GRAĐENJE ILOVAČOM PRIRUČNIK ZA PRIPADNIKE MALIH NASELJA

I POSJEDNIKE V R T O V A , KOJI ŽELE SAMI

GRADITI MALE KUĆICE

F . H E L L W I G

SADRŽAJ

Uvod 3 I. G r a d i v o i n j e g o v a p r i p r e m a 7

1. P r i p r e m a s m j e s e 9 2. O p e k e od i l o v a č e 11

II. A l a t i obl ic i 13 1. O p l a t a od s a s t a v l j e n i h d a š č a n i h p loča 14 2 . O p l a t a sa s k e l a m a 18

III. Što g r a d i m o i u k o j e d o b a 22 IV. K a k o g r a d i m o k u ć e od n a b i j e n e i l o v a č e 29

1 . P o t r e b a i l o v a č e 3 0 . 2. G r a d i l i š t e , i i z k o l č e n j e 31 3. Izkop z e m l j e i t e m e l j i 33 4. N a b i j a n j e u oplat i od s a s t a v l j e n i h d a š č a -

nih p l o č a 36 5. N a b i j a n j e u o p l a t i sa s k e l a m a 40

V. D r v e n i s t r o p i k r o v 43 1 . I z m j e r e s t r o p n i h g r e d a 4 3 2. K r o v i š t e 47 3. I z r a d b a k r o v i š t a i d r v e n i h v e z o v a 49 4 . I z m j e n e r o ž e n i c a 55

VI . P o k r o v k r o v a 5 7 V I I . R a z d j e l n i z i d o v i i d i m n j a c i 65

VIII . O d v o d n j a k i š n i c e 7 3

IX. U n u t a r n j a i z g r a d n j a 7 5 1. S t rop 75 2 . U n u t a r n j a ž b u k a 77 3. Pod 77 4. P r o z o r i i v r a t a 81 5. S o b o s l i k a r s k i r a d o v i 84

X . V a n j s k a ž b u k a 8 5 XI. P a e t z o v način g r a d n j e i lovačom 89

XII. Lewandowskyev način g r a d n j e i lovačom 93 XIII. Zid od n e n a b i j e n e i lovače 97 X I V . Zide s r e š e t k a s t o m nos ivom k o n s t r u k c i j o m 99

X V . G r a đ e n j e nepečenom opekom od i l o v a č e 101 X V I . P r e d n o s t i i m a n e g r a đ e n j a i lovačom 114

UVOD

Mnogi su stekli dovoljno izkustva, koliko stoji gra-đenje kuće, još u ono doba kada su nadnice i ciene gra-đevnoga gradiva bile nizke i stalne. Možemo dakle za-misliti što znači gradit i u vrieme, kada ciene građev-nom gradivu neprestano rastu i kada se mien ja ju u kratkim vremenskim razmacima. A ipak mnogi hoće i moraju graditi . Treba točno i temel j i to izpitati, na koj i ćemo način sagradit i građevinu jef t ino, a ipak dobro.

Skupoća same g r a d n j e ovisi u glavnome o porastu ciena onih građevnih, gradiva, koja kod proizvodnje tre-ba ju ugl jen, koji je sve skupl j i i skupl j i . To su opeke, cement i t. d. Moramo se dakle u prvome redu pobrinuti za zamjenu tih građevnih gradiva. Takvu zamjenu nam pruža ju s lojevi ilovače ili gline, koje možemo naći na vJastitom polju ili u sus jeds tvu .

Promotrimo li s tanbene i gospodarske zgrade na-ših pređa u davno i pradavno doba, onda vidimo, da su bile građene većim dielom od gradiva, koji su mogli naći na polju — dakle na samom mjestu ž iv l j en ja i bo-

ravka. Takve su kuće preživ je le mnoga s tol jeća u raz-ličitim k r a j e v i m a svieta. Bile su odporne protiv v j e t r a i vremenskih nepogoda i pružale su stanovnicima zdrav i udoban stan.

Ako iztražujemo građevine različitih vremenskih razdobl ja obzirom na vrs tu upotriebl jenoga gradiva, onda vidimo, da su l judi uviek upotrebl javal i za grad-n j u građevina uz naravni ili umjetni kamen, odnosno pečenu opeku, također i ilovaču, a baš te su se zgrade pokazale kao vrlo dobre. Stanovnici Mezopotanije, Egip-ćani, Trojanci, Heleni i Rimljani gradil i su s tanbene kuće kao i zgrade za v r š e n j e v j e r s k i h obreda ili pod-puno ili dielom od ilovače. N a j n o v i j a odkapanja i iztra-ž ivanja u ruševinama starih gradova navedenih zema-l j a odkrila su građevine od ilovače, na koj ima jasno vidimo tragove velike čvretoće i uzdržl j ivost i toga gra-diva. U Španjolskoj , Francuzkoj i u Rusi j i nalazimo mnogo građevina od ilovače. U Njemačkoj je način g r a d n j e ilovačom mnogo upotrebl javan osobito u doba iza sedmogodišnjega rkta, kada je trebalo naseliti mno-go nasel ja, a uz to čuvati šume. Fridrih Veliki je izdao 14. VI. 1764. zakon o uvođenju novoga načina g r a d n j e ilovačom. Graditelj i toga doba, a i kasni j ih stol jeća, pokazali su sve prednosti i dobre strane ovoga načina g r a d n j e i praktičnim radom kao i u svoj im zapisima.

Kao i sve druge novotari je, tako su i t a j novi način

4

g r a d n j e napali oni l judi, koji su se bojali, da će sve ve-ćom upotrebom ove vrs te građenja, oni biti oštećeni i izgubiti zaradu. Razvoj veleobrta građevnoga gradiva bio je za v građen je gradskih kuća od velike koristi i vrlo povoljan. T a j je veleobrt ubrzo poplavio tržište svojini proizvodima; ne samo gradove i gradiće, nego i ladanje i sela, a time je ugušio način građenja ilovačom, koji se u ono doba počeo razv i ja t i .

Ako želimo gradit i kućicu u nasel j ima u blizini grada, u predgrađu ili na bližem ladanju moramo si sami pomoći i početi opet upotrebl javat i građevno gra-divo, koje nam je pri ruci, na našem zemlj ištu. Za obradbu toga gradiva ne trebamo nikakvoga obrtnič-koga predznanja, odnosno obrtničke predobuke; po-

. trebno je samo malo alata, koji možemo izraditi sami. Osim toga šteđimo na troškovima dopreme kamena od-nosno opeke, dakle građevnoga gradiva, koje n a j v i š e upotrebl javamo na g radn j i . Time će naša g r a d n j a biti znatno j e f t i n i j a . Kod takve g r a d n j e ne smi jemo opona-šati gradske kuće i vile s mnogo balkona, izbočina, tor-nj ića i t. d. Mi želimo gradit i kao na ladanju — skrom-no i jednostavno, ali zato ipak liepo. Nama ni je potrebno škrtar i t i sa svakim centimetrom gradil išta, štediti sa ziđem i upotrebl javat i posebne skupe građevne kon-strukci je, što sve dolazi u obzir kod kuća u gradu sa skupim gradil iš t ima. Imamo razmjerno prostrano gra- 5

dilište, imamo vlast i tu radnu snagu od čitave obitel j i, koju ne ćemo zaračunati odviše skupo. Znamo, da je naša zgrada mrtvi, ne tekući kapital, koji bi morali ukamatiti, da smo gradil i skupo. Zato ćemo se s vese-ljem primiti posla i po mogućnosti gradit i sve sami, da ne bi morali još pod s tarost težko raditi, kako bi platili glavnicu i kamate za ono, što bi dali izraditi od skupih obrtnika.

6

I. GRADIVO I NJEGOVA PRIPREMA

Za g r a đ e n j e nabijenom ilovačom možemo upotrie-biti svaku ilovaču ili glinu s našega vr ta ili polja, osim n a j g o r n j e g a obrađenoga s lo ja zemlje, koji je natopl jen gnojem, i izpremieŠan organskim sasto j inama. Upotrie-biti možemo svaku mastnu vrs tu zemlje, ako je u vlaž-nom s t a n j u možemo g n j e s t i i ako se ne razpađne, kada se osuši.

Ilovača i glina su nastali ' kao proizvodi kod troše-n ja kamenja, koje se u predpoviestno doba, kada je na jveći dio naše zemlje bio pokriven vodom, raztvoriio u vodi i s legnulo kao mul j i blato. Zbog toga nalazimo ilovaču i glinu često u vrlo debelim slojevima. Mnogo puta se nalaze drugi s lojevi zemlje, pretežno š l junčane prirode, između s lo jeva ilovače i gline, ih su s n j i m a izpremiešane.

Ako ilovača sadrži mnogo pr imjes ina pieska, ond& j e zovemo m r š a v a i l o v a č a ; u protivnom s lučaju, ako n e sadrži pieska zovemo j e m a s t n a i l o v a č a . Za g r a d n j u od nabi jene ilovače je povoljno, ako ona sadrži pr imjes ine vapna i p j e š č a n o g a l a p o r a ; te pr imjes ine povećavaju čvrstoću, dok kod proizvodnje pečene opeke mogu uzrokovati velike štete. Mastna ilo-

7

vača klizi medu prstima. *Što je ilovača m r š a v i j a , to je g r u b l j e zrnata, a pod prst ima se ćuti kao da je o š t r i j a .

Za g r a d n j u nabijenom ilovačom trebamo takvu ilo-vaču, koju u poluvlažnom s t a n j u možemo u ruci dobro gn jes t i i davati j o j oblik po vol j i . To je v iše s luča j kod mastni je ilovače nego li kod mršave. Ipak ni je uputno upotriebiti čistu, mastnu ilovaču, j e r ona sadrži mnogo vode. Kada se voda kod s u š e n j a nabi jene ilovače izpari, pos ta je obujam gradiva manj i , a na dielovima građe-vine n a s t a j u pukotine.

Ako je dakle ilovača, koju izkopamo na našem gra-dilištu, odviše mastna, onda ju moramo učiniti mrša-vi jom tako, da j o j dodamo pieska, š l junka ili drozge. U obratnom s lučaju, ako nam je ilovača odviše mršava, moramo dodati mastne ilovače, dok s m j e s a bude povolj-na. Mršavu ilovaču možertio učiniti mastni jom tako, da je nabacamo u posude ili pr ipremljene jame, koje nato-pimo vodom. Voda podpuno razkvasi tu mršavu ilova-ču, pa se težke pješčane sas to j ine talože na dnu; ilo-vača se s legne iznad toga, pa je možemo odgrabiti i spremiti na mjes to upotrebe. O v a j postupak zahtieva mnogo posla, pa je povol jn i je uzeti mastni ju ilovaču s drugoga m j e s t a i dodati je m r š a v o j ilovači. Obćenito možemo uzeti, da je n a j p o v o l j n i j a s rednje mastna ilo-vača. Kod mršave ilovače postoji opasnost, da se dielovi ilovače međusobno čvrsto ne povežu, uzprkos jakoga n a b i j a n j a , tako da zidovi ne postignu dosta veliku čvr-stoću. Moramo uviek imati na umu, da ilovača mora tvoriti m o r t od zida. Mortu od ilovače možemo do-dati kamena i drozge, koje on međusobno s p a j a i pove-zuje. Ilovači ne smijemo dodati ,odviše pieska, a ne smi-

8

jemo odabrati ni odviše pješčanu ilovaču, j e r se onda dielovi ilovače međusobno ne vežu dovoljno čvrsto. Zbog toga ćemo kopati pokusne jame na našem ili mo-guće i na susjednom zemlj i š tu uz pređhodnu dozvolu, na različitim mjest ima i iztražiti, g d j e ćemo naći naj-bol ju i na jpovol jn i ju ilovaču. Da li je ilovača dobra za g radn ju , možemo lako izpitati na t a j način, da između provizorne oplate nabi jemo i izvedemo mali dio zida.

Ako je ilovača, koju nađemo i želimo upotriebiti za g radn ju , kod kopanja vrlo čvrsta, onda će ona upi jat i malo vode za vrieme pr ipremanja s m j e s e za gradnju, pa ćemo je vrlo težko obrađivati . U takvom s luča ju je dobro, da ilovaču nasipamo u jedan ili v iše dugih ku-pova, visokih oko 80 cm, koji se prema gore suzuju, pa je pustimo ležati kroz nekoliko mjeseci.

1. PRIPREMA SMJESE

Za pr ipremanje s m j e s e ilovače izradimo na ravnom mjestu zeml j i š ta n a j p r i j e pod od dasaka oko 3,0 m ši-rok i 3,0 m dug. Naokolo daščanoga poda izvedemo st iene od dasaka, visine oko 30 cm, pričvršćene na jake stupiće, koj i su čvrsto zabi jeni u zemlju (vidi sliku 1.). Za opisane radove uzimamo obično daske debl j ine 2,5 cm.

Ilovaču, koju ćemo obraditi za gradnju, nasipamo na kup, pa je jako i čvrsto izpresiecamo i tučemo lopa-tom. Sve to radimo izvan ograđenoga daščanoga poda. Vrlo suhu ilovaču pri tome i po nekoliko puta polieva-mo vodom. Ilovaču pustimo ležati kroz 12 sati, a iza toga će biti svi njeni dielovi podpuno natopljeni vodom; sada tek možemo nastaviti s dal jn jom obradbom.

9

Na dašćani pod ograđenoga pros tora na slici 1. nasipamo oko 8 cm debeli s lo j i lovače i dodajemo kratko s ječenu s lamu ili v r i š t i n u, pa tu s m j e s u dobro izgazimo bosim nogama. To opetu jemo četiri do pet puta, tako da izpunimo ograđeni prostor, prikazan na slici 1. Dobro je ako s m j e s i pr imiešamo drozge, j e r ćemo time povećati čvrstoću zida i p ropus tnos t zraka. Gotovo izgaženu i dobro izpremiešanu s m j e s u izvadimo iz ograđenoga prostora i s m j e s t i m o je u kup k r a j toga

SI. I. Ograđeni prostor za pripremu smjese za nabijanje

m j e s t a , te je pust imo ležati oko 12 sat i . S m j e s u moramo zašt i t i t i od sunca i kiše.

Smjesu sada p r e r a đ u j e m o d a l j e i to n a j p o v o l j n i j e u v l a ž n o m s t a n j u ; prema tome kod pripreme, obradbe i m i e š a n j a s m j e s e ne s m i j e m o dodati suv i še vode. Smjes i možemo dodati nešto s i tnoga š l j u n k a ; zrna š l j u n k a do vel ičine šake. Veće kamenje , koje na-đemo na gradi l i š tu ili kod kopanja spremimo i k a s n i j e upotriebimo za temel je .

10

2. O P E K E OD ILOVAČE

Za neke radove je potrebno imati opeku. I opeku izradimo sami, odmah na početku g r a d n j e . S m j e s u za opeke izradimo točno tako, kako smo opisali u p r i j a -š n j e m p o g l a v l j u . Za opeku obično izrađujemo s m j e s u od ilovače, kratko s ječene s lame i s i tnih komadića drozge. Za izradbu opeka naprav imo kalup od 2 cm debelih dasaka. Kalup ima oblik otvorene kut i je . Unu-t a r n j e izmjere s u : dužina 27 cm, š i r i n a 14 cm i dubina 8 cm. Gornje uglove k u t i j e odnosno kalupa os iguramo

SI. 2. Drveni kalup za pravljenje opeke od ilovače

i učvrs t imo kra tk im komadima plosnatoga žel jeza, pre-v inutoga preko ug la (s l ika 2.).

U blizini m j e s t a , g d j e pr ipremamo s m j e s u za ope-ke, napravimo jednos tavni r a d n i s t o l . Nekoliko čvrs t ih kolčića zabi jemo u zemlju, a g o r n j e im k r a j e v e odpilimo točno vodoravno i spo j imo kra tk im gredica-m a ; na te gredice p r i b i j e m o č v r s t e daske, ko je tvore radni stol.

Na takav radni stol postavimo ka lup za opeke (sli-ka 2.), dio p r i p r e m l j e n e s m j e s e iloVače za p r a v l j e n j e

11

opeka i neš to z r n a t o g a č i s t o g a p ieska . S a d a uzmemo komad s m j e s e i lovače, od p r i l i k e toliko, koliko ćemo t r e b a t i za j e d n u opeku, p r e v a l j a m o je nekol iko p u t a u p ie sku i u t i s n e m o u .kalup. Kod t o g a pazimo, da su ug lov i osobi to dobro i z p u n j e n i s m j e s o m . K a d a j e k a l u p n a p u n j e n s m j e s o m , onda v l a ž n o m daščicom p o v u č e m o po uzdužnim s t r a n i c a m a k a l u p a i o d s t r a n i m o s u v i š a k s m j e s e , k o j i v i r i iznad g o r n j e g a r u b a . Gotovu opeku iz-v r n e m o n a p r i p r e m l j e n u d a s k u , k o j u smo p r i j e t o g a dobro n a s u l i p ie skom. Nakon š to su se opeke donekle o s u š i l e p o s t a v i m o i h s j e k o m i c e ( n a n a j u ž u u z d u ž n u s t r a n i c u ) n a p r i p r e m l j e n i p r o s t o r g d j e ćemo s u š i t i opeke i z a š t i t i m o ih od k i š e i j a k o g a s u n c a . Opeke se tako s u š e 4 — 8 t j e d a n a . Upotr ieb i t i i h s m i j e m o tek k a d a su podpuno s u h e i t v r d e (za d i m n j a k e , š t e d n j a k e , peći, u g l o v e z g r a d e i t. d.).

12

II. ALAT I OBLICI

S j e k i r u , l o p a t u , š t i h a č u i t a č k e ćemo v a l j d a imat i , i l i ć e m o i h l a k o u z a j m i t i o d n o s n o n a b a v i t i . Z i d a r s k a ž l ica, k i s t i d a s k a z a z a r i b a v a n j e žbuke, u p o t p u n j u j u n a š u o p r e m u z a r a d . N a b i j a l o i z r a d i m o s a m i ; n a j b o l j e i n a j j e d n o s t a v n i j e od 25 cm d u g o g a ko-m a d a h r a s t o v o g a , b u k o v o g a ili b i l o ko je-g a c r n o g o r i č n o g a m e k a n o g a d r v e t a . Do-n j a p l o h a n a b i j a l a j e č e t v o r i n a s a s t r a -nicom iod 15 cm, a g o r n j a sa s t r a n i c o m od 10 cm. D r ž a l o je d u g o oko 1,10 m, ;a d e b e l o 3 c m ; u n a b i j a l o ga u t i s n e m o oko 5 čm d u b o k o ( s l i k a 3 .) . J o š j e d n o s t a v n i j e n a b i j a l o možemo i z r a d i t i o v a k o : od me-k a n o g a d r v e t a , o k r u g l o g a ili č e t v e r o -u g l a s t o g a ( g r e d a o d j e l o v i n e ) , o d r e ž e m o k o m a d d u ž i n e 25 do 30 cm. Sa s v a k e s t r a -n e t o g a k o m a d a z a b i j e m o p o j e d n u l e t v u d u ž i n e 110 do 120 cm. G o r n j e k r a j e v e le-t a v a z a o b l i m o nožem i d o b r o i z g l a d i m o , d a r a d b u d e l a k š i i d a n a m s e n e u m a r a -j u o d v i š e r u k e . T a k v o n a b i j a l o i m a d v i e r u č k e .

N i j e z g o d n o u p o t r e b l j a v a t i v e ć a n a b i j a l a , j e r i n a č e ne m o ž e m o d o b r o n a b i j a t i u g l o v e , a i l o v a č a na t im

SI. 3. Drveno nabijalo

13

m j e s t i m a n i j e d o s t a s t l a č e n a i z b i j e n a . Tko može s a m iz rad i t i n a b i j a l o o d ž e l j e z a , može o d a b r a t i j o š m a n j e i z m j e r e ( v e l i č i n u ) nego kod d r v e n o g a n a b i j a l a .

1 . O P L A T A OD S A S T A V L J E N I H DAŠCANIH P L O Č A

Za izvedbu oplate od s a s t a v l j e n i h d a š č a n i h ploča t r e b a m o 4 do 5 cm j a k e mostnice, b l a n j a n e s u n u t a r n j e s t r a n e .

Mostnice s a s t a v i m o u ploče, š i r o k e 40 do 50 cm, t a k o d a poprečno n a n j i h o v uzdužni s m j e r p r i b i j e m o k r a t k e komade d a s a k a , š i rokih 15 do 20 cm ( s l i k a 4 . ) ; poprečne d a s k e su debele 2,5 cm, a dolaze na s v a k i h 1,0 do 1,5 m. Dužina t a k v i h s a s t a v l j e n i h p loča iznosi 3,0 do 5,0 in, v e ć p r e m a tome, k a k o su d u g e mostnice, od ko j ih ih p r a v i m o . Ploče, k o j e dolaze na v a n j s k u s t r a n u z ida m o r a m o izradi t i duže za d e b l j i n u zida, dak le 45 do 50 cm ( s l i k a 4.) .

Za nuždu možemo rad i t i s d v i e t a k v e ploče, ali je s v a k a k o z g o d n i j e , ako ih imamo čet ir i , j e r onda lakše, z g o d n i j e i b o l j e možemo izradi t i u g l o v e . Tko i m a d e do-s t a d a s a k a , m o s t n i c a i d r v e n e g r a d e , može iz rad i t i to-liko ploča, da n a j e d n o m može i z r a d i t i o p l a t u za s v a čet i r i v a n j s k a z ida. T r e b a pazit i , da za o p l a t u ne upo-t r i e b i m o p r e t a n k e ili loše d a s k e i mostn ice . Pod j a k i m t l a k o m n a b i j a n j a u n u t a r oplate, kao i us l ied v l a ž n e i lovače, k o j u n a b i j a m o , odnosno pod u t j e c a j e m s u n c a s v a n j s k e s t r a n e , m o g l a bi se op la ta izv inut i i i zkr iv i t i . Usl ied t o g a bi mogl i n a s t a t i kosi z idovi, a i s a v n a š r a d b i mogao biti netočan. Obe s t r a n e op la te s p o j i m o na m j e s t i m a , g d j e s u ploče oplate p o j a č a n e poprečno pri-

14

bi t im k o m a d i m a d a s a k a . Oko 10 cm iznad d o n j e g a r u b a do laze s v o r n j a c i s m a t i c a m a ; d u g i su oko 75 cm, pro-m j e r i m j e 1 8 mm, a i m a j u j a k e p o d l o ž n e pločice. S v o r -n j a k e p r o v u č e m o k r o z u n a p r i e d i z b u š e n e r u p e u o b i m

SI. 4. Oplata za nabijanje zidooa od nabijene ilovače

s t r a n i c a m a o p l a t e . U m j e s t o s v o r n j a k a možemo i z r a d i t i p o p r e č n e g r e d i c e k v a d r a t n o g a p r e s j e k a cm, o d n o s n o t e s a n e g r e d i c e i s t e d e b l j i n e . O v e g r e d i c e dobi-v a j u u n e k o j u d a l j e n o s t i od o b i j u k r a j e v a 3 cm Široke r a z p o r e , u k o j e m o ž e m o z a b i t i d r v e n e k l i n o v e , od da-

15

s a k a d e b l j i n e 2,0 d o 2,5 cm. ( S l i k a 5 . ) . V a n j s k i b r i d o v i h r a z p o r a m o r a b i t i s k o s e n u o b l i k u k l i n o v a , d a o v e m o ž e m o d o b r o i j e d n o l i č n o z a b i t i u r a z p o r e a t i m e , s a p e t i s t r a n i c e o p l a t e . D a s e k r a j p o p r e č n e g r e d i c e n e r a z p u k n e o k u j e m o g a u z k i m p l o s n a t i m ž e l j e z o m . Gre-d i c e p r e m a v a n j s k o j s t r a n i m a l o s k o s i m o , k a k o b i i h

SI. 5. Oplata na uglu zgrade

k a s n i j e i z g o t o v o g a n a b i j e n o g a z i d a o d i l o v a č e l a k š e m o g l i i z v u ć i i p o n o v n o u p o t r i e b i t i n a d r u g o m m j e s t u . N a g o r n j i r u b s t r a n i c a o p l a t e p o l a ž e m o d r v e n e s k o b e ; j a s n o j e , d a s u ž e l j e z n e s k o b e d a l e k o b o l j e . S k o b e p r i -č v r s t i m o l a k o p r i b i j e n i m Čav l ima n a g o r n j i r u b s t r a -n i c a o p l a t e ( s l i k a ' 5 . ) . V a n j s k e d a s k e o p l a t e n a u g l u z g r a d e m o ž e m o u č v r s t i t i p o m o ć u p l o s n a t i h ž e l j e z a , k o j a i m a j u o d g o v a r a j u ć e i z reze , t a k o d a j e d n o p r o l a z i k r o a

16

d r u g o , a s t e g n e m o ih ž e l j e z n i m k l i n o m , k o j i u t j e r a m o k r o z o t v o r p r o v u č e n o g a p l o s n a t o g a ž e l j e z a ( s l i k a 5.) . O v a k v a v r s t a o p l a t e pomoću p r i p r e m l j e n i h ploča, sa-s t a v l j e n i h o d d a s a k a , j e v r l o p o v o l j n a ; r a d j e v r l o j e d -n o s t a v a n i ne t r e b a m o m n o g o g r a d i v a , pa p r e m a t o m e g r a d i m o š t e d l j i v o . N e d o s t a t a k o v a k v o g a r a d a j e u to-me, da o p l a t u č e s t o m o r a m o p r e m i e š t a t i i i z r a v n a v a t i ; r a d u m o r a m o p o s v e t i t i v e l i k u p a ž n j u , d a n a m zidovi b u d u točno v e r t i k a l n i .

2 . O P L A T A S A S K E L A M A

Kod v e ć e z g r a d e u p o t r i e b i t i ćemo u m j e s t o p r i j e o p i s a n o g a n a č i n a o p l a t e s a s a s t a v l j e n i m d a š č a n i m plo-č a m a , o p l a t u s a s m a d r u g e k o n s t r u k c i j e . T u ćemo i z v e s t i o p l a t u s a s k e l a m a ( s l i k a 6.), s a s m a j e d n a k o k a o i kod i z v e d b e o p l a t e za z i d o v e od n a b i j e n o g a beto-na. B u d u ć i da se o v d j e r a d i s a m o o p r i v r e m e n o j upo-t r e b i g r a d i v a , u z e t ćemo za i z v e d b u o p l a t e i s k e l a onu d r v e n u g r a d u , k o j u ćemo k a s n i j e u p o t r i e b i t i z a n o s i v e k o n s t r u k t i v n e d i e l o v e k u ć e . T a k o ćemo za o p l a t u i s k e l e u p o t r i e b i t i b u d u ć e s t r o p n e g r e d e , g r e d e o d k o j i h ćemo i z v e s t i k r o v n u k o n s t r u k c i j u , d a s k e , k o j e ć e nam k a s n i j e s l u ž i t i k a o g o r n j a ili d o n j a o p l a t a s t r o p a i t . d .

S k e l e i z v e d e m o tako, d a n a j p r i j e u z t e m e l j e z g r a d e u k o p a m o v e r t i k a l n e g r e d e , oko 60 do 100 cm d u b o k o i t o u v i e k p o dv ie , j e d n u n a s u p r o t d r u g e ; m e đ u s o b n a u d a l j e n o s t t a k v o g a p a r a u k o p a n i h v e r t i k a l n i h g r e d a j e oko 80 cm. Grede m o r a j u b i t i n e š t o v i š e od zida, k o j i g r a d i m o . P o j e d i n e p a r o v e o d n o s n o s k u p i n e v e r t i k a l n i h g r e d a s p a j a m o m e đ u s o b n o pomoću p o p r e č n i h i uzduž-nih d a s a k a , k o j e n a g o r n j i m k r a j e v i m a g r e d a p r i b i j e m o

č a v l i m a i o s i g u r a m o s v a n j s k e s t r a n e kosim d r v e n i m u p o r a m a ( s l i k a 6.). S v a k u v e r t i k a l n u gredu t r e b a po-dupr ie t i kosom uporom, j e r s m j e s a ilovače, k o j u nabi-j a m o izvodi v r l o j a k i t lak na s t r a n u , pa b i se op la ta mogla izbočiti . V e r t i k a l n e g r e d e na u g l o v i m a t r e b a r a z u p r i e t i u s m j e r u uzdužnoga i u s m j e r u p o p r e č n o g a zida. Uporke p o s t a v l j a m o tek onda, kada su v e r t i k a l n e g r e d e i z r a v n a n e pomoću z i d a r s k e r a z u l j e točno u v e r -t i k a l n i položa j . Gorn j i k r a j e v i v e r t i k a l n i h g r e d a neka su r a d e p r i k l o n j e n i malo p r e m a s t r a n i zida ( p r e m a u n u t r a ) , k o j i ćemo n a b i j a t i , nego p r e m a v a n ; kod po-s t u p k a r a d a će čav l i d a s a k a , s k o j i m a su v e r t i k a l n e g r e d e međusobno s p o j e n e na g o r n j e m k r a j u , malo ola-bavi t i , tako da će razmak v e r t i k a l n i h g r e d a postat i na tom m j e s t u nešto veći. N a s u p r o t u n u t a r n j o j v e r t i k a l -noj g red i na ug lu moramo na obim v a n j s k i m s t r a n a m a zida p o s t a v i t i po j e d n u v e r t i k a l n u g r e d u . Na v a n j s k o m u g l u z ida p o s t a v i m o na k r a j u s v a k o g a zida po j e d n u v e r t i k a l n u g r e d u . S u n u t a r n j o m v e r t i k a l n o m g r e d o m s p o j i m o ih pomoću j a k e žice i poprečnih d a s a k a . Od m j e s t a d o m j e s t a s p a j a m o v e r t i k a l n e g r e d e pomoću žice, dok n a b i j a n j e zida s v r š i m o do v i s i n e j e d n e d a s k e . Žica ne s m i j e bit i p r e t a n k a ; obično u p o t r e b l j a v a m o žicu d e b l j i n e 5 mm. Između g r e d a , k o j e s a p i n j e m o ži-com, odnosno između d a s a k a oplate, dak le u n u t a r pro-s t o r a g d j e ćemo n a b i j a t i s m j e s u i lovače, p o s t a v i m o k r a t k e r a z u p o r k e, od k o j i h je dužina j e d n a k a deb-l j in i zida. Te razuporke se u p i r u u n a s u p r o t s t o j e ć e v e r t i k a l n e g rede . Pomoću čekića i k l i e š t a o b a v i j e m o oko v e r t i k a l n i h g r e d a žicu, pazeći pri tome, da na g lad-kim plohama žica dobro pri leži uz g r e d u ; s a d a sple-

18

l emo k r a j e v e žice k l i e š t i m a u uzao uz br id v e r t i k a l n e grede. Dobro j c n a v a n j s k o j ' s t r a n i v e r t i k a l n e g r e d e p r i j e o m a t a n j a žicom p o s t a v i t i d r v e n i k l i n ; nakon š to

smo žicu o b a v i l i i splel i u uzao, u t j e r a m o čekićem klin, a t ime j a č e s a p n e m o žicu, odnosno s t e g n e m o oplatu. T a k o s a p n e m o i razuporku, k o j a s a d a č v r s t o s t o j i iz-među s u p r o t n i h s t r a n i c a oplate, odnosno v e r t i k a l n i h

19

g r e d a , k a d a j e z id d o v r š e n o n d a ž i c u p r e r e ž e m o k l ie-š t i m a i l i š k a r a m a z a r e z a n j e ž ice, o d n o s n o p o m o ć u t u r -p i j e . K a d a m a k n e m o s k e l e i o p l a t u o d r e ž e m o s v e k r a -j e v e ž ica, k o j i v i r e i z z i d a .

N a s k e l e ' o d v e r t i k a l n i h g r e d a i u p o r k a p o s t a v l j a m o i z n u t r a , n a s v a k o j s t r a n i p o j e d n u d a s k u ; d a s k e l e ž e s a s v o j i m b r i d o m n a t e m e l j u , a s v o j o m s e p l o h o m na-s l a n j a j u u z s k e l e . N a s u p r o t l e ž c ć e d a s k e o d o p l a t e m e -đ u s o b n o r a z u p i r e m o k r a t k i m r a z u p o r k a m a ; d u ž i n a t i h r a z u p o r k a j e j e d n a k a d e b l j i n i z i d a . K a d a s m o s m j e s u i l o v a č e n a b i l i u o p l a t u n a v i s i n u d a s k e , o n d a i z v a d i m o k r a t k e r a z u p o r k e i i z p u n i m o n j i h o v a m j e s t a i l o v a č o m i d o b r o j e n a b i j e m o . S a d a p o s t a v i m o d a l j n j e d a s k e o p l a t e , k o j e o p e t m e đ u s o b n o r a z u p r e m o k r a t k i m r a z u -p o r k a m a , p a n a s t a v i m o s n a b i j a n j e m i l o v a č e i z m e đ u t e n o v e o p l a t e . T a k o n a s t a v i m o p o s t e p e n o s r a d o m , d o k n e i z v e d e m o z i d o v e n a c i e l u v i s i n u k a t a . K o d v i s o k i h z i d o v a m o r a m o o d a b r a t i j a č e v e r t i k a l n e g r e d e z a s k e l e i o p l a t u , i p o d u p r i e t i ih s v i š e k o s i h u p o r a , s m j e š t e n i h u r a z l i č i t i m v i s i n a m a . Z a i z v e d b u g o r n j e g a k a t a v i š e -katner z g r a d e p o l a ž e m o n a g o t o v z id d o n j e g a k a t a po-p r e č n u g r e d u , u č v r s t i m o j e d u g i m s v o m j a c i m a n a v e r -t i k a l n e g r e d e s k e l e t a k o , da o v e s i ž u j o š oko 2 m niz g o t o v i zid i p o s t u p a m o d a l j e k a k o s m o p r i j e o p i s a l i . U t o m s l u č a j u m o ž e m o s k e l e i o p l a t u r a z u p i r a t i s a m o s j e d n e s t r a n e , t a k o d a n a m d r v e n e s t r o p n e g r e d e , po-l o ž e n e n a g o t o v z i d u o d r e đ e n o j v i s i n i , s l u ž e k a o n o v o u p o r i š t e . M o r a m o d o b r o p a z i t i , d a s k e l e i o p l a t u n e i z v e d e m o o d p r e s l a b o g a d r v e t a , i d a v e r t i k a l n e g r e d e h e p o s t a v l j a m o n a v e ć e u d a l j e n o s t i n e g o s m o t o n a v e l i , j e r n a m i n a č e z i d o v i n e ć e b i t i r a v n i .

Z a o t v o r e p r o z o r a i v r a t a n e c e m o u p o t r e b l j a v a t i p o s e b n e o b l i k e . A k o ž e l i m o i m a t i t e o t v o r e i z v e d e n e s l i č n o k a o k o d z f d a o d o p e k a , o n d a n a p r a v i m o z a s v a k u

SI. 7. Dio oplate za prozorski otvor

s t r a n i c u o t v o r a p o s e b n u o p l a t u p r e m a s l i c i 7 . G o t o v o s a s t a v l j e n u o p l a t u z a p r o z o r o d n o s n o v r a t a u m e t n e m o u o p l a t u z i d a n a o d g o v a r a j u ć e m j e s t o , a o n d a n a b i j e m o z i đ e o d i l o v a č e .

21

III. ŠTO GRADIMO I U KOJE DOBA

N a b i j e n o m i l o v a č o m m o ž e m o g r a d i t i s v e v r s t e z g r a d a : s t a n b e n e z g r a d e , g o s p o d a r s k e z g r a d e , r a z l i č i t e z i d o v e i t . d. I l o v a č a š t i t i d r v e n e g r e d e i o s t a l u g r a đ u od t r u l e ž i . L a k o p r e u z i m a v l a g u iz p r o s t o r i j e i i z p u š t a j e o p e t kod p r o m a j e , a t a k o s t v a r a z d r a v e s t a n b e n e pro-s t o r i j e . P r e m a p o d a t c i m a i z t r a ž i v a n j a Z a v o d a z a izpi-t i v a n j e t e h n i č k e f i z i k e n a V i s o k o j t e h n i č k o j š k o l i u M u n c h e n u j e k o e f i c i e n a t v o d l j i v o s t i t o p l i n e n a b i j e n e i l o v a č e i s t i , k a o i kod p e č e n e o p e k e . Zid od n a b i j e n e i l o v a č e i m a p r e m a t o m e j e d n a k a t o p l i n s k a s v o j s t v a kao i z ide od p e č e n e opeke.

P r e m a b r o j i t b e n i m p o d a t c i m a p o s t o j e u F r a n c u z -'koj k u ć e o d n a b i j e n e i lovače, k o j e s u s t a r e v e ć 105 go-dina, a j o š su p o d p u n o m a č v r s t e i z d r a v e . Medu z a n i m -l j i v i m p o d a t c i m a j e i z v j e š ć e t v o r n i č k o g a n a d z o r n i k a M a y e t a , oko god. 1790., u k o m e j a v l j a p r u s k o m g r a -đ e v n o m r a v n a t e l j u G i 11 y u, o j e d n o m v r t n o m z idu, s a g r a đ e n o m o d n a b i j e n e i l o v a č e , k o j i j e p o s t a o t a k o t v r d , d a g a n i s u mogl i s r u š i t i b a t o v i m a i p i j u c i m a , v e ć su m o r a l i u p o t r i e b i t i b a r u t . Č v r s t o ć a i n o s i v o s t nab i-j e n e i l o v a č e j e t a k o v e l i k a , d a o m o g u ć u j e i z v e d b u s t a n -b e n i h z g r a d a s p e t do š e s t k a t o v a , k a o i t v o r n i č k i h z g r a d a i t . d . T a k v e su g r a đ e v i n e među inim n a đ e n e

22

i u g r a d i ć u W e i l b a r g u na L a h n i , g d j e p o s t o j i p e t e r o k a t -n a z g r a d a , k o j a j e s a g r a đ e n a g o d . 1838., a n e m a n i k a k -vih š t e t a o d s t a r o s t i ili d o t r a j ^ l o s t i , p a j e o s o b i t o h v a l e zbog u d o b n o s t i . Iz i s t o g a d o b a p o t j e č u i t v o r n i č k e z g r a -de i z v e d e n e od i lovače, a n a l a z e se u d o b r o m s t a n j u . Z a i z v e d b u o v a k o v i s o k i h z g r a d a p o t r e b n o j e s v a k a k o S t a n o v i t o i z k u s t v o i z n a n j e o g r a d n j i k u ć a , pa to ne u l a z i u n a š a r a z m a t r a n j a o g r a d n j i i lovačom, k o j u že-l i m o i z v e s t i s a m i u z pomoć n a š i h n a j b l i ž i h . M i ćemo s e u g l a v n o m e o g r a n i č i t i n a p o t r e b e m a l i h l a d a n j s k i h ku-ćica. Kod t o g a j e s v a k a k o v r l o v a ž n a s p o z n a j a , d a n a š e g r a d i v o može u z d r ž a t i z n a t n o v i š e , n e g o m i o d n j e g a z a h t i c v a m o .

D a r a d o v i b u d u p o m o g u ć n o s t i š t o l a k š i , m o r a m o i z b j e g a v a t i s v e z a m r š e n e g r a đ e v n e o b l i k e ; d r ž i m o s e r a d e j e d n o s t a v n i h nzora , k o j i s u d o b r i , l iepi i s k l a d n i .

Kao o b r i s t l o c r t a k u ć e o d a b e r e m o j e d n o s t a v n i p r a -v o k u t n i k bez i k a k v i h izbočina, i z t a k a i pr i g r a d n j a , k o j e s a m o o t e ž a v a j u r a d . Os im t o g a j e kod n e p r a v i l n i h tlo-c r t a z n a t n o t e ž a i z v e d b a k r o v a , a č i t a v a g r a d n j a po-s t a j e o s j e t l j i v o s k u p l j a . V i š a k t r o š k o v a z g r a d e u s l i e d n e p r a v i l n o s t i t l o c r t a n i j e n i u k a k v o m o m j e r u p r e m a d o b i v e n o j k o r i s t n o j p o v r š i n i z g r a d e . Što j e r e č e n o o t l o c r t u z g r a d e v r i e d i i o k r o v u . Z a d o v o l j i m o se s obič-nim d v o s t r e š n i m s e d l a s t i m k r o v i š t e m , k o j i ima o k a p n a d v i e s t r a n e k u ć e . A k o i z v e d e m o oba z a b a t a s v e d o v i s i n e s l j e m e n a , o n d a će p r o z o r i u tom z a b a t n o m z iđu •pružati o b i l a t u r a z s v j e t u u s v i m d i e l o v i m a k r o v i š t a . S v a k i k r o v n i p r o z o r p o s k u p l j u j e g r a d n j u , a k a s n i j e s u u v i e k p o t r e b n i p o p r a v c i ; z b o g t o g a ćemo i h i z b j e g a v a t i kod n a š e j e d n o s t a v n e g r a d n j e .

23

SI. 8. Stanbena kuća izvedena od nabijene ilovače

S l i k a 8 . p o k a z u j e m a l u s t a n b e n u k u ć u , k o j a j e osno-v a n a p r e m a p r e d n j i m n a č e l i m a . K a k o i z t l o c r t a raza-b i r e m o s a d r ž i k u ć a u p r i z e m l j u p r o s t r a n i t r i e m , i z ko-

Sl. 9. Slaja za sloku izvedena od nabijene ilovače

j e g a v o d e s t u b e u t a v a n s k i k a t ; o s i m t o g a s u u p r i z e m l j u d v i e s o b e i j e d n a k u h i n j a , k o j a i m a n a s t r a ž n j o j s t r a n i k u ć e i z laz u d v o r i š t e . U t a v a n s k o m k a t u se n a l a z i j e d n a s o b a i t a v a n .

25

S v e z idove t r e b a izves t i od n a b i j e n e i l o v a č e ; deb- i l j i n a z i d o v a je 40 cm. O k v i r e p r o z o r a i v r a t a (dopro- ; z o r n i k e i d v o r a t n i k e ) i z v e d e m o od 4 do 5 cm d e b e l i h m o s t n i c a , a u g r a d i m o ili već kod n a b i j a n j a p.idova. T a v a n s k i k a t ima z a b a t e i z v e d e n e o d d r v e n i h g r e d a , k a o z ide na k a n a t e . Način i z v e d b e ć e m o * o p i s a t i u d a l j -n j i m i z l a g a n j i m a .

S t a j a za s t o k u , i z v e d e n a od n a b i j e n e i lovače, pri- ; k a z a n a je u s l ic i 9.

S t a j a s a d r ž i p r o s t o r i j u . z a d v a k o n j a , p r o s t o r i j u z a orme i o p r e m u te s točnu h r a n u , s t a j u za o s a m k r a v a sa s r e d n j i m hodnikom i z m e đ u s t a j a l i š t a k r a v a , k a o i dv ie p r o s t o r i j e z a s v i n j e . T a v a n i m a s l u ž i t i s a m o z a spre-m a n j e s i e n a , a z a t v o r e n j e ziđem n a k a n a t e , o d n o s n o n o s i v o m k o n s t r u k c i j o m od g r e d a , a m e đ u p r o s t o r i su iz-p u n j e n i d a s k a m a .

Zidove od i l o v a č e n a b i j a m o za s u h o g a v r e m e n a , k a d a n e m a kiša, p a j e p r e m a tome z a g r a d n j u n a j p o -v o l j n i j e doba o d m j e s e c a s v i b n j a d o r u j n a . A k o j e v r i e m e n e p r e k i d n o v l a ž n o , onda možemo p r i m i e n i t i na- ; čin g r a d n j e , k a k o je u o b i č a j e n u N i z o z e m s k o j . T a m o n a j p r i j e s a g r a d e k r o v i š t e u p r a v o m i i z p r a v n o m vis in-skom p o l o ž a j u , n a p r o v i z o r n i m d r v e n i m s k e l a m a , t e g a p r i v r e m e n o p o k r i j u ; t a k o mogu n a b i j a t i z iđe o d i l o v a č e izpod k r o v a , d a k l e na s u h o m e i bez o b z i r a na v r e m e n -s k e p r i l i k e .

Možemo p o s t u p a t i i tako, da u s r e d i n i debl j ini? Zidova, k o j e žel imo g r a d i t i od n a b i j e n e - i lovače, posta-v i m o v e r t i k a l n e g r e d e ( k a o s t u p o v e ) u s v a čet i r i u g l a kuće, a između n j i h dolaze d r u g e v e r t i k a l n e g r e d e na

26

r a z m a k od 3 m; g r e d e su debele oko 10 crn, a m o g u b i t i s a s m a j e d n o s t a v n e i n e o b r a đ e n e . G o r n j i k r a j e v i tili ver-t i k a l n i h g r e d a ( s t u p o v a ) s p o j e n i s u v o d o r a v n i m g r e -diama — v j e n č a n i c a m a, na n j i m a pak leže s t r o p ne g r e d e i k r o v i š t e . V e r t i k a l n e g r e d e o l a k š a v a j u v e r t i k a l n o g r a đ e n j e z i d o v a . D e b l j i n a z i d o v a n e s m i j e b i t i m a n j a od -10 cm, j e r d r v o p o p r i m a v l a g u iz i l o v a č e za v r i e m c n a b i j a n j a z idova, a k a s n i j e j e opet d a j e i z s e b e z a v r i e -mc s u š e n j a z ida. D r v o us l i ed t o g a » r a d i « i n i j e p o d p u n o m i r n o ; a k o z ide n i j e d o s t a debelo o n d a n a t im m j e -s t i m a n a s t a j u p u k o t i n e . P r e m a tome j e p o d p u n o loše n a j p r i j e s a g r a d i t i d r v e n u n o s i v u k o n s t r u k c i j u k a o kod zida na k a n a t e ( i l i d r v e n u r e š e t k a s t u k o n s t r u k c i j u ) , a onda oko nos iv ih d i e l o v a te k o n s t r u k c i j e n a b i j a t i z ide od i lovače. Ziđe od i l o v a č e će p u k n u t i kod s v a k e v e r t i -ka lne g r e d e ( v e r t i k a l n o g a s t u p a ) , u p o r e ili p o p r e č n e grede, d a k l e n a s v a k o m m j e s t u , g d j e j e u i lovači n o s i v a d r v e n a g r e d a .

O b ć e n i t o p o s t u p a m o tako, da u j e s e n i p r i p r e m i m o p o t r e b n u ko l ič inu i lovače, odnosno da je d o b a v i m o i d o p r e m i m o n a g r a d i l i š t e . T u s p r e m i m o i l o v a č u p r e k o zime. Zimi i z r a đ u j e m o p r o z o r e i v r a t a , k a o i n j i h o v e o k v i r e t . j . d o p r o z o r n i k e i do v r a t n i k e , te p o t r e b n i a la t . U p r o l j e ć e i z r a d i m o d r v e n i g r e d n i k t . j . i z r a d i m o d r v e n e s t r o p n e g lede, a a k o j e p o t r e b n o i i z m j e n e kod dim-n j a k a . Os im t o g a i z v e d e m o cielo k r o v i š t e s a s v i m a po-t r e b n i m d i e l o v i m a . S t r o p n a i k r o v n a k o n s t r u k c i j a mo-r a j u b i t i g o t o v e p r i j e n e g o izvedemo ziđe o d n a b i j e n e i lovače. Čim j e n a i m e n a b i j a n j e z i d o v a i lovačom z a v r -šeno p o s t a v l j a m o s p o m e n u t e k o n s t r u k c i j e . T e m e l j e iz-v e d e m o u m j e s e c u s v i b n j u . I m a g o d i n a , k a d a j e v r i e m e

27

z a g r a d n j u o s o b i t o p o v o l j n o v e ć u m j e s e c u o ž u j k u ili t r a v n j u , pa s t e m e l j i m a m o ž e m o počet i v e ć u to d o b a ; i z a t o g a n a b i j a m o v a n j s k o g l a v n o z iđe z g r a d e , polo-ž imo s t r o p n u k o n s t r u k c i j u , p o s t a v i m o k r o v i š t e i pokri-j e m o k r o v . K a d a j e k r o v p o k r i v e n možemo i z v e s t i unu-t a r n j e z iđe o d n a b i j e n e i l o v a č e pod z a š t i t o m k r o v a ; i s t o d o b n o o b a v l j a m o i o s t a l e g r a đ e v n e r a d o v e . V a n j s k u ž b u k u z i d o v a , k a o i n a l i č z ida, i z v o d i m o tek s l i e d e ć e godine, k a d a j e z i đ e p o d p u n o s u h o .

28

IV. KAKO GRADIMO KUĆE OD NABIJENE ILOVAČE

D e b l j i n a z i d o v a j e o v i s n a o n j i h o v o j s l o b o d n o j duž in i i v i s i n i . Ziđe od n a b i j e n e i l o v a č e r e d o v n o ne i z v o d i m o t a n j e o d 3 0 c m ( s l i k a 10.). A k o j e d u ž i n a z i d a o d j e d -n o g a do d r u g o g a p o p r e č n o g a z i d a m a n j a od 7,0 m, V i s i n a p r o s t o r i j e izpod 2,50 m o d a b i r e m o d e b l j i n u z i d a 35 c m ; a k o je v i s i n a p r o s t o r i j e v e ć a od 2,50 m u z i m a m o d e b l j i n u z ida 4 0 cm. A k o j e s l o b o d n a d u ž i n a z i d a o d j e d n o g a do d r u g o g a p o p r e č n o g a z i d a 9,0 m, o n d a su o d g o v a r a j u ć e d e b l j i n e z i d a 40 o d n o s n o 45 cm. Ziđe do-n j e g a k a t a d v o k a t n e z g r a d e je d e b l j e za 5 do 10 cm od z ida g o r n j e g a k a t a . Kod i z v e d b e m o r a m o uzeti u obz i r , d a s e k u ć a z a v r i c m e s u š e n j a m a l o s l e g n e . Želimo l i i m a t i v i s i n u s o b e 2,80 m , o n d a m o r a m o i z v e s t i z i d o v e

od n a b i j e n e i l o v a č e n e š t o v i š e od te m j e r e t . j . oko 2,90 m . S l e g a v a n j e ć e b i t i t o m a n j e , š t o j c s u š a i l o v a č a , k o j u u p o t r i e b i m o z a n a b i j a n j e i š t o j e č v r š ć e n a b i j e n a . Iz o v o g a j a s n o p r o i z l a z i , da ćc j e d n o l i č n o s l e g a v a n j e u sv im d i e l o v i m a k u ć e n a s t a t i o n d a , a k o g r a d i v o z a v r i e -me cie le i z v e d b e p r i p r e m a m o na p o s v e j e d n a k i n a č i n i

uz i s te p r i l i k e i o k o l n o s t i .

29

SI. 10. Tlocrt kuće od nabijene ilovače s označenim debljinama zidova

1 . P O T R E B A I L O V A Č E

Žel imo l i u n a p r i e d i z r a č u n a t i k o l i k o ć e m o t r e b a t i i l o v a č e z a g r a d n j u , o n d a z b r o j i m o p o v r š i n e z i d o v a u t l o c r t u p a d o b i v e n u p l o h u z i d a p o m n o ž i m o s v i s i n o m . Kod o d a b i r a n j a v i s i n e z i d a u z m e m o u o b z i r p r i j e spo-

30

m e n u t o s l e g a v a n j e z a v r i e m e s u š e n j a . A k o s u p r e d v i -đ e n e v i s i n e p r o s t o r i j a 2,80 m, o n d a ćemo plohu z i d o v a u t l o c r t u p o m n o ž i t i s v i s i n o m 2,90 m. T a k o d o b i v a m o b r o j k u b i č n i h m e t a r a z i d o v a n a š e z g r a d e ili k a k o t o u •praksi n a z i v a m o k u b a t u r u z ida.

I z k o p a n a i r a z r a h l j e n a i l o v a č a , n a s i p a n a u k u p o v e , z n a t n o s e s t i s n e kod p r i p r e m e i n a b i j a n j a . P r e m a t o m e t r e b a m o z a g r a d n j u o d p r i l i k e d v o s t r u k o to l iko k u b i č n i h m e t a r a r a z r a h l j e n c i l o v a č e , n e g o iznos i b r o j k u b i č n i h m e t a r z i d o v a n a š e z g r a d e .

2. G R A D I L I Š T E I I Z K O L Č E N J E

K a d a s u n a m p o s v e j a s n a s v a p i t a n j a o v r s t i i v e l i -čini kuće , k o j u k a n i m o g r a d i t i , m o r a m o o d a b r a t i g r a -d i l i š te , o d n o s n o m j e s t o , g d j e ćemo j e s a g r a d i t i . T o j e m j e s t o u m n o g o s l u č a j e v a o v i s n o o v i š e o k o l n o s t i ili u v j e t a , k a o na p r . b l i z i n a ceste, z g o d a n p r i l a z i dovoz do k u ć e i t . d . A k o možemo m j e s t o za k u ć u s l o b o d n o b i r a t i , o n d a p a z i m o n a to, d a b u d e p o m o g u ć n o s t i n a d o s t a p o v i š e n o m d i e l u z e m l j i š t a , t a k o d a k i s n i c a n e t e č e p r e m a kuć i , a p o d z e m n a -voda, da ne može p r o d r i e t i u p o d r u m . O s i m t o g a m o r a bi t i k u ć a z a š t i ć e n a o d j a k i h i h l a d n i h v j e t r o v a ( v e ć p r e m a k r a j u u k o m e ćemo g r a -diti k u ć u ) .

P r e m a t o m e g r a d i m o p o m o g u ć n o s t i tako, d a j e k u ć a z a š t i ć e n a p r e m a s j e v e r u m a l o m š u m i c o m il i na-s a d o m z g o d n o g a d r v e ć a , a p r o z o r e g l a v n i h p r o s t o r i j a o k r e n e m o p r e m a j u g u . T a k o ćemo dobi t i n a j v i š e s u n c a i s v i e t l a u s o b e i o s t a l e s t a n b e n e p r o s t o r i j e , o d n o s n o u s t a j e i g o s p o d a r s k e z g r a d e .

31

P r i j e n e g o p o č n e m o k o p a t i t e m e l j e m o r a m o z g r a d u i z k o 1 č i t i. P o č i n j e m o tako, da na j e d n o m e m j e s t u , k o j e o d a b e r e m o k a o u g a o z g r a d e , z a b i j e m o u z e m l j u kolč ič . O d n j e g a n a p n e m o u s m j e r u p r o č e l j a z g r a d e uzicu i p r i č v r s t i m o j e n a d v a d a l j n j a s t u p i c a . O k o m i t o n a t u uz icu, k o j a p r e d o č u j e g l a v n i s m j e r kuče , n a p n e m o p r e k o s t u p i c a n a u g l u d r u g u u z i c u , k o j a o d g o v a r a po-s t r a n o j s t r a n i c i k u ć e . D a i z p i t a m o , d a l i t c d v i e uz ice s t o j e j e d n a n a d r u g o j o k o m i t o ( d a l i s u pod p r a v i m k u t e m ) , o d m j e r i m o o d n j i h o v o g a s j e c i š t a t . j . o d kol-čića na u g l u , na j e d n u uz icu 4,0 m, a na d r u g u uz icu 3,0 m . T a k o d o b i v e n e k r a j n j e t o č k e o z n a č i m o n a uzic i o lovkom ili č a v l i ć e m . M e đ u s o b n a u d a l j e n o s t t ih t o č a k a t . j . o b i j u č a v l i ć a n a u z i c a m a m o r a i z n o s i t i točno 5,0 m , a k o s u o b e u z i c e m e đ u s o b n o o k o m i t e . A k o t e m j e r e n e o d g o v a r a j u o d p r v i p u t a , o n d a m o r a m o k r a j n j e s t u p i ć e m a l o p o m a k n u t i , dok ne p o s t i g n e m o točni o m j e r 3 p r e -ma 4 p r e m a 5. U m j e s t o 3, 4 i 5 m o ž e m o o d a b r a t i i b i l o k o j i v i š e k r a t n i k od t ih b r o j e v a , na p r . 6, 8 i 10 ili 9, 12 i 15 i t. d.

K a d a n a t a j n a č i n u t v r d i m o o b a g l a v n a p r o č e l j a , o d m j e r i m o na u z i c a m a d u ž i n u i š i r i n u kuće, a k r o z t a k o d o b i v e n e t o č k e n a p n e m o n o v e u z i c e ; t e n o v e u z i c e po-s t a v i m o t a k o , d a s u j e d n a n a d r u g o j točno u o k o m i t o m p o l o ž a j u , a to i z v e d e m o b e z v e ć i h p o t e ž k o ć a . O v e na-p e t e uzice n a m p o k a z u j u t o č n e s m j e r o v a g l a v n o g a obod-n o g a z i đ a kuće, p a i h o s t a v l j a m o z a cielo v r i e m e i z k o p a z e m l j e i i z v e d b e t e m e l j a . T a k o m o ž e m o s v a k i č a s izpi-ta t i , d a l i j e z i đ e i z v e d e n o u p r a v o m s m j e r u .

32

3 . I Z K O P Z E M L J E I T E M E L J I

A k o j e z e m l j a č v r s t a i s a d r ž i d o s t a i l o v a č e , o n d a m o ž e m o p o d r u m i t e m e l j e k o p a t i t ako, d a s u s t i e n e

SI. U. Presjek kroz gotove temelje i postavljenu oplatu od sastavljenih daščanih ploča, za nabijanje prvoga sloja ilovače

i z k o p a v e r t i k a l n e , a d a n i j e p o t r e b n o i z k o p a n u p l o h u p o d u p r i e t i d r v e n i m p o d p o r a m a . A k o j e z e m l j a r a h l a i s a d r ž i p i e s k a , o n d a k o p a m o s t r a n i c e i z k o p a u p r i k l o n u ,

33

t . j . izkopana j a m a j e p r e m a g o r e s v e š i r a , d a s e z e m l j a ne u r u š a v a u j a m u .

O b r i s e t e m e l j a z g r a d e označimo u i zkopanoj j a m i tako, da pomoću v i s k a (o lovnicc) p r e n e s e m o u j a m u točne b r i d o v e t e m e l j a , označene p r i j e s p o m e n u t i m a na-petim uzicama, i u u g l o v i m a z g r a d e z a b i j e m o kolčiće.

T e m e l j e redovno izvedemo 50 do 80 cm duboko izpod z e m l j e i oko 30 do 50 cm iznad z e m l j e . Za ziđe t e m e l j a u p o t r i e b i m o po mogućnos t i ve l iko k a m e n j e , k o j e nađemo na p o l j u ili \ o d izkopa z e m l j e , ili ga pak možemo j e f t i n o n a b a v i t i ( s l i k a 11.). K a m e n j e s lažemo u s l o j e v i m a , t i e sno j e d n o do d r u g o g a , a međuprostor«? izpunimo s m a n j i m k o m a d i ć i m a k a m e n a . P o j e d i n e slo-j e v e i z r a v n a m o betonom, koj i međusobno veže i drži k a m e n j e j e d n o g a s l o j a , a u j e d n o služi kao l e ž a j za sl ie-deći g o r n j i s l o j k a m e n a ; beton p r e m a tome m e đ u s o b n o veže k a m e n j e j e d n o g a s l o j a i p o j e d i n e s l o j e v e k a m e n a . Heton p r i p r e m i m o u o m j e r u m i e š a n j a 1 : 4 : 5 , š to z n a č i : 1 p r o s t o r n i dio cementa, 4 p r o s t o r n a die la p i e s k a i 5 pro-s t o r n i h dielova š l j u n k a ( tučenca, d r o b l j e n o g a k a m e n a ) . Na daščani pod, na kome ćemo mieša t i beton, nanos imo p i e s a k i š l j u n a k ( t u č e n a c ) i lopatom ih p o s t a v i m o u hrpu, a preko n j e n a s i p a m o cement. S a d a ovu h r p u p ieska, š l j u n k a ( t u č e n c a ) i cementa p r o m i e š a m o n a j -p r i j e tr i do čet i r i p u t a u suhom s t a n j u . Nakon toga po l ievamo s m j e s u čistom vodom pomoću z a l j e v a o n i k a ( v r t n a k a n t a za p o l i e v a n j e n a s a d a ) i i s todobno premie-š a m o n a j m a n j e t r i puta, p a d o b i v a m o gotovu s m j e s u betona. Budući da cement dos ta b r z o veže smijemo? pri-p r e m i t i samo tol iko betona, kol iko ćemo ga moći upo-t r i e b i t i u toku s l iedećih nekol iko sa t i .

34

A k o imamo u bl izini g r a d i l i š t a d o b a r potočni ili r iečni, odnosno kopani š l j u n a k s p ieskom, i zmiešan veC u p r i r o d i u o d g o v a r a j u ć e m o m j e r u , onda ćemo beton izvest i u o m j e r u m i e š a n j a 1 :6 odnosno 1:8, š to znači l p r o s t o r n i dio cementa i 6 odnosno 8 p r o s t o r n i h đie-lova š l j u n k a s p ieskom. S m j e s u betona m i e š a m o i s t im načinom, k a k o je to već opisano. Da š t e d i m o na betonu, možemo j a m e za t e m e l j e izpunit i s l o j e v i m a v e ć e g a ka-m e n j a , a m e đ u p r o s t o r e m a n j i m k o m a d i m a kamena, k a k o je već s p o m e n u t o . Kod t o g a m o r a m o pazit i , da ne leži kamen na k a m e n u , nego da je uv iek između n j i h ' beton, j e r inače t e m e l j i ne će bi t i č v r s t i i j a k i . Na onim die-lovima t e m e l j a , k o j i će k a s n i j e bit i v i d l j i v i , ne s t a v l j a -mo k a m e n j e s a s m a do v a n j s k o g a l ica zida, j e r inače ne b i smo p o s t i g l i j ednol ičn i izg led. Za o n a j dio t e m e l j a , koj i leži izvan z e m l j e , ili k o j i o m e đ u j e p o d r u m s k e pro-s t o r i j e , m o r a m o izvest i s k e l e i oplatu, kako je to opi-s a n o u p r i j a š n j i m p o g l a v l j i m a . •

Zidove p o d r u m a možemo i z v e s t i na p r i j e opi sani način. Kod s a s m a mal ih p o d r u m s k i h p r o s t o r i j i c a , k o j e će u većini s l u č a j e v a obćeni to d o s t a j a t i , može bit i po-v o l j n i j e , d a z idove obložimo j a k i m d r v e n i m mostnica-ma, n a t o p l j e n i m a smolom.

A k o je težko d o b a v i t i cement, možemo upotr ieb i t i h i d r a u l i č k o v a p n o ili obično v a p n o , a u k r a j n j e m s lu-č a j u i s m j e s u i lovače.

G o r n j u p o v r š i n u t e m e l j a i z r a v n a m o betonom, d a b u d e točno v o d o r a v n a . Na tu p o v r š i n u polažemo s l o j k r o v n e l j e p e n k e ( izolacione l j c p e n k e ) , k o j a pr ieči , d a se v l a g a ne š i r i p r e m a g o r e t . j . da ne može p r o d i r a t i iz z e m l j e i t e m e l j a u v e r t i k a l n o zide.

35

4 . N A B I J A N J E U O P L A T I O D S A S T A V L J E N I H D A Š Č A N I H P L O Č A

K a d a s u g o t o v i t e m e l j i i k a d a j e p o l o ž e n a i z o l a c i j a , p o č i n j e m o p o s t a v l j a t i o p l a t u n a j e d n o m u g l u z g r a d e . N a t e m e l j e p o l o ž i m o s v o r n j a k e o d n o s n o p o p r e č n e r a ž u -p o r k e ( g r e d i c e ) ; n a n j i h p o s t a v i m o s a s t a v l j e n e p l o č e o p l a t e i s p o j i m o p l o s n a t a ž e l j e z a n a u g l o v i m a ( k a o n a s l ic i 5.), p a s t e g n e m o s v o r n j a k e m a t i c a m a o d n o s n o za-b i j e m o d r v e n e k l i n o v e u d r v e n e p o p r e č n e g r e d i c e ( s l i k a 5.) . P l o č e o p l a t e o b u h v a ć a j u t e m e l j e n a v i s i n u o d 1 0 cm, a u t j e r a n i k l i n o v i u p o p r e č n e g r e d i c e d r ž e ih u t o č n o m p o l o ž a j u . D a s e g o r n j i r u b o v i p loča n e b i kod n a b i j a n j u i l o v a č e izboči l i p r e m a v a n , p o s t a v l j a m o odozgo ž e l j e z n o s k o b e i u č v r s t i m o ih s d v a č a v l a .

S m j e s u i l o v a č e , k o j a m o r a b i t i p o m o g u ć n o s t i s a m o v l.a ž n a (s m a l o p r i m j e s i n e v o d e ) n a s i p a m o u o p l a t u oko 10 cm v i s o k o . I l o v a č u n a b i j a m o n a j p r i j e s l a b o , a o n d a j a k o . N a b i j a t i p o č i n j e m o t ik u z r u b op la te , u d a r a c d o u d a r c a , t a k o d a i l o v a č a točno izpuni p r o s t o r u z d u ž op la te , a tok n a k o n t o g a n a b i j a m o s r e d i n u z ida . N a b i -j a m o t a k o d u g o , dok n a b i j a l o v i š e n e o s t a v l j a n a povr-š in i z a m j e t l j i v i h t r a g o v a , a n a b i j e n a s m j e s a zvoni pod u d a r c i m a . N a s i p a n i s l o j i lovače, v i s i n e 1 0 c m j e n a k o n n a b i j a n j a s t l a č e n n a v i s i n u . 6 cm. N a t a j n a č i n n a s t a -v i m o p o s t e p e n o d a l j e , u t a n k i m s l o j e v i m a , dok ne izpu-n i m o c ie lu p r i p r e m l j e n u v i s i n u o p l a t e , i z v e d e n e o d sa-s t a v l j e n i h d a š č a n i h p loča ( s l i k a 5.) . N a s l o b o d n i m k r a j e v i m a d o k l e s i ž e o p l a t a , n a b i j e m o i l o v a č u koso pod k u t e m o d 45°, k a k o b i p o s t i g l i d o b a r vez s a s u s j e d n i m s l o j e m n a b i j e n e i l o v a č e .

36

S a d a o d s t r a n i m o s k o b e i k l i n o v e t e o p r e z n o izb i-j e m o i i z v a d i m o p o p r e č n e g r e d i c e . S a s t a v l j e n e p l o č e o p l a t e s k i n e m o ( s l i k a 12.) , p o m a k n e m o i h d a l j e , na-s t a v n o n a z a v r š e n i i g o t o v i d io z i d a , t e i h o p e t p o s t a -v i m o i u č v r s t i m o , k a k o j e p r i j e o p i s a n o . N a t a j n a č i n n a b i j e m o n a t e m e l j e , n a o k o l o c i e l e z g r a d e , 3 0 c m v i s o k i dio z i d a . K a d a n a u g l u , g d j e s m o p o č e l i r a d i t i , n a n e -s e m o d r u g i s l o j i l o v a č e , o n d a j e p r v i s l o j v e ć t a k o t v r d , d a g a r e d o v n o n e ć e m o o š t e t i t i k o d r a d a . P r i j e n e g o

SI. 12. Svršetak jednoga sloja nabijanja, nakon što je maknuta prednja ploča oplate

n a s i p a m o d a l j n j u s m j e s u i l o v a č e z a n o v i s l o j , n a v l a ž i m o p o v r š i n u p r i j a š n j e g a s t a r o g a s l o j a v e ć g o t o v o g a z i d a , j e r t i m e p o s t i z a v a m o b o l j i s p o j s l o j e v a .

Kod s v a k o g a p o s t a v l j a n j a p l o č a o p l a t e m o r a m o p a -zit i , d a s t o j e t o č n o v o d o r a v n o i v e r t i k a l n o . T o i z p i t a m o p o m o ć u z i d a r s k e r a z u l j e , o d n o s n o v i s k a ( o l o v n i c e ) . A k o p l o č e o p l a t e n i s u p o s t a v l j e n e t o č n o v o d o r a v n o i v e r t i -k a l n o n a s t a j u k o s i , n e j e d n o l i č n i i n e p r a v i l n i z i d o v i , k o j e k a s n i j e m o r a m o i z p r a v l j a t i , š t o z a h t i e v a d o s t a p o s l a .

37

O t v o r e za p r o z o r e i v r a t a m o r a m o i z o s t a v i t i kod n a b i j a n j a . T o i z v e d e m o n a j j e d n o s t a v n i j e tako, d a izra-dimo č e t v e r o u g l a s t e o r m a r i ć e od 3 do 4 cm debe l ih da* s a k a . N u t a r n j e s t r a n i c e b l a n j a m o , a u g l o v e s p o j i m o pomoću p r e k l o p a . O v i o r m a r i ć i su d e b e l i k a o i ziđe u k o m e s e n a l a z e ; z a v r i e m e n a b i j a n j a i h p r o v i z o r n o r a z u p r e m o s dv ie d i a g o n a l n e daske, da se s t r a n i c e no i z k r i v e ili ne p o s t a n u k o s e us l i ed t l a k a i l o v a č e kod na-b i j a n j a ( s l i k a 13.). Kod p r o z o r a može d o n j a d a s k a b i t i m a l o k o s a p r e m a v a n , z b o g b o l j e g a o d v o d a k i š n i c e . N a u n u t a r n j e s t i e n e o r m a r i ć a p r i č v r s t i m o k a s n i j e v r a t a I prozore . O v e d r v e n e o r m a r i ć e za p r o z o r e i v r a t a pos ta-v i m o u opla tu čim su z idov i n a b i j e n i do o d g o v a r a j u ć e v i s i n e , pa ih u g r a d i m o odmah kod n a b i j a n j a i lovače . Zidovi kod s u š e n j a i z g u b e neš to o d s v o j e v i s i n e , k a k o je to p r i j e s p o m e n u t o , a d r v e n i o r m a r i ć i za p r o z o r e i v r a t a o s t a j u za v r i e m e r a d a u n e p r o m i e n j e n o j v e l i č i n i . Zbog t o g a n a s i p a m o na g o r n j u plohu o r m a r i ć a oko 5 cm v i s o k i s l o j v l a ž n o g a p i e s k a . T a j s e p i e s a k v r e m e n o m o s u š i i izeur i pod t l a k o m z i d o v a ; možemo ga l a k o i s a m i ukloni t i , t a k o da se zid od i lovače može s l e g a v a t i , a da ga pr i t o m e ne s m e t a j u o r m a r i ć i za p r o z o r e i v r a t a . A k o iznad ili izpod t ih o r m a r i ć a s l u č a j n o o s t a n u p r a z n i I n e i z p u n j e n i p r o s t o r i lako i h i zpunimo k a š o m ( s m j e s o m ) i l o v a č e i n a k n a d n o , k a d a su zidovi v e ć p o d p u n o t v r d i .

Da se ug lov i z g r a d e ne bi izbočil i , d o b r o je , da kod nabi janja i lovačom položimo u s r e d i n u d e b l j i n e zida,

u r a z m a c i m a 60 do 100 cm k r a t k e k o m a d e d a s a k a , du-žine 40 do 60 cm, d e b l j i n e 2,5 do 3,0 cm. Te k o m a d e d a s a k a polažemo tako, d a j e d u ž i n a d a s k e j e d a n p u t u s m j e r u j e d n o g a zida, a d r u g i p u t a u s m j e r u d r u g o g a

38

zida. A k o n a d a s k e p r i b i j e m o k r a t k e l e t v i c e , o n d a o v a j način u s i d r e n j a , o d n o s n o v e z a z ida n a u g l u , d j e l u j e j o š b o l j e .

A k o nek i d io z i d a ž e l i m o k a s n i j e o b l o ž i t i d r v e t o m , onda n a t o t r e b a m i s l i t i u n a p r i e d , p a v e ć k o d n a b i j a n j a

39

SI. 13. Ormarić za prozor nabijen do polovine visine

i lovače u g r a d i t i u s t i e n e p o t r e b n e d r v e n e k l inove, na k o j e ćemo p r i č v r s t i t i obložen j e . U n u t a r n j a p l o h a k l ina, k o j a leži u z idu, je š i r a od p l o h e k l i n a na licu z ida, da k l i n b o l j e drž i i da ga ne možemo t a k o l a k o izvući .

5 . N A B I J A N J E U O P L A T I S A S K E L A M A

A k o r a d i m o ske le , o n d a ove n e m o r a j u o b u h v a ć a t i c ie lu z g r a d u . o d j e d a n p u t . D o v o l j n o j e , d a i z r a d i m o o p l a t u i s k e l e s a m o . z a dio z g r a d e , t . j . od j e d n o g a u g l a z g r a d e s a g r a d i m o s k e l e z a d v i e c ie le s t r a n e k u ć e ili s a m o d o p o l o v i n e t i h d v i j u s t r a n a . Iza t o g a n a b i j a m o i lovačom t a j dio z i d a s v e d o v i s i n e d r v e n o g a g r e d n i k a , o d n o s n o d o d o n j e g a r u b a d r v e n i h s t r o p n i h g r e d a ili p a k do v i s i n e p r o z o r a , a kod t o g a paz imo, da s v a k i s l o j , k o j i n a b i j a m o , s k o s i m o na k r a j u pod k u t e m od 45° ili k r a -j e v e s l o j e v a i z v e d e m o u o b l i k u s t u b a pomoću k r a t k i h d a s a k a u t i s n u t i h u o p l a t u . T a k o ćemo post ić i d o b a r i s i g u r a n m e đ u s o b n i vez p o j e d i n i h s l o j e v a o d n o s n o n j i -h o v p r i k l j u č a k na d ie love, k o j e ćemo i z v e s t i k a s n i j e i t o bez i k a k v i h r e ž a k a n a s p o j n i m m j e s t i m a . D a p o b o l j -š a m o p r i k l j u č a k možemo kod k a s n i j e i z v e d b e s l i e d e ć e g a d ie la z ida i z k l e s a t i i z s r e d i n e g o t o v o g a z ida t r o k u t a s t i r a z p o r , k o j i n a b i j e m o i lovačom z a j e d n o s novim d i e l o m z ida .

O k v i r e za v r a t a i p r o z o r e , o d n o s n o s k e l e za n j i h , p o s t a v l j a m o z n a t n o j e d n o s t a v n i j e n e g o k a d a r a d i m o s a s a s t a v l j e n i m p l o č a m a o p l a t e bez s k e l a . U oplat i sa ske-l a m a m o ž e m o o k v i r e za v r a t a i p r o z o r e p r i č v r s t i t i ča-v l i m a z a o p l a t u , ili pomoću r a z u p o r k a n a v e r t i k a l n e g r e d e s k e l a . T a k o u j e d n o o s i g u r a m o točan v e r t i k a l n i p o l o ž a j o k v i r a .

40

D a r a d b u d e p o m o g u ć n o s t i š t o j e d n o s t a v n i j i po-s t a v l j a m o d a s k e o p l a t e p o s t e p e n o p o r e d u , p r e m a na-p r e d k u n a b i j a n j a . S a m o k o d o t v o r a z a p r o z o r e i v r a t a i z v e d e m o o p l a t u s j e d n e s t r a n e o d m a h n a v i s i n u p r e k o g o r n j e g a r u b a p r o z o r a i v r a t a , k a k o b i s m o m o g l i o k v i r e p r o v i z o r n o p r i č v r s t i t i č a v l i m a n a o p l a t u i s k e l e . O k v i r e p r o z o r a i v r a t a p o s t a v i m o t o č n o v e r t i k a l n o i t e m e l j i t o ih u č v r s t i m o i r a z u p r e m o u o p l a t i , da se za v r i e m e n a b i j a n j a i l o v a č e n e p o m a k n u i z s v o g a p o l o ž a j a i l i n e i z k r i v e .

SI. 14. Pročelje kuće s tri visine nabijanja 1, 11 i III, koji su skoseni pod kutem od 45°. Iznad otvora u zidu nalaze se gredice za razterećenje. U bočnim stranicama otvora za prozore i vrata nalaze se ugrađeni klinovi, na koje ćemo pričvrstiti okvire za

prozore i vrata (doprozornike i dovratnike)

A k o dio z i d a izpod p r o z o r a ( p a r a p e t ) n e ž e l i m o n a b i j a t i u p u n o j d e b l j i n i z i d a , v e ć d a n a tom m j e s t u b u d e t a n j i z id, t a k o d a izpod p r o z o r a n a s t a n e u d u b i n a , o n d a n a t o m j e s t o u m e t n e m o u o p l a t u o d g o v a r a j u ć e d a s k e . T a j t a n j i dio z i d a p o m n o n a b i j a m o , a n a g o r -n j e m k r a j u u m e t n e m o u s m j e s u i l o v a č e i z a j e d n o n a b i -j e m o d r v e n u l e t v u , k o j a s i ž e n a s v a k u s t r a n u o t v o r a

41

m a l e k u ć i c e m o ž e m o u p o t r i e b i t i s t r o p n e g r e d e p r e m a s l i e d e ć o j s k r i ž a l j c i i s n j i m a i z v e s t i s t r o p o v e na odgo-v a r a j u ć e r a z p o n e .

S K R I Ž A L J K A za izmjere stropnih greda kod određenih razpona i međusobne

udaljenosti

R a z m a k s t r o p n i h I z m j e r e P o v r š i n a p r e d a ( m j e r e n o

o d s r e d i n e d o s r e d i n o g r e d e )

Razpon drvene p r e s j e k a

p r e d a ( m j e r e n o o d s r e d i n e d o s r e d i n o g r e d e ) pros tor i je

g rede m 2

p r e d a ( m j e r e n o o d s r e d i n e d o s r e d i n o g r e d e )

grede m 2

cm m

10/18 cm 0.018 75 4,10 10/18 0,018 . 85 3,80 10/18 0,018 95 3,60 13/18 cm 0,0234 70 4,80 13/18 0.0234 80 .4,50 13/18 0.0234 90 4,20 16/18 cm 0,0288 70 5,80 16/18 0,0288 80 5,40 16/18 0,0288 90 4,60 10/20 cm 0,020 75 4,50 10/20 0,020 . 85 4,20 10/20 0,020 95 4,00 12/20 cm 0,024 70 5,10 12/20 0,024 80 4,80 12/20 0,024 90 4,50 14/20 cm 0,028 70 5,50 14/20 0,028 80 5,20 14/20 0,028 90 4,90

I z o v e s k r i ž a l j k e m o ž e m o l a k o i z v a d i t i p o t r e b n e i z m j e r e s t r o p n i h g r e d a , n j i h o v e m e đ u s o b n e r a z m a k e , o d n o s n o r a z p o n e p r o s t o r i j a . A k o j e n a pr . r a z p o n pro-

44

s t o r i j e , n a d k o j o m t r e b a i z v e s t i d r v e n i g r e d u i k , j e d n a k 4,50 m, o n d a p o t r a ž i m o u g o r n j o j s k r i ž a l j c i u v e r t i k a l -

SI. 15. Gornji kraj vanjskoga zida kuće s drvenim stropom, krovnom iztakom i prozorom

nom r e d u za r a z p o n p r o s t o r i j a n a š u v r i e d n o s t od 4,50 m. Naći ć e m o je na t r i m j e s t a , a u o d g o v a r a j u ć e m , vodo-

45

r a v n o m redu p r o č i t a m o p r i p a d a j u ć e i z m j e r e s t r o p n i h g r e d a i n j i h o v e međusobne razmake . Možemo dakle za razpon p r o s t o r i j e od 4,50 m upotr ieb i t i s t r o p n e g r e d e 13/18 cm na m e đ u s o b n i r a z m a k od 80 cm, ili g r e d e 10/20 cm na r a z m a k 75 cm, ili g r e d e 12/20 cm na r a z m a k 90 cm. Ako t a v a n s k e p r o s t o r i j e s luže kao s p r e m i š t e za žito, k o j e će p r e m a tome ležati na s t ropu, onda s t r o p n e g r e d e dolaze na m a n j i m e đ u s o b n i r a z m a k v e ć p r e m a ve l ič in i t e r e t a .

K r a j e v e s t ropnih g r e d a odpi l imo koso p r e m a g o r e ( s l i k a 15.), a p u š t a m o ih na oba k r a j a oko 30 cm p r e m a van preko r u b o v a z ida kao k r o v n u iz taku. Na d o n j e plohe izbočenih d ie lova g r e d a i na koso o d r e z a n e kra-j e v e p r i b i j e m o daske, k o j e t v o r e v i e n a c na pr ie lazu zi-d a n a k r o v i š t e ( s l i k a 15.). T a k r o v n a iz taka z a š t i ć u j e zide i p o d n o ž j e od k i še . P r o s t o r između s t r o p n i h g r e d a iznad zida z a t v o r i m o d a s k a m a , k o j e p r i b i j e m o na let-vice, p r i č v r š ć e n e na s t r o p n e g r e d e .

Tako n a s t a l e m e đ u p r o s t o r e n a b i j e m o s m j e s o m ilo-v a č e s v e d o g o r n j e g a r u b a g r e d a .

S t r o p n e g r e d e redovno ne ćemo moći p o s t a v l j a t i odmah nakon što smo d o v r š i l i n a b i j a n j e z ida na cielu v i s i n u kata, j e r b i nam to s m e t a l o kod i z v e d b e oplate z a g o r n j i kat. Zbog t o g a u m j e s t o s t r o p n i h g r e d a p o s t a v -l j a m o u zide, za v r i e m e n a b i j a n j a i lovače, k u t i j e od d a s a k a ili k r a t k e k o m a d e g r e d a , ko je s ižu kroz cielu d e b l j i n u zida, a nešto su d e b l j e i j a č e od s a m i h s t rop-nih g r e d a , k o j e ćemo u g r a d i t i k a s n i j e . U tom s l u č a j u možemo izvest i oplatu od s a s t a v l j e n i h ploča od dasakg. za cieli s l iedeći g o r n j i s l o j n a b i j a n j a , a p r e m a tome je

46

o m o g u ć e n n e s m e t a n i n a s t a v a k r a d a u g o r n j e m k a t u . N a k n a d n o u v l a č e n j e s t r o p n i h g r e d a u p r i p r e m l j e n e ru-pe u z idu ne p r u ž a n i k a k v i h p o t e ž k o ć a . S lobodni pro-s t o r u z idu oko s t r o p n i h g r e d a i z p u n i m o s m j e s o m ilo-v a č e .

2 . K R O V I Š T E

K a d a j e z a v r š e n o z ide i k a d a s u položene s t r o p n e g r e d e , p o s t a v l j a m o k r o v i š t e . N a j b o l j e j e , d a s v e d i e l o v e za c ie lo k r o v i š t e p o d p u n o i z r a d i m o i dogoto-

v i m o uz p r i p o m o ć i pod v o d s t v o m d o b r o g a s t r u č n j a k a -t e s a r a i to na s a m o m g r a d i l i š t u u b l iz in i z g r a d e , k o j u g r a d i m o , a o n d a k o n s t r u k c i j u k r o v a p o s t a v l j a m o n a z g r a d u . N a j p r i j e p o s t a v l j a m o s t u p o v e k r o v n e k o n s t r u k -c i j e i u č v r s t i m o ih p r o v i z o r n o u v e r t i k a l n o m p o l o ž a j u pomoću d a s a k a , k o j e p r i b i j e m o n a s t u p o v e i s t r o p n e g r e d e . N a s t u p o v e p o s t a v i m o p o d r o ž n i c u i u č v r -

47

Si 16. Okapna daska na drvenoj nosivoj' konstrukciji i na dtišćanim konzolama

s t i m o j e pomoću k r a t k i h k o s i h r a z u p o r k a . Na-kon t o g a u s a d i m o č e p o v e na d o n j e m k r a j u r o ž e n i c a u p r i p r e m l j e n e r u p e n a k r a j u s t r o p n i h g r e d a , a g o r n j e k r a j e v e r o ž e n i c e n a s l o n i m o n a p o d r o ž n i c u . Roženice p o l a ž e m o u v i e k u p a r o v i m a , d v i e po d v i e ; sa s v a k e s t r a n e s l j e m e n a k r o v a leži p o j e d n a r o ž e n i c a . G o r n j e k r a j e v e r o ž e n i c a s p o j i m o r a š l j a s t i m čepom, a s p o j u č v r -s t i m o d r v e n i m k l i n o m ; nakon t o g a p r i b i j e m o roženice n a podrožnicu d u g i m ž e l j e z n i m č a v l i m a . T a k o p o s t a v -l j a m o roženice p o s t e p e n o p a r p o p a r .

Z a b a t n e z i d o v e možemo i z v e s t i na r a z l i č i t e nač ine . A k o ćemo p o d k r o v l j e u p o t r e b l j a v a t i u s t a n b e n e s v r h e , p a m a k a r s a m o i d j e l o m i č n o , o n d a j e n a j b o l j e , d a za-b a t n e z idove i z v e d e m o o d n a b i j e n e i l o v a č e ; t a k o dobi-v a m o tople s t a n b e n e p r o s t o r i j e . A k o p o d k r o v l j e s l u ž i s a m o kao s k l a d i š t e o d n o s n o s p r e m i š t e z a s t v a r i ili h r a -nu, možemo i z v e s t i z a b a t n e z i d o v e s d r v e n o m n o s i v o m k o n s t r u k c i j o m ( k a o ziđe na k a n a t e ) , a m e đ u p r o s t o r e i z p u n i t i i l o v a č o m (opekom od n e p e č e n e i l o v a č e ) , ili

48

pak na n o s i v u k o n s t r u k c i j u od g r e d a p r i b i t i daščani t op la tu . U tom s l u č a j u m o r a m o pazi t i , da k r o z d a s k e odnosno kroz s p o j e v e d a s a k a , n e može p r o d i r a t i v o d a ( k i š a i s n i e g ) , k o j a b i k v a s i l a n a j g o r n j i s l o j n a b i j e n e i lovače. Zbog t o g a p r e k r i v a m o režke između d a s a k a po-k r o v n i m l e t v i c a m a , a d a s k e s p a j a m o pomoću p e r a i u tora . D a s k e ne s m i j u ležat i v o d o r a v n o , j e r bi se u vo-d o r a v n i m s u d a r n i m r c ž k a m a d a s a k a m o g l a s k u p l j a t i v l a g a i v o d a . D a s k e mora' ju ležat i ili koso ili v e r t i k a l n o .

K i š n i c u , k o j a cur i po z a b a t n o m zidu o d v e d e m o od z ida tako, d a iznad s v r š e t k a p r i z e m n o g a z ida s m j e s t i m o o k a p n u d a s k u ( s l i k a 16.). Z a v r i e m e n a b i j a n j a z ida i l o v a č o m u g r a d i m o u o d g o v a r a j u ć i m u d a l j e n o s t i m a d r v e n e k l i n o v e , na k o j e p r i č v r s t i m o konzole od d a s a k a . N a n j i h p r i č v r s t i m o uza zid d a s k u , k o j a m o r a bi t i d o b r o p r i l a g o đ e n a z iđu. D a š č a n u opla tu z a b a t n e s t i e n e s m j e -s t i m o tako, d a d o n j i k r a j e v i leže n a o k a p n o j d a s k i , k o j a odvodi v o d u o d z ida p r e m a v a n ; k i š n i c a p r e m a t o m e ne može c u r i t i na z iđe p r i z e m l j a od n a b i j e n e i lovače .

S l i k a 17. p r i k a z u j e nekol iko n a č i n a i z v e d b e z a b a t -n o g a z ida pomoću d a š č a n e opla te .

3 . I Z R A D B A K R O V I Š T A I D R V E N I H V E Z O V A

A k o p o s l u š a m o g o r n j e s a v j e t e , p a s e z a d o v o l j i m o j e d n o s t a v n i m obl ikom k r o v a , moći ćemo k r o v n u kon-s t u k c i j u i z r a d i t i i s a m i , a k o s m o donekle s p r e t n i i zna-demo o b r a đ i v a t i d r v o . O v d j e ćemo dobiti j o š nekol iko u p u t a i s a v j e t a za t a k a v r a d .

N a j p r i j e n a c r t a m o , k a k o je to označeno na s l ic i 18., s t r o p n u g r e d u ( 1 ) i obe r o ž e n i c e ( 2 ) , k o j e

49

leže n a n j o j . R o ž e n i c e m o r a j u b i t i p o d u p r t e n a j m a n j e n a s v a k i h 5 m . P o d u p i r e m o i h n a j z g o d n i j e p o d r o ž -n i c o m ( 3 ) ; to su g r e d e , k o j e p r o l a z e k r o z c ie lu z g r a -du od z a b a t n e do z a b a t n e s t i e n e , u v o d o r a v n o m s m j e r u , a o k o m i t o na r o ž e n i c e . Na p o d r o ž n i c i l eže roženice . Kod z g r a d a do 7 m š i r i n e (u p o p r e č n o m p r e s j e k u ) , do-v o l j n a j e j e d n a p o d r o ž n i c a u s r e d i n i ( n a s l j e m e n u kro-

Si 13. Jednostavno krovište. 1. Stropna greda; 2. roženica, J. podrožnica; 4. stup; 5. ruke (poduporke)

v a ) ; kod š i r i h z g r a d a m o r a m o u p o t r i e b i t i d v i e ili v i š e p o d r o ž n i c a . Kod t o g a s m i j e s l o b o d n i k r a j r o ž e n i c e , iz-nad p o d r o ž n i c e b i t i d u g n a j v i š e 2,50 m ( s l i k a 19.) . K r o v i š t e s d v i e p o d r o ž n i c e u p o t r e b l j a v a m o z a z g r a d e do 10,0 m š i r i n e (u p o p r e č n o m p r e s j e k u ) . P o d r o ž n i c e m o r a j u b i t i p o d u p r t e s t u p o m ( u s l i c i 18. i 19.) n a s v a k i h 4,0 d o 5,0 m ; s t u p o v i l eže n a s t r o p n o j g r e d i , o d n o s n o v e z n o j g r e d i ( l u s l i c i 18. i 19.) . Pod-

50

rožnica i s t u p se s a s t a j u pod p r a v i m k u t e m . Da se t a j s p o j n c i z k r i v i pod u t j e c a j e m t l a k a v j e t r a , p o j a č a m o g a k r a t k i m u p o r k a m a ( » r u k a m a « ) (5 u s l ic i 18. i 19.) . N a j j e d n o s t a v n i j e j e , a k o z a t e u p o r k e u p o t r i e b i m o m o s t n i c e d e b l j i n e 6 cm, Široke 15 do 20 cm, k o j e po-moću s v o r n j a k a s p o j i m o na s t u p i p o d r o ž n i c u . Da t l a k k r o v i š t a nc u t i s n e p o d r o ž n i c e (kod k r o v i š t a s d v i e pod-

r o ž n i c e u s l ic i 19.) p r e m a s r e d i n i k r o v a , vežemo s tu-pove, podrožnice i r o ž e n i c e pomoću k 1 i e š t a (6 u s l i c i 19.). Roženice m o r a j u d o b r o ležat i na podrožnic i , pa ih za to na m j e s t u s p o j a m a l o iz režemo ( d e t a l j u l i evom

51

g o r n j e m u g l u s l i k e 18.) . U s l ic i 19. je u d e s n o m gor-n j e m u g l u p r i k a z a n s p o j s t u p a ( 4 ) , p o d r o ž n i c e ( 3 ) ;

r o ž e n i c e ( 2 ) i k l i e š t a ( 6 ) . U tom d e t a l j u n i s u n a c r t a n e r u k e ( u p o r k e ) , k a k o b i s p o j n a v e d e n i h k o n s t r u k t i v n i h d i e l o v a b io š t o j a s n i j i .

R a z p o d j e l b a r o ž e n i c a ne će b i t i u v i e k i s t a k a o i r a z p o d j e l b a s t r o p n i h g r e d a ( v e z n i h g r e d a ) , t ako d a n e ćemo moći i z v e s t i s p o j e v e , k a k o su o z n a č e n i na s l ic i 18. U t a k v o m s l u č a j u m o r a m o i z v e s t i d o n j u p o d r o ž -n i c u ( n a z i d n i c u ) ( 7 u s l ic i 19.), k o j a j e s p o j e n a s v e z n i m g r e d a m a ; n a d o n j o j p o d r o ž n i c i leže d o n j i k r a -j e v i r o ž e n i c a . D e b l j i n e p o j e d i n i h g r e d a o z n a č e n e s u u s l i k a m a . Kod v e ć i h k r o v i š t a p o d u p i r e m o s t u p o v e p o d-

Sl. 20. Spo} drveta pomoću čepa Si 21. Dlieto

52

u p o r a m a (8 u s l ici 19.), t i m e p o j a č a v a m o i u k r u ć u -j e m o k r o v n u k o n s t r u k c i j u p r o t i v t l a k a v j e t r a . T a k v e p o d u p o r e su c r t k a n o označene u s l ic i 19.

P o j e d i n e k o n s t r u k t i v n e d i e l o v e s p a j a m o n a j č e š ć e pomoću č e p o v a i d r v e n i h . k l i n o v a . Jedno-s t a v n i čep izvedemo tako, d a n a j p r i j e odpi l imo k r a j g r e d e pod p r a v i m k u t e m , a onda sa s v a k e s t r a n e g r e d e n a c r t a m o oko 4 cm š i r o k i i oko 10 cm v i sok i dio, k o j i

izpi l imo pi lom. U s r e d i n i o s t a j e čep ( s l i k a 20.) . U dru-g o j g r e d i , k o j u t r e b a s p o j i t i s onom prvom, n a c r t a m o n a o d g o v a r a j u ć e m m j e s t u r u p u z a čep, p a j e pomoću d l i e t a ( s l i k a 21.) i zdubemo n a d u b i n u o d 1 0 cm, odnosno na d u b i n u Čepa. Iza t o g a u m e t n e m o j e d n u g r e d u u d r u g u t. j . čep u t i s n e m o č v r s t o u r u p u za čep. N a s p o j n o m m j e s t u p r o v r t a m o d u g i m s v r d l o m kroz obe gro.de r u p u . p r o m j e r a 20 do 25 mm i to bl izu v a n j s k o g a b r i d a one g r e d e , u k o j o j je i z d u b e n a r u p a za čep. Raz-ličiti vezovi d r v e t a p o d r o b n o su o p i s a n i u k n j i z i »Gra-đ e v n e k o n s t r u k c i j o « ( s v e z a k b r . 32.—36. b i b l i o t e k e » P r a k t i č n o z n a n j e « ) .

53

/

Kod k r o v n e k o n s t r u k c i j e n a s t a j u na n e k i m mje« " s t i m a s p o j e v i g r e d a , k o j e s e s i e k u pod k o s i m k u t e m . I z v e d b a t a k v i h v e z o v a g r e d a j e d o s t a težka, p a z a t o m o r a m o i m a t i c r t a ć i p o d . Cr tać i pod t v o r e d a s k e , k o j e m o r a j u ležat i točno v o d o r a v n o , pa ih podlož imo 1 u č v r s t i m o š t a p i ć i m a i k l i n o v i m a u z e m l j u . D a s k e ne p o l a ž e m o p o c ie lome podu, v e ć s a m o n a m j e s t i m a , g d j e ćemo n a c r t a t i p o j e d i n e k o n s t r u k t i v n e d i e l o v e kao s t u -

pove, g r e d e , p o d u p o r e , k l i e š t a , roženice i t . d. Na te d a s k e , o d n o s n o na t a j c r t a ć i pod n a c r t a m o s a d a u n a-r a v n o j v e l i č i n i , p r e s j e k k r o v n e k o n s t r u k c i j e , k a -k o j e n a pr . p r i k a z a n n a s l ic i 19 . ; n a c r t a m o točno s v a k u p o j e d i n u g r e d u , b i l a o n a u p r e s j e k u i l i u p o g l e d u , t a k o d a d o b i v a m o p r a v e v e l i č i n e s v i h d r v e n i h v e z o v a . P o j e -d i n e g r e d e , k o j e že l imo p r i p r e m i t i i odpi l i t i , te i z r a d i t i d r v e n e vezove, položimo n a c r t a ć i pod n a s l i k u k r o v n e k o n s t r u k c i j e . S a d a možemo n a t e g r e d e n a c r t a t i točne d r v e n e v e z o v e . N a g o r n j e m k r a j u r o ž e n i c a n a s t a j e po-

SI. 25. Spoj čepovima

54

s e b n a v r s t a veza, k o j u zovemo r a š l j a s t i č e p , pri-kazan u l ievom g o r n j e m u g l u s l ike 19. i u s l ici 22.

S p o j s t u p a s v o d o r a v n i m g r e d a m a » s t i e n e na ka-n a t e « ili r e š e t k a s t e k o n s t r u k c i j e , p r i k a z a n je na s l ici 23.

4. IZMJENE ROŽENICA

Svi d r v e n i die lovi m o r a j u bi t i u d a l j e n i i o d m a k n u t i od z ida d i m n j a k a z b o g o p a s n o s t i od požara . U z idov ima

m o r a j u bit i d r v e n e g r e d e u d a l j e n e o d o t v o r a ( r u p e ) d i m n j a k a n a j m a n j e 25 cm. A k o b i s t r o p n a g r e d a ili k r o v n a roženica, p r e m a r a z p o d j e l b i g r e d a , u laz i la u ziđe d i m n j a k a , onda moramo na tom m j e s t u izvest i t . zv. i z m j e n u.

55

S t r o p n u g r e d u , o d n o s n o roženicu odpi l imo pred .zi-đem d i m n j a k « ! i na tom k r a j u i z r a d i m o čep. T a j čep ulazi u k r a t k u p o p r e č n u g r e d u , k o j u zovemo i z -m j e n a . N a k r a j e v i m a i z m j e n e s u i z v e d e n i čepovi , k o j i u l a z e u s u s j e d n e s t r o p n e g r e d e ili k r o v n e roženice. N a s l ic i 24. j e p r i k a z a n a i z m j e n a kod k r o v n i h roženica . M e đ u s o b n a u d a l j e n o s t p o j e d i n i h r o ž e n i c a j e o v i s n a o v r s t i g r a d i v a , k o j i m j e p o k r i v e n k r o v .

56

VI. POKROV KROVA

K r o v možemo p o k r i t i r a z l i č i t i m g r a d i v o m . U po-k r a j i n i i n a l a d a n j u j e n a j j e f t i n i j i pokrov s l a m o m ili t r s k o m , u k r a j e v i m a g d j e ima d o s t a j e f t i n e s l a m e , dot ično t r s k e . Za tu v r s t u p o k r o v a m o g u bit i r o ž e n i c e položene na m e đ u s o b n i r a z m a k do 1,10 m. Na n j i h pr i-b i j a m o k r o v n e letve, 4 do 0 cm j a k e , na m e đ u s o b n i raz-m a k od oko 20 cm ili o k r u g l e d r v e n e motke s l i č n e deb-l j i n e . P o k r i v a t i p o č i n j e m o onu k r o v n u plohu, k o j a n i j e iz ložena n a j j a č e m u n e v r e m e n u . N a l e t v e v e ž e m o žicom s n o p o v e s l a m e ili t r s k e ; d e b l j i n a s n o p o v a j e 2 0 d o 4 0 cm. N a j p r i j e položimo n a j d o n j i red s l a m e uz okap, a g o r n j e k r a j e v e s n o p o v a č v r s t o v e ž e m o ž i c o m ' n a d v i e k r o v n e le tve . Iza t o g a dolazi d r u g i red s n o p o v a s l a m e ; g o r n j e k r a j e v e s n o p o v a opet v e ž e m o žicom z a d v i e k r o v n e l e t v e . Kod p o l a g a n j a o v o g a d r u g o g a s l o j a sno-p o v a , k a o i s v i h d a l j n j i h , u d a r a m o k r a t k o m d a s k o m po d o n j i m k r a j e v i m a s n o p o v a , t a k o da g o r n j e v l a t i u sno-p o v i m a p o s t e p e n e p o t i s n e m o p r e m a g o r e . N a t a j na-čin n a s t a n e k r o v n a ploha, k o j a s e p o d p u n o p r i l a g o d i p r i k l o n u k r o v a . G o r n j i r u b n a j g o r n j e g a s l o j a s n o p o v a j e s l o b o d a n , p a t u u z s l j e m e k r o v a p o s t a v l j a m o p r e k o s n o p o v a motke, k o j e p o v e ž e m o žicom z a roženice. T e m o t k e č v r s t o p r i t i š t u s l a m u p r e m a l e t v a m a . V i š e p u t a

57

p r e k r i v a m o s l j e m e s d v i e š i r e d a s k e . N a s t r a n i okre-n u t o j o d j a k i h v j e t r o v a m o ž e m o n a j g o r n j i s l o j s n o p o v a s l a m e i z v e s t i neš to v i š e i znad b r i d a s l j e m e n a .

A k o k r o v p o k r i v a m o c r i e p o m , o n d a u p o t r i e b i m o g r a d i v o , k o j e j e u o b i č a j e n o u dot ičnom k r a j u . T o može b i t i o b i č n i c r i e p ( » b i b e r « ) , u t o r e n i c r i e p , o d n o s n o ž l j e b n j a c i . N a s l ic i 25. s u p r i k a z a n i raz-l iči t i nač in i p o k r i v a n j a k r o v a c r i e p o m .

SI. 25. Različiti načini pokrova criepom a) jednostruki pokrov običnim criepom; b) i c) dvostruki pokrov običnim criepom d)

posebna vrsta criepa

N a j č e š ć e u p o t r e b l j a v a m o obični c r iep, k o j i m o ž e m o p o l a g a t i n a r a z l i č i t e n a č i n e . O v d j e ćemo o p i s a t i d v a n a č i n a p o k r i v a n j a . Kod j e d n o s t r u k o g a p o k r o -v a m o r a v i s i n a k r o v a b i t i j e d n a k a 1 / 3 d o 1 / 2 d u b i n e z g r a d e u p o p r e č n o m s m j e r u . R o ž e n i c e m o ž e m o i z v e s t i na m e đ u s o b n i r a z m a k od 0,90 do 1,10 m. K r o v n e l e t v e su 3/5 cm j a k e , a dolaze na r a z m a k od 20 cm, ako upo-

58

t r i e b i m o c r i e p d u ž i n e 3 5 c m ; n a r o ž e n i c e i h p r i b i j a m o č a v l i m a o d g o v a r a j u ć e d u ž i n e . N a j d o n j a k r o v n a l e t v a , uz o k a p , m o r a b i t i za 2 do 3 cm viša^ od o s t a l i h l e t a v a , tako da n a j d o n j i r e d c r i e p a b u d e u i s t o m p r i k l o n u s o s t a l i m r e d o v i m a . B u d u ć i d a s e c r i e p o v i n e p r e k r i v a j u n a s v o j o j c i e l o j d u ž i n i , p o l a ž e m o izpod s v a k e r e ž k e 5 c m š i r o k u d r v e n u t e s a n u t r e š č i c u i l i u z k u p r u g u k r o v -n e I j e p e n k e . C r i e p p o č i n j e n o p o l a g a t i n a d o n j e m r u b u k r o v n e p lohe u z o k a p ; c r i e p o v e z a v j e s i m o z u b o m z a

SI. 26. Jednostruki pokrov criepom, pogled i presjek

k r o v n e le tve . N a j d o n j i red j e i z v e d e n k a o d v o s t r u -k i p o k r o v s d v a s l o j a c r i e p a , k o j i s u položeni tako, d a i z n a d r e ž k e d o n j e g a s l o j a leži s r e d i n a c r i e p a gor-n j e g a s l o j a . R e ž k u d o n j e g a s l o j a c r i e p a d a k l e p o d p u n o p r e k r i v a g o r n j i c r i e p s v o j o m s r e d i n o m . S a d a n a n e s e m o pomoću z i d a r s k e ž l ice, u z g o r n j i r u b d r u g o g a s l o j a c r i e p a , oko 3 cm u z k u p r u g u v a p n e n o g a m o r t a , pa poč-nemo p o l a g a t i t r e ć i s l o j c r i e p a ; pr i tom p o d l a ž e m o iz-

59

pod r e ž a k a s p o m e n u t e d r v e n e t r e š č i c e odnosno uzke p r u g e k r o v n e l j e p e n k e ( s l i k a 26.) . N a g o r n j e m k r a j u k r o v n e plohe, uz s l j e m e , dolazi d v o s t r u k i s l o j c r iepa, kao i uz okap. S l j e m e p o k r i v a m o ž 1 j e b n j a c i m a. Da ž l j e b n j a c i m o g u dobro ležati, p o s t a v i m o na g o r n j i k r a j roženica j a č u d a s k u , proko k o j e polažemo ž l j e b -n j a k e u m a s t n i v a p n e n i mort ( s l i k a 27.) . P r o s t o r iz-među cr iepa i d a s k e na s l j e m e n u mora bi t i dobro izpu-n j e n mortom, tako da ž l j e b n j a c i leže cielom s v o j o m plo-hom na mortu .

A k o o d a b e r e m o k r o v i š t e s r a v n i m i j e d n o s t a v n i m g l a d k i m p lohama, onda možemo pokr i t i krov sa crie-pom bez ve l ik ih potežkoća i s a m i , j e r je p o k r i v a n j e r a v n i h ; k r o v n i h p loha vr lo j e d n o s t a v n o . Za j e d n o s t r u k o p o k r i v a n j e 1 m 2 k r o v n e plohe t r e b a m o s l iedeće g r a d i -v o : 35 k o m a d a cr iepa, 5,1 m l e t a v a , 6- kom. čava la , 0,02 m 3 v a p n e n o g a m o r t a i 35 k o m a d a t rcščica, odnosno uzkih p r u g a k r o v n e l j e p e n k e za p o d l a g a n j e izpod re-žaka cr iepa. P r e m a ovim p o d a t c i m a možemo iz računat i

60

kol iko g r a d i v a ćemo t r e b a t i z a p o k r i v a n j e c i e l o g a kro-v i š t a .

Kod d v o s t r u k o g a p o k r o v a cr iepom p r e -ma s l ic i 25. b . p o l a ž e m o u s v a k i red d v o s t r u k i s l o j c r i e p a . K r o v n e l e t v e do laze n a m e đ u s o b n i r a z m a k o d 2 5 d o 2 8 cm. S v a k i s l o j c r i e p a d o b i v a n a g o r n j e m k r a j u uzku p r u g u v a p n e n o g a m o r t a ( s l i k a 28.) . O v a j nač in p o k r i v a n j a j e z n a t n o b o l j i o d j e d n o s t r u k o g a p o k r o v a cr iepom, t e p r u ž a b o l j u z a š t i t u p r o t i v p r o d i r a n j a kiš-nice.

Z a d v o s t r u k i p o k r o v c r i e p o m t r e b a m o z n a t n o v i š e g r a d i v a , p a j e t a j n a č i n p o k r i v a n j a s k u p l j i . Z a 1 m 2

k r o v n e p l o h e t r e b a m o s l i e d e ć e g r a d i v o : 3,5 m l e t a v a , 4 č a v l a , 55 k o m a d a c r i e p a i 0,03 m 3 v a p n e n o g a m o r t a .

Z a p o k r i v a n j e l a d a n j s k i h g r a đ e v i n a n e p r e p o r u -č a m o k r o v n u I j e p e n k u , p a j e r e d o v n o n e u p o t r e b l j a -v a m o , u k o l i k o je to m o g u ć e . A k o s m o m e đ u t i m p r i s i -l j e n i , da b i lo s k o j e g a r a z l o g a m o r a m o k r o v p o k r i t i k r o v n o m l j e p e n k o m , onda m o r a m o pri t o m e imat i n a u m u i uzet i u obzir , da k r o v n a l j e p e n k a z a h t i e v a plo-

Sl. 28. Dvostruki pokrov criepom

61

s n a t e i s l a b o p r i k l o n j e n e k r o v n e plohe, a n i j e p o g o d n a z a s t r m e krovove . Kod s t r m i h k r o v o v a s e k r o v n a l j e-penka lako t r g a n a m j e s t i m a , g d j e j e p r i b i j e n a čavl i-m a ; s m o l a na s u n c u o m e k š a i pomalo cur i s k r o v a ; z b o g t o g a može pokrov k r o v a dos ta b r z o početi propu-š t a t i k i šn icu, a p o p r a v c i t a k v o g a p o k r o v a su nezgodni i skopčani s t r o š k o v i m a . S p o m e n u t e n e d o s t a t k e može-mo d j e l o m i č n o uklonit i , a k o k r o v n u l j e p e n k u ne pr ib i-j a m o na k r o v n u oplatu u o b i č n o j š i r i n i od 1 m, k a k o ona dolazi u t r g o v i n i , nego ako je p r e r e ž e m o uzduž po s r e d i n i na dv ie polovine, pa r a d i m o s l j e p e n k o m širo-kom 50 cm. Krovnu l j e p e n k u p r i b i j a m o na k r o v n u opla-tu od d a s a k a , d e b l j i n e 2,5 cm, s p o j e n i h m e đ u s o b n o na pero i utor. L j e p e n k u polažemo od o k a p a preko s l j e -m e n a do d r u g o g a o k a p a na d r u g o j k r o v n o j plohi. Kod d a l j n j e g a p o l a g a n j a k r o v n e l j e p e n k e p r e k l a p a s v a k i s l ieđeći s l o j n a s p o j n o m e m j e s t u , o n a j p r i j e položeni s l o j l j e p e n k e , za 5 do 10 cm. Zbog t o g a vel imo, da k r o v n u l j e p e n k u polažemo tako, da je na s p o j ni m m j e -s t i m a prek lop 5 do 10 cm. P r e k l o p na s p o j n i m m j e s t i m a s l o j e v a k r o v n e l j e p e n k e p r e m a ž e m o v r u ć o m smolom 1 m e đ u s o b n o s l iepimo, a nakon t o g a p r i b i j e m o č a v l i m a sa š i rokom g l a v o m , na s v a k i h 4 cm. O v a j način izvedbe p o k r o v a možemo p r e p o r u č i t i , ako p o s t o j i n a m j e r a , d a k r o v b u d e k a s n i j e p o k r i v e n š k r i l j e v c e m ; kod p o k r o v a š k r i l j e v c e m j e na ime p o ž e l j n o d a š č a n u opla tu pokr i t i n a j p r i j e k rovnom l j e p e n k o m .

A k o v e ć moramo izves t i pokrov k r o v n o m l jepen-kom, onda o d a b e r e m o m a n j i pr ik lon k r o v a , nego z a p o k r o v cr iepom. Da bi i u tom s l u č a j u mogl i t a v a n s k i p r o s t o r izkor i s t i t i u g o s p o d a r s k e s v r h e , k a o s p r e m i š t e

62

i s k l a d i š t e , m o r a m o v a n j s k o g l a v n o z i d e i z v e s t i za 1,0 tlo 2,0 m v i š e od p o d a t a v a n a .

U s l j e m e n u k r o v a i z v o d i m o o t v o r e z a z r a -č e n j e ( v e n t i l a c i j u ) , k a k o j e t o p r i k a z a n o n a s l i c i 29. N a k r o v n u o p l a t u p r i b i j e m o č e t i r i k o m a d a l e t a v a L : dio o p l a t e i z m e đ u t ih l e t a v a izp i l imo. Na k o m a d e le-

Sl. 29. Otvor za zračenje u sljemenu krova

t a v a p r i b i j e m o n o v u d a š č a n u o p l a t u D , k o j a n a s v i m s t r a n a m a s t r š i p r e k o r u b a l e t a v a . T u g o r n j u o p l a t u D p o k r i j e m o k r o v n o m l j e p e n k o m .

Kod p l o s n a t i h k r o v o v a s m a l i m p r i k l o n o m polaže-mo k r o v n u l j e p e n k u u z p o r e d n o s o k a p o m , t a k o da s v a k i s l i e d e ć i v i š i s l o j k r o v n e l j e p e n k e p r e k l a p a p r i j a š n j i niži s l o j za 5 do 10 cm. P r e k l o p j e d a k l e na s p o j n i m m j e s t i m a i o p e t 5 do 10 cm. D a s k e k r o v n e o p l a t e p r i b i -

63

j e m o na s v a k u roženicu sa po d v a č a v l a ( d u ž i n e 6 c m ) . P o j e d i n e d a s k e n e k a n i s u š i r e od 20 cm, j e r b i se m o g l e i zkr iv i t i i » b a c a t i « , a u s l i e d t o g a r a z t r g a t i k r o v n u l j e-p e n k u . Spomenul i smo, da su d a s k e k r o v n e o p l a t e me-đ u s o b n o s p o j e n e na p e r o i u tor . T a k a v m e đ u s o b n i s p o j n i j e p o t r e b a n s a m o onda, ako s u r o ž e n i c e v r l o blizo. Z a h l a d n o g a v r e m e n a j e k r o v n a l j e p e n k a k r h k a , p a j e težko o b r a đ u j e m o , j e r lako puca .

O d obične k r o v n e l j e p e n k e j e m n o g o b o l j i r u b e -r o i d, k o j i dolazi u p r o d a j u u c r v e n o j i z e l e n o j b o j i . P r e d n o s t r u b e r o i d a je, d a t v a r k o j o m j e i m p r e g n i r a n ne može o m e k š a t i od s u n č a n e topl ine, pa ga možemo u p o t r i e b i t i i za s t r m i j e k r o v n e plohe. Ciena r u b e r o i d a b i l a j e z a polov inu s k u p l j a o d obične k r o v n e l j e p e n k e .

64

VII. RAZDJELNI ZIDOVI I DIMNJACI

Iza k a k o je p o s t a v l j e n o k r o v i š t e i z g r a d a p o k r i v e -na, p o č i n j e m o izvodi t i r a z d j e l n e z idove. T e m e l j e z a raz-d j e l n e z idove r e d o v n o izvodimo u i s t o doba, k a d a i te-m e l j e z a v a n j s k o g l a v n o zide, p a j e p r e m a tome v e ć gotovo, k a d a p o č i n j e m o i z v e d b o m s a m i h r a z d j e l n i h s t i e n a . O p l a t u za r a z d j e l n e z idove i z v e d e m o na. ist i na-čin, k a k o je p r i j e o p i s a n o . I lovaču n a b i j a m o u o p l a t u na o p i s a n i način. Da p o s t i g n e m o d o b a r v e z s v a n j s k i m g l a v n i m ziđem, p o t r e b n o je, d a kod n j e g o v e i z v e d b e u g r a d i m o u i l o v a č u u r a z m a c i m a od 60 do 100 cm oko 50 do 60 cm d u g e k o m a d e dosaka, k o j i s t r š e u r a z d j e l n u s t i e n u za 20 do 30 cm. Ovi k o m a d i d a s a k a s m e t a j u p r i r a d u i o t e ž a v a j u i z v e d b u op la te za v a n j s k o g l a v n o ziđe. U m j e s t o t o g a možemo i z v e s t i s p o j r a z d j e l n o g a z ida i v a n j s k o g a g l a v n o g a z ida tako, da u v a n j s k o m zidu iz-k l e š e m o s j e k i r o m t r o k u t a s t i z idni r a z p o r odozdo d o g o r e ( s l i k a 30.) . T a j r a z p o r i z p u n i m o i n a b i j e m o i lova-čom k a d a i z v o d i m o r a z d j e l n i zid. T a k a v r a z p o r mo-žemo izvest i i kod i z v e d b e g l a v n o g a z ida v e ć u n a p r i e đ , n a o d r e đ e n i m m j e s t i m a , p a g a n e t r e b a k a s n i j e izkle-s a t i .

A k o že l imo u n u t a r z g r a d e š t e d i t i s p r o s t o r o m , o n d a možemo i z v e s t i o d n a b i j e n e i l o v a č e s a m o j e d a n

65

r a z d j e l n i zid, o n a j n a k o j e m u leže s t r o p n e g r e d e . O s t a l e r a z d j e l n e z i d o v e m o ž e m o i z v e s t i o d o p e k a o d n a b i j e n e i l o v a č e i l i k a o s t i e n e n a k a n a t e ( s n o s i v o m k o n s t r u k c i j o m o d d r v e n i h g r e d a ) .

Si 30. Izvedba razdjelnoga zida

U s l i c i 31. j e p r i k a z a n a m a l a s t a j a , kod k o j e j e v a n j s k o ziđe i z v e d e n o o d n a b i j e n e i l o v a č e ; u n u t a r n j e r a z d j e l n e s t i e n e su i z v e d e n e od o p e k a od n e p e č e n e ilo-v a č e . U t o j s t a j i s u s l i e d e ć e p r o s t o r i j e : d r v a r n i c a , s ta-j a z a kozu, z a s v i n j u , p r o s t o r i j a z a p a t k e , a i znad n j e za k o k o š i , te zahod.

U s l i c i 32. p r i k a z a n je dio z g r a d e u m a l o m n a s e l j u , g d j e s u k u ć e z i d a n e u n i z o v i m a . V a n j s k i z idovi s u izve-

66

SI. 31 Mala staja, koja sadrži: drvarnicu, prostoriju za kozu, svinju, patke i kokošif, zahod

I

SI. 32. Dio zgrade u malom naselju. Jednake zgrade u nizovima. Tlocrt prizemlja

deni od n a b i j e n e i lovače, a u n u t a r n j i r a z d j e l n i z i d o v i k a o d r v e n e r e š e t k a s t e k o n s t r u k c i j e i z p u n j e n e i l o v a č o m . S v a k a k u ć a s a d r ž i u p r i z e m l j u : t r i e m , sobu, k u h i n j u i s t a j u s g n o j n i c o m . Izpod s t u b a n a l a z i se iz laz u dvo-

68

r i š t e i s t u b i š t e u p o d r u m . U p o d k r o v l j u m o g u b i t i d v i e s o b e . U s l i c i s u p r i k a z a n a d v a s t a n a , k o j i leže j e d a n u z d r u g i . Na obe s t r a n e možemo i z v e s t i ciel i niz i s to tak-v i h s t a n o v a .

N a č i n i z v e d b e r a z d j e l n i h z i d o v a o p i s a n j e k a s n i j e . O t v o r e d i m n j a k a i o t v o r e za z r a č e n j e obz iđemo s opc-k a m a od n a b i j e n e i lovače, k o j e s m o i z r a d i l i i p r i p r e m i l i v e ć p r i j e , a k o j e su u m e đ u v r e m e n u o t v r d n u l o . Ziđemo

SI. 35. Zidanje dimnjaka. U gornjem redu /., 3., 5. i t. d. sloj opeka; u donjem redu 2.f 4., 6. i t. d. sloj opeka

m o r t o m od i lovače, s k o j i m p r e m a ž e m o i v a n j s k e p lohe ( s l i k a 33 . ) .

U m j e s t o v i š e m a n j i h d i m n j a č k i h o t v o r a , m o ž e m o z b o g j e d n o s t a v n o s t i i z v e s t i v e ć i d i m n j a č k i o t v o r 2 5 x 2 5 c m il i j o š v e ć i 4 0 x 4 0 cm, ako s m o p r i s i l j e n i u p o t r e b -l j a v a t i g o r i v o , k o j e r a z v i j a m n o g o d ima. V r l o j e po-v o l j n o , a k o j e o t v o r d i m n j a k a p r e m a g o r e s v e uži, j e r

69

t a k a v d i m n j a k b o l j e vuče. Ako j e p r e s j e k d i m n j a č k o g a otvora po cieloj v i s i n i d i m n j a k a uviek isti, onda se o h l a đ i v a n j e m pl inova s m a n j u j e n j i h o v a b r z i n a ; kod ve-ćih d i m n j a č k i h otvora može j a k i v j e t a r pot isnut i dim n a t r a g u peć i u s tan.

Kod z i d a n j a d i m n j a k a moramo pazit i na to, da s p o j n e režke opeka d v a j u uzastopnih s l o j e v a ne leže j edne iznad drugih, nego <ia su pomaknute t. j. da iz-nad režke d o n j e g a s l o j a dolazi s r e d i n a opeke g o r n j e g a s l o j a ili kako tome vel imo u praks i , da puna opeka do-lazi na režku. Drug im r iečima moramo zidati u d o -b r o m v e z u o p e k a .

Kod zidova d e b l j i n e 50 cm možemo d i m n j a č k e otvo-re 2 5 x 2 5 cm izvest i v r lo lako u n u t a r oplate za nabi-j a n j e ; kod zida d e b l j i n e 45 cm možemo na t a j način izvest i samo otvore 2 0 x 2 5 cm. Kako v idimo iz s l ike 33. t rebamo u tu s v r h u s tanovi t i b r o j opeka, dugih 20 cm, k o j e dobivamo tako, da od gotovih opeka običnih izmje-ra odklešemo opeke na potrebnu m j e r u ; b o l j e je ako za takve d i m n j a k e izradimo posebne opeke vel ič ine 2 2 x 1 4 x 8 cm u posebnim ka lupima. Ako je d e b l j i n a zida m a n j a , odnosno ako je d i m n j a č k i otvor veći, onda d i m n j a k ne možemo zidati n a j e d a n p u t u n u t a r oplate ziđa. U tom s l u č a j u moramo j e d a n dio s t i enka dim-n j a k a zidati k a s n i j e , kako je to cr tkano označeno na slici 33. Kod t o g a moramo u svakom d r u g o m s lo ju osta-viti udubinu, u k o j u će kod k a s n i j e g a z a z i d a v a n j a s t ienke ući opeke, da post ignemo dobar vez sa zidom. Za ulaz dima iz š t e d n j a k a o s t a v l j a m o u st ienki dim-n j a k a rupu, v i sbku 3 s l o j a opeka, u v i s ini oko 90 cm iznad poda, odnosno već p r e m a v r s t i š t e d n j a k a , ko j i

70

ćemo upotr iebi t i . Za peći u sobama o s t a v l j a m o rupe za ulaz dima u v is ini oko 2,30 m iznad poda, odnosno v e ć prema vrs t i , veličini i obl iku peći, k o j u ćemo iz-ves t i k a s n i j e .

Zbog š t e d n j e možemo izvest i za š t e d n j a k i za peć za jedničko ložište i z a j e d n i č k i d i m n j a k . Š t e d n j a k je spo-

jen jednim dimovodnim kanalom s d imnjakom, a dru-gim dimovodnim kanalom s peći, ko ja se nalazi u sobi ( s l ika 34.). 1

Svaki od ovih dimovodnih kanala ima z a s u n , ko j im možemo u p r a v l j a t i odvod dima iz š t e d n j a k a , da jednom odlazi neposredno u d i m n j a k , a d r u g i puta pro-

71

lazi kroz peć, a onda tek u d i m n j a k . L j e t i je z a s u n iz-među š t e d n j a k a i peći z a t v o r e n , dok j e o n a j d r u g i o t v o r e n ; topli p l inov i i dim iz š t e d n j a k a odlaze nepo-s r e d n o u d i m n j a k . Zimi je z a s u n u di inovodnom k a n a l u između š t e d n j a k a i d i m n j a k a z a t v o r e n , a o t v o r e n je o n a j u s p o j n o m d i m o v o d n o m k a n a l u između š t e d n j a k a i peći . Topl i p l inov i i dim idu iz š t e d n j a k a n a j p r i j e u p e ć i p r o l a z e k r o z c ie lu v i s i n u peći odozdo p r e m a gore , a tek odat le u laze u d i m n j a k . P r i t o m e g r i j u peć, pa je na t a j način v a t r a u š t e d n j a k u i z k o r i š t e n a i za š t e d n j a k i za g r i j a n j e s o b e ( s l i k a 34.) .

Iznad k r o v a ne možemo u p o t r i e b i t i za z i d a n j e dim-n j a k a n e p e č e n e opeke od i lovače, j e r b i o v d j e bi le izlo-žene o d v i š e j a k o m u t j e c a j u v r e m e n s k i h nepogoda, p a b i s e ubrzo r a z p a l e . T u m o r a m o u p o t r i e b i t i p e č e n u o p e k u ili be ton. Možemo u p o t r i e b i t i i k a n a l s k u c iev od k a m e n š t i n e , b e t o n a ili s a l o n i t a , ako d o n j u polovinu, k o j a leži u k r o v i š t u , dobro obziđemo opekom od i lova-če. A k o j e d i m n j a č k i o t v o r v e l i k 2 5 x 2 5 c m onda mo-r a k a n a l s k a c iev i m a t i č i s t i u n u t a r n j i p r o m j e r 2 0 cm. Kod g o r n j e g a z a v r š e t k a t r e b a paz i t i , d a g o r n j i r u b d i m n j a k a b u d e b a r e m 3 0 c m iznad n a j v i š e g a b r i d a kro-v a , j e r b i inače kod n e p o v o l j n i h v r e m e n s k i h p r i l i k a , v j e t a r m o g a o u d a r a t i dim n a t r a g , a peći se u tom© slu-č a j u d ime. D i m n j a č k i o t v o r često p o k r i v a m o j a k i m že-l j e z n i m ili c i n č a n i m l imom, p o s t a v l j e n i m na čet i r i že-l j e z n e š i p k e . T a j p o k r o v pr ieč i p r o d i r a n j u k i š n i c e u u n u t a r n j o s t d i m n j a k a , a v a n j s k o m licu d a j e l j e p š i iz-g led ( s l i k a 24.) .

72

VIII. ODVODNJA KIŠNICE

K a d a s u radov i tako da leko n a p r e d o v a l i , onda j e dobro, da ih na neko v r i e m e prek inemo, dok ne poč-nemo s u n u t a r n j o m i z g r a d n j o m z g r a d e , j e r v l a g a sadr-žana u z i d o v i m a može nanict i š t e t e d r v e n i m d i e l o v i m a u n u t a r n j e g a u r e đ a j a . N a j p r i j e ćemo uredi t i p r o s t o r oko kuće . Oko p o d n o ž j a z g r a d e p o v i s i m o tlo n a s i p o m š l j u n k a ili s i t n o g a tučenca, odnosno j o š j e b o l j e ako i z v e d e m o pločnik od k a m e n a , opeka, b e t o n a i t . d. T a j p ločnik o d n o s n o n a s i p izvedemo u pr ik lonu p r e m a v a n , tako da k i š n i c a , k o j a k a p a 3 k r o v a može s to b r ž e odteći od kuće.

T e m e l j i t u o d v o d n j u k i š n i c e s k r o v a p o s t i z a v a m o k r o v n i m ž l i e b o m i o đ p a d n i m c i e v i m a . N a j j e d n o s t a v n i j i ž l ieb možemo izvest i od o k r u g l o g a d r v e t a , a k o ga p r e p i l i m o u uzdužnom s m j e r u po polo-vini i i z te šemo u n u t a r n j u j e z g r u . Žlieb možemo izves t i i tako, da z a b i j e m o dv ie d a s k e pod p r a v i m k u t e m , a u n u t a r n j u s t r a n u obložimo k r o v n o m l j e p e n k o m ; t a k o n a s t a l i ž l ieb p r i č v r s t i m o na d r v e n e ili ž e l j e z n e konzole izpod n a j d o n j e g a s l o j a k r o v n o g a cr iepa. N a j č e š ć e upo-t r e b l j a v a m o k r o v n e ž l j e b o v e o d p o c i n č a n o g a ž e l j e z n o g a l ima, o d n o s n o c i n č a n o g a ili b a k r e n o g a l ima. T a k a v ž l ieb možemo p o s t a v i t i ili n a k r o v n u plohu, i z n a d

73

n a j d o n j e g a s l o j a cr iepa, a zovemo g a n a d o k a p n l žlieb, ili g a o b j e s i m o i z p o d n a j d o n j e g a s l o j a c r iepa . a zovemo g a v i s e ć i ili p o d o k a p n i žl ieb.

Kod v i s e ć e g a ž l ieba p r i b i j e m o na k r a j e v e roženica ili na krovnu iz taku ž e l j e z n e kuke, u k o j e polažemo gotovi l imeni ž l ieb u p r i m j e r e n o m p r i k i o n u p r e m a jed-nome k r a j u z g r a d e . N a n a j n i ž e m m j e s t u na lemimo krat-ki komad l imene cievi, kao s p o j na o d p a d n u ciev. Od-p a d n u ciev p r i č v r s t i m o uza zid pomoću ž e l j e z n i h k u k a . Budući da je v i seć i ž l ieb p r i č v r š ć e n na okap k r o v a oko 30 do 50 cm izpred v a n j s k o g a lica z ida kuće, potreban je j o š posebni s p o j n i komad od ž l ieba do o d p a d n e c ievi . T a j s p o j možemo izvest i pomoću d v a k o m a d a » z a v o j a « ili » k o l j e n a « i s t o g a p r o m j e r a kao i o d p a d n e cievi . Spo-m e n u t e k o v i n s k e die love dademo iz rad i t i od m a j s t o r a -o b r t n i k a ; za i z r a d b u ž l j e b o v a , odpadnih cievi, že l jez-nih k u k a i t . d. p o t r e b n o je s t r u č n o z n a n j e kao i poseb-ni a la t . Mi ćemo se o g r a n i č i t i s a m o na u g r a d b u goto-v i h die lova n a g r a d n j i .

74

IX. UNUTARNJA IZGRADNJA

K a d a z a v r š i m o v a n j s k u o p r e m u kuće, p o č i n j e m o u n u t a r n j o m i z g r a d n j o m . Budući d a d ie love u n u t a r n j e i z g r a d n j e k a o : v r a t a , prozore, s t u b e , podove i t . d. upo-t r e b l j a v a m o s v a k i dan i v r l o često, to će n j i h o v e po-g r j e š k e i n e d o s t a t c i znatno s m a n j i v a t i n a š e v e s e l j e s v l a s t i t o m kućicom. Zbog t o g a p o s v e ć u j e m o u n u t a r n j o j i z g r a d n j i posebnu p a ž n j u . Kako s u osobne p o t r e b e k a o i u o b i č a j e n i oblici razl ič i t i u razn im k r a j e v i m a , izniet ćemo o u n u t a r n j o j i z g r a d n j i z g r a d e samo obćeni ta gle-d i š ta .

1. S T R O P

N a j p r i j e ćemo p r o m o t r i t i i zvedbu s t r o p o v a i podo-va. N a p o s t r a n i m s t r a n i c a m a s t r o p n i h g r e d a p r i b i j e m o oko 5 cm od d o n j e g a r u b a letve, 2 cm jake , a 3 cm vi-soke. Na te l e t v e polažemo daske, kao g o r n j u u p u š t e n u nos ivu oplatu, na k o j o j leži pod. U m j e s t o d a s a k a mo-žemo upotr ieb i t i i » o k r a j k e « t . j . k r a j n j e v a n j s k e daske, k o j e n a s t a j u kod p i l j e n j a o k r u g l i h debla, a k o j e su na j e d n o j s t r a n i g l a d k e od p i l j e n j a , a na drugoj* z a o b l j e n e . Na g o r n j u opla tu n a n e s e m o oko 3 cm debel i s l o j s l a m e s dugim v l a t i m a izmiešane s i l o v a č o m ; p r e o s t a l i pro-

75

s t o r d o g o r n j e g a r u b a s t r o p n i h g r e d a i z p u n i m o s m j e -s o m i l o v a č e i d r o z g e ( s l i k a 35.) . N e z n a t n e t r o š k o v e za i z v e d b u o v a k v o g a s t r o p a u b r z o ćemo n a d o k n a d i t i u š t e -dom n a o g r j e v u z a g r i j a n j e p r o s t o r i j a . N a d o n j e p l o h e s t r o p n i h g r e d a p r i b i j e m o 2 c m d e b e l e d a s k e ; i z m e đ u d a s a k a o s t a v l j a m o r a z m a k 1 cm. D a s k e z a o v u d o n j u o p l a t u s t r o p a , n a k o j u dolaz i s t r o p n a ž b u k a , m o r a j u b i t i uzke, j e r b i se od v l a g e m o g l e i z k r i v i t i i » b a c a t i « ,

SI. 35. Presjek kroz strop s upuštenim nasipom, odnosno upu-štenom gornjom oplatom: /. stropna greda; 2. letva; 3. upušfend gornja oplata (okrajci dasaka) 4. ilovača i drozga od koksa; 5.

donja oplata; 6. trstika; 7. stropna žbuka

p a o š t e t i t i ž b u k u . U k o l i k o s u d a s k e š i r e , r a z c i e p a m o i h s j e k i r o m , t a k o da b u d u š i r o k e 8 do 10 cm. Na d o n j u o p l a t u p r i b i j e m o t r s t i k u pomoću č a v a l a s a š i r o k o m g l a -v o m . N a t r s t i k u dolaz i n a j p r i j e g r u b a , p a o n d a f i n a ž b u k a .

76

2. U N U T A R N J A ŽBUKA

P r i j e ž b u k a n j a z idova o h r a p a v i m o zidne plohe po-moću š i l j a s t o g a čekića ( s j e k i r e ) ; g r u b l j e n e r a v n o s t i odklešemo čekićem ili s j e k i r o m , pa s t i e n u dobro pome-temo metlom od š i b l j a . Mort za ž b u k a n j e iz radimo od k a š e od i lovače i zmiešane k r a t k o s j e ć e n o m s lamom ili s j e č k o m . Mort n a b a c a m o na z idne plohe pomoću zidar-s k e ž l ice i z a g l a d i m o ga dašč icom za z a r i b a v a n j e . Na koncu n a n e s e m o j o š tanki s l o j f i n o g a m o r t a o d č i s te i lovače bez p r i m j e s e s l a m e i z a g l a d i m o ga . Na t a j način o ž b u k a m o z idove i s t r o p o v e . Ž b u k a n j e s t iena, a pogo-tovo s t r o p a n i j e t a k o j e d n o s t a v n o , pa ćemo p r e m a po-t r e b i z a t a j r a d u n a j m i t i z i d a r a , ako nam j e s t a l o d o toga, da nam ž b u k a bude dobra , r a v n a i j e d n o l i č n a .

3. POD

Pod iznad s t r o p n i h g r e d a , ako se rad i o s t a n b e n i m p r o s t o r i j a m a , r e d o v n o izvodimo od b l a n j a n i h d a s a k a , debel ih 2,5 do 3,5 cm. Daske su međusobno s p a j a n e na pero i u t o r ( b r o d a r s k i p o d ) . T a k a v s p o j s luž i kao za-š t i t a od g a m a d i , a osim t o g a s p r e č a v a kod p r a n j a po-dova p r o d i r a n j e v l a g e u sam s t r o p ( s l i k a 36.).

D a s k e m o r a j u bi t i č v r s t o s t i s n u t e j e d n a u z d r u g u . N a j p r i j e položimo dv ie d o t r i d a s k e ; pero j e d n e d a s k e u t i s n e m o u u t o r one pred n j o m ( s l i k a 36.) . Iza t r e ć e d a s k e z a b i j e m o u v i š e s t r o p n i h g r e d a ž e l j e z n e z i d a r s k e skobe, oko 6 cm od r u b a p o s l j e d n j e položene d a s k e . Iz-među s k o b a i p o s l j e d n j e d a s k e b r o d a r s k o g a poda zabi-j a m o d r v e n i kl in, kod s v a k e s k o b e jednol ično, a t i m e

77

č v r s t o u t i s k u j e m o d a s k e j e d n e p r e m a d r u g i m a . Kl inov i su izrađeni od is t ih d a s a k a od k o j i h je i pod, a dug i su oko 30 em. Nakon toga p r i b i j e m o s v a k u d a s k u na s v a k u g r e d u sa po d v a čav la , dužine 6 c m ; s a d a izvadimo kli-nove i z i d a r s k e skobe, pa položimo tr i d a l j n e d a s k e b r o d a r s k o g a poda. I s t im radom n a s t a v i m o dok n i j e po-ložen cieli pod. B r o d a r s k i pod možemo p o l a g a t i i tako, da d a s k e p r i b i j a m o na s t r o p n e g r e d e č a v l i m a u u t o r e ;

u tom s l u č a j u ne će b i t i v i d l j i v e g l a v e č a v a l a na goto-vom podu. Kod t a k v o g poda polažemo d a s k u po d a s k u , a ne v i š e n j i h n a j e d a n p u t . Rad t r a j e nešto duže, ali zato nema g l a v a č a v a l a na p o v r š i n i poda.

Rupe kod p r i k l j u č k a poda na z idove p r e k r i v a m o k u t n i m l e t v i c a m a odnosno o b o d n i m t r a č - , c i m a (ovi mogu b i t i 2,5 cm debel i , a 6,5 cm v i s o k i ) . Obodne t r a č k e p r i b i j a m o d u g i m č a v l i m a u p o d ; b o l j e j e ako ih p r i b i j a m o na m a l e d r v e n e k l inove, u p u š t e n e i u č v r š ć e n e u zidu. D a s k e za pod n a r u č i m o na pi lani ili kod t r g o v c a , i to p r e m a točnim i z m j e r a m a dužine i ši-r i n e sobe ( d u ž i n e d a s a k a m j e r i m o okomito n a s m j e r

78

s t r o p n i h g r e d a ) . N a t a j nač in d o b i v a m o točne i z m j e r e d a s a k a i točnu k o l i č i n u , pa ne ćemo na g r a d i l i š t u i m a t i n i k a k v i h o d p a d a k a . O b o d n e t r a č k e m o r a m o p r i m j e r i t i i p i l i t i n a s a m o j g r a d n j i . U g l o v c i s u d a r e , a k o d u ž i n e m o r a j u b i t i s a s t a v l j e n e o d nekol iko k o m a d a , p i l i m o pod k u t ć m od 45°. U tu s v r h u n a m s l u ž i p o s e b n a n a p r a v a , k o j u možemo i z r a d i t i s a m i o d d a s a k a . S a s t o j i s e o d 1 0 c m š i r o k e , 5 0 c m d u g e d a s k e , k o j a n a š i r i m s t r a n a m a i m a p r i l i e p l j e n e i p r i v i j č a n e d v i e o k o m i t e d a s k e ( s l i k a 37.) . U ove su u p i l j e n a d v a p a r a z a r e z a pod k u t e m od 45°. Obodni t r a č a k , k o j e m t r e b a o d p i l i t i k r a j pod k u t e m

SI. 37. Naprava za piljenje kraja daske ili obodnoga tračka pod kulcm od 45°

od 45° p o l o ž i m o na dno n a p r a v e i p r i s l o n i m o ga uz j e d -nu od p o s t r a n i h s t i e n k a . S a d a u m e t n e m o p i lu u j e d a n o d p a r o v a z a r e z a i o d p i l i m o k r a j t r a č k a . P i l a j e v o đ e n a točno pod k u t e m od 45°, j e r s j e d i u z a r e z i m a s t i e n k a n a p r a v e , iz k o j i h ne može izskoči t i , nit i može poći k r i -v i m s m j e r o m ( s l i k a 37 . ) .

U p r i z e m l j u g d j e n e m a p o d r u m a i z v e d e m o pod na d r u g i n a č i n . K a o z a š t i t u p r o t i v p r o d i r a n j a v l a g e i z z e m l j e p r e m a g o r e i z v e d e m o oko 1 0 c m debe l i s l o j be-tona ( b e t o n s k a p o d l o g a ) ; u p o t r i e b i m o beton u o m j e r u m i e š a n j a 1 : 8 do 1 : 1 2 ( j e d a n dio p o r t l a n d c e m e n t a na 8

79

do 12 d i e l o v a š l j u n k a s p i e s k o m ) . U m j e s t o b e t o n a mo-ž e m o i z v e s t i n a b o j i l i n a m a z o d i l o v a č e . D a s k e p o d a leže na g r e d i c a m a ( b l a z i n i c a m a ) 5/s do R/a cm ( s l i k a 3 8 . ) . D a b l a z i n i c e n e i z t r u n u o d v i š e b r z o p o d l a ž e m o i h u r a z m a c i m a od 1,0 m k o m a d i m a k a m e n a ili opeke, k o j e p o k r i v a m o k o m a d i m a j a k e k r o v n e l j e p e n k e . B l a z i n i c e leže u m e đ u s o b n i m r a z m a c i m a od 1,0 m. Na b l a z i n i c e

TEMELJ!

SI. 38. Pod prizemlja u prostorijama, koje nemaju podruma: 1. betonska podloga (ili naboi ilovače); 2. kamen (opeka) 3. krovna Ijepenka; 4. gredica (blazinica); 5. brodarski pod: 6.

obodni tračak; 7. razpor za zračenje

p r i b i j a m o d a s k e b r o d a r s k o g a poda, k a k o j e p r i j e opi-s a n o . P r o s t o r i z m e đ u b e t o n s k e p o d l o g e i b r o d a r s k o g a p o d a m o r a o s t a t i p r a z a n i n e s m i j e m o g a z a p u n i t i n i t i d r o z g o m nit i i l o v a č o m , j e r b i i n a č e d r v e n i d ie lov i p o d a i z t r u n u l i u n a j k r a ć e v r i e m e . Dobro j e , d a t a j š u p l j i p r a z n i p r o s t o r b u d e z r a č e n k r o z p o s e b n e r a z p o r e . Iz-m e đ u s v a k e d v i e b l a z i n i c e i z r e ž e m o p o j e d a n m a l i raz-

80

p o r u z idu ( z i d n o j ž b u c i ) , u podu i u obodnom t r a č k u . A k o t a j š u p l j i p r o s t o r izpod p o d a s p o j i m o s p r o s t o r o m izpod peći, o n d a će tu n a s t a t i z imi kod l o ž e n j a j a k a s t r u j a z r a k a , a t a ć e z n a t n o p o j a č a t i z r a č e n j e .

4. P R O Z O R I I V R A T A

P r o z o r e i v r a t a će nam i z r a d i t i s t o l a r ; i z v e d b a pro-z o r a i v r a t a z a h t i e v a o b s e ž n o s t r u č n o z n a n j e , s p o s o b -nost i i a la t , t a k o da ih s a m i ne možemo i z r a d i t i o n a k o dobro, k a k o j e t o n e o b h o d n o p o t r e b n o ; dobr i s t o l a r s k i r a d o v i s u o s o b i t o v a ž n i z a t r a j n o s t i k a k v o ć u z g r a d e .

P r o z o r i d o b i v a j u š i r o k i d r v e n i o k v i r , a s g o r n j e s t r a n e p o s e b n i z a š t i t n i v i e n a c , k a k o j e t o p r e d o č e n o n a s l ic i 39. P r o z o r s k a k r i l a s e n a l a z e n a v a n j s k o j s t r a n i z ida .

A k o ž e l i m o i m a t i p r o z o r e , o d k o j i h k r i l a o t v a r a m o p r e m a u n u t r a , onda i h d a d e m o i z r a d i t i s t o l a r u p r e m a s l ic i 40. P r o z o r i m a u z k i d r v e n i o k v i r , k o j i je po-moću k u t n i h l e t v i c a p r i č v r š ć e n u zidni o t v o r .

P r o z o r i n e k a n i s u o d v i š e v e l i k i i n e k a ih n e m a od-v i š e m n o g o . Često s u p r o z o r i j e d i n i u k r a s kuće, p a z b o g t o g a m o r a j u b i t i n a z i d n o j p loh i d o b r o r a z p o d i e l j e n i i b i t i l i o p o g a i z g l e d a , te d o b r o i z r a đ e n i . Tu n i j e m i š -l j e n o na to, da ih n a k i t i m o k o j e k a k v i m b e z v r i e d n i m i b e z k o r i s t n i m u k r a s i m a . B o l j e j e , d a p a z i m o n a l iep i o m j e r v e l i č i n e p r o z o r a i na r a z d i o b u s neko l iko š p r l j a k a ( s l i k a 41.) . T r e b a i m a t i n a u m u , d a v e l i k i p r o z o r s k i o tvor i i v e l i k e s t a k l e n e p lohe t v o r e d o j a m , d a j e z g r a d a j a k o m a l e n a . M a l i prozor i , k o j i s u š p r l j c i m a r a z d i e l j e n i

Građenje ilovačom 6 81

u m a l e p lohe p r o i z v o d e d o j a m , da je z g r a d a z n a t n o v e ć a n e g o j e t o u i s t i n u . N i j e dobro, d a n a z g r a d i imamo

Si 39. Presjek kroz Si 40. Presjek kroz prozor, prozor s ugrađenim od kojega krila otvaramo pre-širokim drvenim okoi- ma unutra

rom

m n o g o raz l ič i t ih v e l i č i n a p r o z o r a . N a j e d n o j z g r a d i u p o t r i e b i m o n a j v i š e d v i e r a z l i č i t e v e l i č i n e p r o z o r a , j e d -

82

ne za g l a v n e p r o s t o r i j e , a d r u g e za n u z p r o s t o r i j e . T i m e je i z r a d b a p r o z o r a j e f t i n i j a , a i z g l e d z g r a d e m i r n i j i i l j e p š i .

SI. 41. Različiti oblici prozora

U s v a k u s t a n b e n u p r o s t o r i j u u l a z i m o iz v r t a , iz t r i e m a ili p r e d s o b e , k roz v r a t a š i r i n e 85 do 95 cm, a

v i s i n e 185 do 210 cm ( s l i k a 42 . ) . S v a o s t a l a s p o j n a v r a t a i v r a t a n u s p r o s t o r i j a m o g u bi t i š i r o k a 65 cm, a v i s o k a 185 do 210 cm.

83

5. S O B O S L I K A R S K I R A D O V I

S l i k a n j e soba i o s t a l i h p r o s t o r i j a u kuć i može u z n a t n o j m j e r i p o l j e p š a t i kuću, a l i je može i i z g r d i t i 1 u č i n i l i v r l o n e p r i j a z n o m . T r e b a imat i n a umu, d a na-g o m i l a v a n j e u k r a s a o d v r a ć a pogled, t a k o d a n i j e po-s t i g n u t ž e l j e n i učinak, dok p o j e d i n a č n i u k r a s i , s m j e -š ten i n a p r a v o m e m j e s t u , u k r a s u j u p r o s t o r i j u znatno b o l j e . Tko želi s a m s l i k a t i sobe i l ičit i p r o z o r e i v r a t a u s v o j o j kućici , m o r a s v a k a k o pot raž i t i s a v j e t m a j s t o r a o b r t n i k a , k a k o se ne bi u p u s t i o u m o ž e b i t n e n e p o t r e b n e izdatke .

84

X. VANJSKA ŽBUKA i

V a n j s k a ž b u k a m o r a s p r i e č i t i p r o d i r a n j e v l a g e iz-v a n a u z i đ e ; z b o g t o g a mora dobro z a t v a r a t i v a n j s k u plohu zida. K a d a bi kod i z v e d b e ž b u k e bilo u zidu j o š v l a g e , onda bi je žbukom z a t v o r i l i , a ona ne bi m o g l a izaći iz z ida. O n a bi se z a u s t a v i l a iza ž b u k e i ubrzo je u n i š t i l a . Zbog t o g a je neobhodno potrebno, da s v a n j -skom žbukom počnemo tek oko g o d i n e d a n a nakon š t o j e d o v r š e n o ziđe. To možemo uč in i t i bez b o j a z n i , da će na ziđu od n a b i j e n e i lovače n a s t a t i k a k v a š te ta , ako s u z idovi z a š t i ć e n i o d k i š n i c e . N a m j e s t i m a g d j e k i š a u d a r a n a ziđe m o r a m o g a z a š t i t i t i n a b a c a n o m ( n a š t r -c a n o m ) žbukom, dok se p o d p u n o ne o s u š i . U tu s v r h u u p o t r i e b i m o r i e d k u v a p n e n u k a š u ; n a š t r c a m o j e n a zi-dove pomoću met le , k o j u umočimo u k a š u , a onda met-lom u d a r a m o po d r v e n o m š t a p u , k o j i drž imo blizu pred zidom. Tako n a š t r c a n a v a p n e n a k a š a š t i t i ziđe oko d v i e godine . P r i j e i z v e d b e k o n a č n e ž b u k e oč i s t imo i i z r a v -n a m o v a n j s k e plohe zida, t e pomoću s j e k i r e odk lešemo s v e izbočine i n e r a v n o s t i z ida. R a v n o m le tvom ili da-skom i z p i t u j e m o , da l i su plohe z ida podpuno r a v n e . Iza t o g a n a z u b č a m o plohu z ida pomoću čekića ili s j e -ki re , odozgo p r e m a dol je , tako d a p o s t a n e d o s t a hra-p a v a , a onda je metlom očis t imo i n a v l a ž i m o . Tako pri-

85

p r e m l j e n u podlogu p r e v u č e m o s m j e s o m i lovače i s l a m e ; dok je ta s m j e s a j o š v lažna, u r i b a m o u n j u ne p r e r i e d k l v a p n e n i mort, kome su p r i m i e š a n e č e k i n j e i d l a k e ; tu ž b u k u u t i s k u j e m o met lom odozgo p r e m a d o l j e koso u s l o j m o r t a o d i lovače . Nakon š to s e o v a j o h r a p a v l j e n i s l o j ž b u k e p o d p u n o osuš io, p r e v u č e m o plohu po d r u g i p u t a v a p n e n i m m o r l o m s p r i m j e s o m č e k i n j a i d laka? i pomno z a g l a d i m o d a s k o m z a z a r i b a v a n j e . A k o k u ć u že-limo s v a n j s k i h s t r a n a os l ika t i , o n d a to č in imo v a p n e -nom bojom, dok je z i d n a ž b u k a j o š v l a ž n a . U nekim je k r a j e v i m a z n a t n o p r o š i r e n o s l i k a n j e v a n j s k i h z idnih p l o h a mal ih k u ć i c a . P r i tome neki u p o t r e b l j a v a j u i do-s t a ž ive b o j e . D a n a s n a ž a l o s t n e m a m o dobr ih b o j a , k o j e b i b i le podpuno o d p o r n e p r o t i v u t j e c a j a n e v r e m e n a , kako su ih u p o t r e b l j a v a l i j o š pred 100 g o d i n a . S a d a u o b i č a j e n e v a p n e n e i m i n e r a l n e b o j e d a j u t a k o đ e r do-v o l j n o t r a j n e n a m a z e . A k o z a v a n j s k i n a l i č u p o t r i c b i m o u l j e n e b o j e , onda t r e b a imat i n a umu, d a v a n j s k e plohe z i d o v a možemo ličit i tek onda, k a d a je ž b u k a podpuno o s u š e n a , t . j . oko d v i e g o d i n e nakon i z v e d b e žbuke .

Kućica d o b i v a p r i j a z n i izgled, a k o u p o t r i e b i m o žuć-k a s t u b o j u , k o j a u početku može b i t i n e š t o j a č a , j e r će b o j a nešto izb l iedi t i o d u t j e c a j a s u n c a . O t v o r e p r o z o r a i v r a t a možemo o b r u b i t i c rveno-smeđom ili z e l e n k a s t o m b o j o m . S a s t a v ov ih d v i j u b o j a p r e k r i j e m o crno-smeđim potezom, š i r o k i m oko 1,5 cm.

Za ž b u k u možemo u p o t r i e b i t i h i d r a u l i č k o v a p n o , k o j e dolazi u t r g o v i n i u ob l iku p r a š i n e u v r e ć a m a . O m j e r m i e š a n j a v a p n a i p i e s k a o v i s a n j e o s v o j s t v i m a i s a s t a v u v a p n a ; obćeni to je o m j e r m i e š a n j a : 1 dio hi-d r a u l i č k o g a v a p n a na 3 d ie la p r o s i j a n o g a p i e s k a za

86

ž b u k u . V a p n o i p i e s a k i z m i e š a m o n a j p r i j e u s u h o m s ta-n j u na r a v n o j đ a š č a n o j podlozi — ili u n a š e m o g r a đ e -nom p r o s t o r u z a p r i p r e m a n j e s m j e s e i lovače z a n a b i j a -n j e . Iza t o g a m i e š a m o v a p n o i p i e s a k , a pri tom polie-v a m o s m j e s u pomoću l imenke z a p o l i e v a n j e v r t a . O v a j m o r t p u s t i m o ležat i 24 s a t a , a onda ga ponovno t e m e -l j i t o m i e š a m o uz dodatak vode. Za v e z a n j e i o t v r đ i v a n j e t r e b a t a j m o r t v o d u , z a t o t r e b a plohe zida p r i j e ž b u k a -n j a dobro n a v l a ž i t i . A k o u p o t r e b l j a v a m o obično v a p n o , onda s m i j e m o uzet i s a m o takvo, k o j e j e odležano kroz d v a do tr i m j e s e c a , t a k o da su p o d p u n o p o g a š e n i sv i , p a i n a j s i t n i j i d j e l i ć i v a p n a . A k o u p o t r i e b i m o s v j e ž e g a š e n o v a p n o p o s t o j i o p a s n o s t , da u mort odnosno žbu-k u dođu s i t n i k o m a d i ć i n e g a š e n o g a v a p n a , k o j i m o g u u z r o k o v a t i t r g a n j e i o d p a d a n j e p o j e d i n i h d i e l o v a ž b u k e .

Za 1 m 1 z idne ž b u k e t r e b a 10 1 v a p n a t i 2a 1 p i e s k a .

U n o v i j e d o b a u p o t r e b l j a v a j u mnogi za ž b u k a n j e v a n j s k i h ploha z g r a d e , č is t i c e m e n n t i mort, k o j i s e sa-s t o j i iz 1 d ie la p o r t l a n d c e m e n t a i 3 do 4 d ie la o š t r o g a p i e s k a . Mana j e t a k v o g a morta, d a z a o t v r đ i v a n j e t r e b a z n a t n o v i š e vode, a - z b o g t o g a za v r u ć e g a i v jetrovitog:-, v r e m e n a može lako dobit i na p o v r š i n i s i t n e pukot in ice . Ove p u k o t i n i c e mogu bit i k a s n i j e uzrokom u n i š t a v a n j a i r a z p a d a n j a žbuke . Cementni m o r t ima ružnu, t a m n u i n e p r i j a z n u b o j u ; ub laž i t i je možemo, a k o plohe -zida pobie l imo v a p n e n i m ml iekom. B u d u ć i da se v a p n e n o mlieko n e s p a j a č v r s t o s a c e m e n t n o m žbukom, t r e b a z idne p lohe od v r e m e n a do v r e m e n a ponovno pobic l i t i , j e r će p r i j e ili k a s n i j e t a j n a l i č o d p a s t i ili p o d p u n o ili d je lomično. Kao podlogu za c e m e n t n u ž b u k u možemo uzeti j e d n o s t a v n o žično plet ivo, k o j e pomoću č a v a l a i

87

žice p r i č v r s t i m o na m a l e d r v e n e k l inove . Te k l i n o v e u g r a d i m o v e ć kod n a b i j a n j a v a n j s k i h g l a v n i h z idova i to uz v a n j s k e plohe z ida. D r v e n e l e t v i c e i p le t ivo od t a n k i h d r v e n i h š t a p i ć a možemo u p o t r i e b i t i kao podlogu z a ž b u k u u n u t a r z g r a d e n a u n u t a r n j i m p l o h a m a z idova. Za žbuku v a n j s k i h p loha k u ć e to n i j e dobro, j e r će se d r v e n e le tv ice odnosno š tap ić i početi g i b a t i , . i z k r i v l j l -v a t i i » b a c a t i « od u t j e c a j a v l a g e i v r u ć i n e . Usl ied t o g a m o r a onda popucat i i v a n j s k a ž b u k a .

Kod ž b u k a n j a m o r a m o paz i t i na to, da s p r i e č i m o p r o d i r a n j e v o d e iza s l o j a žbuke . Zbog t o g a t r e b a po-s v e t i t i posebnu p a ž n j u p r i k l j u č k u k r o v a , prozora i v r a -ta . Dobra i z v e d b a v a n j s k e ž b u k e i n j e n o pomno uzdr-ž a v a n j e , j e j e d a n od g l a v n i h p r e d u v j e t a za t r a j n o s t i k a k v o ć u kuće. S v a k u n a s t a l u š t e t u n a v a n j s k o j žbuci t r e b a s m j e s t a p o p r a v i t i , k a k o kroz oš tećeno m j e s t o n e bi p r o d i r a l a v l a g a i v o d a u u n u t a r n j o s t z ida i s a m e kuće.

88

XI. PAETZOV NAČIN GRADNJE ILOVAČOM

O v a j način n a s t o j i s m a n j i t i d e b l j i n e z i d o v a obla-g a n j e m p o j e d i n i h s l o j e v a n a b i j a n j a žičnim plet ivom 1 s l o j e v i m a betona. Inače j e i z g r a d n j a p r e m a ovom na-činu u g l a v n o m e gotovo podpuno i s t a k a k o smo to opi-sa l i kod i z v e d b e z idova od n a b i j e n e i lovače. P o s t u p a k je p a t e n t i r a n . S a s t o j i se u tome, da u p r i p r e m l j e n i dio oplate za z idove u lažemo žično p le t ivo sa š i r i n o m r u p a oko 35 do 88 mm, a d e b l j i n o m žice 1,0 do 1,2 mm. Žično p le t ivo p o k r i v a dno i p o s t r a n e s t r a n i c e oplate, a dio p l e t i v a n a m i e n j e n z a g o r n j u plohu n a b i j e n e i lovače pre-v inemo p r e k o r u b a oplate p r e m a v a n ( s l i k a 43.) . S a d a nanesemo n a j p r i j e na dno 1 cm v isoki s l o j be tona u o m j e r u m i e š a n j a 1 dio cementa, 4 diela p i e s k a i 5 die-lova š l j u n k a . T a j s l o j b e t o n a p o k r i v a žično plet ivo. N a u g l o v i m a z g r a d e , te na r u b o v i m a prozora i v r a t a izpu-nimo i n a b i j e m o betonom cieli dio p r i p r e m l j e n e op la te na cielu v i s i n u . Iza t o g a izpunimo p r e o s t a l i dio oplate u s l o j e v i m a n a b i j e n o m i lovačom. Dio ž ičnoga p le t iva , k o j i j e b io p r i v r e m e n o p r e v i n u t p r e m a van, s a v i n e m o s a d a n a t r a g p r e k o n a b i j e n e s m j e s e , svežemo g a žicom za v e ć u g r a đ e n i dio p l e t i v a i p r e v u č e m o t a n k i m s l o j e m betona. Š i r i n a p l e t i v a je o v i s n a o d e b l j i n i z ida i v i s i n i

89

s l o j a n a b i j e n e i lovače . A k o j e zid debeo n a p r . 4 5 cm, a s l o j n a b i j a n j a v i s o k 30 cm, onda j e š i r i n a ž i č n o g a p l e t i v a j e d n a k a 2 x (0,45 + 0,30)' = 1,50 m. U t r g o -v in i d o b i v a m o žično p l e t i v o u z a m o t c i m a , v i s o k i m 1,50

SI. 43. Dio zldS prema Paetzovom načinu gradnje ilovačom; dielovi nabijene ilovače obavieni žičnim pletivom

m, pa o d r e ž e m o k o m a d e u duž in i p o j e d i n i h z i d o v a . Ple-t ivo, k o j e s e na laz i n a u n u t a r n j o j i v a n j s k o j v e r t i k a l n o j s t i e n i s luž i k a o v r l o d o b r a p o d l o g a z a ž b u k u z i d o v a .

Kod o v o g a n a č i n a g r a d n j e m o r a m o i m a t i n a umu, da su z idovi i z v e d e n i od d v i e v r s t e g r a d i v a , k o j a se I

90

p o n a š a j u s a s m a razl iči to, t. j . od be tona i od i lovače. Beton brzo v e ž e i s l e g a v a se s a s m a neznatno, a i lovača b u j a to v i še , š to j e v l a ž n i j a i č v r š ć a . A k o upotr ieb imo k a m e n i t a s t u , m r š a v u , n e o d v i š e s u h u s m j e s u n a b i j e n e i lovače, k o j u težko o b r a đ u j e m o , s l e g n u t će se kod su-š e n j a zida dio od i lovače, dok će b e t o n s k i dielovi zadr-

žati s v o j u v i s i n u . S l ika 44. p r e d o č u j e u g a o kuće s j ed-nim prozorskim o t v o r o m ; iz s l ike j a s n o v idimo kako su izvedena p o j e d i n a p o j a č a n j a betonom n a u g l o v i m a s a s k o š e n i m z a v r š e t c i m a .

Kod p r i m j e n e o v o g a načina g r a d n j e š ted imo do-d u š e na deb l j in i z idova, ali zato n a s t a j u veći t r o š k o v i za žično pletivo, za beton i za dozvolu g r a đ e n j a , j e r je

91

P a e t z o v način g r a d n j e p a t e n t i r a n (za dozvola g r a d n j e je p r i j e t r e b a l o p l a ć a t i 0,60 RM po 1 m 3 i z g r a đ e n o g a p r o s t o r a ) . P o s t u p a k r a d a j e os im t o g a n e z g o d n i j i nego kod j e d n o s t a v n o g a zida od n a b i j e n e i lovače, z b o g upo-t r e b e d v i j u v r s t a g r a d i v a i ž i č n o g a p l e t i v a .

Tko s e z a n i m a z a P a e t z o v n a č i n g r a d n j e i lovačom n e k a s e o b r a t i n a Z e n t r a l s t e l l e d e s L e h m d r a h t b a u e s bei d e r H e i m k u l t u r - B e r a t u n g s t e l l e i n W i e s b a d e n .

92

XII. LEWANDOWSKYEV NAČIN GRADNJE ILOVAČOM

P r o f . L e w a n đ o w s k y i z H i l d e s h e i m a dao j e pa tent i-r a t i p o s e b n i n a č i n g r a d n j e n a b i j e n o m i lovačom i p r e m a n j e m u s a g r a d i o u H i l d e s h e i m u p o k u s n e z g r a d e , k o j e s u s e p o k a z a l e k a o "vrlo dobre . L e w a n d o w s k y p o s t a v l j a uz v a n j s k e r u b o v e s v o j i h 35 cm debel ih z i d o v a od na-b i j e n e i lovače, o k r u g l e d r v e n e s tupice, p r o m j e r a 6 do 12 cm, a na n j i h n a s l a n j a d a s k e oplate. Na d a s k e su p r i b i j e n e le tve, k o j e s u s p o j e n e s a s t u p i ć i m a pomoću p e t l j a od žice. S a d a u b a c u j e m o s m j e s u i lovače i nabi-j a m o j e . N a s l ic i 45. p r i k a z a n j e :

1. t l o c r t u g l a z g r a d e s p r o z o r o m ; 2. p r i k a z u j e de-t a l j i z v e d b e r u b a p r o z o r a . R a z d j e l n i zidovi s u izvedeni od o p e k a od i lovače, a t a k o đ e r su u k r u ć e n i i p o j a č a n i o k r u g l i m d r v e n i m s t u p i ć i m a , k a k o to p r i k a z u j e de-t a l j 3 . na s l ic i 45. Kod o t v o r a v r a t a su s t u p i ć i obloženi d a s k a m a , t a k o da t v o r e d o v r a t n i k (v idi 3 . na s l ici 45.), a u j e d n o i o b š a v v r a t a . Iznad p r o z o r s k o g a o t v o r a su položene o k r u g l e d r v e n e g r e d i c e , k o j e t v o r e n a d v o j nad p r o z o r o m . Te g r e d i c e n a d v o j a , k a o i v e r t i k a l n i d r v e n i o k r u g l i s t u p i ć i u obim p o s t r a n i m s t r a n i c a m a prozor-s k o g a o t v o r a , obloženi su napet im žičnim p le t ivom, da ž b u k a b o l j e drži n a t im p l o h a m a . Preko v e r t i k a l n i h

93

SI. 45. Zide prema načinu proj. Lewandowshoga: 1. Tlocrt ugla zgrade s prozorom; 2. Rub prozora; 3. Razdjelne stiene ukrućene

i pojačane okruglim drvenim stupićima

z idnih s t u p i ć a ( a ) položen j e i spod s t r o p a o k v i r ( b ) od g r e d i c e 4/8 cm. Na t im o k v i r i m a leže s t r o p n e g r e d e ( c ) , k o j e s u i z r a đ e n e p r e m a p o s e b n o m s u s t a v u o d d v i e

94

SI. 46. Presjek kroz vanjski glđvni zid i stropne konstrukcije, prema načinu gradnje proj. Lewandowskoga

95

o k r u g l e g r e d i c e ; d o n j a o k r u g l a g r e d i c a j e v e ć e g a pro-m j e r a , a n a n j u j e p r i b i t a g o r n j a , t a n j a g r e d i c a . N a g o r n j e m k r a j u j a č e g r e d i c e leže p o p r e č n e t a n j e o k r u g l e g r e d i c e (d) , k o j e nose pod ( s l i k a 46.) . Pod j e i zveden od s l o j a n a b i j e n e s m j e s e s j e č e n e s l a m e i i lovače, a pre-k o dolazi n a m a z f i n e i lovače. D o n j e plohe s t r o p n i h g r e d a i poprečnih g r e d i c a o ž b u k a n e su s m j e s o m s l a m e i i lovače. Za p r i k l j u č a k g o r n j e g a k a t a položeni su iznad s t r o p n i h g r e d a 4/8 c m j a k i d r v e n i p r a g o v i ( g r e d i c e ) , n a k o j e s u p o s t a v l j e n i zidni o k r u g l i s tup ić i ( a ) ; ovi s u s t u p i ć i na d o n j e m u k r a j u s p o j e n i s p r a g o v i m a pomoću čepova. K r o v n u iz taku t v o r e izbočeni k r a j e v i s t r o p n i h g r e d a . K o n s t r u k c i j a p o j e d i n i h d i e l o v a v i d l j i v a j e i z s l i k e 46.

O v a j način g r a d n j e j e p o d r o b n o opi san u k n j i z i p r o f . E m i l a B e y e r a i z H i l d e s h e i m a : L e i t f a d e n u b e r S t a b p i s e e b a u ( V e r l a g B o r g m e y e r , H i l d e s h e i m ; c i e n a 8 RM).

Spomenut i način g r a d n j e je u i zporedbi s d r u g i m a v r l o š t e d l j i v , s a m o t r e b a r a z m j e r n o m n o g o d r v e t a . Z a m a l e je kuć ice v r l o pogodan. Ukoliko će se nove kon-s t r u k c i j e , p r i m i e n j e n e kod t o g a n a č i n a g r a d n j e , poka-zati i u p r a k s i k a o d o b r e i t r a j n e , t r e b a s a č e k a t i dok s t e k n e m o d o v o l j n o i z k u s t v a , kako bi mogl i o tome izreći n e p r i s t r a n i s u d .

96

XIII. ZID OD NENABIJENE ILOVAČE

Kod j e d n o s t a v n i h l a d a n j s k i h z g r a d a , o d k o j i h n e z a h t i e v a m o v e l i k u t r a j n o s t , možemo i z v e s t i i n e n a b i -j a n o z ide o d i l o v a č e ( » W e l l e r w a n d « ) . S m j e s u s l a m e i i l o v a č e p r i p r e m i m o tako, da s m i e š a m o 1 m 3 i l o v a č e s oko 1 2 k g s l a m e ; d u ž i n a v l a t i s l a m e n e k a j e 3 0 d o 4 0 cm. A k o n e m a m o s l a m e možemo u p o t r i e b i t i i v r i e s a k ( v r i š t i n u ) i l i l i š ć e od š a š a . P o m o ć u v i l a i l i l o p a t e na-n e s e m o na t e m e l j 70 do 90 cm v i s o k i s l o j z ida, d o b r o g a t u č e m o " i paz imo n a to, d a v l a t i s l a m e , k o j e v i r e p r e m a v a n , s a v i n e m o n a t r a g u zid. B u d u ć i d a o v a k v e z i d o v e n e n a b i j a m o t o j e n j i h o v a n o s i v o s t k a o i n j i h o v a t r a j n o s t m a n j a o d z i d o v a o d n a b i j e n e i l o v a č e . Zidovi ove v r s t e su d e b e l i 40 do 50 cm. P o j e d i n i s l o j e v i z ida i z v e d e n i s u b e z i k a k v e o p l a t e ili k a l u p a . Zbog t o g a j e p o t r e b n o , d a z i d n e p lohe k a s n i j e i z r a v n a m o pomoću r a v n e d a s k e i v i s k a ( o l o v n i c e ) , t a k o d a s v e n e r a v n o s t l i n e p r a v i l n o s t i n a k n a d n o o d k l e š e m o Čekićem ili s j e k i -rom, a k o n a m j e s t a l o d o t o g a , d a z idne p l o h e b u d u r a v n e i j e d n o l i č n e . P r i j e n e g o n a n e s e m o novi s l o j z ida, m o r a s e d o n j i dio k roz n e k o l i k o d a n a s u š i t i , j e r b i s e i n a č e ciel i zid m o g a o p o m a k n u t i i k l i z n u t i sa s v o g a m j e s t a . A k o že l imo p o s p j e š i t i i u b r z a t i nač in r a d a , o n d a s v a k i s l o j p o k r i j e m o j e d n i m s l o j e m opeke o d ilo-

Građenje ilovačom 7 97

vače, odnosno s l o j e m pečene opeke. K a d a su o v a k v i zi-dovi podpuno suhi , onda ih možemo ž b u k a t i kao i z idove od n a b i j e n e i lovače i to na p o s v e j e d n a k i način. A k o za v r i e m e r a d a počne padat i k i ša , onda započete die-love z idova moramo pokri t i d a s k a m a , k r o v n o m l j e p e n -kom i t . d. i z a š t i t i t i ih, j e r bj j o š v l a ž n o zide m o g l a k i š a izprat i i u n i š t i t i . Izvedba n e n a b i j e n i h z idova ne z a h t i e v a dak le mnogo m a n j e v r e m e n a i r a d a nego zid od n a b i j e n e i l o v a č e ; v r i e m e k o j e u š t e d i m o na iz radbi oplate i n a b i j a n j u , gotovo se podpuno i z j e d n a č u j e s k a s n i j o m n a k n a d n o m o b r a d b o m zidnih ploha. Zbog t o g a o v a j način p r i m j e n j u j e m o s a m o z a m a n j e p r i v r e m e n e g r a đ e v i n e .

98

XIV. ZIĐE S REŠETKASTOM NOSIVOM KONSTRUKCIJOM

Ima mnogo izvedenih z g r a d a , - k o j e i m a j u među-p r o s t o r e d r v e n e r e š e t k a s t e n o s i v e k o n s t r u k c i j e izpu-n j e n e i lovačom. D e b l j i n e p o j e d i n i h g r e d a z n a d u bi t i I v r l o vel ike, čes to i preko 30 c m ; p r e m a tome su zidovi izvedeni u o d g o v a r a j u ć o j d e b l j i n i , pa v r l o dobro d r ž e toplinu ( s l i k a 47.) . Obzirom na d a n a š n j e v r lo v i s o k e ciene g r a đ e v n o g a d r v e t a ne ćemo moći u p o t r e b l j a v a t i takove r e š e t k a s t e k o n s t r u k c i j e z a g r a d n j u s t a n b e n i h z g r a d a . T a j način i z g r a d n j e j e ' p o d e s a n z a s u š e i s t a j e , kao i za u n u t a r n j e r a z d j e l n e s t i e n e u š t a n b e n i m z g r a -dama, j e r tu možemo izvodit i t a n j e z idove i upot r ieb i t i g r e d e mal ih i z m j e r a . Kod t o g a n a r a v n o p r e d p o s t a v l j a -mo, da p o t r e b n u d r v e n u g r a d u d o b i v a m o j e f t i n o i to p o s t a v n o na g r a d i l i š t u , j e r b i inače bilo p o v o l j n i j e g r a -diti z idove od n a b i j e n e i lovače ili od opeka od nepečene i lovače.

P o j e d i n i međupros tor i r e š e t k a s t e k o n s t r u k c i j e ili z ida na k a n a t e su oko 90 cm š i r o k i i 100 cm v i soki . Kod v a n j s k i h z idova pazimo na to, da uglovi budu dobro u k r u ć e n i kosim uporama, j e r b i inače t lak v j e t r a mo-g a o k o n s t r u k c i j u pomaknut i iz n j e n o g a p o l o ž a j a , a u

99

n a j g o r j e m s l u č a j u j e i s r u š i t i . N a s l i c i 48. v i d i m o t a k v a r a z u p i r a n j a i u k r u ć i v a n j a u g l o v a .

U p o j e d i n a p o l j a ili m e đ u p r o s t o r e između d r v e n i h

SI. 47. Suša i staja izvedene s drvenom nosivom rešetkastom konstrukcijom (zide na kanate)

g r e d a dolazi n a j p r i j e p o m o ć n a k o n s t r u k c i j a . S a s t o j i s e od c i e p a n i h d r v e n i h m o t k a ili s u h i h g r a n a , oko 5 cm d e b l j i n e . O n e su na k r a j e v i m a z a š i l j e n e i u t a k n u t e u

100

r u p e , i z d u b e n c d l ic tom u s r e d i n i u n u t a r n j i h s t r a n i c a g r e d a ( s l i k a 4 9 . ) .

I z m e đ u t ih m o t k a i z p r e p l e t e m o t a n k o š i b l j e i l i g r a n e o d v r b e , k o j e p r u ž a j u i lovač i d o b r u p o d l o g u .

Si 48. Kuća s drvenom nosivom rešetkastom konstrukcijom (stiene na kanate)

S a d a u t i s k u j c m o r u k o m u p l e t e r š i b l j a g r u d e od ilo-v a č e p o m i e š a n e s j e č k o m , k r a t k o s j e č e n o m s l a m o m , li-š ć e m o d š a š a ili v r i e s k o m . K a d a p o l j e r e š e t k a s t e kon-

101

s t r u k c i j e p o d p u n o i z p u n i m o , z a g l a d i m o n a j p r i j e na t i -s k a n u s m j e s u i lovače, a n a k o n t o g a o h r a p a v i m o v a n j -s k e p lohe pomoću m e t l e od š i b l j a , k o j u v u č e m o po p o v r š i n i u r a z l i č i t i m s m j e r o v i m a . Žbuka, k o j u i zvodimo z n a t n o k a s n i j e d r ž a t i ć e m n o g o b o l j e n a h r a p a v o j p lohi . B u d u ć i d a s m j e s u i l o v a č e u g r a đ u j e m o d o s t a v l a ž n u , t o će kod s u š e n j a i u t v r đ i v a n j a n a s t a t i na z i d n i m plo-h a m a pukot ine , k o j e m o r a m o z a t v o r i t i p r i j e n e g o poč-

Sl. 49. Izpunjavanje praznih prostora drvene nosive konstrukcije

nemo sa ž b u k a n j e m . Žbuk&mo m o r t o m od i l o v a č e izmlc-š a n e s j e č k o m . Kod s v i h v a n j s k i h z i d o v a p a z i m o n a to, da ž b u k a m e đ u p r o s t o r a leži u i s t o j r a v n i n i s v a n j s k i m p l o h a m a d r v e n e k o n s t r u k c i j e . Žbuka n e s m i j e b i t i izbo-

102

čena izpred ploha g r e d a , niti s m i j u v a n j s k e plohe g r e d a s t r š i t i izvan žbuke, j e r b i inače b i l a iz ložena razornom d j e l o v a n j u kišnice, k o j a u d a r a o zide. Donj i su die lovi zida mnogo p u t a izloženi š tetnom učinku kišnice, k o j a k a p a s k rova , p a d a i u d a r a o z e m l j u i š t r c a na s v e s t r a n e . Zbog t o g a se moramo p o b r i n u t i da okap k r o v a b u d e dovol jno izbočen izpred ploha z i d a ; osim t o g a mora bi t i m a s i v n o ziđe t e m e l j a izvedeno d o s t a v i soko iznad p o v r š i n e z e m l j e .

A k o u n u t a r n j e z idove izvedemo k a o r e š e t k a s t e kon-s t r u k c i j e ( s t i e n e n a k a n a t e ) , onda v a n j s k e plohe drve-nih g r e d a moramo obložiti t r s t ikom i p r i b i t i je č a v l i m a i žicom, k a k o bi na d r v e n i m plohama mogla držat i žbu-ka. T a k v e z idove možemo g r a d i t i od g r e d a , d e b l j i n e 10 do 12 c m ; v r l o su ekonomični, z a u z i m a j u malo prosto-ra, a v r l o su č v r s t i . Možemo ih izvodi t i i u z g r a d a m a , od k o j i h su v a n j s k i zidovi izvedeni od n a b i j e n e i lovače.

104

XV. GRAĐENJE NEPEČENOM OPEKOM OD ILOVAČE

Za g r a d n j u kuća obično u p o t r e b l j a v a m o opeku, pod čime . redovno r a z u m i e v a m o p e č e n u o p e k u . Opeka je iz rađena oa i lovače, a nakon s u š e n j a je pe-čena u posebnim pećima. Nepečenu opeku od i lovače možemo također upotr iebi t i za g r a d n j u kuća.

Kod g r a đ e n j a n a b i j e n o m i lovačom p r i p r e m a m o •gradivo t. j . s m j e s u i lovače a neposredno iza toga iz-vodimo zide u neprek inutom redosl iedu, j e d n o iza dru-g o g a . Gradimo li nepečenom opekom od i lovače, mo-r a m o obav i t i dv ie o d i e l j e n e v r s t e r a d a . N a j p r i j e izra-đ u j e m o i suš imo opeku, a k a s n i j e ziđemo. A k o želimo sami s a g r a d i t i s v o j u kućicu i izves t i s v e š to je u tu s v r h u potrebno, onda ćemo r a d e pr imieni t i način grad-n j e n a b i j e n o m i lovačom, k o j i j e j e d n o s t a v n i j i od gra-

đ e n j a opekom, ali z a h t i e v a dosta g r a đ e v n o g a d r v e t a za i zvedbu oplate.

U s t a n o v i t i m p r i l i k a m a može međut im bit i jedno-s t a v n i j e g r a d i t i opekom. To bi na pr . bio s l u č a j , ako u bl izini g r a d i l i š t a p o s t o j i c ig lana, k o j a tvorničk im pu-tem proizvodi j e f t i n u opeku, ili ako n a s pr ieče pri l ike, da počnemo s g r a d n j o m , a v r e m e n a i p o t r e b n o g a g r a -

104

d i v a za p r o i z v o d n j u opeke imamo dosta na razpola-g a n j e .

Vel ič ina d a n a š n j e opeke iznosi 2 5 x 1 2 x 6 , 5 cm, a određena j e p r o p i s i m a ( n o r m a m a ) . Sve c ig lane m o r a j u i z rađiva t i opeku j e d n a k e vel ičine. Međutim tko sam i z r a đ u j e opeku za s v o j u kućicu i za s v o j e potrebe, ne mora se držat i tih ve l ič ina . On može iz rađiva t i i veće opeke na pr. ve l ič ine 3 0 x 1 4 , 5 x 1 0 c m ; ta ve l ič ina ima s tanov i t ih prednos t i pred opekom m a n j e g a obl ika.

Budući da se opeke od i lovače za v r i e m e s u š e n j a malo s t i s n u i p o s t a n u m a n j e , m o r a j u bit i ka lupi za iz-radbu opeka nešto veći . Za p r i j e n a v e d e n u vel ič inu opeka od 3 0 x 1 4 , 5 x 1 0 cm moramo imat i k a l u p čist ih u n u t a r n j i h i z m j e r a oko 3 2 x 1 6 x 1 1 cm. S m j e s a , o d k o j e ćemo p r a v i t i opeke ne s m i j e biti p r e v i š e m r š a v a . Kod vr lo m a s t n e i lovače je dobro, da p r i m i e š a m o s i tnih ka-menčića ( s i t n o g a š l j u n k a ) ili drozge. Opeke će b i t i čvršće, ako s m j e s i pr idodamo v a p n a , ili ako kod mie-š a n j a s m j e s e upotr ieb imo v a p n e n u vodu. A k o s m j e s i i lovače pr idodamo k r a t k o s j e č e n e s lame, v r i e s k a , ili p l j eve , onda znatno s m a n j u j e m o n a s t a j a n j e pukot ina kod s u š e n j a opeke na z r a k u . Osim toga je u n u t a r n j a veza mnogo j a č a , tako, da ćemo dobro osušenu opeku v r l o tožko o b r a đ i v a t i pomoću z i d a r s k o g a čekića. Tako izrađenu i osušenu opeku možemo prevozi t i i preko n a j n e r a v n i j i h ces ta bez opasnost i , da će se opeke raz-biti ili da će nas ta t i k a k v e štete. Opeku i z r a đ u j e m o na ist i način, kako je to opisano u p o g l a v l j u o pr ipremi g r a d i v a .

V r i e m e s u š e n j a ovis i o vel ičini opeke. Kod početka s u š e n j a moramo paziti, da opeke ne budu izložene sun-

105

cu ili j a k o m p r o p u h u ; one hi se u tom s l u č a j u počele na p o v r š i n i n a g l o s u š i t i , i d o b i v a t i p u k o t i n e te se is-k r i v l j i v a t i , j e r b i d o n j a ploha, n a k o j o j leže o s t a l a v l a ž n a . Zbog t o g a p o s t a v l j a m o opeke z a s u š e n j e tako, da s t o j e s j e k o m i c e , t . j . na j e d n o j od užih s t r a n i c a . Za v r i e m e s u š e n j a z a š t i ć u j e m o opeke p r o t i v k i š e i s u n c a ; n a j b o l j e , a k o ih možemo s p r e m i t i u k a k v u s u š u , t a k o da su izpod k r o v a , a da i m a j u sa s v i h s t r a n a d o s t a s v j e ž e g a z r a k a . Z a v r i e m e s u š e n j a m o r a m o o p e k e ne-kol iko p u t a p r e m a k r t u l i i p res lož i t i , k a k o bi d o n j e p lohe m o g l e doći p r e m a g o r e i b o l j e se s u š i t i , š t o su opeke g l a d e , r a v n i j e i j e d n o l i ć n i j e to će n j i h o v a k a s n i j a o b r a d -b a b i t i l a k š a .

Kod g r a d n j e k u ć e m o r a m o n a j p r i j e i z r a d i t i t e m e l j e , a n j i h o v u g o r n j u p o v r š i n u i z r a v n a t i u v o d o r a v n i polo-ž a j . Z a z i d a n j e u p o t r i e b i m o m o r t o d i l o v a č e . Iz-r a d i m o ga od č i s te i lovače, u k o j c j n e m a ni k a m e n č i ć a ni š l j u n k a . I lovaču p o l i e v a m o vodom i d o b r o izpres ie-camo i i z p r e m i e š a m o l o p a t o m ; iza t o g a je o s t a v i m o ležat i j e d a n d o d v a d a n a . S a d a d o d a j e m o p o n o v n o vode, a i lovaču m i e š a m o u g u s t u krašu, k o j a m o r a b i t i p o s v e m e k a n a . T a k o p r i p r e m l j e n i m o r t u p o t r e b l j a v a m o z a z i d a n j e .

N a g o r n j u z a r a v n a n u p o v r š i n u t e m e l j a n a n e s e m o oko 1 cm debel i s l o j m o r t a od i lovače. Na t a j s l o j polo-žimo p r v u opeku od i lovače i u t i s n e m o je u mort . Na s l i e d e ć u opeku n a n e s e m o m a l o morta , i to na p r e d n j i k r a j bočne plohe sa s t r a n e t . j . s u d a r n i c u (2 u s l ic i 5 0 . ) ; o p e k u s a d a u t i s n e m o u ležeći s l o j m o r t a i p r i t i s n e m o j e p r e m a p r v o j v e ć p o l o ž e n o j opeci. S u d a r n i c a j e tako-đer d e b e l a oko 1 cm. Kod z i d a n j a t r e b a paz i t i na to, da

106

SI. 50. Ugao zida s napetom uzicom, prema kojoj ziđemo, t. je režka-iežajnica, a 2. je sudarnica

s v e u g r a đ e n e o p e k e j e d n o g a s l o j a b u d u u j e d n a k o j v i-s i n i , a v a n j s k e p l o h e d a t v o r e j e d n u r a v n i n u . T o po-s t i z a v a m o tako, d a z i đ e m o u s m j e r u uzice, k o j a j e na-p e t a u z v a n j s k o l ice z i d a . S l o j e v i o p e k a m o r a j u b i t i o s i m t o g a j e d n o l i č n o v i s o k i ; u t u s v r h u n a c r t a m o v i -s i n e p o j e d i n i h s l o j e v a n a m j e r a č u l e t v u . Kod o p e k a o b i č n e v e l i č i n e j e s v a k i s l o j , k o j i s e s a s t o j i o d d e b l j i n e o p e k e i s l o j a m o r t a t . j . r e ž k e - l e ž a j n i c e , v i s o k o k đ 7,8

c m ; kod o p e k a v e ć e g a o b l i k a , k o j e s m o p r i j e s p o m e -n u l i ( o p e k a 3 0 x 1 4 , 5 x 1 0 c m ) , j e s v a k i s l o j v i s o k 1 1 cm.

N a j p r i j e z i d a m o d v a u g l a z g r a d e ( d i o z iđa u z u g a o ) , oko 6 do 8 s l o j e v a v i s o k o , p r e m a v i s i n a m a , na-c r t a n i m a n a s p o m e n u t o j m j e r a ć o j l e t v i , t a k o d a o b a u g l a b u d u u j e d n a k i m v i s i n a m a ( s l i k a 50 . ) . S a d a zab i-j e m o u n a j d o n j u r c ž k u na s v a k o m u g l u oko 5 cm d u g e č a v l e , p r i č v r s t i m o n a n j i h u z i c u i č v r s t o j e n a p n e m o ,

107

tako da č v r s t o pr i lež i uz zide, k o j e je izvedeno na uglo-v i m a z g r a d e . S v a k a opeka, k o j u s a d a polažemo u na-neseni s l o j morta, m o r a dosizat i do napete uz ice; g o r n j i r u b opeka mora ležat i u i s t o j v i s in i s uzicom. Kada bi kod z i d a n j a p o l a g a l i točno opeku na opeku, n a s t a l e bi v e r t i k a l n e režke, k o j e b i prolazi le kroz s v e s l o j e v e ope-ka na cielu v i s i n u z ida. T a k a v zid nema n i k a k v e čvr-stoće ni međusobne veze, j e r opeke n i su s l a g a n e u » v e z u o p e k a« . Kod z i d a n j a je neobhodno potrebno, da opeke polažemo u s t a n o v i t o m vezu opeka. Ver t ika l-n e režke s u d a r n i c e d v a j u ' s u s j e d n i h s l o j e v a opeka, n e s m i j u ni u kom s l u č a j u ležati n e p o s r e d n o j e d n e iznad d r u g i h , nego m o r a j u bit i n a i z m j e n c e pomaknute na j -m a n j e za % opeke. To znači, da iznad s u d a r n i c e do-n j e g a s l o j a mora ležati s r e d i n a opeke g o r n j e g a s l o j a , tako da se s u d a r n i c e k r i ž a j u . Niti na v a n j s k o m nit i na u n u t a r n j e m licu.-zida n e s m i j e doći s u d a r n i c a n a su-d a r n i c u .

Na s l ici 51. p r i k a z a n je p r i m j e r veza opeke kod z i d a n j a u g l a z g r a d e .

S r e d n j a s l i k a p r e d o č u j e t locr t 1., 3., 5., 7., i t. d. s l o j a opeka (dakle n e p a r n i h s l o j e v a ) , a g o r n j a s l i k a t l o c r t 2., 4., 6., 8., i t. d. s l o j a ( d a k l e p a r n i h s l o j e v a ) . D o n j a s l i k a p r i k a z u j e pogled na izvedeni dio zida, pa tu j a s n o v id imo vez opeka. Iz s l ike v idimo, da su p a r n i i neparn i s l o j e v i opeka, j e d n a k o z idani .

Vez opeka u navedenom p r i m j e r u z a h t i e v a u sva-kom s l o j u , n a j p r i j e u j ednom, a onda u d r u g o m s m j e r u , po t r i k o m a d a % - o p e k a . Ako z idamo opekom ve l ič ine 2 5 x 1 2 x 6 , 5 cm, onda su % - o p e k e d u g e 18 cm. T a k v e % - o p e k e obično i z r a d i m o od cicle opeke, k o j o j odkle-

108

š e m o 1 / 4 pomoću z i d a r s k o g a čekića . A k o s a m i iz rađu-j e m o opeku od nepečene i lovače, onda je z n a t n o p o v o l j -

SI. 51. Vez opeka na uglu zgrade. Gornja slika predočuje tlocrt parnih slojeva opeka, a srednja slika tlocrt neparnih slojeva

opeka. Donja slika prikazuje pogled na izvedeni dio zida

n i j e , da os im cicl ih opeka i z r a d i m o i s t a n o v i t i b r o j 3/4 o p e k a , d u g i h 18 cm.

109

Sl ično k a o na u g l u z g r a d e , z iđemo i s v a k o k r i ž a n j e z i d o v a . S v a k i d r u g i s l o j r a z d j e l n o g a z i d a m o r a u laz i t i u v a n j s k i g l a v n i z i d . ' T o p o s t i z a v a m o t a k v i m v e z o m opeka, da u j e d n o m s l o j u pro laz i s k r o z i n e p r e k i n u t o v a n j s k i g l a v n i zid, a u s l i e đ c ć e m s l o j u r a z d j e l n i zid ( s l i k a 52.) .

S l i k a 52. p r i k a z u j e v e z opeke kod k r i ž a n j a v a n j -s k o g a g l a v n o g a zida, d e b l j i n e V / 2 opeke, s r a z d j e l n i m

SI. 52. Križanje vanjskoga glavnoga zida. debljine opeke, s razdjelnim zidom, debljine I opeku

zidom, d e b l j i n e 1 o p e k u . V a n j s k i g l a v n i zid p r o l a z i sa s v o j i m v e z o m s k r o z i n e p r e k i n u t o u s v a k o m d r u g o m s l o j u , a n a i z m j e n c e u s v a k o m d r u g o m s l o j u , p o č i n j e u n u t a r n j i r a z d j e l n i zid na v a n j s k o m licu z i d a s 3/4-ope-k a m a .

O v d j e b i n a s odve lo o d v i š e daleko, k a d a b i s m o na-v e l i i o p i s a l i s v a o n a p r a v i l a , na k o j a m o r a paz i t i i k o j i h se i m a d r ž a t i z idar , a k o želi i z ves t i d o b r o ziđe u d o b r o m v e z u opeka .

110

A k o n a m n e š t o n i j e j a s n o , p a n e z n a m o točno k a k o t r e b a rad i t i , b o l j e j e u p i t a t i i s k u s n o g a z i d a r a z a s a v -j e t i upute , n e g o z idat i p o v l a s t i t o m m i š l j e n j u , k o j e može b i t i n e i z p r a v n o , i u s l i e d t o g a i z v e s t i loše z iđe.

V e r t i k a l n e b o č n e s t i e n k e o t v o r a z a v r a t a i p r o z o r e i zvedemo k a o i u g l o v e z g r a d e pomoću % - o p e k a . Iznad t a k v i h o t v o r a i z v e d e m o n a d v o j . N a d o t v o r p o l o ž i m o m o s t n i c u d e b l j i n e 4 do 5 cm, p r e k o k o j e i z v e d e m o zi-dani l u k ; t e r e t g o r n j e g a z i d a leži n a l u k u , a n e n a m o s t n i c i . N a m o s t n i c u n a s i p a m o p i e s a k u o b l i k u l u k a ; n a t a j p i e s a k p o l a ž e m o o p e k e luka , k o j i p o č i n j e m o zi-dat i i s t o d o b n o s obih s t r a n a ( s l i k a 53 . ) .

SI. 53. Nadvoj nad vratima. Luk od opeka, s ravnom mostnicom na' donjem kraju i nasipom pieska

Često i zvodimo š u p l j e z i d o v e s p r a z n i m ( š u p l j i m ) u n u t a r n j i m p r o s t o r o m . T a k v i š u p l j i z idovi s p r e č a v a j u p r o b i j a n j e v l a g e k r o z zide, b o l j e š t i t e o d v r u ć i n e i z i m e ( d a j u t o p l i j e p r o s t o r i j e ) i ne p r e n o s e i ne p r o p u š t a j u z v u k u t o l i k o j m j e r i kao puni z idov i . U n u t a r n j i š u p l j i p r a z n i p r o s t o r i , k o j i t v o r e i z o l i r a j u ć i s l o j , s u n a j č e š ć e š i r o k i 5 do 7 cm. Zbog b o l j e s i g u r n o s t i m o r a j u obe z i d n e p o l o v i n e b i t i o d m j e s t a d o m j e s t a m e đ u s o b n o

111

s p o j e n e o p e k a m a ( v e ž n j a c i m a ) . Izpod s t r o p n i h g r e d a m o r a b i t i izveden p u n i zid bez š u p l j i h p r o s t o r a , n a j -m a n j e na v i s i n u od t r i s l o j a opeka, z b o g b o l j e g a preno-š e n j a i r a z p o d j e l b e s t r o p n o g a t e r e t a na obe z idne polo-v ine . S l ika 54. p r i k a z u j e izvedbu š u p l j o g a zida, d e b l j i n o 30 cm. L i e v a s l i k a je t l o c r t n e p a r n i h s l o j e v a , a d e s n a t l o c r t p a r n i h s l o j e v a opeka.

A k o s t i e n e n a k a n a t e ( r e š e t k a s t e d r v e n e s t i e n e ) l z p u n j a v a m o opekom, o n d a n a s r e d i n e u n u t a r n j i h boč-

Sl. 54. šuplji zid debljine 30 cm. Lieva slika prikazuje llocrl neparnih slojeva, a desna slika tlocrt parnih slojeva opeka

nih s t r a n i c a d r v e n i h g r e d a p r i b i j e m o t r o k u t a s t e le tv ice. O p e k a m a , k o j e dolaze uz d r v e n e g r e d e , i zk lešemo po-moću z i d a r s k o g a ček ića o d g o v a r a j u ć e t r o k u t a s t e udu-bine, pa m e đ u p r o s t o r e z iđemo u u o b i č a j e n o m vezu ope-ka ( s l i k a 55.) . A k o z iđemo nepečenom opekom od ilo-v a č e onda u p o t r e b l j a v a m o m o r t o d i lovače . T r o k u t a s t e l e tv ice z a h v a ć a j u u i z k l e s a n c u d u b i n e opeka, pa pru-

112

z a j u zidu dobro upor i š te , t a ko da hc može bit i i z t i s n u t iz m e đ u p r o s t o r a između d r v e n i h g r e d a ( s l i k a 55.) .

Zidne plohe s t i e n a od i lovače n a j b o l j e ž b u k a m o mortom od i lovače, kome p r i m i e š a m o s j e č e n e s l a m e i oko 1/8 v a p n a .

Zide od nepečene opeke od i lovače ima p r e d n o s t pred ziđem od n a b i j e n e i l o v a č e i pred ziđem od pečene

SI. 55. Prazni prostori zida na kanale iz punjeni ziđem od opeka

opeke, š t o se znatno b r ž e o s u š i . U izporedbi sa ziđem od n a b i j e n e i lovače je i z v e d b a z ida od nepečene opeke z n a t n o teža i z a h t i e v a m n o g o v i š e s p r e t n o s t i i tehnič-k o g a z n a n j a .

113

XVI. PREDNOSTI I MANE GRAĐENJA ILOVAČOM

P r e m a d o s a d a š n j i m i z l a g a n j i m a v id imo, d a g r a đ e -n j e i lovačom pruža, osobi to za l a d a n j s k e p o t r e b e i pr i-like, v e l i k i h p r e d n o s t i pred izvedbom z g r a d a od pečene opeke, a pogotovo tamo, g d j e p o t r e b n o g r a d i v o , k a o i lovaču, g l i n u ili m a s t n u z e m l j u imamo na v l a s t i t o m z e m l j i š t u . U t a k v o m s l u č a j u š t e đ i m o u p r v o m e r e d u ve-l ike i zda tke za p r e v o z g r a d i v a . Ziđe možemo i z v e s t i sami bez p o s e b n o g a o s o b i t o g a t e h n i č k o g a z n a n j a . T i m e š t e d i m o t r o š k o v e za n a b a v k u opeka, m o r t a i n a d n i c e z i d a r a i r a d n i k a .

P r a k s o m i i z k u s t v o m je dokazano, da su z idov i od i lovače z d r a v i i s u h i ; oni su zimi topli , a l j e t i h l a d n i . N i j e p o t r e b n o izvodit i z i d o v e d e b l j e , nego one od pe-čene opeke. Suhi z idovi od n a b i j e n e i lovače, k a o i oni od n e p e č e n e opeke od i lovače su v r l o t v r d i i odporni . Zidovi od i lovače su se pokaza l i kao osobi to dobr i kod požara . V a t r a ih ne o š t e ć u j e , a to je s a s m a p r o t i v n o nego kod z a r a d a o d pečene opeke, g d j e v a t r a r a z a r a v a p n o u mortu i u z r o k u j e u r u š e n j e z ida. Zid od i lovače j e o d p o r a n i p r o t i v p o v r e m e n e j a k e v l a g e , k o j a n a s t a j e na pr. kod j a k e k iše, n a g l e pro lazne p o p l a v e i t . d.

114

A k o uzmemo u obzir, da u g r a d o v i m a r a č u n a m o , da s t a n b e n e z g r a d e m o g u t r a j a t i 100 do 150 godina, a l i d a m n o g e z g r a d e t r e b a s r u š i t i v e ć nakon nekoliko dese t-l j e ć a , j e r v i š e n e o d g o v a r a j u p o t r e b a m a v r e m e n a , o n d a m o r a m o b i t i z a d o v o l j n i s t r a j n o š ć u k u ć a od i lovače, k o j e i u n a j n e p o v o l j n i j i m s l u č a j e v i m a m o g u t r a j a t i 60 do 80 godina . Ima k u ć a od i lovače, k o j e su u p o s v e bez-p r i k o r n o m s t a n j u i z d r ž a l e i p r e k o 100 g o d i n a . N a j v e ć a p r e d n o s t k u ć a o d i l o v a č e j e n j i h o v a j e f t i n o ć a .

Težko je p r u ž i t i točan dokaz o j e f t i n o ć i g r a đ e n j a i lovačom, j e r s u m j e s t n e p r i l i k e n a raznim m j e s t i m a raz l ič i te , a one su kod i z p o r e đ i v a n j a c iena od b i tne va-žnost i . Kod g r a đ e n j a i lovačom š t e d i m o u g l a v n o m e na z i d a r s k i m r a d o v i m a i to za i z v e d b u z iđa. Osta l i t r o š k o v i g r a d n j e z a t e m e l j e , t e s a r s k e r a d o v e , p o k r o v krova, z a u n u t a r n j u i z g r a d n j u , s t o l a r s k e r a d o v e i t . d . su j e d n a k i kod g r a d n j e i lovačom kao i kod g r a d n j e pečenom ope-kom. A k o n a g r a d i l i š t u imamo d o v o l j n o d o b r e i lovače, a z iđe od n a b i j e n e i lovače izvodimo s a m i , onda možemo u š t e d i t i t r o š k o v e za z ide z g r a d e ; t i t r o š k o v i iznose re-dovno n a j m a n j e 2 5 % o d c j e l o k u p n i h g r a đ e v n i h troško-va . U t a k v o m s l u č a j u možemo p r e m a tome u š t e d i t i oko 2 5 % o d c j e l o k u p n i h g r a đ e v n i h t r o š k o v a .

U izporedbi s n a v e d e n i m p r e d n o s t i m a , nema kod g r a đ e n j a i lovačom m a n a v e l i k o g a z n a č e n j a . Kod la-d a n j s k i h z g r a d a ih uobće ne s m a t r a m o m a n a m a . Neki u b r a j a j u u m a n e š to z idove možemo g r a d i t i s a m o u s u h o g o d i š n j e doba, i š to je za s p r e m a n j e g r a d i v a potrebno m n o g o p r o s t o r a . Na l a d a n j u t a k o đ e r ne će smetat i , da ne možemo i z v e s t i s v e r a d o v e na z g r a d i j e d n e iza dru-g ih i d o v r š i t i ih u k r a t k o v r i e m e . T a k o na pr. v a n j s k u

110

ž b u k u z idova možemo izvesti- tek nakon d u ž e g a vre-m e n a . S e l j a k će imat i uz g r a d n j u kuće m n o g o pos la i na p o l j u i u v r t u , pa ni ne može r a d i t i n e p r e s t a n o na g r a d i l i š t u . On će r a d o neke r a d o v e o d g o d i t i na doba, k a d a ne će bi t i u p o s l e n na p o l j u i u v r t u .

G r a đ e n j e i lovačom o m o g u ć u j e j e f t i n i j u i z v e d b u g r a d n j e . U p r i j a š n j e doba su se z g r a d e od i lovače poka-za le kao dobre, pa su ih u p o t r e b l j a v a l i v r l o mnogo. T a j n a č i n g r a đ e n j a z a s l u ž u j e da ponovno oživi, pogotovo u k r a j e v i m a , g d j e ima d o v o l j n o p o t r e b n e i lovače i g l i n e . U p r i j a š n j i m p o g l a v l j i m a s u p o d r o b n o r a z m o t r e n e s v e m o g u ć n o s t i , t a k o da s v a t k o može, o d a b r a t i i p r i m i e n i t i •vrstu i način g r a đ e n j a , k o j i o d g o v a r a j u n j e g o v i m po-t r e b a m a i p r i l ikamn

116

P R A K T I Č N O Z N A N J E

D o s a d a s u i z a š l i :

Svezak 1: Mjerenje i niveliranje bez mjeraćih sprava 2: Kada se na jbol je s luša krugoval? 3-4: Kako se gradi antena? 5: Gospodarsko tlo 6: Kako ću sagradit i pčel injak? 7: S t a j a za kuniće 8: Mjesečnik za pčelare 9-10: Obradba tla

11-13: Betonski radovi u malom gospodarstvu 14-15: Da kokoši nesu više j a j a 16-17: Uzgoj koza 18: Mjesečnik za peradare 19-20: Povrćarstvo 21-22: Štetnici jezgričavih voćaka 23-24: Kemija svakidanjeg života 25-26: Bolji pr i jam krugovala 27: Kako ću prirediti kunića? 28-29; Uzgoj kunića 30: Kako ću sam oličiti svoje pokućtvo? 31: Gnojidba voćaka 32--36 Građevne konstrukcije 37-38: Proizvodnja sapuna 33: Uzgoj sv in ja 40: Kućni vr t 41-45: Bolesti peradi 46-18: Krumpir 49-51: Kli jal ište 52-53: Govedarstvo 54-55: Konserviranje krmiva 56-58: Mljekarstvo 59-68: Uzgoj pčela