë që mund të përdoret në fazën e ndërtimit të njohurive.

Mësuesi/ja ndan klasën në katër grupe, pastaj duke numëruar në mënyrë rastësore nga 1‐4

përcakton ekspertet, ku çdo numër i korrespondon një eksperti.

Mësuesi/ja harton katër pyetje për çdo grup pune, ku një pyetje i takon një eksperti.

Në këtë moment, ekspertët me numrin 1 mblidhen në një tavolinë për t’i dhënë përgjigje

pyetjes numër 1, ekspertët me numrin 2 do mblidhen bashkë për pyetjen numër 2 ... e

kështu me radhë.

Pasi të kenë mësuar shumë mirë përgjigjen, ekspertët kthehen në grupin fillestar ku do t’ua

mësojnë pyetjen edhe ekspertëve të tjerë të grupit.

Në fund, eksperti 1 do japë përgjigjen e ekspertit 2 e në vazhdim.

3. Kodimi i tekstit

Është teknikë që përdoret kryesisht në ndërtimin e njohurive.

Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë 4 ose 5 kode që ju korrespondojnë 4 ose 5 fjalëve kyçe

Në heshtje, nxënësit hapin librat në faqen ku ndodhet mësimi i ditës, dhe aty ku lexojnë

fjalën kyçe shkruajnë kodin përkatës në libër. (Nxënësit lexojnë me kujdes mësimin.)

Kodet mund të jenë të skicuara në forma të ndryshme.


Në fund mësuesi ndërton një tabelë ku vendos të gjitha kodet e përcaktuara.

Plotëson tabelën me ndihmën e nxënësve. P.sh.:

Reaksion kimik

Atom

Enë kimike

≠ Ndryshim kimik

Tabela:

≠

4. Loja me role

Është një metodë që në përgjithësi përdoret në fund të orës së mësimit.

Organizohen nxënësit në grupe sipas aftësive që shfaqin, p.sh grupi i politikanëve, grupi i

ekonomistëve, grupi i menaxherëve etj.

Në një kohë të dytë mund të riorganizohen dhe të krijojnë grupe te reja me secilin

përfaqësues sipas grupeve të interesit.

Mund të përdoret për punët praktike apo projektet.

5. Lëviz ‐ ndalo ‐ krijo në grupe dyshe

Është një teknikë që mund të përdoret në fillim ose në fund të orës së mësimit.

Para nxënësve shtrohet një pyetje.

Sapo jepet komanda ‘lëviz’, nxënësit lëvizin për të krijuar dyshe.

Jepet komanda ‘ndalo’, nxënësit ndalojnë dhe fillojnë të diskutojnë me njëri‐tjetrin për të

marrë përgjigjet e duhura.

Pastaj brenda secilës dyshe, secili flet për përgjigjet që mori nga shoku i vet.

Kjo teknikë mund të përdoret edhe për të hartuar pyetje që nuk kanë lidhje me mësimin, në

mënyrë që nxënësit të shkarkohen nga emocionet.

5. Tryeza rrethore

Është një metodë që mund të përdoret në fund të orës së mësimit.

Mësuesi/ja ndan klasën në disa grupe (ose i vendos në formë rrumbullake).

Në secilin grup, një nxënës fillon lojën i pari; ai mund të shkruajë një substancë kimike p.sh.

hekur, squfur, azot.

Pasi plotësohet nga nxënësi i parë, letra paloset dhe i jepet shokut pasardhës në mënyrë që

të vazhdojë në plotësimin e idesë.

Në fund të kësaj loje nxënësi i fundit hap letrën dhe lexon te gjitha mendimet e dhëna.

II. Teknikat dhe metodat e hulumtimit

Studimi i rastit

Konsiston në studimin e hollësishëm të një rasti apo situate të veçantë


Puna me projekte

Projektet janë investigim i pavarur nga ana e nxënësve për një periudhë pak a shumë të gjatë

kohore. Ato janë veprimtari të nxëni që kërkojnë që nxënësit të zbulojnë rreth objekteve,

proceseve apo dukurive.

Ekskursioni/vëzhgime

Kryhet me qëllim që nxënësit të njohin objektet, dukuritë dhe proceset në mjedisin natyror;

është mënyra më e mirë për të bërë mësim real.

Lojërat:

Lojërat angazhojnë nxënësin në simulime për të nxënit e koncepteve apo për zhvillimin e

aftësive dhe të qëndrimeve. Ato përdoren për të ndihmuar nxënësin në vizualizimin apo

ilustrimin e objekteve të botës reale.

Hetimi / Punë praktike

Nxënësi angazhohet në veprimtari përmes të cilave kuptojnë se si shkencëtarët mendojnë dhe

çfarë bëjnë në një proces vendimmarrje, si ngrenë pyetje dhe si planifikojnë hetimin, si

zhvillojnë qëndrimet dhe vlerat që janë themelore për praktikimin e shkencës.

Zgjidhja e problemit:

Zgjidhja e problemit e angazhon nxënësin për gjetjen e zgjidhjeve të problemeve duke zbatuar

njohuritë shkencore.

Historitë/tregimet:

Historitë apo tregimet rreth shkencës në jetën e përditshme nxisin interesin e nxënësit dhe e

angazhojnë atë në biseda. Mësuesi ose nxënësi mund të krijojnë vetë histori apo tregime.

III. Teknikat dhe metodat për zhvillimin e të menduarit kritik dhe krijues

Metoda të zhvillimit të aftësive folëse (shprehëse)

Metoda të zhvillimit të aftësive lexuese

Metoda të zhvillimit të aftësive shkruese

Aftësitë shprehëse

1. Brainstorming / Kllaster (koha – 5 minuta)

Është një metodë e cila përdoret për të nxitur dhe përftuar sa më shumë ide të reja rreth një teme.

• Mësuesi shkruan idetë e nxënësve në tabelë pa i paragjykuar ato. Kjo ndihmon në “hapjen

e mendjeve të nxënësve”.

• Jo të gjitha idetë që ata do të japin do të jenë njëlloj të dobishme.

• Është e ngjashme me kllasterin, por në kllaster shkruajmë në tabelë vetëm ato që janë të

domosdoshme.

• Mund të përdoret në fillim ose në fund të mësimit.

2. Parashikim me terma paraprakë

Është një metodë e cila përdoret për të ngacmuar imagjinatën e nxënësve në fillim apo në fund të

mësimit.

Mësuesi jep disa fjalë nxënësve (mund të mos jenë të gjitha fjalë kyçe).

Ju lë pesë minuta kohë që me këto fjalë të krijojnë një tregim (shkrim, paragraf) të shkurtër.

Lexohen disa nga punimet më të mira.


3. “Karrigia e nxehtë”

Është një metodë e cila mund të përdoret më shumë në fund të orës së mësimit.

Një (ose disa nxënës me radhë) mund të ulet në një karrige para klasës, ndërkohë që gjithë

nxënësit e tjerë hartojnë pyetje dhe ia drejtojnë atij.

Synon në përforcimin e dijeve të marra.

4. Dy të vërteta një gënjeshtër

Është një teknikë e cila mund të përdoret më shumë në fund të orës së mësimit.

Mësuesi/ja fillon lojën, liston tri karakteristika, veti, tipare në lidhje me një koncept të

caktuar dhe fton njërin nga nxënësit që të thotë nëse pohimet e tij/saj janë të vërteta apo jo.

Ky nxënës që e vazhdon më tej lojën në të njëjtën mënyrë.

Synohet që në lojë të përfshihen sa më shumë nxënës.

5. Di Dua të di Mësova ‐ Çfarë? Ehe çfarë? Po tani, çfarë?

Është një metodë e cila mund të përdoret gjatë gjithë orës së mësimit.

Janë sa të ngjashme, aq edhe të ndryshme nga njëra‐tjetra; ndryshimi qëndron në faktin se

tek teknika e dytë, në momentin e përforcimit ‘po tani çfarë’, duam të diskutojmë për diçka

praktike, kërkojmë një konkluzion praktik.

Di /çfarë dinim Dua të di /çfarë duam të dimë Mësova / çfarë mund të bëjmë në realitet

çfarë dinim Çfarë duam të dimë Po tani çfarë

(çfarë mund të bëjmë, çfarë detyre del)

Parashikim Ndërtim njohurish Përforcim

6. Rrjeti i diskutimit / Kundërshtia akademike (avokati i djallit)

Janë dy teknika që preferohet të përdoren në përgjithësi në fund të orës, që synojnë në hartimin e

një pyetje në formën ‘A duhet………..?’.

Nxënësit në mënyrë të lirshme sjellin argumentet për t’u përgjigjur me “po” ose “jo”.

Kur mësuesi/ja kërkon që një grup nxënësish të sjellin argumente për po/jo, pavarësisht se

çfarë ata mund të besojnë.

7. Përmbledhje e strukturuar

Është një teknikë e cila mund të përdoret në fillim ose në fund të mësimit.

Në fillim të mësimit mund të përdoret nga mësuesi/ja. që me anë të dy tre fjalive përmbledh

atë që është studiuar dhe atë që do studiohet brenda orës së mësimit.

Në fund të orës kjo teknikë mund të përdoret nga nxënësi; ai/ajo mund të përmbledhin

shkurt se cilat ishin momentet kryesore të orës mësimore.

8. Imagjinatë e drejtuar

Është një metodë e cila mund të përdoret shumë mirë në fillim të orës së mësimit për të

ngacmuar sado pak imagjinatën e nxënësve.

Mësuesi/ja kërkon nga nxënësi të imagjinojë një objekt, substancë, veprim, udhëtim në kohë

që ka lidhje direkt me temën mësimore.

Nxënësi mund të shprehet me fjalë ose ndoshta dhe me një vizatim të thjeshtë.

9. Diskutimi i njohurive paraprake

Teknikë që synon kontrollin e njohurive nga mësuesi ose vetë nxënësit me njëri‐tjetrin.


10. Pyetja sjell pyetjen

Është teknikë që gjen zbatim më shumë në fazën e ndërtimit të njohurive.

Mësuesi bashkë me nxënësit bëjnë pyetje të njëpasnjëshme njëri‐tjetrit në formën e një

reaksioni zinxhir.

Pyetjet hartohen në mënyrë të tillë që të ndjekin në mendim njëra‐tjetrën, dhe të synojnë të

arrijnë qëllimin final.

Aftësitë lexuese

1. INSERT‐ Interactive Notice System for Efective Reading and Thinkng.

Nëpërmjet kësaj metode nxënësit kuptojnë atë që lexojnë. Gjatë leximit nxënësit vendosin shenja

(+, –,) të cilat kanë një domethënie të caktuar.

2. Harta e koncepteve / Organizues grafik

Organizohet në tabelë që të bëhet më i kuptueshëm. Në tabelë vendosen: koncepti përkufizimi,

karakteristikat etj. Harta e koncepteve mund të jetë e formave të ndryshme.

3. VLD ‐ Directed Reading Activity – Veprimtari me lexim të drejtuar

Mësuesi pasi organizon nxënësit në grupe, i drejton çdo grupi pyetje që i korrespondojnë

një paragrafi të caktuar në tekst.

Këto pyetje paraqiten dhe në tabelë (dërrasën e zezë).

Nxënësve u lihet koha e duhur për të lexuar dhe formuluar përgjigjet përkatëse duke pasur

edhe ndihmën e mësuesit.

Mësuesi/ja dëgjon me kujdes të gjitha përgjigjet dhe më pas plotëson tabelën në

bashkëpunim me nxënësit.

VLMD – Directed Reading and Thinking Activity – Veprimtari e leximit dhe mendimit të Drejtuar

(kur tema mësimore kërkon një thellim më të madh nga ana e nxënësit).

VDMD – Directed Listening and Thinking Activity – Veprimtari me dëgjim dhe mendim të

drejtuar ‐ i bën lexuesit të jenë të vëmendshëm gjatë asaj që dëgjojnë, të parashikojnë

rreth asaj që do të ndodhë më tej në histori etj.

Aftësitë shkruese

1. Ditari dy pjesësh / ditar tre pjesësh

Mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe pune që mund të jenë me nga dy ose me më shumë

nxënës.

Të përgatisë fleta pune për nxënësit sipas grupeve përkatëse.

Çdo fletë do të ketë një pyetje, për të cilën kërkohet komenti nga ana e nxënësit.

Nxënësit plotësojnë kolonën “komente” duke përdorur njohuritë e marra nga teksti.

Fletët e punës të përgatitura për nxënësit duhet të jenë si më poshtë.

Pyetja Komenti i nxënësve

Ndryshim kimik

Nëse koncepti nuk mund të përvetësohet plotësisht nga nxënësi dhe ka nevojë edhe për një koment

nga ana e mësuesit, fleta e punës do të kishte një formë si më poshtë.

Pyetja Komenti i nxënësve Komenti i mësuesit

Ndryshim kimik


2. Diagrami i Venit

Shërben për krahasimin e koncepteve dhe dukurive të ndryshme.

3. Alfabeti i njëpasnjëshëm

Është teknikë që gjen më shumë zbatim në fillim të orës së mësimit.

Nxënësit pajisen të gjithë me “alfabetin” në këtë formë.

A B P O D DH

E R

Reduktim

F

Fortë

Gj

Gjysmë

reaksion

H

Hidrogjen

J

Jone pozitive

Jone negative

L

Lëvizje e

drejtuar

K

Katodë

P

Produkt

elektrolize

G

T

Q

Qark i

jashtëm

Sh

Shkrirë

Z

Zink

V

Volt

N

M

Mbitension Y

Mësuesi jep komandën “filloni”.

Nxënësit duke parë shkronjat e “alfabetit”, plotësojnë ato fjalë që mund t’ju vijnë në mendje,

që sigurisht kanë lidhje me mësimin.

Me komandën e dytë “pasoje”, secili ja jep fletën shokut pasardhës.

Ky veprim përsëritet disa herë.

3. Pesëvargëshi

Kjo teknikë mund të përdoret në fillim ose në fund të orës së mësimit.

Shkruhet emri i temës apo një emër që ka të bëjë me temën, si: acide, baza.

Emri shoqërohet nga 2 mbiemra, 3 folje, 1 fjali dhe me sinonimin përkatës.

5. Empatia

Teknikë shumë interesante – nxënësi/ja tregon në veten e parë për një koncept, dukuri,

substancë (e thënë ndryshe vendose veten në vend të tjetrit).

6. Esetë dhe shkrimet e lira

Kjo teknikë lidh shumë mirë shkencat natyrore me ato shoqërore.

Mund të përdoret në fillim ose në fund të orës së mësimit.

Esetë mund të jenë krahasuese, argumentuese, përshkruese.

7. Shkrimi i shpejtë/shkrimi i lirë

Kjo teknikë përdoret në fund të orës mësimore për të testuar njohuritë e marra.

Mësuesi/ja citon njohurinë dhe nxënësit pa ndalur dorën për tre minuta shkruajnë çfarë

mbajnë mend.

Kujdes!

Teknologjia e informacionit dhe komunikimit

Teknologjia e informacionit dhe komunikimit mbështet procesin kërkues, rrit cilësinë e të nxënit

te nxënësve dhe siguron bashkëpunimin mes tyre. Përmes përdorimit të mjeteve digjitale nxënësit

mund të eksplorojnë dhe të perceptojnë konceptet abstrakte, si dhe zbulojnë marrëdhënien

ndërmjet objekteve dhe dukurive.


FUSHA: SHKENCAT NATYRORE

LËNDA: KIMI, KLASA IX

I. SYNIMET

Nxënësi:

zhvillon njohuritë dhe konceptet bazë për formimin shkencor në shkencat e natyrës; zbulon lidhjet e varësisë ndërmjet botës së gjallë dhe mjedisit; zhvillon aftësitë shkencore, të menduarit kritik dhe krijues; zbaton njohuritë dhe aftësitë shkencore në mënyrë analitike, kritike dhe krijuese në problemet

që kërkojnë zgjidhje dhe marrje vendimesh; vlerëson kontributin e shkencës dhe teknologjisë për mirëqenien e njeriut dhe shoqërisë; nxit kureshtjen dhe zhvillon interesin për botën që e rrethon; ndërgjegjësohet për të bashkëvepruar me mjedisin në mënyrë të përgjegjshme dhe

konsensuale; përdor teknologjinë e informacionit dhe të komunikimit, si mjet për sigurimin dhe

komunikimin e informacionit; shpjegon rolin e shkencës në zhvillimin e qëndrueshëm, si edhe në ruajtjen dhe mbrojtjen e

mjedisit.

II. REZULTATET E TË NXËNIT TË KOMPETENCAVE KYÇE

Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit

Nxënësi:

merr pjesë në bashkëbisedime me moshatarët dhe të rriturit për tema me interes mësimor dhe

shoqëror duke bërë pyetje, duke dhënë përgjigje dhe duke veçuar informacionin kryesor;

transmeton saktë të dhënat e mbledhura për një temë konkrete në formë tekstuale, numerike,

verbale, elektronike apo në ndonjë formë tjetër të të shprehurit;

prezanton para të tjerëve një projekt për një temë të dhënë, të përgatitur vetë ose në grup, duke

gërshetuar format e komunikimit verbal dhe elektronik, si dhe veprimin praktik;

përshkruan me gojë dhe me shkrim një ngjarje të lexuar ose të dëgjuar duke ruajtur rrjedhën

logjike të saj;

analizon përmbajtjen dhe kuptimin e nocioneve (koncepteve) të reja duke përdorur leksikun e

përshtatshëm;

identifikon burime të ndryshme informacioni për arsimim dhe orientim profesional, si dhe

zhvillon një plan individual për zhvillimin e karrierës së tij.

Kompetenca e të menduarit

Nxënësi:

paraqet në forma të ndryshme (me gojë, të shkruar, grafike, me simbole) argumente për të

përforcuar mendimin apo qëndrimin e vet për një problem nga fusha të caktuara;

përzgjedh dhe klasifikon informacionin nga burime të ndryshme në bazë të një kriteri të

caktuar për një temë konkrete dhe e përdor për marrjen e një vendimi apo për zgjidhjen e një

problemi/detyre;

analizon një punim (p.sh., artikull gazete, pikturë, studim shkencor etj.) duke gjetur analogji

dhe dallime me punime të ngjashme nga autorë të ndryshëm;


përpunon idenë e vet në një projekt me shkrim për një çështje të caktuar duke propozuar

qëllimin, aktivitetet kryesore, afatet, vendin, personat, materialet dhe mjetet e nevojshme për

kryerjen e tyre dhe parashikon pengesat e mundshme gjatë realizimit;

argumenton ndërmarrjen e hapave konkretë të cilët çojnë në përfundimin e një

detyre/veprimtarie, zgjidhjen e një problemi, të ndonjë punimi në klasë/shkollë apo gjetiu;

demonstron zgjidhjen e një problemi (të matematikës, gjuhësor etj.) bazuar në të dhënat

tekstuale, numerike, eksperimentale të detyrës, e cila realizohet në klasë/shkollë apo jashtë saj,

argumenton ecurinë për arritjen e rezultatit;

interpreton një rregull, koncept apo proces të caktuar duke e ilustruar atë me shembuj konkretë

nga situata të jetës së përditshme me shkrim/me gojë;

identifikon me anë të krahasimit dallimet dhe ngjashmëritë midis ligjeve dhe dukurive që

ndodhin në natyrë me ato në shoqëri duke vënë në dukje lidhjen shkak‐pasojë midis këtyre

dukurive :

Kompetenca e të nxënit

Nxënësi:

regjistron në formë të shkruar, grafike, etj., informacionin/ faktet për një temë; veçon me anë

të teknikave të ndryshme pjesët sipas rëndësisë dhe nevojës për temën/detyrën e dhënë;

shfrytëzon në mënyrë efikase fjalorët, enciklopeditë dhe teknologjinë informative apo burime

të tjera për zhvillimin e një ideje/projekti me bazë klase/shkolle ose jashtë saj;

regjistron, skedon dhe përdor teknika të tjera për të menaxhuar informacionin/ faktet ose

formulat për një temë duke i radhitur ato sipas llojit, burimit dhe rëndësisë;

parashtron pyetje për çështje të ndryshme dhe organizon mendimet për të gjetur përgjigje

për temën apo problemin e caktuar duke evidentuar përparimin/vështirësitë deri në

zgjidhjen përfundimtare;

paraqet/skicon idetë e veta për ecurinë dhe mënyrën e zhvillimit të një aktiviteti duke e

argumentuar para të tjerëve;

prezanton në mënyrë të pavarur udhëzimet/simbolet e dhëna në libër, skicë, plan, partiturë

muzikore, skenar, koreografi etj., për të përmbushur një veprim, aktivitet ose detyrë që

kërkohet prej tij/saj;

shfrytëzon në mënyrë të efektshme teknika të ndryshme gjatë të nxënit të temës së dhënë

duke klasifikuar informacionin e njohur nga ai i panjohur si dhe atë që është i paqartë;

përdor elementet e portofolit personal për vetëvlerësimin dhe identifikimin e anëve të forta, i

shfrytëzon ato për përparimin në mësime dhe orientimin në karrierë.

Kompetenca për jetën, sipërmarrjen, mjedisin

Nxënësi:

analizon pasojat që sjell dëmtimi i mjedisit për jetën e njeriut dhe biodiversitetit duke i

paraqitur idetë në formë të shkruar ose në ndonjë formë tjetër të të shprehurit, jep mendimin

dhe qëndrimin e vet për këtë çështje, si dhe organizon aktivitete për mbrojtjen e mjedisit;

përdor programet kompjuterike për përpunimin e të dhënave dhe paraqitjen e

vizatimeve/diagrameve të nevojshme për përgatitjen e materialeve individuale apo/dhe

publikimeve të ndryshme të shkollës;

përdor materiale, burime të ndryshme informimi dhe teknologjinë në shkollë dhe në jetën e

përditshme si ndihmë për përparimin në mësime dhe për orientim në karrierë;


propozon kriteret për vlerësim të paanshëm të një veprimtarie sportive, shkencore,

teknologjike, artistike etj., (anëtar jurie të ngritur në nivel klase, shkolle apo shoqërie civile).

Kompetenca personale

Nxënësi:

vlerëson vlerën ushqyese të ushqimeve që konsumon, duke i klasifikuar ato në bazë të

nevojave të individit për to në situate të ndryshme (gjatë stinëve, sëmundjeve etj.);

argumenton nevojën e respektimit të regjimit ushqimor të shëndetshëm dhe të regjimit ditor,

javor apo mujor sipas udhëzimeve të lexuara ose të dëgjuara nga mjeku gjatë një diskutimi në

klasë, shkollë apo në familje;

vlerëson domosdoshmërinë e kushteve higjienike për përgatitjen dhe konsumimin e

ushqimeve dhe pijeve, shpjegon rrethanat e mundshme të helmimit nga papastërtia;

dallon sjelljen korrekte nga ajo jokorrekte gjatë punës në grup ose në situata emocionale dhe

propozon masat për parandalimin/tejkalimin e tyre;

shpjegon rëndësinë e identifikimit të personave dhe shërbimeve kompetente të nevojshme për

mbështetje në situata që konsiderohen potencialisht të rrezikshme për shëndetin fizik dhe

mendor;

përshkruan mundësitë, rreziqet, pasojat e infeksioneve, sëmundjeve seksualisht të

transmetueshme duke sqaruar mënyrat dhe mjetet për parandalimin e tyre nëpërmjet formave

të ndryshme të prezantimit (të folur, të shkruar, grafike, pllakate, pamflete, apo lojë teatrale,

performancë artistike etj.);

reagon ndaj sjelljeve negative duke identifikuar shkaqet e paraqitjes dhe pasojat e mundshme

për shëndetin dhe mirëqenien e individit (p.sh. përdorimi i duhanit, alkoolit, drogës etj.).

Kompetenca qytetare

Nxënësi:

praktikon të drejtat dhe detyrimet si qytetar në situata konkrete të jetës së përditshme, në klasë,

shkollë, komunitet ose gjatë diskutimit dhe respektimit të mendimit të tjetrit;

reagon ndaj personave të cilët shkelin, cenojnë ose mohojnë të drejtat e të tjerëve duke i

ilustruar këto sjellje me shembuj të figurave të shquara historike, personazheve nga letërsia a

filmat si dhe arsyeton pasojat e këtyre veprimeve për individin, grupin dhe komunitetin;

solidarizohet me personat në nevojë ose të rrezikuar, duke ndërmarrë veprime konkrete për

afrimin e ndihmës sipas nevojës që kanë;

identifikon paragjykimet apo dukuritë jo të mira në klasë, shkollë apo në komunitet, mban

qëndrim ndaj tyre duke propozuar veprime konkrete parandalimi.

Kompetenca digjitale

Nxënësi:

përdor TIK‐un për të lehtësuar procesin e të nxënit dhe për të rritur efektivitetin në

mësimnxënie;

përdor mjetet multimediale për të bashkëpunuar me persona të tjerë dhe për të rritur

produktivitetin e tij dhe të nxënit efektiv;

bashkëpunon me moshatarët e tij duke përdorur mjetet e telekomunikacionit bashkëpunues,

për të hetuar tema mësimore, për të zgjidhur çështje dhe probleme që mund të lindin në shkollë

dhe jashtë saj;

përdor me saktësi komandat e avancuara të programeve për përpunimin e teksteve, tabelave,

videove e fotografive për prezantime;


krijon animacione origjinale ose dokumentarë duke u bazuar tek ngjarjet e komunitetit dhe

mjedisit shkollor;

përdor aftësitë e të menduarit kritik për të planifikuar, hulumtuar e menaxhuar projekte, për

të zhvilluar strategji, për të zgjidhur problemet dhe arrin vendimmarrje, në bazë të

informacionit të fituar duke përdorur mjetet dhe burimet e duhura digjitale.

III. TABELA PËRMBLEDHËSE E PROGRAMIT

Nr. Tematika Nëntematikat Nr. i orëve

1

ND

ËRVEP

RIM

E

REAKSIONET KIMIKE

Radha e aktivitetit të metaleve

Metoda të ndryshme për nxjerrjen e metaleve

Përftimi i kripërave

Faktorët kryesorë që ndikojnë në shpejtësinë e

reaksioneve kimike

REAKSIONET TERMOKIMIKE

Reaksionet ekzotermike

Reaksionet endotermike

38 orë

2

DIV

ERSI

TET

I

STRUKTURA E ATOMIT

Modeli atomik i Radhërfordit

Tabela periodike

Grupet e elementeve në tabelën periodike.

a) Grupi I A

b) Grupi VII A (Halogjenet)

ATMOSFERA

Ndotësit atmosferikë të zakonshëm dhe burimet

e tyre

32 orë

Libër m

ësue

si Kimia 9

15

Pla

nif

ikim

i vje

tor

i lën

dës

Kim

ia I

X

NR.

TEMATIKA

SHPËRNDARJA E PËRMBAJTJES SË LËNDËS

SHTATOR‐DHJETOR

22 ORË

JANAR‐MARS

26 ORË

PRILL‐QERSHOR

22 ORË

1

DIVERSITETI ( 22 ORË )

1.1

Teo

ria

atom

ike

e D

alto

nit

2 1.

2 Z

hvil

lim

i i s

truk

turë

s at

omik

e

3 1.

3 A

tom

i, nu

mri

ato

mik

dhe

num

ri i

mas

ës

4 1.

4 S

hpër

ndar

ja e

ele

ktro

neve

5

1.5

Pra

ktik

oni d

he z

bato

ni n

johu

ritë

6 2.

1 Z

hvil

lim

i i ta

belë

s pe

riod

ike

7

2.2

Si ë

shtë

org

aniz

uar

tabe

la e

sis

tem

it

peri

odik

8 2.

3 M

etal

et n

ë si

stem

in p

erio

dik

9

2.4

Jom

etal

et n

ë si

stem

in p

erio

dik

10

2.5

Vet

itë

e el

emen

teve

sip

as v

endi

t në

sist

emin

per

iodi

k

11

2.6

Vet

itë

kim

ike

të h

ekur

it, z

inku

t dh

e ba

krit

12

2.7

Pun

ë la

bora

tori

: Met

alet

kal

imta

re

13

2.8

Kar

akte

rist

ikat

e e

lem

ente

ve të

gr

upit

IA

14

2.9

Vet

itë

kim

ike

të e

lem

ente

ve të

gr

upit

IA

15

2.10

B

rejt

ja e

met

alev

e

16

2.11

K

arak

teri

stik

at

e el

emen

teve

të

gr

upit

VII

A

17

2.12

V

etit

ë ki

mik

e të

hal

ogje

nëve

18

2.13

P

unë

labo

rato

ri:

Vet

itë

kim

ike

të

acid

it k

lorh

idri

k H

Cl

19

2.14

G

azet

e p

logë

ta

Libër m

ësue

si Kimia 9

16 20

2.15

V

lerë

sim

por

tofo

li

21

2.16

T

est

22

2.17

P

roje

kt

23


3.1

Uji

24

3.2

Cik

li i

ujit

25

3.3

Pro

blem

et q

ë sh

kakt

on n

dotj

a

26

3.

4 A

jri d

he d

jegi

a

27

3.5

Mat

ja e

sas

isë

së o

ksig

jeni

t në

ajër

28

3.6

Pro

va e

gaz

eve

në a

jër

29

3.

7 Z

buli

mi i

ajr

it të

fik

suar

30

3.8

Fos

ilet

31

3.9

Dje

gia

e lë

ndëv

e dj

egës

e fo

sile

32

3.

10

Ndo

tja

e aj

rit n

ga lë

ndët

dje

gëse

fo

sile

33

3.11

P

unë

labo

rato

ri: G

atit

ja e

CO

2 dh

e he

tim

i i ti

j

34

3.12

P

rakt

ikon

i dhe

zba

toni

njo

huri

të

35

NDËRVEPRIMET (14 ORË)

4.1

Rad

ha e

akt

ivit

etit

36

4.

2 R

eaks

ione

t e z

ëven

dësi

m

(këm

bim

it )

të m

etal

eve

37

4.3

Shp

ërbë

rja

e ka

rbon

atev

e të

m

etal

eve

38

4.4

Rea

ksio

net e

zëv

endë

sim

it d

yfis

h

39

4.

5 R

eaks

ione

t e f

orm

imit

të k

ripë

rave

40

4.6

Pun

ë la

bora

tori

: Gat

itja

e k

ripë

rave

41

4.

7 Z

buli

mi d

he n

xjer

rja

e m

etal

eve

42

4.8

Nxj

errj

a e

met

alev

e ng

a xe

hero

rët

43

4.9

Nxj

errj

a e

met

alev

e m

e ng

rohj

e në

pr

ani t

ë ka

rbon

it

44

4.10

N

xjer

rja

e m

etal

eve

me

elek

trol

izë

45

4.11

P

rakt

ikon

i dhe

zba

toni

njo

huri

të

46

4.12

V

lerë

sim

por

tofo

li

Libër m

ësue

si Kimia 9

17

47

4.13

T

est

48

4.14

P

roje

kt

49

NDËRVEPRIMET (22 ORË)

5.1

Vep

rim

i i m

etal

eve

me

oksi

gjen

in

50

5.2

Vep

rim

i i m

etal

eve

me

acid

et

51

5.3

Vet

itë

kim

ike

të n

atri

umit

dhe

ka

lium

it

52

5.4

Vet

itë

kim

ike

të k

alci

umit

dhe

m

agne

zit

53

5.5

Pun

ë la

bora

tori

: Vet

itë

e na

triu

mit

dh

e ka

lciu

mit

54

5.

6P

rakt

ikon

i dhe

zba

toni

njo

huri

të

55

6.1

Shp

ejtë

sia

e re

aksi

onev

e ki

mik

e 56

6.

2F

akto

rët q

ë nd

ikoj

në n

ë sh

pejt

ësin

ë e

reak

sion

it k

imik

57

6.

3N

diki

mi i

tem

pera

turë

s dh

e pë

rqen

drim

it

58

6.4

Ndi

kim

i i k

atal

izat

orëv

e 59

6.

5P

ërdo

rim

i i k

atal

izat

orëv

e 60

6.

6P

unë

labo

rato

ri: S

hpej

tësi

a e

reak

sion

eve

kim

ike

61

6.7

Rea

ksio

net e

kzot

erm

ike

62

6.8

Rea

ksio

net e

ndot

erm

ike

63

6.9

Pun

e la

bora

tori

: Rea

ksio

net e

kzo

dhe

endo

term

ike

64

6.10

P

rakt

ikon

i dhe

zba

toni

njo

huri

të

65

6.11

P

ërsë

ritj

e

66

6.12

V

lerë

sim

por

tofo

li

67

6.13

T

est

68

6.14

P

roje

kt

69

6.15

P

roje

kt

70

6.16

P

roje

kt


PLANIFIKIMI 3 – MUJOR (SHTATOR – DHJETOR)

REZULTATET E TË NXËNIT SIPAS KOMPETENCAVE KYÇE

Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit: Shpreh mendimin e vet për një temë të

caktuar me gojë ose me shkrim, si dhe në forma të tjera të komunikimit.

Kompetenca e të menduarit: paraqet në forma të ndryshme argumente për të përforcuar

mendimin apo qëndrimin e vet për një problem nga fusha të caktuara;

Kompetenca e të nxënit: regjistron në formë të shkruar, grafike, etj., informacionin/ faktet për një

temë; veçon me anë të teknikave të ndryshme pjesët sipas rëndësisë dhe nevojës për

temën/detyrën e dhënë;

Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin: analizon pasojat që sjell dëmtimi i mjedisit

për jetën e njeriut dhe biodiversitetit duke i paraqitur idetë në formë të shkruar ose në ndonjë

formë tjetër të të shprehurit, jep mendimin dhe qëndrimin e vet për këtë çështje, si dhe organizon

aktivitete për mbrojtjen e mjedisit;

Kompetenca personale: merr pjesë ose drejton punën në grup, bashkëpunon me përfaqësues të

komunitetit për të ndihmuar moshatarët dhe anëtarët e tjerë të komunitetit që kanë probleme

shëndetësore

Kompetenca qytetare: Zbaton dhe respekton rregullat e mirësjelljes në klasë, shkollë etj. dhe

mban qëndrim aktiv ndaj personave, të cilët nuk i respektojnë ato.

Kompetenca digjitale: përdor mediat digjitale dhe mjediset informative për të komunikuar,

analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.

REZULTATET E TË NXËNIT SIPAS KOMPETENCAVE TË FUSHËS

Identifikimi i problemeve dhe zgjidhja e tyre: identifikon, përshkruan, vlerëson, zhvillon,

analizon të dhënat në lidhje me një dukuri, proces, apo problem dhe zbaton teknika të

përshtatshme për zgjidhjen e këtij problemi.

Përdorimi i mjeteve objekteve dhe procedurave shkencore: Nxënësi identifikon ndikimet e

shkencës dhe të teknologjisë, kupton si funksionojnë objektet teknike dhe kupton dukuritë

natyrore

Komunikimi me gjuhën dhe terminologjinë e shkencës: Shkëmben informacionin shkencor me

të tjerët, interpreton dhe formulon në gjuhën shkencore, përhap dhe zhvillon njohuritë dhe

rezultatet shkencore dhe teknologjike.

Libër m

ësuesi Kimia 9

19

NR

TEMATIKA TEMAT MËSIMORE

SITUATË E PARASHIKUAR E

TË NXËNIT

METODOLOGJIA DHE

VEPRIMTARITË E

NXËNËSVE

VLERËSIMI

BURIMET

1


Sistemet

1.1 Teoria atomike e

Daltonit

A m

und të vendosim shenjën e krahasim

it

midis një tulle, një qelize dhe një atomi duke i

konsideruar ato si njësi bazë të ndërtesave, të

organ

izmit, apo të molekulave dhe

substan

cave?

A) Metoda interaktive,

bashkëvepruese,

gjithëpërfshirëse

‐Lexim përmbledhje n

ë

dyshe

‐Përvijim

i i koncepteve

‐Grupet e ekspertëve

B)Teknika dhe metoda të

hulumtimit

‐Hetim

i dhe zbulimi

‐Metoda eksperim

entale

‐Zbatim

e praktike brenda

dhe jashtë klase

‐Metoda integruese

‐Studim

i i rastit

Puna me projekte

C ) Teknika që zhvillojnë

mendimin kritik dhe

krijues

‐Brain storm

ing

‐Karrigia e nxehtë

‐VLD/VMLD

‐Parashikim nga term

at

parap

rakë

Vl erësim

diagnostikues:

‐Vlerësim për

përdorimin

term

inologjisë

shkencore

‐Intervistë m

e

një listë

treguesish

‐Vetëvlerësim

me listë

kontrolli

Vlerësim për të

nxënë:

(Vlerësim

form

ues)

‐Vlerësimi i

përgjigjeve me

gojë.

‐Vlerësimi i

punës në grup

‐Vlerësim m

es

nxënësish.

‐Vlerësimi i

aktivitetit gjatë

Teksti i

nxënësit

Teksti i

mësuesit

Materiale nga

interneti

Materiale nga

encikloped

i

Revista

Tekste nga

fusha të tjera

Slide/

materiale të

krijuara nga

mësuesit

Modele të

detyrave nga

nxënësit

Mjete të

ndryshme

laboratorike

Lap

ustila

2 1.2 Zhvillimi i strukturës

atomike

‘‘Teoria mbi atomin në video‐projektor’’

https://sites.google.com/site/meesimeinteraktive

ngakim

ia/home/struktura‐atomike‐teoritee‐e‐

hershme‐atomike

3 1.3 Atomi, numri atomik

dhe numri i m

asës

“A m

und ne me sy të lirë të shikojm

ë atomet,

po apo jo, p

se? Si mendoni ju? “

4 1.4 Shpërndarja e

elektroneve

Para nxënësve paraqiten foto të sistem

it tonë

diellor, të galaktikave të tjera në Univers si dhe

foto të ndryshme që japin inform

acion m

bi

ndërtimin e atomit. D

uke shfrytëzu

ar dijet e

tyre të deritan

ishme nxënësit në varësi të faktit

se çfarë paraqesin këto foto pohojnë nëse janë

apo jo të ngjashme këto dy sisteme. Pse?

5 1.5 Praktikoni dhe zbatoni

njohuritë

‘Tabela e pyetjeve‘

Nxënësit përgatisin pyetje dhe ja drejtojnë

njëri‐tjetrit sipas grupeve përkatëse.

6 2.1 Zhvillimi i tabelës

periodike

Je në shtëpi, duhet të dalësh dhe të duhet një

bluzë e bardhë, kërkon n

ë dollap

in e rrobave

por e shikon që është e pam

undur, dollap

i është

një katastrofë e vërtetë , nuk m

und të gjendet

asgjë. Si mendoni ju n

ë qoftë se rrobat do të

ishin të gr upuara dhe vendosura nëp

ër vende

sipas veçorive te tyre a do ishte m

e e lehtë ti

gjenim

?

Libër m

ësuesi Kimia 9

20

Ku do të mbështeteshit ju për t’i grupuar ato?

A m

und të vëm

ë një shenjë krahasim

i midis një

dollap

i me rroba dhe një grumbulli të m

adh

elem

entesh të pagrupuar dhe pa klasifikuar? Si

mendoni ju?


ngakim

ia/home/8‐tabela‐periodike‐dhe‐vetitee‐

kim

ike‐tee‐elem

enteve

‐INSERT

‐D/D

/M

‐Harta e koncepteve

‐Diagram i Venit

‐Ese, shkrim i lirë

‐Shkrim i shpejtë

‐Empatia

debateve në

klasë.

‐Vlerësimi i

detyrave të

shtëpisë.

‐Vetëvlerësim;

‐Intervistë m

e

një listë

treguesish;

‐Vëzhgim m

e

një listë të plotë

treguesish,

‐Prezantim m

e

gojë ose m

e

shkrim,

‐Projekt

kurrikula

Vl erësimi i të

nxënit:

(vlerësimi

përmbledhës)

‐Test për një

grup tem

ash të

caktuara

‐Test në

përfundim të

një kohe të

caktuar

‐Vlerësim i

portofolit

Letra m

e

ngjyra,plasteli

në

Letër form

at

A4

Kujdes!

Në mënyrë të

hollësishme

mjetet

ndihmëse për

realizim

in e

temave

mësim

ore janë

të përshkruara

tek libri i

mësuesit.

Aty do të

gjeni d

he ide

për

mësim

dhën

ien

si dhe

udhëzim

e se si

do t’i kryeni

vep

rimtaritë

sipas tem

ave

përkatëse

7 2.2 Si është organ

izuar

tabela e SP?

A do të mundeshit ju që me aftësitë d

he

njohuritë tuaja të deritan

ishme të m

und të

gruponit elementet me numër atomik nga 1‐20.

Kam besim tek ju , dhe përkushtimi juaj.


ngakim

ia/home/8‐tabela‐periodike‐dhe‐vetitee‐

kim

ike‐tee‐elem

enteve

8 2.3 Metalet në SP

Parashikim

i me term

a parap

rakë.

Me fjalët: zhvillim, shkëlqim

, metal, imagjinatë,

ufo, realizoni një krijim të shkurtër

9 2.4 Jometalet në SP

Shikohet një m

aterial në video‐projektor

Material film

ik për rreth 10’, n

xënësit hartojnë

pyetje për njëri tjetrin në lidhje m

e materialin e

dhënë

10

2.5 Vetitë e elem

enteve

sipas vendit n

ë sistem

in

periodik

Imagjinoni një fëm

ije që ka lindur dhe është

rritur në Amerikë dhe një fëm

ijë tjetër që ka

lindur dhe është rritur në Shqipëri? A ka

ndryshim

e midis tyre? Po apo jo? Pse? Çfarë

ndikon?

A m

und të vendosim shenjën e analogjisë m

idis

fëmijëve dhe elem

enteve në SP?

11

2.6 Vetitë kim

ike të

hekurit, zinkut dhe bakrit

Çfarë ju sjellin në mendje këto sim

bole kim

ike?

12

2.7 Punë laboratori:

Metalet kalim

tare

Parashikim m

e term

at parap

rakë

Laborant i ri, eksperim

ent, imagjinatë, m

etal,

kalim

tare.

Libër m

ësuesi Kimia 9

21

13

2.8 Karakteristikat e

elem

enteve të grupit IA

Çfarë të përbashkët kan

ë elem

entet e një grupi?

A e m

ban

i mend?

14

2.9 Vetitë kim

ike të

elem

enteve të grupit IA


ngakim

ia/home/8‐2‐reaksionet‐e‐m

etaleve‐

alkaline

15

2.10 Brejtja e m

etaleve

Si mendoni ju, cili është m

etali që ndryshket m

ë

shpejt?

16

2.11 Karakteristikat e

elem

enteve të grupit VII

A

Material film

ik m

bi përdorimet e halogjenëve

në jetën e përditshme

17

2.12 Vetitë kim

ike të

halogjenëve

Pse elementet e një grupi ndryshojnë nga vetitë

e elem

enteve të një grupi tjetër?

18


Vetitë kim

ike të acidit

klorhidrik H

Cl

Pse shpesh ju m

e disa shokë ap

o shoqe krijoni

marrëdhënie të mira dhe me disa të tjerë jo? Si e

shpjegoni këtë? A ndodh e njëjta gjë edhe me

substan

cat kim

ike?

19

2.14 Gazet e plogëta

Material film

ik m

bi “G

AZET E PLOGËTA”

20

2.15 Vlerësim portofoli

21

2.16 T

est

22

2.17 Projekt, H

alogjenët në

jetën e përditshme

‘’A JEMI TË AFTË TË H

ULUMTOJM

Ë ‘’

Libër m

ësuesi Kimia 9

22

REZULTATET E TE NXËNIT PËR SECILËN TEMATIKË

NJOHURITË DHE

KONCEPTET

AFTËSITË DHE PROCESET

QËNDRIMET DHE VLERAT

Struktura e atomit

Ndërtimi i atomit

Modeli atomik i

Rad

hërfordit

Tabela periodike

Grupet e

elem

enteve ne

tabelën periodike:

Grupi I A

Grupi VII A (Halogjenët)

Nxënësi:

� përshkruan strukturën dhe ndërtimin atomit sipas

Rad

hërfordit;

� tregon m

asën dhe ngarkesën për një proton, n

eutron

dhe elektron;

� përcakton numrin atomik të një elementi, d

uke

njohur strukturën e atomeve të tij;

� dallon atomin e një elementi në bazë të numrit të

protoneve dhe elektroneve;

� ndërton strukturat elektronike për 20 elem

entet e

para të tabelës periodike;

� tregon ndërtimin e tabelës periodike dhe vendosjen

e elem

enteve në perioda dhe grupe;

� diskuton vendosjen e m

etaleve dhe jometaleve ne

tabelën periodike;

� diskuton vetitë e përbashkëta të m

etaleve të Grupit I

A si: shkëlqim

i, ruajtja, përcjellshmëria, lehtësia për

t’u prerë m

e thikë;

� dem

onstron vep

rimin e m

etaleve të Grupit I A m

e

ujin dhe të paraqesë produktet e përftuara të këtyre

reaksioneve

Nxënësi:

� tregon interes të m

bledhë të dhëna mbi modelet e

ndryshme atomike;

� vlerëson qëndrimet shkencore siç janë kreativiteti

dhe mendja e hap

ur në krijimin e m

odeleve për të

shpjeguar natyrën them

elore të gjerave dhe

gatishmërinë për të rishqyrtuar m

odelet;

� është i përgjegjshëm dhe i ndërgjegjshëm në

zbatim

in e rregullave të sigurisë, gjatë punës në

laborator, për të realizuar një m

jedis të sigurtë të të

nxënit;

� dem

onstron bashkëp

unim dhe qëndrim etik gjatë

punës në grup dhe diskutimeve;


bledhë të dhëna mbi kontributin

e shkencëtarëve në zbulimin e pjesëzave përbërëse të

atomit


PLANIFIKIMI 3 ‐ MUJOR (JANAR – MARS)




Kompetenca e të menduarit: Përzgjedh dhe demonstron strategji të ndryshme për zgjidhjen e një

problemi duke paraqitur rezultate të njëjta.

Kompetenca e të nxënit: Përzgjedh të dhëna nga burime të ndryshme (libra, revista, udhëzues,

fjalorë, enciklopedi ose internet), të cilat i shfrytëzon për realizimin e temës/detyrës së dhënë dhe

i klasifikon ato burime sipas rëndësisë që kanë për temën.

Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin: Bashkëvepron në mënyrë aktive me

moshatarët dhe të tjerët (pavarësisht statusit të tyre social, etnik etj.)

Kompetenca personale: Merr pjesë ose drejton punën në grup, bashkëpunon me përfaqësues të


shëndetësore.

Kompetenca qytetare: Zbaton dhe respekton rregullat e mirësjelljes në klasë, shkollë etj. Dhe

mban qëndrim aktiv ndaj personave, të cilët nuk I respektojnë ato.




Identifikimi i problemeve dhe zgjidhja e tyre: Identifikon, përshkruan, vlerëson, zhvillon,

analizon të dhënat në lidhje me një dukuri, proces apo problem dhe zbaton teknika të


Përdorimi I mjeteve objekteve dhe procedurave shkencore: Nxënësi identifikon ndikimet e


natyrore.


të tjerët, interpreton dhe formulon në gjuhën shkencore dhe zhvillon njohuritë dhe rezultatet

shkencore dhe teknologjike

Libër m

ësuesi Kimia 9

24 NR



TË NXËNIT

METODOLOGJIA

DHE

VEPRIMTARITË E

NXËNËSVE

VLERËSIMI

BURIMET

1

Sistemet

3.1 Uji

Situatë problemore:

PSE KA RËNDËSI STUDIM

I I UJIT DHE

VETIVE TË TIJ?

Material film

ik në video‐projektor

A) Metoda

interaktive,

bashkëvepruese,

gjithëpërfshirëse.

Lexim përmbledhje

në dyshe.

Përvijim

i i

koncepteve


B)Teknika dhe

metodat hulumtimit

‐Hetim

i dhe zbulimi;

Metoda

eksperim

entale

Vlerësim

diagnostikues:

Vlerësim për

përdorimin e

term

inologjisë

shkencore

Intervistë m

e

një listë

treguesish

Vetëvlerësim

me listë

kontrolli

Vlerësim për

të nxënë:

(Vlerësim

form

ues)

Vlerësimi i

përgjigjeve me

gojë.

Vlerësimi i

punës në grup.

Vlerësim m

es

Teksti i

nxënësit

Teksti i

mësuesit

Materiale

nga

interneti

Materiale

nga

encikloped

i

Revista

Tekste nga

fusha të

tjera.

Slide/

materiale të

krijuara nga

mësuesit.

Modele të

detyrave

nga nxënësit

Mjete të

ndryshme

laboratorike

2 3.2 Cikli i ujit

Parashikim m

e term

a parap

rakë: ujë,

galaktikë, i domosdoshëm

, jetë, i

paimagjinueshëm

.

3 3.3 Problemet që shkakton

ndotja

Prezanton para nxënësve foto të mjediseve

të pastra dhe të ndotura.

4 3.4 Ajri dhe djegia

Imagjinoni sikur jeni në mes të një pylli

ose në një dhomë të izoluar pa dyer e pa

dritare. Si mendoni ju, ku do të digjet më

mire një copë druri në mes të pyllit apo tek

dhoma e vogël e izoluar? Kush është

faktori në djegie në këtë rast?

5 3.5 Matja e sasisë së

oksigjenit në ajër

A m

undem

i ne të m

atim sasinë e

oksigjenit në ajër?

6 3.6 Prova e gazeve në ajër

Imagjinoni sikur aksidentalisht po digjet

diçka pranë jush. Si do të vep

ronit? Çfarë

do të bënit?

7 3.7 Zbulimi i ajrit të fiksuar

Reja e fjalëve / Parashikim m

e term

at

parap

rakë

8 3.8 Fosilet

Imagjinatë e drejtuar: Sa je diplomuar dhe

të jepet m

undësia për të qenë pjesë e

rëndësishme e një eksped

ite kërkim

ore

arkeologjike në jug të vendit, p

or në të

njëjtën kohë familja jote ka rezervuar

Libër m

ësuesi Kimia 9

25

pushim

e. Je përballë një dilem

e. Çfarë do

të zgjidhnit? Argumentoni pse. Çfarë do

të ishte m

ë e rëndësishme për ju një javë

pushim

e me familjen apo një javë

eksped

itë drejt të pan

johurave?

Zbatim

e praktike

Brenda dhe jashtë

klase


‐Studim

i i rastit

Puna me projekte

C) Teknika që

zhvillojnë

mendimin kritik

dhe krijues

‐Brainstorm

ing

‐Karrigia e nxehtë

‐VLD/VMLD

‐Parashikim nga

term

at parap

rakë

‐INSERT

‐D/D

/M


‐Diagram i Venit

‐Ese, shkrimi lire


‐Empatia

nxënësish.

‐Vlerësimi i

aktivitetit gjatë

debateve në

klasë.

‐Vlerësimi i

detyrave të

shtëpisë.

‐Vetëvlerësim;

‐Intervistë m

e

një listë

treguesish;

‐Vëzhgim m

e

një listë të

plotë

treguesish,

‐Prezantim m

e

gojë ose m

e

shkrim,

‐Projekt

kurrikula

Vlerësimi i të

nxënit:

(vlerësimi

përmbledhës)

Lap

ustila

Letra m

e

ngjyra,

plastelinë

Letër form

at

A4

Kujdes!

Ne

mënyrë

të

hollësish

me mjetet

ndihmës

e për

realizim

i

n e

temave

mësim

or

e janë të

përshkru

ara te

libri i

mësuesit.

Aty do te

gjeni dhe

ide për

mësim

dhën

i

en si dhe

9 3.9 Djegia e lëndëve djegëse

fosile

Material në video‐projektor

10

3.10 N

dotja e ajrit nga

lëndët djegëse fosile

Parashikim nga term

at parap

rakë.

11


Gatitja e CO

2 dhe hetim

i i tij

Para nxënësve të ndarë në grupe vendosen

mjete të ndryshme laboratorike dhe disa

përbërje. Ç

farë eksperim

enti m

und të

kryeni me to?

12

3.12 Praktikoni dhe zbatoni

njohuritë

Tabela e pyetjeve

13

4.1 Rad

ha e aktivitetit

Klasat e nënta kan

ë shkuar në ekskursion.

Midis lojërave të ndryshme në një m

oment

mësuesi thotë: d

o zhvillojm

ë tërheqje m

e

litar, bëhuni gati krijoni grupet tuaja, m

ë

të fortët të vendosen në fillim

. A ka të

drejtë mësuesi? Po apo jo? Pse? Si

mendoni ju?

14

4.2 Reaksionet e

zëvendësim

it (këm

bim

it) të

metaleve

Mësuesi/ja m

e ndihmën e nxënësve

zhvillon disa eksperim

ente ku

bashkëvep

rojnë metale me kripëra dhe

okside të ndryshme. Çfarë vini re?

15

4.3 Shpërbërja e

karbonateve të m

etaleve

Mësuesi/ja m

e ndihmën e nxënësve

zhvillon eksperim

entin në lidhje m

e

shpërbërjen e kripërave. Çfarë vini re?

16

4.4 Reaksionet e

zëvendësim

it dyfish

Material në power‐point: “Reaksionet

kim

ike”

Libër m

ësuesi Kimia 9

26 17

4.5 Reaksionet e form

imit të

kripërave



përbërje. Ç

farë eksperim

enti m

und të

kryeni me to?

‐Test për një

grup tem

ash të

caktuara.

‐Test në

përfundim të

një kohe të

caktuar.

‐Vlerësim i

portofolit

udhëzim

e

sesi do ti

kryeni

vep

rimtaritë

sipas

temave

përkatëse

18


Gatitja e kripërave



përbërje. Ç

farë eksperim

enti m

und të

kryeni me to?

19

4.7 Zbulimi dhe nxjerrja e

metaleve

Sa i njohim ne metalet?

20

4.8 Nxjerrja e m

etaleve nga

xeherorët

Material film

ik m

bi xeheroret

21

4.9 Nxjerrja e m

etaleve me

ngrohje në prani të karbonit

Përmbledhje e strukturuar

22

4.10 N

xjerrja e m

etaleve me

elektrolizë

Diskutimi i njohurive parap

rake

23


njohuritë

Tabela e pyetjeve

24


_________________

25

4.13 T

est

__________________

26

4.14 Projekt

‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐

Libër m

ësuesi Kimia 9

27


NJOHURITË DHE

KONCEPTET



Atmosfera

Ndotësit atmosferikë të

zakonshëm dhe burimet e

tyre

Reaksionet kimike

‐ Rad

ha e aktivitetit tё

metaleve

‐ Metoda të ndryshme për

nxjerrjen e m

etaleve

‐ Pёrftim

i i kripërave

Nxënësi:

�diskuton përbërjen e ajrit: N

2 si përbërësi kryesor, O

2, CO

2 dhe gaze

të tjera;

� heton dhe përshkruan djegshmërinë e substan

cave nё ajёr;

� përshkruan burimet kryesore të dioksidit të karbonit në atmosferë

dhe shpjegon problemet që shkaktohen nga rritja e sasisë së tij

�përshkruan vep

rimin e m

etaleve me oksigjenin, u

jin dhe acidet e

holluara;

� eksploron dhe tregon rad

hën e aktivitetit;

� hulumton vetitë relative të K,N

a, Ca, M

g, Z

n, Fe dhe Cu në ujë dhe

në tretësirë acide dhe përdor rezu

ltatet e këtij hulumtimi për të

përftuar rad

hën e aktivitetit të metaleve;

� përshkruan m

etodat kryesore për nxjerrjen e disa metaleve nga

xeheroret e tyre;

� tregon përdorimin e karbonit në nxjerrjen e m

etaleve nga oksidet e tyre;

� përshkruan përmes shem

bujve reaksione tё zëvendësim

it si:

a) reaksionet e këm

bim

it njëfish;

b) reaksionet e këm

bim

it dyfish.

� shkruan reaksionet e zëvendësim

it të metaleve më aktive me

tretësirat e kripërave të m

etaleve më pak aktive (të tjerë);

� shpjegon se si të përgatitë disa kripëra të zakonshme nga vep

rimet

e metaleve dhe karbonatet e m

etaleve me acidet dhe të shkruajnë

barazim

et për këto reaksione.

Nxënësi:

�vlerëson të dhënat për ndryshim

et

klimatike si pasojë e vep

rimtarisë

njerëzore, d

uke përfshirë rritjen e

përqendrimit të dioksidit të karbonit në

atmosferë si pasojë e djegies së

hidrokarbureve;

� jep ide dhe alternativa për zgjidhjen e

problemeve pёr red

uktimin e ndotjes

dhe punon në grup për ndërgjegjësimin

e komunitetit për zgjidhjen e këtij

� tregon kujdes duke zbatuar rregullat

e sigurisë gjatë punës m

e pajisjet dhe

substan

cat kim

ike;

� tregon interes për të mbledhur

inform

acione në lidhje m

e mënyrat e

ndryshme të nxjerrjes dhe përdorimit të

metaleve të ndryshme;

� diskuton kushtet që favorizojnë

brejtjen e m

etaleve dhe rrugët e

paran

dalim

it të saj.


PLANIFIKIMI 3 – MUJOR (PRILL – MAJ)




Kompetenca e të menduarit: Përzgjedh dhe demonstron strategji të ndryshme për zgjidhjen e

një problemi duke paraqitur rezultate të njëjtë.

Kompetenca e të nxënit: Përzgjedh të dhëna nga burime të ndryshme (libra, revista, udhëzues,

fjalorë, enciklopedi ose internet), të cilat i shfrytëzon për realizimin e temës/detyrës së dhënë dhe

i klasifikon ato burime sipas rëndësisë që kanë për temën.

Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin: Bashkëvepron në mënyrë aktive me

moshatarët dhe të tjerët (pavarësisht statusit të tyre social, etnik etj.)

Kompetenca personale: Merr pjesë ose drejton punën në grup, bashkëpunon me përfaqësues të


shëndetësore.

Kompetenca qytetare: Zbaton dhe respekton rregullat e mirësjelljes në klasë, shkollë etj. dhe

mban qëndrim aktiv ndaj personave, të cilët nuk i respektojnë ato.




Identifikimi i problemeve dhe zgjidhja e tyre: identifikon, përshkruan, vlerëson, zhvillon,

analizon të dhënat në lidhje me një dukuri, proces apo problem dhe zbaton teknika të


Përdorimi i mjeteve objekteve dhe procedurave shkencore: Nxënësi identifikon ndikimet e


natyrore.


të tjerët, interpreton dhe formulon në gjuhën shkencore, përhap dhe zhvillon njohuritë dhe

rezultatet shkencore dhe teknologjike

Libër m

ësuesi Kimia 9

29

NR



TË NXËNIT

METODOLOGJIA

DHE

VEPRIMTARITË E

NXËNËSVE

VLERËSIMI

BURIMET

1

DIVERSITETI

Sistemet

5.1 Vep

rimi i metaleve me

oksigjenin

Pa ndalur dorën për tri

minuta gjithsecili të shkruajë

reaksione të bashkëvep

rimit

metaleve të ndryshëm m

e

oksigjenin.

A) Metoda

interaktive,

bashkëvepruese,

gjithëpërfshirëse.

‐Lexim përmbledhje

në dyshe.

Përvijim

i i

koncepteve


B)Teknika dhe

metoda të

hulumtimit

‐Hetim

i dhe zbulimi;

‐Metoda

eksperim

entale

‐Zbatim

e praktike

brenda dhe jashtë

klase


‐Studim

i i rastit

Puna me projekte

C) Teknika që

zhvillojnë

Vlerësim

diagnostikues:

‐Vlerësim për

përdorimin e

term

inologjisë

shkencore

‐Intervistë m

e

një listë

treguesish

‐Vetëvlerësim

me listë

kontrolli

Vlerësim për të

nxënë:

(Vlerësim

form

ues)

‐Vlerësimi i

përgjigjeve me

gojë.

‐Vlerësimi i

punës në grup.

‐Vlerësim m

es

nxënësish.

‐Vlerësimi i

aktivitetit gjatë

debateve në

Teksti i

nxënësit

Teksti i

mësuesit

Materiale nga

interneti

Materiale nga

encikloped

i.

Revista

Tekste nga

fusha të tjera.

Slide/

materiale të

krijuara nga

mësuesit.

Modele të

detyrave nga

nxënësit

Mjete të

ndryshme

laboratorike

Lap

ustila

Letra m

e

ngjyra,plasteli

në

2 5.2 Vep

rimi i metaleve me

acidet

Material film

ik i cili jep inform

acion

mbi metalet, p

ërdorimet dhe vetitë e

tyre.

3 5.3 Vetitë kim

ike të natriumit

dhe kaliumit

Cili nga metalet është m

ë aktiv

natriumi ap

o kaliumi?Argumentoni

pse. Ç

farë ndikon në vetitë e tyre?

4 5.4 Vetitë kim

ike të kalciumit

dhe magnezit

A m

und të përcaktojm

ë vetitë e

kalciumit dhe magnezit?

5 5.5 Punë laboratori:

Vetitë e natriumit dhe

kalciumit.

Në laborator!

6 5.6 Praktikoni dhe zbatoni

njohuritë

Tabela e pyetjeve

7 6.1 Shpejtësia e reaksioneve

kim

ike

Çfarë do të thotë për ju fjala

“shpejtësi”?

8 6.2 Faktorët që ndikojnë në

shpejtësinë e reaksionit kim

ik

Pse ashklat e drurit digjen m

ë shpejt

se një trung i m

adh? Pse natriumi

dhe kalciumi treten në mënyra të

ndryshme në ujë? Pse në

temperaturë të lartë tretet m

ë shumë

kripë se në temperaturë të ulët?

Libër m

ësuesi Kimia 9

30

9 6.3 Ndikim

i i temperaturës

dhe përqendrimit

“Situatë problemore”

Kur tretet m

ë shpejt një kilogram

kripë në temperaturën 20

0 C apo

600 C? Argumentoni përgjigjen. Ç

farë

ndodh?

mendimin kritik

dhe krijues

Brain storm

ing

Karrigia e nxehtë

‐VLD/VMLD

‐Parashikim nga

term

at p

arap

rakë

‐INSERT

‐D/D

/M


‐Diagram i Venit

‐Ese, shkrim i lire


‐Empatia

klasë.

‐Vlerësimi i

detyrave të

shtëpisë.‐

Vetëvlerësim;

Intervistë m

e një

listë treguesish

Vëzhgim m

e një

listë të plotë

treguesish

‐Prezantim m

e

gojë ose m

e

shkrim

‐Projekt

kurrikular

Vlerësimi i të

nxënit:

(vlerësimi

përmbledhës)

‐Test për një

grup tem

ash të

caktuara.

‐Test në

përfundim të një

kohe të caktuar.

‐Vlerësim i

portofolit

Letër form

at

A4

Kujdes!

Në mënyrë

të

hollësishme

mjetet

ndihmëse

për

realizim

in e

temave

mësim

ore

janë të

përshkruara

tek libri i

mësuesit.

Aty do të gjeni

dhe ide për

mësim

dhën

ien

si dhe

udhëzim

e se si

do t’i kryeni

vep

rimtaritë

sipas tem

ave

përkatëse

10

6.4 Ndikim

i i katalizatorëve

Parashikim nga term

at parap

rakë

11

6.5 Përdorimi i katalizatorëve

Empatia

12


Shpejtësia e reaksioneve

kim

ike

Në laborator

13

6.7 Reaksionet ekzoterm

ike

Një m

aterial film

ik m

bi zh

villimin

në natyrë të reaksioneve të

ndryshme.

14

6.8 Reaksionet endoterm

ike

Lojë në dyshe, njëri thotë një

ndryshim kim

ik tjetri thotë është i

shpejtë apo jo dhe pse është i tillë.

15

6.9 Pune laboratori:

Reaksionet ekzo dhe

endoterm

ike

Në laborator !

16


njohuritë

Tabela e pyetjeve

17

6.11 Përsëritje

Unë pyes ‐ju përgjigjeni

18


‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐

19

6.13 Test

‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐

20

6.14 Projekt

‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐

21

6.15 Projekt

‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐

22

6.16 Projekt

‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐

Libër m

ësuesi Kimia 9

31


NJOHURITË DHE

KONCEPTET



Reaksionet kimike

‐ Shpejtësia e reaksioneve

kim

ike

‐ Faktorët kryesore që

ndikojnë në shpejtësinë e

reaksioneve kim

ike

Reaksionet termokimike

‐ Reaksionet ekzoterm

ike

‐ Reaksionet endoterm

ike

Nxënësi:

� përshkruan faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e reaksioneve

kim

ike si: p

ërqendrimi, m

adhësia e grimcave, tem

peratura dhe

katalizatorët.

� eksploron dhe shpjegon proceset endoterm

ike, p.sh. shkrirja e

akullit, d

he proceset ekzoterm

ike, p.sh. d

jegia oksidim

i.

� interpreton nxehtësinë që thithet ose çlirohet në një reaksion, si

ndryshim të rezervës së energjisë të produkteve me të reaktanteve;

� dem

onstron eksperim

entalisht shem

buj reaksionesh endoterm

ike

dhe ekzoterm

ike dhe shkruan një barazim termokim

ik si:

fotosinteza, frymëm

arrja

Nxënësi:


bledhë të dhëna

mbi reaksionet ekzoterm

ike dhe

endoterm

ike

� dem

onstron bashkëp

unim dhe

qëndrim etik gjatë punës në grup


Tremujori i parë

PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 1 – Tema 1.1

Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: IX

Tema mësimore: Teoria atomike e Daltonit

Situata e të nxënit

A mund të vendosim shenjën e krahasimit midis një tulle, një qelize dhe një atomi duke i

konsideruar ato si njësi bazë të ndërtesave, të organizmit, apo të molekulave dhe substancave?

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas

temës mësimore:

Nxënësi:

Jep konceptin mbi atomin dhe molekulën.

Shpjegon teorinë atomike sipas Demokritit.

Shpjegon teorinë atomike sipas Daltonit.

Argumenton pse kjo teori është mjaft e evoluar.

Fjalët kyçe:

Teori; atom; molekulë; simbol

Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:

Gjuhët dhe komunikimin; Shkencat shoqërore; Gjeografi;

Biologji

Burimet:

Teksti i Kimisë 9; Letra me ngjyra;

Lapustila

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve

1) Veprimet në situatë: Parashikimi / Brainstorming në dyshe

Mësuesi/ja:

Prezanton rezultatet e të nxënit dhe propozon situatën e të nxënit, në përmbushje të interesave

të nxënësit.

Kërkon që nxënësit të organizohen në grupe dyshe.

Ju drejton atyre pyetjen: Çfarë ju vjen në mend kur dëgjoni fjalën ‘atom’?

Në fletë me ngjyra në dyshe ata plotësojnë konceptin mbi atomin, përpiqen të rikujtojnë

njohuritë e marra në klasën e tetë.

Secila dyshe pas disa minutash jep informacionin e vet. (fletët me ngjyra ngjiten në dërrasë)

Në fund mund të marrim një pamje të tillë.

grimca më e vogël

Atom

kanë përmasa të ndryshme

është i përbërë nga protone,

neutrone, elektrone

atomet bashkohen në molekula atome të ndryshme paraqiten me

simbole të ndryshme


2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ ditar dypjesësh

Mësuesi/ja:

U prezanton nxënësve Demokritin dhe Daltonin, dy filozofët e parë që dhanë mendime mbi

atomin.

Organizon klasën në grupe.

Emërton në mënyrë rastësore GRUP I DEMOKRITIT, GRUPI I DALTONIT, …e kështu me

radhë gjithë grupet... Demokrit, Dalton.

Secilit grup i jep fleta pune me pyetjen përkatëse.

Kërkon nga secila grup të bëjë plotësimin e fletës së punës, duke ju referuar librit si burim

kryesor informacioni.

Fleta nr.1

Filozofi Mendimet dhe idetë

DEMOKRITI

Fleta nr. 2


DALTONI

Lihet në dispozicion të nxënësve koha e duhur duke vëzhguar me kujdes punën e gjithsecilit.

Në fund fletët e punës që do të kenë një formë të tillë, ngjiten në tabelë dhe prezantohen me

radhë nga përfaqësuesit e secilit grup.

Fleta nr.1


DEMOKRITI

Demokriti ishte një filozof grek që jetoi 350 vjet para Krishtit.

Ai ishte i dhënë pas shkencave të natyrës.

Ishte i pari që përdori konceptin ‘atom’ që vjen nga fjala greke atomos‐ i

pandashëm.

Ai tha:

Grimca më e vogël e lëndës është atomi.

Çdo lëndë është e përbërë nga atomet e saj (uji atome uji, guri nga atome

guri, shkumësi nga atome shkumësi).

Atomi është i pandashëm.

Fleta nr. 2


DALTO

NI

Daltoni lindi në Angli më 1766.

Në moshën 12 vjeçare u vendos mësues në shkollën e zonës, ndërsa në moshën

27 vjeç në një kolegj në Mançester.


Udhërrëfyesi i tij ishte Demokriti.

Idetë kryesore të Daltonit ishin:

Çdo gjë përbëhet nga grimca të vogla të quajtura atome.

Atomet nuk mund të ndahen apo të shkatërrohen në grimca më të vogla.

Në një element, të gjitha atomet janë të njëjta dhe kanë të njëjtën masë.

Elemente të ndryshme kanë atome me përmasa dhe masa të ndryshme.

Atomet e elementeve të ndryshme kombinohen për të formuar

MOLEKULAT e përbërjeve

Daltoni vendosi SIMBOLE për atomet e çdo elementi, për t’i paraqitur

përbërjet në mënyrën më të thjeshtë.

Atomet kombinohen në raporte të ndryshme për të formuar përbërje të

ndryshme.

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / loja me top

Mësuesi/ja:

Organizon përforcimin me anë të një loje:

Hapi 1: Harton pyetjen “Çfarë është atomi?”

Hapi 2: Hedh topin duke ja drejtuar njërit prej nxënësve.

Hapi 3: Nxënësi që ka topin në dorë duhet t’i përgjigjet pyetjes.

Hapi 4: Ja hedh topin një shoku /shoqeje tjetër, duke i bërë pyetjen përkatëse.

Loja përsëritet disa herë zinxhir për të siguruar pjesëmarrjen e sa më shumë nxënësve dhe për

të përforcuar njohuritë e marra.

Vlerësimi i situatës

Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:

arrijnë të zgjedhin formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin,

idetë në lidhje me atomin, historinë e zbulimit të tij, teoritë mbi atomin.

Detyrat dhe puna e pavarur:

Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi.

Ato mund të jenë:

pyetje dhe detyra mbas temës së mësimit ose në fund të kapitullit;

pyetje dhe detyra të hartuara nga vetë mësuesi.

Nga përvoja:

Organizimi i lojërave mësimore në përmbyllje të saj motivon dhe rrit interesin e nxënësit për

orën e mësimit




Tema mësimore: Zhvillimi i strukturës atomike


“Teoria mbi atomin në video‐projektor”

https://sites.google.com/site/meesimeinteraktivengakimia/home/struktura‐atomike‐teoritee‐e‐

hershme‐atomike


temës mësimore:

Nxënësi:

Tregon cilat janë grimcat përbërëse të atomit.

Përshkruan modelin e atomit sipas Tomsonit.

Përshkruan modelin e atomit sipas Radhërfordit.

Përshkruan modelin e atomit sipas Çaduik

Argumenton evoluimin e teorisë atomike.

Fjalët kyçe:

Teoria atomike; Modeli i atomit;

Protonet; Neutronet; Elektronet;

Elektroasnjanës


Gjuha dhe komunikimi; Shkencat shoqërore; Fizikë; TIK

Burimet:

Teksti i Kimisë 9; Shkumësa me

ngjyra; Foto të atomeve të

ndryshme; Video –projektor


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / diskutojmë së bashku

Mësuesi/ja:

Paraqet para nxënësve një dokumentar filmik që jep të dhëna për “Teorinë atomike”

Kërkon nga nxënësit ta shfrytëzojnë më së miri këtë burim informacioni.

E përsërit materialin në qoftë se nxënësit dëshirojnë ta shohin përsëri.

Kërkon nga secili nxënës që në një letër me ngjyrë të shkruajë emrin e njërit prej

shkencëtarëve që ka dhënë kontributin e tij për zhvillimin e teorisë atomike.

Në fund letrat me emrat e filozofëve dhe shkencëtarëve vihen ne tabelë.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari lexim i drejtuar

Mësuesi/ja:

Organizon klasën në grupe (në klasa të mëdha në tri rreshta )

Për secilin grup hartohet një pyetje kryesore.

Grupi 1: Modeli i atomit sipas Demokritit

Grupi 2: Modeli i atomit sipas Daltonit

TomsoRadhërfordi

Çadui

Daltoni Demokriti


Grupi 3: Modeli i atomit sipas Radhërfordit

Grupi 4: Modeli i atomit sipas Tomsonit

Grupi 5: Modeli i atomit sipas Çaduik

U jepet kohë nxënësve të hedhin në letër mendimet e tyre

Përfaqësues nga të gjitha grupet japin mendimet e tyre në lidhje me të tria grupet e

hartuara.

Të gjitha mendimet e tyre hidhen në tabelë bashkë me ndihmën e mësuesit.

Në fund tabela do të ketë një pamje të tillë

GRUPI 1 Modeli i atomit sipas Demokritit

Demokriti ishte një filozof grek që jetoi 350 vjet para Krishtit

Pasioni i tij ishin shkencat e natyrës.

Ishte i pari që përdori konceptin ‘ atom’ që vjen nga fjala greke atomos‐ i pandashëm.

Sipas tij:

Grimca më e vogël e lëndës është atomi.

Çdo lëndë është e përbërë nga atomet e saj, pra ai pranonte që uji përbëhet nga atome uji,

guri nga atome guri, shkumësi nga atome shkumësi, e kështu me radhë.

Atomi është i pandashëm

Si pozitive ne pranojmë në teorinë e tij vetëm që atomi është grimca më e vogël e lëndës.

GRUPI 2 Modeli i atomit sipas Daltonit

Duke pasur si udhërrëfyes në zbulimet e tij Demokritin, ai mendonte:

Lënda është e përbërë nga grimca shumë të vogla që quhen atome,të cilat nuk mund të

ndahen apo shkatërrohen më tej në grimca më të vogla.

Në një element, të gjitha atomet janë të njëjta dhe kanë të njëjtën masë.

Elemente të ndryshme kanë atome me përmasa dhe masa të ndryshme.

Atomet e elementeve të ndryshme kombinohen për të formuar MOLEKULAT e përbërjeve

Daltoni vendosi SIMBOLE për atomet e çdo elementi, për t’i paraqitur përbërjet në

mënyrën më të thjeshtë.

Atomet kombinohen në raporte të ndryshme për të formuar përbërje të ndryshme.

Mendimi i Daltonit ishte shumë pozitiv për kohën, negativ ishte vetëm fakti që ai pranonte se atomi

ishte grimca me vogël e lëndës e pandashme.

GRUPI 3 Modeli i atomit sipas Tomsonit

Tomsoni ishte shkencëtar Britanik (1856‐1940)

Në vitin 1897, duke kryer eksperimente në lidhje me përcjellshmërinë elektrike në gaze,

zbuloi se atomi ishte një grimcë që ndahej më tej në grimca pozitive që ai i quajti protone dhe

grimca negative që u quajtën elektrone.

Ky eksperiment pasuroi akoma më tej teorinë e Daltonit.


Në përfundim të studimeve ai mendonte se:

Atomi nuk është grimca më e vogël e lëndës, atomi është një sferë e vogël me ngarkesë

pozitive, ndërsa elektronet janë të shpërndara në këtë sferë dhe kanë ngarkesë negative.

Teoria e Tomsonit pati shumë rëndësi se hodhi poshtë mendimin që atomi ishte grimca më e vogël e

lëndës, dhe çoi në zbulimin e protoneve dhe elektroneve.

GRUPI 4 Modeli i atomit sipas Radhërfordit

Radhërfordi (1871‐1937) lindi në Zelandën e Re, studioi dhe punoi në Mançester.

Më 1909 në bashkëpunim me Geiger dhe Marsden kryen një eksperiment duke bombarduar

një fletë të hollë ari me rreze alfa. Ata vunë re se:

Shumica e grimcave e kalonin fletën e hollë të arit dhe përshkruanin lëvizje drejtvizore.

Disa nga grimcat shmangeshin nga rruga drejtvizore, duke u kthyer në një kënd të gjerë.

Vetëm pak grimca mund të ktheheshin mbrapsht.

Si përfundim!

Më 1911 Radhërfordi zëvendësoi teorinë eTomsonit me modelin e tij.

Duke analizuar të dhënat e eksperimentit ai mendoi që në qendër të atomit përqendrohen

grimcat pozitive të atomit duke formuar bërthamën. Hapësira rreth bërthamës zihet

kryesisht nga elektronet grimca me ngarkesë negative që lëvizin rreth saj në trajektore

rrethore të cilat ai i quajti orbita.

Bërthama e atomit është shumë e vogël dhe pothuajse përcakton të gjithë masën e atomit.

Radhërfordi tregoi mënyrën e saktë të vendosjes së grimcave në atom. Nga ana tjetër ky model nuk

ishte plotësisht i drejtë sepse sipas tij atomi dilte i paqëndrueshëm pasi elektronet negative bien në

bërthamë të tërhequra nga ngarkesa pozitive e bërthamës.

Ishte merita e NILS BOHRIT, që i dha frymë të re kësaj teorie duke propozuar orbitat e lejuara ku do

lëvizte e‐.

GRUPI 5 Modeli i atomit sipas Çaduik

Xhejms Çaduik (1891‐1974 ) ishte bashkëpunëtor me Radhërfordin.

Merita e tij ishte se në vitin 1932 zbuloi neutronet.

Ai propozoi që në bërthamën e atomit ndodhen disa grimca që nuk kanë ngarkesë

elektrike por kanë masë të njëjtë me protonet.

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / Empatia 5’

Në këtë moment kjo teknikë u shërben nxënësve për të përforcuar njohuritë mbi ATOMIN.

Duke nisur me fjalën

UNË JAM……..!, të gjithë nxënësit do ta vënë veten në vend të njërit prej shkencëtarëve që

kanë kontribuar për teorinë e atomit

UNË JAM ……..Radhërfordi thotë një nxënës! UNË JAM …….Tomsoni thotë një tjetër, UNË

JAM ……..Çaduik e kështu me radhë.

Në fund lexohen disa nga shkrimet më të mira.





idetë në lidhje me atomin, kimistët, dhe modelet atomike.

Nga përvoja:

Empatia është një nga teknikat që pëlqehet dhe zbatohet shumë mirë nga nxënësit.



Tema mësimore: Atomi, numri i masës, numri atomik


“A mund ne me sy të lirë të shikojmë atomet, po apo jo, pse? Si mendoni ju?”


temës mësimore:

Nxënësi:

Përshkruan atomin si një grimcë me bërthamën e

ngarkuar pozitivisht të rrethuar nga elektronet e

ngarkuara negativisht.

Tregon masën dhe ngarkesën për një proton, neutron

dhe elektron.

Njehson numrin e protoneve, neutroneve dhe

elektroneve në atom kur jepet numri atomik dhe

numri i masës.

Përcakton numrin atomik të një elementi duke njohur

strukturën e atomeve të tij.

Fjalët kyçe:

Protone, elektrone, neutron; Masë

atomike; Numri atomik; Numri

masës; Elektroasnjanës


Gjuha dhe komunikimi; Shkencat shoqërore; Fizikë;

Gjeografi

Burimet:


ngjyra; Lapsa me ngjyra; Fleta të

mëdha formati


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / diskutimi i njohurive paraprake

Mësuesi/ja:

Harton disa pyetje dhe ua drejton nxënësve.

Si ka evoluar mendimi mbi atomin?

Kush janë shkencëtarët që kanë hedhur bazat mbi teorinë e atomit?

Cili është modeli i atomit sipas Demokritit?

Cili është modeli i atomit sipas Daltonit?


Cili është modeli i atomit sipas Tomsonit?

Cili ishte roli i Çaduik në përsosjen e teorisë atomike.

A mund ta përmbledhim teorinë atomike? Cili është mendimi përfundimtar mbi atomin?

Mësuesi/ja:

Prezanton situatën e të nxënit, në përmbushje të interesave të tyre.

“A mund ne me sy të lirë të shikojmë atomet, po apo jo, pse? Si mendoni ju?”

Nxënës të ndryshëm japin mendime të ndryshme, mendimet e tyre pranohen ashtu siç ato

thuhen nga nxënësit.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari e drejtuar

Mësuesi/ja:

Organizon nxënësit në grupe dhe secilit grup u jep fleta pune me pyetjen përkatëse.

Kërkon nga secili grup të bëjë plotësimin e fletës së punës, duke iu referuar librit si burim

kryesor informacioni.

Grupi 1 Grupi 2 Grupi 3

Struktura atomike Numri atomik Numri i masës

Lihet në dispozicion të nxënësve koha e duhur.

Vëzhgohet me kujdes puna e gjithsecilit.

Komentet e tyre lexohen dhe interpretohen nga nxënës të ndryshëm, më pas hidhen në

tabelën e mëposhtme.

Forma përfundimtare e fletëve të punës do të jetë:

Grupi i parë

Struktura

atomike

Atomi është shumë i vogël.

Nëse 100 000 000 atome karboni vendosen në vijë të drejtë, gjatësia e vijës

arrin në 7,7 nm.

Për të parë atomet e arit në një shufër duhet që të realizohet një zmadhim

100 milionë herë.

Atomi është elektroasnjanës.

Atomi përbëhet nga protone, neutrone, elektrone.

Në qendër bërthama ku vendosen protonet (+) dhe neutronet (pa ngarkesë)

rreth saj në orbita rrethore të përcaktuara lëvizin elektronet

masa e protoneve = masa e neutroneve = 1

numri i elektroneve = numrin e protoneve

masa e elektroneve = 0,0005 thuajse pa masë (1/1840 masës së protonit)

Bërthama është shumë e vogël në krahasim me përmasat e vetë atomit. Në qoftë se

bërthama do mendohet sa një bizele atëherë atomi do të ishte sa një fushë futbolli.


Grupi i dytë

Numri

atomik

Numri i protoneve që ndodhet në bërthamë quhet ndryshe numri atomik dhe

shënohet me Z:

Numrin e protoneve

Numrin e elektroneve

Ngarkesën pozitive të bërthamës

P.sh 19Z K 19 protone në bërthamë (+19)

19 elektrone nëpër orbita (‐19)

19r rn p n e

Bashkësia e atomeve me Z të barabartë përfaqëson një element kimik

11Z Na 11r rn p n e (bashkësia e atomeve Na, formojnë

elementin Na)

6Z C 6r rn p n e (bashkësia e atomeve C, formojnë

elementin C)

Elemente të ndryshme kanë numër të ndryshëm atomik pra numër të

ndryshëm protonesh.

Grupi i tretë

Numri i

masës

Shuma e numrit të protoneve dhe neutroneve që ndodhin në bërthamë jep

numrin e masës dhe shënohet me A

Duke shënuar:

A → numri i masës

Z → numri atomik

N → numri i neutroneve

P.sh. 12Z Mg

N=12 𝐴 𝑍 𝑁 12 12 24

A=?

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / parashikimi me terma paraprakë

Mësuesi /ja:

Shkruan në tabelë fjalët:

A = Z+N

Atom Intensiv

Filozof Çuditshëm


Duke përdorur renë e fjalëve nxënësi duhet të ndërtojë një shkrim, paragraf, ngjarje apo tregim

të shkurtër.

Disa nga nxënësit lexojnë shkrimet e tyre.

Duke marrë parasysh mendimin e nxënësve shpallet shkrimi më i mirë.



Diskutojnë qartë dhe rrjedhshëm mbi teorinë atomike, atomin, numrin e masës dhe

numrin atomik.


Ushtrimi 1: Sa do të jete numri i masës për elementet me Z= 15, Z= 11, Z= 17.

Ushtrimi 2: Gjeni sa do të jetë masa e atomit kur dimë që numri i protoneve është 15 dhe numri

i neutroneve 12.

Ushtrimi 3: Sa do të jetë numri atomik i një elementi me numër mase 32 dhe numër

neutronesh 16.

Nga përvoja:

Teknika e veprimtarisë së drejtuar është shumë efektive kur zbatohet në mënyrën e duhur.



Tema mësimore: Shpërndarja e elektroneve


Para nxënësve paraqiten foto të sistemit tonë diellor, të galaktikave të tjera në univers si dhe

foto të ndryshme që japin informacion mbi ndërtimin e atomit. Duke shfrytëzuar dijet e tyre të

deritanishme nxënësit në varësi të faktit se çfarë paraqesin këto foto pohojnë nëse janë apo jo të

ngjashme këto dy sisteme. Pse?

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës

mësimore:

Nxënësi:

Tregon si përcaktohet shpërndarja e elektroneve në

atome nëpër shtresa elektronike.

Realizon shpërndarjen e elektroneve nëpër shtresa

elektronike për 20 elementet e para të sistemit periodik.

Sjell gjetje origjinale në lidhje me paraqitjen e modelit atomik.

Fjalët kyçe:

Orbita elektronike; Shtresa

elektronike; Shpërndarje

elektronike


Gjuha dhe komunikimi; Shkenca shoqërore; Fizikë; Gjeografi

Burimet:

Teksti i Kimisë 9; Foto të

sisteme të ndryshme nga

atomi dhe sistemi ynë diellor;

Letra me ngjyra; Lapsa me

ngjyra



1) Veprimet në situatë: Parashikimi / vëzhgo, mendo, puno në dyshe

Mësuesi/ja:

Vendos mbi bankat e nxënësve disa foto.

Në secilën foto janë pamjet e atomeve të ndryshme dhe pamje të sistemit tonë diellor.

Kërkon nga nxënësit që të krahasojnë sistemin tonë planetar me strukturën e ndërtimit të

atomit.

Nxënësit në grupe dyshe i vëzhgojnë me kujdes dhe listojnë pikat e ngjashme dhe të ndryshme

midis tyre.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ marrëdhëniet pyetje–përgjigje

Mësuesi /ja:

Shtron dhe merr përgjigje për disa pyetje para nxënësve:

Çfarë dimë për atomin, si është i ndërtuar ai?

Ku është përqendruar e gjithë masa e atomit? Argumentoni pse?

Cilat janë grimcat përbërëse të atomit?

Ku vendosen elektronet? Si mund t’i quajmë ndryshe orbitat rreth bërthamës?

Sa do të jetë numri maksimal i elektroneve në secilën shtresë?

Të gjitha pyetjet shkruhen në një kënd të tabelës.

Kërkon nga nxënësit që në heshtje të gjejnë përgjigjet e pyetjeve të tyre në tekstin mësimor.

Pasi marrin të gjithë kohën e nevojshme, nxënësit janë gati të përgjigjen.

1. Çfarë dimë për atomin, si është i ndërtuar ai?

Nxënësi: Atomi është grimca më e vogël e lëndës i përbërë nga bërthama dhe mbështjellja

elektronike. Në bërthamë vendosen protonet dhe neutronet dhe në mbështjelljen

elektronike vendosen elektronet të cilat lëvizin në orbita të lejuara.

2 Ku është përqendruar e gjithë masa e atomit? Pse?


Nxënësi: Masa e atomit është përqendruar e gjitha në bërthamë, si masë e protoneve dhe

neutroneve. Kjo ndodh sepse masa e elektroneve është shumë e vogël dhe e

papërfillshme.

3. Cilat janë grimcat përbërëse të atomit?

Nxënësi: Grimcat përbërëse të atomit janë protonet, neutronet dhe elektronet. Protonet janë

grimca me ngarkesë pozitive, elektronet grimca me ngarkesë negative dhe neutronet

grimca pa ngarkesë.

4. Ku vendosen elektronet? Si mund t’i quajmë ndryshe orbitat rreth bërthamës?

Nxënësi: Orbitat e lejuara në të cilat vendosen elektronet quhen ndryshe shtresa elektronike.

Deri më sot njihen rreth shtatë shtresa elektronike që mund t’i shprehim me numra

ose me shkronjat e mëdha të alfabetit.

5. Sa do të jetë numri maksimal i elektroneve në secilën shtresë?

Nxënësi: Shtresat elektronike kanë një numër të

caktuar elektronesh:

Shtresa K (1) ‐‐‐‐1‐2 elektrone

Shtresa L (2) ‐‐‐‐1‐8 elektrone

Shtresa M (3) ‐‐‐‐1‐18 elektrone

(kujdes, ne do vendosim maksimumi 8 elektrone)

Shtresat elektronike mund të jenë:

a) të paplotësuara, kur nuk kanë numrin maksimal të elektroneve në to.

b) të plotësuara, kur kanë numrin maksimal të elektroneve në to.

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / Diagrami i Venit

Mësuesi /ja:

Kërkon nga nxënësit të shpërndajnë elektronet për disa elemente kimike që kanë Z, të ndryshme.

Paraqisni skemën e shpërndarjes së elektroneve për elementin O me Z= 8; K me Z=19 dhe P me

Z= 15

Mësuesi /ja:

Synon që nxënësit të përmbyllin plotësisht situatën e të nxënit

Kërkon nga nxënësit që të analizojnë, pse është i ngjashëm atomi me sistemin tonë diellor?

Të dyja këto sisteme janë të përbëra nga pjesa qendrore bërthama /dielli

Ndërsa tek sistemi diellor janë planetët që lëvizin rreth diellit tek modeli atomik janë

elektronet që lëvizin rreth bërthamës.

Ashtu si planetët kanë një largësi të caktuar nga dielli edhe elektronet kanë një largësi të

caktuar nga bërthama

Pse është i ndryshëm atomi nga sistemi ynë diellor?

Ndërsa atomi është sistem i mikrotrupave, sistemi diellor është sistem i makrotrupave.

Ndërsa për mikrotrupat e kemi të vështirë të përcaktojmë vendndodhjen dhe shpejtësinë e

lëvizjes së elektronit nëpër orbita, për makrotrupat (planetët) ne mund të përcaktojmë edhe

vendndodhjen edhe shpejtësinë.

3

M 2

L 1

K


Sot nga shkenca e gjeografisë dhe astronomisë është e njohur shumë mirë orbita e lëvizjes

së planetëve rreth diellit, pozicionet e tyre nëpër orbitë, largësia dhe shpejtësia.

Toka si një ndër planetët më të njohur të sistemit diellor e ka të njohur shumë mirë orbitën e

lëvizjes rreth Diellit, shpejtësinë e lëvizjes, largësinë pra gjithçka.



punojnë sipas detyrave në grup.

kanë kuptuar shumë mirë situatën e të nxënit dhe japin përgjigje të sakta në lidhje me të.

arrijnë të zgjedhin formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin dhe

idetë në lidhje strukturën e atomit.

ndërtuan diagram të shpërndarjes së elektroneve në atom me Z15 Z18 Z20



Ato mund të jenë:

pyetje dhe detyra mbas temës së mësimit, në fund të kapitullit ose tek fletorja e punës;

pyetje dhe detyra të hartuara nga vetë mësuesi;

realizimi i veprimtarive praktike të ndryshme që nuk janë trajtuar si tema mësimore.



Tema mësimore: Praktikoni dhe zbatoni njohuritë


“Tabela e pyetjeve”

Nxënësit përgatisin pyetjet dhe ia drejtojnë njëri‐tjetrit sipas grupeve përkatëse.


temës mësimore:

Nxënësi:

Përshkruan modelin e atomit sipas Demokritit,

Daltonit, Tomsonit, Radhërfordit dhe Çaduikut.

Tregon cilat janë grimcat përbërëse të atomit.

Tregon masën dhe ngarkesën për një proton, neutron

dhe elektron.

Njehson numrin e protoneve, neutroneve dhe

elektroneve në atom kur jepet numri atomik dhe

numri i masës.

Tregon si përcaktohet shpërndarja e elektroneve në

atom nëpër shtresa elektronike.

Realizon shpërndarjen e elektroneve nëpër shtresa

elektronike për 20 elementet e para të sistemit periodik.

Fjalët kyçe:

Atom; Protone; Neutrone;

Elektrone; Numër atomik; Numri

i masës; Shtresa elektronike



Gjuha dhe komunikimi; Shkencat shoqërore; Arti pamor

Burimet:


ngjyra; Lapustila; Fleta të mëdha

formati; Karton me ngjyrë


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / punë në grupe

Mësuesi/ja:

Synon që me ndihmën e nxënësve të krijojë një tabelë të cilën do ta quajmë “tabela e pyetjeve”.

Organizohen nxënësit në grupe.

Pasi diskutojnë brenda grupit, çdo grup ka për detyrë të hartojë të paktën pesë pyetje në lidhje

me atomin, ndërtimin e tij, modelet atomike, numrin e masës, numrin atomik dhe shpërndarjen

e elektroneve në atom.

Nga anëtarët e grupit pyetjet pikëzohen me 1, 2, 3, 4, 5.

Pasi u jepet gjithë koha e duhur, kërkohet që përfaqësuesit e çdo grupi të vendosin pyetjet e

tyre në një format të përgatitur më parë dhe të quajtur tabela e pyetjeve.

Kur nuk ka më pyetje nga ana e nxënësve kalohet në fazën tjetër të orës mësimore

TABELA E PYETJEVE


Mësuesi /ja:

U tregon nxënësve se mësimi do të vazhdojë në formën e një gare ‘Më i shkathti më i shpejti’

Nxënësit e njërit grup do t’ iu përgjigjen pyetjeve që ka hartuar grupi tjetër.

Citon se cilat grupe do kombinohen:

Grupi 1 Grupin 6 Grupi 2 Grupin 5 Grupi 3 Grupin 4

Mësuesi sqaron më tej:

Nxënësit e grupit të parë do u përgjigjen pyetjeve të grupit të gjashtë, ndërsa grupi gjashtë do i

përgjigjet pyetjeve të grupit të parë. Në këtë mënyrë do veprojnë edhe grupet e tjera.

Grupi 1 5-Pyetje

Grupi 2 5-Pyetje

Grupi 3

Grupi 4 5-Pyetje Grupi

6

Grupi 5


Çdo grupi i lihet koha e domosdoshme për t’u njohur me pyetjet dhe përgatitur përgjigjet.

Mësuesi /ja:

Mban shënim pikët për përgjigjet e nxënësve në secilën dyshe. Pikët vendosen nga vetë

nxënësit. Në fund do të shpallet edhe grupi fitues.

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / alfabeti i njëpasnjëshëm

Mësuesi /ja:

Për të përforcuar njohuritë mbi atomin zbaton teknikën e alfabetit të njëpasnjëshëm.

Për të realizuar këtë teknikë, mësuesi përgatit për secilin nxënës disa fleta pune, në të cilat

janë të vendosura në mënyrë të njëpasnjëshme shkronjat e alfabetit.

Secilit nxënës i jepet një kopje e alfabetit të njëpasnjëshëm e paplotësuar.

Kërkohet nga secili nxënës të shkruajë një term, një fjalë, një emër që ka lidhje me atomin

dhe ndërtimin e tij sipas shkronjave të alfabetit.

Pasi secili plotëson e shkëmben alfabetin me shokun ngjitur dhe ky veprim përsëritet disa

herë zinxhir për rreth 5 minuta.

Në fund tabela mund të ketë një formë të tillë.

A

Atom

Asnjanës

B

Bërthamë

Ç

Çaduik

O

Orbita

rrethore

Orbita të

lejuara

P

Protone

Pozitiv

Pandashëm

D

Demokriti

Daltoni

E

Elektron

Eksperiment

Element kimik

R

Radhërfordi

T

Tomson

U

K

L

Sh

Shkencëtar

Shtresa

elektronike

G

Grimcë

S

Struktura e

atomit

M

Modeli i

atomit

Mbështjellje

elektronike

Masë atomike

Molekula

N

Neutrone

Ngarkesë

Nils Bohri

Numër atomik

Numër i masës

V

Vogël



aftësohen në formulimin, hartimin dhe pikëzimin e pyetjeve.

bashkëveprojnë dhe komunikojnë shumë mirë gjatë organizimit të teknikave të ndryshme.


Ushtrimi 1. Plotësoni tabelën


Elementi Simboli A Z N Numri i

protoneve

Numri i

neutroneve

Numri i

elektroneve

ALUMIN 13 14

P 31 15

SQUFUR 16 16

Na

Ushtrimi 2: Skematizoni

Skematizoni në kartonë me ngjyra atomin:

Na me Z= 11, atomin e S me Z=16 dhe atomin e K me Z=19.



Tema mësimore: Zhvillimi i tabelës periodike


Je në shtëpi, duhet të dalësh dhe të duhet një bluzë e bardhë. Kërkon në dollapin e rrobave

por e shikon që është e pamundur, dollapi është një katastrofë e vërtetë, nuk mund të gjendet

asgjë. Si mendoni ju në qoftë se rrobat do të ishin të grupuara dhe vendosura nëpër vende sipas

veçorive të tyre a do ishte me e lehtë ti gjenim?

Ku do të mbështeteshit ju për t’i grupuar ato? A mund të vendosim një shenjë krahasimi midis një

dollapi me rroba dhe një grumbulli të madh elementesh të pagrupuara dhe të paklasifikuara? Si

mendoni ju?

https://sites.google.com/site/meesimeinteraktivengakimia/home/8‐tabela‐periodike‐dhe‐

vetitee‐kimike‐tee‐elementeve


mësimore:

Nxënësi:

Përshkruan me fjalë evoluimin e sistemit periodik.

Përshkruan tabelën periodike si një sistem për të klasifikuar

elementet dhe për të parashikuar përdorimin dhe vetitë e tyre.

Tregon për rëndësinë e studimeve të Xhon Njuland.

Argumenton pse Dimitri Mendelejev ishte shumë më i saktë

në hartimin e Tabelës Periodike

Fjalët kyçe:

Elemente kimike; Tabela

periodike


Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore; Fizika;

Burimet:

Libri i nxënësit; Material

filmik; Shkumësa me

ngjyra; Video–projektor



1) Veprimet në situatë: Parashikimi / veprimtari dëgjim i drejtuar

Mësuesi/ja:

Njeh nxënësit me ‘situatën e të nxënit‘

Nxënësit dëgjojnë me vëmendje materialin e përgatitur nga mësuesi.

Je në shtëpi, por duhet të dalësh dhe të duhet një bluzë e bardhë, kërkon në dollapin e

rrobave por e shikon që është e pamundur, dollapi është një katastrofë e vërtetë, nuk mund

të gjendet asgjë. Si mendoni ju në qoftë se rrobat do të ishin të grupuara dhe vendosura

nëpër vende sipas veçorive të tyre a do ishte më e lehtë t’i gjenim? Ku do të mbështeteshit ju

për t’i grupuar ato? A mund të vendosim një shenjë krahasimi midis një dollapi me rroba

dhe një grumbulli të madh elementesh të pagrupuara dhe të paklasifikuara? Si mendoni ju?

Nxënës të ndryshëm japin mendime të ndryshme.

Mësuesi duhet të synojë të fokusojë mendimin e nxënësve te grupimi i elementeve kimike.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ Mendo – shkëmbe mendim – puno dyshe

Mësuesi/ja:

U prezanton nxënësve një material në video‐projektor që jep të dhëna mbi historikun e

‘Tabelës Periodike ‘

Nxënësit organizohen për të punuar në dyshe.

Secila dyshe zgjedh për të analizuar periudha të ndryshme kohore në lidhje me tabelën e

Sistemit periodik.

Kështu, secila dyshe do të sjellë informacion për një periudhë të caktuar.

Secila dyshe duhet të mbështetet edhe tek informacioni i tekstit për të dhënë përgjigjen e tyre.

Dyshja e parë ‐ analizojnë periudhën e viteve 1800 / 30 elemente kimike

Dyshja e dyte ‐ analizojnë periudhën e viteve 1864 / 50 elemente kimike

Dyshja e tretë ‐ analizojnë periudhën e viteve 1869‐1886 / më shumë se 50 elemente kimike

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / hartë koncepti

Mësuesi/ja:

Dëgjon mendimet nga secila dyshe.

Kërkon prej tyre që mendimet e të gjitha dysheve të grupohen në formën e një harte koncepti

me pamje të tillë.

Sistemi periodik

Viti 1800

30 elemente kimike

Viti 1864

50 elemente kimike

Viti 1869‐1886

Më shumë se 50 elemente kimike

Pasi hidhen në hartë të gjitha mendimet e nxënësve, harta e konceptit mund të ketë këtë pamje:


Sistemi periodik

Viti 1800

30 elemente kimike

Viti 1864

50 elemente kimike

Viti 1869‐1886

Më shumë se 50 elemente kimike

Grupimi i elementeve

tre e nga tre p.sh

Li, Na,K

Xhon Njuland i renditi

sipas rritjes së masës

atomike.

Vetitë përsëriteshin pas

tetë elementesh.

Kjo ide nuk gjeti

përkrahje sepse nuk

mund të shpjegoheshin

vetitë dhe rregullsia e

elementeve pas Ca.

Dimitri Mendelejev i vendosi

elementet në një tabelë që përbën

bazën e Tabelës Periodike.

Thelbi ishte i ngjashëm me Njuland.

Mendelejevi parashikoi në tabelë edhe

elemente kimike që nuk ishin zbuluar

akoma.

Ai i vendosi elementet në tabelë sipas

numrit atomik dhe jo masës atomike.

Tabela e Mendelejevit u pranua nga

shumë shkencëtarë sepse shumë

parashikime të tij u vërtetuan.

Tabela e Mendelejevit ka pësuar

ndryshime pas zbulimit edhe të gazeve

inerte por baza ka mbetur po ajo.



punojnë sipas detyrave dhe roleve në grup, shfrytëzojnë burimet e informacionit dhe

japin mendime të vlefshme.

zgjedhin formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin dhe idetë në

lidhje me tabelën periodike dhe historikun e zhvillimit të kësaj tabele.


Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:

Nga përvoja: Gjatë zbatimit të teknikave të mësimdhënies duhet të jeni të kujdesshëm që të

dëgjoni me vëmendje të gjitha mendimet e nxënësve dhe të menaxhoni shumë mirë të gjitha të

dhënat.




Tema mësimore: Si është organizuar Tabela e Sistemit Periodik


A do të mundeshit ju që me aftësitë dhe njohuritë tuaja të deritanishme të mund të gruponit

elementet me numër atomik nga 1‐20. Kam besim tek ju, dhe përkushtimi juaj.

https://sites.google.com/site/meesimeinteraktivengakimia/home/8‐tabela‐periodike‐dhe‐

vetitee‐kimike‐tee‐elementeve


mësimore:

Nxënësi:

Përshkruan tabelën periodike si një sistem për të klasifikuar

elementet dhe për të parashikuar përdorimin dhe vetitë e tyre.

Interpreton ndërtimin e Tabelës Periodike.

Shpjegon se vendndodhja e një elementi në tabelën

periodike përcaktohet nga shpërndarja e elektroneve në

atomet e tij dhe nga numri i tij atomik.

Përshkruan pozicionin e metaleve, jometaleve, metaloideve,

metaleve kalimtare dhe gazeve të plogëta në sistemin periodik.

Fjalët kyçe:

Grupe; Perioda; Metale;

Jometale; Elemente

kalimtare; Gaze ideale


Gjuhët dhe komunikimi; Shkenca shoqërore; Fizika; Gjeografia

Burimet:

Teksti i kimisë; Shkumësa

me ngjyra; Lapsa me ngjyra;

Fleta të mëdha formati


1) Veprimet në situatë: Parashikim / analizo ‐ evidento ‐ grupo

Mësuesi/ja:

Paraqet para nxënësve ‘’situatën e të nxënit‘’

Organizon nxënësit në grupe.

Detyra e nxënësve është të analizojnë 20 elementet e para të SP.

Secili nga nxënësit merr në analizë një nga elementet e dhëna, me numër atomik nga 1‐20.

Nxënësit në përbërje të grupeve përdorin njohuritë e tyre dhe analizojnë elementet e dhëna,

diskutojnë të dhënat e tyre me njëri‐tjetrin dhe ndërtojnë strategji për organizimin, përpunimin

dhe prezantimin e informacionit.

Secili nga nxënësit përgatit në një letër me ngjyrë emrin e tij dhe tregon sa elektrone ka në

shtresën e jashtme.

Mësuesi kërkon prej tyre të tregojnë se cilin element kanë analizuar.


Mësuesi u thotë nxënësve:

Elementet me numër të njëjtë elektronesh në shtresën e jashtme kanë veti të ngjashme, dhe

kur grupohen bashkë formojnë disa kolona në Tabelën Periodike që quhen grupe.

Në këtë moment elementet me veti të ngjashme grupohen bashkë dhe quhen grupe.

Arsyetimi do vazhdojë njëlloj për të gjitha grupimet e mundshme.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive / marrëdhënie pyetje‐përgjigje

Mësuesi/ja:

Mësuesi paraqet para nxënësve në video‐projektor materialin në lidhje me Sistemin

Periodik.(vazhdon situata e të nxënit )

Para tyre tani mund të shtrohen këto pyetje:

Cila është historia e Sistemit Periodik?

Cili është roli i Mendelejevit?

Si është ndërtuar Sistemi Periodik?

Çarë përfaqësojnë kolonat vertikale në SP?

Çarë përfaqësojnë kolonat horizontale në SP?

Kush janë blloqet kryesore, çfarë veçorish kanë?

Nxënësit, të ndarë në grupe, identifikojnë burimet e ndryshme të informacionit të cilat iu

shërbejnë për trajtimin e situatës. (tabela periodike, tekstin, videon, foto të elementeve të

ndryshme kimike)

Hulumtojnë në këto burime, secili grup, në lidhje me: historinë, zbulimin e SP, ndërtimin e

Tabelës Periodike.

Bëjnë një përpunim të informacionit për t’iu përgjigjur pyetjeve të radhës.

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / Organizues grafik

Pas punës në grupe, diskutimit të ideve dhe bashkëpunimit me mësuesin, nxënësit

organizojnë të gjitha informacionet e tyre në disa fletë pune të hartuara dhe dhënë më parë nga

mësuesi në formën e një organizuesi grafik.

C

4e‐

F

7e‐

Be

2e‐Li

1e‐

Ne 8e-

He 2e-

Ca

2e‐

K

1e‐

N

5e‐

Si

4e‐

P

5e‐

Ar

8e‐

Cl

7e‐

Al

3e‐O

6e‐ S

6e‐

B

3e‐

Mg 2e-

H 1e-


Në fund fleta e punës mund të kishte një pamje të tillë:


Situata quhet e realizuar kur nxënësit:

Punojnë sipas detyrave në grup.

Parashikojnë vendosjen e elementeve kimike në Tabelën Periodike dhe vetitë e tyre

duke u bazuar në shpërndarjen elektronike.

Interpretojnë ndërtimin e Tabelës Periodike.



Nga përvoja: Gjatë zbatimit të teknikave të mësimdhënies duhet të jeni të kujdesshëm që të

dëgjoni me vëmendje të gjitha mendimet e nxënësve dhe të menaxhoni shumë mirë të gjitha të

dhënat.



Tema mësimore: Metalet në Sistemin Periodik


Parashikimi me terma paraprakë.

Me fjalët: zhvillim, shkëlqim, metal, imagjinatë, ufo, realizoni një krijim të shkurtër.



mësimore:

Nxënësi:

Përkufizon metalet;

Identifikon pozicionin e metaleve në SP;

Përshkruan vetitë fizike të metaleve;

Liston vetitë kimike të metaleve;

Shkruan me fjalë dhe formulë reaksionet kimike që

shprehin vetitë kimike të metaleve.

Fjalët kyçe:

Metal; jone pozitive; okside

bazike; veti fizike; veti kimike


Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore; Fizika;

Gjeografia

Burimet:

Libri i nxënësit; Shkumësa me

ngjyra; Lapsa me ngjyra;

Kartonë me ngjyra


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / Parashikim nga termat paraprakë

Për të ngacmuar sado pak imagjinatën e nxënësve mësuesi përdor teknikën e parashikimit me

terma paraprakë.

Me fjalët e mëposhtme krijoni një shkrim, një ese, një paragraf, një tregim.

Fjalët që mund të jepen janë:

Zhvillim Shkëlqim Metal Imagjinatë Ufo

Pasi nxënësit marrin kohën e duhur, disa nga punimet më të bukura lexohen para klasës

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ punë në dyshe

Në mbështetje të tekstit jepni komentin tuaj në lidhje me metalet.

Mund të punoni në dyshe.

Nxënësve u jepen disa fleta pune të përgatitura më parë, të cilat përmbajnë pyetjet kryesore në

lidhje me mësimin.

Nga mësuesi duhet të përgatiten tri fletë pune:

Metalet

Vetitë fizike

Vetitë kimike

Mësuesi / ja:

U lë nxënësve kohën e domosdoshme për të punuar.

Ndjek me kujdes punën e secilës dyshe.

Orienton nxënësit që të punojnë sa më mirë.


Kur dyshet tregojnë që kanë realizuar punën grupohen së bashku në një grup të vetëm dhe

hartojnë një tabelë të vetme e cila do prezantohet.

Në fund të punës nxënës nga grupe të ndryshme prezantojnë punën e tyre në tabelë, nxënësit e

tjerë janë aktivë dhe mund të bëjnë vërejtje apo sugjerime.

Në fund fletët e punës do të kishin një pamje të tillë.

Fleta Nr. 1

Metalet

Janë elemente me pak elektrone në shtresën e jashtme.

Në natyrë 75% e substancave janë metale.

Kanë 1‐3 elektrone në shtresën e jashtme

Janë të pozicionuar në majtas vijës zigzage të SP.

Fleta Nr. 2

Vetitë fizike

Me veti fizike të

një elementi

kuptojmë të gjitha

karakteristikat e

jashtme fizike që

shfaq ai element.

• janë të ngurtë, (përjashtim, bën zhiva e cila është e lëngët )

• kanë shkëlqim metalik (ngjyrë të argjendtë )

• shkrijnë në temperatura të ulëta

• kanë dendësi të ndryshme

• formojnë rrjeta kristalore

• përcjellin mirë nxehtësinë dhe elektricitetin

• janë të punueshëm, petëzohen dhe telëzohen lehtë

Gjendja në natyrë: Mund t’i gjejmë në

1. trajtë të lirë, ari, argjendi, bakri

2. trajtë përbërjesh, shumica e metaleve

Fleta Nr. 3

Vetitë kimike

Me veti kimike të

një elementi

kuptojmë sa i aftë

është ky element

për të

bashkëvepruar

me elemente të

tjera.

Metalet

Meqenëse kanë pak elektrone në shtresën e jashtme ata i japin këto

elektrone duke formuar jone pozitive me strukturë elektronike të

qëndrueshme.

M – ne‐ → Mn+

Ngarkesa pozitive e joneve të metaleve është e barabartë me

numrin e elektroneve që lëshojnë metalet.

Sa më lehtë e largojnë elektronin metalet aq më aktiv janë ata, aq

më lehtë marrin pjesë në reaksionet kimike.

Metalet e grupit të IA janë metalet më aktivë sepse lëshojnë më

lehtë elektronet e shtresës së jashtme.

Kjo veti rritet kur kalojmë nga lart –poshtë në grup.

Reaksionet karakteristike të metaleve:

a) Metalet veprojnë me oksigjenin dhe formojnë okside bazike.

Metal + oksigjen → oksid bazik


Natrium + oksigjen →oksid natriumi

Na + O2 → Na2O

Zink + oksigjen → oksid zinku

Zn + O2 → ZnO

b) Metalet veprojnë me acidet duke dhënë kripë të acideve dhe

çlirojnë gazin hidrogjen .

Metal + Acid → kripë + hidrogjen

magnezi + acid klorhidrik →klorur magnezi + hidrogjen

Mg + HCl → MgCl2 + H2

c) Metalet veprojnë me jometalet dhe formojnë kripëra.

Metal + jometal → kripë

kalciumi + klor → klorur kalciumi

Ca + Cl2 → CaCl

d) Metalet më aktive zhvendosin metalet më pak aktive nga kripërat

e tyre

Metal +kripë → kripë e re + metal i ri

Zink + klorur bakri → klorur zinku + bakër

Zn + CuCl2 → ZnCl2 + Cu

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / Tryeza rrethore

Mësuesi/ja:

Ndan klasën në disa grupe në varësi të rreshtave (ose i vendos në formë rrumbullake).

Vendos në secilin grup një nxënës që do të fillojë lojën i pari, i jep një letër dhe laps dhe

kërkon të shkruaj një substancë çfarëdo.

Pasi plotësohet nga nxënësi i parë, letra paloset dhe i jepet shokut pasardhës në mënyrë të

vazhdueshme derisa të mbarojnë të gjithë personat e grupit.

Në fund të kësaj loje nxënësi i fundit hap letrën dhe lexon të gjitha shënimet e paraqitura në

letër.



Veprojnë dhe komunikojnë shumë mirë në grup.

Janë të aftë të lexojnë dhe përmbledhin informacionin e ri në mënyrë shumë të

kujdesshme.



Ushtrimi 1: Shkruani formulat kimike të pesë oksideve bazike.

Ushtrimi 2: Janë dhënë metalet; Na, K, Ca, Cu, Zn, Al,Rb.

Cili nga këto metale është më aktiv? Pse?

Renditi metalet nga metali më aktiv tek ai më pak aktiv.


Shkruani formulat kimike të oksideve të këtyre metaleve.

Shkruani me fjalë dhe formulë si veprojnë këto metale me O2, HCl, F2, S, H2SO4

Nga përvoja: Punimi i sa më shumë ushtrimeve siguron shkrimin dhe interpretimin maksimal

të formulave dhe reaksioneve kimike.



Tema mësimore: Jometalet në SP


Shikohet një material në video‐projektor . Material filmik për rreth 10’, nxënësit hartojnë pyetje

për njëri‐tjetrin në lidhje me materialin e dhënë.


mësimore:

Nxënësi:

Përkufizon jometalet;

Identifikon pozicionin e jometaleve në Sistemin Periodik;

Përshkruan vetitë fizike të jometaleve;

Liston vetitë kimike të jometaleve;

Shkruan me fjalë dhe formulë reaksionet kimike që shprehin

vetitë kimike të jometaleve.

Fjalët kyçe:

Jometal; Jone negative;

Okside acide; Veti fizike;

Veti kimike


Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore; Fizika; Gjeografia

Burimet:


me ngjyra; Lapustila; Fletë

të mëdha



Mësuesi/ja:

Prezanton para nxënësve materialin filmik.

Në qoftë se nxënësit do të duan, materiali mund të shikohet edhe dy herë.

Kërkon nga nxënësit të jenë të kujdesshëm në shikimin e materialit.

U lihet detyrë të formulojnë pyetje në lidhje me materialin që shikojnë dhe këto pyetje më pas

t’i diskutojnë me njëri‐tjetrin.

Është mësuesi ai që do të drejtojë gjithë këtë veprimtari dhe do të gjykojë mbi pyetjet dhe

përgjigjet e nxënësve.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ ditari dy pjesësh

Mësuesi/ja:



Emërton në mënyrë rastësore grupin e jometaleve, grupin e vetive fizike dhe grupin e vetive

kimike.

Në mbështetje të tekstit jepni komentin tuaj në lidhje me jometalet, vetitë fizike të tyre dhe

vetitë kimike.

Nxënësve u jepen disa fleta pune të përgatitura më parë, të cilat përmbajnë këto pyetje.

Çdo fletë pune do të ketë një pamje të tillë:

Grupi i parë

Koncepti Komenti

Jometalet

Grupi i dytë

Koncepti Komenti

Vetitë fizike

Grupi i tretë

Koncepti Komenti

Vetitë kimike

Lihet në dispozicion koha e duhur.

Vëzhgohet me kujdes puna e gjithsecilit.

Komentet e tyre lexohen dhe interpretohen nga nxënës të ndryshëm, më pas hidhen në tabelë

Në fund fletët e punës mund të kishin një pamje të tillë.

Grupi i parë

Koncepti Komenti

Jometalet

Janë elemente me shumë elektrone në shtresën e jashtme.

Kanë shumë elektrone në shtresën e jashtme (4‐7 elektrone).

Janë të pozicionuar në të djathtë vijës zigzage të SP.

25% e substancave në natyrë janë jometale.

Grupi i dytë

Koncepti Komenti

Vetitë fizike

Janë të ngurtë, squfuri, fosfori, jodi

të lëngët, bromi me ngjyrë portokalli

të gaztë, hidrogjen, oksigjen, azot

Nuk kanë shkëlqim metalik.

Thërrmohen nga shtypjet ose goditjet.

Nuk e përcjellin mirë nxehtësinë dhe elektricitetin.


Nuk petëzohen dhe telëzohen lehtë.

Gjendja në natyrë: Mund t’i gjejmë në

1. trajtë të lirë, azoti dhe oksigjeni

2. trajtë përbërjesh, shumica e jometaleve.

Grupi i tretë

Koncepti Komenti

Vetitë kimike

Jometalet

Meqenëse kanë shumë elektrone në shtresën e jashtme ata marrin

elektrone duke formuar jone negative me strukturë elektronike të

qëndrueshme.

M + ne‐ → Mn‐

Ngarkesa negative e joneve të jometaleve është e barabartë me

numrin e elektroneve që marrin jometalet.

Sa më lehtë e marrin elektronin jometalet aq më aktiv janë, aq më

lehtë marrin pjesë në reaksionet kimike.

Jometalet e grupit të VIIA janë jometalet më aktivë sepse marrin më

lehtë elektronet.

Kjo veti rritet kur kalojmë nga poshtë–lart në grup.

Reaksionet karakteristike të metaleve:

a) Jo metalet veprojnë me oksigjenin dhe formojnë okside acide, në

përgjithësi në gjendje të gaztë,

Jometal + oksigjen → oksid acid

Squfur + oksigjen →oksid squfuri (substance e gaztë)

S + O2 → SO

Hidrogjen + oksigjen → oksid hidrogjeni (substance e lëngët)

H2 +O2 → H2O

Fosfor + oksigjen →oksid fosfori (substance e ngurtë)

P + O2 → P2O5

b) Jometalet veprojnë me metalet dhe formojnë kripëra.

Jometal + metal → kripë

Fluor + magnez → fluorur magnezi

F2 + Mg → MgF2

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / shkrimi i shpejtë

Mësuesi/ja

Përmbledh me anë të dy tri fjalive mësimin e ditës.

Organizon klasën në grupe me nga tre katër nxënës secili.


Orienton nxënësit që pa ndalur dorën të shkruajnë sa më shumë metale, jometale,okside bazike

dhe okside acide

Të gjitha formulat shkruhen në letra dhe grumbullohen në mes të grupit

Veprimtaria do të zhvillohet në formën e një loje.

Kujdes!

Shkrimi i formulave fillon me komandën e mësuesit dhe ndërpritet me komandën e tij.

Fiton lojën grupi që do të shënojë më shumë simbole të elementeve të ndryshme kimike.



Tema mësimore: Vetitë e elementeve sipas vendit në SP


“Imagjinoni një fëmije që ka lindur dhe është rritur në Amerikë dhe një fëmijë tjetër që ka lindur

dhe është rritur në Shqipëri? A ka ndryshime midis tyre? Po apo jo? Pse? Çfarë ndikon?”

A mund të vendosim shenjën e analogjisë midis fëmijëve dhe elementeve në SP?


mësimore:

Nxënësi:

Përshkruan ndërtimin e sistemit periodik.

Tregon nga sa perioda dhe sa grupe është ndërtuar sistemi

periodik.

Tregon çfarë kanë të përbashkët elementet e një periode.

Argumenton pse elementet e një grupi kanë veti të ngjashme.

Parashikon se si ndryshojnë vetitë e elementeve në periodë

dhe brenda grupit.

Tregon vendndodhjen e metaleve dhe jometaleve tipike në SP.

Fjalët kyçe:

Periodë; Grupe A; Grupe B;

Metale kalimtarë; Metaloide



Burimet:

Libri i nxënësit; Shkumësa

me ngjyra; Lapsa; Sistem

periodik; Kartonë me ngjyra


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / Imagjinatë e drejtuar

Mësuesi/ja:

Prezanton para nxënësve situatën e të nxënit

U drejtohet atyre me fjalët:


“Imagjinoni një fëmijë që ka lindur dhe është rritur në Amerikë dhe një fëmijë tjetër që ka

lindur dhe është rritur në Shqipëri? A ka ndryshime midis tyre? Po apo jo? Pse? Çfarë

ndikon?”

A mund të vendosim shenjën e analogjisë midis fëmijëve dhe elementeve në SP?

Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatën e dhënë.

Disa prej tyre mund të thonë JO, dhe disa të tjerë PO.

Është detyrë e mësuesit t’i japë diskutimit drejtimin e duhur.

Kujdes!

Diskutimi duhet të orientohet drejt faktit që natyra, sjellja, mënyra e të menduarit dhe të

vepruarit e të dy fëmijëve ndryshojnë realisht shumë sepse ndryshojnë vendet në të cilat ata

janë lindur dhe rritur.

Në qoftë se vendosim shenjën e analogjisë midis fëmijëve dhe elementeve në SP, pa

diskutim që do pranonin se do të ndodhte e njëjta gjë, ashtu si vendi ku lindim dhe rritemi

ndikon në formimin tonë ashtu edhe pozicioni i elementeve në SP përcakton vetitë e tyre.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive / Pyetja sjell pyetjen

Në vazhdim të diskutimit mësuesi për të arritur në konkluzionet e duhura harton për nxënësit

disa pyetje:

Si është ndërtuar sistemi periodik? Nxënësi: SP është i ndërtuar nga 18 kolona vertikale që quhen grupe (8A dhe 8B) dhe 7 kolona

horizontale që quhen perioda.

Kush janë grupet kryesore të SP?

Nxënësi: Grupet kryesore të SP janë grupet A dhe grupet B, nga tetë secili dhe shënohen me

numra romak p.sh: IA, IIA, IIIA,…..ose IB, IIB, IIIB……VIIIB.

Çfarë të dhënash na jep numri i grupit?

Nxënësi: Numri i grupit tregon numrin e elektroneve në shtresën e jashtme, kështu:

Elementet e grupit IA ‐‐‐1e –

Elementet e grupit II A ‐‐‐2e ‐

Elementet e grupit IIIA ‐‐‐3e –

Po numri i periodës?

Nxënësi: Numri i periodës tregon numrin e shtresës së jashtme elektronike të elementeve.

Sa blloqe elementesh kemi në SP? Nxënësi: Në SP kemi katër blloqe elementesh që janë

blloku i metaleve

blloku i jometaleve

blloku i metaleve kalimtare

blloku i lantanideve dhe aktinideve

A mund ne, që vetëm duke njohur pozicionin e elementeve në SP të japim karakteristikat kryesore të këtyre elementeve?

Nxënësi: Po sigurisht mjafton themi grupi i IA, dhe ne mund të listojmë ose të japim shumë të

dhëna për këtë grup……..etj.


Si ndryshojnë vetitë e elementeve brenda një grupi?

Nxënësi: Nga lart poshtë vetitë e elementeve (dhe të përbërjeve që ato formojnë) të grupeve të

ndryshme ndryshojnë dhe nuk janë të njëjta pavarësisht se kanë të njëjtin numër

elektronesh në shtresën e jashtme.

Po vetitë e elementeve brenda një periode a shfaqin ndryshime kur kalojmë nga e majta në të djathtë në SP?

Nxënësi: Edhe vetitë e elementeve brenda një periode ndryshojnë nga veti metalike, në metale

kalimtare, në metaloide dhe më pas në veti jometalike.

Përfundim!

Faktorë që ndikojnë në vetitë metalike apo jometalike të elementeve në SP janë:

struktura e jashtme elektronike;

lehtësia me të cilën këto elemente japin apo marrin elektrone;

pozicioni i tyre në SP;

ndryshojnë në mënyrë periodike me rritjen e numrit atomik.

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi

Mësuesi/ja:

Kërkon nga nxënësit që në formë skematike sipas dëshirës të përpiqen të tregojnë ku janë

metalet dhe jometalet tipike në SP.

Paraqitjet dhe punimet e nxënësve mund të jenë të ndryshme, duke vlerësuar punën e

gjithsecilit mësuesi duhet të japë konkluzionet përfundimtare në lidhje me ndryshimin e vetive

të elementeve në SP.

Metalet në sistemin periodik Jometalet në sistemin periodik

IA IIA IIIA IVA VA VIA VIIA VIIIA

Vetitë e metaleve në

periodë nga e djathta në

të majtë rriten.

Vetitë e metaleve në grup nga lart‐

poshtë rriten.

Vetitë IA > IIA > IIIA

Me + > Me 2+ > Me3+

IA IIA IIIA IVA VA VIA VIIA VIIIA

Vetitë e jometaleve

në periodë nga e

majta në të djathtë ↑

Vetitë e jometaleve në grup nga

poshtë –lart rriten

Vetitë VIIIA > VI A > VA A

J ‐ > J 2‐ > J 3‐




Parashikojnë ndryshimin e vetive të elementeve kimike brenda një grupi në Sistemin

Periodik.

Parashikojnë ndryshimin e vetive të elementeve kimike në periodë në Sistemin Periodik.

Metalet

Tipike

Jometalet

Tipike





pyetje dhe detyra nga fletorja e punës,

pyetje dhe detyra të hartuara nga vetë mësuesi;

realizimi i veprimtarive praktike të ndryshme që nuk janë trajtuar si tema mësimore etj.



Tema mësimore: Vetitë kimike të hekurit, zinkut dhe bakrit


Çfarë ju sjellin në mendje këto simbole kimike?


mësimore:

Nxënësi:

Evidenton grupet kryesore ku vendosen metalet kalimtare;

Liston disa nga metalet kryesore;

Përshkruan karakteristikat e përgjithshme të metaleve

kalimtare si Fe, Zn,Cu;

Argumenton me anë te reaksioneve vetitë kimike të këtyre

metaleve.

Fjalët kyçe:

Metal kalimtar; Grupe B;

Aktivitet kimik



Burimet:

Libri i nxënësit; Substanca

kimike, sheqer, uthull, sodë

buke; provëza kimike, gotë

kimike; video–projektor


1) Veprimet në situatë: Parashikimi Brainstorming në dyshe

Mësuesi/ja:


Secili grup pajiset me një fletë pune ku kërkohet nga nxënësit të shkruajnë të gjitha idetë që ju

vijnë në mëndje në lidhje me konceptin që ju është vendosur.

Fe, Cu, Zn,


Koha në dispozicion të nxënësve nuk duhet të jetë më shumë se 3‐4 minuta.

Më pas mendimet e tyre hidhen në tabelë dhe merret një skemë e përbashkët që mund të ishte

e tillë:

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ Veprimtari lexim i drejtuar

Mësuesi/ja:

Organizon nxënësit në dy grupe të mëdha , dhe harton dy pyetje kryesore.

Pyetja 1. Cilat janë karakteristikat kryesore të metaleve Fe, Cu, Zn?

Pyetja 2. Cilat janë vetitë kimike të Fe,Cu, Zn?


shërbejnë për trajtimin e pyetjeve të hartuara dhe organizojnë informacionin në lidhje me

karakteristikat e përgjithshme dhe vetitë kimike të metaleve Fe, Cu, Zn.

Brenda secilit grup nxënësit punojnë paralelisht për të tre metalet që janë në studim.

Prezantojnë gjetjet e tyre dhe i diskutojnë ato në grup dhe midis grupeve.

Në fund të këtij procesi të gjitha informacionet e marra dhe të përpunuara paraqiten në tabelë.

Grupi 1 / pyetja 1

Karakteristika të përgjithshme të metaleve

Hekuri Zinku Bakri

Është metal kalimtar

‐ Më i përdorshëm se gjithë

metalet e tjera.

‐ Ndodhet në grupin VIIIB.

‐ Shumë i përhapur në

natyrë, zë 5% të kores së

tokës.

‐ Në natyrë i kemi në trajtë

përbërjesh në formën e

oksideve.

‐ Ka ngjyrë të bardhë argjendi.

‐ Përcjell nxehtësinë.


‐ Përdoret gjerësisht në industri për veshjen e

hekurit.

‐ Ndodhet në grupin IIB.

‐ Jo shumë i përhapur në

natyrë, zë 0.02% të kores së

tokës.

‐ Në natyrë e kemi në trajtë

përbërjesh.

‐ Ka ngjyrë të verdhë.

‐ Përcjell rrymën elektrike

dhe nxehtësinë.


‐ Metal që gjen përdorim.

‐ Ndodhet në grupin e IB.

‐ Ka një elektron në shtresën e jashtme.

‐ Jo shumë i përhapur në

natyrë.

‐ Në natyrë e gjejmë në trajtë

përbërjesh me Fe dhe S.

‐ Ngjyrë të kuqërremtë.

‐ Përcjell rrymën elektrike

dhe nxehtësinë.

‐ Shkrin në temperaturë të

lartë.

Fe, Cu, Zn,

Lidhen me elemente të tjera Janë vendosur në grupet B

Metale kalimtare Formojnë okside

Kanë veti të ndryshme

Nuk janë shumë aktiv

Janë në gjendje të ngurtë

Kanë përdorime të shumta

Kanë numër të ndryshëm

elektronesh në shtresën e jashtme


‐ Përcjell rrymën elektrike më

pak se Cu.

‐ Telëzohet dhe petëzohet.

‐ Është metal i rëndë.

‐ Shkrin në temperaturë të

lartë.

‐ Në natyrë e gjejmë në trajtë

përbërjesh me Fe dhe S.

‐ Është metal i rëndë.

Grupi 2 / pyetja 2

Vetitë kimike të metaleve kalimtare

Hekuri Zinku Bakri

1. Veprimi me O2

Fe + O2 → Fe2O3

2. Veprimi me HCl

Fe +2HCl = FeCl2 + H2

3. Veprimi me H2SO4

Fe + H2SO4 → FeSO4 + H2

1. Veprimi me O2

Zn + O2 → ZnO

2. Veprimi me HCl

Zn +2HCl → ZnCl2 + H2

3. Veprimi me H2SO4

Zn + H2SO4 → ZnSO4 + H2

1. Veprimi me O2

Cu + O2 = CuO

2. Veprimi me HCl

Bakri nuk e zhvendos hidrogjenin

Cu + 2HCl + O2 → CuCl2 +2H2O

3. Veprimi me H2SO4

Cu + H2SO4 →CuSO4 + SO2 + H2O


Mësuesi/ja pyet nxënësit:

Sqaron nxënësit se tani është momenti të punojnë në grup (nga katër nxënës në secilin grup).

Secili grup pajiset me fletë pune.

Vetëm një nga anëtarët e grupit do të shkruaj në fletën e punës, të tjerët japin mendime dhe ide.

Fletët e punës do të jenë të njëjta për të gjitha grupet dhe do të kenë një strukturë të tillë.

Karakteristika të

përgjithshme

Veprimi me O2 Veprimi me HCl Veprimi me

H2SO4

Hekuri

Zinku

Bakri

Përfaqësuesi i secilit grup prezanton para klasës



Bashkëveprojnë shumë mirë në grup, diskutojnë dhe arrijnë në konkluzione.






Tema mësimore: Punë laboratori: Metalet kalimtare


Parashikim me termat paraprake

Laborant i ri, eksperiment, imagjinatë, metal, kalimtare.


temës mësimore:

Nxënësi:

Tregon aftësi në përdorimin e teknikave, aparateve

dhe materialeve.

Realizon me shumë kujdes të gjitha veprimtaritë.

Vrojton me kujdes të gjithë ecurinë e eksperimentit.

Analizon dhe arrin në konkluzione.

Shkruan me fjalë dhe formulë reaksionet përkatëse

Fjalët kyçe:

Siguria;

Zbatimi i rregullave të sigurisë


Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore; Fizika; TIK

Burimet:

Mbajtëse metalike; Mbajtëse dhe

provëza qelqi; Tap me gyp qelqi;

Kristalizator; CuSO4; Kapëse druri;

HCl, H2SO4 ; Gozhdë, ujë


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / Parashikim me termat paraprake

Mësuesi/ja:

Synon që në këtë fazë të ngacmoj imagjinatën e nxënësve që të fillojnë sa më këndshëm

veprimtarinë praktike.

U jep nxënësve disa fjalë dhe kërkon prej tyre që të hedhin në letër një tregim, paragraf, ide ku

të përdorin këto shprehje.

Laborant i ri

Imagjinatë

Eksperiment

Kalimtare

Metal

U jep nxënësve kohën e duhur për të paraqitur shkrimin e tyre



Mësuesi/ja:

Orienton nxënësit të organizohen në grupe.

Merr informacionin e duhur nga nxënësit në lidhje me metalet kalimtare dhe karakteristikat e tyre.


Informon nxënësit se do të zhvillohen tri eksperimente.

Eksperimenti 1. Veprimi i oksidit të bakrit CuO me acidin klorhidrik (HCl)

Eksperimenti 2. Veprimi i metaleve me kripërat

Eksperimenti 3. Veprimi i acidit sulfurik me zinkun.

Nxënësit e secilit grup përshkruajnë me fjalë mënyrën e zhvillimit të eksperimentit.

Pasi jemi të bindur se: Kemi të gjitha mjetet e duhura

Njohim shumë mirë materialin teorik

Kemi marrë të gjitha masat e sigurisë

Jemi pajisur me mjete matëse

Nxënësit të ndarë në grupe zhvillojnë eksperimentet përkatëse.

3) Përmbyllja e situatës: Marrëdhënie pyetje –përgjigje

Mësuesi/ja:

‐ Si u ndjetë në këtë rol?

‐ A patët vështirësi në përdorimin e mjeteve laboratorike?

‐ A arritët rezultate që në provën e parë?

‐ A u përputhën njohuritë tuaja teorike me ato që ju arritët gjatë eksperimentit?

Vetëvlerësimi i situatës:

Situata quhet e realizuar kur nxënësi realizon disa pika kontrolli:

Kujdes !

Për secilin parameter ( pikë kontrolli ) ne mund të ndjekim një sistem vlerësimi si p.sh.

Nëse eksperimenti kryhet saktë nga secili grup 2 nota

Nëse shpjegojnë nga ana teorike ndodhjen e reaksionit kimik 1 notë

Nëse shkruajnë saktë reaksionin me fjalë dhe formulë kimike 1 notë

Pikat e kontrollit Nota

respekton rregullat e sigurisë 1 pikë

përdor me kujdes mjetet laboratorike 2 pikë

kryen me saktësi hap pas hapi të gjitha veprimet në eksperiment 2 pikë

shpjegon teorikisht ndodhjen e reaksionit kimik 1 pikë

shkruan me fjalë reaksionin kimik 2 pikë

shkruan me formulë reaksionin kimik 2 pikë

10‐ Shuma e pikëve

9‐10 Shkëlqyeshëm!

7‐8 Mirë!

5‐6 Fillim i mirë por keni nevojë të përmirësoheni pak.

3‐4 Mjaftueshëm.

1‐2 Mjaft keq!




Tema mësimore: Karakteristika e elementeve të grupit të IA


Çfarë të përbashkëte kanë elementet e një grupi? A e mbani mend?


mësimore:

Nxënësi:

Përshkruan se metalet e grupit të IA quhen ndryshe metale

alkaline.

Liston përfaqësuesit kryesorë të metaleve alkaline.

Përshkruan karakteristikat kryesore të elementeve të këtij

grupi.

Argumenton si bashkëveprojnë me ujin këto elemente.

Fjalët kyçe:

Metale alkalinë; Jon pozitiv;

Veti fizike; Veti kimike


Gjuhët dhe komunikimin; Shkencat shoqërore; TIK

Burimet:

Teksti i kimisë; Shkumësa me

ngjyra; Lapustila Fleta të

mëdha formati


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / përmbledhje e strukturuar

Mësuesi/ja

Njeh nxënësit me temën e mësimit të ditës.

Realizon lidhjen e informacionit të marrë në klasën e VIII te me informacionin që do të merret në

këtë vit mësimor.

Citon shkurtimisht momentet kryesore të mësimit.

Kërkon vëmendje dhe përgjegjësi gjatë zhvillimit të orës së mësimit.

Kërkon nga nxënësit që në mënyrë të shpejtë të thonë emrat e metaleve kryesore të grupit IA.

Shtron pyetjen? Çfarë të përbashkët kanë elementet e një grupi? A e mbani mend?

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ mendo‐diskuto në dyshe

Mësuesi/ja

Për të nxitur akoma më shumë imagjinatën e nxënësve prezanton para tyre edhe një material

filmik që sjell një informacion të caktuar për elementet e grupit të IA.

Organizon nxënësit në dyshe.

Orienton nxënësit që duke shfrytëzuar të gjitha burimet e informacionit, materialin filmik,

tekstin, njohuritë e mëparshme kanë detyrë t’iu përgjigjen disa pyetjeve të rëndësishme.

Secila dyshe do të punojë mbi një pyetje:

Ç’mund të thoni për elementet e grupit të IA?

Si paraqiten metalet alkaline nga ana fizike?


Si bashkëveprojnë me ujin?

Vëzhgohet me kujdes puna e gjithsecilës dyshe.

Komentet e tyre lexohen dhe interpretohen nga nxënës të ndryshëm, më pas hidhen në tabelën

e mëposhtme së bashku me ndihmën e mësuesit.

Dyshja e parë

Ç’mund të

thoni për

elementet e

grupit të IA?

H: janë metale alkaline, japin reaksion spektakolar me ujin

Li kanë një elektron në shtresën e jashtme.

Na kanë një elektron valentor.

K janë aktiv sepse formojnë me lehtësi jone pozitive, Na+, K+,Li+.

Rb Me ‐1e‐ = Me +

CS: formojnë okside bazike.

Fr: japin baza të forta

Në drejtimin nga lart poshtë: rrezja rritet dhe vetitë e mësipërme vinë duke

u forcuar.

Dyshja e dytë

Si paraqiten

vetitë fizike?

‐ janë të butë.

‐ priten lehtë me thikë.

‐ ruhen në enë me vajguri.

‐ kanë shkëlqim metalik (ngjyre të argjendtë)

‐ shkrijnë në temperatura të ulëta që vijnë duke u zvogëluar nga lart–

poshtë.

‐ kanë dendësi më të vogël se uji që rritet duke kaluar nga lart–poshtë.

‐ janë në gjendje të ngurtë dhe formojnë rrjeta kristalore.

‐ përcjellin mirë nxehtësinë dhe elektricitetin.

Dyshja e tretë

Si bashkë‐

veprojnë me

ujin?

1‐Veprimi me ujin:

𝑴𝒆𝒕𝒂𝒍 𝒖𝒋ë → 𝒉𝒊𝒅𝒓𝒐𝒌𝒔𝒊𝒅 𝒉𝒊𝒅𝒓𝒐𝒈𝒋𝒆𝒏 𝑴 𝑯𝟐𝑶 → 𝑴𝑶𝑯 𝑯𝟐

1. 𝐿𝑖 𝐻 𝑂 → 𝐿𝑖𝑂𝐻 𝐻 veprim i ngadaltë, metali nuk shkrin e ruan

formën.

2. 𝑁𝑎 𝐻 𝑂 → 𝑁𝑎 𝑂𝐻 𝐻 veprim i vrullshëm, metali shkrin, gazi i H2 nuk

ndizet.

3. 𝐾 𝐻 𝑂 → 𝐾𝑂𝐻 𝐻 veprim shumë i fuqishëm, metali shkrin, merr

flakë ngjyrë lejla, H2 ndizet spontanisht.

Kujdes, rubidumi dhe ceziumi shpërthejnë sapo bien në kontakt me ujin.


3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / dy të vërteta një gënjeshtër

Kërkohet që nga nxënës të ndryshëm të listojnë tre karakteristika për elementet e grupit të IA

dhe theksohet fakti se një nga këto karakteristika do të jetë e gabuar.

Është detyrë e nxënësve të tjerë të gjejnë gabimin e shokut p.sh:

Mësuesi thotë: Metalet e grupit të IA:

‐ janë metale alkaline

‐ kanë dy elektrone në shtresën e jashtme

‐ formojnë okside bazike

JONA PLOTËSON

Është e vërtetë që metalet e grupit të parë janë metale alkaline dhe formojnë okside bazike

por ata kanë vetëm një elektron në shtresën e jashtme.

Ky veprim do të përsëritet disa herë nga nxënës të ndryshëm.



arrijnë të zgjedhin formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin, idetë

në lidhje me metalet alkaline, vetitë, reaksionet që ato shfaqin dhe përbërjet që formojnë.



NGA PËRVOJA:

Organizimi i lojërave mësimore në përmbyllje të saj motivon dhe rrit interesin e nxënësit për

orën e mësimit.



Tema mësimore: Vetitë kimike të elementeve të grupit IA


https://sites.google.com/site/meesimeinteraktivengakimia/home/8‐2‐reaksionet‐e‐metaleve‐

alkaline


temës mësimore:

Nxënësi:

Sjell argument mbi gjendjen në natyrë dhe përhapjen e

metaleve alkaline.

Liston sa më shumë karakteristika të metaleve të grupit të IA.

Listojnë vetitë kimike të metaleve alkaline.

Shkruajnë me fjalë reaksionet kimike.

Shkruajnë me anë te formulave kimike reaksionet kimike.

Fjalët kyçe:

Aktiv; Oksid bazik; Peroksid;

Hidrure; Hidrokside; Kripëra



Gjuhët dhe komunikimin; Shkencat shoqërore; Fizikë

Burimet:


ngjyra; Lapustila; Fleta të

mëdha formati


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / Diskutimi i njohurive paraprake

Mësuesi/ja

Prezanton para nxënësve materialin mbi metalet alkaline në video‐projektor

Kërkon që nxënësit të vëzhgojnë dhe të mbajnë shënime.

U drejton atyre disa pyetje

‐ Cilat janë elementet e grupit të IA?

‐ Listoni disa nga karakteristikat kryesore të elementeve të këtij grupi?

‐ Çfarë vetish fizike paraqesin këto elemente?

‐ Si treten në ujë metalet alkaline?

‐ A mund të shkruajmë reaksionet e bashkëveprimit të metaleve alkaline me ujin?

‐ Si ndryshojnë vetitë e metaleve në drejtimin nga lart poshtë? A ndikon rrezja në këto veti?

‐ A janë aktive elementet e grupit të IA? Argumentoni përgjigjen tuaj.

‐ Sa e vutë re aktivitetin e metaleve në videon e paraqitur?

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ Punë në dyshe

Mësuesi/ja

Grupon nxënësit në dyshe.

Secilës dyshe i jep fletë pune të përgatitura më parë

Përgatiten dy fleta pune.

Fleta nr. 1

Përbërjet e

metaleve alkaline

Fleta nr. 2

Vetitë kimike të

metaleve alkaline

Nxënësit duke shfrytëzuar të gjitha burimet e informacionit, tekstin, njohuritë e mëparshme,

materialin filmik japin përgjigjet e duhura, të cilat mbasi diskutohen hidhen në tabelë.

Pamja përfundimtare e tabelës do të jetë kjo:

Fleta nr. 1

Përbërjet e

metaleve alkaline

Nuk ndodhen në gjendje të lirë por në trajtë përbërjesh sepse janë shumë

aktive.

Kanë 1 elektron, pra kanë valencën I

Na ‐‐‐‐në natyrë në formën e NaCl


K ‐‐‐‐ në natyrë në formën e KCl

Janë metale me ngjyrë të argjendtë.

Shkrijnë dhe vlojnë në temperatura të ulëta që vijnë duke u zvogëluar

nga lart –poshtë.

Kanë dendësi më të vogël se uji, që rritet duke kaluar nga lart –poshtë.

Janë në gjendje të ngurtë dhe formojnë rrjeta kristalore.

Përcjellin mirë nxehtësinë dhe elektricitetin.

Fleta nr. 2

Vetitë kimike të

metaleve alkaline

Janë shumë aktive dhe japin disa reaksione karakteristike:

1. Veprimi me oksigjenin:

Li + O2 → Li2O nxihet ngadalë.

Na + O2 → Na2O nxihet shpejt, formon një shtresë oksidi.

K + O2 → K2O nxihet shumë shpejt duke formuar një shtresë oksid.

2. Veprimi me jometalet për të formuar kripëra.

Li + S → Li2S.

Na + Cl2 → NaCl.

K + F 2 → KF.

3. Veprimi me ujin për të formuar hidrokside dhe çliruar hidrogjen.

a. Li + H2O → LiOH + H2

b. Na + H2O → NaOH + H2

c. K + H2O → KOH + H2

4. Veprimi me hidrogjenin për të formuar hidrure.

Li + H2 → Li2S

Na + H2 → NaCl

K + H2 → KH

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / Reflekto /Reflekto /Reflekto

Mësuesi/ja

Organizon përforcimin me anë të një loje.

Synon në përfshirjen e nxënësve në veprimtari të ndryshme me qëllim për të fiksuar sqaruar

dhe reflektuar më tej mbi njohuritë e marra.

Si më të rëndësishme konsiderohen zbatimet praktike.

U jep nxënësve për detyrë.




idetë në lidhje me metalet alkaline, vetitë, reaksionet që ato shfaqin dhe përbërjet që

formojnë.




Si bashkëvepron Na, Li, K me: HCl, O2, H2SO4, F2, H2O, S.



Tema mësimore: Brejtja e metaleve


Si mendoni ju, cili është metali që ndryshket më shpejt?


mësimore:

Nxënësi:

Përshkruan procesin e ndodhjes së korrozionit brejtjes.

Argumenton pse alumini në ndryshim nga hekuri nuk

ndryshket.

Përshkruan me fjalë çfarë është ndryshku.

Fjalët kyçe:

Brejtja; Korrozion;

Ndryshkja


Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore; Fizikë

Burimet:


me ngjyra; Lapsa;



1) Veprimet në situatë: Parashikimi / Situatë problemore

Mësuesi/ja:

U drejton nxënësve pyetjen:

Si mendoni ju, cili është metali që ndryshket më shpejt? Si?

Nxënës të ndryshëm japin mendime të ndryshme: Alumini, hekuri, zinku, bakri, kromi.

Si mendoni ju ndryshket një metal?

Duke qëndruar jashtë për një kohë të gjatë.

Kur hekuri bie në kontakt me ujin, me shiun….

Gozhdët ndryshken shpejt thotë dikush nga nxënësit.

Një anije e lënë në mëshirën e fatit ndryshket shumë shpejt thotë një nxënës tjetër.

Unë kam vënë re se tepsitë apo tenxheret e aluminit nuk ndryshken thotë një tjetër.

Konkluzion! Mendojmë që më shpejt nga të gjitha metalet ndryshket HEKURI.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ Insert

Mësuesi/ja

Shtron para nxënësve disa pyetje:


‐ Çfarë është ndryshkja?

‐ Si ndodh ky proces?

‐ A ndryshket alumini? Argumentoni përgjigjen tuaj?

‐ Cilat janë metalet që ndryshken?

‐ Si mund të mbrojmë metalet nga ndryshkja?

Të gjitha këto pyetje mësuesi i shkruan në një kënd të tabelës.

Kërkon nga nxënësit që në heshtje të gjejnë përgjigjet e pyetjeve të tyre në tekstin mësimor.

Pasi marrin të gjithë kohën e nevojshme, nxënësit janë gati të përgjigjen dhe paraprakisht ata

plotësojnë një tabelë ku hedhin të dhënat për disa metale që mund të ndryshken ose jo.

1

elektron

2

elektrone

3

elektrone

I

përhapur

në natyrë

Trajtë

përbërjesh

Shumë

aktiv

Pak aktiv

Aspak

Formon

okside

Pëson

korrozion

Magnez

Natrium

Kalcium

Hekur

Kalium

Zink

Alumin

Bariumi

Bakër

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / Organizuesi grafik

Mësuesi/ja

Synon të fillojë duke parashtruar para tyre një pyetje:

Çfarë ju vjen në mendje kur dëgjoni fjalën ndryshkje?




Lexojnë dhe përpunojnë informacionin, japin mendime të sakta, përshkruajnë dhe

analizojnë mendimet e tyre.


Hulumtim për procesin e ndryshkjes në jetën e përditshme.



Tema mësimore: Karakteristikat e elementeve të grupit VIIA


Material filmik mbi përdorimet e halogjenëve në jetën e përditshme


mësimore:

Nxënësi:

Liston elementet kryesore të grupit të VIIA.

Përshkruan disa karakteristika fizike të tyre.

Tregon ku gjejnë më shumë përdorim halogjenët në jetën e

përditshme.

Evidenton si reaksion karakteristik, veprimin e drejtpërdrejtë

të metaleve me jometalet.

Fjalët kyçe:

Halogjenë; Jometal; Jone

negative (aninone);

Gjendje agregate

Dëmton ndërtimet që janë me metale

Ndodh tek metalet (hekuri,

çeliku). Gjatë ndryshkjes metali

humbet shkëlqimin.

Al, dhe Cr nuk ndryshken

kollaj. Kur një metal bie në

kontakt me H2O,O2 Proces kimik.

Ndryshkj

Ndryshku është si një shtresë e kuqe.

Ndodh kur një metal bie në kontakt me H20 dhe O2.

Me ujin dhe oksigjenin e ajrit Shkak sëmundje, infekton

n.q.s dëmtohesh me një

gozhdë të ndryshkur lyerja e makinave

Ndrysh




Burimet:


me ngjyra; Lapustila; Fleta

të mëdha formati


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / Pyetja sjell pyetjen

Mësuesi/ja

Prezanton situatën e të nxënit

Material filmik mbi përdorimet e halogjenëve në jetën e përditshme

‐ Nxënës të ndryshëm japin mendime të ndryshme për materialin filmik

‐ Synohet nga mësuesi që të vijmë tek shprehja e mësimit të ditës ‘halogjenë‘

‐ Në këtë moment mësuesja kërkon që nxënësit të organizohen në dyshe.

‐ U drejton atyre pyetjen: Çfarë ju vjen në mend kur dëgjoni fjalën ‘halogjenë’?

‐ Në fleta me ngjyra ne dyshe ata plotësojnë konceptin mbi halogjenët.

‐ Secila dyshe pas disa minutash jep informacionin e vet.( fletët me ngjyra ngjiten në

dërrasë)

Mësuesja bashkë me nxënësit hedh të gjitha idetë në tabelë, e cila në fund mund të ketë një

pamje të tillë.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ Lexim përmbledhje në dyshe

Mësuesi/ja synon që nxënësit të marrin njohuri mbi halogjenët. Për këtë realizohet teknika

“lexim përmbledhje në dyshe”.

Mësimi ndahet në paragrafë ku nxënësit në dyshe njëri bën pyetjen, tjetri përmbledh me fjalët

e veta.

Paragrafët përkatës janë tre

Elementet e grupit VIIA , karakteristika të përgjithshme.

Vetitë fizike të elementeve të grupit VIIA

Përdorimet në jetën e përditshme dhe veprimi me metalet

Për secilin paragraf, aktivizohen disa dyshe.

PARAGRAFI I PARË (Elementet e grupit VII, karakteristika të përgjithshme)

Pyetja: Cilat janë elementet e grupit të VIIA?

jometale

janë diatomike

F, Cl, Br, I

formojnë okside acide

formojnë jone negative përdorim në mjekësi

kanë shtatë elektrone

në shtresën e jashtme kanë valenca të ndryshme

I,III,V,VII kanë përdorime të shumta

HALOGJENE


Përgjigja : Elementet kryesore të këtij grupi janë: fluor, klor, brom, jod, astat.

Pyetja: Pse quhen halogjenë?

Përgjigja: Quhen halogjenë sepse veprojnë me metalet dhe formojnë kripëra, janë ‘kripëlindësa’.

Pyetja: A mund të listojmë disa karakteristika të përgjithshme për këto elemente?

Përgjigja: Disa prej tyre:

Janë jometale, ndodhen në të djathtë të tabelës periodike.

Janë kripëlindës, veprojnë me metalet dhe formojnë kripëra.

Kanë shtatë elektrone në shtresën e jashtme.

Marrin një elektron dhe formojnë jone negative

M +1e‐ →M1‐

Kanë shtatë elektrone valentore.

Paraqesin disa valenca I, III, V, VII (me përjashtim të fluorit që paraqet vetëm një

valencë).

Formojnë okside acide.

Formojnë molekula diatomike F2,Cl2,Br2,I2.

PARAGRAFI I DYTË (Vetitë fizike të elementeve të grupit).

Pyetja: Çfarë vetish fizike shfaqin halogjenët, në çfarë gjendje janë?

Përgjigja: Halogjenët paraqesin disa veti fizike.

Janë në gjendje të ndryshme fizike. Fluori dhe klori janë gaze, bromi është lëng me

ngjyrë të kuqe, jodi është substancë e ngurtë dhe formon kristale.

Digjen me flakë të ndryshme.

Janë helmues.

Me rritjen e masës molare rriten pikat e shkrirjes dhe vlimit të substancave.

PARAGRAFI I TRETË (Përdorimet në jetën e përditshme)

Pyetja: Ku gjejnë përdorim halogjenët.

Përgjigja: Halogjenët kanë disa përdorime:

Klori përdoret për sterilizimin e ujit të pijshëm dhe pishinave.

Klori përdoret për prodhimin e pesticideve dhe plastikave si PVC, kloruri i

polivinilit.

Jodi përdoret si antiseptik për sterilizimin e plagëve.

PARAGRAFI I KATËRT (Si paraqitet veprimi me metalet)

Pyetja: Si paraqitet veprimi me metalet?

Përgjigja: Halogjenët veprojnë vrullshëm me metalet duke formuar kripëra.

X2 + Me → MeX

klor + natrium → klorur natriumi

Cl2 + Na → NaCl

fluor + litium → fluorur litiumi


F2 + Li → LiF

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / tryeza rrethore

Mësuesi/ja

Ndan klasën në disa grupe në varësi të rreshtave (ose i vendos në formë rrumbullake).

Vendos në secilin grup një nxënës që do të fillojë lojën i pari, i jep një letër dhe laps dhe kërkon

të shkruaj një substancë çfarëdo.

Pasi plotësohet nga nxënësi i parë, letra paloset dhe i jepet shokut pasardhës në mënyrë të

vazhdueshme derisa të mbarojnë të gjithë personat e grupit

Në fund të kësaj loje nxënësi i fundit hap letrën dhe lexon të gjitha shënimet e paraqitura në letër.



Janë përfshirë gjatë gjithë orës së mësimit.

Komunikojnë shumë mirë në grup.

Janë të saktë dhe kreativë në përgjigjet e tyre.



NGA PËRVOJA: Gjatë zbatimit të teknikave të mësimdhënies duhet të jeni të kujdesshëm që

të dëgjoni me vëmendje të gjitha mendimet e nxënësve dhe të menaxhoni shumë mirë të gjitha

të dhënat.



Tema mësimore: Vetitë kimike të halogjenëve


Pse elementet e një grupi ndryshojnë nga vetitë e elementeve të një grupi tjetër?


mësimore:

Nxënësi:

Liston halogjenët kryesorë.

Përshkruan si ndryshon aktiviteti i këtyre elementeve brenda

grupit nga lart poshtë.

Shkruan me fjalë dhe formulë reaksionet karakteristike të

halogjenëve.

Fjalët kyçe:

Masa; Vëllimi; Temperatura



Burimet:






1) Veprimet në situatë: Parashikimi / Shkrimi i shpejtë

Mësuesi/ja duhet:

T’iu jap mundësinë nxënësve të shkruajnë për rreth tre minuta pa ndalur dorën në lidhje me

halogjenët, karakteristikat e tyre, vetitë fizike që ato shfaqin, gjendjet agregate në të cilën

ndodhen …..etj.

Të orientojë nxënësit që nuk ka rëndësi mënyra e ndërtimit të fjalive, por rëndësi ka fakti që të

shkruajnë për halogjenët pa ndalur dorën.

Kujdes !

Shkrimi do të fillojë me komandën e mësuesit dhe do të ndërpritet gjithashtu me

komandën e mësuesit.

Në fund nxënës të ndryshëm lexojnë shkrimet e tyre.

Në këtë moment mësuesi shtron para tyre pyetjen:

Pse elementet e një grupi ndryshojnë nga vetitë e elementeve të një grupi tjetër?


Mësuesi/ja

Në vazhdimësi të pyetjes të hartuar në etapën e parë mësuesi, ngre para nxënësve disa pyetje

në lidhje me aktivitetin e halogjenëve.

1. A mund halogjenët të veprojnë me hidrogjenin?

2. A mund halogjenët të veprojnë me kripëra dhe të zhvendosin metalin që është në

përbërje të tyre?

3. A bashkëveprojnë halogjenët me metalet?

Kërkon nga nxënësit që duke shfrytëzuar materialin në tekst dhe informacionet e mëparshme

të japin disa mundësi përgjigje.


Mësuesi/ja


Secilit grup i jep përgjigje për një pyetje të caktuar.

Në tabelë mësuesi paraqet një hartë koncepti në një formë të tillë.

Veprimi me hidrogjenin Veprimi me metalet Veprimi me kripëra

Të gjitha mendimet e nxënësve do të hidhen në hartën e konceptit dhe në fund harta do mund

të ketë një pamje të tillë.

Veprimi me hidrogjenin Veprimi me metalet Veprimi me kripëra

Hidrogjen +halogjen → halogjenur hidrogjeni

H2 + X2 → HX

Metal +halogjen → kripë

Me + X2 → MeX

Na + Cl2 → NaCl

Kripë + halogjen → kripë e re + halogjen i ri

MeX + X2 → MeX + X2


H2 + Cl2 → HCl

H2 + F2 → HF

Këto përbërje janë gaze pa

ngjyrë në temperaturën e

zakonshme.

K + F2 → KF

NaCl + F2 → NaF + Cl2

NaCl + I2 → Nuk ndodh

Aktiviteti kimik nga lart

poshtë vjen duke u

zvogëluar.

Vetëm fluori mund të

zhvendos klorin, bromin e

jodin nga kripërat e tyre.



Janë aktiv në orën e mësimit, japin përgjigje të sakta, sjellin sa më shumë shembuj të

reaksioneve kimike, respektojnë dhe bashkëpunojnë shumë mirë me njëri‐tjetrin etj.


Në këtë moment do ishte shumë efikase që mësuesi të japë ushtrime në lidhje me reaksionet

kimike.

Ushtrimi 1: Si bashkëvepron Na, K, Li, me O2, HCl, H2SO4, S, F2?

Shkruani me fjalë dhe formula kimike këto bashkëveprime.

Ushtrimi 2: Si bashkëvepron Cl2, F2, Br2, me Na, K, H2, KCl, Na Br?

Shkruani me fjalë dhe formula kimike këto bashkëveprime.



Tema mësimore: Punë laboratori: Vetitë kimike te HCl


Pse shpesh ju me disa shokë apo shoqe krijoni marrëdhënie të mira dhe me disa të tjerë jo? Si e

shpjegoni këtë? A ndodh e njëjta gjë edhe me substancat kimike?


temës mësimore:

Nxënësi:


dhe materialeve.




Shkruan me fjalë dhe formulë reaksionet përkatëse.

Siguria



Gjuhët dhe komunikimin; Shkencat shoqërore; Fizikë; TIK

Burimet:

Stativ; Mbajtëse dhe provëza

qelqi; Kapëse metalike; Gotë


kimike me ujë; Letër lakmusi,

fenolftaleinë; Karbonat kalciumi

pluhur; HCl, copa magnezi,

pluhur hekuri; Ujë; Ballon i

shkallëzuar


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / veprimtari e drejtuar në grupe

Mësuesi/ja:

Prezanton nxënësit me ‘situatën e të nxënit’:

Pse shpesh ju me disa shokë apo shoqe krijoni marrëdhënie të mira dhe me disa të tjerë jo?

Si e shpjegoni këtë? A ndodh e njëjta gjë edhe me substancat kimike?

Merr mendimet e nxënësve.

Në fund synohet që të bëhet një paralelizëm i plotë midis individëve dhe substancave kimike.

Konkluzion!

Ashtu si substancat kimike me disa substanca bashkëveprojnë e me të tjera jo, edhe ne

individët krijojmë marrëdhënie të ndryshme me njerëz të ndryshëm!

Në këtë moment mësuesi organizon nxënësit në grupe.

Merr informacionin e duhur nga nxënësit në lidhje me temën e punës së laboratorit.

Informon nxënësit se do të zhvillohen tre eksperimente.

Eksperimenti 1. Zbulimi i acidit klorhidrik në laborator

Eksperimenti 2. Veprimi i acidit klorhidrik me metalet

Eksperimenti 3. Veprimi i acidit klorhidrik me karbonat kalciumi


Pasi jemi të bindur se: Kemi të gjitha mjetet e duhura.

Njohim shumë mirë materialin teorik.

Kemi marrë të gjitha masat e sigurisë.

Jemi pajisur me mjete matëse.


2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ punë në grupe

Mësuesi/ja:

Nxënësit të organizuar në grupe punojnë me eksperimentet.

Secili grup prezanton punën e tij dhe shpjegon rezultatet e arritura.

Në fund të gjithë nxënësit shkruajnë me fjalë dhe formulë reaksionet e eksperimenteve.

Eksperimenti 1: Zbulimi i acidit klorhidrik në laborator

HCl

fenolftaleinë (pa ngjyrë)

letër lakmusi

HCl


Eksperimenti 2: Veprimi i acidit klorhidrik me metalet

natrium + acid klorhidrik → klorur natriumi + hidrogjen

Na + HCl → NaCl + H2

pluhur hekuri + acid klorhidrik → klorur hekuri + hidrogjen

Fe + HCl → FeCl2 + H2

Eksperimenti 3: Veprimi i acidit klorhidrik me karbonat kalciumi.

karbonat kalciumi + acid klorhidrik → klorur kalciumi + dioksid karboni + hidrogjen

CaCO3 + HCl → CaCl2 + H2O + CO2

Në qoftë se gazi CO2, mblidhet në një enë me ujë, me shtimin në të të letrës së lakmuesit vihet re

ngjyra e kuqe, pra është krijuar një mjedis acid.

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / Marrëdhënie pyetje‐përgjigje

Mësuesi/ja:



‐ A arritët rezultate që në provën e parë?


‐ Patët vështirësi në shkrimin e reaksioneve kimike?

‐ Cili ishte grupi që punoi më mirë?


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit realizon disa pika kontrolli:

Kujdes!

Për secilën parameter ( pikë kontrolli ) ne mund të ndjekim një sistem vlerësimi si p.sh:

Nëse eksperimenti kryhet saktë nga secili grup 2 nota

Nëse shpjegojnë nga ana teorike ndodhjen e reaksionit kimik 1 notë

Nëse shkruajnë saktë reaksionin me fjalë dhe formulë kimike 1 notë

Karbonat kalciumi

HCl

Acid klorhidrik

Pluhur hekuri B)

Copë natriumi

Acid klorhidrik A)


Në rastin tonë pikat e kontrollit do jenë pikërisht si në tabelën e mëposhtme:


respekton rregullat e sigurisë 1 pikë

përdor me kujdes mjetet laboratorike 2 pikë

kryen me saktësi hap pas hapi të gjitha veprimet në eksperiment

2 pikë

shpjegon teorikisht ndodhjen e reaksionit kimik 1 pikë

shkruan me fjalë reaksionin kimik 2 pikë

shkruan me formulë reaksionin kimik 2 pikë

10 ‐ Shuma e pikëve


7‐8 Mirë!

5‐6 Fillim i mirë por keni nevojë të përmirësoheni pak

3‐4 Mjaftueshëm

1‐2 Mjaft keq!



Tema mësimore: Gazet e plogëta


Material filmik mbi “GAZET E PLOGËTA”


mësimore:

Nxënësi:

Liston disa nga elementet kryesore të gazeve të plogëta.

Përshkruan vetitë kryesore fizike të gazeve të plogëta.

Jep informacion mbi përdorimet e gazeve të plogëta.

Sjell në vëmendje aftësinë e tyre për të bashkëvepruar.

Fjalët kyçe:

Gaze të plogët; Inerte



Burimet:


ngjyra; Lapustila; Fleta të

mëdha formati


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / Di /Dua të di /Mësova

Mësuesi/ja:

Shkruan në tabelë temën e mësimit: ‘gazet e plogëta’.


Diskuton me nxënësit në lidhje me temën.

Harton pyetje në lidhje me gazet e plogëta dhe grupin ku ato bëjnë pjesë.

Duke marrë të gjitha mendimet e dhëna nga nxënësit, ndërton tabelën e mëposhtme në

dërrasën e zezë duke plotësuar kolonën “Di”

Di Dua të di Mësova

Bëjnë pjesë elementet

He, Ne, Ar, Kr, Xe, Rn.

Janë elemente të grupit të

VIIIA.

Kanë 8 elektrone në shtresën

e jashtme, bën përjashtim

Heliumi me 2 elektrone.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ Di /Dua të di /Mësova

Mësuesi/ja

U prezanton nxënësve materialin filmik mbi ‘gazet e plogëta’.

Nxënësit përballin ato që dinë për gazet e plogëta me ato që shikojnë gjatë materialit filmik.

Në këtë moment mësuesi/ja pyet: Çfarë doni të dini më tepër për ‘gazet e plogëta’?

Të gjitha pyetjet e dhëna nga nxënësit vendosen në kolonën Dua të di /




Janë elemente të grupit të

VIIIA.

Kanë 8 elektrone në shtresën

e jashtme, bën përjashtim

Heliumi me 2 elektrone.

Pse quhen inerte?

Çfarë vetish fizike shfaqin

gazet e plogëta?

A kanë përdorime në jetën e

përditshme?

Sa është valenca e tyre?

A janë ndonjëherë aktiv?

A japin ndonjë lloj reaksioni?

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / Di /Dua të di /Mësova

Mësuesi/ja:

U jep mundësinë nxënësve që të lexojnë me kujdes tekstin në mënyre individuale ose në dyshe.

Çdo dyshe ka një fletë pune ku paraqitet struktura e tabelës D/D/M.

Pasi u lë në dispozicion kohën e duhur, mësuesi /ja kontrollon dhe vëzhgon si është plotësuar

tabela nga secila dyshe.

U jep mundësinë të gjithë nxënësve për të dhënë mendimet e tyre.

Diskutojnë të gjithë së bashku dhe plotësojnë bashkë me mësuesin tabelën në dërrasën e zezë.


Në fund tabela duhet të ketë një pamje të tillë.




Janë elemente të grupit

të VIIIA.

Kanë 8 elektrone në

shtresën e jashtme, bën

përjashtim Heliumi me 2

elektrone.

Pse quhen inerte?

Çfarë vetish fizike

shfaqin gazet e plogëta?

A kanë përdorime në

jetën e përditshme?

Sa është valenca e tyre?

A janë ndonjëherë

aktiv?

A japin ndonjë lloj

reaksioni?

Quhen inerte sepse nuk bashkëveprojnë.

Kanë shtresa të qëndrueshme.

Valenca e tyre është vetëm zero.

Kanë pika të ulëta shkrirjeje.

Në përgjithësi janë në gjendje të gaztë.

Gjendja në natyrë:

He—në sasi të vogla në atmosferë,por

mund të dali edhe nga nëntoka me gazet

e tjera natyrale.

Ne, Kr, Xe, gjenden në atmosferë por

nxirren edhe nga distilimi i fraksionuar i

ajrit.

Përdorimet:

He zhduk çdo rrezik zjarri ose shërben

për mbushjen e bombolave të

palombarëve.

Argoni i mbushur me azot dhe neoni

përdoren për mbushjen e llambave.

Aktiviteti:

Në temperatura të ulëta, gazet inerte lidhen

me molekulat e ujit dhe formojnë hidrate të

paqëndrueshëm, qëndrueshmëria varet nga

masa e gazit të plogët.

Ksenoni mund të japi reaksione

bashkëveprimi me fluorin dhe oksigjenin.


Situata quhet e realizuar kur nxënësit:

perceptojnë sa më shumë nga materiali filmik, risjellin me fjalët e tyre informacionin për

gazet e plogëta, përdorimet dhe rëndësinë e tyre.



NGA PËRVOJA: Teknika D/D/M, është shumë interesante dhe shumë praktike për t’u zbatuar.




Projekt (ora e parë )

Tema: Halogjenët në jetën e përditshme


‘’A JEMI TË AFTË TË HULUMTOJMË? ‘’


mësimore:

Nxënësi:

Liston disa nga mjetet kryesore të matjes.

Përshkruan si matet masa, vëllimi, temperatura.

Evidenton njësitë matëse të masës, vëllimit, temperaturës.

Fjalët kyçe:

Masa; Vëllimi; Temperatura



Burimet:


me ngjyra; Lapustila; Fleta

të mëdha formati


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / Pyetja sjell pyetjen

Mësuesi/ja

Shtron para nxënësve pyetjen: A JEMI TË AFTË TË HULUMTOJMË?

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ Veprimtari lexim i drejtuar

Mësuesi/ja

Shtron para nxënësve pyetjen: Cilat janë mjetet që ndodhen mbi bankat tuaja?

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / veprimtari praktike

Mësuesi/ja

Sqaron nxënësit se tani është moment të punojnë në grup (nga katër nxënës në secilin grup)

Mbi tavolinat tuaja keni mjete dhe një objekt për të matur njësinë.

Në varësi të mjeteve që keni do masni njësitë përkatëse.

Keni kohë 3’ për të realizuar matje të sakta.

Përfaqësuesi i secilit grup prezanton para klasës çfarë ka matur dhe cilin mjet ka përdorur.



mund të kryejnë praktikisht matje eksperimentale të ndryshme.



Si mund të masni në kushte shtëpie një lugë sheqer, dy lugë miell, një gotë ujë.

A do jenë matjet tuaja të sakta?


Tremujori i dytë



Tema mësimore: Uji


Situatë problemore: PSE KA RËNDËSI STUDIMI I UJIT DHE VETIVE TË TIJ?

Material filmik në video‐projektor


mësimore:

Nxënësi:

Përshkruan ndërtimin e molekulës së ujit.

Përshkruan ndryshimet që pëson uji i pastër gjatë rritjes dhe

uljes së temperaturave.

Përshkruan ndryshimet që pëson uji i pasur me kripëra gjatë

rritjes dhe uljes së temperaturave.

Fjalët kyçe:

Ujë; Lakore e ngrohjes;

Lakore e ftohjes


Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Gjeografia,

Fizika;

Burimet:



Kartonë me ngjyra.



Mësuesi/ja:

Ju drejton nxënësve pyetjen: Pse ka rëndësi studimi i ujit dhe vetive të tij?

Nxënës të ndryshëm japin mendime të ndryshme:

o Ka rëndësi jetike për planetin tonë.

o Është pjesë e trupit tonë.

o Pa ujë nuk ka jetë.

o Është me rëndësi jetike për gjallesat.

o Është një ndër substancat më të rëndësishme.

Mësuesi dëgjon mendimet e nxënësve dhe respekton secilën prej tyre.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ dëgjim i drejtuar

Mësuesi/ja:

Mendon që në këtë faze të orës së mësimit me anë të kësaj teknike të paraqesë në video‐

projektor një material të zgjeruar filmik mbi ujin, ndërtimin e molekulës së ujit, ndryshimet që

pëson uji kur nxehet dhe kur ftohet etj.

Organizohen nxënësit në katër grupe, secili grup do jetë përgjegjës për një pyetje të caktuar.

Materiali në video‐projektor ndahet gjithashtu në katër pjesë.


Secila pjesë e materialit jep informacion për një nga çështjet e mëposhtme.

Informacion për molekulën e ujit.

Informacion se çfarë ndodh gjatë ngrohjes së ujit.

Informacion se çfarë ndodh gjatë ftohjes së ujit.

Informacion mbi mënyrën e zbulimit të ujit.

Dëgjohet dhe shikohet në fillim vetëm pjesa e parë: ‐ Informacion për molekulën e ujit.

Nxënësit do kenë mundësi të hartojnë pyetje për njëri tjetrin dhe të japin përgjigjet përkatëse në

lidhje me ndërtimin dhe strukturën e molekulës së ujit.

Dëgjohet dhe shikohet pjesa e dytë: ‐ Informacion se çfarë ndodh gjatë ngrohjes së ujit.

Pasi dëgjohet pjesa e dytë, nxënësit synojnë të përshkruajnë se si ndryshon uji me ngritjen e

temperaturës, kur arrihet pika e vlimit dhe si qëndron ajo.

Dëgjohet dhe shikohet pjesa e tretë: ‐ Informacion se çfarë ndodh gjatë ftohjes së ujit.

Pasi dëgjohet pjesa e tretë, nxënësit sjellin në kujtesë ndryshimet që pëson uji me uljen e

temperaturës dhe si ndryshon temperatura gjatë këtij procesi.

Dëgjohet dhe shikohet edhe pjesa e fundit ‐ Informacion mbi mënyrën e zbulimit të ujit.

Pasi dëgjohet edhe pjesa e fundit, nxënësit bëjnë pyetje mbi mënyrën e zbulimit të ujit dhe cilat

janë rrugët për zbulimin e ujit.


Mësuesi/ja pyet nxënësit:

‐ Si ju duk informacioni, a mundët ta kuptoni?

‐ Çʹmund të themi për molekulën e ujit?

‐ Çfarë ndryshimesh pëson uji i pastër kur nxehet deri në vlim, po në qoftë se është ujë me kripëra?

‐ Çfarë ndryshimesh pëson uji i pastër kur ftohet deri në ngrirje, po në qoftë se është ujë me

kripëra?

‐ Si e zbulojmë praninë e ujit në mostra të ndryshme?

Mësuesi/ja:

Merr përgjigjet e nxënësve dhe në këtë moment evidenton dhe korrigjon nëse është e mundur.

Kërkon që secili grup të plotësojë pjesën e vet në fletën e punës në formën e një harte koncepti.

Grupi 1 Grupi 2 Grupi 3 Grupi 4

Si është ndërtuar

molekula e ujit

Ngrohja e ujit Ftohja e ujit Prova për zbulimin

e ujit

Në këtë moment plotësohet harta e konceptit edhe në tabelë.

Mbas të gjitha plotësimeve ‘Harta e konceptit’ do të ishte në këtë mënyrë.


Grupi 1 Grupi 2 Grupi 3 Grupi 4

Si është ndërtuar

molekula e ujit

Ngrohja e ujit Ftohja e ujit Prova për zbulimin e

ujit

‐ H2O

‐ 2 atome hidrogjen

dhe 1 atom oksigjen

‐ formë këndore

Uji ngrohet:

→ arrin në pikën e vlimit

→ temperatura nuk

ndryshon

→1000C

→ në qoftë se uji është me kripëra

temperature nuk

qëndron konstante

gjatë vlimit dhe

rritet më shumë se

1000C.

→ lakorja e ngrohjes: grafik që tregon

ndryshimet e ujit

gjatë rritjes së

temperaturës.

Uji ftohet:

→ arrin në pikën e ngrirjes

→ temperatura nuk

ndryshon

→ 00C

→ në qoftë se uji është me kripëra

temperature nuk

qëndron konstante

gjatë ngrirjes dhe

ulet më shumë se

00C.

→ lakorja e ngrirjes: grafik që tregon

ndryshimet e ujit

gjatë uljes së

temperaturës.

→ kristalet e sulfatit të bakrit pa ujë

kanë ngjyrë të

bardhë ndërsa

kristalet me ujë

kanë ngjyrë blu në

rozë.

→ letra e klorurit të kobaltit ndryshon

ngjyrë nga blu në

rozë.

→ për të kontrolluar nëse uji është i

pastër

kontrollohet

temperatura e

vlimit ose e

ngrirjes.



Janë të aftë në hartimin e pyetjeve.

Bashkëpunojnë dhe respektojnë njëri tjetrin gjatë hartimit të pyetjeve dhe dhënies të

përgjigjeve.

Janë të saktë në informacionet që sjellin.



NGA PËRVOJA: Në një orë të tillë do të vlerësoja realizimin e materialit në video‐projektor si

një pikë shumë të rëndësishme për të realizuar kontrollin e njohurive në mënyrë sa më efikase.

Në të tilla orë nuk mungon asnjëherë shpirti i garës dhe pjesëmarrja është shumë aktive.




Tema mësimore: Cikli i ujit


Parashikim me terma paraprakë: ujë, galaktikë, domosdoshëm, jetë, paimagjinueshëm.


mësimore:

Nxënësi:

Përshkruan ciklin e ujit në tokë.

Identifikon burimet kryesore të furnizimit tonë me ujë.

Argumenton mënyrën e pastrimit të ujit.

Fjalët kyçe:

Cikli i ujit; Gjendjet e ujit;

Impiant


Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Gjeografia, Fizika;

Burimet:



Kartonë me ngjyra.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / Parashikim nga termat paraprakë

Mësuesi/ja:

Shkruan në tabelë fjalët:

Duke përdorur fjalët në tabelë nxënësi duhet të ndërtojë një shkrim, paragraf, ngjarje apo

tregim te shkurtër.

Disa nga nxënësit lexojnë shkrimet e tyre.

Duke marrë parasysh mendimin e nxënësve shpallet shkrimi më i mirë

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ lexim përmbledhje në dyshe

Mësuesi/ja:

Synon në marrjen e njohurive mbi ciklin e ujit.

Për këtë realizon teknikën ‘lexim përmbledhje në dyshe‘.

Mësimi ndahet në paragrafë ku nxënësit në dyshe njëri bën pyetjen, tjetri përmbledh me fjalët

e veta.

Paragrafët përkatës janë tre.

Paragrafi 1: cikli i ujit në natyrë

Furnizimi me ujë

Pastrimi i ujit

Për secilin paragraf aktivizohen disa dyshe.

Ujë, galaktikë, jetë,

domosdoshmëri, paimagjinueshëm


PARAGRAFI I PARË (Cikli i ujit në natyrë)

Pyetjet

‐ Si ndryshon gjendja e ujit?

‐ Si realizohet cikli i ujit?

‐ A ndërpritet ndonjë herë cikli i ujit?

Partnerët në dyshe japin përgjigjet përkatëse.

PARAGRAFI I DYTË (Furnizimi me ujë)

Pyetjet

‐ Përse na shërben uji në jetën e përditshme?

‐ Si e sigurojmë ujin në jetën e përditshme?


PARAGRAFI I DYTË (Pastrimi i ujit)

Pyetjet

‐ Çfarë mund të thoni për impiantet?

‐ Në sa faza kalon pastrimi i ujit?


3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / përmbledhje e strukturuar

Mësuesi/ja:

Për të përmbyllur me anë të dy ose tre fjalive, mësuesi/ja përmbledh atë çfarë u studiua gjatë

orës së mësimit, ku u synua më fort, pse ishin të rëndësishme etj….

Kërkon që në formën e një loje që pasohet nga njëri nxënës te tjetri, ata të përmbledhin me fjalët

e tyre atë çfarë mësuan për ciklin e ujit, burimet dhe pastrimin e tij.

Nxënës të ndryshëm e realizojnë përmbledhjen në mënyra të ndryshme, ka rëndësi që asnjëri

prej tyre mos të paragjykohet por të vlerësohet për mendimin e dhënë.



Diskutojnë qartë dhe rrjedhshëm mbi konceptet e marra gjatë mësimit të ditës.

Respektojnë, bashkëpunojnë dhe komunikojmë shumë mirë me njëri‐ tjetrin.



NGA PËRVOJA: Organizimi i lojërave mësimore në përmbyllje të saj motivon dhe rrit interesin

e nxënësit për orën e mësimit.




Tema mësimore: Problemet që shkakton ndotja


Prezanton para nxënësve foto të mjediseve të pastra dhe të ndotura.


mësimore:

Nxënësi:

Përshkruan me fjalë ndotjen.

Liston disa nga faktorët kryesorë që rrisin ndotjen e ujit sot

në botë.

Si mund të zbulojmë nëse uji është i pastër.

Fjalët kyçe:

Ndotje; Ujë i distiluar; Ujë i

ndotur



Biologjia

Burimet:



Kartonë me ngjyra.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / Brainstorming

Mësuesi/ja:

Organizon me nxënësit një brain‐storming në të gjithë klasën.

Mësuesi ju drejton nxënësve pyetjen: Çfarë ju vjen në mendje kur dëgjoni fjalën ‘ndotje‘

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ mendo / shkëmbe mendim / vepro në grup

Mësuesi/ja:

Prezanton para nxënësve foto të ambienteve të ndotura.

Nxënësit kanë për detyrë të evidentojnë të gjithë faktorët e mundshëm që çojnë në ndotje.

ndotja mund të jetë edhe akustike

Ndotje

Shumë i përhapur në ditët e sotme Problem që kërkon zgjidhje

zvogëlimi i sasisë së oksigjenit në ajër

shkak për sëmundje të ndryshme

ndotje e ajrit, tokës shkatërron botën e gjallë

djegia e mbeturinave të ndryshme

zhvillimi i industrisë

ndotje nga uji dëmtojnë mjedisin


Përfaqësues nga secili grup komentojnë fotot dhe listojnë të gjitha burimet e ndotjes dhe dëmet

që ajo sjell në mjedis.

Nxënësit e grupeve të tjera dëgjojnë dhe mund të hartojnë pyetje shokëve të tyre.

Ju lë nxënësve në dispozicion kohën e duhur dhe ndjek me kujdes punën e gjithsecilit grup.

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / marrëdhëniet pyetje‐përgjigje

Mësuesi/ja:

Sqaron nxënësit se do fokusohen më shumë tek ndotja e UJIT.

Shtron disa pyetje para nxënësve dhe përpiqet të marri përgjigjet e duhura në lidhje me to.

A mund të flasim për ndotjen? Po për ndotjen e ujit?

Kush janë burimet kryesore të ndotjes?

Çfarë efektesh negative shkakton ndotja?

Si mund ta ndryshojmë këtë realitet?

Si mund të zbulojmë nëse uji është i pastër ose jo?

Të gjitha këto pyetje mësuesi i shkruan në një kënd të tabelës.

Kërkon nga nxënësit që në heshtje të gjejnë përgjigjet e pyetjeve duke u bazuar në gjithçka që

ata mund të dinë, që kanë lexuar apo kanë marrë informacion.

Orientohen nxënësit që të shfrytëzojnë për përgjigje edhe informacionin e dhënë në tekst.

Pasi marrin të gjithë kohën e nevojshme, nxënësit janë gati të përgjigjen.

1. A mund të flasim për ndotjen, po për ndotjen e ujit?

Nxënësi/t: Po, sepse ndotja është një ndër problemet kryesore të shoqërisë së sotme dhe ndotja

e ujit në veçanti është një problem që kërkon zgjidhje.

(dëgjohen mendime nga nxënës të ndryshëm)

2. Kush janë burimet kryesore të ndotjes?

Nxënësi: Janë disa burime kryesore që shkaktojnë ndotjen e ujit në veçanti.


Plehrat e përdorura në bujqësi treten në ujë dhe kalojnë në lumenj dhe liqene duke i

dëmtuar ato.

Ujërat e zeza të patrajtuara të qyteteve të derdhen në det.

Derdhjet industriale të fabrikave që përdorin shumë ujë, sidomos industria e letrës dhe

ajo tekstile.

Uji i ngrohtë nga termocentralet e zvogëlon sasinë e oksigjenit në ujë.

Derdhjet aksidentale të naftës nga anijet shkaktojnë ndotje të plazheve dhe rrezikojnë

jetën e gjallesave në det.

3. Çfarë efektesh negative shkakton ndotja e ujit?

Nxënësi: Disa nga efektet negative që shkakton ndotja e ujit janë.

Shkatërrimi i florës dhe faunës në dete, liqene dhe lumenj.

Uji i ndotur në çezmat tona bëhet shkak për sëmundje të ndryshme, ndikon në të gjithë

jetën tonë

4. Si mund ne të ndryshojmë këtë realitet?

Nxënësi: Sensibilizim, rritja e përgjegjshmërisë... etj. Edhe në vendin tonë vitet e fundit po

punohet shumë për një mjedis të pastër.

5. Si mund të zbulojmë nëse uji është i pastër apo jo?

Nxënësi: Në qoftë se avullojmë ujë të papastër në fund të tij do të mbeten kripëra në trajtë

mbetjesh.



Punojnë shumë mirë në grupe.

Arrijnë të zgjedhin formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin,

idetë në lidhje me ndotjen, llojet e ndotjes, burimet, pasojat që sjell ndotja si fenomen.

Janë seriozë dhe të përgjegjshëm gjatë grumbullimit dhe përpunimit të informacionit.

Respektojnë dhe dëgjojnë njëri‐tjetrin.


Shkrim i lirë në formën e një eseje, paragrafi analizues apo krahasues për ndotjen dhe efektet e saj.

Mund të jepen edhe tema dhe të shfrytëzohen si detyra portofoli:

Unë, shoqëria dhe mjedisi ! ose Për një mjedis të pastër! Uji dhe jeta!




Tema mësimore: Ajri dhe djegia


Imagjinoni sikur jeni në mes të një pylli ose në një dhomë të izoluar pa dyer e pa dritare. Si

mendoni ju, ku do të digjet më mirë një copë druri në mes të pyllit apo tek dhoma e vogël e

izoluar. Pse? Kush është faktori në djegie në këtë rast?


mësimore:

Nxënësi:

Përshkruan çfarë është ajri.

Identifikon gazet në përbërje të ajrit

Tregon çfarë është atmosfera.

Liston burimet kryesore që ndotin ajrin.

Fjalët kyçe:

Ajër; ajër i thatë; atmosferë



Biologjia

Burimet:


me ngjyra; Lapustila;

Kartona me ngjyra.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / imagjinatë e drejtuar

Mësuesi/ja:


Në fillim kërkon nga gjithsecili që të mbyllin sytë dhe të dëgjojnë me kujdes.

E nis veprimtarinë duke ju drejtuar nxënësve me fjalët:

Imagjinoni sikur jeni në mes të një pylli ose në një dhomë të izoluar pa dyer e pa dritare. Si mendoni ju,

ku do të digjet më mirë një copë druri në mes të pyllit apo tek dhoma e vogël dhe e izoluar. Pse? Kush

është faktori në djegie në këtë rast?

Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatën e dhënë

Disa prej tyre mund të thonë në dhomë, dhe disa të tjerë në pyll.

Mësuesi kërkon që nxënësit me argumente të mbrojnë mendimin e tyre.

Konkluzion!

Ajri ndihmon djegien, të gjitha substancat digjen në prani të ajrit shpesh deri në dioksid

karboni dhe ujë. Substancat me natyrë inorganike digjen në prani të ajrit dhe japin okside me

natyrë acide apo bazike.


Mësuesi/ja:

Organizon nxënësit në dy grupe të mëdha dhe harton dy pyetje kryesore.

Pyetja 1. Çfarë është ajri? Cilat janë gazet në përbërje të ajri?

Pyetja 2. Çfarë është atmosfera, si është ndërtuar ajo?


Pyetja 3. Cilat janë burimet kryesore që ndotin ajrin?



ajrin, atmosferën, gazet përbërës dhe burimet e ndotjes.

Të trija pyetjet mësuesi mund tʹi shkruaj në tabelë ose ua jep nxënësve si fleta pune.

Këto fleta pune do kishin një pamje të tillë. (ose dërrasa do të kishte një pamje të tillë)

Ajri dhe djegia

Ajri, gazet në përbërje të tij Atmosfera Ndotja e ajrit

Brenda secilit grup nxënësit punojnë dhe shkëmbejnë mendimet.

Prezantojnë gjetjet e tyre dhe i diskutojnë ato në grup dhe midis grupeve.

Në fund të këtij procesi të gjitha informacionet e marra dhe të përpunuara paraqiten në tabelë

te cilat mund të kenë formë të tillë

Ajri dhe djegia

Ajri, gazet në përbërje të tij Atmosfera Ndotja e ajrit

‐ Ajri është përzierje e gazeve në pjesën e poshtme të atmosferës.

‐ Është pa ngjyrë pa shije ‐ 99% e ajrit përbëhet nga dy gaze azoti dhe oksigjeni, 1% gaze të

ndryshëm.

‐ Sasia e avullit të ujit në ajër ndryshon në sasi të vogla

prandaj ajri mund të jetë i

lagësht ose i thatë.

Ajri i thatë ka:

78% azot

21% oksigjen

0.9 % argon

0.04% dioksid karboni

‐ Është përzierja e gazeve që rrethon

tokën.

‐ ‐sa më larg nga

sipërfaqja e tokës

‐ aq më e rrallë

atmosfera.

‐ është e vështirë të thuhet ku mbaron

atmosfera.

‐ Djegia e lëndëve djegëse fosile.

‐ Lirimi në atmosferë i

kimikateve të fabrikuara nga

njeriu.

‐ Djegia e lëndëve djegëse në motorin e makinave.

‐ Grimcat të vogla të

substancave minerale që

formojnë pluhurin, sasia e

pluhurit është e ndryshme në

periudha të ndryshme të vitit.

‐ Prania e qendrave industrial, rrit sasinë e gazeve helmues

në atmosferë.


Mësuesi/ja:


Hapi 1: Harton pyetjen: A e ndihmon ajri djegien?

Hapi 2: Hedh topin duke ja drejtuar njërit prej nxënësve.

Hapi 3: Nxënësi që ka topin në dorë duhet ti përgjigjet pyetjes së drejtuar nga mësuesi.

Hapi 4: Sa mbaron së dhëni përgjigja, nxënësi ja hedh topin një shoku /shoqeje tjetër,

duke i bërë pyetjen: Cila është përbërja e ajrit?


Hapi 5: Loja vazhdon në këtë mënyrë nga njëri tek tjetri me anë të topit. Pyetjet në këtë

rast hartohen nga vetë nxënësit.

‐ Cilat janë gazet përbërës të ajrit?

‐ Cili është gazi më i rëndësishëm në përbërje të ajrit?

‐ Çʹmund të themi për atmosferën?

‐ A ndotet ajri? Si? Cilat janë disa nga burimet e ndotjes?

Loja përsëritet disa here zinxhir për të siguruar pjesëmarrjen e sa më shumë nxënësve dhe për





idetë në lidhje me ajrin, atmosferën, djegien e substancave në ajër, ndotjen e ajrit …..etj.


Hulumtojmë mbi mjedisin: Si paraqitet ajri në zonën tuaj? A është i ndotur? Pse?

NGA PËRVOJA: Organizimi i lojërave mësimore në përmbyllje të saj motivon dhe rrit

interesin e nxënësit për orën e mësimit.



Tema mësimore: Matja e sasisë së oksigjenit në ajër.


A mundemi ne të matim sasinë e oksigjenit në ajër?


mësimore:

Nxënësi:

Përshkruan aparatin për matjen e përqindjes së oksigjenit

Tregon çʹështë distilimi i fraksionuar i gazeve

Liston informacione në lidhje me vetitë dhe përdorimet e

gazeve në përbërje të ajrit.

Fjalët kyçe:

Oksigjen; Azot; Distilim i

fraksionuar



Biologjia

Burimet:



Kartonë me ngjyra.



Mësuesi/ja:

Prezanton para nxënësve situatën e të nxënit e cila përfaqësohet nga një pyetje e vetme:


A mundemi ne të matim sasinë e oksigjenit në ajër?


Të gjitha mendimet e nxënësve hidhen në tabelë në mënyrë të rregullt.

Në fund ndoshta tabela do të kishte një pamje të tillë:

Po, mendoj se sasia e oksigjenit mund të matet.

Unë mendoj që kur mbushem me frymë ka shumë oksigjen.

Në një pyll sasia e oksigjenit është më e madhe.

Edhe në mal thotë një nxënës tjetër, ne e ndjejmë se sasia e oksigjenit është shumë e

lartë.

Ne nuk mund ta matim në vlerë të saktë se sa është sasia e oksigjenit, mund të thotë

një nxënës tjetër.

Mësuesi/ja

Në këtë moment mësuesi ndërhyn dhe falënderon nxënësit për mendimet e dhëna dhe

përshkruan para tyre aparatin i cili përdoret për të gjetur sasinë e oksigjenit në ajër.

Kujdes !

Mësuesi i jep rëndësi faktit që në ditët e sotme është shumë e nevojshme matja e sasisë së oksigjenit

në zona të ndryshme të qytetit për të marrë informacion më të detajuar për ndotjen e ajrit.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ empatia

Mësuesi/ja:

Kërkon nga nxënësit që duke e vënë veten në vendin e pare të flasin për gazet që janë në

përbërje të ajrit

Shkrimi i tyre do të fillojë me fjalët: UNË JAM…….!

Do synohet që të jenë vetëm tre lloj shkrimesh ose nxënësit mund të orientohen sipas rreshtave

në klasë dhe të thonë:

Unë jam azoti …!

Unë jam oksigjeni …!

Unë jam dioksidi i karbonit ….!

Nxënës të ndryshëm zgjedhin një prej këtyre mundësive. (Zgjedhja mund të realizohet edhe

sipas rreshtave)

Ju lihet në dispozicion koha e duhur për të përshkruar veten e tyre.

Disa nga punimet e tyre mund të ishin:

Unë jam azoti……….!

Unë jam oksigjeni ……….!

Unë jam dioksidi i karbonit ……….!


3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / parashikimi me termat paraprakë

Mësuesi/ja:

Për të realizuar një mbyllje sa më të këndshme të orës së mësimit, mësuesi ju jep nxënësve disa

fjalë:

Jetë Dioksid karboni Ëndërr Vullnet

Kërkon nga secili prej tyre që këto fjalë ti përdorë në një shkrim të shkurtër.

Shkrimi mund të jetë, një paragraf, një tregim, një ese…..,

Nxënësit shfrytëzojnë imagjinatën e tyre dhe sjellin sipas dëshirës atë që mund të bëjnë më mirë.

Ju jepet koha e mjaftueshëm për të realizuar detyrën e dhënë.

Pasi përfundojnë nxënës të ndryshëm lexojnë para shokëve materialin e përgatitur.



bashkëpunojnë në grup, janë aktiv, respektojnë mendimet e njëri tjetrit,sjellin

informacionin e ri në një mënyrë shumë të saktë.



Tema mësimore: Prova e gazeve në ajër


Imagjinoni sikur aksidentalisht po digjet diçka pranë jush, si do të vepronit, çfarë do të bënit, pse?


mësimore:

Nxënësi:

Përshkruan disa nga mënyrat e provës së gazeve në ajër.

Liston gazet që ndihmojnë dhe nuk e ndihmojnë djegien

Shkruan me fjalë dhe formulë reaksione të ndryshme djegie.

Fjalët kyçe:

Djegie; Oksidim;

Trekëndësh i zjarrtë


Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Biologjia

Burimet:

Libri i nxënësit; Provëza,

shkrepëse, ujë gëlqere



Mësuesi/ja:

Prezanton nxënësit me situatën e të nxënit.

Kërkon prej tyre që me sytë mbyllur të imagjinojnë:

Sikur aksidentalisht diçka pranë tyre po digjet, si do të vepronit, çfarë do të bënit, pse?



Mësuesi/ja:

Në një moment të dytë organizon nxënësit në grupe.

Secilit grup i vë në dispozicion disa substanca dhe mjete pune.

Duke shfrytëzuar substancat dhe mjetet e punës në tavolinat e tyre, nxënësit do të vendosin

vetë për eksperimentin që do të zhvillojnë.

Para çdo grupi do të vendosen këto elemente.

Gr 1‐provëz/gotë kimike, fije shkrepëse, ashkël druri.

Gr 2‐magnez, shkrepëse, provëza.

Gr 3‐sulfur hidrogjeni, shkrepëse, llambë me alkool, provëz.

Gr 4‐ujë gëlqeror, provëz e pajisur me gyp zhvillimi (mungon ajri /oksigjeni)

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari praktike

Mësuesi/ja:

Nxënësit e çdo grupi zhvillojnë eksperimentet dhe mbajnë shënim rezultatet përkatëse.

Mësuesi ndihmon dhe orienton secilën prej këtyre grupeve.

Eksperimentet e kryera do të ishin këto:

Eksperimenti 1

Eksperimenti 2

Eksperimenti 3

Eksperimenti 4

Provëza e mbyllur Uji turbullohet

Ca(OH)2 + CO2 → CaCO3 +H2 O

Ca(OH)2

.H2S +O2→H2O+SO2

.Sulfur hidrogjeni

Mg (shufër magnezi)

Mg +O2 → MgO


3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / përvijimi i koncepteve

Mësuesi/ja:

Cilët janë kushtet që të kemi një trekëndësh të zjarrtë.

Zjarri ka nevojë për tre përbërës:

Lëndë djegëse‐‐‐oksigjen‐‐‐nxehtësi



Punojnë sipas detyrave në grup

Parashikojnë drejt çfarë do të ndodhë në secilin eksperiment.

Argumentojnë me anë të fjalëve ose reaksioneve kimikë eksperimentet e kryera.



Tema mësimore: Zbulimi i ajrit të fiksuar


Reja e fjalëve / Parashikim me termat paraprakë


mësimore:

Nxënësi:

Përshkruan kiminë si shkencë natyrore

Tregon ku mbështetet metoda shkencore e kimisë

Liston cilat janë principet kryesore ku mbështetet konceptimi

i shkencës së kimisë

Argumenton rëndësinë e zbulimeve të Jozef Bllek

Jep informacion mbi efektin serë.

Fjalët kyçe:

Ajër i fiksuar; Magnesia

alba; Magnesia usta; Efekti

serë


Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, gjeografia,

Matematika

Burimet:



Kartonë me ngjyra.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / parashikim me termat paraprakë

Mësuesi/ja:

Zhvillon teknikën e ‘parashikimit me terma paraprakë’.

Kjo teknikë do të luajë rolin e një situate të nxëni.

Nxënësve mund t’ju jepen këto fjalë:


Duke marrë të gjithë kohën e nevojshme nxënësit në mënyrë të pavarur lidhin këto fjalë në një

shkrim, ese, tregim, ngjarje, fantazi etj.

Në fund lexohen punimet më të mira dhe më pas kalohet në fazën tjetër të orës mësimore.


Mësuesi/ja:

Në vazhdim të diskutimit mësuesi/ja për të marrë njohuritë e duhura prezanton nxënësit me

rezultatet e të nxënit në formën e disa pyetjeve.

‐ Si paraqitet kimia si shkencë natyrore?

‐ Pse kanë rëndësi studimet e Jozef Bllek?

‐ Ç’ mund të thoni për efektin serë

Organizon nxënësit në grupe (ose rreshta në klasë)

Secili grup merr njërën nga pyetjet.



Mësuesi/ja:

Secili grup përfundon punën e tij dhe informacioni mund të paraqitet në karton të madh me

ngjyra ose edhe direkt në tabelë.

Përfaqësuesit e secilit grup japin informacionin e kërkuar.

Në fund është detyrë e mësuesit që të qartësojë dhe të detajojë më tej këtë informacion.

Mbas gjithë diskutimeve tabela në fund mund të kishte një pamje të tillë:

Si paraqitet kimia si

shkencë natyrore

Pse kanë rëndësi studimet e

Jozef Bllek?

Ç’mund të thoni për efektin

serë?

‐ Shkenca që studion botën që na rrethon.

‐ Mbështetet në përshkrimin

dhe interpretimin e

dukurive gjatë zhvillimit të

eksperimenteve

‐ Konceptimi për kiminë

shpesh bazohet në 5

principet e lëndës: uji,

kripa, toka, zjarri,metali

‐ Zbuloi prezencën e CO2

‐ (u quajt ‐‐ajër i fiksuar)

‐ Ai zbuloi, gjatë shpërbërjes me nxehtësi të magnezia

alba, prodhohej ajër i

fiksuar dhe magnezia usta.

‐ kur magnezia usta lihej në ajër formohej prap

magnezia alba

‐ ajër i fiksuar prodhohej:

Frymëmarrjes së gjallesave

Gjatë kalbjes

‐ Sasia e CO2 e dëmshme

sepse:

‐ CO2, luan rolin e një xhami

sere të zakonshëm, ai e

lejon nxehtësinë nga dielli

të vijë në tokë por nuk lejon

që të kthehet mbrapsht pra

të iki nga toka.

CO2 ≈ SERA PREJ XHAMI

Efekti serë, diskutim, imagjinatë, rëndësishëm


Djegieve të ndryshme

Qendrat industriale

Vullkanet ne veprim

Burimet nëntokësore

Sasia e CO2 është 0.03% e

sasisë së ajrit




Parashikojnë drejt shkencën e kimisë, principet ku ajo mbështetet, zbulimet e Jozef Bllek

dhe efektin serë.

Respektojnë dhe vetëvlerësojnë njëri tjetrin.



Punë hulumtuese:

‐ Analizoni zonën tuaj të banimit dhe evidentoni burimet kryesore të CO2 në këtë zonë.

‐ Sillni fakte si ka ndryshuar koha dhjetëvjeçarin e fundit duke u përpjekur të shpjegoni

këto fakte

Nga përvoja: Praktikimi i teknikave të tilla stimulon punën në grup, nxit imagjinatën, forcon

ndjenjën e kolektivitetit..etj.



Tema mësimore: Fosilet


Imagjinatë e drejtuar: Sa je diplomuar dhe të jepet mundësia për të qenë pjesë e rëndësishme e

një ekspedite kërkimore arkeologjike në jug të vendit, por në të njëjtë kohë familja jote ka

rezervuar pushime, je përballë një dileme. Kë do të zgjidhnit? Pse? Kush do të ishte më e

rëndësishme për ju një javë pushime me familjen apo një javë ekspeditë drejt të

panjohurave...!


mësimore:

Nxënësi:

Përshkruan me fjalë ç’janë fosilet

Argumenton mënyrën e formimit të shtresave fosile në shekuj

Tregon mbi rëndësinë e njohjes së fosileve

Identifikon si janë formuar lëndët djegëse fosile në vite.

Fjalët kyçe:

Fosile



Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, gjeografia

Burimet:



Kartonë me ngjyra.



Mësuesi/ja:


Ju drejtohet atyre me fjalët:

Sa je diplomuar dhe të jepet mundësia për të qenë pjesë e rëndësishme e një ekspedite

kërkimore arkeologjike në jug të vendit, por në të njëjtë kohë familja jote ka rezervuar pushime,

je përballë një dileme, kë do të zgjidhnit? Pse? Kush do të ishte më e rëndësishme për ju një

javë pushime me familjen apo një javë ekspeditë drejt të panjohurave...!

Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatën e dhënë.

Nxënës të ndryshëm japin mendime të ndryshme, disa prej tyre mund të thonë JO, dhe disa të

tjerë mund të mendojnë PO.

Është detyrë e mësuesit të dëgjojë me kujdes të gjitha mendimet dhe të synojë t’i japë

diskutimit drejtimin e duhur.


Mësuesi/ja:



‐ Ç’janë fosilet?

‐ Si janë formuar shtresat dhe lëndët djegëse fosile në shekuj?

‐ A ka rëndësi njohja e fosileve ?



fosilet, formimin e shtresave fosile në shekuj si dhe rëndësinë e njohjes së fosileve.

Të tri pyetjet mësuesi mund tʹi shkruaj në tabelë ose ua jep nxënësve si fleta pune.

Këto fleta pune do kishin një pamje të tillë. (ose dërrasa do të kishte një pamje të tillë )

Grupi i parë Grupi i dytë Grupi i tretë

Ç’janë fosilet? Si janë formuar shtresat dhe

lëndët djegëse fosile në

shekuj?

A ka rëndësi njohja e

fosileve?



3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / empatia

Mësuesi/ja:

Në këtë fazë të orës mësimore kalohet në një veprimtari tjetër.

Mësuesi kërkon nga nxënësit që të vënë veten në vend të një koncepti të marrë gjatë kësaj ore

mësimore.

Veprimtaria zgjat jo më shumë se dhjetë minuta.

Të gjithë nxënësit e fillojnë fjalën e tyre me shprehjen:

Unë jam një..........një fosil!

Unë jam një......... një lëndë djegëse!

Unë jam një......... një paleontolog!

Në fund lexohen disa nga shkrimet më të bukura dhe më të arrira.

Janë vetë nxënësit ata që do të nxjerrin punimin më të mirë.




Parashikojnë drejt karakteristikat dhe veçoritë e fosileve.



Hulumtojmë së bashku......Fosilet!



Tema mësimore: Djegia e lëndëve djegëse fosile


Material ne video‐projektor


mësimore:

Nxënësi:

Koncepton me fjalë shprehjet, lëndë djegëse dhe energji.

Liston sa lloj djegiesh kemi

Shkruan me fjalë dhe formulë reaksionet e djegies së lëndëve

djegëse.

Fjalët kyçe:

Lëndë djegëse fosile;

Hidrokarbure; Energji


Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Fizika

Burimet:


dhe Lapsa me ngjyra;

Kartonë me ngjyra.




Mësuesi/ja:

Prezanton para nxënësve një material në video –projektor që paraqet një material mbi lëndët

djegëse dhe mënyrën se si ato sigurojnë energjinë.

Ju jep mundësi nxënësve të diskutojnë për 3‐5 minuta.

Me anë të dy tre fjalive bën një përmbledhje të shkurtër të materialit në video‐projektor dhe ju

bën me dije se ku do të synojë mësimi i ditës duke kaluar në fazën tjetër të orës mësimore.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ mësim i përqendruar mbi argumente

Mësuesi/ja:

Grupon nxënësit në dyshe.

Secilës dyshe i jep fletë pune të përgatitura më parë.

Çdo fletë pune do të ketë një listë elementësh.

Nxënësit do të punojnë pikërisht në përputhje me këtë listë të elementeve.

Fleta e punës:

Pyetja Sa lloj lëndësh djegëse fosile kemi

Përgjigja

Shembuj të lëndëve djegëse

Arsyeja

(pse duhet të pranojmë që janë

lëndë djegëse)

Provat:

(reaksionet e djegies)

Nxënësit punojnë në mënyrë të pavarur dhe në fund secila dyshe prezanton punën e vet në

tabelë.

Kujdes!

Të gjitha punimet e nxënësve vendosen në tabelë, do të jenë vetë nxënësit ata që do

vlerësojnë, plotësojnë dhe diskutojnë punën e njëri‐tjetrit.

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / kundërshtia akademike

Mësuesi/ja:

Ju tregon nxënësve se do të kalojnë në një veprimtari të fundit.

Shkruan në tabelë pyetjen:

A duhet t’i përdorim lëndët djegëse? Po? Jo? Pse?


E ndan klasën në dy grupe të mëdha dhe kërkon që njëri grup të mbrojë mendimin Po dhe

grupi tjetër të mbrojë mendimin Jo pavarësisht asaj që ata mund të mendojnë në të vërtetë.

Ju bën me dije nxënësve se kjo teknikë njihet ndryshe si “avokati i djallit“, pra ata do të luajnë

rolin e avokatit të djallit.

Të gjitha mendimet e nxënësve hidhen në tabelë.



Punojnë sipas detyrave në grup, listojnë llojet e lëndëve djegëse dhe shkruajnë

reaksionet karakteristike të djegies së lëndëve djegëse.



A

A duhet t’i përdorim

lëndët djegëse

Janë burimi kryesor i energjisë.

Janë burime natyrore.

Digjen shumë lehtë

Janë shumë të domosdoshëm

Pa to nuk do të kishte zhvillim

.....etj.

Janë burim ndotjeje.

Djegia jo e plotë çliron në ajër

monoksid karboni.

Po Jo




Tema mësimore: Ndotja e ajrit nga lëndët djegëse fosile


Parashikim nga termat paraprake.


mësimore:

Nxënësi:

Liston të gjithë lëndët djegëse që ndotin ajrin

Përshkruan secilin prej këtyre gazeve.

Liston problemet kryesore që vijnë nga ndotja e ajrit

Fjalët kyçe:

Ndotje; Monoksid karboni;

Bloza; Dyoksidi i squfurit


Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Matematika,

Fizika

Burimet:


dhe Lapsa me ngjyra;

Kartonë me ngjyra.



Mësuesi/ja:

Për të realizuar një hapje sa më të bukur të orës së mësimit, mësuesi ju jep nxënësve disa fjalë:

Të rinj

Monoksid karboni

Qëllim

Përgjegjshëm

Kërkon nga secili prej tyre që këto fjalë tʹi përdorë në një shkrim të shkurtër.

Shkrimi mund të jetë, një paragraf, një tregim, një ese…..,

Nxënësit shfrytëzojnë imagjinatën e tyre dhe sjellin sipas dëshirës atë që mund të bëjnë më

mirë.

Ju jepet koha e mjaftueshëm për të realizuar detyrën e dhënë.

Pasi përfundojnë nxënës të ndryshëm lexojnë para shokëve materialin e përgatitur.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ hartë koncepti

Mësuesi/ja:


Përgatit në formën e një harte koncepti një fletë pune që synon në dhënien informacionit të ri.

Fleta e punës që do të jetë një e vetme për secilin grup mund të ketë një formë të tillë.


Ndotja e ajrit

Djegia e lëndëve fosile

( lëndët djegëse fosile kanë të gjitha karbon )

Shkakton probleme:

1.

2.

çliron në atmosferë gazet

Dyoksid

karboni

Monoksid

karboni

Bloza Dyoksid

squfuri

Okside

të azotit

Ju lihet në dispozicion nxënësve koha e domosdoshme për të punuar me fletën e punës

Secili grup prezanton fletën e punës në tabelë, ata janë të lirë të gjykojnë dhe vlerësojnë punën

e njeri tjetrit.

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / marrëdhënie pyetje‐përgjigje

Mësuesi/ja:

Në këtë fazë të orës mësimore shtron para nxënësve disa pyetje dhe merr prej tyre përgjigjet

përkatëse.

Disa nga pyetjet e hartuara mund të ishin:

‐ Ç’janë fosilet?

‐ Si formohen fosilet ne vite?

‐ Si formohen lëndët djegëse fosile në vite?

‐ Çfarë shkakton djegia e lëndëve fosile në vite?

‐ Cilat janë gazet që ҫlirohen në atmosferë?

‐ Çfarë problemesh shkakton ndotja?



Punojnë sipas detyrave në grup, respektojnë, vlerësojnë dhe gjykojnë punën e njëri‐

tjetrit.






Tema mësimore: Punë laboratori: Gatitja e CO2 dhe hetimi i tij.


Para nxënësve të ndarë në grupe vendosen mjete të ndryshme laboratorike dhe disa përbërje.

Çfarë eksperimenti mund të kryeni me to?


temës mësimore:

Nxënësi:


dhe materialeve.




Siguria

Zbatimi i rregullave të sigurisë.


Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore,

Matematika, Fizika

Burimet:

Statik metalik; Mbajtëse; Gotë dhe

provëza kimike; Gyp zhvillimi;

Llambë alkooli; Acid klorhidrik,

lakmues; Karbonat kalciumi;

Gëlqere dhe ujë i pastër


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / parashikimi nga termat paraprakë

Mësuesi/ja:

Synon që në këtë fazë të ngacmoj imagjinatën e nxënësve dhe të fillojnë sa më këndshëm


Ju jep nxënësve disa fjalë dhe kërkon prej tyre që të hedhin në letër një tregim, paragraf, ide

ku të përdorin këto shprehje.

Eksperiment

Pasion

Kurioz

Vlerësim

Ju jep nxënësve kohën e duhur për të paraqitur shkrimin e tyre


2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive / veprimtari e drejtuar

Mësuesi/ja:

Orienton nxënësit të organizohen në grupe

Merr informacionin e duhur nga nxënësit në lidhje me gatitjen e dioksidit të karbonit



Eksperimenti 1 Gatitja e CO2

Eksperimenti 2 Përfitimi i CaCO3

Eksperimenti 3 Hetimi i CO2.





Nxënësit të ndarë në grupe zhvillojnë eksperimentet.


Mësuesi/ja:



‐ A arritët në matje të sakta që në provën e parë?


‐ A patët vështirësi në montimin e aparateve?

Vet‐vlerësimi i situatës (si gatitet dhe zbulohet CO2)


Kujdes!

Për secilin parametër (pikë kontrolli) ne mund të ndjekim një sistem vlerësimi si p.sh.

Nëse gatitet CO2 dhe CaCO3: saktë ‐ 2 nota

Nëse janë bërë përpjekje dhe patën pjesërisht të saktë ‐1 notë

Nëse nuk u tentua të realizohej gatitja ‐ 0 notë


respekton rregullat e sigurisë

përdor me kujdes mjetet laboratorike


arrijnë të gatisin CO2 dhe CaCO3

realizojnë procesin e hetimit të CO2

realizojnë shkrimin me fjalë të reaksioneve kimike

realizojnë shkrimin e reaksioneve kimikë me anë të formulave kimike


10‐11 Mirë!


5‐6 Mjaftueshëm.

1‐4 Mjaft keq!




Tema mësimore: Radha e aktivitetit të metaleve


Klasat e nënta kanë shkuar në ekskursion, midis lojërave të ndryshme në një moment mësuesi

thotë: do zhvillojmë tërheqje me litar, bëhuni gati krijoni grupet tuaja, më të fortët të vendosen

në fillim. A ka të drejtë mësuesi? Po apo Jo? Pse? Si mendoni ju?


mësimore:

Nxënësi:

Përshkruan me fjalë se çfarë kuptojnë me radhë aktiviteti të

metaleve

Liston disa prej metaleve me aktiv.

Tregon sepse disa metale janë më aktiv se disa të tjerë.

Argumenton me anë të eksperimentit aktivitetin kimik të

metaleve

Shkruan me fjalë dhe formulë reaksionet bashkëveprimit të

metaleve

Fjalët kyçe:

Aktiv

Radhë aktiviteti



Fizika

Burimet:


dhe Lapustila me ngjyra;

Kartonë me ngjyra


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / situatë problemore

Mësuesi/ja:


Lexon me kujdes dhe me intonacionin e duhur materialin:

Klasat e nënta kanë shkuar në ekskursion, midis lojërave të ndryshme në një moment mësuesi

thotë: do zhvillojmë tërheqje me litar, bëhuni gati krijoni grupet tuaja, më të fortët të vendosen

në fillim. A ka të drejtë mësuesi? Po apo Jo? Pse?

Si mendoni ju? Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatën e dhënë.

Nxënës të ndryshëm japin mendime të ndryshme, disa prej tyre mund të thonë JO, dhe disa të

tjerë mund të thonë PO.

Është detyrë e mësuesit të dëgjojë me kujdes të gjitha mendimet dhe të synojë t’i japë

diskutimit drejtimin e duhur.

Në fund diskutimi mund të përmbyllet me fjalët:

Konkluzion!

Në një klasë me 30 nxënës s’mund të pretendojmë që të jenë të gjithë njëlloj, disa kanë prirje në

shkenca natyrore e disa në shkenca shoqërore, disa kanë pasion këngën, disa pikturën e të tjerë


sportin, disa prej jush mund të jenë shumë të shkathët e aktiv e disa të tjerë jo, janë të tërhequr e

pasiv. Ashtu si nxënësit e një klase kanë aftësi dhe veçori të ndryshme edhe metalet kanë veti të

ndryshme fizike dhe kimike, pra kanë aktivitet të ndryshëm....!

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ tabela e pyetjeve

Mësuesi/ja:

Në vazhdim të diskutimit mësuesi/ja për të marrë njohuritë e duhura kërkon nga nxënësit që

të hartojnë në grup pyetje të ndryshme në lidhje me metalet.

Të gjitha pyetjet e hartuara nga nxënësit shkruhen në tabelë /dërrasën e zezë.

Organizon nxënësit në grupe (ose rreshta në klasë), dhe secili grup merr dy pyetje:

Ju lë nxënësve në dispozicion kohën e duhur për t’ju përgjigjur pyetjeve përkatëse dhe ndjek

me kujdes punën e gjithsecilit grup.

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / organizues grafik

Mësuesi/ja:


ngjyra ose edhe direkt në tabelë në formën e një organizuesi grafik

K, Na, Ca, Mg, Al, Zn, Fe, Ni, Sn, Pb, H2, Cu, Hg, Ag, Au

R

Metalet Jo aktiv Aktiv

Veprojnë me oksigjenin

Treten në ujë

Veprojnë me oksigjenin

Nuk veprojnë me oksigjenin

Nuk veprojnë shpejt me ujin

Nuk veprojnë me acide

Tabela e pyetjeve

1. Çʹjanë metalet?

2. Cilat janë metalet kryesore?

3. A veprojnë metalet me oksigjenin?

4. A treten metalet në ujë?

5. A veprojnë metalet me acidet?

6. A mund të shkruajmë reaksione të bashkëveprimit të metaleve me oksigjenin,

ujin dhe acidet

7. A mund të ndërtojmë një radhë aktiviteti të metaleve?

8. Ku do bazohemi për të ndërtuar radhën e aktivitetit të metaleve?





Vlerësojnë dhe vetëvlerësojnë njëri‐tjetrin.

Japin mendime interesante dhe argumentojnë përgjigjet e tyre.



Tema mësimore: Reaksionet e zëvendësimit (këmbimit) të metaleve


Mësuesi/ja me ndihmën e nxënësve zhvillon disa eksperimente ku vë në bashkëveprim metale

me kripëra dhe okside të ndryshëm. Çfarë vini re?


temës mësimore:

Nxënësi:

Përshkruan me fjalë reaksionet e zëvendësimit.

Liston lloje të ndryshme reaksionesh zëvendësimi

Tregon me fakte raste të zëvendësimit të një metali me një

metal tjetër në reaksione të ndryshme kimikë

Shkruan me fjalë dhe formulë reaksione të ndryshme

zëvendësimi

Fjalët kyçe:

Reaksione zëvendësimi;

Metale; Kripëra; Okside



Fizika

Burimet:


ngjyra; Provëza dhe mjete

kimike; Metale, kripëra dhe

okside të ndryshme


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / mendo vepro në grup

Mësuesi/ja:

Duke vendosur mjetet dhe preparatet kimike para çdo grupi prezanton situatën e të nxënit.

Secili grup ka për detyrë që duke analizuar substancat e dhëna, të mendojë për eksperimentin

që do të zhvillojë.

Grupi i parë: hekur, sulfat natriumi dhe sulfat bakri

Grupi i dytë: zink, oksid bakri, oksid natriumi

Grupi i tretë: magnez, nitrat plumbi, nitrat litiumi

Grupi i katërt: alumin, oksid magnezi, oksid hekuri

Kujdes!!!

Nga analiza në grup, duke patur parasysh radhën e aktivitetit të metaleve ata duhet të përcaktojnë

saktë se me kë nga kripërat apo oksidet do të bashkëveprojë secili nga metalet e dhënë.


2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari praktike e drejtuar/eksperiment

Mësuesi/ja:

Kërkon nga secili grup që duke u bazuar në punën e fazës së parë të veprojnë duke realizuar

eksperimentet përkatëse.

Secili grup realizon me përgjegjshmëri eksperimentin e dhënë

Grupi i parë:

Hekur + sulfat natriumi → hekur + sulfat bakri→

Fe + Na2SO4 → nuk vepron Fe +CuSO4 → FeSO4 + Cu

Konkluzion!

HEKURI mund të zhvendos nga kripërat metalet qe janë më pak aktiv se ai vete, pra kjo do

të thotë që HEKURI është më aktiv se BAKRI por më pak aktiv se NATRIUMI.

Grupi i dytë:

Zink + oksid bakri → zink + oksid natriumi →

Zn + CuO → ZnO + Cu Fe +Na2O → nuk vepron

Konkluzion!

ZINKU mund të zhvendos nga oksidet metalet qe janë më pak aktiv se ai vete, pra kjo do të

thotë që ZINKU është më aktiv se BAKRI por më pak aktiv se NATRIUMI

Grupi i tretë:

Magnez + nitrat litiumi → magnez + nitrat plumbi →

Mg + LiNO3 → nuk vepron Mg +Pb(NO3)2 → Mg(NO3)2 + Pb

Konkluzion!

MAGNEZI mund të zhvendos nga kripërat metalet që janë më pak aktiv se ai vetë, pra kjo

do të thotë që MAGNEZI është më aktiv se PLUMBI por më pak aktiv se LITIUMI.


Grupi i katërt:

Alumin + oksid natriumi → alumin + oksid bakri →

Al + Na2O → nuk vepron Al +CuO → Al2O3 + Cu

Konkluzion!

Hekuri mund të zhvendos nga kripërat metalet që janë më pak aktiv se ai vetë, pra kjo do të

thotë që hekuri është më aktiv se bakri por më pak aktiv se natriumi.


Mësuesi/ja:

Për një përforcim akoma më të mirë të temës së mësimit kërkon nga nxënësit të shkruajnë

reaksione të bashkëveprimit të:

Natriumit, zinkut, bakrit me:

oksid plumbi,

oksid kalciumi,

oksid hekuri,

klorur bakri,

sulfat hekuri.



Punojnë sipas detyrave në grup, janë aktiv e japin ide interesante.

Parashikojnë drejt se cili prej metaleve është më aktiv dhe japin argumentet përkatës.

Shkruajnë saktë reaksionet kimike me fjalë ose formulë.




Nga përvoja: Ndërthurja e ideve teorike me ato praktike është shumë efikase gjatë një orë mësimi




Tema mësimore: Shpërbërja e karbonateve të metaleve


Mësuesi/ja me ndihmën e nxënësve zhvillon eksperimentin në lidhje me shpërbërjen e

kripërave. Çfarë vini re?


mësimore:

Nxënësi:

Përshkruan me fjalë çfarë janë reaksionet e shpërbërjes

Shkruan me fjalë dhe formulë reaksionin e shpërbërjes të

karbonateve

Përcakton produktet që formohen gjatë shpërbërjes

Kryen eksperimentalisht këtë reaksion

Fjalët kyçe:

Reaksion shpërbërje


Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Matematika

Burimet:

Libri i nxënësit; Shkumësa,

Lapsa me ngjyra dhe

kartonë me ngjyra; Provëza

dhe preparate kimike


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / alfabeti i njëpasnjëshëm

Mësuesi/ja:

Realizon me nxënësit teknikën e ʺalfabetit të njëpasnjëshëmʺ.

Për të realizuar këtë teknikë, mësuesi ka përgatitur për secilin nxënës një fletë pune.

Fleta e punës përmban shkronjat e alfabetit të vendosura në një tabelë.

Secili nxënës shkruan në tabelën e alfabetit një term, një fjalë, një emër që sigurisht ka lidhje

me temat e fundit.

Pasi secili plotëson, e këmben alfabetin me shokun ngjitur dhe ky veprim përsëritet disa herë

zinxhir për rreth 5’.

Në fund ndoshta tabela do të kishte një pamje të tillë:

Lexohen me zë para klasës termat apo konceptet për çdo shkronjë të alfabetit.

A

Acid

Aktivitet

B

bazë

G

grup

O

Okside të

metaleve

P

Produkt

D

Dioksid

karboni

E

Eksperiment

R

Reaksion

Reaktant

T

F

formulë

K

Këmbim

L

M

Metale

N

J

SH

Shpërbërje

Z

Zëvendësim

V


2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ situatë problemore

Mësuesi/ja:


situatën problemore /eksperimentin.

I njeh ata me mjetet e tij të punës

Thekson faktin se ai do të zhvillojë një eksperiment të thjeshtë dhe kërkon që të gjithë nxënësit

të jenë të vëmendshëm.

Është detyrë e tyre që të shpjegojnë dukurinë e vënë re dhe të shkruajnë me fjalë dhe formulë

reaksionin kimik të ndodhjes së këtij eksperimenti.

Pa humbur kohë mësuesi/ja kryen eksperimentin:

Eksperimenti:

Katër provëza mbushen me katër kripëra (karbonate) të metaleve të ndryshëm respektivisht,

CuCO3, PbCO3, ZnCO3, MgCO3. Në prani të nxehtësisë vihen re nëse do të shpërbëhen më tej

apo jo.

Mësuesi /ja vepron me kujdes dhe ju jep nxënësve mundësi që të shikojnë secilin eksperiment.


Mësuesi/ja:

Duke përmbledhur me fjalë secilin prej eksperimenteve mësuesi/ja pyet nxënësit:

A u shpërbën të gjitha kripërat?

Cila u shpërbë më shpejt?

Cila u shpërbë më ngadalë?

Cilat karbonate shpërbëhen më shpejt? Pse? A ka ndonjë lidhje me radhën e aktivitetit

të metaleve?

Shkruani me fjalë dhe formulë reaksionin e shpërbërjes.

Konkluzion!

Kripërat e metaleve më aktiv janë më të qëndrueshme dhe nuk shpërbëhen lehtë, me uljen e

aktivitetit të metaleve rritet mundësia që karbonatet e tyre të shpërbëhen më lehtë sipas

reaksionit:

Karbonat metali oksid metali + dioksid karboni

Na2CO3 nuk ndodh shpejt

CuCO3 → CuO + CO2 ndodh shpejt

MgCO3 ZnCO3 PbCO3 CuCO3





Parashikojnë drejt se cili prej reaksioneve ndodh më shpejt dhe argumentojnë pse

ndodh një dukuri e tillë.


Vlerësojnë dhe vetëvlerësojnë njëri ‐tjetrin.



Nga përvoja: Ndërthurja e ideve teorike me ato praktike është shumë efikase gjatë një orë mësimi



Tema mësimore: Reaksionet e zëvendësimit dyfish


Material në power‐point: “Reaksionet kimike”


mësimore:

Nxënësi:

Përshkruan me fjalë çfarë janë reaksionet e zëvendësimit

Tregon sa lloj reaksionesh zëvendësimi kemi

Shkruan me fjalë dhe formulë kimike reaksione të ndryshme

zëvendësimi.

Kryen eksperimentalisht disa reaksione zëvendësimi

Fjalët kyçe:

Reaksione zëvendësimi

Zëvendësimi njëfish

Zëvendësimi dyfish



Burimet:


Lapsa me ngjyra dhe

kartonë me ngjyra; Provëza

dhe preparate kimike


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / kllaster

Mësuesi/ja:

Nxënësit shikojnë në video – projektor një material të përgatitur në power‐point.

Materiali jep informacion mbi reaksionet kimike, llojet e tyre, mënyrën si ndodhin, produktet

që formohen.....etj.

Nxënësit shikojnë dhe dëgjojnë me vëmendje të gjithë materialin.


Është detyrë e tyre që në një “kllaster” të hedhin ato çfarë ata kuptuan dhe mbajtën mend nga

materiali në video‐projektor.

Nxënësit mund të punojnë në dyshe

Nxënës të ndryshëm japin përgjigje të ndryshme.

Të gjitha mendimet dhe idetë e tyre e tyre shkruhen në tabelë pa i paragjykuar dhe komentuar.

Në fund të teknikës tabela mund të kishte një pamje të tillë:


Mësuesi/ja:

Në vazhdim të diskutimit mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe.

Secili grup ka në tavolinën e tij të punës mjetet dhe preparatet e caktuara kimike

Nga secili grup kërkohet që:

Të zhvillojë eksperimentin

Të shkruajë me fjalë dhe formulë reaksionin kimik

Të tregojë llojin e reaksionit

Grupi i parë: Vë në bashkëveprim një acid dhe një bazë.

Hidroksid natriumi + acid klorhidrik → klorur natriumi +ujë

Na OH + HCl → NaCl + H2O

Është një reaksion zëvendësimi dyfish

Grupi i dytë: Vë në bashkëveprim një acid dhe një kripë.

Sulfat natriumi Na2SO4

Acid klorhidrik HCl

Hidroksid natriumi NaOH

Acid klorhidrik HCl

shpreh një ndryshim kimik

bashkëveprim substancash janë të llojeve të ndryshme

reaksion zëvendësimi na ndihmojnë në studimet tona

reaksion oksidimi

ka reaktantët dhe produktet reaksion shpërbërje

reaksion këmbimi reaksioni ndryshon nga

barazimi kimik

reaksion asnjanësimi

Reaksione

shkruhet me fjalë dhe

formule kimike


Sulfat natriumi + acid klorhidrik → klorur natriumi +acid sulfurik

Na2SO4 + HCl → NaCl + H2SO4


Grupi i tretë: Vë në bashkëveprim një acid dhe një oksid bazik.

oksid magnezi + acid sulfurik → sulfat magnezi + ujë

MgO + H2SO4 → MgSO4 + H2O


Grupi i katërt: Vë në bashkëveprim dy kripëra.

Nitrat natriumi + klorur magnezi → nitrat magnezi + klorur natriumi

Na NO3 + MgCl2 → NaCl + Mg(NO3)2



Mësuesi/ja:


ngjyra ose edhe direkt në tabelë.

Përfaqësuesit e secilit grup japin informacionin e kërkuar në lidhje me reaksionet e

zëvendësimit dyfish.

Në fund është detyrë e mësuesit që të qartësojë dhe të detajojë më tej këtë informacion.

Konkluzion!!!

Reaksione të zëvendësimit dyfish janë reaksionet midis dy përbërjeve ku jonet e njërës përbërje

zëvendësojnë jonet e përbërjes tjetër.

Reaksionet e zëvendësimit dyfish i kemi midis:

Një acidi dhe një baze

Një acidi dhe një kripe

Një acidi dhe një oksidi bazik

Midis dy kripërave




Nitrat natriumi NaNO3

Klorur magnezi MgCl2

Oksid magnezi MgO

Acid sulfurik H2SO4


Realizojnë praktikisht të gjitha eksperimentet dhe i analizojnë ato.





Nga përvoja: Ndërthurja e ideve teorike me ato praktike është shumë efikase gjatë një orë mësimi.



Tema mësimore: Reaksionet e formimit të kripërave


Mësuesi/ja me ndihmën e nxënësve zhvillon eksperimentin në lidhje me gatitjen e kripërave.

Çfarë vini re?


mësimore:

Nxënësi:

Përshkruan me fjalë çfarë janë reaksionet e asnjanësimit

Liston disa nga mënyrat për gatitjen e kripërave në laborator

Shkruan me fjalë dhe formulë reaksionet e formimit të kripërave

Kryen eksperimentalisht këto reaksione

Fjalët kyçe:

Kripëra; Acide;

Oksiacide; Hidroacide;

Hidrokside;

Asnjanësim



Burimet:

Libri i nxënësit;

Shkumësa, Lapsa dhe

kartonë me ngjyra;

Provëza dhe preparate

kimike; Metale, acide,

baza, okside.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / veprimtari praktike e drejtuar

Mësuesi/ja:

Organizon nxënësit në grupe pune dhe secilit grup pajiset me mjetet e duhura dhe substancat

e duhura kimike.

Orienton nxënësit se do të jenë ata që duke zhvilluar eksperimentet do të arrijnë në konkluzion

mbi mënyrat e gatitjes së kripërave.


Grupi 1 : Veprimi i një metali me një acid

Grupi 2 : Veprimi i një metali me një jometal

Grupi 3 : Veprimi i një metali me një kripë

Grupi 4 : Veprimi i një oksidi bazik me një oksid acid

Grupi 5 : Veprimi i një acidi me një bazë

Mësuesi/ja:

Ju lë nxënësve në dispozicion kohën e duhur dhe nga secili grup kërkon saktësi dhe kujdes në

zhvillimin e eksperimenteve kimike.

Nga secili grup kërkon që ata të shkruajnë saktë reaksionet kimike me fjalë dhe formulë

kimike.


Mësuesi/ja:

Secili grup prezanton eksperimentin ne tabelë ose karton me ngjyra.

Në fund tabela mund të kishte një pamje të tillë.

Hidroksid kalciumi

Acid sulfurik

Oksid magnezi

Dioksid squfuri

Shufër magnezi Sulfat zinku

Klor Copë natrium

Shufër magnezi Acid sulfuric


Grupi 1

Veprimi i një metali me një acid

Magnez + acid sulfurik → sulfat magnezi + hidrogjen

Mg + H2SO4 → Mg SO4 + H2

Formohet kripë e sulfatit të magnezit

Grupi 2

Veprimi i një metali me një jometal

Natrium + klor → klorur natriumi

Na + Cl2→ NaCl

Formohet kripë e klorurit të natriumit

Grupi 3

Veprimi i një metali me një kripë

Magnez + sulfat zinku → sulfat magnezi + zink

Mg + ZnSO4 → Mg SO4 + Zn

Formohet kripë e sulfatit të zinkut

Grupi 4 :

Veprimi i një oksidi bazik me një

oksid acid

Oksid magnezi + dioksid squfuri → sulfit magnezi

MgO + SO2 → MgSO3

Formohet kripë e sulfitit të magnezit

Grupi 5:

Veprimi i një acidi me një bazë

Hidroksid kalciumi + acid sulfurik → sulfat kalciumi +ujë

Ca(OH)2 + H2SO4 → CaSO4 +H20

Formohet kripë e sulfatit të kalciumit

Shufër magnezi Acid sulfuric

Klor Copë natrium

Shufër magnezi Sulfat zinku

Oksid magnezi

Dioksid squfuri

Hidroksid kalciumi

Acid sulfurik


Konkluzion!!!

Nga zhvillimi i eksperimenteve arrihet në përfundimin se për gatitjen e kripërave mund të

përdoren disa prej bashkëveprimeve të mëposhtme:

Bashkëveprimi i një metali me një acid

Bashkëveprimi i një metali me një jometal

Bashkëveprimi i një metali me një kripë

Bashkëveprimi i një oksidi bazik me një oksid acid

Bashkëveprimi i një acidi me një bazë


Mësuesi/ja:

Kërkon nga nxënësit që duke e vënë veten në vendin e parë të flasin për substanca, koncepte,

mjete kimike që janë përdorur në temat e fundit.

Shkrimi i tyre do të fillojë me fjalët: UNË JAM…….!

Disa prej mundësive mund të jenë:

Unë jam një provëz …!

Unë jam një krip….!

Unë jam një acid …!

Unë jam një reaksion kimik…!

Nxënës të ndryshëm zgjedhin një prej këtyre mundësive.

Në fund lexohen disa prej punimeve më të mira.




Realizojnë praktikisht të gjitha eksperimentet dhe i analizojnë ato.




Nga përvoja: Ndërthurja e ideve teorike me ato praktike është shumë efikase gjatë një orë mësimi.




Tema mësimore: Punë laboratori: Gatitja e kripërave


Para nxënësve të ndarë në grupe vendosen mjete të ndryshme laboratorike dhe disa përbërje.

Çfarë eksperimenti mund të kryeni me to?


temës mësimore:

Nxënësi:


dhe materialeve.



Analizon dhe arrin në konkluzione

Siguria

Zbatimi i rregullave të sigurisë.

Lidhja me fushat e tjera ose me temat

ndërkurrikulare:


Matematika

Mjetet:

Provëza; Mbajtëse provëzash; Stativ;

Zink, acid klorhidrik, gozhdë hekuri,

sulfat bakri, acid, hidroksid

natriumi, fenolftaleinë, shkrepëse.



Mësuesi/ja:

Synon që në këtë fazë të risjellë para nxënësve njohuritë e tyre mbi kripërat dhe përfitimin e

tyre.

Shtron para tyre disa pyetje:

‐ Ҫ’janë kripërat?

‐ Si janë formuar ato?

‐ Listoni lloje të ndryshme kripërash.

‐ Shkruani formulat kimike të kripërave të ndryshme.

‐ Cilat janë reaksionet karakteristike për formimin e kripërave?

‐ A mund të sillni disa shembuj?

Nxënës të ndryshëm përgjigjen rreth pyetjeve të dhëna, në tabelë shkruhen reaksionet kryesore

për formimin e kripërave në laborator.


Mësuesi/ja:

Orienton nxënësit të organizohen në grupe.

Merr informacionin e duhur nga nxënësit në lidhje me secilin eksperiment për gatitjen e

kripërave.



Eksperimenti 1 gatitja e kripërave metal + acid

Eksperimenti 2 gatitja e kripërave metal + kripë

Eksperimenti 3 gatitja e kripërave acid + bazë





Nxënësit të ndarë në grupe zhvillojnë eksperimentet përkatëse

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / marrëdhënie pyetje përgjigje

Mësuesi/ja:

Si u ndjetë në këtë rol.

A patët vështirësi në montimin dhe përdorimin e mjeteve dhe aparateve laboratorike.

A arritët në konkluzione që në provën e parë.

A u përputhën njohuritë tuaja teorike me ato që ju arritët gjatë eksperimentit.

Vet‐vlerësimi i situatës (si gatiten kripërat)


Kujdes !

Për secilën parametër (pikë kontrolli ) ne mund të ndjekim një sistem vlerësimi si p.sh.:

Nëse gatitet kripa saktë: 2 nota

Nëse janë bërë përpjekje dhe patën pjesërisht sukses ‐ 1 notë

Nëse nuk u tentua të realizohej gatitja e kripërave ‐ 0 notë





arrijnë të gatisin kripëra të ndryshme


realizojnë shkrimin e reaksioneve kimike me anë të formulave kimike


10‐11 Mirë!


5‐6 Mjaftueshëm.

1‐4 Mjaft keq!




Tema mësimore: Zbulimi dhe nxjerrja e metaleve


Sa i njohim ne metalet?


mësimore:

Nxënësi:

Liston lloje të ndryshme metalesh.

Përshkruan disa nga vetitë fizike të tyre.

Tregon si gjenden metalet në natyrë.

Argumenton ndryshimin midis metaleve dhe xeherorëve.

Përshkruan hapat që duhet për të nxjerrë një metal nga

xeherori i tij.

Fjalët kyçe:

Metal

Xeheror

Veti fizike



Gjeografia

Burimet:


lapsa dhe kartonë me

ngjyra



Mësuesi/ja:

Fillon orën e mësimit duke ju drejtuar nxënësve një pyetje. Sa i njohim ne metalet?


Disa prej mendimeve të tyre mund të jenë:

‐ Metalet janë të gjitha elementët që kanë 1‐3 elektrone në shtresën e jashtme.

‐ Metalet zënë pjesën më të madhe të elementeve në sistemin periodik.

‐ Metalet ndodhen në të djathtë të vijës zigzage të sistemit periodik.

‐ Metalet kanë veti fizike të ndryshme, dendësi të lartë, temperatura shkrirje dhe vlimi të

larta.... etj.

‐ Metalet mund të jenë aktiv ose shumë aktiv.

‐ Metalet i gjejmë të lirë ose të lidhur me elementët e tjerë në natyrë.

‐ .... etj.

Pasi dëgjon dhe respekton të gjitha mendimet e nxënësve, mësuesi/ja përgatitet për të kaluar në

fazën tjetër të orës mësimore.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ punë në grup

Mësuesi/ja:



‐ Cilat janë disa nga karakteristikat e përgjithshme për metalet?


‐ Si i gjejmë në natyrë metalet?

‐ Cilat janë disa prej xeherorëve kryesorë dhe si përftohen metalet prej tyre?

Organizon nxënësit në grupe (ose rreshta në klasë), dhe secili grup merr njërën nga pyetjet.

Mësuesi/ja:

Në këtë moment orienton nxënësit që duke shfrytëzuar njohuritë e marra deri tani në lëndën e

kimisë si dhe tekstin të përpiqen të sjellin informacion për këto pyetje.

Shkruan në tabelë pyetjet përkatëse në formën e një harte koncepti të vetme.


Në fund tabela do të kish një pamje të tillë:

Pyetja 1 Pyetja 2 Pyetja 3

Cilat janë disa nga

karakteristikat e përgjithshme

për metalet?

Si i gjejmë në natyrë metalet? Cilat janë disa prej xeherorëve

kryesorë dhe si përftohen metalet

prej tyre?

‐ kanë 1‐3 elektrone në shtresën e jashtme

‐ telëzohen, petëzohen, kanë temperatura dhe

pika të larta shkrirjeje.

‐ zënë 75% të elementeve në

SP.

‐ ndodhen në të djathtë të vijës zigzage të SP.

‐ kanë shkëlqim

‐ janë përcjellës të mirë të

rrymës elektrike.

1. I gjejmë të lirë

p.sh. ari, argjendi, platini

metalet që janë të lirë nuk janë

shumë aktiv nga na kimike

2. Në formë përbërjesh

‐Metale aktiv bashkëveprojnë e

formojnë përbërje

‐xeherorët përmbajnë sasi të

ndryshme metali

‐ shkëmbinjtë kanë përzierje të

elementeve të ndryshëm

gjithashtu.

‐ Disa nga xeherorët kryesorë janë:

hematiti

bokside

galena

cinabar

malahiti

gurgëlqeror

‐ Që të nxjerrim një metal nga

xeherori i tij:

1. Mbledhja e mineralit

2. Shpërbërja e xeherorit për të

nxjerrë metalin.


Mësuesi/ja:


Hapi 1: Hedh topin duke ja drejtuar njërit prej nxënësve

Hapi 2: Harton pyetjen, Ç’janë metalet?

Hapi 3: Nxënësi që ka topin në dorë duhet ti përgjigjet pyetjes

Hapi 4: Ja hedh topin një shoku apo shoqeje tjetër, duke i bërë pyetjen përkatëse.

Loja përsëritet disa here zinxhir për të siguruar pjesëmarrjen e sa më shumë nxënësve dhe për





Punojnë sipas detyrave në grup, janë aktiv, të përgjegjshëm, respektojnë dhe vlerësojnë

njëri tjetrin.

Koncepton dhe japin informacionin e duhur në lidhje me metalet, vetitë e tyre,

ndodhjen e tyre në natyrë dhe nxjerrjen nga xeherorët.




pyetje dhe detyra nga fletorja e punës ose nga vetë mësuesi.



Tema mësimore: Nxjerrja e metaleve nga xeherorët


Material filmik mbi xeherorët


mësimore:

Nxënësi:

Koncepton me fjalë xeherorët

Liston mënyrat e gatitjes së metaleve nga xeherorët

Shkruan me fjalë dhe formulë reaksionet e shpërbërjes për

përfitimin e metaleve nga xeherorë të ndryshëm

Fjalët kyçe:

Xeheror

Reduktim

Reaksion shpërbërje


Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Gjeografia

Burimet:


Lapsa me ngjyra dhe

kartonë me ngjyra


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / di

Mësuesi/ja:

Shkruan në tabelë temën e mësimit: xeherorët

Diskuton dhe harton pyetje në drejtim të nxënësve në lidhje me temën.

Duke marrë të gjitha mendimet e dhëna nga nxënësit, ndërton tabelën e mëposhtme në

dërrasën e zezë duke plotësuar kolonën “Di”.



‐ xeherorët janë përzierje metalesh

‐ janë të llojeve të ndryshëm

‐ janë të rëndësishëm për përfitimin e metaleve të

tjerë

‐ xeherorë të ndryshëm japin metale të ndryshëm

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ dua të di

Mësuesi/ja:

Ju prezanton nxënësve materialin filmik mbi ‘xeherorët’.

Nxënësit përballin ato që dinin për ‘xeherorët’ me ato që shikojnë gjatë materialit filmik.

Në këtë moment mësuesi/ja pyet: Çfarë doni të dini më tepër për ‘xeherorët’.

Të gjitha pyetjet e dhëna nga nxënësit vendosen në kolonën: Dua të di.


‐ Xeherorët janë përzierje metalesh

‐ janë të llojeve të ndryshëm

‐ janë të rëndësishëm për përfitimin e metaleve të tjerë

‐ xeherorë të ndryshëm japin metale të ndryshëm

‐ Si nxirret një metal nga xeherori i

tij?

‐ A ka rëndësi se sa aktiv është metali?

‐ Sa mënyra ka për nxjerrjen e

metaleve nga xeherorët?

‐ A është i rëndësishëm ky proces?

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / mësova

Mësuesi/ja:

Ju jep mundësinë nxënësve që të lexojnë me kujdes tekstin në mënyrë individuale ose në dyshe.

Ç’do dyshe ka një fletë pune ku paraqitet struktura e tabelës D/D/M.

Pasi ju lë në dispozicion kohën e duhur, mësuesi /ja kontrollon dhe vëzhgon si është plotësuar

tabela nga secila dyshe.

Ju jep mundësinë të gjithë nxënësve për të dhënë mendimet e tyre.

Diskutojnë të gjithë së bashku dhe plotësojnë bashkë me mësuesin tabelën në dërrasën e zezë.

Në fund tabela duhet të ketë një pamje të tillë.


‐ Xeherorët janë përzierje metalesh

‐ Si nxirret një metal nga

xeherori i tij?

‐ Një metal nxirret nga xeherori i tij me

anë të një reaksioni shpërbërje ose

reduktimi.


‐ ‐janë të llojeve të ndryshëm

‐ janë të rëndësishëm për përfitimin e

metaleve të tjerë

‐ xeherorë të ndryshëm japin

metale të ndryshëm

‐ A ka rëndësi se sa aktiv është metali?

‐ Sa mënyra ka për

nxjerrjen e metaleve

nga xeherorët?

‐ A është i rëndësishëm ky proces?

‐ Sa më aktiv që të jetë metali aq më të

qëndrueshme përbërjet, aq më e

vështirë përbërja e tyre.

‐ Për nxjerrjen e metaleve me reaksione

reduktimi përdoren tre mënyra:

Vetëm me ngrohje

Ngrohje me karbon

Elektrolizë

P.sh.: Mënyra e parë:

Oksid argjendi + nxehtësi → argjend + oksigjen

AgO + nxehtësi →Ag +O2

Sulfur mërkuri + nx + oksigjen→ mërkur

+dyoksid squfuri

HgS + nx + O2 → Hg + SO2



Punojnë sipas detyrave në grup, japin ide dhe mendime interesante, ndërveprojnë me

njëri‐tjetrin dhe vlerësojnë me kujdes punën e gjithsecilit.





Tema mësimore: Nxjerrja e metaleve me ngrohje në prani të karbonit




temës mësimore:

Nxënësi:

Përshkruan me fjalë reaksionin e reduktimit

Shkruan me formulë kimike reaksione reduktimi të

përftimit të metaleve nga xeherorë të ndryshëm.

Bën dallimin midis reaksioneve me ngrohje dhe atyre

me karbon

Fjalët kyçe:

Agjent reduktues

Agjent oksidues

Reaksion reduktimi



Burimet:

Libri i nxënësit; Shkumësa, Lapsa

me ngjyra dhe kartonë me ngjyra




Mësuesi/ja:

Me anë të disa fjalive mësuesi/ja përmbledh njohuritë e marra mbi metalet, xeherorët, mënyrat

e përfitimit të metaleve nga xeherorët, përfitimin e metaleve me ngrohje. Ju bën nxënësve me

dije se në këtë orë mësimore do të studiojnë përfitimin e metaleve nga xeherorët me ngrohje me

karbon.

Pa humbur kohë kalon në fazën tjetër të orës mësimore.


Mësuesi/ja:


Çdo grup pajiset me fletë pune të përgatitura që më parë nga mësuesi.

Fleta e punës mund të ishte e tillë:

Nxjerrja e metaleve nga xeherorët

Me ngrohje Me ngrohje me karbon


kimisë si dhe tekstin të përpiqen të sjellin informacion duke plotësuar hartën e konceptit.

Ju lë në dispozicion kohën nevojshme dhe ndjek me vëmendje punën e secilit grup.

Në fund harta e konceptit mund të ishte plotësuar në këtë mënyrë:

Nxjerrja e metaleve nga xeherorët

Me ngrohje Me ngrohje me karbon

‐ xeherorë të metaleve pak aktiv si p.sh.,

argjendi dhe mërkuri.

‐ ‐Reaksionet e shpërbërjes vetëm më

nxehtësi

‐ xeherorët në formë oksidesh ose

sulfuresh

Oksid argjendi + nxehtësi → argjend + oksigjen

AgO + nxehtësi →Ag +O2

Sulfur mërkuri + nx + oksigjen→ mërkur

+dyoksid squfuri

HgS + nx + O2 → Hg + SO2

‐ xeherorë të metaleve pak aktiv si p.sh. bakri,

hekuri, zinku, nikeli, kallaji dhe plumbi

‐ Reaksionet e shpërbërjes vetëm janë me

ngrohje (nx) dhe me karbon, ku karboni

shërben si reduktues duke marrë oksigjenin e

lidhur me metalin

‐ karboni luan këtë rol sepse është më aktiv se

këto metale

‐ xeherorët janë në formë oksidesh

Oksid bakri + nx + karbon → bakër + dioksid karboni

CuO + nx + C →Cu +CO2

Oksid hekuri + nx + karbon → hekur + dioksid karboni

FeO + nx + C→ Fe + CO2


3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / diagrami i Venit

Mësuesi/ja:

Në ketë moment mësuesi/ja ju drejtohet nxënësve me fjalët:

Duke shfrytëzuar hartën tuaj të konceptit tregoni ndryshimet dhe ngjashmëritë midis dy

mënyrave të përfitimit të metaleve nga xeherorët.

Nxënës të ndryshëm japin mendimet e tyre, janë ata vetë që do të vlerësojnë mendimet e

shokut apo shoqes së tyre.



Punojnë sipas detyrave në grup, realizojnë detyrat, bashkëpunojnë, plotësojnë saktë

tabelën dhe stimulojnë dhe vlerësojnë njëri‐tjetrin.





Tema mësimore: Nxjerrja e metaleve me elektrolizë


Diskutimi i njohurive paraprake


temës mësimore:

Nxënësi:

Përshkruan me fjalë konceptin e elektrolizës

Identifikon metalet që mund të gatiten me elektrolizë

nga xeherorë të ndryshëm.

Shkruan me fjalë dhe formulë reaksionet e elektrolizës

që synojnë gatitjen e metaleve nga xeherorë të

ndryshëm.

Fjalët kyçe:

Elektrolizë


Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore,Fizika

Burimet:


Lapsa me ngjyra dhe kartonë me

ngjyra



Mësuesi/ja:

Harton disa pyetje në drejtim të nxënësve.

‐ Çfarë dimë për metalet.

‐ Cilat janë disa nga karakteristikat kryesore të metaleve


‐ Si përftohen metalet në industri?

‐ Cilat janë mënyrat e përfitimit të metaleve duke u nisur nga xeherorët?

‐ Shkruani reaksionin me fjalë dhe formulë për gatitjen e argjendit dhe mërkurit.

‐ Shkruani reaksionin me fjalë dhe formulë për gatitjen e hekurit, plumbit, zinkut, me ngrohje me

karbon.


Mësuesi/ja:

Shtron para nxënësve pyetjen kryesore:

Si përfitohen metalet me elektrolizë?

Pyetja kryesore shkruhet në tabelë, nxënësit lexojnë informacionin në tekst dhe i japin përgjigje

pyetjes kryesore.

Të gjitha mendimet e tyre hidhen në tabelë.

Në fund të teknikës tabela mund të kishte një pamje të tillë:

Si përfitohen metalet me elektrolizë?

‐ Elektroliza kthen energjinë elektrike në energji kimike.

‐ Kalimi i rrymës elektrike në xeheror të shkrirë, shpërbën përbërjen në xeheror dhe

siguron nxjerrjen e metalit.

‐ Elektroliza ndodh në elektrolizier.

‐ Gjatë elektrolizës: metali përfitohet në elektrodën negative.

‐ Elektroliza proces shumë i shtrenjtë, gjen përdorim vetëm kur nuk ka metodë tjetër për

gatitjen metaleve.

P.sh: Oksid alumini + energji elektrike → alumin + oksigjen

Al2O3 + energji elektrike → Al + O2

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / insert

Mësuesi/ja:

Organizon nxënësit në grupe për të realizuar përforcimin e njohurive.

Secilit grup i jep fleta pune të përgatitura më parë që konsistojnë në teknikën INSERT

Nxënësit plotësojnë tabelën me plus (+) ose minus (‐).

Në fund tabela mund të kishte një pamje të tillë.

Me ngrohje Me ngrohje me

karbon

Me elektrolizë

Kalium +

Natrium +

Kalcium +

Magnez +


Alumin

Zink +

Hekur +

Nikel +

Kallaj +

Plumb +

Bakër +

Mërkur +

Argjend +



Punojnë sipas detyrave në grup, japin ide interesante, respektojnë mendimin e njëri‐

tjetrit dhe vlerësojnë gjithsecilin prej tyre.




Tremujori i tretë



Tema mësimore: Veprimi i metaleve me oksigjenin


Pa ndalur dorën për tre minuta gjithsecili të shkruajë reaksione të bashkëveprimit të metaleve

të ndryshëm me oksigjenin


temës mësimore:

Nxënësi:

Shkruan simbolet kimike të sa më shumë metaleve

Shkruan me fjalë dhe formulë reaksionet e

bashkëveprimit të metaleve me oksigjenin.

Identifikon cilat bashkëveprime janë më të vrullshme

ose jo.

Fjalët kyçe:

Metale; Oksidim; Okside;

Aktiv/joaktiv


Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, TIK

Burimet:

Libri i nxënësit; Shkumësa, lapsa

dhe kartonë me ngjyra; Metale të

ndryshëm, shkrepëse, enë

porcelani, provëza etj.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / mendo vepro në dyshe

Mësuesi/ja:

Organizon nxënësit në dyshe.

Ju kërkon nxënësve që për tre minuta janë në garë se cila dyshe do të shkruaj me fjalë sa më

shumë reaksione ku metalet të bashkëveprojnë me oksigjenin.

Ju lë nxënësve në dispozicion kohën e nevojshme.

Në fund të gjitha dyshet me radhë lexojnë bashkëveprimet përkatëse.

Dyshja më e mirë do jetë ajo që ka shkruar më shumë bashkëveprime.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari praktike e drejtuar

Mësuesi/ja:

Në këtë moment orienton nxënësit në grupe.

Nga secili grup kërkon që të zhvillojnë praktikisht djegien e metaleve të ndryshëm.

Është detyrë e çdo grupi që të zhvillojnë dhe vëzhgojnë me kujdes eksperimentet përkatëse.

Në fund secili grup shkruan reaksionet përkatëse me fjalë dhe formulë.

Detyrë e rëndësishme është të përcaktojnë cili bashkëveprim është më i vrullshëm.

Secili grup pajiset me mjetet e punës dhe fillon menjëherë eksperimentin.


Eksperimenti 1:Veprimi i Na me oksigjenin

Na(Copë natriumi) natrium + oksigjen → oksid natriumi

4 Na +O2 → 2Na2O

Eksperimenti 2: Veprimi i Mg me oksigjen

Eksperimenti 3: Veprimi i Al me oksigjen

Eksperimenti 4: Veprimi i Zn, Fe, Cr me oksigjen

Zink + oksigjen →oksid zinku hekur + oksigjen →oksid hekuri kromi + oksigjen →oksid kromi

2Zn +O2 → 2ZnO 4Fe +3O2 → 2Fe2O3 4Cr + 3O2 → 2Cr2O3

Konkluzion!!

Të gjitha metalet digjen në prani të oksigjenit të ajrit dhe formojnë okside bazike. Disa metale

digjen më lehtë se disa të tjera, kështu p.sh., elementet e grupit të IA dhe IIA, si metale aktive

veprojnë shpejt me oksigjenin. Nëse i referohemi metaleve të tilla si: ari, argjendi apo platini

ato nuk formojnë okside prandaj ne ndryshe i quajmë edhe “metale fisnike”.


Mësuesi/ja:

Në lidhje me përforcimin e mëtejshëm të njohurive pyet nxënësit:

Plotësoni me fjalë dhe formulë reaksionet e veprimit të metaleve me oksigjenin.

Plumb me oksigjen Litium me oksigjen Hekur me oksigjen (dyvalent)

Barium me oksigjen Bakër me oksigjen

Alumin +oksigjen →oksid alumini

4Al +3O2→2Al2O3

Pluhur alumini Al

magnez + oksigjen →oksid magnezi

2Mg +O2 →2 MgO Mg (shufër magnezi)




Janë të aftë në zhvillimin e eksperimenteve.

Bashkëpunojnë dhe respektojnë njëri‐tjetrin gjatë punës në grup, japin përgjigje të sakta

në lidhje me informacionin e kërkuar dhe janë të sigurt në veprimet e tyre.



NGA PËRVOJA:

Në një orë të tillë do të vlerësoja zhvillimin praktik të eksperimenteve nga ana e nxënësve. Në

të tilla orë nuk mungon asnjëherë shpirti i garës, interesi dhe pjesëmarrja është shumë aktive.



Tema mësimore: Veprimi i metaleve me acidet


Material filmik i cili jep informacion mbi metalet, përdorimet dhe vetitë e tyre.


mësimore:

Nxënësi:

Identifikon një acid të holluar nga një acid të përqendruar;

Shkruan me fjalë bashkëveprimin e një acidi me një metal;

Shkruan me formulë kimike reaksionin e bashkëveprimit të

acideve me metale të ndryshëm;

Argumenton pse radha e aktivitetit ndikon në veprimin e

metaleve me acidet.

Fjalët kyçe:

Metale; Acide; Acid i

holluar; Acid i përqendruar



Burimet:



ngjyra. Metale dhe acide të

ndryshëm, provëza,

kupshore porcelani, gota

kimike, shkrepëse... etj.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / veprimtari dëgjim i drejtuar

Mësuesi/ja:

‐ Prezanton para nxënësve materialin filmik.

‐ Kërkon nga nxënësit të jenë të vëmendshëm në shikimin dhe dëgjimin e materialit.

‐ Në fund nxënësit duhet t’ju përgjigjen pyetjeve të ndryshme si p.sh.

Ç’janë acidet? Si i grupojmë ato?


Ku dallon një acid i holluar nga një acid i përqendruar?

A futen acidet në reaksione bashkëveprimi me substanca të tjera?

Cilat janë substancat bashkëvepruese?

Kujdes!!

Kur nxënësit të theksojnë se acidet bashkëveprojnë me metalet, bazat, kripërat apo oksidet

bazike mësuesi thekson se:

Në temën e sotme do trajtojmë bashkëveprimin e acideve me metalet.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari praktike e drejtuar

Mësuesi/ja:

‐ Në këtë moment orienton nxënësit në grup dhe në tavolinat e punës së secilit grup vendos

mjetet e punës dhe preparatet.

‐ Është detyrë e çdo grupi që të përcaktojnë, zhvillojnë dhe emërtojnë eksperimentin e tyre.

‐ Në fund secili grup shkruan reaksionet përkatëse me fjalë dhe formulë.

Grupi 1: Duke parë mjetet e tij të punës emërton eksperimentin e vet:

Veprimi i magnezit me acid sulfurik të holluar


Veprimi i zinkut me acid sulfurik të holluar:


Veprimi i hekurit me acid sulfurik të holluar:

hekur + acid sulfurik →sulfat hekuri + hidrogjen

Fe + H2SO4 →Fe SO4 + H2 acid sulfurik

hekur

zink + acid sulfurik →sulfat zinku + hidrogjen

Zn + H2SO4 →ZnSO4 + H2 acid sulfurik

zink

magnez + acid sulfurik → sulfat magnezi + hidrogjen

Mg + H2SO4 → Mg SO4 + H2 acid sulfurik

magnez



Mësuesi/ja:

‐ Për të përmbyllur me anë të dy ose tre fjalive, mësuesi/ja përmbledh atë çfarë u studiua

gjatë orës së mësimit, ku u synua më fort, pse ishin të rëndësishme etj.

‐ Shkurt disa nga konkluzionet e kësaj ore mësimore mund të ishin:

Konkluzione!

Të gjitha metalet që ndodhen para hidrogjenit në radhën e aktiviteti,si p.sh., zinku, hekuri,

nikeli, kallaji, veprojnë me acidet e holluara dhe nga ky bashkëveprim gjithmonë do

formohet një kripë dhe do ҫlirohet gazi hidrogjen sipas reaksionit:

Metal + acid→kripë +ujë

Sa më aktiv që të jetë metali aq më i vrullshëm do jetë reaksioni kimik, prandaj reaksioni i

bashkëveprimit të magnezit, kaliumit apo natriumit me acid sulfurik është shumë me i

shpejtë se reaksioni i bashkëveprimit të hekurit me të njëjtin acid.

Të gjitha metalet që ndodhen pas hidrogjenit (bakri, merkuri, argjendi, platini) në radhën e

aktivitetit veprojnë me acide të përqendruara dhe japin kripë, gaze të ndryshëm dhe ujë

p.sh..

Cu + HNO3 (C) → Cu (NO3)2 + NO2 +H2O

Acide të ndryshëm japin kripëra të ndryshme p.sh.:

Acidi sulfurik formon kripëra që quhen _____ sulfate

Acidi klorhidrik formon kripëra që quhen ______ klorure

Acidi nitrik formon kripëra që quhen _____ nitrate

Acidi fosforik formon kripëra që quhen _____ fosfate

_______ vazhdohet plotësimi nga nxënësit



Diskutojnë qartë dhe rrjedhshëm mbi konceptet e marra gjatë mësimit të ditës.

Respektojnë, bashkëpunojnë dhe komunikojmë shumë mirë me njëri‐tjetrin.

Shkruajnë me fjalë dhe formulë reaksione të ndryshme bashkëveprimi midis acideve

dhe metaleve

Lexon dhe emërton reaktantët dhe produktet në secilin prej reaksioneve


NGA PËRVOJA:

Dhënia e informacionit me anë të eksperimentit është shumë produktive dhe zgjon ndjenjën e

kuriozitetit, të përgjegjësisë dhe bashkëpunimit në grup.




Tema mësimore: Vetitë kimike të natriumit dhe kaliumit


Çfarë dini për metalet e grupit të IA, a janë aktiv nga pikëpamja kimike, cili nga metalet është

më aktiv? Pse? Kush ndikon në vetitë e tyre?


temës mësimore:

Nxënësi:

Liston elementet e grupit të IA

Përshkruan vetitë fizike të elementeve të grupit të IA

Shkruan me fjalë dhe formulë kimike reaksionet

karakteristike për metalet e grupit të IA

Argumenton pse kaliumi është më aktiv se natriumi

Fjalët kyçe:

Metale alkalinë; Veti fizike; Veti

kimike; Jone pozitivë; Valenca



TIK

Burimet:


ngjyra; Lapsa; Kartonë me ngjyra.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / di..

Mësuesi/ja:

‐ Informon nxënësit se mësimi i sotëm do të bazohet në një teknikë të njohur për ata që

quhet: di/dua të di/ mësova

‐ Fillon duke organizuar me nxënësit një diskutim të shpejtë duke parashtruar tek ata

“situatën e të nxënit” e cila është konceptuar si një bllok pyetjesh:

Çfarë dini për metalet e grupit të IA? A janë aktivë nga pikëpamja kimike? Cili nga metalet

është më aktiv? Pse? Kush ndikon në vetitë e tyre?

‐ Nxënës të ndryshëm japin ide dhe mendime të ndryshme

‐ Duke respektuar të gjithë në konceptet dhe idetë e tyre, mësuesi i hedh këto mendime në

tabelë në kolonën “di“

‐ Duke marrë të gjitha mendimet e dhëna nga nxënësit, ndërton tabelën e mëposhtme në

dërrasën e zezë duke plotësuar kolonën “Di”.


‐ Në grupin e IA kemi

Elementet:

Li, Na, K, Rb, Cs, Fr

‐ Metalet e grupit të IA, kanë

një elektron në shtresën e

jashtme

‐ Janë metale sepse kanë pak

elektrone në shtresën e

jashtme


‐ Janë në gjendje të ngurtë

‐ Kanë shkëlqim metalik

‐ Përcjellin rrymën elektrike

‐ Kanë temperatura të larta

shkrirje dhe vlimi

‐ Në natyrë i gjejmë në trajtë

përbërjesh.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ dua të di

Mësuesi/ja:

‐ Pa humbur kohë kalon në etapën e dytë të orës mësimore pra në fazën “dua të di”

‐ Në lidhje me këtë, duke diskutuar me nxënësit dhe plotësuar tabelën në të njëjtën kohë,

shtron para tyre pyetjen:

Çfarë doni të dini më tepër për elementet e grupit të IA?

‐ Nxënësit marrin pak kohë për formulimin e pyetjeve, kur ata të jenë gati mësuesi dëgjon

me kujdes pyetjet e tyre dhe i shkruan në tabelë në kolonën: “dua të di“.

‐ Në fund të fazës së dytë ndoshta tabela do të kishte një pamje të tillë:



Elementet:

Li,Na, K, Rb, Cs, Fr

‐ Metalet e grupit të IA, kanë

një elektron në shtresën e

jashtme

‐ Janë metale sepse kanë pak

elektrone në shtresën e

jashtme



‐ Përcjellin rrymën elektrike

‐ Kanë temperatura të larta

shkrirje dhe vlimi

‐ Në natyrë i gjejmë në trajtë

përbërjesh.

‐ Sa është valenca e këtyre elementeve?

‐ A janë aktiv nga pikëpamja

kimike?

‐ Si ndryshojnë vetitë kimike

brenda grupit?

‐ Kush ndikon në aktivitetin e tyre kimik?

‐ Cilat janë disa nga reaksionet karakteristike?

‐ A mund ne të shkruajmë

disa nga këto reaksione?

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / mësova

Mësuesi/ja:

‐ Ju jep mundësinë nxënësve që të lexojnë me kujdes tekstin në mënyre individuale ose në

dyshe

‐ Çdo dyshe ka një fletë pune ku paraqitet struktura e tabelës D/D/M.


‐ Pasi ju lë në dispozicion kohën e duhur mësuesi /ja kontrollon dhe vëzhgon si është

plotësuar tabela në kolonën ”mësova“ nga secila dyshe.

‐ Ju jep mundësinë të gjithë nxënësve për të dhënë mendimet e tyre.

‐ Diskutojnë të gjithë së bashku dhe plotësojnë bashkë me mësuesin tabelën në dërrasën e zezë.

‐ Në fund tabela mund të ketë një pamje të tillë.



Elementet:


‐ Metalet e grupit të

IA, kanë një elektron

në shtresën e

jashtme

‐ Janë metale sepse

kanë pak elektrone

në shtresën e

jashtme



‐ Përcjellin rrymën

elektrike

‐ Kanë temperatura

të larta shkrirje dhe

vlimi

‐ Në natyrë i gjejmë

në trajtë

përbërjesh.

‐ Sa është valenca e këtyre

elementeve?

‐ A janë aktiv nga pikëpamja

kimike?

‐ Si ndryshojnë vetitë kimike

brenda grupit?

‐ Kush ndikon në aktivitetin e tyre

kimik?

‐ Cilat janë disa nga reaksionet

karakteristike?

‐ A mund të

shkruajmë disa

nga këto

reaksione?

‐ Janë shumë aktive, sepse formojnë shumë

lehtë jonin pozitiv.

Me ‐1e‐‐ Me +

‐ Janë reduktues të fuqishëm.

‐ Japin këto reaksione kimike:

1‐veprimi me ujin

2Li +2H2O = 2LiOH +H2↑

2Na +2H2O = 2NaOH +H2↑

2K + 2H2O = 2KOH + H2↑

Rubidumi dhe ceziumi shpërthejnë sapo bien

në kontakt me ujin.

2‐veprimi me O2

a) 4Na + O2 =2Na2O

4K + O2 =2K2O

nxihen shumë shpejt duke formuar një shtresë

oksidi

b) me oksigjenin në temperaturë të lartë japin

perokside

2Na + 2O2 =Na2O 2

3‐veprimi me H2

2Na + H2 = 2NaH

2K + H2 = 2KH

4‐veprimi me HCl

2Na + 2HCl = 2NaCl +H2 ↑

2K + 2HCl = 2KCl +H2 ↑

5‐veprimi me jometalet

2Na + Cl2 = 2NaCl 2Na + S = Na2S

2K + Cl2 = 2KCl 2K + S = K2S

Kujdes!

Nga lart poshtë vetitë metalike rriten sepse

rritet rrezja dhe mundësia për të formuar jone

pozitivë. Kjo do të thotë që kaliumi është metal

më aktiv se natriumi sepse ka rreze më të

madhe.




Punojnë sipas detyrave në grup, japin ide dhe mendime interesante, ndërveprojnë me

njëri‐tjetrin dhe vlerësojnë me kujdes punën e gjithsecilit.


Punë e pavarur: Në fleta formati të konceptojnë në formën e një ʺHARTË KONCEPTIʺ.

Elementet e grupit të IA sipas pyetjeve:

Grupi i IA:

Elementet

Valenca

Elektrone në shtresën e jashtme

Jonet që formojnë

VETI FIZIKE:

Gjendja në natyrë

...

... etj.

VETI KIMIKE:

Me oksigjenin:

Me hidrogjenin:

Me jometalet:

Me ujin:

Me acidet:



Tema mësimore: Vetitë kimike të kalciumit dhe magnezit


Duke njohur vetitë dhe karakteristikat për metalet e grupit të IA, a mund ne të përcaktojmë

vetitë e kalciumit dhe magnezit, elementeve të grupit të IIA.


mësimore:

Nxënësi:

Liston elementet e grupit të IIA.

Përshkruan vetitë fizike të elementeve të grupit të IIA.

Shkruan me fjalë dhe formulë kimike reaksionet

karakteristike për metalet e grupit të IIA.

Argumenton pse kalciumi është më aktiv se magnezi

Fjalët kyçe:

Metale alkalino tokësorë

Jone pozitiv




Burimet:


me ngjyra; Lapsa; Kartonë

me ngjyra.



Mësuesi/ja:

‐ Organizon nxënësit në grupe.

‐ Secili grup vihet përballë një pyetje të caktuar.

Gr. 1‐ Karakteristikat e përgjithshme te grupit të IA

Gr. 2 ‐ Vetitë fizike të elementeve të grupit të IA

Gr. 3 ‐ Vetitë kimike të metaleve të grupit të IA

‐ Duke u mbështetur në njohuritë e marra, duhet që për rreth pesë minuta nxënësit të

përgatisin përgjigjet e këtyre pyetjeve.

Mësuesi/ja:

‐ Kërkon nga nxënësit që të jenë ata që:

t’i drejtojnë pyetjet njëri‐tjetrit;

të marrin përgjigjet nga shokët e tyre;

të vlerësojnë nëse përgjigjet janë të sakta apo jo;

‐ Në një kënd të tabelës, në formën e një harte koncepti (organizues grafik) vendosen të gjitha

përgjigjet e nxënësve.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/diskutojmë së bashku

Mësuesi/ja:

‐ Në këtë moment mësuesi /ja ju jep nxënësve situatën e përgatitur

‐ Nxënësit mund të sjellin mendime të ndryshme:

Po, duke njohur grupin e IA mund të parashikojmë edhe vetitë e grupit të IA.

Po, sepse këto dy grupe janë shumë afër me njëri‐tjetrin, janë metale, kanë pak

elektrone.

Po, metalet e këtyre dy grupeve formojnë jone pozitivë.

Po, mund të parashikojmë edhe vetitë kimike të cilat do jenë të ngjashme me grupin

e IA.

‐ Në këtë moment duke respektuar për të përmbyllur të gjitha idetë dhe mendimet ju jep

nxënësve disa fleta pune të përgatitura më parë që mund të kenë një formë të tillë:

Duke njohur vetitë dhe karakteristikat për metalet e grupit të IA, a mund të përcaktojmë

vetitë e kalciumit dhe magnezit, elementeve të grupit të IIA.


Grupi i IA Grupi i IIA

Elementet:

Li......

Elementet:

Karakteristika të përgjithshme:

Valenca....

Nr i elektroneve në shtresën e jashtme...

Jone....

Metale.....


Veti fizike:

Janë të........

Ruhen në......

Kanë temperatura........

Përcjellin shumë........

Telëzohen......

Veti fizike:

Veti kimike:

1. veprimi me oksigjenin

2. veprimi me ujin

3. veprimi me hidrogjenin

4. veprimi me jometalet

5. veprimi me acidet

Veti kimike:

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / organizues grafik i analogjisë

Mësuesi/ja:

Ju thotë nxënësve:

Kjo është faza e fundit e orës mësimore dhe në këtë rast më e rëndësishmja.

Ju duhet të punoni në fleta e punës që ju dhanë ne fund të fazës së dytë të orës

mësimore.

Duke shfrytëzuar informacionin që dini për grupin e IA dhe tekstin keni për detyrë që

në mënyrë analoge të plotësoni të dhënat për grupin e IIA duke ju referuar grupit të IA

Në fund fleta e punës mund të kishte një pamje të tillë:

Grupi i IA Grupi i IIA

Elementet:


Elementet:

Be, Mg,Ca, Sr, Ba, Ra


Valenca ‐ I

Nr i elektroneve në shtresën e jashtme ‐1


Valenca ‐ II

Nr i elektroneve në shtresën e jashtme ‐ 2


Formojnë jone pozitivë Me +

Me ‐1e‐‐ Me +

Metale alkalinë

Formojnë jone pozitivë Me 2+

Me ‐2e‐‐ Me 2+

Metale alkalino tokësor

Veti fizike:

Janë të butë, priten lehtë me thikë.

Ruhen në enë me vajguri.

Kanë temperatura të larta shkrirje dhe

vlim.

Përcjellin shumë mirë rrymën elektrike

Telëzohen dhe petëzohen lehtë.

Veti fizike:

Janë të butë, priten lehtë me thikë.

Ruhen në enë me vajguri.

Kanë temperatura të larta shkrirje dhe

vlim.

Përcjellin shumë mirë rrymën elektrike

Telëzohen dhe petëzohen lehtë.

Veti kimike:

1. Veprimi me oksigjenin

4Na + O2 =2Na2O

4K + O2 =2K2O

2. Veprimi me ujin


2K +2H2O = 2KOH +H2↑

3. Veprimi me hidrogjenin

2Na + H2 = 2NaH

2K + H2 = 2KH

4. Veprimi me jometalet

2Na + Cl2 = 2NaCl

2K + S = K2S

5. Veprimi me acidet



Veti kimike:

1. Veprimi me oksigjenin

2Ca + O2 =2CaO

2Ca + O2 =2CaO

2. Veprimi me ujin

Ca +2H2O = Ca(OH)2 +H2↑

Mg +2H2O = Mg(OH)2 +H2↑

3. Veprimi me hidrogjenin

Ca + H2 =Ca H2

Mg + H2 =Mg H2

4. Veprimi me jometalet

Ca + Cl2 = CaCl2

Mg + S = MgS

5. Veprimi me acidet

2Ca + 2HCl = CaCl2 +H2 ↑

2Mg+ 2HCl = MgCl2 +H2 ↑

Konkluzion!!

Në të dyja grupet nga lart poshtë vetitë metalike forcohen, pra kaliumi dhe kalciumi janë më

aktiv se natriumi apo magnezi.

Metali më aktiv në sistemin periodik është franciumi, i cili është metali me rreze më të madhe



kur nxënësit arrijnë të zgjedhin formën, mënyrën dhe gjuhën e përshtatshme për të

përcjellë informacionin e kërkuar.

Janë të aftë të realizojnë analogjinë midis elementeve të grupit të IA dhe IIA

Vlerësojnë dhe gjykojnë përgjigjet e njëri tjetrit


Jepen detyra në varësi të formimit dhe nivelit të nxënësve në klasa të ndryshme




Tema mësimore: Punë laboratori: Vetitë e natriumit dhe kalciumit


Parashikim nga termat paraprakë


mësimore:

Nxënësi:

Tregon aftësi në përdorimin e teknikave, aparateve dhe

materialeve.




Shkruan saktë reaksionet kimike

SIGURIA

Zbatimi i rregullave të

sigurisë



Burimet:

Kristalizator; Ujë; Natrium;

Kalcium; Letër lakmusi;

Fenolftaleinë; Hinkë


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / parashikimi nga termat paraprakë

Mësuesi/ja:

Synon që në këtë fazë të ngacmoj imagjinatën e nxënësve dhe të fillojnë sa më këndshëm


Ju jep nxënësve disa fjalë dhe kërkon prej tyre që të hedhin në letër një tregim, paragraf, ide ku

të përdorin këto shprehje.

Eksperiment

Aktiv

Rezultat

Metale

Ju jep nxënësve kohën e duhur për të paraqitur shkrimin e tyre



Mësuesi/ja:

Merr informacionin e duhur nga nxënësit në lidhje me zhvillimin e dy eksperimenteve

Nxënës të ndryshëm teorikisht tregojnë mënyrën se si do zhvillohen të dy eksperimentet.

Organizohen nxënësit në grupe dhe informon nxënësit se do të zhvillohen dy eksperimente.

Eksperimenti 1 ‐ veprimi i natriumit me ujin


Eksperimenti 2 ‐ veprimi i kalciumit me ujin

Nxënësit e secilit grup përshkruajnë edhe njëherë shkurt mënyrën e zhvillimit të eksperimentit.

Pasi janë të bindur se: Kanë të gjitha mjetet e duhura

Njohin shumë mirë materialin teorik

Kanë marrë të gjitha masat e sigurisë


Eksperimenti 1

Veprimi i natriumit me ujin

‐ bashkëveprim i vrullshëm

‐ natriumi do marri flakë

‐ nëse afrohet një shkrepëse afër ajo do digjet vrullshëm sepse çlirohet gazi hidrogjen

‐ letra e lakmusit merr ngjyrë blu,

fenolftaleina të kuqe

‐ formohet mjedis bazik

Natrium +ujë hidroksid natriumi + hidrogjen


Eksperimenti 2

Veprimi i kalciumit me ujin

‐ bashkëveprim i vrullshëm ‐ kalciumi do të tretet plotësisht

‐ shoqërohet reaksioni me çlirimin e gazit

hidrogjen

‐ letra e lakmusit merr ngjyrë blu,

fenolftaleina të kuqe

‐ formohet mjedis bazik

Kalcium +ujë hidroksid kalciumi + hidrogjen

Ca +2H2O = Ca(OH)2 +H2↑


Mësuesi/ja:

Si u ndjetë në rolin e laborantëve

A patët vështirësi në përdorimin e mjeteve laboratorike.

A arritët në rezultate të sakta që në provën e parë.

A u përputhën njohuritë tuaja teorike me ato që ju arritët gjatë eksperimentit.

A patët vështirësi në zhvillimin e eksperimentit

Vetëvlerësimi i situatës (si tretet në ujë natriumi dhe kalciumi)


Kujdes! Për secilën parametër (pikë kontrolli) ne mund të ndjekim një sistem vlerësimi si p.sh.

Nëse bashkëveprimi i natriumit dh kalciumit realizohet plotësisht saktë ‐ 2 nota

Nëse janë bërë përpjekje dhe patën pjesërisht rezultate të sakta ‐ 1 notë

Nëse nuk u tentua të realizohej fare eksperimenti ‐ 0 notë

Na

H2O

H2O

Ca






arrijnë të realizojnë bashkëveprimin e metaleve natrium dhe kalcium me ujin

realizojnë hetimin e mjedisit që formohet duke përdorur dëftuesit e ngjyrosur




10‐11 Mirë!


5‐6 Mjaftueshëm.

1‐4 Mjaft keq! Provoni përsëri





Tabela e pyetjeve


mësimore:

Nxënësi:

Liston sa më shumë prej elementeve të grupeve IA dhe të IIA.

Përshkruan vetitë fizike të këtyre elementeve.

Argumenton si ndryshojnë vetitë e elementeve në grup

Shkruan me fjalë dhe reaksione kimike bashkëveprime të

metaleve me substanca të tjera.

Krahason dhe tregon ndryshime dhe ngjashmëritë midis

grupeve IA dhe IIA

Fjalët kyçe:

Metale alaklinë; Metale

alkalinë tokësorë; Jone

pozitivë; Aktiv; Dëftues të

ngjyrosur; Okside bazikë


Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Biologjia

Burimet:

Libri i nxënësit; Lapsa,

karton dhe letra me ngjyra


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / alfabeti i njëpasnjëshëm

Mësuesi/ja:

Realizon me nxënësit teknikën e ʺalfabetit të njëpasnjëshëmʺ.


Për të realizuar këtë teknikë, mësuesi ka përgatitur për secilin nxënës një fletë pune në të cilën

shkronjat e alfabetit vendosen në një format me kuti.

Secili nxënës shkruan në tabelën e alfabetit një term, një fjalë, një emër që sigurisht ka lidhje me

temat e fundit.

Pasi secili plotëson, e këmben alfabetin me shokun ngjitur dhe ky veprim përsëritet disa herë

zinxhir për rreth 5’.

Në fund ndoshta tabela do të kishte një pamje të tillë.

Lexohen me zë para klasës termat apo konceptet për çdo shkronjë të alfabetit.

A

Alkalin

Acid

Aktivitet

B

Bazë

Bashkëveprim

Barium

G

Grup

O

Okside të

metaleve

Oksid bazik

P

Produkt

D

Dioksid

karboni

E

Eksperiment

Energji

R

Rreze

Reduktues

Reaksion

Reaktant

T

Temperatura

shkrirje, vlimi

F

Formulë

Francium

K

Kalçium

Kripëra

L

Litium

M

Metale

Metale alkalin

Metale

alkalino

tokësor

N

Natrium

J

Jometale

Jone

Jone pozitiv

SH

Shpërbërje

Shkrirje

Z

Zëvendësim

V

Valenca

Veti fizike

Veti kimike

Vlim

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ tabela e pyetjeve

Mësuesi/ja:

Në vazhdim të diskutimit mësuesi/ja për të marrë njohuritë e duhura kërkon nga nxënësit që të

hartojnë në grup pyetje të ndryshme në lidhje me metalet.

Të gjitha pyetjet e hartuara nga nxënësit shkruhen në tabelë /dërrasën e zezë.

Tabela e pyetjeve

1. Çfarë janë metalet?

2. Cilat janë metalet alkalinë dhe alkalinë tokësorë?

3. Cilat janë disa nga karakteristikat kryesore të metaleve alkalinë dhe alkalino tokësor?

4. A mund të listoni disa nga vetitë fizike të metaleve alkalinë dhe alkalin tokësorë?

5. Si mund ti konsiderojmë metalet nga pikëpamja kimike?

6. Cilat janë reaksionet karakteristike për metalet alkalinë dhe alkalino tokësor?

7. A mund të shkruajmë reaksionet karakteristike të tyre?

8. Si ndryshojnë vetitë e metaleve brenda grupit në drejtimin nga lart poshtë?


3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / lojë në grupe

Mësuesi/ja:

Duke patur parasysh tabelën e pyetjeve, organizon një minikonkurs midis dy grupeve që krijon

në klasë në formën e një loje.

Njëri grup i drejton pyetjet grupit tjetër, ata janë të lirë të ndryshojnë mënyrën dhe formën e të

pyeturit, e rëndësishme është vetëm që ti referohen tabelës së pyetjeve.

Për çdo pyetje ka një pikëzim të caktuar.

Është detyrë e mësuesit që:

Të vlerësojë cilësinë e përgjigjeve

Të mbajë në tabelë pikët e secilit grup

Shpall grupin fitues

Tabela në fund mund të ketë një pamje të tillë:

Lloji i pyetjeve Grupi 1 Grupi 2 Pikët

Çfarë janë _______?

Tre koncepte për secilin grup

3 pikë

Listo _______?

Pesë metale alkalinë

Pesë metale alkalino tokësor

5 pikë

A janë të vërteta pohimet________po /jo, pse?

Dy pohime secili grup

2 pikë

Plotësoni______________?

Metalet alkalinë kanë ____________

Metalet alkalino tokësor kanë __________

2 pikë

Shkruani me fjalë dhe formulë __________?

5 reaksione secili grup

5 pikë





Japin mendime interesante dhe argumentojnë përgjigjet e tyre.




Tema mësimore: Shpejtësia e reaksioneve kimike


Çfarë do të thotë për ju fjala “shpejtësi”


temës mësimore:

Nxënësi:

Përshkruan me fjalë shprehjen “kinetikë kimike “ dhe

“shpejtësi reaksioni”;

Dallon goditjet e frytshme nga ato jo të frytshme;

Përcakton kushtet që duhen për të realizuar një goditje

të frytshme;

Sjell shembuj nga reaksione që mund të ndodhin

shpejt ose ngadalë;

Fjalët kyçe:

Kinetika kimike; Shpejtësi

reaksioni; Goditje të frytshme


Gjuhët dhe komunikimi, Shkencat shoqërore, gjeografia,

TIK, fizika

Burimet:


ngjyra; Lapsa; Kartonë me ngjyra


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / klaster

Mësuesi/ja:

Zhvillon një teknikë shumë të njohur për nxënësit

Shkruan në mes të tabelës fjalën

ʺshpejtësiʺ

Kjo teknikë do të luajë rolin e një situate të nxëni

Nxënësit me radhë shprehin mendimet e tyre që mund të kenë lidhje me kiminë ose jo.

Në fund tabela mund të ketë një pamje të tillë:

Koncept fizik V= S x t

Është e matshme

Llogaritet:

për trupa të ndryshëm

për makina

për trena, avionë

për një veprimtari apo punë të kryer

njerëz të ndryshëm ecin me shpejtësi të ndryshme

mjete të ndryshme ecin me shpejtësi të ndryshme

flasim dhe për

shpejtësi zëri, të

foluri, të mësuari...

Shpejtësi


Mësuesi/ja:

Duke marrë të gjithë mendimet e nxënësve, në qoftë se ata nuk e lidhin konceptin midis

reaksioneve dhe shpejtësisë, ai mund të shtrojë pyetjen e radhës:

A mund të flasim edhe për shpejtësi të reaksioneve kimike? Si mendoni ju?

Në këtë moment nxënësit bashkë me mësuesen do të konfirmojnë se:

Shpejtësia është një koncept që përdoret gjerësisht edhe në kimi, ajo si koncept analizon se

sa shpejt ndodhin reaksionet kimike. Dega e kimisë që studion reaksionet kimike nga

pikëpamja e shpejtësisë quhet kinetikë kimike!


Mësuesi/ja:



1. Ç’është kinetika kimike?

2. Si ndodh një reaksion kimik?

3. Kur një ndeshje është e frytshme?

Organizon nxënësit në grupe (ose rreshta në klasë) dhe secili grup merr njërën nga pyetjet.

Mësuesi/ja:


kimisë si dhe tekstin e tyre të përpiqen të sjellin informacionin për këto pyetje.

Shkruan në tabelë pyetjet përkatëse në formën e një harte koncepti të vetme.

Ç’është kinetika kimike? Si ndodh një reaksion kimik? Kur një ndeshje është e

frytshme?


3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi/hartë koncepti

Mësuesi/ja:

‐ Secili grup përfundon punën e tij dhe informacioni mund të paraqitet në karton të madh

me ngjyra ose edhe direkt në tabelë.

‐ Përfaqësuesit e secilit grup japin informacionin e kërkuar.

‐ Në fund është detyrë e mësuesit që të qartësojë dhe të detajojë më tej këtë informacion.

‐ Mbas gjithë diskutimeve tabela në fund mund të kishte një pamje të tillë:

Ç’është kinetika kimike? Si ndodh një reaksion kimik? Kur një ndeshje është e

frytshme?

‐ Kinetika kimike është një

ndër degët e kimisë

‐ Që të ndodh një reaksion kimik duhet që të

Që të kemi një ndeshje të

frytshme duhet:


‐ Studion shpejtësinë e reaksioneve kimike

‐ Faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e reaksionit

përplasen grimcat me

njëra‐tjetrën.

‐ Gjatë përplasjeve prishen disa lidhje e formohen disa

lidhje të reja.

‐ Të gjitha ndeshjet që çojnë në formimin e produkteve

quhen ndeshje të frytshme.

‐ grimcat duhet të zotërojnë

energjinë e domosdoshme

për të bashkëvepruar

‐ Kjo energji shpesh sigurohet nga jashtë në

formën e temperaturës,

flakës së llambës... etj.



Punojnë sipas detyrave në grup, janë aktiv, parashikojnë drejt kur një ndeshje është e

frytshme.

Respektojnë dhe vetëvlerësojnë njëri‐tjetrin.



Punë hulumtuese:

‐ Analizoni kohën e ndodhjes së disa ndryshimeve kimike në kushte shtëpie.

‐ Sillni fakte si bëni të mundur apo përshpejtoni ju vetë këto ndryshime.

Nga përvoja:

Praktikimi i teknikave të tilla stimulon punën në grup, nxit imagjinatën, forcon ndjenjën e

kolektivitetit etj.



Tema mësimore: Faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e reaksionit kimik


Pse ashklat e drurit digjen më shpejt se një trung i madh, pse natriumi dhe kalciumi treten në

mënyra të ndryshme në ujë, pse në temperature të lartë tretet me shumë kripë se në

temperature të ulët?


mësimore:

Nxënësi:

Koncepton me fjalë shpejtësinë e një reaksioni kimik

Liston faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e reaksioneve

kimike.

Argumentojnë çfarë raporti qëndron midis secilit prej

faktorëve dhe shpejtësisë së reaksionit

Fjalët kyçe:

Shpejtësi reaksioni


Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, TIK.

Burimet:


lapsa ose karton me ngjyra




Mësuesi/ja:

‐ Prezanton para nxënësve situatën e të nxënit

‐ Në fillim kërkon nga gjithsecili që të dëgjojnë me kujdes situatën e dhënë dhe t’ju përgjigjen

pyetjeve që do t’ju shtrohen.

‐ Situata që do t’ju jepet përfaqëson edhe situatën e të nxënit, kjo situatë mund të ishte e tillë:

Pse ashklat e drurit digjen më shpejt se një trung i madh, pse natriumi dhe kalciumi treten në

mënyra të ndryshme në ujë, pse në temperature të lartë tretet me shumë kripë se në temperature

të ulët ? Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatën e dhënë.

‐ Nxënës të ndryshëm japin përgjigje të ndryshme

‐ Mësuesi respekton të gjitha përgjigjet e nxënësve dhe i përgatit ata për fazën tjetër të orës

mësimore


Mësuesi/ja:

‐ Organizon nxënësit në grupe.

‐ Secili grup pajiset me disa fleta pune të përgatitura më parë.

‐ Të gjitha grupet do të kenë të njëjtën fletë pune.

Shpejtësia e reaksioneve

kimike

Çfarë është shpejtësia e reaksioneve kimike?

si shënohet,

me çfarë matet,

kush ndikon në shpejtësinë e reaksioneve kimike?

‐ Ju lë në dispozicion nxënësve kohën e nevojshme për të plotësuar fletën e punës.

‐ Një përfaqësues nga secili grup prezanton punën e grupit.

‐ Synohet që të gjitha grupet të jenë në një konkluzion të përbashkët.

‐ Kur të gjitha grupet mbarojnë prezantimin, fleta e punës mund të kishte një pamje të tillë:

Shpejtësia e reaksioneve kimike

Çʹështë shpejtësia e reaksioneve kimike? Shpejtësia e reaksionit jep të dhëna mbi

ndryshimin e përqendrimit të substancave

në njësinë e kohës.

Si shënohet shpejtësia? Shpejtësia shënohet me ‐ V


Me çfarë matet shpejtësia? Mol/l s

Kush ndikon në shpejtësinë e reaksioneve

kimike?

Ndikojnë disa faktorë:

Natyra kimike e substancave

Temperatura

Përqendrimi

Katalizatorë

Sipërfaqja e kontaktit

Trysnia për gazet

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / shkrimi i shpejtë

Mësuesi/ja:

‐ Ju tregon nxënësve se do kalojnë në veprimtarinë e fundit ‐ “shkrimi i shpejtë”

‐ Për të realizuar këtë teknikë, mësuesi/ja ju thotë nxënësve:

Pa ndalur dorën për tre minuta shkruani çfarë t’ju vijë në mëndje për shpejtësinë e reaksioneve

dhe faktorët që ndikojnë në ndodhjen e tyre

‐ Në fund disa nga nxënësit lexojnë shkrimet e tyre, janë ata vetë që përcaktojnë kush është

shkrimi më i mirë.



Punojnë sipas detyrave në grup, janë të përgjegjshëm dhe respektojnë mendimin e njëri‐

tjetrit




Hulumtojmë së bashku... shpejtësia e reaksionit!

Konkluzion!!

Të gjitha faktorët e shpejtësisë janë në përpjesëtim të drejtë me shpejtësinë e reaksionit

Kjo do të thotë që:

Sa më e grimcuar që të jetë substanca, aq më i madh është numri i përplasjeve dhe

ndeshjeve midis grimcave, aq më i madh është numri i ndeshjeve të frytshme midis

substancave, aq më e madhe është shpejtësia e vetë reaksionit.




Tema mësimore: Ndikimi i temperaturës dhe përqendrimit


“Situatë problemore”

Një kilogram kripë kur tretet më shpejt në temperaturën 200 C apo 600 C? Pse? Çfarë ndodh?


temës mësimore:

Nxënësi:

Liston të gjithë faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e

reaksionit kimik;

Përshkruan mënyrën se si ndikon përqendrimi i

substancave në shpejtësinë e reaksionit;

Përshkruan mënyrën se si ndikon temperatura në

shpejtësinë e reaksionit kimik;

Identifikon në çfarë raporti qëndron shpejtësia e

reaksionit me këto faktorë.

Fjalët kyçe:

Përqendrimi i substancave;

Temperatura


Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat shoqërore, Fizika, TIK

Burimet:

Libri i nxënësit; Shkumësa dhe

lapsa me ngjyra; Kartonë me ngjyra



Mësuesi/ja:

‐ Prezanton para nxënësve situatën e të nxënit, e cila në këtë rast është thjesht një pyetje:

Një kilogram kripë, kur tretet më shpejt në temperaturën 200C apo 600C Pse?, Çfarë ndodh?

‐ Nxënës të ndryshëm japin përgjigje të ndryshme

‐ Synohet që për çdo përgjigje të jepet sqarimi përkatës, kur duhet është mësuesi që ndërhyn

për të sqaruar më tej konceptet dhe idetë.

‐ Mësuesi respekton të gjitha përgjigjet e nxënësve dhe i përgatit ata për fazën tjetër të orës

mësimore

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ ditar dy pjesësh

Mësuesi/ja:

‐ Organizon nxënësit në dyshe dhe ju jep fleta pune në lidhje me ndikimin e temperaturës

dhe përqendrimit në shpejtësinë e reaksionit.

‐ Secila dyshe do të ketë njërën prej fletëve të punës që mund të jenë të tilla.

‐ Nxënësit do të punojnë pikërisht në përputhje me këtë listë të elementeve.


Fleta Nr. 1

Koncepti Komenti në lidhje me këtë koncept

Temperatura

Fleta Nr. 2


Përqendrimi

‐ Ju lë kohë të mjaftueshme nxënësve për plotësimin e fletëve të punës.

‐ Pasi diskutojnë, të gjitha mendimet e tyre do hidhen në tabelë së bashku me mësuesin.

‐ Në fund tabela mund të kishte një pamje të tillë.

Fleta Nr 1


Temperatura

Faktor në ndryshimin e shpejtësisë së reaksionit.

Sa më e madhe temperatura aq më e madhe edhe shpejtësia e reaksionit dhe e

kundërta. (ushqimet ruhen në frigorifer në temperatura të ulta që të

ngadalësohen reaksionet kimike që mund tʹi prishin ato)

Rritja e temperaturës ndikon në rritjen e shpejtësisë së reaksionit për dy arsye:

Grimcat lëvizin me shpejtësi më të madhe e për pasojë goditen më shpesh;

Grimcat zotërojnë më shumë energji dhe ka më shumë shanse të veprojnë

kur ato përplasen.

Pra: Shpejtësia rritet me rritjen e temperaturës dhe ulet me uljen e temperaturës.

Fleta Nr 2


Përqëndrimi i substancave Faktor në ndryshimin e shpejtësisë së reaksionit.

Sa më i madh është përqendrimi i substancave aq më e madhe edhe shpejtësia

e reaksionit dhe e kundërta.

Rritja e përqendrimit ndikon në rritjen e shpejtësisë së reaksionit sepse:

Me rritjen e përqendrimit rritet numri i molekulave në njësinë e vëllimit,

pra do rritet numri i goditjeve dhe përplasjeve midis molekulave, do rritet

numri i goditjeve të frytshme, si pasojë do rritet edhe shpejtësia e

reaksionit.

Pra: Shpejtësia rritet me rritjen e përqendrimit dhe ulet me uljen e tij.

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / diskutojmë së bashku

Mësuesi/ja:

Nxënësit diskutojnë së bashku mbi të gjitha informacionet e fituara.

Shpeshherë në këto diskutime ndërhyn edhe mësuesi.


Në këto diskutime nxënësit aftësohen të vlerësojnë njëri‐tjetrin dhe të vetëvlerësojnë veten e tyre.

Kujdes!

Momenti shumë i rëndësishëm në këtë debat është diskutimi i situatës fillestare dhe

mundësisht sjellja e situatave të reja, e rasteve në të cilat vërtet temperatura dhe

përqendrimi ndikojnë në përshpejtimin e proceseve të ndryshme kimike ose jo.



Situata quhet e realizuar, kur nxënësit arrijnë të zgjedhin formën dhe gjuhën e

përshtatshme për të diskutuar, komentuar e sjellë ide në lidhje me situatën fillestare.

Situata quhet e realizuar kur nxënësit japin gjykime të sakta në lidhje me shpejtësinë

dhe faktorët kryesorë që ndikojnë në të.





Tema mësimore: Ndikimi i katalizatorëve


Jeni duke biseduar mes miqsh, situata nuk është shumë e këndshme, një ndjesi e zymtë është

në hapësirë, papritur erdhi Keisi!!! Papritur gjithçka ndryshoi, ishte një katalizator i vërtetë.


mësimore:

Nxënësi:

Jep informacion mbi katalizatorët dhe llojet e tyre.

Tregon raportin midis katalizatorëve dhe shpejtësisë së reaksionit.

Sjell shembuj të reaksioneve kimike në prani ose jo të katalizatorëve

Interpreton varësinë që ekziston midis katalizatorëve dhe e

shpejtësisë së reaksionit

Fjalët kyçe:

Katalizatorët;

Inhibitorë;

Katalizator biologjik;

Katalizator kimik;

Katalizë homogjene;

Kataliza heterogjene



Burimet:

Libri i nxënësit;

Shkumësa, lapsa dhe

kartonë me ngjyra



Mësuesi/ja:

‐ Propozon situatën e të nxënit, në përmbushje të interesave të nxënësit..

‐ Ju lexon atyre një material të thjeshtë dhe kërkon prej tyre ta imagjinojnë këtë situatë.


Jeni duke biseduar mes miqsh, situata nuk është shumë e këndshme, një ndjesi e zymtë

është në hapësirë, papritur erdhi Keisi!!! Papritur gjithçka ndryshoi, ishte një katalizator i

vërtetë.

Mësuesi/ja:

‐ Pyet nxënësit:

Si u ndjetë në këtë rol?

Si e imagjinuat?

Çfarë ju erdhi menjëherë në mendje?

A keni dëgjuar ndonjëherë për katalizatorët? ........ etj

‐ Nxënësit japin mendime dhe ide të ndryshme, për çdo paqartësi që ata mund të kenë ju

bëhet e ditur se do sqarohen më tej gjatë zhvillimit të orës mësimore.

‐ Në këtë moment kalohet në fazën tjetër të orës mësimore.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ punë në grupe

Mësuesi/ja:

‐ Organizon nxënësit në grupe dhe secilit grup iu jep fleta pune me pyetjen përkatëse

‐ Pyetjet e hartuara nga mësuesi janë

Ç’janë katalizatorët, ç’mund të themi për to?

Si i grupojmë katalizatorët?

Si funksionojnë katalizatorët, pra si ndikojnë ata në shpejtësinë e reaksionit kimik?

‐ Në përfundim mësuesi/ja ka përgatitur tre fleta pune në bazë të pyetjeve të hartuara.

Grupi i parë

Ç’janë katalizatorët,

ç’mund të themi për to?

Grupi i dytë

Si i grupojmë

katalizatorët?

Grupi i tretë

Si funksionojnë

katalizatorët?

‐ Ju lihet në dispozicion nxënësve koha e domosdoshme për të punuar me fletën e punës

‐ Secili grup prezanton fletën e punës në tabelë, ata janë të lirë të gjykojnë dhe vlerësojnë

‐ punën e gjithsecilit.

‐ Në fund fletët e punës mund të kishin një pamje të tillë:


Grupi i parë Janë substanca që përshpejtojnë pra rrisin, shpejtësinë e

reaksionit kimik.

Përdoren në sasi të vogla.

Në fund të reaksionit katalizatori ngelet i pandryshuar.

Në përgjithësi i kemi substanca të ngurta të cilat mund të

përdoren edhe të grimcuara për të rritur sipërfaqen e kontaktit.

Metalet kalimtare luajnë shpesh rolin e katalizatorëve.

Katalizatorët kanë karakter specifik, pra për një reaksion kemi

një katalizator përkatës.

Ç’janë katalizatorët,

ç’mund të themi për to?

Grupi i dytë Katalizatorët mund t’i grupojmë:

Sipas ndikimit që kanë në reaksionet kimike në

a) katalizator pozitiv ‐ rrit shpejtësinë e reaksionit

b) katalizator negativ ‐ ul shpejtësinë e reaksionit, inhibitorë

Sipas llojit të reaksioneve ku ndikojnë në:

a) katalizatorë kimike

b) katalizatorë biologjikë

Enzima

Përshpejtojnë ndodhjen e reaksioneve biologjik brenda së gjallës

Enzimat janë molekula me natyrë proteinike ‐ katalizatorë

natyralë

Enzimat kanë shumë karakter specifik – çdo enzime kontrollon

vetëm një reaksion në qelizë.

Janë të ndjeshme ndaj temperaturës (denatyrohen, humbasin

funksionin.

Si i grupojmë

katalizatorët?

Grupi i tretë A + BAB

Në prani të katalizatorit ky reaksion do të ndodhte:

A + K AK

AK + B AB +K

Dukuria e ndryshimit të shpejtësisë me anë të katalizatorëve quhet

katalizë.

Kataliza mund të jetë:

Katalizë homogjene:

substancat bashkëvepruese dhe katalizatorët në të njëjtën gjendje

agregate

Katalizë heterogjene:

substancat bashkëvepruese dhe katalizatorët janë në gjendje

agregate të ndryshme.

Si funksionojnë

katalizatorët?


3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / dy të vërteta një gënjeshtër

Mësuesi/ja:

‐ Informohen nxënësit se do zhvillojnë lojën ʺdy të vërteta një gënjeshtërʺ.

‐ Kërkohet që nxënës të ndryshëm të listojnë tre karakteristika për katalizatorët ku njëra prej

tyre të jetë e gabuar pra e gënjeshtër.

‐ Është detyrë e nxënësve të tjerë të gjejnë gabimin e shokut.

‐ Loja p.sh, mund të nisi në këtë mënyrë nga vetë mësuesi/ja.

Mësuesi thotë: katalizatorët

janë substanca që ndryshojnë shpejtësinë e reaksionit

marrin pjesë në reaksion por nuk harxhohen

nuk kanë karakter specifik

JONA PLOTËSON

Është e vërtetë që katalizatorët e ndryshojnë shpejtësinë e reaksionit dhe nuk

konsumohen kur marrin pjesë në këto reaksione por ato kanë natyrë specifike.

Ky veprim do të përsëritet disa herë nga nxënës të ndryshëm.



Punojnë sipas detyrave në grup, respektojnë, vlerësojnë dhe gjykojnë punën e njëri‐tjetrit.





Tema mësimore: Përdorimi i katalizatorëve


Empatia


mësimore:

Nxënësi:

Përshkruajnë me fjalë ç’janë katalizatorët.

Liston disa karakteristika të tyre.

Tregon pse katalizatorët janë të rëndësishëm në industri dhe

jetën e përditshme

Jep informacion për konvertuesit katalitikë

Fjalët kyçe:

Katalizatorë; Konvertues

katalitik



Fizika

Burimet:



ngjyra



1) Veprimet në situatë: Parashikimi / empatia

Mësuesi/ja:

‐ Synon që në këtë fazë të ngacmoj imagjinatën e nxënësve dhe të fillojnë sa më këndshëm

veprimtarinë praktike me anë të një teknike jo të panjohur për ta që është EMPATIA.

‐ Kërkon nga nxënësit që duke e vënë veten në vetën e parë, për rreth pesë minuta të

realizojnë një shkrim që do të fillojë me fjalët: UNË JAM...

‐ Është e rëndësishme që ata të trajtojnë shprehje dhe koncepte të marra pikërisht në këto

mësime të fundit:

‐ Disa prej mundësive mund të ishin:

Unë jam një reaksion kimik........!

Unë jam një katalizator...............!

Unë jam temperatura...................!

Unë jam një enzimë.....................!

Unë jam.......................!

‐ Ju jep nxënësve kohën e duhur për të paraqitur shkrimin e tyre.

‐ Lexohen disa nga punimet më të mira.


Mësuesi/ja

Në vazhdim të diskutimit mësuesi për të arritur në konkluzionet e duhura harton për nxënësit

disa pyetje:

Cilët janë faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e reaksionit kimik?

Nxënësi: në shpejtësinë e reaksionit kimik ndikojnë disa faktorë që janë:

Temperatura

Përqendrimi

Sipërfaqja e kontaktit

Lloji i substancave bashkëvepruese

Katalizatorët

Në çfarë raporti janë këto faktorë dhe shpejtësia e reaksionit?

Nxënësi: Shpejtësia e reaksionit me të gjithë këto faktorë është në përpjesëtim të drejtë, pra sa

më e madhe temperatura, përqendrimi i substancave, aktiviteti i tyre apo prania e

katalizatorëve aq më e madhe do të jetë edhe shpejtësia e reaksionit

Çfarë dimë për katalizatorët?

Nxënësi: Katalizatorët janë substanca kimike që përshpejtojnë ose ngadalësojnë reaksionet

kimike. Ato mund të jenë katalizatorë kimikë apo biologjik.

A janë të rëndësishëm katalizatorët në reaksione të ndryshëm kimike?

Nxënësi: Katalizatorët janë shumë të rëndësishëm sepse:

1. Përdorimi i tyre kursen kohë, energji dhe para.

2. Shumica e proceseve biokimike ndodhin në prani të enzimave.


3. Në shumë reaksione industriale përdoren enzimat sepse shpesh janë shumë efikase

edhe për këto procese.

Ç’mund të themi për konvertuesit katalitik?

Nxënësi: Janë filtra katalitik, pjesë sistemi e të gjitha makinave (detyrim ligjor). Shmangin

çlirimin në atmosferë të gazeve të monoksidit të karbonit, të oksideve të azotit dhe

hidrokarbureve të tjera që janë të padjegura.

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / organizues grafik

Mësuesi/ja:

‐ Synon në përmbledhjen e të gjithë informacioneve në një organizues grafik

‐ Nxënësit në grupe hartojnë organizues grafik të formave të ndryshme, ndoshta një mënyrë

paraqitje do të ishte si kjo këtu:



Punojnë sipas detyrave në grup, respektojnë, vlerësojnë dhe gjykojnë punën e njëri‐

tjetrit.



Përcakton ndodhjen e reaksionit

Tregon sa shpejt zvogëlohet

përqendrimi i substancave

fillestare Tregon sa shpejt

formohen produktet Shpejtësia e reaksionit

varet nga temperatura

varet nga sasia e

substancave

(përqendrimi)

varet nga aktiviteti i

substancave pjesëmarrëse

varet nga katalizatorët

shkalla e grimcimit

sipërfaqja e kontaktit

katalizatorë + enzima katalizatorë ‐

Varet nga disa

faktorë




Tema mësimore: Punë laboratori: Shpejtësia e reaksioneve kimike



Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës

sipas temës mësimore:

Nxënësi:

Tregon aftësi në përdorimin e teknikave,

aparateve dhe materialeve.


Vrojton me kujdes të gjithë ecurinë e

eksperimentit.


SIGURIA


Lidhja me fushat e tjera ose me temat

ndërkurrikulare:


Matematika, Fizika

Burimet:

Mbajtëse provëzash; stativ, klorat

kaliumi, dioksid mangani, llambë

alkooli, acid klorhidrik, copa zinku,

karbonat kalciumi, pipëz e shkallëzuar



Mësuesi/ja:

‐ Me anë të dy ose tre fjalive përmbledh atë që do synohet në këtë punë laboratori.

‐ Kërkon nga nxënësit kujdes në përdorimin e mjeteve dhe aparateve të ndryshëm.

‐ Kërkon që të jenë të përgjegjshëm gjatë zhvillimit të eksperimenteve

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive / veprimtari e drejtuar

Mësuesi/ja:

‐ Orienton nxënësit të organizohen në grupe.

‐ Merr informacionin e duhur nga nxënësit në lidhje me mënyrën se si ndikon temperatura,

përqendrimi dhe katalizatorët në shpejtësinë e reaksionit.

‐ Informon nxënësit se do të zhvillohen tri eksperimente.

Eksperimenti 1 Ndikimi i katalizatorit në shpejtësinë e reaksionit kimik

Eksperimenti 2 Ndikimi i përqendrimit në shpejtësinë e reaksionit kimik

Eksperimenti 3 Ndikimi i sipërfaqes së kontaktit në shpejtësinë e reaksionit kimik


Pasi jemi të bindur se kemi të gjitha mjetet e duhura.

Njohim shumë mirë materialin teorik.

Kemi marrë të gjitha masat e sigurisë.



Eksperimenti 1

Ndikimi i

katalizatorit

MnO2—luan rolin e katalizatorit i cili rrit shpejtësinë e reaksionit

Eksperimenti 2

Ndikimi i

përqendrimit

Në provëzën që përqendrimi i acidit klorhidrik është më i madh,

eksperimenti ndodh më shpejt.

Eksperimenti 2

Ndikimi i

sipërfaqes së

kontaktit

Sa më e grimcuar të jetë substanca aq më shpejt ndodh edhe

reaksioni kimik, pra atje ku kemi gëlqere pluhur reaksioni ndodh më

shpejt.


Mësuesi/ja:



‐ A arritët në PËRFUNDIME të sakta që në provën e parë?


‐ A patët vështirësi në montimin e aparateve?

Vetëvlerësimi i situatës (FAKTORËT DHE SHPEJTËSIA E REAKSIONEVE KIMIKE)


Kujdes!

Për secilën parametër (pikë kontrolli) ne mund të ndjekim një sistem vlerësimi si p.sh.

KClO3

MnO2

nx

KClO3 KCl + O2

5 ml acid klorhidrik

ZINK

Zn + HCl Zn Cl2 + H2

3 ml acid klorhidrik

pluhur CaCO3CaCO3

CaCO3 + HCl CaCl2 +H2CO3

Shtojmë 2ml acid klorhidrik


Nëse zhvillohen të tria eksperimentet saktë ‐ 2 nota

Nëse janë bërë përpjekje dhe patën pjesërisht sukses ‐ 1 notë

Nëse nuk u tentua të realizohej asnjë eksperiment ‐ 0 notë





vëzhgojnë procesin e ndikimit të temperaturës dhe përqendrimit dhe shkallës së

grimcimit të substancave në shpejtësinë e reaksionit




10‐11 Mirë!


5‐6 Mjaftueshëm.

1‐4 Mjaft keq!



Tema mësimore: Reaksionet ekzotermike


Një material filmik mbi zhvillimin në natyrë të reaksioneve të ndryshme dhe energjinë që i

shoqëron këto reaksione


mësimore:

Nxënësi:

Përshkruan me fjalë reaksionet ekzotermike;

Përcakton drejt raportin midis energjisë së reaktantëve dhe

produkteve në një reaksion ekzotermik;

Liston lloje të ndryshme reaksionesh ekzotermike;


ekzotermike;

Identifikon saktë cilat reaksione sillen si reaksione ekzotermike;

Përcakton njësinë matëse të sasisë së energjisë për një reaksion

ekzotermik.

Fjalët kyçe:

Energji; reaksione

ekzotermike




Burimet:

Libri i nxënësit;

Shkumësa, lapsa dhe

kartonë me ngjyra


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / brain storming

Mësuesi/ja:

‐ Prezanton rezultatet e të nxënit dhe propozon një material filmik

Nxënësit vëzhgojnë me kujdes materialin filmik.

Japin mendime dhe diskutojnë rreth këtij materiali duke u përqendruar më shumë tek koncepti

mbi energjinë:

‐ Në këtë moment mësuesi organizon nxënësit në dyshe dhe ju drejton pyetjen:

Duke u bazuar në ato që dinit dhe patë gjatë materialit filmik plotësoni fletët e punës mbi ‘ENERGJINË’

Në fleta me ngjyra në dyshe ata plotësojnë konceptin mbi ENERGJINË

Secila dyshe pas disa minutash jep informacionin e vet. (fletët me ngjyra ngjiten në dërrasë)

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ mësim i përqendruar mbi argumente

Mësuesi /ja

‐ Grupon nxënësit në dyshe.

‐ Secilës dyshe i jep fletë pune të përgatitura më parë.

‐ Çdo fletë pune do të ketë një listë elementesh.

‐ Nxënësit do të punojnë pikërisht në përputhje me këtë listë të elementëve.

Pyetja Çfarë janë reaksionet ekzotermike

Për Përgjigja që duhet të japin

Ars Arsyeja (pse duhet ta pranojmë përgjigjen e dhënë)

Shëm Shembuj reaksionesh

Pr Provat që të pranojmë faktet.

‐ Orientohen nxënësit qe të vendosin këto shenja në paragrafët e mësimit dhe të plotësojnë

me kujdes fletët e punës.

aftësi për të kryer punë shprehet në forma të ndryshme

jaul /kilojaul

energji e erës, ujit, diellit

shoqëron reaksionet kimike

është e domosdoshme për natyrën

energji


‐ Ndërkohë që ata janë duke punuar mësuesi kalon me kujdes tek secila dyshe dhe sqaron

për pyetjet që ata mund të kenë.

‐ Studiojnë tekstin për rreth 10‘ dhe më pas diskutojnë në grup dhe me gjithë klasën.

‐ Të dhënat për pyetjen e shtruar hidhen në tabelë.

Pyetja Çfarë janë reaksionet ekzotermike

Për Reaksione ekzotermike janë reaksionet që shoqërohen me çlirim energjie

Ars Reaksion ekzotermik, çlirim energjie

Energjia e reaktantëve ˃ Energjia e produkteve

Energjia që shoqëron reaksionin kimik shënohet me Q dhe shprehet me

kiloxhaul /jaul

Q< 0

Sasia e energjisë në përpjesëtim të drejtë me substancat nistore.

Shë 2 2C O CO

2 3CaO CO CaCO

2 2 33N H NH

CH4 + O2 CO2 + 2H2O

Pr Reaksionet e djegies

Reaksionet e bashkimit


Mësuesi/ja:


Hapi 1: Harton pyetjen: Ç’janë reaksionet ekzotermike?

Hapi 2: Hedh topin duke ia drejtuar njërit prej nxënësve.

Hapi 3: Nxënësi që ka topin në dorë duhet tʹi përgjigjet pyetjes.

Hapi 4: Ja hedh topin një shoku/shoqeje tjetër, duke i bërë pyetjen përkatëse.

Loja përsëritet disa herë zinxhir për të siguruar pjesëmarrjen e sa më shumë nxënësve dhe për





Shkruajnë saktë reaksionet ekzotermike me fjalë ose formulë.





Tema mësimore: Reaksionet endotermike


Lojë në dyshe, njëri thotë një reaksion kimik tjetri thotë nëse është apo jo reaksion ekzotermik.


mësimore:

Nxënësi:

Përshkruan me fjalë reaksionet endotermike.

Përcakton drejt raportin midis energjisë së reaktantëve dhe

produkteve në një reaksion endotermik.

Liston lloje të ndryshme reaksionesh endotermike.


endotermike.

Identifikon saktë cilat reaksione sillen si reaksione

endotermike.

Përcakton shenjën e Q në një reaksion ekzo dhe endotermik.

Tregon ndryshimet midis reaksioneve ekzo dhe

endotermike.

Fjalët kyçe:

Reaksion endotermik;

Reaktant; Produkte

reaksione Shpërbërje



Burimet:

Libri i nxënësit;

Shkumësa,lapsa dhe

kartonë me ngjyra


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / mësim i përqendruar në argumente (VAZHDIM I ORËS

SË KALUAR)

Mësuesi/ja:

‐ Grupon nxënësit në dyshe.

‐ Secilës dyshe i jep fletë pune të përgatitura më pare

‐ Çdo fletë pune do të ketë një listë elementësh.

‐ Nxënësit do të punojnë pikërisht në përputhje me këtë listë të elementëve.

Pyetja Çfarë janë reaksionet ENDOTERMIKE

Për Përgjigja që duhet të japin

Ars Arsyeja (pse duhet ta pranojmë përgjigjen e dhënë)

Shëm Shembuj reaksionesh

Pr Provat që të pranojmë faktet.

‐ Orientohen nxënësit qe të vendosin këto shenja në paragrafët e mësimit dhe të plotësojnë

me kujdes fletët e punës


‐ Studiojnë tekstin për rreth 10‘ dhe më pas diskutojnë në grup dhe me gjithë klasën.

‐ Të dhënat për pyetjen e shtruar hidhen në tabelë.

Pyetja Çfarë janë reaksionet endotermike

Përgjigje Reaksione endotermike janë reaksionet që shoqërohen me marrje energjie

Arsyeja Reaksion endotermik, thithje energjie

Energjia e reaktantëve < Energjia e produkteve

Q > 0

Sasia e energjisë në përpjesëtim të drejtë me substancat nistore.

Shembuj 3 2 23NH N H

3 2

T

MgCO MgO CO

3 2KClO KCl O

Prova Reaksionet e shpërbërjes

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ evidento, grupo dhe puno në grup

Mësuesi/ja:

‐ Organizon klasën në grupe me 3‐4 nxënës.

‐ Në secilën tavolinë në letra me ngjyra shkruhen reaksione të ndryshme kimike.

‐ Synon që këto reaksione të jenë edhe ekzotermike edhe endotermike.

‐ Duke marrë kohën e domosdoshme nxënësit në grup evidentojnë, dhe grupojnë reaksionet

në ekzo dhe endotermike.

‐ Secili grup i prezanton gjetjet në tabelë në kartonë me ngjyra ose edhe thjesht në tabelën e

zeze me shkumësa me ngjyra.

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / Diagrami i Venit

Mësuesi/ja:

‐ Ju bën me dije nxënësve se do kalohet në etapën e fundit të orës mësimore.

‐ Duke shfrytëzuar të gjitha njohuritë tuaja mbi reaksionet ekzo dhe endotermike evidentoni

të gjitha ndryshimet dhe ngjashmëritë midis tyre.

‐ Nxënësit punojnë në grupe, ju lihet koha e domosdoshme dhe më pas secili grup prezanton

punën e vet në tabelë.

‐ Grupet e tjera përballin mendimet e tyre me ato të shokëve, n.q.s ka nevojë bëhen edhe

ndryshime deri sa të arrihet në një mendim përfundimtar.

‐ Në fund tabela mund të kishte një pamje të tillë.

Reaksionet ekzotermike Reaksionet endotermike

Ngjashmëri midis reaksioneve ekzo dhe endotermike

Shoqërohen me ndryshim energjie Shoqërohen me ndryshim energjie


Energjia në përpjesëtim të drejtë

reaktantët

Energjia shprehet me kilojaul

Energjia në përpjesëtim të drejtë

reaktantët

Energjia shprehet me kilojaul

Ndryshime midis reaksioneve ekzo dhe endotermike

Çlirohet energji

Er > Ep

Q < 0

Janë reaksionet e bashkimit dhe djegies

Thithet energji

Er < Ep

Q > 0

Janë vetëm reaksionet e shpërbërjes




Parashikojnë saktë reaksionet ekzo dhe endotermike.

Sjellin sa më shumë shembuj reaksionesh ekzo dhe endotermike




Nga përvoja:

Puna në grup është shumë e rëndësishme për nxënësit.

Ndërthurja e ideve teorike me ato praktike zgjon më shumë interesin dhe ngacmon te

nxënësit ide interesante.



Tema mësimore: Punë laboratori: Reaksionet ekzo dhe endotermike


Shembuj reaksionesh në laborator


mësimore:

Nxënësi:

Tregon aftësi në përdorimin e teknikave, aparateve dhe

materialeve.




SIGURIA

Zbatimi i rregullave të

sigurisë.



Burimet:



ngjyra; Mbajtëse provëzash


me provëza, kapëse

kupshore, porcelani, lugë

metalike, stativ, llambë

alkooli, gyp zhvillimi,

klorat kaliumi, dioksid

mangani, zink e acid

sulfurik.



Mësuesi/ja:

‐ Synon që në këtë fazë të sjellë para nxënësve njohuritë teorike mbi reaksionet ekzo dhe

endotermike

‐ Shtron para nxënësve disa pyetje të rëndësishme:

Si i klasifikojmë reaksionet nga pikëpamja energjetike.

Çfarë janë reaksionet ekzotermike. Çfarë janë reaksionet endotermike.

A mund të sillni teorikisht shembuj të reaksioneve ekzo dhe endotermik.

A mund të dallojmë me sy të lirë një reaksion ekzo apo endotermik

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari e drejtuar në grupe

Mësuesi/ja:

‐ Pa humbur kohë organizon nxënësit në dy grupe që të kalojnë në veprimtari praktike.

‐ Merr nga nxënësit informacionin e duhur mbi eksperimentet që do të zhvillohen.

‐ Nxënës të ndryshëm sjellin informacion mbi të dy eksperimentet që do të zhvillohen

‐ Pajis secilin grup me mjetet kryesore të punës dhe shkruan në tabelë të dyja titujt e

eksperimenteve:

Eksperimenti 1 ‐ Shpërbërja e kloratit të kaliumit, KClO3

Eksperimenti 2 ‐ Bashkëveprimi i zinkut me acid sulfurik

Pasi jeni të bindur se: Keni të gjitha mjetet e duhura

Njihni shumë mirë materialin teorik

Keni marrë të gjitha masat e sigurisë



Mësuesi/ja:

‐ Si u ndjetë në këtë rol.

‐ A patët vështirësi në përdorimin e mjeteve laboratorike.

‐ A arritët që me sy të lirë të dalloni një reaksion ekzotermik nga një reaksion endotermik.

‐ A u përputhën njohuritë tuaja teorike me ato që ju arritët gjatë eksperimentit.

Vetëvlerësimi i situatës (a e vutë re?)


Kujdes!

Për secilën parametër (pikë kontrolli) ne mund të ndjekim një sistem vlerësimi si p.sh.


Nëse realizohet:

‐ shpërbërja e KClO3→KCl +O2

‐ bashkëveprimi Zn + H2SO4 → ZnSO4 + H2 ‐ saktë ‐ 2 nota

Nëse janë bërë përpjekje dhe patën pjesërisht rezultat ‐ 1 notë

Nëse nuk u tentua të realizoheshin fare eksperimentet ‐ 0 notë





arrijnë të realizojnë shpërbashkimin e kripës

realizojnë procesin e bashkëveprimit të zinkut me acidin sulfurik




10‐11 Mirë!


5‐6 Mjaftueshëm.

1‐4 Mjaft keq!





Unë pyes, ju përgjigjeni


mësimore:

Nxënësi:

Koncepton me fjalë shprehjet, termokimi, energji, reaksione

ekzotermike dhe reaksione endotermike

Liston sa më shumë lloje reaksionesh ekzo dhe endotermike

Shkruan me fjalë dhe formulë kimike reaksione të ndryshme

ekzotermike dhe endotermike

Fjalët kyçe:

Termokimi; Energji;

Reaksione ekzotermike

Reaksione endotermike



Burimet:



ngjyra



1) Veprimet në situatë: Parashikimi / mendo puno në grup

Mësuesi/ja:

‐ Organizon nxënësit në dy grupe të mëdha dhe i vendos në klasë përballë njëri tjetrit

‐ Secili grup do hartojë në mënyrë të pavarur pyetje për grupin përballë

‐ Orientohen nxënësit që të jenë të kujdesshëm në hartimin e pyetjeve dhe ju kërkohet që

mundësisht të realizojnë pyetje të tipit:

Çfarë janë__________?

Listo________?

A janë të vërteta pohimet__________ po/jo pse?

Plotësoni ______________?

Shkruani me fjalë dhe formulë ___________?

Të gjitha pyetjet do të merren nga mësuesi


Mësuesi/ja:

‐ Organizon një mini konkurs midis të dy grupeve;

‐ Njëri grup i drejton pyetjet grupit tjetër;

‐ Për çdo pyetje ka një pikëzim të caktuar;

‐ Është detyrë e mësuesit që:

Të vlerësojë cilësinë e përgjigjeve;

Të mbajë në tabelë pikët e secilit grup;

Shpall grupin fitues;

Tabela në fund mund të ketë një pamje të tillë:

Lloji i pyetjeve Grupi 1 Grupi 2 Pikët

Çfarë janë______?

Tre koncepte për secilin grup

3 pikë

Listo___________?

Tre reaksione ekzotermike dhe tre reaksione

endotermike

6 pikë

A janë të vërteta pohimet_________po /jo pse?

Dy pohime secili grup

2 pikë

Plotësoni ___________?

Dy fjali secili grup

2 pikë

Shkruani me fjalë dhe formulë __________?

Dy reaksione secili grup

4 pikë



Mësuesi/ja:

‐ Kërkon nga nxënësit që duke e vënë veten në vendin e parë të flasin për koncepte të

ndryshme si: energji, ekzotermik, endotermik, që janë përdorur në temat e fundit.

‐ Shkrimi i tyre do të fillojë me fjalët: UNË JAM…….!

‐ Disa prej mundësive mund të jenë:

Unë jam një reaksion ekzotermik …!

Unë jam një reaksion endotermik….!

Unë jam energjia …!

Unë jam një ndryshim kimik …!

Nxënës të ndryshëm zgjedhin një prej këtyre mundësive.

Në fund lexohen disa prej punimeve më të mira.



Punojnë sipas detyrave në grup, janë aktiv e japin ide dhe përgjigje interesante.


Test për tremujorin e parë

Grupi A

1. Përshkruaj shkurt ndërtimin e atomit sipas Daltonit. 3 pikë

2. Plotëso fjalinë: Numri atomik tregon numrin ........... dhe të.......... 1 pikë

3. Një element ka 13 protone dhe 14 neutrone. Gjej masën e elementit. 2 pikë

4. Për elementin squfur S (Z = 16) bëj shpërndarjen e elektroneve nëpër shtresa. 2 pikë

5. Rendit 3 veti fizike të metaleve. 3 pikë

6. Shkruaj reaksionin me fjalë të veprimit të klorit me:

a. Hidrogjenin 1 pikë

b. Natriumin 1 pikë

c. Jodurin e natriumit 1 pikë

7. Si paraqiten vetitë metalike brenda periodës dhe brenda grupit. 2 pikë

8. Shkruaj tre metale kalimtare dhe reaksionin me fjalë të veprimit të njërit prej tyre me acidin

sulfurik. 4 pikë

9. Në elementet e mëposhtme nënvizo cilët janë metalet:

squfur, kalcium, alumin, jod, oksigjen, hekur 3 pikë

10. Sa elektrone ka heliumi në shtresën e jashtme. 1 pikë

Nota 4 5 6 7 8 9 10

Pikët 1 – 6 7 – 9 10 – 12 13 – 15 16 – 18 19 – 21 22 – 24


Grupi B

1. Përshkruaj shkurt ndërtimin e atomit sipas Radhërfordit. 3 pikë

2. Plotëso fjalinë: Numri i masës tregon numrin ........... dhe të ........ 1 pikë

3. Një element ka masën 24. Numri i protoneve është 12. Gjej numrin e neutroneve. 2 pikë

4. Bëj mbushjen me elektroneve për elementin kalium K (Z = 19). 2 pikë

5. Rendit 3 veti fizike të jometaleve. 3 pikë

6. Shkruaj reaksionin me fjalë të veprimit të natriumit me:

a. ujin 1 pikë

b. oksigjenin 1 pikë

c. squfurin 1 pikë

7. Si ndryshojnë vetitë e jometaleve sipas grupit dhe periodës. 2 pikë

8. Shkruaj tre metale kalimtare dhe reaksionin me fjalë të veprimit të njërit prej tyre me acidin

klorhidrik. 4 pikë

9. Në elementet e mëposhtme nënvizo jometalet:

fosfor, magnez, hekur, brom, zink, hidrogjen. 3 pikë

10. Sa elektrone ka neoni në shtresën e jashtme. 1 pikë

Nota 4 5 6 7 8 9 10

Pikët 1 – 6 7 – 9 10 – 12 13 – 15 16 – 18 19 – 21 22 – 24


Test për tremujorin e dytë

Grupi A

1. Shpjegoni kalimin e ujit nga gjendja e ngurtë në të lëngët nëpërmjet temperaturës

së avullimit ngrirje‐shkrirje. 1 pikë

2. Jep shembull reaksioni me fjalë për djegien e një elementi. 1 pikë

Bëj dallimin e oksidimit me djegien. 1 pikë

3. Shkruani reaksionin me fjalë për djegien e plotë të një hidrokarburi me oksigjenin.

1 pikë

4. Listo tre gaze që ndotin ambientin nga lëndët djegëse fosile. 3 pikë

5. Si bëhet veçimi i metaleve nga xeherorët. 2 pikë

6. Shkruaj me fjalë veçimin e dy metaleve nga xeherorët me karbon nëpërmjet nxehtësisë.

2 pikë

7. Shpjego si ndodh veçimi i bakrit nga elektroliza e klorurit të bakrit. Shkruani

reaksionin e elektrolizës me fjalë. 4 pikë

8. Shkruaj reaksionin me fjalë të veprimit të hekurit me:

a. Oksigjenin 1 pikë

b. Acidin klorhidrik 1 pikë

c. Acidin sulfurik 1 pikë

9. Shkruaj dy reaksione me falë të veprimit të kaliumit me:

a. Oksigjenin

b. Jodin 2 pikë

10. Shkruaj me fjalë reaksionin e veprimit të kalciumit me:

a. Ujin

b. Squfurin 2 pikë

11. Shkruani një veti kimike për: hekurin (Fe) dhe magnezin bakrin (Mg). 2 pikë

Nota 4 5 6 7 8 9 10

Pikët 1 – 6 7 – 9 10 – 12 13 – 15 16 – 18 19 – 21 22 – 24


Grupi B

1. Shpjegoni kalimin e ujit nga gjendja e lëngët në atë të gaztë nëpërmjet

temperaturës së vlimit lëng‐avuj. 1 pikë

2. Jep një shembull reaksioni me fjalë për oksidimin e një elementi. 1 pikë

Bëj dallimin e oksidimit me djegien. 1 pikë

3. Shkruaj reaksionin me fjalë për djegien e pjesshme të një hidrokarburi me oksigjenin. 1 pikë

4. Listo tre shembuj të zvogëlimit të ndotjes së ajrit. 3 pikë

5. Ku qëndron ndryshimi i metaleve xeherorë nga përbërja. 2 pikë

6. Shkruaj me fjalë veçimin e dy metaleve nga xeherorët e tyre nëpërmjet metaleve aktive.

2 pikë

7. Shpjego si ndodh veçimi i natriumit nëpërmjet elektrolizës së klorurit të natriumit.

Shkruaj reaksionin e elektrolizës me fjalë. 4 pikë

8. Shkruaj me fjalë reaksionin e veprimit të zinkut me:

a. Oksigjenin 1 pikë

b. Acidin klorhidrik 1 pikë

c. Acidin sulfurik 1 pikë

9. Shkruaj dy reaksione me fjalë të veprimit të natriumit me:

a. Ujin

b. Squfurin 2 pikë

10. Shkruaj me fjalë reaksionin e veprimit të magnezit me:

a. Hidrogjenin

b. Bromin 2 pikë

11. Shkruani nga një veti kimike për zinkun (Zn), bakrin (Cu). 3 pikë

Nota 4 5 6 7 8 9 10

Pikët 1 – 6 7 – 9 10 – 12 13 – 15 16 – 18 19 – 21 22 – 24


Test për tremujorin e tretë

Grupi A

1. Shkruaj reaksionin e zëvendësimit njëfish ndërmjet:

a. Zinkut dhe acidit klorhidrik 1 pikë

b. Oksidit të hekurit me karbon 1 pikë

2. Shkruaj reaksionin e zëvendësimit ndërmjet bashkëveprimit të karbonatit të natriumit me

acidin sulfurik. 2 pikë

3. Jep dy shembuj të formimit të:

a. Një kloruri ndërmjet veprimit të kaliumit me klorin 1 pikë

b. Një sulfati ndërmjet klorurit të bariumi me acidin sulfurik 2 pikë

4. Klasifiko reaksionet e mëposhtme

a. Karbonat kalciumi → oksid kalciumi + dioksid karboni 1 pikë

b. Natrium + oksigjen → peroksid natriumi 2 pikë

5. Listo dy kushte që ndodhin reaksionet kimike. 1 pikë

6. Plotëso fjalitë e mëposhtme.

a. Katalizatori ............... shpejtësinë e reaksionit kimik quhet inhibitor. 1 pikë

b. Grimcimi i substancave rrit shpejtësinë e reaksionit sepse ........... 1 pikë

7. Shpjego nëse ndodhin reaksionet e mëposhtme dhe pse. Plotëso barazimet e mëposhtme

a. Zink + sulfat bakri → 2 pikë

b. Nikel + klorur alumini → 1 pikë

c. Magnez + klorur zinku → 2 pikë

d. Hekur + sulfat magnezi → 1 pikë

8. Gjatë veprimit të 54 gramëve alumin me oksidin e hekurit trevalent çlirohet – 848 Kj.

a. Sa kJ çlirohet kur në reaksion hyjnë 27 gram alumin? 3 pikë

b. Shkruaj reaksionin kimik të këtij bashkëveprimi. 1 pikë

c.

9. Ç’është fotosinteza. 1 pikë

Nota 4 5 6 7 8 9 10

Pikët 1 – 6 7 – 9 10 – 12 13 – 15 16 – 18 19 – 21 22 – 24


Grupi B

1. Shkruaj reaksionin e zëvendësimit njëfish ndërmjet:

a. Hekurit dhe acidit sulfurik 1 pikë

b. Oksidit të kromit me alumin 1 pikë

2. Shkruaj reaksionin e zëvendësimit dyfish ndërmjet veprimit të hidroksidit të kaliumit me

acidin nitrik. 2 pikë

3. Jep dy shembuj të formimit të:

a. Një sulfuri ndërmjet veprimit të kaliumit me squfurin 1 pikë

b. Një kloruri ndërmjet klorurit të karbonatit të natriumit me acidin klorhidrik

2 pikë

4. Klasifiko reaksionet e mëposhtme

a. Karbon + oksigjen → dioksid karboni 1 pikë

b. Karbonat magnezi → oksid magnezi + dioksid karboni 1 pikë

5. Listo dy faktorë që ndikojnë në shpejtimin e reaksionit kimik. 1 pikë

6. Plotëso fjalitë e mëposhtme.

a. Katalizatori që rrit shpejtësinë e reaksionit quhet__________ 1 pikë

b. Rritja e temperaturës rrit shpejtësinë sepse _________ 1 pikë

7. Shpjego nëse reaksionet e mëposhtme zhvillohen ose jo dhe pse. Plotëso barazimet:

a. hekur + nitrat bakri → 2 pikë

b. zink + klorur magnezi → 1 pikë

c. bakër + nitrat argjendi → 2 pikë

d. argjend + klorur hekuri → 1 pikë

8. Gjatë shpërbërjes së 34 gramëve amoniakut me azot dhe hidrogjen thithet 92 kJ.

a. Sa gram amoniak shpërbëhet kur thithet 184 kJ? 3 pikë

b. Shkruaj reaksionin e shpërbërjes. 1 pikë

9. Ç’është frymëmarrja? 1 pikë

Nota 4 5 6 7 8 9 10

Pikët 1 – 6 7 – 9 10 – 12 13 – 15 16 – 18 19 – 21 22 – 24

Documents

LIBËR MËSUESI KIMIA 9 · 8 Libër mësuesi Kimia 9 3. “Karrigia e nxehtë” Është një metodë e cila mund të përdoret më shumë në fund të orës së mësimit. Një (ose