دانشگاه آزاد اسالمی

واحد نجف آباد

برنامه ریزی منطقه ای

استاد:

دکتر حمید صابری

39-4931نیمسال اول

dr-h-s

aberi

\

.:r.,-.. ..) } "5 c-1 cil, '-c-:' _; ....h:... J LS _;,y<.,c _r. ; )J J> jl LSl....h:... LS y.y'-"c _r. � 0 i LSJJ .r. .c., i_; 01 ,.s c-1 J,... J '-" t,,- <.>" J> J c-1 LS> .,sJ....,- .c., i_; .S:,

., Yes' i�I J, .?.cs'

... ur.

"5 �G') .S:, J> �l.r' <l__L. LSI),;.;., I_)_,.., :.1:.5<.5" '-""".,.:; .:,,:.-;- IJ ....,t; _r. )o.,

.,, .?.<.>" it; .,t; _r. .1:.5 J .,::51; ..,e l.r-1 u,I_; J � ..<;!_,.:,

::, � �� � _r-j JD': I_; vG _r. 01_,;if )l5

.S:, "--, J, Y..r' Jr'<, J, Y..r' LSL>..:..JW ._,..;t.,.. <l__L. C:..,� J � J � ._;.,L..;» ,�;i 0.)� "--: «� �L.j t5G.o_;J::J �_r. h:,;..,.. J � ..:..,� �)

.c-1..:.,L,J...,o �l.r' <l__L. cr,L...� � ..:.,� :...t..G' .._.,t; _r.

'i.. ... u t' ·,r. " J-L.; c,"k:,,-1- LS>la:il .c....., _,:; (:"[,,_ .._.t; .r. L, �

c"l,,. .._.t; .r. ,{plan) 1"4- :..Gr.

J ..;LI LSJ.,,; J c)L. LSt.., JJj_r. J c..ib... ..,el.r- 1 LSt..._.t; .r. J t..c-L,..- ,t..u.i..

.LL<.>" ,_d­

L bl,-;);> ...;!;:;._. ..:.,l....L>- J ..:.,L,J..._.o jl LSl"-"-'(program) ,r..l�t:..Gr.

<r- 1.r:-\ .._.,t; r- .r" .LLL>"' (�) .._.,t; .r. � LSt..u.i.. ..;.,:,._; LSl_e. h�

J ..:.,.L,.i;.L ..,t; .r...,., y;-).,;- J>:., r'-' c,,_i;.1 .... t; _r. .c-1,.J...;,, i5t..c

), jl �

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

dr-h-s

aberi

1

طرح کالبدی ملی ایران

:چکيده

مشکالت ناشي از رشد شديد جمعيت و در پي آن گسترش نامنظم و بي قاعده مراكز سکونتي و فعاليتي بويژه در

شهرها باعث شد تا انديشه طرح هاي كالبدي ملي و منطقه اي براي برنامه ريزي توسعه پايدار سکونتگاه ها و مديريت

بررسي تناسب زمين ها براي »ص اين طرح ها خردمندانه سرزمين در سال هاي گذشته مطرح شود. سه هدف مشخ

گسترش آينده شهرهاي كنوني و ايجاد شهرها و شهرك هاي جديد، پيشنهاد شبکه شهري آينده كشور و منطقه بندي

سراسر سرزمين به معناي تعيين كاربري هاي مطلوب زمين هاي كشور و مقررات تفکيك و ساخت وساز در هريك

.تعيين شد« ه مشکالت فوقاز آن ها؛ براي پاسخگويي ب

پس از تهيه و تصويب طرح كالبدي ملي، مطالعات طرح هاي منطقه اي به عنوان طرح هاي پايين دست در دستوركار

معاونت معماري و شهرسازي وزارت مسکن قرار گرفت. مطالعات طرح هاي كالبدي منطقه اي، به عنوان دومين سطح

آغاز شد. باتوجه به مشترك بودن هدف هاي طرح هاي كالبدي منطقه اي 7314از سطوح طرح هاي كالبدي، از سال

با طرح كالبدي ملي، فرق ميان اين دو سطح از مطالعه را، انتظارات از مطالعات منطقه اي تعيين مي كند. اين انتظارات

جه به گستردگي ملي. با توعبارتند از: دقيق تر كردن، كامل كردن و گسترده تر كردن دامنه مطالعات نسبت به مطالعات

موضوع، استفاده از طيف وسيع امکانات اطالعاتي، پردازش و تحليل هاي مختلف در طرح هاي كالبدي، امري اجتناب

ناپذير محسوب مي شود. از آغاز تهيه طرح هاي كالبدي منطقه اي در مركز مطالعات و تحقيقات شهرسازي و معماري

.دهگانه را، تهيه كرده و به تصويب شوراي عالي معماري و شهرسازي رسانده استايران، طرح پنج منطقه از مناطق

طرح کالبدی ملی

پيشنهاد شبکه شهريهاي جديد،با هدف مکانيابي براي گسترش آينده شهرهاي موجود و ايجاد شهرها و شهرك

آينده كشور يعني اندازه شهرها، چگونگي استقرار آنها در پهنه كشور و سلسله مراتب ميان شهرها به منظور تسهيل و

هاي مجاز مديريت سرزمين و امر خدمت رساني به مردم و پيشنهاد چارچوب مقررات ساخت و ساز در كاربري

هاي سراسر كشورزمين

طرح شدن طرح کالبدی ملیلزوم م

2

انديشه تهيه طرحهاي كالبدي و احساس نياز به اين مطالعات، براثر روياروئي با دشواريهائي چند پديدار شد. اين

دشواريها عبارت بودند از :

ـ رشد انفجاري جمعيت شهري 7

ـ گستردگي نياز به شهرسازي جديد 2

ـ نارسائي گسترش خود جوش شهرها 3

ـ فقدان مطالعات باال دست براي طرحهاي جامع شهري 4

ـ فقدان مطالعات پايه براي شهرسازي 5

ـ فقدان نقشه هاي كاربري و مقررات احداث بنا براي زمينهاي سراسر كشور. 6

شرح خدمات و مقیاس مطالعات:

طرح جامع »ب نظري و شرح خدمات تهيه چارچو 7361به دنبال نياز به تهيه طرحهاي كالبدي در خرداد ماه سال

ازسوي واحد شهرسازي و معماري وزارت مسکن وشهرسازي به « ايهاي كالبدي ملي و منطقهطرح»يا « سرزمين

اي، طرح ريزي كالبدي: ملي و منطقه»زيرعنوان 7361مهندس مشاور واگذار شد. نتيجه مطالعات مشاور در مهرماه سال

شار يافت. دراين گزارش پيش بيني شده بود كه مطالعات طرحهاي كالبدي در انت« چارچوب نظري و شرح خدمات

سه سطح انجام گيرند. اين سطوح عبارتند از :

7: ر250ر000 تا 7: 7ر000ر000 ـ مطالعات ملي در مقياس 7

7: 50ر000 تا 7: 250ر000 ـ مطالعات منطقه اي در مقياس 2

7: 2ر000 تا 7: 50ر000 ـ مطالعات محلي در مقياس 3

هدف های طرح کالبدی ملی . است( افض) سرزمين خردمندانه مديريت و گاههاسکونت پايدار توسعه ريزيبرنامه ملي، كالبدي طرح كلي هدف

شخص به شرح زير تعريف شده است: م هدف سه كلي، هدف اين به پاسخگوئي براي

ـ بررسي تناسب زمينها براي گسترش آينده شهرهاي كنوني و ايجاد شهرها و شهرك هاي جديد. 7

ـ پيشنهاد شبکه شهري آينده كشور يعني اندازه شهرها، چگونگي استقرار آنها در پهنه كشور و سلسله مراتب ميان 2

شهرها به منظور تسهيل مديريت سرزمين و امر خدمات رساني به مردم.

فکيك و ت ـ منطقه بندي )زونينگ( سراسر سرزمين به معناي تعيين كاربريهاي مطلوب زمينهاي كشور و مقررات 3

ساخت وساز درهريك از آنها.

3

اصول و راهبـردها: : است شده رعايت طرح مطالعات در نيز زير راهبردهاي يا اصول هدفها، بر افزون

ـ اصل حفاظت محيط زيست، منابع طبيعي و آثار تاريخي و پر ارزش

ـ اصل صرفه جوئي در هزينه ها

ـ اصل ارتقاء بهره وري و كارآئي

اصل تمركز زدائي ـ

ـ اصل محروميت زدائي

ـ اصل مشاركت پذيري

ـ موقعيت كشور در منطقه

مطالعات طرح: ريزي برنامه ناحيه 55 و( اي منطقه مطالعات انجام براي) ريزي برنامه كالن منطقه 70 به كشور ملي، كالبدي طرح در

. استشده تقسيم( ايناحيه مطالعات انجام براي)

تهیه گردید کل 4731الزم به ذکر است که در طرح کالبدی ملی که در سال همچنین

منطقه کالن تقسیم بندی شده است که عبارتند از )وزارت 41کشور با هدف برنامه ریزی فضایی به

(4731راه و شهرسازی،

آذربایجان یا شمال غرب )آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و اردبیل( -4

کردستان، کرمانشاه، ایالم، لرستان(زاگرس )همدان، -2

خوزستان )خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد( -7

مرکزی )اصفهان، یزد و چهارمحال و بختیاری( -1

البرز جنوبی )تهران، مرکزی، زنجان، قم و قزوین( -5

ساحلی شمالی )گیالن، مازندران، گلستان( -6

ساحلی جنوبی )هرمزگان، بوشهر( -3

رکزی و شمالی(منطقه خراسان)خراسان جنوبی، م -8

(جنوب شرق )کرمان، سیستان و بلوچستان -1

مطالعات طرح كه همگي در جهت پاسخگوئي به هدفهاي طرح انجام گرفته اند، متعدد و متنوع بوده و عبارتند از :

ـ جمعيت و فضا 7

ـ صنعت و فضا 2

4

شهرها نياز مورد ـ آب 3

ـ منابع آب 4

ـ قابليت اراضي 5

اضي ـ كاربري ار 6

ـ انرژي و فضا 1

ـ ارتباطات 5

ـ شبکه مخابرات 1

ـ تمركز زدائي 70

ـ محروميت زدائي 77

ـ اقتصاد و فضا 72

ـ شبکه شهرهاي مهم كشور 73

ـ آب و هوا و اقليم 74

خيزي ـ شامل لرزه زمين ساخت و لرزه شناسي مهندسي ـ مطالعات لرزه 75

ـ پستي و بلنديها 76

ـ تقسيمات فرعي سرزمين 71

ـ مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محيط زيست. 75

ـ طرح كالبدي ملي )تلفيق مطالعات( 71

نتایج اصلی مطالعات: : تاس شده ارائه زير شرح به نقشه چهار قالب در طرح هدفهاي موضوعي، مطالعات ايرايانه تركيب و باتلفيق

ـ تناسب زمينها 7

ـ كاربري مطلوب زمينها 2

ـ پهنه بندي خطر زمين لرزه 3

ـ شبکه شهري پيشنهادي 4

— : نقشه هاي توليد شده در طرح

5

— پهنه , شهرك هاي صنعتي و معادن , گسل ها و مراكز زمينلرزه , پهنه بندي خطر زلزله , نقشه پراكندگي صنايع

ت پراكنش جمعيت , نقشه كاربري و پوشش زمين ها , قابليت اراضي , بندي اقليم آسايش و اقليم ساختمان , مطالعا

. . . . منابع آب و

سرفصل هاي مطالعاتي

— : فصل تنظيم شده است كه عبارتند از 74گزارش كلي طرح در قالب پنج بخش و

ü چارچوب اداري منطقه و جمعيت و سکونت

ü ( ابليت زمين , آب و هوا , منابع آب و سوانح طبيعيعوامل طبيعي ) ناهمواري ها , كاربري و ق .

ü زير ساخت ها .

ü بررسي مسائل اجتماعي و اقتصادي .

ü آينده مطالعات . ü

ü :فهرست مطالعات طرح به شرح زیر است ü جمعيت و تحول آن -7

شبکه شهرها و خدمات -2

شبکه روستاها -3

زمين هاكاربري و پوشش -4

اقليم ، سکونت و آسايش -5

محيط زيست -6

شبکه توليد و توزيع انرژي -1

صنعت و معدن -5

نابرابري و محروميت زدايي -1

شبکه ارتباطات -70

پهنه بندي خطر نسبي سيل-77

شبکه راهها-72

جاذبه هاي جهانگردي و ايرانگردي -73

منابع آب )سطحي و زير زميني(-74

6

زيخاك و كشاور-75

ژئوتکنيك ، آبهاي زيرزميني و ژئوتکنيك لرزه اي-76

توپوگرافي و شيب-71

حفاظت آثار باستاني و پرارزش-75

طرح كالبدي منطقه اي )تلفيق مطالعات(-71

مديريت فضا

ناحيه تقسيم گرديد 55منطقه و 70چارچوب اداري : در اين طرح كل كشور به

: نواحيمعيارهاي تقسيم بندي حوزه ها و

ü رعايت تقسيمات كشوري

ü مجاورت شهرستان ها با يکديگر

ü همگوني طبيعي و حوزه آبخيز

ü همگوني فرهنگي

ü همگوني از نظر مساحت و جمعيت

ü تحت پوشش يك مركز واحد قرار داشتن ü ü ü طرحهای کالبدی منطقه ای ü

براي. شد آغاز 7314 سال از ، كالبدي طرحهاي سطوح از سطح دومين عنوان به ، اي منطقه البديك طرح مطالعات

اين مطالعات سراسر كشور در طرح كالبدي ملي ، به ده كالن منطقه )هر كالن منطقه شامل يك يا چند استان( انجام

به شرح زير تقسيم شده است:

ü ( اردبيل غربي، آذربايجان شرقي، آذربايجان) آذربايجان – 7

(ايالم و لرستان كردستان، كرمانشاه، همدان،) زاگرس – 2

تان، كهگيلويه وبويراحمد( خوزس) خوزستان -3

(فارس) فارس – 4

(بختياري و چهارمحال يزد، اصفهان،) مركزي -5

(قم و قزوين زنجان، سمنان، مركزي، تهران،) جنوبي البرز – 6

7

(گلستان مازندران، گيالن،) شمالي ساحلي – 1

(بوشهر هرمزگان،) جنوبي ساحلي – 5

(خراسان) خراسان – 1

ان، سيستان و بلوچستان( كرم) شرقي جنوب – 70

سکونت و شهرنشيني

نفر در كيلومتر در اين طرح جزو تراكم بيش از حد محسوب شده است . تراكم كل كشور 200تراكم : چگالي باالي

نفر گذشته 200شهرستان در كشور از مرز 75نفر در كيلومتر بوده است و بر اساس يافته ها 35معادل 7310براي سال

رستان ها در شمال كشور و در كالنشهرهاي تهران , مشهد و اند و جزو تراكم باال محسوب مي شوند .بيشترين اين شه

. اصفهان استقرار يافته اند

. درصد جمعيت كل كشور در اطراف و پيرامون كوههاي زاگرس مستقر شده اند 40بر اساس يافته ها

شرقي رخ در مناطق ساحلي جنوب و جنوب 7310تا سال 7335 سال از شهرنشيني افزايش بيشترين تحول جمعيت :

5برابر شده اند . در مراحل بعدي مناطق زاگرس , خراسان قرار دارند كه 1 و 76 ترتيب به منطقه دو اين. داده است

رشد منطقه خوزستان به سبب جنگ . برابراست 6برابر شده است . اين رقم براي البرز جنوبي 5جمعيت شهري آنها

به مالش ساحلي منطقه در همچنين كمترين رشد شهرنشيني را دارا بوده استبرابر نبوده است و 3و ناامني بيش از

. برابر شده است 4جمعيت در شهرها شهرنشيني اشباع سبب

نفر ميليون 737 : جمعيت كل كشور 7400پيش بيني جنعيت آتي كشوردر سال

درصد 11شهرنشيني نسبت و نفر ميليون 700 شهري

درصد خواهد رسيد 3رشد جمعيت شهري آهنگ كاهنده خواهد داشت و به

7400درصد تا سال 7,5شاخص گسترش شهرنشيني

ميليون نفر 70تا 5تهران( , يك شهر ) ميليون نفر 70بر اساس پيش بيني ها , ايران در بلند مدت يك شهر باالي

تا 0,5شهر 73ميليون نفر و 2,5تا 7شهر 73, تبريز, شيراز , قم( , اصفهان )ميليون نفر 5تا 2,5)مشهد( , چهار شهر

. ميليون نفري خواهد داشت 7

: شبکه شهرها

-لباب –انزلي , مجتمع ساري -تهران , مشهد , اصفهان , تبريز , شيراز , اهواز , مجتمع رشت : شهر هاي فرامنطقه اي

. بندرعباس و زاهدان, كرمانشاه, آمل – شهر قائم

8

خرم , گرگان, ياسوج, مراكز منطقه اي سطح يك : اراك , سمنان , زنجان , بيرجند , شهركرد , بوشهر , اردبيل

. ايالم و سنندج, آباد

مراكز منطقه اي ويژه : همدان , يزد , اروميه , بندرعباس

— ود داده شده است , اولويت دوم ايجاد اولويت براي گسترش شهرها : در طرح اولويت به گسترش شهرهاي موج

. شهرهاي اقماري و اولويت سوم ايجاد نوشهرهاست

— : بدين ترتيب

— كيلومتري شهرها : پيرامون بي فاصله و توسعه پذير 5پيرامون

— كيلومتري شهرها : كانون توسعه نا پيوسته 70

— اقماري و خارج از آن محدوده نوشهرها محسوب شده كيلومتري شهرها : در داخل اين محدوده شهرهاي 60-70

. است

ناهمواري ها و تناسب زمين ها براي شهرسازي

— شهر نيز 72متر , و 700شهر در كمتر از 35شهر در ارتفاع كمتر از سطح دريا , 76شهر مورد بررسي : 251از

200يا سه چهرم تعداد شهرهاي بررسي شده بين (713) متر ارتفاع قرار داشته اند. ارتفاع ما بقي شهرها 2000بيش از

7500تا 7000درصد كل شهرها ي مهم كشور در ارتفاع 46شهر يا 771متر ارتفاع داشته اند و از آن ميان 2000تا

انسار , داران اقليد , اردكان , شهركرد , سميرم , خو ,متر عبارتند از : ) آباده 2000متر استقرار يافته اند.شهرهاي باالي

. ( بافت و بردسير , , بلده , گچسر

— متر در عرض هاي 2500اصل پذيرغته شده در اين طرح در خصوص ارتفاع شهرها حذف ارتفاعات بيش از

.درجه مي باشد 33متر در عرض هاي پايين تر از 3000درجه و ارتفاعات بيش از 33بيش از

درصد 0,5درصد و حداقل 5درصد , براي خيابان ها و كوچه ها 75ي مسکوني به لحاظ استاندارد شيب : براي كاربر

. الزم به ذكر است كه مطالعات شيب با استفاده از نقشه هاي شيب در موسسه جغرافيايي دانشگاه تهران صورت گرفته

. است

كاربري و قابليت زمين ها

. هيه شده استت 7:500000و 7:250000اين بخش با استفاده از نقشه هاي

روش مطالعه در اين بخش : گردآوري داده ها , تهيه نقشه پايه , انطباق هندسي و تعديل خطا , تقسيم تصاوير ماهواره

مساحي , اي و استخراج اطالعات , استفاده از آگاهي هاي جانبي , كنترل زميني , تهيه نقشه پوشش و كاربري زمين ها

. نقشه ها و سرانجام تهيه گزارش

9

: واحدهاي كاربري زمين كه بررسي شده اند

ü زمين هاي شهري و ساخته شده

ü زمين هاي كشاورزي

ü زمين هاي مرتعي

ü زمين هاي جنگلي و بيشه اي

ü سطوح آبي

ü زمين هاي مرطوب

ü زمين هاي باير

منابع آب

— : كاربرد مطالعات كاربري و قابليت در طرح كالبدي ملي

Ø پاسخگويي به هدف طرح مکان يابي براي توسعه شهرها

Ø تحقق هدف تهيه نقشه اي كاربري هاي دلخواه اراضي و وضع مقررات احداث بنا در هر يك از آنها

در اين بخش هدف دست يابي به نحوه توزيع منابع آب در سطح كشور به تفکيك مناطق و تعيين منابع تامين آب

نواحي گوناگون از نظر دسترسي به منابع آب , امکانات توسبعه منابع ها مي باشد. و همکچنين امتيازشهرها و روستا

. هزينه تجهيزز منابع آب و مازاد آب مورد بررسي قرار گرفته است , آب

درصد رشد است و 1و 1,6بر اين اساس بيشترين رشد استحصال آب مربوط به مناطق ساحلي جنوب و خوزستان با

كمترين رشد به ترتيب به فارس و آذربايجان اختصاص يافته است .سرانه در نظر گرفته شده براي مصرف آب شهري

ليتر در منطقه خوزستان متفتوت است. ميانگين 215ليتر در منطقه خراسان تا 243براي نقاط كشور متفاوت است و از

ليتر بوده است 253آب مصرفي براي كل كشور نيز

دي خطر زمين لرزهپهنه بن

— تهيه شده 7:7000000اين بخش توسط دو گروه ) لرزه زمين ساخت . مهندسي زلزله ( و با استفاده از نقشه هاي

.است

— پوسته جامد زمين و نقشه دوم ميزان هاي گسله نمايانگر نخست نقشه كه تهيه كرده اند گروه اول دو نقشه

. زمينلرزه را بااستفاده از داده هاي لرزه خيزي و تارخ زمينلرزه ها تهيه كرده است

— 7000, 500گروه دوم اقدام به تحليل خطر زمينلرزه كرده و بيشينه شتاب افقي حركت زمين با دوره هاي برگشت

. ساله تهيه كرده است 2000, و

باطاتشبکه ارت

11

— بخش جاده اي , ريلي و هوايي , سعي شده تا 3در اين بخش با تقسيم بندي راهها و شبکه هاي حمل و نقل به

700شبکه هاي ارتباطي كشور مورد بررسي قرار گيرد .در اين راه نتايج حاكي است كه در سراسر كشور از هر

. كيلومتر راه وجود دارد 3,5كيلومتر مساحت

— , بيش از نيمي از آن در منطقه البرز جنوبي) تهران ( قرار داشته 7310كيلومتر آزادراه موجود در سال 477از كل

درصد آن در مالبرز جنوبي و اصفهان بوده است . طول راههاي 60كيلومتر بوده است كه 144است . طول بزرگراه ها

. راه فرعي وجود داشته است هزار كيلومتر نيز 31هزار كيلومتر بوده است و 71اصلي كشور

صنعت و معدن

— نظر , در باب صنعتع و معدن طرح كالبدي ملي ايران سر فصل هاي : توان صنعتي , گرايش سرمايه گذاران

شهرك هاي صنعتي , آينده نگري , صاحبان صنايع , دخالت دولت در جايگزيني صنايع , سرمايه گذاري دولت

مورد را آينده نگري درباره اشتغال صنعتي و پيامدهاي زيست محيطي گسترش صنعتيدرباره شهرك هاي صنعتي ,

. است داده قرار بررسي

— درصد كارگاههاي شهري در كشور در تهران و 35درصد همه كارگاهها و 25در بخش كارگاههاي صنعتي ,

ويژه به و مركزي قهمنط در صنعتي كارگاههاي تمركز بيشترين منطقه البرز جنوبي متمركز شده اند. بعد از اين منطقه ,

در خود جاي داده است را شهري كارگاههاي درصد 74 و كارگاهها كل درصد 75 حدود كه است بوده اصفهان در

و درصد بوده است . رتبه هاي بعدب را خراسان , آذربايجان 15و 15. سهم استان اصفهان از مقادير مذكور به ترتيب

.قرار گرفته اند شمال ساحلي منطقه

— : مهمترين مراكز صنعتي كشور را به اعتبار نسبت شاغالن صنعتي مي توان اينچنين بر شمرد

— درصد شاغالن صنعتي سراسر كشور قطب اصلي صنعت كشور محسوب مي شود , شهرستان 71تهران با شهرستان

. درصد شاغالن صنعتي در مراحل بعد قرار دارند 5,4تا 3,1هاي اصفهان , تبريز , مشهد و كرج هر يك با

— ح ساختماني هستند وليد مصالنکته شايان توجه اينکه : چون بيشتر صنايع كشور از نوع صنايع مصرفي كوچك يا ت

, توزيع جغرافيايي آنها با توزيع فضايي جمعيت به ويژه جمعيت شهري مالزمه دارد . اين گونه صنايع بيش از آنکه

. علت تمركز باشند , خود از تمركز هاي شهري متاثرند

— : شاخص هاي به كار برده شده براي مشخص كردن توان صنعتي نواحي مختلف كشور

— نسبت مصرف برق صنعتي , وجود گازرساني , نسبت راههاي اصلي , وجود فرودگاه , بندر , راه آهن , نسبت

. . . شماره هاي تلفن , نسبت مساحت شهرك هاي صنعتي و

— حاصل بررسي كل كشور در قالب شاخص هاي فوق تقسيم بندي كشور به لحاظ توان صنعتي است كه عبارتند

: از

11

Ø ( اول : استعداد بسيار باالي توسعه صنعتي ) تهران , اصفهان ,تبريز , مشهدگروه

Ø ( گروه دوم : با استعداد باالي توسعه صنعتي ) شيراز , كرج , اهواز , قزوين*

Ø گروه سوم : با استعداد متوسط توسعه صنعتي ) قم , يزد , اراك,كرمانشاه , كرمان , رشت , زاهدان , بندر ماهشهر

. . . , خرم آباد و

Ø گروه چهارم : مناطق با استعداد نسبتا كم صنعتي ) گرگان , سمنان ,ورامين , انزلي , بابل , سنندج , ساوه , بوشهر

. . . و

Ø ( گروه پنجم : استعداد كم توسعه صنعتي ) اغلب مراكز شهرستان

:جمع بندي

ه ريزي توسعه پايدار سکونتگاهها و مديريت خردمندانه سرزمين طرح هاي كالبدي ملي و منطقه اي با هدف برنام

)فضا(،به انجام رسيده است و استفاده از آن ها در طرح هاي شهري و روستايي در بخش هاي مطالعات

اجتماعي،جمعيتي،صنعت،قابليت اراضي براي توسعه،محروميت زدايي،اقتصاد،اقليم و از همه مهمتر جهات مناسب

...با توجه به معيارهاي برنامه ريزي يکپارچه سرزمين ضروري استبراي توسعه و.

از طرفي مطالعاتي نظير خطرات سوانح طبيعي و يا محيط زيست كه معموأل در طرح هاي روستايي و شهري با كمبود

ملي و يداده ها روبرو بوده و در برنامه ريزي براي توسعه پايدار نقش كليدي دارند،جزو نقاط قوت طرح هاي كالبد

منطقه اي مي باشند كه استفاده از آن ها در انجام ساير طرح هاي روستايي ، شهري و ناحيه اي و...ضروري و منطقي

بي شك تهيه طرح هاي كالبدي ملي و منطقه اي و اصوأل طرح هايي از اين دست كه با طيف گسترده و متنوع از

قبأل گفته شد بدون بهره گيري و تحليل داده ها و اطالعات اطالعات توصيفي و فضايي سروكار دارد،همان طور كه

گوناگون و به روز ميسر نخواهد بود.با اين وجود همين مشخصه اصلي اين قبيل طرح ها به نقطه ضعف اصلي آن ها

نرژي انيز تبديل شده است.زيرا در نبود و يا كمبود اطالعات و منابع الزم و به روز موضوعات مطالعاتي بيشتر توان و

مادي و معنوي آن ها صرف جمع آوري و تهيه داده هاي اوليه طرح مي شود.با اين حال تالش گسترده اي كه براي

جمع آوري،تهيه و تحليل اين اطالعات در خالل تهيه طرح هاي كالبدي ملي انجام شده و مي شود نتايج گران بهايي

صلي امور شهرها و سکونتگاهها در كشور،همچنين مسوالن را در اختيار وزارت مسکن وشهرسازي به عنوان متولي ا

و كارشناسان وزارتخانه ها و سازمان هاي ديگر،استادان و دانشجويان دانشگاهها و...قرار داده است.آن چه كه موجب

ين اارج نهادن و تأثيرگذاري بيش تر اين طرح ها مي شود،استناد و مراجعه و استفاده از اطالعات و نتايج ارزشمند

.طرح ها به عنوان طرح هاي باالدست،ملي و مرجعي براي ساير طرح ها و برنامه هاي ميهن عزيزمان است

:منابع

12

7310توفيق،فيروز.طرح ريزي كالبدي راه و رسمي نو در برنامه ريزي،مجله آبادي،سال اول،شماره دوم،پاييز -7

7311،مركز مطالعات و تحقيقات شهرسازي و معماري ايران.طرح كالبدي منطقه آذربايجان،برآيند مطالعات،تهران-2

طرح ريزي كالبدي )ملي و منطقه اي(.مركز مطالعات و تحقيقات شهرسازي -مجموعه مقاالت كنفرانس بين المللي-3

7310و معماري ايران.

مات،وزارت مهندسين مشاور كاواب و مهرازان،طرح ريزي كالبدي)ملي و منطقه اي(،چهارچوب نظري و شرح خد-4

7361مسکن و شهرسازي،

كتاب برنامه ريزي شهري و منطقه اي)مباحث عمومي شهرسازي ايران(،پارسه.تأليف بهروز جعفري-5