8
ITI DAYTOY NGA ISYU Nangato nga presyon ti dara ..................................... Panid 2 Agsardeng nga agsigarilyo......................................... Panid 3 Sakit iti diabetik nga mata ......................................... Panid 4 Bakuna para iti pneumococcal................................. Panid 4 Depresyon kalpasan iti panaganak ....................... Panid 5 Pannakaitupa.................................................................... Panid 7 Umobra! Dagiti bakuna para ti trangkaso pagtalinaedenna nga nasalun-at iti milyon a katao. Inadal ti Sentro para iti Panagtengngel ken Panaglapped ti Sakit wenno Centers for Disease Control and Prevention nu kasatnu kakaradkad nga agtignay iti bakuna para ti trangkaso. Minatmatanda iti datus ti trangkaso manipud iti nalapabas nga innem nga tawen. Naduktalanda nga nalappeddan iti bakuna para ti trangkaso iti: 13.6 milyon a sakit. 5.8 milyon a panagbisita iti doktor. 112,900 nga pannakaospital. Tunggal maysa nga agedad 6 a bulan ket kasapulan nga makaala iti bakuna para ti trangkaso kada tawen. Dagiti baro nga bakuna ket maidatag daytoy umay nga tinnag. Mangsalaknibda kontra kadagiti klase ti trangkaso a napadtuan dagiti eksperto a kaskenan a kadawyan ita nga tawen. Agpabakunakan ken ti pamilyam iti daras. Mangala ti bagim. Dagiti bakuna para ti trangkaso ket maidatag iti adu nga disso. Kasapulam nga makabirok iti maysa nga mangawat iti plano ti salun-at mo? Bisitaen iti UHCCommunityPlan.com. AMC–028–HI–ABD-ILO TINNAG 2013 Health TALK TI SUSI ITI NASAYAAT NGA PANAGBIAG KET ITI NATAN-OK NGA PLANO UnitedHealthcare Community Plan P.O. Box 2960 Honolulu, HI 96802

Health TI SUSI ITI NASAYAAT NGA PANAGBIAG …...daytoy nga nalaka para iti adu nga tao tapno agpaliwaweng. Ngem gapu ta daytoy ket agtinnag iti nakaru nga parikut, napateg nga agasan

  • Upload
    others

  • View
    8

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Health TI SUSI ITI NASAYAAT NGA PANAGBIAG …...daytoy nga nalaka para iti adu nga tao tapno agpaliwaweng. Ngem gapu ta daytoy ket agtinnag iti nakaru nga parikut, napateg nga agasan

ItI daytoy nga Isyunangato nga presyon ti dara ..................................... Panid 2agsardeng nga agsigarilyo ......................................... Panid 3sakit iti diabetik nga mata ......................................... Panid 4Bakuna para iti pneumococcal................................. Panid 4depresyon kalpasan iti panaganak ....................... Panid 5Pannakaitupa .................................................................... Panid 7

umobra!Dagiti bakuna para ti trangkaso pagtalinaedenna nga nasalun-at iti milyon a katao.Inadal ti Sentro para iti Panagtengngel ken Panaglapped ti Sakit wenno Centers for Disease Control and Prevention nu kasatnu kakaradkad nga agtignay iti bakuna para ti trangkaso. Minatmatanda iti datus ti trangkaso manipud iti nalapabas nga innem nga tawen. Naduktalanda nga nalappeddan iti bakuna para ti trangkaso iti:�� 13.6 milyon a sakit.�� 5.8 milyon a panagbisita iti doktor.�� 112,900 nga pannakaospital.

Tunggal maysa nga agedad 6 a bulan ket kasapulan nga makaala iti bakuna para ti trangkaso kada tawen. Dagiti baro nga bakuna ket maidatag daytoy umay nga tinnag. Mangsalaknibda kontra kadagiti klase ti trangkaso a napadtuan dagiti eksperto a kaskenan a kadawyan ita nga tawen. Agpabakunakan ken ti pamilyam iti daras.

Mangala ti bagim. Dagiti bakuna para ti trangkaso ket maidatag iti adu nga disso. Kasapulam nga makabirok iti maysa nga mangawat iti plano ti salun-at mo? Bisitaen iti uHCCommunityPlan.com.

AMC–028–HI–ABD-ILO

tInnag 2013

Health TALKTI SUSI ITI NASAYAAT NGA PANAGBIAG KET ITI NATAN-OK NGA PLANO

UnitedHealthcare Community PlanP.O. Box 2960Honolulu, HI 96802

Page 2: Health TI SUSI ITI NASAYAAT NGA PANAGBIAG …...daytoy nga nalaka para iti adu nga tao tapno agpaliwaweng. Ngem gapu ta daytoy ket agtinnag iti nakaru nga parikut, napateg nga agasan

ammoem dagiti numeromNapateg nga tengngelen iti presyon ti dara.Dandani maysa iti tallo a nataengan ket addaan iti nangato nga presyon ti dara. Maawagan met daytoy nga altapresyon. Kayatna saoen daytoy ket 140/90 wenno nangatngato pay nga presyon ti dara. Iti presyon ti dara a ngangatngato ngem 120/80 ngem nababbaba ngem 140/90 ket maikonsidera a nasakbay nga altapresyon. Iti nangato nga presyon ti dara ket kadawyan nga awanan iti sintomas. Aramidenna daytoy nga nalaka para iti adu nga tao tapno agpaliwaweng. Ngem gapu ta daytoy ket agtinnag iti nakaru nga parikut, napateg nga agasan daytoy. Ti altapresyon ket kangrunaan nga pagtengan iti atake, atake ti puso, sakit ti bato ken panagbara iti puso. Adu dagiti banag nga maaramidmo tapno tenglen iti presyon ti daram. �� Limitaran iti asin basbassit ngem 1,500 mg kada aldaw. �� Limitaran iti arak maysa nga inom kada aldaw para kadagiti babbai wenno dua para kadagiti lallaki wenno bassit.

�� Pagtalinaeden iti nasalun-at nga dagsen.�� Agwatwat uray 30 minuto inaldaw.�� Dika agsigarilyo.�� Imatonan ti bannog.

Pababaem. Nu ti panagsukat iti wagas ti panagbiag ket kurang, nalabit nga isingasing ti doktormo iti medikasyon. Adu dagiti nadumaduma nga klase ti agas a mangpababa iti presyon ti dara. Siguradoen a papanan amin nga sumaruno a pannakidutok iti doktormo. Kanayon nga bantayan iti presyon ti daram.

Panangisalakan iti biagAdda nasursurok 2 milyon iti disso ti U.S. ti nakalasat iti kanser ti suso. Dagiti skreening ket makatulong nga mangduktal iti sakit sakbay nga agparang ti aniaman nga sintomas. Iti kanser ti suso ket maagasan nu nasapa daytoy nga maduktalan. Irekomenda iti Gimong ti Amerikano panggep ti Kanser wenno American Cancer Society iti:�� Panagsuot ItI BagI: Mangrugi nga binulan a mangsuot ti susom iti edad 20. Mabalin nga isuro kenyam ti doktor wenno nars nu kasatnu. Bagaam nga dagus iti doktormo nu makadlawka iti aniaman nga panagbaliw iti langa wenno rikna iti susom.�� KLInIKaL nga Panagsuot ItI suso: Nasken nga pasimadan ti doktormo dagiti susom bayat iti regular nga pisikal a panagsuot. Dagiti babbai nga agedad 20 agingga 39 ket nasken nga agpasuot uray maninsan tunggal tallo nga tawen. Nalabit nga dumaras dagiti panagsuot apaman nga agedadka.�� MaMMogRaM: Nasken nga mangala dagiti babbai iti umunada nga mammogram, maawagan nga baseline mammogram, iti baet ti 35–40 nga tawen. Dagiti babbai nga agedad 40 wenno natataengan ket nasken nga mangala iti daytoy nga naisangsangayan nga X-ray ti suso kada tawen.

ania iti umno para kenyam? Nalabit nga kasapulan dagiti babbai nga addaan iti nangatngato a peggad iti kanser ti suso iti espesyal nga plano ti skreening. Kasaritam iti

probaydermo panggep dagiti gubbuay a pagpeggadam. Agplano para iti regular nga skreening.

2 HEALTH TALK

Page 3: Health TI SUSI ITI NASAYAAT NGA PANAGBIAG …...daytoy nga nalaka para iti adu nga tao tapno agpaliwaweng. Ngem gapu ta daytoy ket agtinnag iti nakaru nga parikut, napateg nga agasan

aywananmi iti kalidadTi Programa para iti Panagpasayaat iti Kalidad wenno Quality Improvement program iti UnitedHealthcare Community Plan ket agtignay tapno maikkan dagiti kamengmi iti nasaysayaat nga taripato ken serbisyo. Ipadamagmi a tinawen nu kasatnu kakaradkad iti panangipaaymi kadagiti serbisyo para iti panagtaripato ti salun-at. Adu kadagiti banag nga ipadamagmi ket kangrunaan nga parikut ti salun-at iti publiko. Idi 2012, iti gandatmi ket nayunan iti bilang dagiti panagbisita para ti karadkad dagiti ubbing agedad 3–6 ken nayunan iti bilang ti babbai a nasapa nga nangsarak iti doktor bayat iti panagsikog ken napan kadagiti sumaruno nga bisita iti doktorda kalpasan nga naganak. Iti 2013, naduktalanmi nga ad-adu nga babbai iti nasapa a mapmapan iti doktor bayat iti panagsikog kasta met iti panagsarak iti doktorda kalpasan nga naganak. Iti bilang dagiti panagbista para ti karadkad dagiti ubbing agedad 3–6 ket abbaba iti gandatmi. Iti 2013–2014, agtuloy iti panag-allukoymi ken padasenmi nga gun-oden iti nangatngato a daras ti panagbisita para ti karadkad dagiti maladaga, ubbing ken agtutubo. Padasenmi met nga nayunan iti bilang dagiti kameng nga agpaskreen ti kanser iti suso, agparaspa ken agpaskreen iti kolesterol. Aggidatag kami met kadagiti surbey ti kameng kada tawen tapno makita nu kasatnumi a kakaradkad nga masabet dagiti kasapulan ti kamengmi. Dagiti 2013 surbeymi ket nangipakita ti naanay nga panagdur-as iti maikatlo nga tawen babaen iti panaggrado dagiti kamengmi iti pannakaalada iti taripato nga kasapulanda, kasatnu kasayaat nga makisarita iti doktorda ken kasatnuda a natrato iti sentro ti serbisyo para iti kustomer. Patuloymi nga padasen a pasayaaten iti sentro ti serbisyo para ti kustomer ken addaankamin dagiti espesyalista nga mabalin a makitinnulong kadagiti kameng nga umawag dardaras ngem maninsan panggep iti parikut.

alaen amin. Nu kayatmo nga maammoan iti ad-adu pay panggep ti programami nga Panagpasayaat

iti Kalidad wenno Quality Improvement ken iti panagdur–asmi tapno masabet dagiti gandatmi, maidawat nga awagandakam a libre. Para kadagiti kameng ti QExA, ti numero ket 1-888-980-8728 (tty 711). Para kadagiti kameng ti QUEST, ti numero ket 1-877-512-9357 (tty 711).

Kasapulam iti tulong? Nu marigatanka nga makidinnutok iti probaydermo, bagaandakam. Umawag nga libre a Serbisyo para iti Kameng. Para kadagiti kameng ti QExA, ti numero ket 1-888-980-

8728 (tty 711). Para kadagiti kameng ti QUEST, ti numero ket 1-877-512-9357 (tty 711).

Kusto-KustoNu umawagka tapno makidinnutok iti probayder, bagaan iti opisina nu apay nga kasapulam nga makita. Daytoy ket makatulong kenyada nga maammoan nu kasatnu kadarasda nga mangaramid iti pannakidutokmo. Nasken nga makaalaka iti pannakidutok iti sumagannad nga oras.�� daRIKMat dagus�� Magaganat nga taRIPato iti uneg ti 24 oras�� PanagBIsIta ItI agsaKIt nga UBING iti uneg ti 24 oras�� PanagBIsIta ItI agsaKIt nga nataEngan iti uneg ti 72 oras�� KadaWyan nga PanagBIsIta PaRa ItI PRIMERa nga PanagtaRIPato iti uneg ti 21 nga aldaw ti kalendaryo�� KadaWyan nga PanagBIsIta ItI EsPEsyaLIsta iti uneg ti 4 nga lawas�� dI-daRIKMat nga PanagtaLInaEd tI osPItaL iti uneg ti 4 nga lawas

Kabaelam daytoy. Kasaritam iti doktormo panggep kadagiti makatulong nga agas. Mabalinmo met nga manayonan iti gundawaymo nga agballaygi nu adda iti suporta. Awagan iti nasional Quitline iti 1-800-QuItnoW (1-800-784-8669) (tty 711).

MaisardengmoMakipaset iti Natan-ok nga Panagsuppiat ti Sigarilyo dagiti Amerikano wenno Great American Smokeout.Ti tabako ket iti kadakkelan nga malappedan a pagtengan ti sakit iti disso ti Estados Unidos. Daytoy met ket Numero 1 nga pagtengan iti nasapa nga ipapatay. Ngem, maysa iti lima nga Amerikano ket agsigsigarilyo latta. Milyon pay nga tattao iti agsigsigarilyo wenno agpapasuob wenno agngalngalngal iti tabako. Nu maysaka kadagiti nasurok 60 milyon nga agtabtabako iti disso ti U.S., orasen nga agsardeng. Iti Natan-ok nga Panagsuppiat ti Sigarilyo dagiti Amerikano wenno Great American Smokeout ket nalabit a nasayaat nga aldaw para kenyam tapno isardeng iti panagtabako — uray nu para laeng iti maysa nga aldaw. Daytoy tinawen nga pasamak ket maaramid ita nga tinnag intuno Nob. 21.

TINNAG 2013 3

Page 4: Health TI SUSI ITI NASAYAAT NGA PANAGBIAG …...daytoy nga nalaka para iti adu nga tao tapno agpaliwaweng. Ngem gapu ta daytoy ket agtinnag iti nakaru nga parikut, napateg nga agasan

Kitaen ditoyDimo ipalubos nga bulsekenka iti diabetes.Iti diabetic retinopathy ket kangrunaan nga pagtengan iti kinabulsek iti disso ti U.S. Daytoy ket kadawyan nga komplikasyon iti diabetes. Dadaelenna dagiti pag-ayusan ti dara nga adda iti mata. Kaskenanna, di nga mangrugi dagiti sintomas agingga nakarun iti dadael. Iti laser surgery ket nalabit nga isardengna iti panagkaru ti diabetic retinopathy. Ngem dina kabaelan nga isubbli iti napukawen nga kita. Isunga napateg nga maaddaan iti panagsuot iti diabetik nga mata kada tawen. Maduktalanna iti parikut sakbay nga maaddaanka kadagiti sintomas. Iti doktor ti mata tedtedanna dagiti matam tapno padakkelenna. Sananto kitaen iti uneg ti matam. Iti suot ket napaspas ket di naut-ot. Dagiti tao nga addaa iti diabetes ket nangatngato met iti peggadda para iti sabali nga sakit ti mata. Iramanna daytoy iti katarata ken glawkoma. Iti nasayaat nga panagtengngelmo ti diabetes ket makatulong tapno malappedan dagitoy nga sakit ti mata.

Mangsiim iti mata. Mangsarak iti doktor ti mata kada tawen. Kiddawen nga ipatulod dagiti resulta iti primera nga tagapaaymo iti salun-at. Kasapulam nga makabirok iti doktor

ti mata nga mangawat iti plano ti salun-at mo? Bisitaen iti uHC Community Plan.com.

Iti kasayaatan nga bakunamTi streptococcus pneumoniae ket maysa a kadaywan nga bakterya. Maiyakar daytoy babaen iti panagbaen ken panag-uyek. Pagtenganna daytoy iti dadduma nga nakaru a pulmonia. Ad-adu nga tao ti Estado Unidos iti patayenna a tinawen kupara iti amin-amin a sabali nga sakit a malappedan iti bakuna. Napateg unay para iti agpeggad nga nataengan a mabakunaan. Daytoy ket mairekomenda para iti:�� siasinoman nga agsurok to tawen 65.�� agsigsigarilyo.�� tao nga adda angkitna, diabetes wenno nakaru nga kasasaad.�� tao nga addaan iti nakapsut nga sistema ti panagibtur.

Dagiti pneumococcal a bakuna ket agpatingga tungpal biag, ngem dagiti dadduma nga tattao ket mangkasapulan iti pangpapigsa iti daytoy kalpasan iti lima nga tawen. Damagem iti doktormo nu orasen nga mangalaka.

sarakem iti doktormo. Kasapulan dagiti nataengan iti tinawen nga tsek-up. Kasapulam kadi nga mangsarak iti doktor? Bisitaen iti

uHC CommunityPlan.com. Wenno umawag nga libre a Serbisyo para iti Kameng. Para kadagiti kameng ti QExA, ti numero ket 1-888-980-8728 (tty 711). Para kadagiti kameng ti QUEST, ti numero ket 1-877-512-9357 (tty 711).

4 HEALTH TALK

Page 5: Health TI SUSI ITI NASAYAAT NGA PANAGBIAG …...daytoy nga nalaka para iti adu nga tao tapno agpaliwaweng. Ngem gapu ta daytoy ket agtinnag iti nakaru nga parikut, napateg nga agasan

aglapus kadagiti banag maipapan iti maladagaAddaanka kadi iti depresyon kalpasan iti panaganak?Kalpasan nga naipasngay iti maladagam, dagiti hormon mo ket agdalan iti dakkel nga panagbaliw. Nalabit nga aramidennaka a nalaos iti panagriknam. Kadawyanna nga mariknam a arangsangitenka, naunget, madanagan wenno masikuran mangrugi iti dua agingga tallo nga aldaw kalpasan iti panagpasngay. Dagitoy ket normal a rikna. Nu dagitoy a rikna ket di mapukaw kalpasan iti lawas wenno mangrugi nga kumaru, nalabit nga addaanka iti depresyon kalpasan ti panaganak. Dagiti sabali nga sintomas iramanna iti buribor nga mangtaripato iti bagim wenno iti maladagam wenno di makabael nga agtignay iti inaldaw nga akem. Nalabit nga masikuranka wenno maaddaan iti derraaw nga atake. Nalabit nga panunotem a dimo maaguantaran dagiti karit ti kinaina. Nalabit nga kabutengmo a pasaray madangram iti bagim wenno iti maladagam. Nu pattiem a nalabit nga addaanka iti depresyon kalpasan iti panaganak, kasaritam a dagus iti probaydermo. Umimbag daytoy babaen iti panagagas. Padasen nga taripatoem iti bagim. Mangan a nasayat ken naanay nga aginana. Agkiddaw ti tulong iti kaasmangmo, pamilya, ken gayyem para iti sangkabbalayan ken iti maladaga. Kasarita iti maysa a mapagtalkam.

agpaskreenka. Paset ti panagbisita kalpasan iti panaganak ket iti panagskreen para iti depresyon kalpasan iti panaganak. Sarakem iti doktormo uppat agingga innem nga

lawas kalpasan nga naganakka. Nu addaka idi iti C-seksyon, sarakem met iti probaydermo dua a lawas kalpasan iti panagpasngaymo.

sika makammoAdda karbengam nga mangaramid iti bukodmo a medikal nga pangngeddeng. Ipalawag ti probaydermo dagiti napilim nga panagagas iti wagas nga maawatam. Addaanka met iti karbengan nga maddian ti panagagas. Nalabit nga makiddawka nga agpirma iti porma nga mangibagbaga a “wen” iti amin nga panagagas a kayatmo. Daytoy ket maawagan a napadamagan nga pannakikanunong. Ngem kasatnu nu sika ket masakit unay nga mangited ti pannakikanunong? Iti maipakauna nga direktiba siguradoenna nga ammo dagiti probayder iti klase nga panagagas iti kayatmo. Dagiti klase ti maipakuna nga direktiba iramanna:�� tI sIBIBIag nga PaKInaKEM ket maysa nga papel a mangipalpalawag nu ania a klase nga panagagas iti kayatmo. Agbanag laeng daytoy nu masakitka unay wenno nadangranka ken dimo maibaga iti bukodmo nga pangngeddeng panggep iti suporta ti biag. �� tI naLagda a BILEg tI aBogado ket maysa nga papel a mangpalubos iti maysa a tao nga mangaramid iti pangngeddeng para kenyam. Mabalinmo nga pilyen iti kameng ti pamilyam wenno mapagtalkan nga gayyem. Daytoy nga tao ket makasarita para kenyam ti aniaman nga oras nga apagkanito wenno agnanayonkan nga dimakabael nga mangaramid iti medikal nga pangngeddeng. Mabalinmo met nga agaramid iti nalagda a bileg ti abogado para iti taripato ti salun-at iti kanunotan.�� tI PangyEBKas PaRa ItI taRIPato tI saLun-at ItI Kanunotan ket maysa nga napateg nga opsyon para iti tao nga addaan ti sakit iti kanunotan. Palubosannaka nga agpili nu siasino ti mangaramid iti pangngeddeng para iti salun-at iti kanunotan para kenyam nu sika ket masakit unay tapno mangramid iti nasayaat nga pili. Palubosannaka met nga ibaga dagiti kiddawmo panggep iti ania nga klase a panagagas ti salun-at iti kanunotan nga kayatmo wenno saan.

Isurat mo. Damagem iti doktormo wenno iti ospital para iti porma tapno matulunganka nga mangaramid iti maipakauna a direktiba. Dagiti

porma ket sidadaan met iti www.caring info.org/state ad download. Ikkan iti kopya ti porma iti probaydermo ken maysa a mapagtalkam ken mangidulin iti maysa para kenyam.

TINNAG 2013 5

Page 6: Health TI SUSI ITI NASAYAAT NGA PANAGBIAG …...daytoy nga nalaka para iti adu nga tao tapno agpaliwaweng. Ngem gapu ta daytoy ket agtinnag iti nakaru nga parikut, napateg nga agasan

Iti maudi nga bakunaMaiturpos dagiti agtutubo ti bakunada iti edad 16.Iti panagbalin a 16 ket dakkel nga addang para kadagiti agtutubo. Dagiti dadduma ket makasuro nga agmanehon. Adu kadakuada ket mangrugi nga agplano iti biag kalpasan iti sekondaria. Dandanin orasen para iti maudi nga panagpabakuna bayat ti kinaubing — maysa a panagpapigsa ti bakuna para iti meningococcal. Iti meningitis ket maysa nga impeksyon a manglukob iti utek ken duri. Kadawyan daytoy kadagiti tao agedad 16–21 a tawen. Nalaka nga agwaras iti disso kas iti dormitorio iti kolehiyo ken kauartelada iti militar. Daytoy ket makapatay wenno pagtengan iti agnanayon nga parikut, uray nu agagas. Iti bakuna ket mangsalaknib kontra iti uppat a kadawyan nga klase iti bakterya iti meningitis.

Bantayan iti panagpatskek-up. Dagiti asideg-ti-pinagtutubo ken agtutubo ket mangkasapulan a tinawen nga agpatsek-up. Makaalada iti aniaman nga bakuna a kasapulanda

iti dagitoy a panagbisita. Kasapulam nga makabirok iti doktor para iti agtutubom? Usaren iti direktori ti probayder iti uHCCommunityPlan.com.

4 a Pudno PanggEP ItI CHF

1. Iti panagbara ti puso wenno congestive heart failure (CHF) kayatna saoen ket di a nasayaat nga agbumba iti puso ken sangkabassit a dara iti mapan ti lasag ken organo.

2. Ti CHF iti pagtengan iti ababa nga anges (kangrunaanna nu agwatwatwat wenno nakadippa), nakaru nga bannog, kinakapsot ken panaglumteg dagiti palaypalay.

3. Ti panagagas iti CHF iramanna iti naanay a panaginana wenno panagbaliw iti inaldaw nga aktibidadmo, pannangan iti di unay naapgad a makan ken panagtumar ti agas.

4. Mabalinmo nga kissayan iti peggadmo babaen iti panagtengngel iti presyon ti daram. Ibaba ti dagsenmo nu isu iti ibaga ti doktor mo a nasken nga aramidem. Agwatwat. Kissayan iti apgad.

Kasayaatan nga panangirugiIti panagpasuso ket mabalin a nasayaat nga padas agpada para kenyam ken iti maladagam. Iti panagsurot dagitoy tallo nga singasing ket matulunganka a nasayaat nga mangirugi iti panagpasuso.1. agPasuso a nasaPa KEn daRas. 

Padasen nga pasus-soen iti maladagam iti uneg ti umuna nga oras kalpasan iti panagpasngay. Dagiti kayan-anak ket masapol nga mapasuso uray tunggal dua nga oras, ngem iti di nga strikto nga iskedyul. Bagaanna daytoy iti susom nga aggubbog iti adu nga gatas.

2. KasaPuLan ItI PanagPasuso.  Bantayam ti maladagam para kadagiti sinyales ti bisin. Dagiti mabisin nga maladaga ket alerto unay wenno aktibo wenno isuboda dagiti imada. Dimo urayen nga agsangit iti maladaga sakbaymo a pakanen.

3. PangangaEM nga Husto ItI MaLadaga. Ipasuso iti mungay ken iti binaklay (ti nangisit nga parte iti aglawlaw ti mungay) ayan iti ngiwat ti maladaga.

6 HEALTH TALK

Page 7: Health TI SUSI ITI NASAYAAT NGA PANAGBIAG …...daytoy nga nalaka para iti adu nga tao tapno agpaliwaweng. Ngem gapu ta daytoy ket agtinnag iti nakaru nga parikut, napateg nga agasan

TM/© 2013 Sesame Workshop

damagen ni dr. Health E. Hounds. Kasatnok nga maibaga nu iti

maladagak ket naitupa?

s. Iti pannakaitupa ket maysa a dunor iti utek nga impagteng gapu iti pannakakitog ti ulo. Dagiti sintomas ket mangrugi kalpasan unay iti dunor wenno mabalin nga naladladaw. Iramanna iti:�� narigat nga panagpanunot wenno panaglagep.�� sakit ti ulo�� pannakaulaw�� parikut iti panagkita�� rikna nga agpupudot, naliday, wenno nerbyoso�� nakaru unay nga pannakabannogIti regular nga probayder ti maladagam

ket maagasanna iti kaskasken nga pannakaitupa. Ngem dagiti dadduma nga sintomas ket mangkasapulan iti magaganat nga taripato. Iyapan iti maladagam ayan ti sentro iti magaganat nga taripato nu iti sakit ti ulona ket kumaru ken di mapukaw, maulit-ulit nga panagsarwa, panagkapsot, bibinegen wenno di maawatan a panagsarita. Ti nakaru nga kinamatuturog, panagkissay, pannakatalimudaw wenno kumarkaru nga pannakakiro ket mangkasapulan iti darikmat nga taripato.

Ti panagpaimbag agtaud iti pannakaitupa ket agbayag iti aldaw, lawas, wenno at-atiddog pay. Iti maikaddua nga pannakaitupa sakbay nga umimbag nga husto iti umuna ket nalabit nga nakarkaru a seryoso. Napateg nga aguray agingga ibaga ti doktor nga MABALINEN nga agsubbli iti ay-ayam wenno sabali nga aktibidad.

Ideya iti inaldaw nga aktibidadMabalinmo nga ipakita iti maladagam nga ti panaggunay ket maysa nga banag a mabalin nga aramiden iti agkakaddua a nabukel nga pamilya. Nu ibinglaymo iti kinaragsakmo, sigagagar iti maladagam nga makipaset met! Iti kinaaktibo ket nalaklaka ngem nu panunotem. Kitaen dagiti singasing iti ibbaba para iti narambak, simple nga wagas tapno nayunan pay ti panaggunay iti aldaw ti pamilyam.�� agsagana, RugIan, agBEnnat! Agkakaddua iti nasalun-at nga panagrugi babaen ti narambak nga panagbennat iti bigat. �� agRaMBaK a MaPan ItI agsasaBaLI nga dIsso. Imbes nga magna a mapan iti tersena, allukuyem iti maladagam nga lumagto a kasla iti tukak wenno agkingking a kasla iti konebo. �� IPaLLangatoK ItI BasuRa. Agaramid iti bola usar iti nakunes nga panid iti daan nga pagbasaan. Allukuyem iti maladagam nga ibelleng nga adayo iti bola kas kabaelanna, ken agtaray tapno alaenna iti bola. �� aggunay KEn agsaLa nga agKaddua. Iti nalaka nga wagas tapno aggunay ket iti panagpapigsa iti tugtog ken agsala!

ania iti sumaruno? Kitaen iti sesamestreet.org/healthyhabits para iti ad-adu pay nga singasing, mabuya ken arwaten a makatulong iti maladagam nga umaktibo.

Dagiti Kaasmang iti Nasalun-at nga Pakarwuaman para ti Panagbiag

TINNAG 2013 7

Page 8: Health TI SUSI ITI NASAYAAT NGA PANAGBIAG …...daytoy nga nalaka para iti adu nga tao tapno agpaliwaweng. Ngem gapu ta daytoy ket agtinnag iti nakaru nga parikut, napateg nga agasan

Pakabirukan ti saranayMember services Mangbirukka iti doktor, damagem dagiti pagimbagan wenno yebkasmo ti reklamom, libre ti awag. Para kadagiti kameng ti QExA, ti numero ket 1-888-980-8728 (tty 711). Para kadagiti kameng ti QUEST, ti numero ket 1-877-512-9357 (tty 711).

nurseLine Agpabalakadka iti nars maipapan iti salun-at 24/7 (libre). Para kadagiti kameng ti QExA, ti numero ket 1-888-980-8728 (tty 711). Para kadagiti kameng ti QUEST, ti numero ket 1-877-512-9357 (tty 711).

Healthy First steps Dumawatka iti suporta maipapan iti panagsikog ken panangtaraken iti maladaga (libre).1-800-599-5985 (tty 711)

ti website-mi Usarem ti provider directory-mi wenno basaem ti Member Handbook-mo.uHCCommunityPlan.com

Linya para iti nasional nga Panagabuso iti Pagtaengan Mangala iti libre, nalimed nga tulong para iti panagabuso iti pagtaengan (libre).1-800-799-7233(tty 1-800-787-3224)

Quitline para ti Panagsigarilyo Mangala iti libre nga tulong tapno isardeng iti panagsigarilyo (libre).1-800-QuIt-noW(1-800-784-8669)

MASARITAMI ITI LENGGUAHEM

8 HEALTH TALK