T.C.ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI

III. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜÇANAKKALE ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ

GÖKÇEADA’NIN KURBAĞAve SÜRÜNGENLERİ

AMPHIBIANS and REPTILES of GÖKÇEADA (IMBROS)

2Gökçeada, Gelibolu Yarımadası'ndan yaklaşık 13 km batıda bulunan ve 285,5 km 'lik bir alanla Türkiye'nin en büyük adasıdır. Adanın doğusu ile batısı arasında yaklaşık 27,5 km, kuzeyi ile güneyi arasında ise yaklaşık 15 km mesafe bulunmaktadır (Seçmen ve Leblebici, 1977). Gökçeada'ya ait ilk herpetofaunistik çalışmalar Başoğlu ve Baran (1980) ve Baran (1981) tarafından yapılmıştır. Son yıllarda adaya ait çeşitli faunistik çalışmalar adanın biyolojik önemini ortaya koymaktadır (Kıraç et al., 2002; Bulut, 2010).

Türkiye'nin en büyük adası olan Gökçeada'da, 2009-2012 yılları arasında gerçekleştirilen çalışmalar sonucunda 13 ambi ve sürüngen türü tespit edilmiştir (Baran, 1981'de Platyceps collaris, Sindaco et. al., 2000'de ise Cyrtopodion kotschyi ve Emys orbicularis kaydı verilmiş ancak bizim çalışmamızda söz konusu türlere rastlanamamıştır). Bunlardan 3 tanesi kurbağa (Anura), 2 tanesi kaplumbağa (Testudinata), 3 tanesi kertenkele (Lacertilia) ve 5 tanesi yılanlar (Ophidia) grubuna dahildir. Adada yaşayan ambilerin ve reptillerin büyük çoğunluğu zehirsizdir. Çukurbaşlı yılan (Malpolon monspessulanus) zehirli bir yılandır ve parmak gibi ince kısımları ısırdığında insan için tehlikeli olabilir. Adada görülen diğer zehirli yılan, şeritli engerektir (Montivipera xanthina). Bu yılanın ısırığı evcil hayvanlar ve insan için öldürücü olabilir. Büyük zehir dişleri üst çenenin ön kısmında bulunur. Birçok ambi ve sürüngen örneği ise temelde canlı hayvanlar ile beslenir. Bu hayvanların insanlarla ortak besinleri yoktur. Daha çok tarım zararlısı fare ve böceklerle beslenirler. Böylece tarıma zararlı bu hayvanların aşırı çoğalmasını önlerler. Bu yüzden tarım için faydalı hayvanlardır.

Gökçeada'dan toplanan ambi örnekleri genellikle su kaynaklarının yakınlarında ve su kaynaklarına yakın yolların üzerinde veya kenarlarında bulunmuştur. Gökçeada'da en yaygın sürüngen türleri tarla kertenkelesi olarak bilinen Ophisops elegans ve tosbağa olarak bilinen Testudo graeca'dır. Ayrıca genellikle Türkiye'de yapılan herpetolojik çalışmalarda çok sık rastlanmayan oluklu kertenkele olarak bilinen Pseudopus apodus türüne ait örneklere adada sık rastlanmaktadır. En sık rastlanan ambi türleri ise ova kurbağası olarak bilinen Pelophylax ridibundus ve gece kurbağası olarak bilinen Pseudepidalea viridis'dir.

Gökçeada'da kurbağa ve sürüngen örneklerinin toplandığı ve görüldüğü lokalitelere ait harita diğer sayfada verilmiştir.

Bu broşür daha çok yerli turistlere ve doğa severlere yönelik olarak hazırlanmıştır. Konuya ilgi duyan yabancılar için de metinlerin birebir çevirisinden çok özet bilgiler sunulmuştur. Türlere ait bilgiler, son yıllarda yapılan çalışmalar yanında Başoğlu ve Baran, 1977; Özeti ve Yılmaz, 1994; Baran ve Atatür, 1998; Baran, 2005 temel kaynakları esas alınarak tür fotoğraarının altında Türkçe ve İngilizce (italik-özet) verilmiştir.

GÖKÇEADA'nın KURBAĞA ve SÜRÜNGENLERİ

The aim of this brochure is to introduce the amphibians and reptiles o f G ö k ç e a d a ( I m b ro s ) . T h re e amphibians (Anura) , 2 tur t les (Testudinata), 3 lizards (Lacertilia) and 5 snakes (Ophidia) inhabit the island. The information on the 13 species presented within this brochure is based on the work of Bulut (2010) and the Project work of TÜBİTAK (TBAG-108T559), conducted in the years 2009-2012.

T h e g re a t m a j o r i t y o f t h e amphibians and reptiles of Gökçeada (Imbros) are non-venomous or non-poisonous. A species of the island's snakes; montpellier snake (Malpolon monspessulanus) is a venomous snake. It may be dangerous for people when it bite their thin part of body (like ngers). It usually feeds small rodents. H o w e v e r ; t h e o t t o m a n v i p e r ( M o n t i v i p e r a x a n t h i n a ) i s a dangerously poisonous snake. The fangs are in front of its upper jaw. Its bite may be fatal to domestic animals and people as well.

Many of amphibian and reptile adults feed mainly on living animals. Amphibians and reptiles do not share common food sources with people. They feed various rodent and insect pests. Therefore, they are useful for agriculture.

The most common species living on the i s land are marsh f rog (Pelophylax ridibundus), green toad (Pseudepidalea viridis), spur-thighed tortoise (Testudo graeca) and snake-eyed lizard (Ophisops elegans).

AMPHIBIANS and REPTILES of GÖKÇEADA (IMBROS - IMROZ)

Gökçeada'da kurbağa ve sürüngen türlerinin bulunduğu lokaliteler (lokaliteler Çizelge'de belirtilmiştir). Localities which the specimens were determined in Gökçeada (Imbros)

Gökçeada'da Kurbağa ve Sürüngen Örneklerinin Yakalandığı ve Görüldüğü Lokaliteler. The localities of amphibians and reptiles determined in Gökçeada (Imbros)

Gökçeada'da tespit edilen türlere ait örneklerin yakalandığı lokaliteler tür isimlerinin yanında verilmiştir. The localities belonging to amphibians and reptiles determined in Imbros are given next to the names of species.

Pseudepidalea viridis 12, 19, 23 Pelophylax ridibundus 3, 10, 12, 20, 21, 25, 26, 28 Hyla arborea 19, 20, 21 Mauremys rivulata 3, 25 Testudo graeca 2, 3, 8, 15, 21, 25 Pseudopus apodus 5, 8, 9, 11, 18, 20, 24 Hemidactylus turcicus 11, 12 Ophisops elegans 1, 5, 6, 8, 9, 10, 11, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 22, 23, 24, 27 Typhlops vermicularis 6, 9, 13, 14, 19,23, 27, 28 Dolichophis caspius 2, 3, 9 Malpolon monspessulanus 7, 29 Natrix natrix 3, 4, 21 Montivipera xanthina 20, 26

Lokaliteler / Localities

Türler / Species Lokalite Numaraları / Number of Localities

Gece Kurbağası (Pseudepidalea viridis)

Tanımlama: Bu türün boyu erginlerinde 10 cm'e kadar ulaşabilir. Vücutlarının sırt tarafı gri renklidir ve üzerinde kenarları genellikle siyah olan lekeler bulunur. Gözlerinin iris kısmı yeşil veya yeşilimsi sarı renktedir. Gözlerin arkasında bariz şekilde belli olan bezler mevcuttur. 4500 m yüksekliğe kadar dağılış gösterebilirler. Türkiye'nin hemen her yerinde görülür.

Adada yaşadığı yer: Nemli taş altları, açık düz araziler, bahçe ve ekili alanlar.

Green Toad (Pseudepidalea viridis)

Identication: Total length up to 10 cm. The dorsum is generally gray with large green maculations. The iris is green or greenish yellow. Its vertical distribution is up to 4500 m. In Turkey, the species is widespread in suitable biotopes.

Habitat in the Island: Under suitable stones, open lowlands, gardens and plantations.

Ova Kurbağası (Pelophylax ridibundus)

Tanımlama: Boyları erginde 15 cm'e kadar ulaşabilir. Vücutlarının sırt tarafı gri, açık veya koyu kahverenginde olup, üzerinde koyu lekeler vardır. Sırt tarafında bazen açık renkli bir şerit görülebilir. Suya bağlıdırlar ve bu nedenle arka ayak parmakları arasında yüzme zarları oldukça gelişmiştir. Sudan fazla uzaklaşmazlar ve genelde ovalarda yaşarlar. Bol bitkili su birikintileri, havuz, göl ve yavaş akan sularda görülebi l i r ler. Böcekler le beslenirler. 2500 m yüksekliğe kadar dağılış gösterebilirler. Türkiye'nin her yerinde görülebilir.

Adada yaşadığı yer: Küçük gölcük, dere ve çukurlardaki birikinti sular, baraj gölü, yavaş akan akarsular.

Marsh Frog (Pelophylax ridibundus)

Identication: Total length up to 15 cm. The dorsum gray, light or dark brown and darker maculations also present. In some samples, a vertebral stribe lighter than the dorsum is evident; hind feet with well developed webs. The species is widespread in Turkey.

Habitat in the Island: Small ponds, streams and small temporary pools, dam lake, slowly owing streams.

Çizgili Kaplumbağa (Mauremys rivulata)

Tanımlama: Bu türün erginlerinde kabuk uzunluğu 20-25 cm kadardır. Vücudun baş, boyun ve bacaklar bölgelerinde sarımsı çizgiler vardır. Alt ve üst kabukları yanlardan kaynaşmıştır. Su içinde hareketi kolaylaştırmak için ayakları yassı şekillidir ve parmak aralarında yüzme zarları bulunur. Üst kabuk yeşilimsi gri, alt tarafında koyu veya siyah lekeler vardır. Genellikle tatlı su kaynaklarında (hendek, göl, nehir vb.) yaşar. Balık, kurbağa gibi sucul hayvanlarla beslenirler. Türkiye'de batı, güney ve güneydoğuda yoğun olmak üzere geniş dağılış gösterir.

Adada yaşadığı yer: Küçük havuzlar, göletler

Stripe-necked Terrapin (Mauremys rivulata)

Identication: Carapace length up to 20 or 25 cm; rows of longitudinal yellowish stripes head, neck and limbs. In Turkey, the species is found in Turkish Thrace, Turkish islands, Western and South-western Anatolia.

Habitat in the Island: Small pools, ponds.

Ağaç Kurbağası (Hyla arborea)

Tanımlama: Vücut boyu erginlerde 5 cm'e kadar ulaşabilir. Parmak uçlarında her türlü zemine tırmanmalarını sağlayacak şekilde diskler bulunur. Yeşil renktedirler. Genellikle ağaçlar, ağaçsı bitki ve küçük dikenli çalılar üzerinde yaşar. Böcek ve örümcekler le beslenir ler. 1500 m yüksekliğe kadar, Türkiye'nin batı ve güneybatı Anadolu bölgelerinde dağılış gösterirler.

Adada yaşadığı yer: Az vejetasyonlu birikinti sular, yavaş akan dereler ve göletler.

Common Tree Frog (Hyla arborea)

Identication: Total length up to 5 cm. The dorsum is uniform green or sometimes with dark colored small spots. Skin smooth on back and granulated on ventral. Finger and toe tips disc shaped adhesive pads. The species is known from western and northern Anatolia.

Habitat in the Island: Backwaters with some vegetation, slowly owing streams and ponds.

Oluklu Kertenkele (Pseudopus apodus)

Tanımlama: Erginlerin boyu 1 m'yi aşabilir. Bacaklar bulunmaz. Vücutlarının yanlar ında o luk mevcut tur. Genç örneklerde sırt taraf açık gri veya kahverengi zikzak şeklinde enine koyu bantlı, alt tarafı ise grimsi beyazdır. Ergin örneklerde ise sırt rengi sarı veya kahverengi olup lekesiz, yaşlı fertler ise bakır kırmızısı renktedir. Bol bitkili taşlık yamaçlarda yaşar. Salyangoz, böcek, fare, kertenkele ve kuş yavruları ile beslenir. Deniz seviyesinden 2000 m yüksekliklere kadar Türkiye'nin batı, güney, kuzey ve doğu bölgelerinde dağılış gösterir.

Adada yaşadığı yer: Açık alanlar, makilik alanlar, dere ve göl kenarları.

Scheltopusik (Pseudopus apodus)

Identication: Total length about 1 m or more. Snake-like limbless lizard. Deep furrows laterally from neck to anus. Ear openings visible.

Habitat in the Island: Open elds, maquis regions, around streams and ponds.

Tosbağa (Testudo graeca)

Tanımlama: Türün erginlerinde kabuk uzunluğu 30 cm kadar olabilir. Vücut kubbemsi yapıda keratin plaklarla örtülü bir kabuk içerisindedir. Ayakları karada yaşama uyum sağlamış şekilde iyi gelişmiş ve sadece tırnaklar mevcuttur. Alt kabuk erkeklerde çökük, dişilerde ise düzdür. Üst kabuk sarımsı veya gri, üzerinde genellikle siyah lekeler mevcuttur. Karın tarafı sarımsı kahverengi, üzeri siyah lekelidir. Bu kaplumbağalar genellikle kuru, taşlı, kumlu arazide, tarla kenarlarında, bağ ve bahçe arasında da görülür. Alçak boylu bitkilerin, çiçek, yaprak ve meyvelerini yerler. Deniz seviyesinden 2000 m’ye kadar, çok fazla yağmur alan yerler hariç neredeyse tüm Türkiye'de dağılış gösterir.

Adada yaşadığı yer: Çalılık alanlar, yavaş akan akarsuların çevresi, kurumuş otların arası, diğer uygun biyotoplar.

Spur-thighed Tortoise (Testudo graeca)

Identication: Carapace length up to 30 cm. The hind limbs are specialized to live in terrestrial areas (cylinder-like limb similar to those of an elephant).

Habitat in the Island: Scrubland, around the slowly owing streams and ponds, in dry grass, any other suitable biotopes.

Tarla Kertenkelesi (Ophisops elegans)

Tanımlama: Vücut boyu erginlerde 20 cm kadar olabilir. Göz kapakları yılan gözüne benzer şekilde birleşerek bir yapı meydana getirir. Sırt taraf genellikle gri veya kahverengi, siyah lekelidir. Sırt yanlarında genellikle açık renkli birer çizgi bulunur. Alt taraf sarımsı beyaz, sarımsı yeşil veya sarıdır. İç Anadolu, doğu ve güneydoğuda yaşayanlarda vücut yanında kiremit kırmızısı bir bant bulunur. Az bitkili açık alanlarda taşlı ve topraklı zeminde yaşar. Böceklerle beslenir. Deniz seviyesinden 2000 m’ye kadar Türkiye'nin her yerinde dağılış gösterir.

Adada yaşadığı yer: Seyrek çalılıklar, kıraç düzlükler, seyrek otlu taşlı yamaçlar.

Snake-eyed Lizard (Ophisops elegans)

Identication: Total length up to 15 cm. Eyelids are fused. A transparent dome similar to snake eye, covers the eye.

Habitat in the Island: Low dense scrub, arid plains, stony hillsides with sparse grass.

Geniş Parmaklı Keler

Tanımlama: Vücut boyu 9-10 cm kadar olabilir. Parmak altı, tutunma yüzeyini arttırmak için büyük kısmı çift sıralı plaklardan meydana gelmiştir. Sırt taraf grimsi veya açık kahverengi, üzerinde de daha koyu lekeler bulunur. Alt taraf kirli beyaz renktedir. Evlerde, harabelerde, taş altı ve kaya yarıklarında yaşar. Özellikle geceleri evlerdeki sinek ve örümceklerle beslenir. Türkiye'nin sahil kesimlerinde dağılış gösteren tür, 1000 m yüksekliklere kadar çıkabilir.

Adada yaşadığı yer: Ev içleri ve harabeler, taşlık-kayalık bölgelerde.

Turkish Gecko (Hemidactylus turcicus)

Identication: Total length 9-10 cm. No eyelids. Pupils vertical. Two rowed subdigital lamellae; the distal clawed bent.

Habitat in the Island: Houses and ruins, rocky-stony regions.

(Hemidactylus turcicus)

Hazer Yılanı (Dolicophis caspius)

Tanımlama: Vücut boyu erginlerde 2 m’ye ulaşabilir. Zehirsiz bir türdür ancak kendisini tehlikede hissettiğinde oldukça hızlı ve saldırgan olabilir. Ülkemizde bazı bölgelerde “bozörük” ismi ile bilinirler. Erginlerinde sırt rengi gri veya koyu kahverengi, bu zemin üzerinde çok veya seyrek siyahımsı lekeler bulunur. Genç örneklerde bu lekeler çok belirgindir. Alt taraf sarımsı beyaz renkte olup, lekesizdir. Genellikle dere kenarlarındaki taşlık a l a n l a r , y a m a ç , b a ğ , b a h ç e v e mezarlıklarda görülür. Besinlerini küçük memeli, kuş, kuş yavruları ve kertenkeleler oluşturur. Deniz seviyesinden 2000 m kadar yüksekliklerde Trakya dahil Batı Anadolu'nun kuzeyi ve Orta Anadolu'da dağılış gösterir.

Adada yaşadığı yer: Bağ bahçe, dere ve gölet kenarlarındaki taşlık-kayalıklar, mezarlıklar.

Caspian Whip Snake (Dolicophis caspius)

Identication: Total length up to 180 cm. The dorsum is gray brown. The venter is yellowish. Non-venomous snake.

Habitat in the Island: Vineyards and orchards, rocky-stony areas around the streams and ponds, cemeteries.

Kör Yılan (Typhlops vermicularis)

Tanımlama: Baş ve kuyruk kısmının birbirinden ayrılması zordur. Solucana benzeyen ince vücutlu bir yılan türüdür. Kuyruğunun ucunda diken bulunur. Kuyruk, vücut genişliğine eşittir. Plak altındaki gözler, siyah nokta şeklinde gözükür. Sırt tarafı pembemsi veya sarımsı kahverengi, karın tarafı ise sarımsıdır. Toprak altında tüneller kazarak yaşarlar. Nemli toprak içi veya taş altlarında rastlanabilirler. Genelde solucan ile ka r ı ş t ı r ı l ı r l a r. E le a l ınd ık la r ında kuyruklar ındaki dikeni bat ı rmaya çalışırlar. Zehirsiz bir yılandır.Adada yaşadığı yer: Az bitkili nemli bölgelerde taşların altı.

Worm Snake (Typhlops vermicularis)

Ident icat ion: Look l ike the dry earthworm. Head and tail can not be easily distinguished. Eyes appear as small spots seen from underneath the head plates. End of the tail there is a small non-venomous spine.

Habitat in the Island: Under stones in the moist regions with low dense vegetation.

Yarı Sucul Yılan (Natrix natrix)

Tanımlama: Vücut uzunluğu bir buçuk metreye ulaşabilir. Boyun kısmı bariz şekilde incedir. Başın arka kısmında sarı renkte ay şeklinde lekeler genellikle barizdir. Vücudun sırt kısmı gri veya esmer kahverengidir. Nadiren melanistik (siyah) formlara da rastlanır. Karın kısmında siyah ve beyaz lekeler bulunmaktadır. Sucul yılan olarak da bilinen bu tür suya yakın çayırlık ya da taşlık bölgelerde yaşar. Yakalandıklarında kötü kokulu bir sıvı salarlar, ayrıca ağızlarından kan getirerek ya da sırt üstü dönerek ölü taklidi yaparlar. Besinlerini kurbağalar, küçük kemiriciler ve balıklar oluşturur. Zehirsizdir.

Adada yaşadığı yer: Su kenarına yakın taşlık-kayalık yerler ve çayırlar, yavaş akan dereler ve göletler.

Grass Snake (Natrix natrix)

Identication: Total length up to 150 cm. The neck is slender and distinct. Yellow or rarely reddish half-moon spots on the both sides behind the head. Non-venomous.

Habitat in the Island: Rocky-stony places and grasslands near a water body, slowly owing streams and ponds.

Çukurbaşlı Yılan

Tanımlama: Yurdumuzda yaşayan iki yarı zehirli yılan türünden biri olan bu türün erginlerinin boyu 2 m’ye ulaşabilmektedir. Zehri daha çok avladığı hayvanlara etki etmektedir. Sırt taraf erginlerde yeşilimsi gri kahverengi ve lekesizdir. Gençlerde zemin rengi kahverengi veya gridir. Bu zemin üzerinde küçük siyahımsı lekeler mevcuttur. Lekelerin kenarları ince beyaz çizgilidir. Alt taraf beyazımsı, kirli beyaz, siyah veya gri noktalıdır. Genellikle az bitkili, taşlık, kuru ortamlarda veya Bahçe kenarlarında görülür. Kertenkele, küçük memeli ve kuşlarla beslenir. Deniz sev iyes inde 1500 m yüksek le rde K a r a d e n i z ' i n s a h i l k e s i m i h a r i ç yurdumuzda geniş bir dağılışa sahiptir.

Adada yaşadığı yer: Bodur çalıların çevresi, bitkili sahil kumulları, az bitkili taşlık bölgeler.

Montpellier Snake

Identication: Total length about 2 m. In a d u l t i n d i v i d u a l s , d o r s a l s c a l e s longitudinally concave. Venomous but the fangs on the posterior maxillary.

Habitat in the Island: Around the scrub vegetation, vegetated coastal dunes, low dense vegetated rocky areas.

(Malpolon monspessulanus)

(Malpolon monspessulanus)

Şeritli Engerek (Montivipera xanthina)

Tanımlama: Zehirli bir yılan türüdür. Şeritli engerek olarak bilinirler. Boynu bariz şekilde ince ve kafa yapısı üçgen şeklindedir. Sırt tarafında baklava dilimi ya da zikzak şekilli lekelenme mevcuttur. Vücutları kalın yapılıdır ve kuyruk vücuda göre kısadır. Kemirici, kertenkele yılan ve kuş türleri ile beslenirler. Dağların taşlık kısımlarında veya harabelerde rastlanabilirler. Avlarını zehirleyerek öldürür, daha sonra da yutarlar. İnsanlar tarafından rahatsız edilmedikçe insanı ısırmazlar. Zehirleri insanlar için tehlikeli olabilir.

Adada yaşadığı yer: Kayalık yamaçlar, su kenarındaki sık ve bodur bitkili bölgeler, bazen harabeler.

Ottoman Viper (Montivipera xanthina)

Identication: Total length up to 80 cm. Vercically eliptical pupilled eye. Distinct neck with triangle shped head. Dorsal color mostly gray with a dark-edged vertebral stripe which has a zig-zag pattern usually formed by a series of connected lozenges. Venomous and dangerous for humans.

Habitat in the Island: Rocky hillsides, frequent and scrub vegetation near the water body, sometimes in ruins.

Burada sunulan bilgilerin önemli bir kısmı 2009-2012 yılları arasında yürütülen ve Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi 2009/58 nolu BAP projesi tarafından desteklenen bir yüksek lisans çalışması ve bir TÜBİTAK projesi (TBAG-108T559) çalışmaları sonucunda elde edilmiştir.

Çalışmalarımız sırasında bizlere destek veren Gökçeada Belediye Başkanlığı'na, bu broşürün basılmasında verdiği destekten ötürü T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı III. Bölge Müdür V. İsral ERDOĞAN'a, Çanakkale Şube Müdürlüğü Doğa Koruma ve Sulak Alan Şube Müdürü Ünsal ÖNDER'e, düzenleme ve basımda emeği geçen herkese teşekkürü borç biliriz.

This work was supported by The Çanakkale Onsekiz Mart University Scientic Research Projects Commission (BAP-2009/58) and Scientic and Technological Research Council of Turkey (TÜBİTAK) Project (TBAG-108T559).

We would like to thank; Gökçeada municipality for supports, T.C. Ministry of Forestry and Water Affairs III. Region Vice Manager İsral ERDOĞAN for publication of this brochure, Çanakkale Branch Ofce Nature Conservation and Wetland Department Manager Ünsal ÖNDER and the people who contributed to editing and publishing.

T.C.ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ

FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİBİYOLOJİ BÖLÜMÜ ZOOLOJİ ANABİLİM DALI

T.C.Çanakkale Onsekiz Mart University

Faculty of Arts and SciencesDepartment of Biology, Section of Zoology

Prof. Dr. Cemal Varol TOKDr. Mert GÜRKAN

Biyolog Batuhan Yaman YAKINBiyolog Akın BULUT