TÜRKİYE’DE PARAZİTER ARI HASTALIKLARI

Doç.Dr.Levent AYDIN Parazitoloji Anabilim Dalı

Başlıca Paraziter Arı Hastalıkları ve Zararlıları

VarroaNosema

Petek GüveleriTrachea akarı ?

Küçük Kovan Böceği ?

Varroosis

Varroa jacobsoni (Java) 1904 A.melliferaVarroa underwoodi (Nepal) 1987 A.ceranaVarroa rindereri (Borneo) 1996 A.koschevnikovi

VARROA DESTRUCTOR (Akdeniz-Ortadoğu) 2000

Varroa jacobsoni 2000 yılında yapılan analizlerde(mt DNA) yöntemi ile 20 alt tür saptanmıştır.Apis cerana bulunan 2 tip parazit anlamında önemlidir.

Bunlardan biri Varroa destructor olarak isimlendirilmiştir.

Varroa destructor

A.Kore hattı B.Japon/Tayland hattıAvrupa Japonyaİngiltere TaylandRusya Kuzey-Güney AmerikaAkdeniz KanadaOrtadoğu BrezilyaAfrikaAsyaKuzey-Güney AmerikaKanadaYeni Zelanda

Varroa destructor• Büyüklüğü : 1.1-1.2 mm x

1.6-1.7 mm• Gelişmesi : 5 – 6 gün• Yerleşim Yeri : Tüm yavru

gözleri • Kışın : Dişi döllenmiş,

kovanda yumurtlamaya hazırdır

• Tedavi : İlaçlara daha dirençli

• Yumurtlama : Daha fazla yumurta bırakır

• Yayılış : Tüm Akdeniz ve Ortadoğu’ya yayılmıştır

Varroa jacobsoni• 0.9-1 mm x 1.4-1.5 mm

• 7 – 8 gün• Erkek yavru gözleri

• Dişi döllenmemiştir

• İlaçla tedaviye duyarlıdır

• Daha az yumurta bırakır

• Sadece Güneydoğu Asya’da

kalmıştır

Varroa spp.

Varroa spp.

Varroa spp.

Varroa

Varroa spp.

Koruma ve Kontrol

Varroosis’ten şüpheli kolonilerde kimyasal kontrol daima erken ilkbahar ve geç sonbaharda tamamlanmalıdır.

A. Biyolojik Kontrola- Isıtma yöntemib- Yavru gözleric- Polen çekmecesi

* Agresif arı ırklarında Varroa’nın yayılışı daha kısıtlıdır.* Varroa’nın dişileri sıcak ve tropikal kuşakta daha

az yumurta bırakır

B. Kimyasal Kontrol

Klasik İlaçlar Amitraz %12.5 3-4 gün ara ile 3 kez fumigant

Coumaphos %3.2 1 hafta ara ile 3 kez dökme

Flumethrin %1 Strip

Fluvalinat Strip

Yeni İlaçlar Okzalik asit %4.5 1 hafta ara ile 3 kez %95

(Balda kalıntı)

Laktik asit 1 hafta ara ile 3 kez

%50 (Koruma amaçlı)

Formik asit %60- %85

- Uzun süreli- Kısa süreli- Jel (Poliakrilik asit)

Esansiyel Yağlar

Kanola, Yonca (Tırfıl)

Tek başlarına kullanımda tedavi amaçlı yeterli değildir. Yavru gelişimine (aşırı doz) negatif etki göstermiştir

Mentol 50 gr

Erken ilkbahar geç sonbaharda 14 gün ara ile 2 kez

Nosemosis (Bahar İshali)

Etken: Nosema apis (5-7 mikron)- Tek hücreli parazitlerin mide ve barsaklarına

yerleşir. - Sporlanarak çoğalır.Belirtileri:- Etken arı dışkısında 2 yıl, ölü arıda 1 yıl ve arı mide sıvısında 7 yıl canlı kalabilir.- Tedavi edilmezse ölüm oranı % 30’dan % 100’e

kadar ulaşır.- Hasta arılar larvaları besleyemez ve koloni zayıflar.- Hasta arılarda: Şişkin ve mat-beyaz bir mide,

iğneleme

refleksinin yokluğu ve kanat düşüklüğü gözlenir.

Nosema apis

(spor)

Nosema apis

A B

Yaygınlık - Bursa yöresi balarılarının yaklaşık % 23’ünde

subklinik, %4’ünde ise klinik olarak saptanmıştır. Teşhis - Belirtiler ve laboratuvar muayenesi ile yapılır.Tedavi - 1 kısım su + 2 kısım şeker = 3.8 lt şeker şurubuna 100mg Fumagillin ilkbahar ve sonbahar

emlemesinde verilir. - Itraconazole 0.01 mikrogr/ml - Monensin-lasolocid 0.2 ml/10ml - Tanen 3-4 gr/5 lt - Nane ekstratı - Vit.C= 200mg/1 koloniye- 1/1 Şurup+ 10 gr oksalik asit sprey ( 1-2 kez kışın)

Mum (Petek) Güvesi

Etken: Galleria melonella - 3.5 cm., iki çift kanatlı, arkadaki kanatları

çatı şeklindeGelişmesi:

- Yumurta- 7 Larva dönemi- Olgun- Larva döneminde petekleri ve balı tahrip

ederler.- Kovan pis kokar.

Yayılışı:- Ülkemizde Kars dışında özellikle Ege, Marmara

ve Karadeniz bölgesinde yaygındır.

- En sık Eylül-Ekim aylarında görülür.

Galleria melonella

Galleria melonella

Koruma ve Kontrol1- Kolonili Kovanda

a- Standart kovan ve malzemeb- Kraliçe kontrolüc- Koloni güçlendirilmesid- Bahar bakımıe- Genetik özellikf- Oğul kontrolü

Koruma ve Kontrol

2- Depoda Kontrola- Depo uygunluğub- Kovan çerçeve kontrolüc- Petek-Alet malzeme temizliği

Koruma ve Kontrol

3- Mücadelea- Kimyasal

- ParaDiclorbenzen

- Kükürt- Etilen dibromid- Chlorsol

b- Fiziksel ısıtma ve soğutma- Isıtma......49°C... 40 dk.

- Soğutma..0°C....270 dk. c- Biyolojik

- Bacillus thuringiensis % 1 (Certan)

Trachea Akarı

Trachea Akarı

ARI BİTİ (Braula caeca)

• 1 x 1.5 mm• Yumurta Larva Pupa Olgun• Bulaşma : Yağmacılık , Oğul verme• Belirtileri : Bal sırlarının bozulması, arı

gıdasına ortak olma, açlık, kovan sönmesi

• Tedavi : 6-10 sigara tütünü sıcak duman olarak verilir. Dip tahtasından toplanıp imha edilir.

KÜÇÜK KOVAN BÖCEĞİ (Small hive bettle)

Aethina tumida• Sınıflandırılması : • Anaç : Artropoda• Anaç Bölümü : Antennata• Sınıf : İnsekta • Dizi : Coleoptera• Aile . Nitidulidae• Cins : Aethina• Tür : Aethina tumida

• Afrika kıtasında Büyük Sahra’nın güneyinde kalan bölümde yerleşmiş bir böcektir. Çilek ve fidan şeklinde bitkilere saldıran süprüntülerle (artıklarla) beslenen böceklerle yakın akraba ve/veya onlardan biridir. Meyve zararlısı olarak tahmin edilmektedir. Dr. Lundie tarafından 1940’da Güney Afrika’da arı kovanlarında tespit edilmiştir. Afrika kıtasında depolanmış peteklere ve zayıf kolonilere büyük zarar vermekle beraber güçlü kolonilerde sorun oluşturmamaktadır. Amerika Birleşik Devletleri’ne meyve ve sebze ithalatı yoluyla girdiği sanılan A.tumida ilk kez 1998 yılının Mayıs ayında Florida eyaletinde tespit edilmiş, 2 yıl içinde 20 odakta saptanmış, 7 eyalete yayılmıştır. Gerek iklimsel özellikler gerekse bu kıtada doğal düşmanlarının olmaması nedeniyle Afrika kıtasından daha zararlı olmuş ve ABD’de arıcılığı tehdit eder bir boyuta ulaşmıştır.

MORFOLOJİ

• Olgun : Yaklaşık 5-7 mm uzunlukta 3 çift bacaklı ve 2 çift kanatlıdır. Koyu kahverenginden siyaha kadar bir renktedir. Vücudu güçlü bir kitin tabakası ile kaplı olduğu için, arılar sokamaz. Böceğin dorsal yüzü (sırtı) tüycük ve küçük dikenle kaplıdır. Bu yüzden kolayca arılar tarafından dışarı atılamazlar. Güçlü kanatları olduğu için bir arılıktan diğerine uçarlar. Son yapılan çalışmalarda 15 mil civarında uçtukları ve bu yüzden etkenin bir bölgede hızla yayıldığı tespit edilmiştir. Bacakları geniş ve düzdür.

• Yumurta : Yumurtalar çok sayıda ve kovanın ulaşılması zor dip köşelerine düzensiz bir şekilde bırakılır. Şekilsiz ve düzensizdir. Yumurtalar inci beyazı renkte ve balarısı yumurtalarından hafif küçüktür.

• Larva : Larvalar uzun, oval, yaklaşık 11 mm uzunlukta beyazımtırak açık kahve renklidir. Petek güvesinin larvaları ile benzerdir. Küçük kovan böceğinin 3 çift iyi gelişmemiş bacağı ve dorsal yüzde (sırtta) iyi gelişmiş dikenleri mevcuttur. Polen ve balla beslenir. Petekler üzerine dışkılarını bıraktığı için fermantasyon sonucu bal insan ve arı tüketimine uygunsuz hale gelir. Petekler delik, yıpranmış ve arılar tarafından bal ve yavru için kullanılamaz durumdadır. Güçlü kitin yapısı nedeniyle arılar sokamazlar.

Yaşam Döngüsü Yumurta (Kovanda) ↓ 2-3 gün ↓ Larva (Kovanda) ↓ 10-16 gün ↓ Pupa (Toprakta) ↓ 3-4.5 hafta ↓ Olgun (6 ay yaşar)

(Kovan + serbest) ↓ 1 hafta ↓ Yumurtlar (Kovan)

• Gelişmesinde 4 dönem vardır ve bu gelişme 38-82 günde tamamlanır. Ilıman iklimli bölgelerde yılda 5 nesil oluşturabilir. Çok sayıda yumurta bırakabildiği için kovanın sönmesine neden olabilir.

Belirtileri ve Zararları Afrika kıtasında doğal düşmanları ve Afrika arılarının

hijyenik davranışları (agresif) nedeniyle büyük kayıplar oluşturmamış ve A.tumida popülasyonu kontrol altındadır. Ancak yeni bulaştığı ılıman bölgelerde (ABD gibi) birinci derece zararlı konumuna geçebilir.

Balın kirlenmesi ve mücadelede ilaç kullanımı ekonomik kayıplara yol açmakta, koloni zayıflaması veya sönmesi nedeniyle hem kovanın devamı hem de tozlaşma yoluyla bitkisel üretim tehlikeye girmektedir.

A.tumida bulunan kolonilerde petekler tahrip olmakta, arı larva ve yumurtaları böcek tarafından tüketilmekte, çıkardıkları dışkı nedeniyle fermantasyon sonucu ekşimsi çürük portakal (narenciye) kokusu hissedilmektedir. Arılar yavrulu ve ballı petekleri terk etmektedirler. Ballar kovan dışına bırakıldıklarında bile diğer arı ve böcekler tarafından tüketilmemektedir. Petek gözlerinde çok sayıda A.tumida’nın larva ve yumurtalarına rastlanmaktadır.

Koruma ve Kontrol A.tumida’ya karşı birçok kimyasal madde kullanılmasına

karşın henüz tam bir başarı sağlanamamıştır. Ancak Coumaphos’un strip uygulamaları nispeten olumlu sonuç vermiştir. Kovanlar yerden en az 20-30 cm yükseğe konmalı ve +4 derece öne eğimli olmalıdır.

Küçük kovan böceği bulunan petekler -12 0C’de 24 saat ya da -20 0C’de 6-8 saat bekletildiğinde tüm gelişme dönemlerinin yok olduğu görülmüştür.

Ülkemizi bu arı zararlısından korumak için,Bulaşık ülkelerden her türlü arıcılık malzemesi ve damızlık

alımı kontrol altında tutulmalı, Şüpheli kovanlar Tarım il, ilçe, laboratuar müdürlükleri ile ilgili

araştırma kurumları ve üniversitelere bildirilmeli,Üretici ve teşkilatlar bu etken ile ilgili bilgilendirilmeli, Özellikle arıcıların sezonda toplama bölgeleri (Trakya, Muğla

v.b.) kontrol altında tutulmalıdır.