Upload
arimbalimpetegim
View
254
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
1/120
HATAY VE ADANA YRESNDEK BAL ARILARININ
(Apis melliferaL.) MKROBYAL VE PARAZTER
HASTALIKLAR YNNDEN NCELENMES
THE INVESTIGATION OF HONEYBEES (Apis melliferaL.)FOR MICROBIAL AND PARASITIC DISEASES IN HATAY
AND ADANA REGIONS
AYGN YALINKAYA
Hacettepe niversitesi
Lisansst Eitim retim ve Snav YnetmeliininBYOLOJ Anabilim Dal in ngrd
YKSEK LSANS TEZ
olarak hazrlanmtr.
2008
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
2/120
Canm Aileme...
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
3/120
i
HATAY VE ADANA YRESNDEK BAL ARILARININ (Apis melliferaL.)
MKROBYAL VE PARAZTER HASTALIKLAR YNNDEN NCELENMES
Aygn YALINKAYA
Z
Bal arlar (Apis melliferaL.), bal, propolis, polen, ar st, ar zehri ile balmumu gibi
ar rnlerini retmelerinin yannda, pek ok tarm rnnn polinasyonunu
salamalar dolaysyla ok byk neme sahiptirler. Bu nedenle, ar hastalklar
hem bilim adamlarnn hem arclarn hem de devlet yetkililerinin olduka ilgisini
ekmektedir.
Ar hastalklar hem yavru hem de ergin dnemlerinde arlar etkilemektedir. En
yaygn grlen bal ars yavru hastalklar Amerikan Yavru rkl, Avrupa Yavru
rkl, Kire Hastal, Tulumsu Yavru rkl ve Ta hastaldr. Ergin bal
arlarnda sklkla grlen hastalklar ise Varroasis, Acarapiasis, Nosemosis ve eitli
viral hastalklardr.
Bu aratrmada, ilkbahar ve sonbahar mevsimlerinde dzenlenen arazi
almalarnda Adana ilinden 97 yavrulu petek ve 3880 ergin bal ars; Hatay ilinden
88 yavrulu petek ve 3520 ergin ar rnei toplanmtr. Yaplan laboratuvar analizleri
sonucunda, btn ergin ar rneklerinde Varroasis ve Nosemosis tespit edilmitir.
Dier taraftan, hibir rnekte Acarapiasis ve Paralize rastlanmamtr. Yavru
hastalklar asndan; Kire ve Ta hastalklarna hibir rnekte rastlanmazken,
neredeyse btn ilelerde Yavru rkl hastalklar tespit edilmitir. Tm
rneklerin incelenmesi sonucunda, % 29 orannda Amerikan Yavru rkl ve
%19 orannda Avrupa Yavru rkl tespit edilmitir. Salkl arlarn oran %
52dir.
Sonu olarak, Adana ve Hatay yresindeki ar hastalklarnn genel tablosu
karlmtr. Hastalklarn dalmnda, iklimsel zelliklerin, corafik zelliklerin,
hastalk etmenlerinin bulamasn salayan faktrlerin ve arclar tarafndan kullanlanyntemlerin etkili olduu dnlmektedir.
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
4/120
ii
Anahtar Kelimeler: Amerikan Yavru rkl, Avrupa Yavru rkl, Kire
Hastal, Tulumsu Yavru rkl, Ta Hastal, Varroasis, Akarapiasis,
Nosemosis , Viral Hastalklar, Galleria mellonella, Apis melliferaL., Adana, Hatay
Danman: Prof. Dr. Nevin KESKN, Hacettepe niversitesi, Biyoloji Blm,
Uygulamal Biyoloji Anabilim Dal.
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
5/120
iii
THE INVESTIGATION OF HONEYBEES (Apis melliferaL.) FOR MICROBIAL AND
PARASITIC DISEASES IN HATAY AND ADANA REGIONS
Aygn YALINKAYA
ABSTRACT
Honey bees have an excessive importance because of production of bee products
like honey, pollen, royal jelly, bee venom beside to provide pollination of a lot of crops.
Therefore, honey bee diseases appeal to scientists, beekeepers and government
authorities so much.
Bee diseases affect honey bees both at brood and adult stages. Most common
honey bee brood diseases are American Foulbrood, European Foulbrood,
Chalkbrood, Sacbrood and Stonebrood. Diseases which occur frequently in adult
bees are Varroasis, Acarapiasis, Nosemosis and various viral diseases.
In this research, 97 honey bee brood combs and 3880 adult honey bee were
collected from Adana and 88 honey bee brood combs and 3520 adult honey bee
were collected from Hatay during the spring and autumn field works. As a result of
laboratory analyses Varroasis and Nosemosis were determined in all adult honey bee
samples. On the other hand, Acarapiasis and Paralyses were not found in any
samples. In terms of brood diseases, while Chalkbrood and Stonebrood diseases
were not found in any sample, foulbrood diseases detected almost in every town of
both cities. As results of diagnostic tests that applied to all honey bee samples, 29%
American Foulbrood and 19% European Foulbrood were detected. The ratio of the
healthy bees is 52%.
Consequently, general situation of honey bee diseases at Adana and Hatay regions
was presented. It is considered that climatic conditions, geographic properties,
transmission factors of diseases and beekeepers methods are all effective at
distribution of diseases.
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
6/120
iv
Key Words: American foulbrood, European foulbrood, Chalkbrood, Sacbrood,
Stonebrood, Varroasiase, Acarapiasis, Nosemose, Viral Diseases, Galleria
mellonella, Apis melliferaL., Adana, Hatay
Advisor: Prof. Dr. Nevin KESKN, Hacettepe University, Department of Biology,
Applied Biology Section
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
7/120
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
8/120
vi
Lisans ve Yksek lisans eitimine, i hayatna ayn anda baladm her zaman beni
sabrla ve ilgiyle dinleyen; tm cana yaknl ile sevgisini gsteren sevgili arkadam
Seil KARAHSARa ok teekkr ederim.
Her zaman baarl bir renci olmam dileyen, bilim adam olma yolunda ilerlememle
gurur duyan sevgili bykbabam Hseyin GMe teekkr ederim.
Hayatmn her dneminde, beni okumaya, aratrmaya ynlendiren; Trk ulusunun
deerlerini koruyan bir evlat olarak yetimem iin ellerinden gelen tm abay
gsteren; bilime inanan ve bana tm eitim hayatm ve tez almalarm sresince
gece gndz demeden destek olan deerli annem Semra YALINKAYA ve babam
Ahmet YALINKAYAya teekkr bir bor bilirim. Tm bu sre boyunca yanmda
olan ve benden desteini hibir zaman esirgemeyen sevgili kardeim Aykut
YALINKAYAya teekkr ederim.
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
9/120
vii
NDEKLER DZN
Sayfa
Z....i
ABSTRACT....iii
TEEKKR....v
NDEKLER DZN.......vii
EKLLER DZN.....ix
ZELGELER DZN....xi
SMGELER VE KISALTMALAR DZN.......xiv
1. GR.........1
2. GENEL BLGLER........3
2.1.Bal Ars Yavru Hastalklar..........6
2.1.1. Amerikan Yavru rkl...........6
2.1.2. Avrupa Yavru rkl......11
2.1.3. Tulumsu Yavru rkl.... ..15
2.1.4. Kire Hastal..... .16
2.1.5. Ta Hastal......19
2.2.Bal Ars Ergin Hastalklar......21
2.2.1. Varroasis.. .....21
2.2.2. Acarapiasis.........29
2.2.3. Nosemosis......34
2.2.4. Viral Hastalklar......37
3. MATERYAL-METOD...41
3.1.rneklerin Toplanmas....41
3.2.Yavru Hastalklarnn Tehisi.....45
3.2.1. Kullanlan Besiyerleri....453.2.2. Biyokimyasal Testler ....46
3.3.Ergin Hastalklarnn Tehisi.. ...47
3.3.1. Vcut Yzeyinin ncelenmesi.. ...47
3.3.2. Toraksn ncelenmesi...48
3.3.3. Guanin Lekesi Kromatografisi.....49
3.3.4. Abdomenin ncelenmesi......50
4. BULGULAR.....534.1.Yavru Hastalklar Aratrmas Sonular.....53
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
10/120
viii
4.1.1. Besiyerlerindeki Mikrobiyal reme Sonular..53
4.1.2. Biyokimyasal Test Sonular...54
4.1.3. Gram Boyamann Sonular........54
4.2.Ergin Hastalklar Aratrmasnn Sonular.....64
5. TARTIMA....74
KAYNAKLAR......84
ZGEM .....105
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
11/120
ix
EKLLER DZN
Sayfa
ekil 2.1. (a)Paenibacillus larvaenin vejetatif formu; (b) Paenibacillus larvaenin
vejetatif-spor gei formu; (c) Paenibacillus larvaenin spor formu..7
ekil 2.2. Hastalkl petek grnm (a) pliimsi larval kalnt; (b) Delik kapakl
yavru gz...9
ekil 2.3. Yavru gz tabannda C eklinde kvrlm l larvalar..13
ekil 2.4. (a) Paenibacillus alvei; (b) Brevibacillus laterosporus;(c) Enterococcus
faecalis.13
ekil 2.5. (a) Tulumsu Yavru rkl; (b) Kire Hastal (Tek tip hifile
evrili larva); (c) Kire Hastal (ki tip hif ile evrili larva).....21
ekil 2.6. Varroa destructorun yumurta, larva, nimf ve ergin dnemleri:
(a) Ergin diinin dorsalden grnm; (b) Ergin diinin ventralden
grnm; (c) Deutonimf; (d) Ergin erkein ventralden grnm;
(e) Protonimf; (f) Hekzapod larva ieren yumurta............................................23
ekil 2.7. Varroa destructorun hayat dngs..........................................................25
ekil 2.8. Larva ve pupa zerindeki Varroa destructorerginleri.................................26
ekil 2.9. Acarapis woodinin yumurta, larva, nimf ve ergin dnemleri......................31
ekil 2.10. Acarapis woodinin hayat dngs..........................................................32
ekil 2.11. Nosema apisin hayat dngs...............................................................35
ekil 3.1. Hatay ili haritas.........................................................................................43
ekil 3.2. Adana ili haritas........................................................................................44
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
12/120
x
Sayfa
ekil 3.3 Protoraks ve torasik diskin nden grnm..............................................48
ekil 3.4 Trake ve trakeoller.......................................................................................49
ekil 3.5 Pens aracl ile ergin ar barsaklarnn karlmas....................................51
ekil 3.6 Neubauer lam.............................................................................................51
ekil 3.7. Neubauer lam saym alan........................................................................52
ekil 4.1. Paenibacillus larvaenin sporo-vejetatif formu...........................................55
ekil 4.2. Paenibacillus alvei nin sporo-vejetatif formu..............................................55
ekil 4.3. Adana ili ilelerindeki yavru rkl hastalklarnn ilkbahar
mevsimindeki yzde oranlar...........................................................................57
ekil 4.4. Adana ili ilelerindeki yavru rkl hastalklarnn sonbahar
mevsimindeki yzde oranlar...........................................................................58
ekil 4.5. Hatay ili ilelerindeki yavru rkl hastalklarnn ilkbahar
mevsimindeki yzde oranlar...........................................................................59
ekil 4.6. Hatay ili ilelerindeki yavru rkl hastalklarnn sonbahar
mevsimindeki yzde oranlar...........................................................................60
ekil 4.7 Adana ilindeki yavru rkl hastalklarnn mevsimlere
gre yzde oranlar..........................................................................................61
ekil 4.8. Hatay ilindeki yavru rkl hastalklarnn mevsimlere
gre yzde oranlar..........................................................................................61
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
13/120
xi
ekil 4.9 Hastalklarn mevsimlere gre ve yllk yzde oranlar................................62
ekil 4.10. Yavru hastalklarnn yllk yzde oranlar.................................................63
ekil 4. 11 Nosema apissporlar................................................................................64
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
14/120
xii
ZELGELER DZN
Sayfa
izelge 4.1 Biyokimyasal Test Sonular...................................................................54
izelge 4.2. Yavru rkl hastalklarnn mevsimlere gre yzde
oranlarnn karlatrlmas............................................................................62
izelge 4.3. Yavru hastalklarnn ilkbahar ve sonbahar mevsimindeki yzde
oranlarnn illere gre karlatrlmas............................................................63
izelge 4.4. Hatay ili sonbahar rneklerine ait ortalamaNosema apissporu
deerleri .........................................................................................................65
izelge 4.5 Adana ili sonbahar rneklerine ait ortalama Nosema apissporu
deerleri...........................................................................................................66
izelge 4. 6. Hatay ili ilkbahar rneklerine ait ortalama Nosema apissporu
deerleri...........................................................................................................67
izelge 4.7. Adana ili ilkbahar rneklerine ait ortalamaNosema apissporu
deerleri ..........................................................................................................68
izelge 4.8. Adana ili ilelerinde ar bana den ortalama spor saylar.................69
izelge 4.9. Hatay ili ilelerinde ar bana den ortalama spor saylar..................70
izelge 4. 10. Adana ili ilelerinin Nosema apisyounluu asndan
Karlatrlmas...............................................................................................71
izelge 4.11. Hatay ili ilelerinin Nosema apisyounluu asndan
Karlatrlmas...............................................................................................71
izelge 4.12. Adana ilindeki Nosema apisyounluunun mevsimleregre karlatrmas.........................................................................................72
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
15/120
xiii
Sayfa
izelge 4.13. Hatay ilindeki Nosema apisyounluunun mevsimlere
gre karlatrmas.........................................................................................72
izelge 4.14 lkbahar mevsiminde Adana ve Hatay ilinin Nosema apis
younluu asndan karlatrlmas............................................................72
izelge 4.15. Sonbahar mevsiminde Adana ve Hatay ilinin Nosema apis
younluu asndan karlatrlmas.............................................................73
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
16/120
xiv
SMGELER VE KISALTMALAR DZN
ABPV Akut Ar Paralizi Virs
AFB Amerikan Yavru rkl
BQCV Siyah Kralie Petek Gz Virs
CBPV Kronik Ar Felci Virs
DWV Deforme Kanat Virs
EFB Avrupa Yavru rkl
ELISA Enzyme-linked Immunosorbent Assay (Enzim bal immnosorbent
esey)
KBV Kamir Ar Virs
KO Kareler Ortalamas
KOH Potasyum Hidroksit
KT Kareler Toplam
PCR Polymerase chain reaction (Polimeraz zincir reaksiyonu)
PDA Potato Dextrose Agar
RT-PCR Reverse Transcription Polymerase Chain Reaction (Ters
transkripsyon- polimeraz zincir reaksiyonu)
SBV Tulumsu Yavru rkl Virs
sd Serbestlik Derecesi
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
17/120
1
1. GR
nsanlar tarafndan en ok yetitirilen ve en fazla ekonomik neme sahip olan bcek
bal arsdr. nsanlarla bal arlarnn ilikileri ok ncelere dayanmaktadr. Paleolitik
a ve ncesinde frsat avclkla bal elde etmeye balayan insanlar zaman iinde
arlar kovan iinde yetitirmeyi renmilerdir. Ar hastalklar, arcln balamasyla
birlikte yetitiriciler iin sorun haline gelmitir.
Bal ile propolis, ar st, polen, ar zehri ve balmumu gibi dier ar rnlerinin verimini
dorudan etkileyen ar hastalklar, hem bilim adamlarnn hem arclarn hem de
devlet yetkililerinin olduka ilgisini ekmektedir.
lkemiz, farkl dnemlerde ieklenen olduka fazla sayda ball bitkiye sahip olmas
ve sahip olduu iklim koullar nedeniyle arclk asndan olduka byk bir
avantaja sahiptir. Ancak gezginci arcln artmas, hastalklarn kontrol edilmemesi,
hastalklarla mcadelenin dzgn ekilde yaplamamas lkemiz arcl iin
dezavantaj oluturmaktadr.
Be milyonu aan kovan saysyla, dnya sralamasnda 2. olan lkemiz; 75.000 ton
bal retimi ile 4. srada yer almaktadr. Bal retiminde 4. srada yer almas, kovan
bana bal veriminin dier lkelere gre daha dk olmasndan
kaynaklanmaktadr(FAO, 2005).
Adana ve Hatay illeri, Trkiye arclnda nemli bir yere sahiptir. Adana ili sahip
olduu yaklak 400 000 kovan ile yllk 11 000 ton; Hatay ili yaklak 135 000 kovanile 2 200 ton bal retmektedir. Tm Akdeniz blgesinde yllk retim toplam 14 000
tondur. Bunun 13 200 tonunun Adana ve Hatay yresinde retilmesi bu illerin arclk
asndan ne kadar nemli olduunu gstermektedir (TK, 2008). Turungiller ve
pamuk ballarnn bu blgede retilmesi gezginci arclarn da olduka ilgisini
ekmektedir.
Gezginci arcln yaygnlamas ile ar hastalklarnn younluu artm; bu durum
arcln geliimini byk lde engellemitir. Ar hastalklar iklimsel faktrlerden
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
18/120
2
dorudan etkilenmekte; farkl zamanlarda farkl yerlerde farkl hastalklar
grlmektedir. Gezginci arclar ise, gittikleri blgede ar hastalklaryla ilgili durumdan
haberdar olamadklarndan gerekli nlemi alamamaktadrlar. Ar hastalklar
taramalarnn lke apnda yaplmas ve Trkiye ar hastalklar haritasnn
karlmas gerekmektedir. Oluturulacak bir harita tm arclarmzn gerekli
nlemleri zamannda almasna olanak salayacaktr.
Yaplan bu almayla Adana ve Hatay yresinde hastalk tayan kovanlar
belirlenmi, hastalklarn dzeyleri tespit edilmitir. Ayrca hastalk tespit edilen
kovanlarn sahipleri, Ar Yetitiricileri Birlikleri aracyla, gerekli nlemi almalar
konusunda bilgilendirilmitir. Ayrca incelenen her arlkta, gidilen her kyde arclarlabire bir diyalog kurulmu; hastalklara kar alnabilecek nlemler vurgulanmtr.
alma sonularnn, yre arclnn hastalklarla mcadelesinde ve daha iyi verim
elde edilmesinde fayda salayaca dnlmektedir.
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
19/120
3
2. GENEL BLGLER
Apis melliferaL. Hymenoptera (Zar kanatllar) ordosu, Apidae familyasna, Apinae
alt familyas ve Apis cinsine dahildir. 1758 ylnda Carolus Linnaeus tarafndan
Apis melliferaL. olarak adlandrlan bal arlar, bombus arlar ve inesiz arlarla
ayn familyaya baldr (Ericson et al., 1999 ; Triplehorn and Johnson, 2005).
Bceklerin ilk ortaya k, 300 milyon yl kadar nce Karbonifer ana rastlar.
Bal arlarnn bal olduu Hymenoptera takmnn muhtemel atalar, yaklak 200
milyon yl nce evrim geiren ve gelien yrtc eek arlardr. Arlarn ise yaklak
100 milyon yl kadar nce orta Kretasede gelitii grlr. iekler geni zamanperiyotlar boyunca zelleerek hareketli tozlatrclara baml hale gelmilerdir.
ieklerin tozlamas iin bata arlar olmak zere bcekler ok nemli hale
gelmi, bcekler ve bitkilerin birbirlerine muhta olmalar dolays ile evrimleri de
paralel olarak gereklemitir (Sammataro and Avitabile, 1998).
Apis melliferaL. Avrupa, Orta Dou ve Afrikada doal olarak yaylm gsterir.
Farkl habitatlarn gerektirdii eitli ekolojik ve klimatik durumlara karadaptasyon 24 alt trn olumasna neden olmutur. Bal arlar ayrca insanlar
tarafndan dnyann her tarafna tanmtr (Clarke et al., 2001).
nsanlarla bal arlarnn ilikileri ok ncelere dayanmaktadr. Paleolitik a ve
ncesinde frsat avclkla bal elde etmeye balayan insanlar zaman iinde arlar
kovan iinde yetitirmeyi renmilerdir. srailde bulunan M. 10.000 ylna ait
antik ar kovanlar, ar yetitiriciliinin Neolitik an ilk zamanlarndan beri varolduunu ortaya koymaktadr (Crane, E., 1999; Mazar, A., 2007).
Bal ars ba, toraks (gs) ve abdomen (karn) olmak zere 3 temel vcut
ksmndan oluur. Ba zerinde yerleen gzler, antenler ve beslenme yaplar
olarak proboscis (dil) ile mandibula (eneler) bulunur. Proboscis, svlar emmede;
mandibula ise poleni ezmek ve balmumunu ekillendirmek iin kullanlr. Arlarn
basit (ocelli), iki bileik olmak zere be gz bulunur. Bileik gzler ommatidia
ad verilen bireysel olarak duyarl yzlerce hcreden olumutur. Bu yaplar
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
20/120
4
araclyla gzler rengi, a ve gnein ultraviyole nlarndan yn bilgisini
alglar (Morse and Hooper, 1985; Sammataro and Avitabile, 1998).
Toraksa bal ift bacak bulunur. zerindeki zel yaplar ve kllarla bacaklar
arnn kendisini temizlemesine, polen toplamasna ve tamasna yardmc olur.
i arlarn arka bacaklar, polenleri toplama ve tamaya uygun olarak
zellemitir. Arka bacan i ksmn kaplayan kllar polen taraklarn oluturur.
Arlar, azlar ve bacaklar ile topladklar polenleri polen sepetine depolarlar.
Toraks zerinde bulunan dier bir yap ise spirakulumdur. Toraksta ift olarak
bulunan spirakulumlar solunum sisteminin da alan ksmlardr. Birinci ift
spirakulum trake akarlarnn yerleim yeridir (Sammataro and Avitabile, 1998).
Abdomen, arnn en nemli organlarn ieren ksmdr. Sadece dii arlarda
bulunan ar inesi, abdomenin ucuna yerlemitir. Sadece iilerde bulunan
balmumu salg bezleri, abdomenin alt kenarnda; koku bezi ise inenin
zerindedir. ne, dii arlarn yumurtlama organnn (ovipositor) bir deiiklie
uramas sonucu oluur. Kralie arlar inelerini genellikle sadece rakip kralieleri
ldrmek iin kullanr. Btn bir ine yaps; bir zehir kesesi, bir alkali bezi,birleik alarm maddeleri ve kaslar ve sertlemi levhalardan oluur. Sokma
annda inenin erilmi olta gibi ular deri iine yerleir ve ar uzaklarken zehir
kesesi dahil btn ine yaps, arnn vcudundan sklr. Kaslar, yaklak bir
dakika sreyle yeni kan bu kesenin temel kenarn pompalar, daha ok zehri
yaraya gndermek iin g sarf eder. Sokma blgesine, dier iilerin de
sokmasn salayacak alarm kokular braklr (Sammataro and Avitabile, 1998).
Bir kolonide iiler, kralieler ve erkek arlar olmak zere tip ar bulunur. Bir ar
kolonisinin en kalabalk yeleri, steril (ksr) diilerden oluan ii arlardr; normal
bir kovanda iilerin says yaz ortasna kadar 40 000e hatta daha fazlasna
ular. i arlar erkeklerden daha kk ve abdomenleri kralieden daha ksadr
(Triplehorn and Johnson, 2005).
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
21/120
5
Bal arlarnda partenogenez grlr; kralie ve ii arlar dllenmi yumurtalardan
karken, erkek arlar ise dllenmemi yumurtalardan kmaktadr (Triplehorn and
Johnson, 2005).
Yumurtalar, petein yavruluk ksmna braklr. Yumurtadan nce larva daha
sonra pupa oluur ve son olarak ergin arnn olumasyla tam metamorfoz sreci
tamamlanr. Larva, byk bir sindirim sistemi ile yiyici bir makine haline gelir. Her
bir larva, gnde 150800 defa beslenir ve beinci gne kadar kendi arlnn
yaklak 900 katn kazanr. Larva, bu hzl gelime iin 6 defa deri deitirir.
Beinci deri deitirmede prepupa (npupa) ortaya kar. Son deri deitirme ise
tam ar kndan nce oluur. leride ii ar olacaklar nceden belirlenenlarvalar, hipofaringeal bezleri ve mandibular bezlerinden retilen yavru bakm
gdas, polen ve bal ile beslenir. Dllenmi yumurtalardan kan ve zenli bir
ekilde sadece ar style beslenen larvalar gelierek kralie arya dnrler.
Pupa evresinde byk i ve d morfolojik deiiklikler, meydana gelir. Bacaklar,
kanatlar, abdomen ile btn i organlar ve kaslar geliir. Bu pupann derisi ya da
kutikulas, son bir deri deitirdikten sonra yava yava kararr ve k iin ergin
ar hazr hale gelir. Bu yeni kan ar, kutikulann ok yumuak olmas nedeniyle,sertlemesi iin ktan 34 saat nce kendi hcresinde kalr ve teneral ar olarak
adlandrlr. Teneral arlar sokamaz ve nispeten yumuaktr (Sammataro and
Avitabile, 1998).
Bal arlar, yaklak 4 kmye kadar uabilirler. Arlarn bu kadar uzun mesafeler kat
edebilmesi ve kovan iinde ok sayda bireyin bulunmas, onlar eitli
hastalklara kar hedef haline getirmekte ve bu hastalklarn ok geni alanlarayaylmasna yol amaktadr. Ayrca kovan ii scaklnn 3037 0 Cde sabit
tutulmas birok hastaln gelimesine uygun ortam hazrlamaktadr. (Erickson et
al., 1999; Shimanuki and Knox, 2000)
Bal arlarnn, bal ve dier ar rnlerini retmelerinin yan sra, nektar ve polen
uular esnasnda, hem yabani bitkiler hem de tarmsal rnlerin polinasyonunu
salamalar nedeni ile sahip olduklar ekonomik nem; bu hastalklarn dourduu
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
22/120
6
kayb arttrmaktadr (Hill,1997; Johansen and Mayer, 1990; Mizrahi and Lensky,
1997)
2.1.Bal Ars Yavru Hastalklar
Salkl kolonilerde yavrulu petekler aralarnda boluk olmayan, birbiriyle sk bir
ekilde balantl yavru gzlerinden oluur. Petein orta ksmndan kenarlara
doru neredeyse btn gzler yumurta, larva ve pupa ierir. Btn petek
gzlerinin kapaklar ayn renkte ve konveks yapdadr. Bunun aksine, hastalkl
kolonilerde petek gzler arasnda boluklar bulunur. Petek gzlerinin kapaklar
koyu renkte, delikli ve ie kk grnmdedir (Shimanuki and Knox, 2000)
Yavru bal arlarnda grlen hastalklar, Amerikan Yavru rkl (AFB),
Avrupa Yavru rkl (EFB), Kire Hastal, Tulumsu Yavru rkl ve Ta
Hastal dr (Sammataro and Avitabile, 1998).
2.1.1. Amerikan Yavru rkl
Amerikan Yavru rkl, bal ars larvalarn etkileyen bakteriyel bir hastalktr.
Etkeni gram pozitif bir bakteri olan Paenibacillus larvaedir. Ksaca AFB olarak
adlandrlan Amerikan Yavru rkl ok byk ekonomik kayplara neden
olan, en ciddi ar hastalklarndan biridir. Tm dnyada olduka geni bir alana
yaylmtr (Ashiralieva and Genersch, 2006; Lindstrm, 2007)..
Hastalk etkeni olan bakteri ilk kez 1906 ylnda hastalkl ve lm larvalardaWhite tarafndan tanmlanm ve vejetatif formunun sahip olduu basil eklinden
dolay Bacillus larvaeolarak adlandrlmtr. 1990l yllarda, gelien molekler
yntemlerle taksonomik olarak yeniden incelenen Bacillussnf nce 5 gruba
ayrlm; ardndan iinde AFB etkeninin de bulunduu nc grup Paenibacillus
ad verilerek ayr bir cins olarak snflandrlmtr (Ash et al., 1991; Ash et al.
1993).
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
23/120
7
Daha sonra Paenibacillus larvaeile 1950 ylnda Katznelson tarafndan, yine
hasta bal ars larvalarndan izole edilerek tanmlanan Paenibacillus
pulvifaciensin ayn cins iinde yer ald belirlenmi; Paenibacillus larvae larvae
ve Paenibacillus larvae pulvifaciensolarak iki alt tre ayrlmlardr. 10 yl iinde
gelien tekniklerle yaplan yeni almalar sonucunda iki alt tr birletirilerek,
Paenibacillus larvaead altnda olarak tek tr olarak snflandrlmtr (Generch et
al., 2006; Heyndrickx et al., 1996).
Amerikan Yavru rkl ad, Philips tarafndan, hastaln ilk kefedildii yerin
Amerika olmasndan dolay kullanlmtr (Alippi,1999).
Paenibacillus larvaenin vejetatif formu 2,55 m boyunda, 0,50,8 m eninde;
spor formu ise 1,3 m x 0,6 m boyutlarndadr. Gram pozitif olanPaenibacillus
larvaenin vejetatif formu Gram boyama ile mor renkte boyanrken; karbol fuksin
ile boyanan sporlarn duvarlar krmzms-mor renkte olmaktadr. Boya almayan
spor merkezleri effaf grnmektedir (Bailey and Ball, 1991; Lindstrm, 2006;
Shimanuki and Knox, 2000) (ekil 2.1.).
(a)
ekil 2.1. (a) Paenibacillus larvaenin vejetatif formu; (b)Paenibacillus larvaenin
vejetatif-spor gei formu; (c) Paenibacillus larvaenin spor formu (Shimanuki and
Knox, 2000)
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
24/120
8
Beslenme srasnda larvalara bulaan sporlar sindirim sistemine geerek, hzla
vejetatif forma dnmektedir. Ancak mikroaeorofilik ortama ihtiya duyan
Paenibacillus larvaebarsak lmeninde oalamaz. Barsak lmeninde gelien
bakteriler peritrofik zara g ederek orta barsak epiteline tutunmaktadrlar.
Epitel hcrelerinin lizize uramasnn ardndan hemosle geerek hemolenf iinde
hzla oalmaya balamaktadr. Larva, hcrelerin paralanmas ve enfeksiyon
sonucunda prepupa evresinde lmektedir (Alippi, 1999).
Paenibacillus larvaenin patojenitesi olduka fazladr. Bir gnlk larvay 10 spor
bile enfekte edebilmektedir. Larva bydke enfeksiyon iin gerekli spor says
artmaktadr. (Ashiralieva and Genersch, 2006; Brdsgaard et al., 1998;Lindstrm, 2006).
Hastaln ilk safhasnda larvada renk deiiklii gzlenmektedir. Larvann inci
beyaz rengi nce ak kahverengiden koyu kahverengine doru bir renge
dnr. lerleyen safhalarda bu renk siyah-kahverengine dnmektedir (Alippi,
1999).
Hastalkl yavru gzlerde tipik belirtiler olumaktadr. Bunlardan en nemlisi
salkl peteklerin aksine yavru gzlerin sk ve bir btn halinde olmamas
aralarda bo gzlerin bulunmasdr. Kapal yavru gzlerin de renkleri
koyulamakta; kapaklar delikli ve ie kk bir hal almaktadr. Hastaln sonraki
safhalarnda larva yapkan ve ipliimsi bir hal almakta ve 2025 mmye kadar
uzayabilmektedir (ekil 2.2.). Hastalkl peteklerin dier bir tipik zellii ise
tutkalms kt bir kokusu olmasdr. (Shimanuki and Knox, 2000).
ounlukla temizleme zellii fazla olan kolonilerde, kovan temizliinden sorumlu
olan ii arlar ,hastalkl larvalar tespit edip kovan dna atmaktadr. Ancak
genellikle larva petek gz iinde kalmakta ve bir sre sonra kuruyarak petek
gzn dip ksmna yapmaktadr (Lindstrm, 2006; Spivak and Reuter, 2001).
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
25/120
9
Petek gzn tabannda bulunan larval kalnt, ierdii milyarlarca spor nedeniyle
olduka tehlikelidir. Kovan iindeki sporlarn 6570 yl kadar yaayabildikleri tespit
edilmitir (Shimanuki ve Knox, 2000).
(a) (b)
ekil 2.2. Hastalkl petek grnm (a) pliimsi larval kalnt; (b) Delik kapakl
yavru gz
(http://en.wikipedia.org/wiki/Diseases_of_the_honey_bee)
Ergin arlar hastalkla enfekte olmamalarna ramen hastaln yaylm asndan
olduka byk neme sahiptir. Ergin arlar zerlerinde youn miktarda sportayarak bakterilerin bulamnda rol almaktadr. Ayrca yaplan almalarla
henz klinik olarak belirti gstermeyen kolonilerde bile ergin arlardaki sporlardan
hastaln varlnn tespit edilebildii grlmtr (Lindstrm, 2007).
Ar hastalklarnn iki bulam ekli vardr. Bunlardan biri ana kovandan oula
bulama yolu olan dikey bulamdr. Dier bulam yolu olan yatay bulam ise
kovanlar arasnda ve ayn kolonideki bireyler arasnda gerekleir. AmerikanYavru rkl hastal da bu iki bulam yol ile de bulaabilir. Paenibacillus
larvaeayn koloni iinde ergin arlar araclyla larvadan larvaya; bir koloniden
dierine; hatta ana koloniden oula bulaabilir (Fries and Camazine, 2001; Fries
et al. 2006). Hastalk, bu doal bulam yollar dnda arclarn yanl teknikler
uygulamas ve steril olmayan malzemeler kullanlmasyla olduka hzl bir ekilde
yaylmaktadr. Hastalkl kovanlardaki peteklerin salkl kovanlara aktarlmas,
arlarn hastalkl ya da lm kolonilerin balyla beslenmesi ve uygun koullarda
sterilize edilmemi hazr peteklerin kullanlmas P. larvae ninkovandan kovana,
http://en.wikipedia.org/wiki/Diseases_of_the_honey_beehttp://en.wikipedia.org/wiki/Diseases_of_the_honey_bee8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
26/120
10
ilden ile hzla bulamasna yol amaktadr (Alippi,1999; zkrm and Keskin,
2005).
Hastaln tans, eitli mikrobiyal ve molekler yntemler kullanlarak
larvalardan, peteklerden, baldan ve ergin arlardan yaplabilmektedir. En yaygn
olarak kullanlan yntem, hastalk phesi tayan yavrulu peteklerden alnan
rneklerin laboratuvar ortamnda mikrobiyolojik olarak incelenmesidir. Bu
inceleme sonucunda elde edilen bakteriler zerinde mikroskobik ve biyokimyasal
testler uygulanlarak kesin tan konulmaktadr. Son yllarda PCR uygulamalar ve
ELSA testleriyle kesin ve hzl bir ekilde P. larvae ninvarl tespit
edilebilmektedir. (Alippi, 1999; De Graaf et al., 2006a; De Graaf et al., 2006b;
Govan, et al., 1999; Shimanuki and Knox, 2000).
Amerikan Yavru rkl hastalnda, hastalk etkeninin sporlu bir bakteri
olmas, tedavisini ve tedavi sonras mcadelesini zorlatrmaktadr. Hastalkla
mcadelede kltrel ve mekanik yntemler, sentetik antibiyotiklerle tedavi
yntemleri ve bitkisel yalarla tedavi yntemleri uygulanmaktadr (zkrm, 2006).
Hastalkl kovanlardan alnan ergin arlarn temiz kovanlara silkelenmesi enyaygn kullanlan kltrel yntemdir. Ancak hastaln tedavi edilmesini salamaz
sadece kolonideki spor younluunun azalmasn salar (Lindstrm, 2006).
Amerikan Yavru rkln tedavi edebilmek iin ok sayda antibiyotik
kullanlmtr. Slfatiazole, Oxytetracycline ilk kullanlan antibiyotikler; Lincomycin,
Monensin ve Tylosin ise en etkin antibiyotiklerdir (Kochansky et al., 2001)
Antibiyotiklerin kullanm iki nemli sorunu birlikte getirmektedir: Bunlar, bal ile
dier ar rnlerinde kalnt brakmas ve bakterilerin antibiyotiklere kar diren
kazanmasdr. Bu sebeplerden dolay Avrupa Birlii lkelerinde antibiyotik
kullanm yasaklanmtr. (Bogdanov, 2006; Kochansky et al., 2001; Miyagi et al.,
2000)
Antibiyotiklerin getirdii sorunlar, son yllarda aratrmaclar alternatif yollar
bulmaya ynlendirmitir. Bunlardan en etkilisi de AFB tedavisinde antibakteriyel
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
27/120
11
etkiye sahip olan bitkisel yalarn kullanlmasdr. Ticari kekik, tbbi kekik,
biberiye, citrus, okaliptus yalarnn etkili olduu eitli aratrmalar sonucunda
grlmektedir (Hammer et al., 1999; zkrm, 2006; zkrm et al., 2006; Fuselli
et al., 2008). Ayrca propolisin AFB zerine antibiyotik etkisiyle ilgili almalar da
yaplmtr (Bastos, et al., 2008)
Son yllarda Paenibacillus larvaenin biyokontrolyle ilgili aratrmalarda eitli
bakterilerin etkili olduu bulunmutur. Bu bakteriler P. larvaenin remesini inhibe
etmektedir (Alippi and Reynaldi, 2006).
lkemizde yaplan birok alma, Amerikan Yavru rklnn Trkiyegenelinde var olan bir hastalk olduunu gstermektedir (zkrm, 2000; zkrm
and Keskin, 2002; ahinler, 2005; imek, 2007).
Amerikan Yavru rkl ile mcadele etmenin ve yaylmasn nlemenin en
etkili yolu hastalkl kolonilerin kullanlan malzemelerle birlikte imha edilmesidir.
(Lindstrm, 2006).
2.1.2. Avrupa Yavru rkl
Avrupa Yavru rkl, bal ars larvalarn etkileyen bakteriyel bir hastalktr.
Etkeni Melissococcus plutondur. Ksaca EFB olarak adlandrlan Avrupa Yavru
rkl, ok byk ekonomik kayplara neden olan, olduka byk zarara
neden olan bir ar hastaldr. Tm dnyada olduka geni bir alana
yaylmtr.(Forsgern et al., 2005)
Hastalk ilk kez 1885 ylnda Cheshire ve Cheyne tarafndan tanmlanmtr.
Ancak o yllarda, etkeninin EFB ile ilikili olan ok saydaki bakteriden biri olan
Bacillus alveiolduu dnlmtr. 1956 ylnda asl hastalk etkeni tespit
edilmi ve Bacillus plutonolarak tanmlamtr. Ayn yl Bailey, bakterinin kok
eklinde olmasndan dolay Streptococcus plutonolarak yeniden adlandrmtr.
EFB etkeni olan bakteri son olarak 1982 ylnda ise Bailey ve Colins tarafndan
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
28/120
12
yeniden snflandrlarak Melissococcus plutonolarak adlandrlmtr (Alippi,
1999).
Avrupa Yavru rkl ad Philips tarafndan, hastaln ilk kefedildii yerin
Avrupa olmasndan dolay kullanlmtr (Alippi,1999).
Melissococcus plutonsadece vejetatif formda bulunan; spor oluturmayan bir
bakteridir. Hafif incelmi bir kok eklinde ve Gram pozitif olan bakteri, 0,50,7 m
eninde; 1 m boyundadr. Hcreler tek bana, ikili halde ya da toplu halde
bulunabilirler (Shimanuki and Knox, 2000).
i arlar tarafndan beslenmeleri srasnda larvalara bulatrlan M. pluton, ortabarsaa geerek bu anaerobik ortamda hzla oalmaya balamaktadr.
Bakteriler peritrofik zara ve barsak epiteline tutunur. Tam bir parazit gibi davranan
bakteri, larva besinini tketerek larvann alktan lmesine neden olmaktadr
(Doughty et al., 2004; Morse, 1997)
Hastalkl larva, sar- yeil den kahverengine doru renk deitirir. Petek gz
kapatlmadan len larvalar, yavru gzn tabannda C eklinde kvrlm birekilde durmaktadr. Larvalarn daha sonra ld durumlarda ise yavru gzn
kapa delikli bir ekilde grnmektedir. Belirtiler Amerikan Yavru
rklndekine benzese de Avrupa Yavru rklnn bulunduu
durumlarda tutkalms koku yoktur (Doughty et al., 2004) (ekil 2.3.).
Larvalar, genellikle petek gz kapatlmadan nce lmektedir. Bu srada larva
zerinde pek ok ikincil organizma remektedir. Bunlardan en nemlileriPaenibacillus alvei, Enterococcus faecalis, Enterococcus faecium, Lactobacillus
eurydice ve Brevibacillus laterosporustur (Doughty et al., 2004; Shimanuki ve
Knox, 2000)
kincil bakterilerden en yaygn olarak grleni Paenibacillus alveidir. Bu bakterinin
varl EFB nin tehisinde kullanlmaktadr. Sporlu bir bakteri olan P. alveinin
vejetatif formu 0,50,8 m geniliinde, 25 m uzunluunda ve basil eklinde;
spor formu ise 0,8 m geniliinde, 1,82,2 m uzunluundadr. Sporlarn
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
29/120
13
sporangiyumla birleik halde durduu tipik bir grnmleri vardr (ekil 2.4.a).
Saprofitik olarak larva zerinde reyen Paenibacillus alvei, ilerleyen safhalarda
AFB ye benzer belirtiler ortaya kmasna neden olmaktadr (Shimanuki and
Knox, 2000).
Tipik kano ekilli spor yapsyla tanmlanabilen Brevibacillus laterosporusun
vejetatif formu, 0,50,8 m geniliinde ve 2,05,0 m uzunluundadr. Spor
formu ise 1,01,3 geniliinde ve 1,21,5 m uzunluundadr (Shimanuki and
Knox, 2000)(ekil 2.4.b).
Larvalarn ipliimsi bir yap almasna neden olan Enterococcus faecalis0,51,0 m apndadr. Oval bir yapya sahip olan bakteriler genellikle ift ya da ksa
zincir halinde bulunmaktadr (Shimanuki and Knox, 2000) (ekil 2.4.c).
ekil 2.3. Yavru gz tabannda C eklinde kvrlm l larvalar
(http://photo.bees.net/gallery/EFB/EFB_larvae_cell)
(a)
ekil 2.4. (a) Paenibacillus alvei; (b) Brevibacillus laterosporus;(c) Enterococcusfaecalis(Shimanuki and Knox,2000)
http://photo.bees.net/gallery/EFB/EFB_larvae_cellhttp://photo.bees.net/gallery/EFB/EFB_larvae_cell8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
30/120
14
Avrupa Yavru rkl hastalnn bulam ekli Amerikan Yavru
rklndekine benzerdir. Salkl koloniler ounlukla hastalkl kolonilerden
gelen arlar tarafndan enfekte edilir. Koloni iinde beslenme srasnda ii arlar
tarafndan larvadan larvaya tanan bakteri, k boyunca yavru gz duvarlarnda,
fees iinde ya da dipteki mum kalntlar iinde canl kalabilir. Ancak EFB
bulamndaki en nemli yol ana koloniden oula gei eklindedir ( Alippi, 1999;
Belloy et al., 2007; Fries and Camazine, 2001)
AFB de olduu gibi EFBde de, hastalkl kovanlardaki peteklerin salkl
kovanlara aktarlmas, arlarn hastalkl ya da lm kolonilerin balyla
beslenmesi ve uygun koullarda sterilize edilmemi hazr peteklerin kullanlmasile bulamaktadr. Ayrca steril olmayan arclk aletlerinin kovanlar arasnda
kullanm hastaln yaylmn hzlandrmaktadr (zkrm and Keskin,2005)
Hastaln tans, eitli mikrobiyal ve molekler yntemler kullanlarak;
larvalardan, peteklerden, baldan ve ergin arlardan yaplabilmektedir. En yaygn
olarak kullanlan yntem, hastalk phesi tayan yavrulu peteklerden alnan
rneklerin laboratuvar ortamnda mikrobiyolojik olarak incelenmesidir. AncakMelissococcus plutonu izole etmek olduka zordur. Hastaln belirtileri
grldnde olduka azalm olan bakteri, olduka fazla byme faktr
istemesi ve dier bakterilerle ayn ortamda reyememesi sonucu olduka zor
izole edilebilmektedir. Elde edilen bakteriler zerinde mikrobiyolojik ve
biyokimyasal testler uygulanlarak ve mikroskobik inceleme yaplarak kesin tan
konulmaktadr. Son yllarda PCR uygulamalar ve ELSA testleriyle kesin ve hzl
bir ekilde Melissococcus plutonun varl tespit edilmektedir. (Alippi, 1999;Govan et al., 1998; Ha et al., 2006; Pinnock and Featherstone, 1984; Shimanuki
and Knox, 2000).
Avrupa Yavru rkl hastal, hastalk etkeninin sporlu bir bakteri olmamas,
sadece larva besinini tketerek larvann lmne neden olmasndan dolay
nadiren koloninin kmesine neden olur ve tedavi edilmesi mmkndr.
Hastalkla mcadelede kltrel ve mekanik yntemler, sentetik antibiyotiklerle
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
31/120
15
tedavi yntemleri ve bitkisel yalarla tedavi yntemleri uygulanmaktadr (zkrm,
2006; Thompson et al., 2006).
Hastalkl kolonideki arlarn temiz kovana silkelenmesi ve gl bir besin
takviyesi yaplmas, koloninin kurtulmasn salayabilmektedir. Koloninin kralie
arsnn yenilenmesi, koloniye yeni genetik materyal katarak direnci arttrr
(Erickson et. al., 1999; Thompson et al., 2006).
Avrupa Yavru rklnn tedavisinde kullanlan antibiyotikler ok fazla
eitlilik gstermemektedir. Bundaki en nemli etken larvann sporsuz olmasdr.
En ok kullanlan iki antibiyotik Oxytetracycline ve Erythromycindir (Doughty etal., 2004; Thompson et al., 2005; Waite et al., 2003).
Antibiyotiklerin kullanm, bal ile dier ar rnlerinde kalnt brakmas ve
bakterilerin antibiyotiklere kar diren kazanmas nedeniyle Avrupa Birlii
lkelerinde yasaklanmtr. (Bogdanov, 2006; Kochansky et al., 2001; Miyagi et
al., 2000)
Antibiyotiklere alternatif olarak, antibakteriyel etkiye sahip olan bitkisel yalarn
kullanlmasna ynelik almalar yaplmaktadr. Ticari kekik, tbbi kekik, biberiye,
citrus, okaliptus yalarnn etkili olduu eitli aratrmalar sonucunda
grlmektedir (Hammer et al., 1999; zkrm, 2006; zkrm et al., 2006; Fuselli
et al., 2008).
2.1.3. Tulumsu Yavru rkl
Tulumsu Yavru rkl bal ars yavru ve pupalarnda lme neden olan viral
bir hastalktr. lk kez 1913 ylnda White tarafndan tespit edilmi; etkeninin bir
virs olduu ancak 1917de anlalabilmitir (Grabensteiner et al., 2001).
Hastalk etkeni olan Tulumsu Yavru rkl Virs(SBV) virslerin Picorna-like
grubuna dahildir. Picornaviridaeyeleri ile byk benzerlik gstermektedir. Bir
RNA virs olan SBV 28 nm apndadr (Grabensteiner et al., 2001).
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
32/120
16
SBV ile enfekte larvada, deri deitirme dzeni bozulmaktadr. Pupal dneme
geemeyen larvada eski deri ba ksmndan kopup ayrlamaz ve eski deri ile yeni
deri arasnda ekdiziyal sv birikimi gerekleir. Vcudun sv dolu bir keseye
dnmesi, hastala adn veren tulumsu grnm oluturmaktadr. (Frow and
Delacan, 1999)( ekil 2.5.a).
Ergin arlar, enfekte larvalar kovan dna atmaktadrlar. Bu ilem srasnda
ekdiziyal sv iindeki virs ergin arlara bulamaktadr. Daha sonra gen ii
arlarn yavru gda bezlerinde oalan virsler, beslenme srasnda salkl
larvalara bulamaktadr (Frow and Delecan, 1999; FAO, 2006).
SBV, kolonide yavrulama dnemi olan ilkbahar dneminde daha sk
grlmektedir (Grabensteiner et al., 2001)
Ergin arlarda da zaman zaman grlebilen SBV ounlukla belirtisiz olarak
seyretse de nadiren polen toplama orannda azalmaya ve orta barsakta hasara
neden olabilmektedir(Anderson and Giacon, 1992; Du Zhi-Lan,1991).
Hastaln tans daha nceleri elektron mikroskopisi ve ELSA yntemleriyle
yaplrken; yakn zamanlarda molekler tekniklerle yaplabilmektedir. ELISA ve
RT-PCR yntemleri tanda kullanlan en yaygn yntemlerdir (Grabensteiner et
al., 2007).
2.1.4. Kire Hastal
Kire hastal sadece yavru bal arlarnda grlen fungal bir hastalktr. Hastalk
etkeni olan fungus, Maassen tarafndan 1913 ylnda Pericystis apisolarak
tanmlanmtr; daha sonra 1921 ylnda Claussen tarafndan Ascosphaera apis
olarak adlandrlmtr. Hastalk, tm dnyada arcln yapld blgelerde
yaygn olarak bulunmaktadr (Puerta et al., 1999)
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
33/120
17
Kralie, erkek ve ii arlarn larvalarnn tm enfeksiyondan etkilenebilmekte;
ancak beinci dnemdeki larva ve ilk birka saatteki pupa, fungusa kar daha
hassastr (Flores et al., 2005; Witte, 2000).
Ascosphaera apisheterotallik bir organizmadr; yani ancak kar cinsten iki misel
(+ ve -) bir araya geldiinde spor oluturabilmektedir. Koyu kahve ve yeil renkte
olan sporlar spor kesesi ya da askokarp denen bir gvde iinde
oluturmaktadrlar. Spor keseleri 47140 m, kese iindeki askosporlar 919 m
apnda ve ilerindeki her bir spor ise 3.04.0x1.42.0 m boyutlarndadr
(Hornitzky, 2001;Shimanuki and Knox, 2000).
Larva tarafndan yutulan spor, sindirim boluuna gitmektedir. Burada CO2 ile
uyarlan sporlar imlenmeye balamaktadr. Hzla uzayan hifler, enfeksiyonun
ikinci gnnn sonunda peritrofik zar yzeyine; nc gn barsak duvarna ve
larvann hemoslne; drdnc gn ise ya dokusuna yerlemektedir. Larvann
btn i organlarna yaylan hifler sahip olduklar enzimlerle ktikl dokusunu
aarak tm vcut yzeyini kaplamaktadrlar. Vcut yzeyini kaplayan miseller
beyaz renktedir. (Chorbiski, 2004; Hornitzky, 2001).
Ascosphaera apisvcut yzeyinde hifler oluturmaya baladktan yaklak 6 gn
sonra karakteristik fruktifikasyon oluumu gzlemlenmektedir. Eer enfekte larva
tek tip hiften (+ ya da -) oluan misellerle evrili ise larva sert, bzm, beyaz
ve kirecimsi bir grnm almaktadr. Eer enfekte larva zerinde hem + hem de -
hifler bulunuyorsa, spor kisti olumakta ve bu durumda larvann rengi beyaz
zerinde siyah alacal ya da tamamen siyah olmaktadr (Flores et al., 2004;Shimanuki and Knox, 2000) ( ekil 2.5.b-c).
Ascosphaera apisiin en uygun reme scaklk aral 3035Cdir. Ancak
enfeksiyonun olumas iin youn miktarda nem bulunmas gerekmektedir. Nemli
ve lk hava artlarnn yaand ilkbahar ve sonbahar mevsimlerinde sklkla
grlmektedir. (Hornitzky, 2001). Ancak, scakln tek faktr olmad, nemin de
enfeksiyonun olumas zerinde scaklk kadar etkili bir faktr olduu saptanmtr
(Flores et al., 1996).
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
34/120
18
ok sayda enfekte larvann olduu kovanlarda, ii arlar bu l larvalar dar
atmakta ve kovan giriinde ya da kovann tabannda l larvalar grlebilmektedir
(Shimanuki and Knox, 2000).
Fungal sporlar, kovan iindeki bal ve polende depolanmakta; ayrca petek
yzeyinde, su kaynaklarnda ve arlar zerinde bulunabilmektedir. Hastaln
yaylmasn salayan en byk etken, bol miktarda spor ieren l larvalarn
iiler tarafndan dar tanmasdr. Bu tanma srasnda sporlar tm kovan
iine yaylmakta dier arlara bulamaktadr. Bal ve polen gibi ar rnlerinin de
bulak hale gelmesi nedeniyle, beslenme yolu ile salkl larvalarn da enfekte
olmas kolaylamaktadr (Chorbiski, 2004). Ayrca Ascosphaera apissporlarnnVarroa destructortarafndan da tand bilinmektedir (Benoit et al., 2004; Liu,
1996).
Yaplan almalar kire hastalnn ortaya kmasnda evresel faktrlerin ve
kovan zerindeki stresin ok nemli olduunun gstermektedir (Befus-Nogel et
al., 1993)
Hastaln tans tipik mumya grntsndeki larvalardan alnan sporlarn
mikrobiyal ve molekler tekniklerle incelenmesiyle konulmaktadr. Larvadan
alnan sporlar direkt olarak lam zerine konulup mikroskop altnda
incelenebilirken; uygun besiyerlerinde retilmi kltrler zerinde eitli
incelemeler yaplarak da tehis konulabilmektedir. Son yllarda kesin tehisin
yaplabilmesi iin eitli PCR teknikleri de uygulanmaktadr (Hornitzky, 2001; Lee
et al., 2004).
Kire hastalnn kontrolnde birok yntem uygulanmaktadr. eitli kltrel
nlemler ve kimyasal maddeler kullanlmaktadr. Ancak son yllarda yaplan
almalar hastalkla biyolojik mcadele yollarnn gelitirilmesine ve hastala
direnli rklarn yetitirilmesine ynelmitir (Hornitzky 2001; Oldroyd, 1996;
Yeganehrad et al., 2007).
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
35/120
19
Hastaln tedavisinde en ok kullanlan ilalar Ascosidin ve Nystatindir. Ancak
ila kullanm kalnt problemi nedeniyle birok lkede yasaklanmtr (Hornitzky,
2001; Jenko et al., 1991). Antibiyotiklere alternatif olarak birok bitkisel yan
hastalkla mcadelede olduka etkili olduu tespit edilmitir (Dellacasa et al.,
2003; Eguaras et al., 2005).
Yaplan baz almalar, eitli bakteri trlerinin Ascosphaera apisin remesini ya
da yaamasn engellediini gstermektedir. zellikle eitli Bacillus trleri ileride
biyolojik mcadelede kullanlabilecektir. (Reynaldi, 2004).
Henz hastalkla mcadele de tam etkin bir yol olmamasndan dolay yaplmasgereken en nemli ey hastaln yaylmn nlemek ve salkl kolonilerin
hastala yakalanmasn kolaylatran evresel koullardan kanmaktr (Flores et
al., 2004).
Koloni bakmn iyi yapmak, ii ar poplasyonunu yksek tutmak, kovan
havalandrmak ve nem oluumunu nlemek hastala kar koloni direncini
arttracak en nemli yntemlerdir(Hornitzky, 2001).
2.1.5. Ta Hastal
Ta hastal, Ascomycota filumu, Eurotiomycetes snf ve Trichocomaceae
familyasna bal Aspergilluscinsinden baz funguslarn neden olduu bir
hastalktr. Aspergillus fumigatus, Aspergillus nigerve dier baz Aspergillus
trleri de hastala neden olsa da, asl etken Aspergillus flavus tur. Her tr detoprakta ve bitkilerde yaygn olarak bulunmaktadr (Klich, 2007; Shimanuki and
Knox, 2000).
Bu funguslar; ergin bal arlar, dier bcekler, memeliler, kular ve hatta tahllar
zerinde patojen olup, olduka hzl yaylmaktadr. Aspergillus flavussar-yeil,
Aspergillus fumigatusgri ve Aspergillus nigerise siyah sporlara sahiptir (Payne,
1998; Shimanuki and Knox, 2000). Koloniyi enfekte eden Aspergillus tr PCR
teknikleriyle kolaylkla belirlenebilmektedir (Goebes, 2007; Lee, et al., 2004)
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
36/120
20
Patojen, bal arlarnn larva, pupa ve erginleri zerinde etkilidir. Ergin bireylerin
veya larvalarn nemli ktikulalar zerinde imlenip gelimektedir (Morse, 1997).
Aspergillus flavusolduka yaygn ve hzl gelien fungustur. Fungusun miselleri,
tadklar sporun olgunlama durumuna gre renklenir. lk nce sar olan sporlar,
sonra sar-yeil bir hal alrken, olgunlamayla birlikte kahve-yeil bir renge
dnmektedir (Swift et al., 2000).
lmn ardndan, enfekte larva ezilemeyecek biimde sertlemektedir.
Aspergillusun miselleri ve sporlaryla sarlm olan larva ounlukla yeil renkte
gzlenmektedir (Shimanuki and Knox, 2000).
Aspergillus flavustarafndan retilen bir toksin olan aflatoksin insanlar ve dier
memeliler iin olduka toksik ve karsinojenik bir maddedir. zellikle tahllar ve iyi
koullarda kurutulmam dier tarm rnlerinde kolaylkla reyen A. flavusun
rettii aflotoksin olduka tehlikelidir. Aflotoksin ieren bal ve dier rnler
kesinlikle tketilmemelidir (Jiujiang Yu et al., 2005; Klich, 2007).
Son yllarda yaplan almalar Aspergillustrlerine ait sporlarn Varroa destructor
tarafndan kovandan kovana, ardan arya tandn gstermektedir (Benoit et
al., 2004)
Gnmz arclk sektrnde Aspergillus cinsine dahil olan funguslarla tek
mcadele yntemi onlara oalabilecekleri bir ortam yaratmamaktr. Bu amala
kovanlarn havalandrlmas ve kovan iinde nem oluumunun nlenmesigerekmektedir (Morse, 1997).
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
37/120
21
(a)
ekil 2.5. (a) Tulumsu Yavru rkl; (b) Kire Hastal (Tek tip hifile evrili
larva); (c) Kire Hastal (ki tip hif ile evrili larva)
(http://www.ars.usda.gov/images/docs/7461_7655/sacbrood.jpg)
2.2.Bal Ars Ergin Hastalklar
2.2.1. Varroasis
Varroasis, dnya apnda en ok hasara ve ekonomik kayba neden olan ar
hastaldr. Etkeni Varroa destructorAnderson & Trueman Acarina ordosunun
Varroidae familyasna dahildir. lk kez 1957 ylnda inde grlen akar; 1970lerin
banda Almanyada ortaya kmtr. Ar nakliyatlar ve ithalatlar araclyla ksa
srede nce btn Avrupaya, daha sonra da ou ktaya dalmtr. (Andersonand Trueman, 2000; Zhou, T., et al., 2004; Boecking and Genersch, 2008).
nceleri hastalk etkeninin ilk kez 1904 ylnda Endonezyann Java adasnda
Quedamans tarafndan bulunan Varroa jacobsoniolduu dnlmtr. Varroa
jacobsoniAsya bal ars Apis ceranaenin doal d parazitidir ve oradan Apis
melliferaya geerek tm dnyaya yaylmtr. Ancak 2000 ylnda Anderson ve
Truman tarafndan tm dnyada Varroa jacobsoniolarak bilinen akarn bir trolduu belirtilmitir. Apis ceranaezerinde, hem Varroa jacobsonihem de Varroa
http://www.ars.usda.gov/images/docs/7461_7655/sacbrood.jpghttp://www.ars.usda.gov/images/docs/7461_7655/sacbrood.jpg8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
38/120
22
destructorparazitlik yaparken; Apis melliferazerindeki tek Varroatr Varroa
destructordur ( Anderson and Trueman, 2000).
Varroasis, hem ergini hem de larvay zayflatr. Varroa, larva, pupa ve erginlerin
vcutlarnda keliserleri aracl ile delikler aar ve devaml olarak arlarn
hemolenfini emer. Srekli hemolenfi emilen arnn organ geliimi etkilenir
(Boecking and Genersch, 2008).
Varroa destructorun yumurta, nimf ve ergin olmak zere 3 farkl formu bulunur.
Oval ve yass bir vcuda sahip olan ergin diiler 1,1 mm uzunluunda, 1,7 mm
geniliindedir. Neredeyse yuvarlak ve diilerden daha kk olan erkekler 0,85uzunluunda ve 0,8 mm enindedir (Boecking and Genersch, 2008; Shimanuki
and Knox, 2000) (ekil 2.6.).
Ergin dii parazitler koloniden koloniye, zellikle kovann arm dolaan erkek
ya da ii arlar aracl ile tanr. Parazitin remesi ise kapal yavru gzlerde
gerekleir. Dii parazitler yavru gzler kapatlmadan hemen nce gze girerler.
Erkek larvalarn iilerden 3 gn daha uzun srede geliip daha sk besleniyorolmas, enfestasyon olasln arttraca ve parazitin gelimesine daha uzun
sre tanyaca iin dii Varroalar, erkek gzlerini daha ok tercih etmektedir.
(Boot, et al.,1992) Ayrca erkek gzlerinin dii gzlerine gre daha byk olmas
daha fazla akarn gelimesine olanak salamaktadr (Piccirillo and De Jong,
2003).
Yaplan aratrmalar sonucunda Varroa destructorun, akarn remesini arttranbesin kalntlar ve feromonlar iermesi nedeniyle, eski petekleri yeni peteklere
gre daha ok tercih ettii tespit edilmitir (Nazzi et al., 2004; Piccirillo and De
Jong, 2004).
Ergin arlar zerinde sadece dii akarlar bulunmaktadr; bu akarlar arnn
abdominal segmentleri arasna ya da ban gerisindeki yumuak dokulara
tutunarak arnn hemolenfi ile beslenmektedir. Akarlar, arlarn yavru oluturduu
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
39/120
23
dnemde, henz yavru gz kapanmam hcrelere girerek hcre tabannda
saklanrlar (Sammataro and Avitabile, 1998).
ekil 2.6. Varroa destructorun yumurta, larva, nimf ve ergin dnemleri: (a) Ergin
diinin dorsalden grnm; (b) Ergin diinin ventralden grnm; (c)
Deutonimf; (d) Ergin erkein ventralden grnm; (e) Protonimf; (f) Hekzapodlarva ieren yumurta
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
40/120
24
Yavru gzlerin kapatlmasndan sonra ortaya kan dii akarlar, remelerini
larvalarn geliimiyle e zamanl olarak srdrrler. Bir sre larvann besinindeki
proteini kullanan dii akarlar gzn kapatlmasndan 6070 saat sonra ilk
yumurtalarn brakrlar. Genellikle bu yumurtalardan erkek bireyler kar. Daha
sonra 30 saat aralkla brakt yumurtalardan dii bireyler kar. Varroa
destructorda partenogenez vardr. Dllenmemi yumurtalar partenogenetik
geliim gstererek erkek bireyleri; dllenmi yumurtalar dii bireyleri olutururlar
(Boecking and Genersch, 2008).
Brakldktan 24 saat sonra yumurta iinde hareketsiz hekzapod larva geliir.
Yumurtadan kan akarlar farkl nimf evreleri geirerek geliirler. Yumurtadankan protonimfin 4 ift baca vardr. Bu evre ilk kez hareketli bireylerin ortaya
kt evredir. Protonimfler yuvarlak yapda ve beyaz renktedirler. Daha sonra
gelien deutonimfler daha oval yapda ve beyaz renktedirler. Tm geliim
sresince, pupann hemolenfi ile beslenmeye devam ederler (Colin, et al., 1999.)
(ekil 2.7.).
Yaklak 6 gnde gen diiler olgun evreye gemekte ve ii arlarn vcudunatutunarak zerinde beslenmeye balamaktadr (Sammataro et al., 2000) (ekil
2.8.).
Varroa destructorun besin ve enerji gereksinimi arlarn zayflamasna ve arlarda
yapsal bozukluklar olumasna neden olur (Garedew, et al., 2004.).
Gelien pupann arlk kayb dorudan yavru gzne giren dii akar saysnabaldr. Ancak bir akarn girdii durumlarda bile belirgin bir arlk kayb
olumaktadr (Duay, et al., 2003).
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
41/120
25
ekil 2.7. Varroa destructorun hayat dngs (Shimanuki and Knox, 2000)
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
42/120
26
(a) (b)
ekil 2.8. Larva ve pupa zerindeki Varroa destructorerginleri
http://photo.bees.net/gallery/varroa
Enfeste olmu arlarn uu sreleri ve kovana dnebilme yetenekleri dorudan
etkilenmektedir (Kralj et al., 2007). Enfestasyon seviyesinin yksek olduu
durumlarda pupa, geliimini tamamlayamadan lmektedir. Hayatta kalan
erginlerde ise normalden daha ksa ve zayf abdomen, ksa kanatl ya da kanatsz
olma ve bacaklarda deformasyon gibi durumlarla normal bireylere gre daha zayf
olma gibi anormallikler gzlenebilmektedir (Bowen-Walker and Gunn, 2001;
Shimanuki and Knox, 2000).
Eer nlem alnmazsa klayan ergin arlar baharda yeni erginlerin kmasna
yetiemeden lr; bu nedenle Varroa enfestasyonu bulunan bir koloni tedavi
edilmezse kebilir (Boecking and Genersch, 2008).
Son yllarda kolonilerin ok daha az akarn varlnda bile kt tespit edilmitir.
Yaplan birok almalar sonucunda Varroa destructortarafndan virslerin daha
sk tand kansna varlmtr. Ayrca zerinde ayn anda birden fazla virs
tamakta bu da bir koloniye ok sayda hastaln bulamasna neden
olmaktadr. Ayrca parazitin varl arlarda baklk sisteminin basklanmasna
ve dolaysyla latent durumdaki mevcut virslerin harekete gemesine neden
olmaktadr (Shen et al., 2005a)
http://photo.bees.net/gallery/varroahttp://photo.bees.net/gallery/varroa8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
43/120
27
Varroa destructorile balantl olarak ABPV (Akut Ar Felci Virs), CBPV (Kronik
Ar Felci Virs), SPV (Slow Paralysis Virus), BQCV (Black Queen Cell Virus),
KBV (Kashmir Bee Virus), CWV (Cloudy Wing Virus), SBV (Sacbrood Virus),
DWV (Deforme Kanat Virs) gibi ok sayda virs bulat tespit edilmitir
(Chen et al., 2006)
Varroa destructorun virsler dnda baka hastalk etkenleriyle de ilikisi olduu
tespit edilmitir. Hemolenf miktarnn srekli beslenmeye bal olarak azalmas
sonucunda ardaki hemosit miktar azalmakta bu da bal arsnn Nosema apis
sporlarna kar direncini drmektedir (Bermejo and Fernandez, 1997).
Varroa destructor, diren dmesine neden olmas dnda eitli bakterilerin
bulamnda da rol oynamaktadr. Amerikan Yavru rkl etkeni Paenibacillus
larvaenin arlklar arasnda bulamna neden olmaktadr (De Rycke et al., 2002)
Bunun dnda arlarda septisemiye neden olan Serratiaspp., Pseudomonasspp.,
Bacillusspp. bakterilerinin kovanlara bulamna neden olduu ve arlarn vcut
yzeylerinde atklar delikler araclyla bu bakterileri dorudan hemolenfe
bulatrdklar tespit edilmitir. (Coline et al., 1999).
Bal ars kolonilerinde ciddi zararlara yol aan parazit akarn erken tehisi,
kontrol ve mcadelesi asndan byk nem tar (zkrm, 2000).
Dier akarlarn aksine Varroa destructorun kzlms renkte ve 1,1x1,7 mm
boyutlarndaki ergin diileri rahatlkla gzle grlebilir. Hastaln tespiti iin birok
yntem kullanlmaktadr. Bunlardan bir tanesi kovandan arlarn toplanarakvcutlarnn tek tek disseksiyon mikroskobu altnda incelenmesi yntemidir. Dier
bir yntemde ise kavanoza alnan arlar eter ile bayltlr. Kavanoz birka saniye
sallandktan sonra beyaz bir kat zerine dklr ve inceleme yaplr. Bu
yntemlerin dnda kovan dibindeki mum, polen, l ar ve akarlarn bulunduu
birikinti incelenerek de tehis yaplabilir (Shimanuki and Knox, 2000).
Tm dnyada Varroa mcadelesinde birok ila kullanlmaktadr. Ancak byk
ounluu bal ve ar rnlerinde kalnt brakmas nedeniyle yasaklanmtr.
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
44/120
28
Ayrca akar, mevcut ilalarn ouna kar diren gelitirmi; bu ilalarn etkisiz
kalmasna neden olmutur. Akarla mcadelede tam baar ile sonulanan
herhangi bir ila henz bulunamamtr (Bogdanow, 2006; Wallner, 1999).
Varroa mcadelesinde hem sentetik hem de organik kimyasal madde ierikli
ilalar kullanlmaktadr. Trkiyede de dnyada olduu gibi en yaygn kullanlan
sentetik ilalar Amitraz (Vamitrat-VA, Rulamit-VA, Varamit ve Kenaz),
Coumaphos (Perizin), Brompropylat (Folbex VA), Malathion (Varation-TKV) ve
Fluvalinat (Apistan)dr.
lkemizde Malathion ve Brompropylat zerinde yaplan almalarda her ikimaddenin de Varroa destructorzerinde etkili olduu ancak, hastal tamamen
ortadan kaldrmad tespit edilmitir (zer ve Bogelmez, 1987).
Varroann Amitraz, Flumethrin, Fluvalinate ve Coumaphosa kar diren
kazand yaplan aratrmalar sonucunda belirlenmitir (Colin et al., 1997; Elzen
et al., 2000; Lodesani, 1995; Milani, 1999; Pettis, 2004).
Varroa mcadelesinde en yaygn kullanlan organik kimyasal maddeler ise
Okzalik asit, Formik asit, Laktik asit ve Thymoldr. Kapal yavru gzlere etki
edebilen tek madde Formik asittir; bunun dndaki tm maddeler kapal yavru
gz olumadan nce kullanldnda etki etmektedir (Feldlaufer et al.,1997;
Rademacher and Harz, 2006).
Tm bu organik asitlerin ve Thymol n kullanmnda d ortam scakl ve nemibyk nem tamaktadr. Btn tedavi yntemlerinden sonra tedavinin baarl
olup olmadnn belirlenmesi iin len akar miktar belirlenmeli ve dip tahtasna
den l ve baygn akarlar ortamdan uzaklatrlmaldr (Boecking and
Genersch, 2008).
Farkl bal ars tiplerinin, kolonideki Varroa populasyonlarnn bymesini
dorudan etkiledii bilinmektedir. Kullanlan bu tedavi yntemlerin dnda
hastala kar diren gsteren ar kolonileri zerinde de aratrmalar
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
45/120
29
yaplmaktadr (Sammataro et al., 2000; De Guzman and Rinderer, 2007; De
Guzman and Rinderer, 2008).
2.2.2. Acarapiasis
Acarapiasis, ergin bal arlarnn solunum sistemine yerleen Acarapis woodi nin
neden olduu bulac bir parazitik hastalktr. Bal Ars Trake Akar olarak da
bilinen Acarapis woodi, ilk nce 1921de Rennie tarafndan Tarsonemus woodie
olarak; daha sonra ayn yl snflandrmann gzden geirilmesiyle Hirst tarafndan
Acarapis woodiolarak adlandrlmtr. Acarapis woodiArachnida takmnn Acari
alt takmna bal Tarsonemidae familyasnda yer almaktadr (Sammataro, 2006;Swart, 2003)
Acarapis woodi, meydana gelen ani ve ar koloni kayplar zerine yaplan
aratrmalar sonucunda, ilk kez 1919 skoyann Wight Adasnda kefedilmitir.
30 yl iinde Avrupann birok lkesine yaylan akar, 1960lardan sonra Amerika,
Afrika ve Asya ktalarna yaylmtr (Fernndez, 1999).
Ergin bal arlarn protorasik trakesinde yaayan Acarapis woodi, hem fiziksel
olarak trake duvarlarna zarar verir hem de biriken metabolik atklaryla trakelerde
tkanmalar neden olur (Erickson et al., 1999).
Acarapis woodinin hayat dngs yumurta, larva, nimf ve ergin olmak zere drt
safhadan olumaktadr. Ergin dii akarlar 143174 m; erkek akarlar 125136 m
uzunluundadr. Vcutlar ovaldir ve ikinci ile nc ift bacaklar arasndakiksm genilemitir. Parlak, inci beyaz renginde olan vcutlarnda ve
bacaklarnda uzun kllar vardr. Keskin stiletleri olan uzun, ince, gaga benzeri
gnathosomalar ile konaklar zeriden beslenmektedirler (Shimanuki and Knox,
2000) (ekil 2.9.).
Ergin bireyler dnda tm evrelerdeki akarlar hareketsizdir. Ergin diiler sahip
olduklar 4 ift bacak ve tarsal trnaklarla hareket edebilir ve ergin bal arlarnn
zerine tutunarak baka arlara geebilirler. Ergin erkekler hareket edebilirler
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
46/120
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
47/120
31
ekil 2.9. Acarapis woodinin yumurta, larva, nimf ve ergin dnemleri
(Fernandez, 1999)
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
48/120
32
ekil 2.10. Acarapis woodinin hayat dngs
3- 4 gnsonra
GEN ARI(4 gnden kk)
Trakeiine 14kadaryumurtabrakr
Trake
iindekilarvalar
3- 4 gn sonra
ERKEK11. veya12. gnde
D14. veya15. gnde
Acarapis woodinin
yaam dngs
Enfestear
Genar
Birinci torasikspirakulum
Dllenmidiiler trakednakarak
kllarnularnatutunurlar.
Yakn temassonucunda diiakarlar genarlara bularlar.
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
49/120
33
Acarapis woodikoloniler zerinde birden fazla ekilde patojenik etki
gstermektedir. Konann hemolenfini emerek onu zayflatmaktadr. Bununla
birlikte birinci ift torasik trakeleri tkayarak, oksijenin uu kaslarna ve beyne
gitmesine engel olmaktadr. Ayrca k ile erken-ilkbahar mevsim geilerinde
iilerin kovan ii scakl sabit tutamamas sonucunda koloninin kmesine
neden olmaktadr. Bunlarn dnda virsler ve bakteriler gibi dier hastalk
etkenlerini tayp dier arlara ve kolonilere bulatrdklar bilinmektedir (Bakonyi
et al., 2002; McMullan and Brown, 2005; Scott-Dupree et al., 1995).
Acarapis woodienfestasyonunun olduu bireylerin mr uzunluu ksalmakta;
kolonilerde ani k lmleri ve ilkbaharda yavru saysnda azalma ve balveriminde dme grlmektedir. Acarapis woodiile dier hastalklarn kovanda bir
arada olmas koloninin kmesine neden olabilmektedir (Bermejo, et al., 1997;
Scott-Dupree and Otis, 1992)
Tam olarak ayrt edici bir belirti gstermemesine ramen phelenilen kolonilerde
Acarapis woodinin tehisi iin gelitirilen birok yntem vardr. Hastaln
tehisinde eitli klasik yntemler, boyama teknikleri ve molekler yntemlerkullanlmaktadr (Peng and Nasr, 1999; Shimanuki and Knox, 2000).
Klasik yntemde torakstan alnan kesitler mikroskop altnda incelenirken;
molekler yntemler, ELSA testlerinin uygulanmas ve kromotografik teknikleri
iermektedir. (Gordon et al., 1993; Koch and Gerson, 1997; Sammataro, 2006).
Acarapis woodinin kontrolnde eitli kimyasal ve organik maddelerkullanlmaktadr. Kimyasal maddeler, organik maddelere gre daha etkili olsa da
bal ve dier ar rnlerinde kalnt brakmalar nedeniyle sorun oluturmaktadr
(Fernndez, 1999).
En yaygn olarak kullanlan kimyasal maddeler Amitraz, Fluvalinate, Apitol dur.
Ancak hi biri tam olarak akar enfestasyonun tamamen ortadan
kaldramamaktadr. Bu kimyasal maddeler kalnt brakmalar nedeniyle birok
lkede yasaklanmtr (Scott-Dupree and Otis, 1992)
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
50/120
34
Acarapis woodinin kontrolnde en yaygn olarak kullanlan organik maddeler ise
Formik asit , Mentol ve Thymoldr (Feldlaufer et al.,1997)
2.2.3. Nosemosis
Nosemosis, ergin bal arlarnn sindirim sistemine yerleen parazitik bir
protozoonun neden olduu bulac bir hastalktr. Hastalk etkeni Microspora
filumunun, Microsporidia takmnda yer alan ve spor oluturan Nosema apistir
(Somerville and Hornitzky, 2007).
Nosema apisilk kez 1907 ylnda Alman bilim adam Enoch Zander tarafndantanmlanmtr. Ancak daha nceki yllarda Doenhof tarafndan hastalkl arlarn
barsaklarnda sporlar tespit edilmitir( Kilani, 1999).
Parazit, olduka geni bir corafik yaylm gstermektedir. Tropik ve sub-tropik
iklimlerde daha az patolojik neme sahipken; lman iklimlerde zellikle
Avrupann souk kesimlerinde olduka etkilidir ( Kilani, 1999).
Nosema apis46 m uzunluunda ve 24 m geniliindedir. Olduka kaln bir
kabua sahip olan spor, dzgn oval yapdadr. Sporun i ksm incelendiinde
hcrenin canl ksmn oluturan sporoplazma grlr. Sporoplasma iinde, iki
adet ekirdek, spiral ekilde kvrlm polar filament ve vakuol bulunmaktadr.
(Hornitzky, 2005; Kilani, 1999).
Bal arlar, Nosema apissporlarn yutarak enfekte olmaktadrlar. Ergin bal arlar,kovanda enfekte arlar tarafndan braklan feesi temizlerken, kontamine olmu
su ve besin kaynaklarn tketirken ya da dier arlarla besin deiimi yaparken
sporlar alabilmektedirler (Webster et al., 2004)
Nosema apissporlar, yutulduktan yaklak 10 dakika sonra orta barsaa
(ventrikulus) ulamaktadrlar. Barsan kimyasal yaps ile uyarlan sporlarn i
basnc artmakta ve polar filament dar kartlmaktadr. Polar filament, u ksm
ile orta barsak epitelyum hcrelerine tutunmaktadr. Plazma membran ile evrili
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
51/120
35
olan sporoplazma ve 2 ekirdek, polar filamentten geerek konak hcreye
aktarlmaktadr (Fries, 1993; De Graaf et al., 1994).
Nosema apisin hayat dngsnde, merogoni ve sporogoni olmak zere iki
aseksel reme evresi vardr. Epitel hcresine girdikten sonra hacmi artan sporlar
meront oluturmaktadrlar. Meronttan, merogoni yoluyla nce ekirdek; sonra
hcre blnmesi ile merozoitler olumaktadr. 24 saat sonunda ekirdek saysn
ikiye katlam olan merozoitler blnerek tek ekirdekli merontlar oluturmaya
balamaktadr. Bu olay kendi iinde devam ederken baz merozoitler sporontlara
dnmekte; bu sporontlarn da oalmasyla sporoblastlar olumaktadr. Son
olarak sporlarn diplokaryon haline gemesi ve kaln bir hcre duvaroluturmasyla olgun Nosema sporu olumaktadr. (Fries et al., 1992)(ekil 2.11.)
ekil 2.11. Nosema apisin hayat dngs (Springer)
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
52/120
36
Uygun hava koullarnda aktif reme gsteren Nosema sporlar merogoni ve
sporogoni dnemlerini srekli olarak ard arda yaarlar. Ancak hava koullarn
uygun olmad k aylarnda sporoblasttan ikinci bir tip spor meydana gelir. nce
duvarl olan bu spor k boyunca enfekte olmu hcre ekirdeine tutunmu bir
ekilde beklemektedir. lkbahar geldiinde bu sporlar hemen sporogoniye girerek
yaam dngsne buradan devam etmektedirler (Kilani, 1999).
Enfekte ventrikulus hcreleri barsak lmenine dklmekte ve oluan sporlarn
serbest kalp gelimesi ile enfeksiyon, barsan dier ksmlarna yaylmaktadr
Ayn zamanda, sporlarn redikleri hcre iinde yeniden oalmasyla
otoenfeksiyon da meydana gelmektedir (Swart, 2003).
Ar dozda enfekte arlarn barsaklar 500 milyon kadar spor ierebilmektedir.
Bu sporlar fees ile atlarak koloni iinde dier arlara bulamakta ve
reenfeksiyona neden olmaktadr.(Chioveanu et al., 2004; Swart, 2003).
Yaplan aratrmalar Nosema sporlarnn kovan scaklndan daha dk
scakllardaki bal iinde daha uzun yaadn; zaman ve scakln Nosema apissporlarn direkt olarak etkilediini gstermektedir (Malone et.al., 2001). Nosema
apissporlarnn gelimesi iin gereken optimum scaklk aral 30-350Cdir (Fries,
1993).Sporlar hem ii hem erkek hem de kralie arlar enfekte
edebilmektedir(Webster et al., 2004).Hastalk tam olarak kendine zg belirtiler
gstermese de kovan aktivitesini ciddi biimde etkileyen pek ok belirtiye neden
olmaktadr (Hornitzky, 2005).
Nosema apisvarlnda arlarn yaam sresi %50ye kadar azalmakta; bal verimi
% 40a kadar dmektedir Yal arlar arazide ksa srede lmekte; gen arlar ise
nektar ve polen toplama grevlerini yerine getirememektedir. Dizanteriye neden
olan Nosema apissporlar, ergin arlarn karnlarnn imi halde grnmesine
sebep olmaktadr. Ayrca arlar umaya isteksiz bir biimde kovan nnde
srnrken grlebilmektedir. Hipofaringeal bezlerden salnan yavru besini ile
farinks bezlerinden salnan ar st retiminin azalmas kralie ve dier ar
larvalarnn yeterli beslenememesine neden olmaktadr. Enfekte olan kralienin
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
53/120
37
daha az yumurtlamas, populasyon younluunun gnden gne azalmasna
neden olmakta; bu azalma sonucunda yavru gzlerin ve kovan ii scaklnn
sabit tutulmas zorlamaktadr. ok ar enfeksiyonlarda koloni tamamen
kebilmektedir (Anderson and Giacon, 1992; Hornitkzky, 2005; Sammataro and
Avitabile, 1998; Shimanuki and Knox, 2000; Sok l et al., 2007; Somerville and
Hornitzky, 2007).
Hastaln tansnda birok yntem kullanlmaktadr. Temel olarak bu yntemler
enfekte olmu barsan direkt olarak incelenmesi ve mevcut sporlarn
belirlenmesi zerine kuruludur. Ar bana den spor miktar enfeksiyon
derecesinin belirlenmesinde kullanlmaktadr. Ar bana 1 milyonun zerinde sporbulunmas hastaln ldrc seviyeye ulatn gstermektedir (Koning, 1994;
Shimanuki and Knox, 2000).
Nosema apis e kar etkili olduu bilinen tek ila Fumagillin dir. Fumagillin,
Aspergillus fumigatustarafndan retilen bir antibiyotiktir. Konak hcrenin
DNAsn etkilemeden, mikrosporidiann DNA replikasyonunu inhibe etmektedir.
Birok alma Fumagillinin enfekte kolonilerin ayakta kalmasn saladn vebal retiminin arttn gstermektedir. (Hornitzky, 2005). la ticari olarak Fumidil-
B adyla sunulmakta ve birok uygulama yntemi bulunmaktadr. En etkili yol
ilacn urup ile birlikte uygulanmasdr (Hornitzky, 2005; Kochansky and Nasr,
2004).
Hastala kar alnabilecek en iyi nlem kovan bakmnn iyi yaplmas, arlklarn
ar rzgar almayan, serin ve nemli blgelere kurulmamasdr.
2.2.4. Viral Hastalklar
Gelien ve yenilenen teknolojiler dorultusunda son 10 ylda yaplan aratrmalar,
bal arlarnn ok sayda viral hastaln hedefi olduunu gstermektedir. Bal ars
virsleri olduka geni yaylmldr ve bu virsler ounlukla belirtisiz ve uzun
sreli enfeksiyonlara neden olmaktadrlar. Ancak kovanda baka parazit
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
54/120
38
enfestasyonlarnn olmas ve evresel faktrler, virsleri aktive edebilmekte ve
klinik belirtilerin ortaya kmasna neden olmaktadr( Kukielka et al., 2008)
En nemli enfeksiyonlara neden olan ve en sk grlen virsler, ABPV(Acute Bee
Paralysis Virus=Akut Ar Felci Virs), CBPV (Chronic Bee Paralysis Virus=Kronik
Ar Felci Virs), SPV (Slow Paralysis Virus=Yava Ar Felci Virs), DWV
(Deformed Wing Virus=Deforme Kanat Virs), BQCV (Black Queen Cell Virus=
Siyah Kralie Petek Gz Virs), KBV (Kashmir Bee Virus=Kamir Ar Virs),
CWV (Cloudy Wing Virus=Dumanl Kanat Virs), SBV (Sacbrood Virus=Tulumsu
Yavru rkl Virs)dir.
Hastalklarn tehisi, belirtilerin az olmas ya da ortaya kmamas nedeniyle
olduka zordur. Elektron mikroskopisi ve serolojik testlere dayanan klasik tan
yntemleri gerekli antiserumlarn bulunamayndan dolay olduka zordur
(Benjeddou, et al., 2001).
Son yllarda gelitirilen yksek hassasiyete sahip PCR yntemleriyle virsler
kolaylkla tespit edilebilmektedir. Bal ars virslerinin tespitinde kullanlan okeitli PCR yntemleri bulunmaktadr. Ayrca bu yntemlerle bal ars virslerinin
filogenisi de belirlenmektedir (Bakonyi et al., 2002; Benjeddou et al., 2001;
Blanchard et al., 2007; Chen et al., 2005a; Genersch, 2005; Grabensteiner et al.,
2007; Grabensteiner et al., 2001; Tentcheva et al., 2006; Topley et al., 2005)
Genel olarak virslerin bulam genel olarak yatay ve dikey olmak zere iki yolla
gereklemektedir. Yatay bulamda virsler ayn nesildeki bireyler arasndabularken; dikey bulamda ana kovandan oula gemektedir. Yatay bulam
direkt ve indirekt olmak zere iki ekilde gereklemektedir. Direkt yolda virs,
hava, besin ve seksel yollarla bularken; indirekt yolda bir vektr araclyla
bulamaktadr. Dikey bulamda virsler, yumurta zerinde ya da yumurta iinde
yeni nesillere gemektedir. Virslerin bulam yolu virulans direkt olarak
etkilemektedir. Baz durumlarda yatay bulam enfeksiyon orannn artmasna
neden olurken; dikey bulam virsn uzun sreli olarak kovanda hafif belirtilerle
seyretmesine neden olabilmektedir (Chen et al., 2006).
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
55/120
39
Virslerin bulamnda en nemli rol oynayan vektr ve parazit Varroa
destructordur. Varroa destructorzerinde ve dokularnda birok virs tespit
edilmitir. Virslerin, hcre sitoplazmas ve membrannda bulunmu olmas
Varroa destructorzerinde kendini replike ettiinin kant olarak grlmektedir
(Chen et al., 2004a; Kleesspies, 2000; Zhang et al., 2007)
Bal arlarnda imdiye kadar grlen 18 virs tanmlanmtr. Bu virsler tek
balarna bir koloniyi enfekte edebildikleri gibi koloni, ayn anda birden fazla virs
ile enfekte olabilmektedir. Tek bir kolonide tekli, ikili, l ve drtl viral
enfeksiyonlarn varl tespit edilmitir. Hem ii hem de kralie arlarda oklu
enfeksiyon grlebilmektedir. (Chen et al., 2005b; Chen et al., 2004b; Nielsen etal., 2008)
Arlarda grlen viral hastalklardan biri Ar Felcidir. Ar felcine farkl virs
neden olabilmektedir. Bu virslerin en etkili ve en yaygn olan Kronik Ar Felci
Virs (CBPV)dr. CBPV ciddi koloni kayplarna neden olmaktadr. Hastalk
etkeni olan virs ilk kez Bailey tarafndan 1963 ylnda izole edilmitir. CBPV tek
zincirli RNA virsdr. Ergin ii arlarn vcutlar ve kanatlarnn srekli titremesi,uma yeteneinin kaybolmas, tysz arlarn kovan giriinde srnmesi
hastaln en nemli belirtileridir. Bu belirtiler kimi zaman pestisit zehirlenmeleriyle
kartrlabilmektedir. Hastalk baz zamanlarda belirtisiz olarak seyretmekte
ancak belirtiler ortaya ktnda ksa srede lme neden olmaktadr (Bernyi et
al., 2006; Blanchar et al., 2008; Ribi et al., 2000)
Ar felcine sebep olan dier bir virs Akut Ar Felci Virs (ABPV)dr. ABPVgenellikle kovanda belirti gstermeden ve latent olarak bulunur. Hastalk etkeni
tek zincirli bir RNA virsdr ve 9,470 nkleotid ierir. ABPV virslerin Picorna-
like grubunda yer almaktadr. Virs ergin arlarn tkrk bezlerinden salnan
salglar ve bu salglarn besin depolarna gemesi ile bular. Varroa destructor
enfestasyonunun bulunduu kolonilerde lmcldr. Akarn ar zerinde at
kesiklerden girip hemolenfe karan virs, arnn lmesine neden olmaktadr
(Benjeddou et al., 2001; Govan et al., 2000; Grabensteiner et al., 2007).
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
56/120
40
Yava Ar Felci Virs olarak adlandrlan nc paraliz virs ergin arlar
zerinde etki gstermektedir. Virs bulatktan 12 gn sonra enfeksiyona neden
olmaktadr. Varroa destructorenfestasyonun bulunduu kolonilerde hzl ekilde
populasyon younluunun azalmas ve koloni kmesine neden olduu
bilinmektedir (Bakonyi et al., 2002; Morse 1997)
Son yllarda Avrupa ve Amerikada artarak gerekleen koloni kmelerinde DWV
ve BQCV nin nemli bir rol oynad dnlmektedir (Shen et al., 2005b).
BQCV, virslerin Dicistroviridae familyasnn Cripavirus cinsi iinde
snflandrlmaktadr (Mayo, 2002). Virs hem yavru hem de ergin arlar
etkilemektedir. Ergin arlar arasnda en ok ilkbahar ve erken yaz dnemlerindeyaygnlamaktadr. Ayrca kralie ve dier arlarn pupalarnda lme neden
olmaktadr (Berenyi et al., 2006). Hastaln Nosema apisenfeksiyonu ile
tetiklendii dnlmektedir (Kukielka et al., 2008).
DWV, virslerin Iflovirus cinsine bal Picorna-like grubunda yer almaktadr.
Hastalk etkeni, tek zincirli RNA virsdr(Mayo, 2002). Arlarn yumurta hari
tm yaam evrelerinde grlmektedir. DWV kimi zaman kovanda asemptomatikolarak bulunabildii gibi; kimi zaman da kanat yapsnda bozukluklarna,
abdomende ikinlie, paralize, ksa yaam sresine ve ani koloni kmelerine
neden olabilmektedir. DWV nin Varroa destructorile bir arada bulunmas koloni
iin olduka ciddi sorunlara yol amaktadr (Tentcheva et al., 2006; Kukielka et
al., 2008).
Son yllarda zerinde aratrmalar yaplan dier bir virs ise KBV dir. KBV,virslerin Dicistroviridae familyasnn Cripaviruscinsi iinde snflandrlmaktadr
(Liljas et al., 2002). Virs, arlarn tm yaam evrelerinde grlmektedir. KBV nin
dier bir zellii ise hem Varroay hem de arlar enfekte etme zelliine sahip
olmasdr (Ongus et al., 2004). Varroa destructor, hastaln bulamnda byk
rol oynamaktadr (Chen et al., 2004a; Shen et al., 2005b)
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
57/120
41
3. MATERYAL-METOD
Yaplan almada Hatay ve Adana yresindeki arlklarda bulunan ergin ve yavru bal
arlar, paraziter ve mikrobiyal hastalklar ynnden incelenmitir. Gerekli rneklerin
toplanmas amacyla Hatay ve Adana il merkezleri ile bu illere bal ilelere, ilkbahar
ve sonbahar mevsimlerinde arazi almalar dzenlenmitir. rneklerin toplanaca
kyler il genelinde homojen dalm gsterecek ekilde belirlenmi ve arlklarn
seimi Hatay li Ar Yetitiricileri Birlii ve Adana li Ar Yetitiricileri Birlii ile i
birlii iinde yaplmtr. Bu amala Hatay ilindeki arlklarn 83nden alnan 3320
adet ergin ar ve 83 adet yavrulu petek rnei ile Adana ilindeki arlklarn 91inden
alnan 3640 adet ergin ar ve 91 adet yavrulu petek rnei, Hacettepe niversitesiAr Sal Laboratuvar na getirilmi ve hastalklarn tehis edilmesi amacyla
incelenmitir.
3.1. rneklerin Toplanmas
Hatay ve Adana yresi lman iklimi ve bitki eitlilii nedeniyle arcln youn olarak
yapld ve gezginci arclarn youn olarak tercih ettii bir blgedir. Blgedearcln youn olarak yapld birok ky bulunmas nedeniyle her ileye bal
istasyon kyler nceden belirlenmitir. stasyonlarn belirlenmesinde, kylerin
birbirlerine uzak mesafelerde olmasna dikkat edilmitir.
Arlklarda hastalk belirtisi gsteren zayf kovanlar belirlenerek arlarn kovan
nndeki ve iindeki grnmleri ve davranlar gzlemlenmitir. Kovan nnde
srnen, hareketsiz duran, halsiz canl ergin arlar ile l ergin arlar toplanarak ayrkavanozlara konulmutur. Tm rnekler kapaklar delikli 200 mllik bo kavanozlara
konularak tm kavanozlar numaralandrlmtr.
Kovan ii incelemelerde yavru hastal phesi tayan, bozuk, kk, delikli petek
gzleri bulunan ve anormal rengi ve kokusu olan petekler btn olarak alnmtr.
Petek rnekleri temiz beyaz katlara sarlarak etiketlenmitir. Arazi almalar
yavrulama dneminde yapld iin inceleme srasnda yavru gzlerin
tlmemesine dikkat edilmitir.
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
58/120
42
Tm rnekler bozulmadan, ksa sre ierisinde Hacettepe niversitesi Ar Sal
Laboratuvarna ulatrlm ve alma sresince kontamine olmalarn ve
rmelerini engellemek amacyla +4oCdeki dolaplarda saklanmtr.
Hatay iline dzenlenen ilk arazi almas 1318 Kasm 2006 tarihleri arasnda
Antakya, Belen, Drtyol, Erzin, Hassa, skenderun, Krkhan, Reyhanl,
Samanda, Yaylada ilelerinde yaplmtr. Her ilede belirlenen istasyon
kylerdeki 40 arlktan 1600 adet ergin ar ve 40 adet yavrulu petek rnei
toplanmtr.
Hatay iline 914 Nisan 2007 tarihleri arasnda dzenlenen ikinci arazi almasnda
ayn ilelerdeki 48 arlktan 1920 adet ergin ar ve 48 adet yavrulu petek rnei
toplanmtr (ekil 3.1.).
Adana iline dzenlenen ilk arazi almas 1823 Kasm 2006 tarihleri arasnda
Alada, Ceyhan, mamolu, Karata, Karaisal, Kozan, Pozant, Saimbeyli,
Seyhan, Tufanbeyli, Yumurtalk ilelerinde yaplmtr. Her ilede belirlenenistasyon kylerdeki 43 arlktan 1720 adet ergin ar ve 43 adet yavrulu petek rnei
toplanmtr.
Adana iline 1520 Nisan 2007 tarihleri arasnda dzenlenen ikinci arazi almasnda
ayn ilelerdeki 54 arlktan 2160 adet ergin ar ve 54 adet yavrulu petek rnei
toplanmtr (ekil 3.2.).
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelenmesi
59/120
43
ekil 3.1. Hatay ili haritas
8/7/2019 Hatay ve Adana Yresindeki Bal Arlarnn (Apis mellifera L.) Mikrobiyal ve Paraziter Hastalklar Ynnden ncelen