hidrolik_tesisat_yapimi

T.C. MLL ETM BAKANLII

MEGEP (MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN

GLENDRLMES PROJES)

MOTORLU ARALAR TEKNOLOJS

HDROLK TESSAT YAPIMI

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr).

Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr.

Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.

rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler.

Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda

satlamaz.

i

AIKLAMALAR ...........................................................................................................................ii GR ..............................................................................................................................................1 RENME FAALYET- 1 ...........................................................................................................3 1.TESSAT BRLETRME ELEMANLARINI (FTNGS MALZEMELERN) KULLANMA3

1.1. Hidrolik Tesisat eitleri .....................................................................................................3 1.1.1. Hortumla Hidrolik Tesisat Yapm...............................................................................3 1.1.2. Boruyla Hidrolik Tesisat Yapm .................................................................................4 1.1.3. Hortum ve Boruyla Hidrolik Tesisat Yapm ...............................................................5

1.2. Tesisat Malzemeleri eitleri ..............................................................................................6 1.2.1. Hidrolik Hortumlar.......................................................................................................7 1.2.2. Borular .........................................................................................................................7 1.2.3. Rakorlar........................................................................................................................8 1.2.4. Dirsekler.....................................................................................................................10 1.2.5. Manonlar...................................................................................................................11 1.2.6. Nipeller.......................................................................................................................12 1.2.7. T Balantlar..........................................................................................................13 1.2.8. Dner Balantlar .......................................................................................................13 1.2.9. Kelepe ve Dayanaklar...............................................................................................14

1.3. Hidrolik Elemanlar ve Tesisat Malzemeleri Birletirme Tipleri ......................................15 1.3.1. Quick Coupling (abuk Balant Eleman) ...............................................................17 1.3.2. Rakorlu Balant ........................................................................................................18 1.3.3. Flanl Balant ..........................................................................................................20 1.3.4. Kaynakl Balant.......................................................................................................20

1.4. Tesisat ile lgili Hesaplamalar (Boru ap, Basn Kayb, vs) ..........................................21 UYGULAMA FAALYETLER..............................................................................................26 LME VE DEERLENDRME ...........................................................................................27

RENME FAALYET- 2 .........................................................................................................28 2. TESSATTA SKME, TAKMA YAPMA VE TESSATTAK ARIZAYI GDERME .........28

2.1. Tesisatta Bulunan Akkan Boaltma Yntemi ................................................................28 2.2. Tesisat zerinde Arza Arama Yntemi............................................................................30 2.3. Tesisat Skme Yntemi ..................................................................................................... 35 2.4. Arzal Paralarn Tamir veya Yenisiyle Deitirilme Yntemi........................................43 2.5. Sklm Haldeki Tesisat Toplama Yntemi ..................................................................45 2.6. Tesisatta Sznt ve Kaaklar nleme Yntemleri:...........................................................46 UYGULAMA FAALYETLER..............................................................................................50 LME VE DEERLENDRME ...........................................................................................51

RENME FAALYET- 3 .........................................................................................................53 3. HAREKETLI TESSAT MALZEMELERN KULLANMA ..................................................53

3.1. Tesisat zerinde Arzay Bulma Yntemi.........................................................................57 3.2. Tesisat Skme Yntemi....................................................................................................58 3.3. Arzal Paralarn Tamir ve Yenisiyle Deitirilme Yntemleri .......................................58 3.4. Sklm Haldeki Tesisat Toplama Yntemi ..................................................................61 UYGULAMA FAALYETLER..............................................................................................62 LME VE DEERLENDRME ...........................................................................................63

MODL DEERLENDRME .....................................................................................................64 CEVAP ANAHTARLARI............................................................................................................65 KAYNAKA................................................................................................................................66

NDEKLER

ii

AIKLAMALAR

KOD 525MT0153

ALAN Motorlu Aralar Teknolojisi

DAL/MESLEK Makineleri Bakm ve Onarm MODLN ADI Hidrolik Tesisat Yapm

MODLN TANIMI Hidrolik tesisat yapm konusunu anlatan renme materyelidir. SRE 40/24

N KOUL

YETERLK Hidrolik Tesisat Yapmak

MODLN AMACI

Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam salandnda;

standartlarna gre hidrolik tesisatlar tanyacak, skecek, takacak, bakm ve onarmn yapabileceksiniz.

Amalar

Tesisat birletirme elemanlarn (Fitings malzemelerini) kullanabileceksiniz.

Hidrolik devrenin ihtiyacna uygun tesisat tipini seebileceksiniz.

Hareketli tesisat malzemelerini kullanabileceksiniz.

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Ortamlar Ara tamir bakm klavuzu, tesisat malzemeleri ve

kataloglar, snf, atlye, hidrolik ile ura veren fabirika ve atlyeler, gerekli lme aletleri ve el takmlar.

Donanmlar Hidrolik tesisat devreleri, hidrolik tesisat malzemeleri,

tesisat birletirme takmlar, kitaplar vb.

LME VE DEERLENDRME

Modl iinde yer alan her retim faaliyetinin sonunda lme, deerlendirme ve performans testleri ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek kendi kendinizi deerlendireceksiniz.

Bu modln sonunda rencinin yeterlilik kazanp

kazanmad szl ve uygulamal snavla snanacaktr.

AIKLAMALAR

1

GR

Sevgili renci, Bu modl ile standartlara gre hidrolik tesisatlar tanyacak, skecek, takacak, bakm

ve onarmn yapabileceksiniz. Yaamn iinde tesisat birletirme elemanlarn (Fitings malzemelerini)

kullanabilecek, hidrolik devrenin ihtiyacna uygun tesisat tipini seebilecek ve hareketli tesisat malzemelerini kullanabileceksiniz.

Bunu renirken hidroliin temel alma sistemleri ve tesisat malzemeleri hakknda

gerekli bilgilere ulaacak ve bu bilgileri kullanabilecek seviyeye ulaacaksnz. Teknolojinin srekli gelimesi ile ortaya yeni rnler kmaktadr. Yeni bilgi ve becerileri renmek iinde teknolojiyi srekli takip etmek gerekmektedir. renilmesi gereken bilgi ve teknolojiler arasnda hidrolik tesisatlarn nemi azmsanamayacak kadar byktr.

Hidrolik tesisat malzemelerinin imalatnn ekonomik olmas, az yer kaplamas gibi

nedenlerde dolay nemi daha da artmakta; kullanm alanlarn da hzla yaygnlatrmaktadr. Hidrolik tesisatlardaki bu gelimelere ramen hidrolik tesisatlarda ister istemez eitli arza rastlayacaksnz. Bu modl tamamladnzda hidrolik sistemlerde kullanlan tesisat malzemelerinde arzalar ortadan kaldracak bilgi ve beceriyi renecek, hidrolik tesisatlardaki arzalar bulabilecek, hidrolik tesisat elemanlarn deitirebilecek; ksacas hidrolik tesisatlar skp takabilecek, altrabilecek ve bu tesisatlarn bakmn yapabileceksiniz.

GR

3

RENME FAALYET- 1

Gerekli ortam salandnda, tesisat birletirme elemanlarn (Fitings malzemelerini)

kullanabileceksiniz. ARATIRMA

Hidrolik tesisatta kullanlan birletirme elemanlarnn balant noktalarn inceleyiniz.

Atlyenizde, zerinde hidrolik tesisatlar bulunan tezghlarn bakm

kataloglarn inceleyerek, birletirme tiplerini inceleyiniz. Bir hidrolik devre izerek tesisat birletirme uygulamas yapnz. Hidrolik tesisatla ilgili hesaplamalarla (Boru ap, basn kayb, vs.) ilgili

kataloglar inceleyiniz.

1. TESSAT BRLETRME ELEMANLARINI (FTNGS

MALZEMELERN) KULLANMA 1.1. Hidrolik Tesisat eitleri

Hidrolik devrelerde basnl svnn depodan balayarak alclara ve alma hatlarna kadar iletmekte borular ve bezli lastik hortumlar kullanlmaktadr. Hidrolik tesisat ekilde incelenir

Hortumla hidrolik tesisat yapm, Boruyla hidrolik tesisat yapm, Hortumla ve boruyla hidrolik tesisat yapm.

1.1.1. Hortumla Hidrolik Tesisat Yapm

Hortum kullanlarak yaplan hidrolik tesisattr. Hareketli devre eleri arasnda esnek balant salamak amacyla hidrolik hortumlar kullanlr (ekil 1.1 ve 1.2).

RENME FAALYET- 1

ARATIRMA

AMA

4

ekil 1.1: Hortumla hidrolik tesisat yapm

ekil 1.2: Hortumla hidrolik tesisat yapm

1.1.2. Boruyla Hidrolik Tesisat Yapm

Boru kullanlarak yaplan hidrolik tesisattr. Hareketli devre eleri arasnda sabit balant salamak amacyla hidrolik borular kullanlr (ekil 1.3 ve 1.4).

5

ekil 1.3: Boruyla hidrolik tesisat yapm

ekil 1.4: Boruyla hidrolik tesisat yapm

1.1.3. Hortum ve Boruyla Hidrolik Tesisat Yapm

Hortum ve boru kullanarak yaplan hidrolik tesisattr. Baz hidrolik devrelerde sabit (Boru) ve hareketli (Hortum) tesisat malzemeleri ayn devre zerinde kullanlarak yaplan tesisat eididir (ekil 1.5).

6

ekil 1.5: Hortum ve boruyla hidrolik tesisat yapm

1.2. Tesisat Malzemeleri eitleri

Hidrolik devre elemanlarnn birbirleri ile balantlarnn salanmas, basnl svya i yaptrmak zere depodan alp alclara kadar ulatran ve alclarda ii biten akkan depoya boaltan hatlarda kullanlr. Bu elemanlara ve bu elemanlarn birbirine balanmasn salayan devre elemanlarna tesisat elemanlar ad verilir. Bu elemanlar:

Hortumlar Borular Rakorlar Dirsekler Manonlar Nipeller T-Balantlar Dner balantlar Kelepe ve dayanaklar

7

1.2.1. Hidrolik Hortumlar

Basnl svnn alan alclara iletilmesinde bezli lastik hortumlar kullanlr. Bezli lastik hortumlar, 1000 bar basnca dayankl, kat tel tabaka ile rlm esnek hortumlardr. Lastik hortumlarn alma scaklklar - 40 C ile + 90 C arasndadr.

Hidrolik hortumlar, elik tel veya dokuma rg tabakasyla glendirilmi bir plastik

veya scakta kalplanm plastik tabakasndan oluur (ekil 1.6). Hortumlarla ilgili detayl bilgi 3. Faaliyet te verilecektir.

ekil 1.6: Hortum kesiti ve yaps

1.2.2. Borular

Hidrolik sistemlerde, hidrolik akkann pompadan alnp kullanm alanna gnderilmesi; dikisiz, temiz ve korozyona kar dayankl elik borularla gerekletirilir (ekil 1.7).

Borular, alma artlarna gre eitli malzemelerden yaplr. Balca boru

malzemeleri; dkme demir, elik, bakr, kurun ve plastiktir. Borular, korozyona dayankl dikisiz olarak yumuak eliklerden yaplr. alma

artlarna gre borularn imal metotlar da gz nne alnr. Balca boru yapm metotlar; dkm, kaynak, ekme ve haddelemedir.

Hidrolik sistemlerde kullanlacak elik borularn zellikleri dikisiz elik borular, TS

416 ve DIN 2391 Tl standartlarnda belirtilmitir. Bu borular; s, basn ve paslanmaya kar dayankldr.

8

Sistemde belirli noktalar arasnda akkan tayan, akkana klavuzluk yapan devre

elemandr. Borular, souk ekme metoduyla ya da dikili olarak, paslanmaz elik ve hafif metallerden yaplr. Dikili borular yksek basnlara dayankl deildir.

Hidrolik devrelerde boru seiminde nemli iki etkenden biri, istenen i ap, dieri de

alma basncn karlayabilecek et kalnldr. Hidrolikte istenen basn ve ak hz iin boru aplarnn iyi tespit edilmesi gerekir.

ekil 1.7: Hidrolik tesisat borusu

1.2.3. Rakorlar

Rakorlar, ok kullanlan bir vidal boru balantsdr. Sk sk sklmesi geren yerlerde rakorlar kullanlr. Bir taraf vidal dier taraf somunludur. Dolaysyla kesilen bir boru iine di ap buraya vidal ksm taklr. Somunlu ksma ise bir ara para ya da dier boru balanr (ekil 1.8).

ekil 1.8: Rakor ve lleri

9

Rakor Montaj

Bunlar genellikle boru ularna vidalanr. Kk aplarda ve dk basnlarda, lehim ile de balanr. Rakor iki ksmdan oluur. Vidal ksm boru ucuna alm vidaya balanr. Borunun dier ksm rakorun iine geirilip dayatlr. Sonra somun iyice sktrlr. ok ar iletme artlar haricinde, szdrmazlk iin conta zorunluluu yoktur.

Rakorlar, yaptklar i ve balant kolayl bakmndan ikiye ayrlr. Hava tahliye rakoru abuk balant rakoru

Hava Tahliye Rekoru

Hidrolik devrenin montaj yapldktan sonra ilk altrma srasnda havann alnmas gerekir. Bu ilem sistem dk basnta alrken bir rakor gevetilerek havann bir miktar ya ile dar atlmas salanr ya da tesisata hava tahliye rekoru balants yaplr.

Hava tahliye rakorunun iinde bir ek valf bulunur. Sistemdeki hava, ek valfi aarak

dar atlr, daha sonra ek valf kapak kapanarak ya geiini engeller. Hava tahliye rakoru devredeki en st noktaya (Dik olarak) taklr (ekil 1.9).

ekil 1.9: Hava alma rakoru

10

abuk Balant Rakoru

Baz uygulamalarda tek bir hidrolik g kayna ile birbirinden uzak tesisatlarn denetlenmesi istenebilir. Bu durumda abuk balanp zlebilen ve zldnde ya karmayan rakorlara gereksinim vardr. Bu istekleri karlayan paraya abuk balant rakoru ad verilir. ki blmden oluur, biri hortuma dieri devre elemanna taklr. inde tek yn valfi olduu iin ayrk dururken ya karmaz. Ancak birletirildikleri zaman ya geiine izin verir (ekil 1.10).

ekil 1.10: Quick coupling (erkek ve dii) abuk balant rakoru

1.2.4. Dirsekler

Birletirilecek boru eksenleri arasndaki a 90 olduunda, dirsekle balant yaplr. Bunlar, bir eit vidal boru balantsdr. ki ucu somunlu vidaladr (ekil 1.11).

zellikle; hidrolik akkann farkl yerlere iletilmesinde, boru eksenlerinin al olduu

yerlerin montajnda kullanlr.

11

ekil 1.11: Dirsek ve lleri

1.2.5. Manonlar

Bilezik eklinde bir balama eleman olup i ksmna boyunca vida almtr (ekil 1.12).

Manonlar yapldklar malzemeye gre, ikiye ayrlr: Vidal elik manonlar (TS 30115): Boru reticisi tarafndan, vidal elik

borularla birlikte verlir. 6,5 m boyunda imal edilen her borunun bir ucunda bir manon bulunur. Ayrca sipari verilmez.

Dkm manonlar: Bu manonlar temper dkm malzemeden yaplr. Bunlar boru ile birlikte verilmez ayrca satlr.

Bu manonlar, kesilerek ksaltlm ve ularna di alm borulara eklemeler yapmak

iin kullanlr. Bunlar, genellikle sa vidal olarak yaplr. Ancak bir taraf sa, dier taraf sol vidal olanlar da vardr.

Vidal elik borularn ularndaki diler, konik boru ditir. Manonlara alm olan

dilerde ise koniklik yoktur. Boru vidasnn zerine, keten lifler sarlarak ya da slyen gibi boyalar srlerek szdrmazlk tamir edilir.

12

ekil 1.12: Manon kesiti

1.2.6. Nipeller

zerinde somunlar bulunan yekpare bir balama elemandr. Boru balantlarnda kullanlan nipellerin, ortas altgen somun, sa ve sol ksmlar da vidaldr. Bu ksmlara, iine di alm boru ular taklr.

Hortumlarda kullanlan nipellerin yapllar farkldr. DIN 24950 ye gre nipel iin

hortum ve balant tarafnn montaj birbirinden ayrdr. Nipelin hortum taraf; vidal, presli ya da gemeli olabilir. Nipelin balant taraf;

vidal, manonlu, flanl, boru eklinde ve halka dzeninde olabilir. ekil 1.13 te iki taraf da somun balantl nipel grlmektedir.

ekil 1.13: ki taraf nipel ve lleri

13

1.2.7. T Balantlar

Bir boru ya da hartum hattndan, baka bir balant yapmak iin kullanlr. rnein, bir silindire giden hidrolik akkann basnc da kontrol edilmek istenseydi, hattan bir k almak gerekirdi ya da baka bir hidrolik elemann altrlmas gerekebilirdi. Bu durumda bir T - balant yaplrd (ekil 1.14).

ekil 1.14: T-Balant

1.2.8. Dner Balantlar

Hareketli hidrolik sistemlerde, balant hatt oynayabilir. Bu durumda szdrmazlk tehlikeye der. ekil 1.15 de grlen bir balant eleman kullanlarak dnme hareketine izin verilir. Bunlar genellikle dner rakor eklindedir.

ekil 1.15: Dner balant

14

1.2.9. Kelepe ve Dayanaklar

Uzun hidrolik borular iinden geen akkan birden durdurulduunda veya geri dndrldnde ok ve titreim oluur. Bu da balantlarn gevemesine ve sonuta szntlara neden olur. Bu yzden hidrolik devrelerde kullanlan btn borular (ekil 1.16) kelepelerle askya alnarak ya da dayanaklar zerine oturtularak ekil 1.17 hi oynamayacak ekilde balanmaldr. Kelepe ve dayanaklar olabildiince eilmi blgelere yakn yerlere yerletirilmelidir (ekil 1.18).

ekil 1.16: Tesisat borularn kelepelenmesi ekil 1.17: Tesisat borularnn askya alnmas

ekil 1.18: Bkml yerlere taklan kelepeli balant

Kelepeler ve dayanaklar arasnda bulunmas n grlen aklk Tablo 1.1 deki

izelgede belirtilmitir. Borular zerinde dirsek veya rakor bulunduu zaman izelgede verilen deerler %20 azaltlr. Ayrca genleme ya da dier zorlamalarn etkisiyle borunun boyunda oluacak deiimler gz nne alnarak dayanaklar yerletirilmelidir..

15

ki Dayanak ya da Kelepe

Arasndaki Uzaklk Borunun ap

Borunun D ap

Alminyum Alaml Borular in (Cm)

elik Borular in (Cm)

5 10 2025 2935 8 15 3538 4045

12 17 42 50 15 21 4856 5865 21 27 60 70 26 34 64 75 33 42 72 80 40 49 75 82

Tablo 1.1 Boru balantlarnda kelepeler ve dayanaklar arasnda mesafe

Kelepe olarak aa veya plastik kullanmak uygundur. ekil 1.19 da boru balant kelepeleri verilmitir.

ekil 1.19: Boru balant kelepeleri

1.3. Hidrolik Elemanlar ve Tesisat Malzemeleri Birletirme Tipleri

Eer hidrolik sistemlerde kayp istenmiyorsa, hortum ve boru balant elemanlarnn en az sistemin ana elemanlar (pompa vb.) kadar nemli olduu ve seimlerine en az o kadar zen gsterilmesi gerektii, unutulmamas gereken bir konudur.

Ne yazk ki zellikle Trkiyede, balant elemanlarnn, komple hidrolik sistem

yatrm maliyetinin ok kk bir ksmn oluturduu dnlmekte ve bu balant elemanlarnn seimine ve kalitesine gereken nem verilmemektedir. Bu dnce tarz son derece yanltr, nk yaplan istatistik almalar gstermitir ki hidrolik sistemlerdeki ya kaaklarnn ve dolaysyla kayplarn ok byk bir ksm (Yaklak %85 - %90 seviyelerinde) uygunsuz balant elemanlarndan kaynakland grlmektedir. Bu da zaman ve para kaybna sebep olmakta ve belki de zaman getike bu kayplarn toplam komple hidrolik sistem yatrm maliyetine yaklaabilmekte ve hatta bu maliyeti geebilmektedir.

16

Hidrolik enerjinin, mekanik enerjiye dntrlmesi esnasnda, akkann basncn,

debisini ve ynn kontrol eden elmanlara hidrolik devre elemanlar bu elemanlar arasnda balanty salayayan elemanlara tesisat malzemeleri, devre elemanlarn tesisat malzemeleriyle szntsz ve gvenli bir ekilde balayan elemanlarada balant elemanlar denir. Hidrolik Devre Elemanlar

Hidrolik tank (depo) Hidrolik filtre Hidrolik pompa Emniyet valfi Yn kontrol valfi ek valfli ak kontrol valfi ift etkili silindir Elektrik motoru ekil1.20 de hidrolik devre emas verilmitir

ekil 1.20: Hidrolik devre ve elemanlar

Hidrolik Tesisat Malzemeleri

Hortumlar Borular Rakorlar Dirsekler

17

Manonlar Nipeller T-Balantlar Dner balantlar Kelepe ve dayanaklar

Hidrolik Devre Elemanlar ile Hidrolik Tesisat Malzemeleri Birletirme Tipleri

Quick Coupling (abuk balant eleman) Rakorlu balant Flanl balant Kaynakl balant

1.3.1. Quick Coupling (abuk Balant Eleman)

Hidrolik sistemlerde en ok kullanlan birletirme tipidir. Pratik, herhangi bir takm ve alete gereksinim duyulmadan kolayca sklp taklan ve sanayide ska rastlanan bir balant tipidir.

Hidrolik balantlar birletirmek ve kesmek gerektiinde, abuk alan kavramalar ska kullanlr. Bunlar iki yar para olarak yaplr. Bir erkek nipel ve dii bir tayc eden oluur. Genelde iki yar da kavrama sklnce kapanan ve szdrmazl salayan birer tek ynl kapama valfi ierir. Kavrama ileminde, yar birimler birleince, tek ynl kapama valfleri yerlerinden itilip akmn kavramadan gemesini salar. ekli 1.21 de endstriyel tr abuk alan kavrama gsterilmitir. ekil 1.22 de ise Quick Coupling li balant verilmitir. Yalnzca yarsnn szdrmaz olduu uygulamalarda vardr. abuk alan kavramalarn ounda, birimden geen ak snrlandrlm olduu iin byk basn dmeleri grlr. Uygun kavrama boyu seilirken bu zellik dikkate alnmaldr. ekil 1.23 de Quick Coupling kesiti verilmitir.

ekil 1.21: Quick Couplingli abuk alan balant

18

ekil 1.22: Quick Coupling li balant

ekil 1.23: Quick Coupling kesiti

1.3.2. Rakorlu Balant

Hidrolik devrelerde boru, hortum gibi balant elemanlarn birbirine ve dier elemanlara (Pompa, valf, sislindir, motor vb.) balamak iin kullanlan devre elemandr. Rakorlar genelde vida balantldr. Rakorlu balant somunlu ve civatal (ekil 1.24 ve 1.25) olmak zere iki ekilde monte edilir. ekil 1.26 da rakorlu balant kesiti verilmitir.

Civatal ve somunlu balantda szdrmazln nlenmesi iin conta kullanlr ve

uygun anahtar ya da tamir takmlaryla skme takma yaplr.

19

ekil 1.24: Somunlu rakor balants

ekil 1.25: Dtan vidal ve somunlu balant rakoru

ekil 1.26: Rakor balant kesiti

20

1.3.3. Flanl Balant

38 mm den geni d apl borularda, etkin bir sktrma balants yapmak ok zordur. Sorun balanty sktrmak iin gereken kuvvetin uygulanamamasna baldr.

Geni apl borularda, flanl balantlar kullanlmaldr. Ne yazk ki bunlar sktrma rakorlarndan daha byk ve daha pahal olur. Birok sistem esi (Pompalar, motorlar, filtreler, manifold bloklar vb.) CETOP ve SAE standartlarna uyan flanlar kabul edecek ekilde yaplmtr. Borularn ucuna metal balant kovanlar kaynaklanabilir veya bunlar hortum ucu rakoru eklinde olabilir. Hortum ve borularn yerletirilmesi, flan kovandan bamsz olduu iin kolaylam olur. Szdrmazlk, flan yzeyine konan bir 0-halkas ile salanr. Az aza veya geme kaynak iin elverili pek ok balant kovan vardr. Flanl balantlarda iki flan arasna szdrmazl nlemek iin conta konulur ve civatal balant yaplarak birletirilir (ekil 1.27 de fanl balant, ekil 1.28 de de de flan kesiti grlmektedir.) .

ekil 1.27: Flanl balant

ekil 1.28: Flanl balant kesiti

1.3.4. Kaynakl Balant

Borularn klasik bakm ve onarm ilerine zararl olmadan devre elemanlarna sklemeyecek ekilde birletirilmesi istendii zaman lehimlenmesi ya da kaynatlmas tavsiye edilir. Lehimli ya da kaynakl birletirmenin kolayl yannda sakncalarda daima gz nnde bulundurulmaldr (ekil 1.29).

21

Kaynakl birletirme genelde istenmemektedir. Nedeni ise kaynak srasnda devrede

bulunan szdrmazlk (Conta, kee vs.) elemanlarnn etkilenmesidir. Mutlaka kaynak yaplmas isteniyorsada szdrmazlk elemanlarnn sdan etkilenmemesi iin su ve benzeri soutucular kullanlmaldr.

ekil 1.29: Kaynakl balant

1.4. Tesisat ile lgili Hesaplamalar (Boru ap, Basn Kayb, vs)

Hidrolik sistemlerde kullanlacak borularn dayankl, szdrmaz ve gvenli

olabilmeleri iin lleri uygun deerlerde belirlenmelidir. Pompann debisi, ortalama hz ve alma hattnn zellikleri bilinerek hesap yaplmaldr. Bu zellikler V x d Q= l/dk 21 Q x 21 d = (mm) V . d A = = 0,785. d (mm) 4

Formlleri ile hesaplanr.

22

Bu formllerde Q = Akkann (Pompann) debisi ( I/dk)

V = Ortalama ak hz (m/s)

d = Boru i ap (mm)

A = Boru kesit alan (mm)

rnek Problem: Bir hidrolik devrede debisi 40 I/dk olan akkann ortalama hz 6 m/sndir. Sistemde

kullanlacak boru ap ne olmaldr. Verilenler: stenenler: Q = 50 I/dk, d = ?

V = 5 m/sn

Q .21 40. 21 d = = = 11,8 mm dir. V 6

Hidrolik devrelerde boru seiminde nemli iki etkenden biri, istenen i ap, dieri de

alma basncn karlayabilecek et kalnldr. Hidrolikte istenen basn ve ak hz iin boru aplarnn iyi tespit edilmesi gerekir.

Burada ak hznn seimi nemlidir. Boru ve hortumlarn kesit byklkleri

hatlardaki basn kayplarn etkiler. Boru hatlarnda dirsek ve al balant yerlerinde, kayplarn fazla olmamas ve boyutlandrlmasnn kabul edilebilir snrlar iinde olabilmesi iin tavsiye edilen ak hzlar (V) aada verilmitir: Kullanlmas Gereken Ak Hzlar Basn Hatt 50 bara kadar 4 m/s

100 bara kadar 4,5 m/s

150 bara kadar 5 m/s

200 bara kadar 5,5 m/s

200 bardan sonra 67 m/s

23

Emi Hatt

0.5 ile l.5 m/s

Dn Hatt 2 ile3 rn/s Boru i ap hesabndan tretilmi formllerle de karlaabilirsiniz. Ancak nemli

olan, birimlerin ayn olmasdr. rnein, v m/s dir. Hacimsel debi ise Q = lt/dk (dm) eklindedir. Dolaysyla dm nin m ye evirimi sz konusudur. Problem zmlerinde bunlara dikkat edilmelidir.

Borularda Et Kalnl Hesab

p = Boru i basnc (daN/cm = bar)

F = Boruyu ayrmak isteyen bileke kuvvet (N)

FN= Boru et kalnlnda oluan dik kuvvetler toplam(N)

S = Boru et kalnl (mm, cm)

d = Boru i ap (mm, cm)

ekil 1.30: Boru et kalnl hesb yaplrken bu ekilden yararlanlr

Boru, patlamad ya da yrtlmad zaman sistem dengededir. Buna gre; (ekil 1.30)

2. FN Filtre (Denge)

2.L.S.

24

d.p S = 2. z. bulunur. Bu forml, borunun yapm metodu ve alma ortamna gre deiiklik gsterebilir. d.p S = + c 2. z. c = 0,1 cm (korozyon kat says)

= 1(dikisiz borularda) = 0,8 (kaynakl borular) = (0,57 0,63) (perinli borular

Ancak dayanm hesaplarna gre hazrlanm deerler, tablolar halinde verilmektedir. Tablo 1.2 de TS 301 e gre verilmi deerler grlmektedir.

Delik anama ap

TS 301/1 Hafif

TS 301/2 Orta

TS 303/3 Ar

TS 301/4

Kaliteli

mm n()

D ap

D (mm)

Vida ap

d1 (mm)

Vida Boyu

L1 (mm)

Et Kalnl S (mm)

Et Kalnl S (mm)

Et Kalnl S (mm)

Et Kalnl S (mm)

6 8

10 15 20

1/8 1/4 3/8 1/2 3/4

10,2 13,5 17,2 21,3 26,9

9,728 13,157 16,662 20,995 26,441

7,4 11,0 11,4 15,0 16,3

- - -

2,35 2,35

2,0 2,35 2,35 2,65 2,65

2,65 2,90 2,90 3,25 3,25

- 4,0 4,0 4,5 5,0

25 32 40 50 65

1 1 1

2 1

33,7 42,4 48,3 60,3 76,1

33,249 41,910 47,803 59,614 75,184

19,1 21,4 21,4 25,6 30,2

2,90 2,90 2,90 3,25

-

3,25 3,25 3,25 3,65 3,65

4,05 4,05 4,05 4,50 4,50

5,6 5,6 6,3 6,3 6,3

80 100 125 150

3 4 5 6

88,9 114,3 139,7 165,1

87,884 113,030 138,430 163,830

33,3 39,3 43,6 43,6

- - - -

4,05 4,50 4,85 4,85

4,85 5,40 5,40 5,40

6,3 7,1 7,1 7,1

Tablo 1.2: Boru et kalnl (TS 301. TS 346, TS 416)

25

rnek: Bir hidrolik sistemde kullanlan dikisiz elik borunun dayanm a 35 da N/mm dir. Bu boru imalat srasnda normal talanm olup korozyon kat says c =0,3 tr. ap d = 40 mm olan bu borudan, p= 50 bar hidrolik akkan geeceine gre boru et kalnl ne olur? d.p z = 35 daN/mm = 3500 daN/cm S = p = 50 bar = 50 daN/mm 2. z. d = 40 mm = 4 cm c = 0,3 (korozyonlu ortam) 4. 50 = (dikisiz boru) S = + 0,3 2. 3500 .1 S = 0,32 cm S = 3,2 mm

Basn Debi Hz fonksiyonlarna gre boru i ap hesab: Hidrolik sistemde kullanlan ve basnl akkan tayacak olan borunun ap, uygun seilmelidir. Kullanlacak basn hatt, gerekli ortalama hz ve pompann debisi gz nne alnarak aadaki gibi hesaplanr: Q . d A = (hacimsel debi alan) ve A = v 4 A = A Q . d = v 4 4. Q d = Boru i ap (mm) d = Q = Hacimsel debi (lt/dk = dm/dk v v = Ak hz (m/s)

26

UYGULAMA FAALYETLER

LEM BASAMAKLARI NERLER Hidrolik devrenin ihtiyacna uygun

tesisat tipini seiniz. htiya duyulan biletirme elemann

seiniz ve kullannz.

Bilgi yaprandan rnek ve bilgilerden faydalannz.

UYGULAMA FAALYETLER

27

LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz aadaki sorular cevaplayarak belirleyiniz. 1. Aadakilerden hangisi hidrolik tesisat eidi deildir?

A) Hortumla hidrolik tesisat yapm B) Boruyla hidrolik tesisat yapm C) Hortum ve boruyla hidrolik tesisat yapm D) Manonla hidrolik tesisat yapm

2. Aadakilerden hangisi hidrolik tesisatta malzemesi deildir?

A) Boru B) Hortum C) Vana D) Manon

3. Hidrolik tesisatta kullanlan hortumlarn dayanabilecekleri basn en fazla ne kadar olmaldr?

A) 1000 B) 2000 C) 3000 D) 4000

4. Aadakilerden hangisi hidrolik tesisatta kullanlan balca boru yapm metotlarndan biri deildir?

A) Kaynak B) Basma C) ekme D) Haddeleme

5. Aadakilerden hangisi hidrolik devrelerin ana ksmlarndan deildir?

A) Ya deposu B) Hidrolik pompalar C) Valfler D) Manyetik alteller

6. Aadakilerden hangisi Hidrolik devre elemanlar ile hidrolik tesisat malzemeleri birletirme tiplerinden deildir?

A) Quick Coupling (abuk balant eleman) B) Ykskl balant C) Flanl balant D) Kaynakl balant

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevaplarnzn saysn belirleyerek kendinizi test ediniz. Hatalarnz bilgi yapraklarna dnerek dzeltiniz.

LME VE DEERLENDRME

28

RENME FAALYET- 2

Gerekli ortam salandnda hidrolik devrenin ihtiyacna uygun tesisat tipini seebileceksiniz.

Hidrolik tesisatta bulunan akkann boaltma yntemlerini aratrnz. Atlyenizde, zerinde hidrolik tesisatlar bulunan tezgahlarn bakm

kataloglarn inceleyerek, arza arama tekniklerini inceleyiniz. Bir hidrolik tesisatta arzal elemanlarn nasl sklp takldn bu ile uraan

kiilerle grerek yardm alnz. Atlyenizde zerinde hidrolik tesisatlar bulunan tezgahlarn tesisatnda sznt

ve kaak olup olmadn kontrol ediniz.

2. TESSATTA SKME, TAKMA YAPMA VE TESSATTAK ARIZAYI GDERME

2.1. Tesisatta Bulunan Akkan Boaltma Yntemi

Hidrolik tesisatta arza yoksa akkan dorudan depodan boaltlr. Deponun (Tank) altnda ya boaltma tapas vardr, ya buradan boaltlr. Eer depodaki ya tekrar kullanlacaksa deponun altndaki tapann altna sistemdeki yan tamamn alacak ekilde temiz bir taneke varil veya kab konulmaldr ve tapa uygun skme takmlaryla (anahtarla) yavaa gevetilerek almaldr. Tapann yan ierisine dmemesi iin elle skme yapllarak uygun bir yere braklmaldr (ekil 2.1 ya tapas grlmektedir).

ekil 2.1: eitli ya tapalar

RENME FAALYET- 2

ARATIRMA

AMA

29

Tapay elle skmenin amac ya tekrar depoya boaltldnda deponun iine dmesini nlemektir. Eer tapa deponun iine derse hem yeni bir tapa bulma gereksinimi duyulacak hem de hidrolik ya depoya boaltldnda tapa yerine takl olmadndan ve unutulduundan akkan yere dklecektir. Akkanla birlikte depoya den tapa hidrolik pompaya zarar verecei gibi tapann depodan karlmasda deponun sklmesine neden olacaktr.

En iyi yntem sklen tapa ya depodan tam olarak boaltldktan sonra onu tekrar

yerine anahtarla skarak monte etmektir. Normalde btn hidrolik tesisatlarda akkan tahliye rakorlar ve hava alma vanalar

vardr. Tesisatta bir arza sz konusu ise ya direkt bu tesisat elemanlarnda boaltlr ekil (2.2).

Devrede ve tesisatata arza varsa tesisatta hangi devre elemann veya tesisat

malzemesinin arzal veya tamir gerektirdii aratrlp bulunmaldr. Arzal tesisat eleman hortum tesisatl ise direkt sten balanarak sklmesi gerekir. Hortum esnek olduu iin hortumu eerek sistemdeki ya temiz bir kaba boaltmak gerekmektedir. Tesisat malzemesi eer boru balantl ise bu kez alttan balanarak sklmeli ve alkan temiz bir kaba boaltlmaldr.

ekil 2.2: Akkan boaltma rakoru

30

2.2. Tesisat zerinde Arza Arama Yntemi Arza Arama Nedir?

Arza arama, bir sistemin veya elemanlarnn arza sebeplerini bulmak iin mantksal muayene ve sebep sonu dcesini getiren bir sistemdir.

Arza arama sebep sonu ilkesinin bir sisteme uygulanmasdr. Tesisattaki veya

elemanlar. daki bozukluk veya arzann bulunmas iin mantkl admlar atlr. Daha kolay bir ekilde ifade etmek gerekirse arza arama mantkl ve yntemli bir ekilde neyin hatal ve arzal olduunu bulmaktr. Admlar bir ncelik srasna gre yntemli bir ekilde atlr. Bir problemin olma olaslnn dierine oranla daha fazla olmas hidrolik tesisatn gemi performansna baldr

yi bir bakm yaplsa bile bir hidrolik tesisatta arza meydana gelebilir. nemli olan

meydana gelen arzann en ksa ve doru bir ekilde tespiti yaplmas ve giderilmesidir. Bunun iin hidrolik tesisat hakkndaki gerekli bilgiler tutulmal ve testler yaplmaldr. Belirtiler ve Tehis

Bir doktor nasl sizin gemiteki salk durumunuzu kontrol ediyorsa bir hidrolik

tesisat bozulduunda yaplacak ilk ilerden biri yakn gemiteki performans ve alma durumunu incelemektir. kinci adm arzann sebeplerini bulabilmek iin belirtileri deerlendirmektir.

Ardndan sorunun kaynann ne olduunu bulmak ve kontrol iin bir mantk srasna

koyacaktr. Bu, sorunun dorudan zm er veya ge salayan bir dizi test olabilir. Yakn Gemiteki Bakmlarn Deerlendirilmesi

artlara bal olarak yakn gemite yaplan bakmlar deerlendirmenin birka yolu olabilir. sorunu bildiren kiiyle konuulmal. Baz durumlarda alan tesisat bizzat grmeli ve iitmelisiniz. Bu durumda yakn gemi bakmlarn deerlendirmek sistemde ne olduunu izlemek demektir. Arzada lerlemeden nce Kendinize Baz Sorular Sormalsnz

ikayet hakl m? Sistem hi doru ekilde iledi mi? Eer ilediyse en son ne zaman iledi? Hi kimse tesisata son zamanlarda bakm veya ayarlama yapt m, yaptysa ne

yapt? Bu arza daha nce oldu mu, olduysa dzeltmek iin ne yapld?

31

Arza ieren btn bakm durumlarnda arza aramann ok mcadele isteyen ve dllendirici bir i olduunu greceksiniz. Hatann ne olduunu bulmak ilk admdr. Bir sonraki admsa neden bozulduunu bulmaktr. Tabi ki hatay dzeltmek en nemlisidir; fakat bazen grnr hatay dzeltmek yeterli deildir. nk esas soruna inemezseniz arzalar tekrarlanp problem yaratmaya devam edebilir. Belirtilerin Deerlendirilmesi

ikayet genelde bir veya birka belirtiyle beraber meydana kar. Eer birden fazla belirti varsa yaplacak en iyi ey sylendikleri gibi yazmaktr. Belirtileri ana sorun gibi tasvir etme eilimi vardr. Aslnda raporu yazan kii genellikle belirtileri sorun gibi adlandrr. Fakat bu ikisi ayn deildir. Tipik Belirti rnekleri unlardr

Depoda akkan yok. Rakorda kaak var. Balant cvatas veya somunu atlaktr. Rekorun hortum ve boru balant noktalarnda sznt var. Basn dalgalanma gsteriyor. Tesisat yava veya ar grnyor. Tesisat scaktr. Hortum veya boruda kesik veya atlak var. Sznt ve kaak var. Tesisat hatt kir ve pislikten tkaldr.

Sebebin Belirlenmesi

Btn belirtiler tanmlandnda atlacak ikinci adm sebebi belirlemektir. Bazen belirtiler ve ipular bir mantkl sebebe iaret eder. Dier durumlarda sebep birka olaslktan biri olabilir.

ok zaman ve i kazandracak kati ve hzl bir kural size ok zaman kazandrabilir ve

yaplacak i udur. Muhtemel sebeplerden en kolaylarn ilk nce kontrol etmek (Bunlar yalnzca grsel muayene ve deerlendirme gerektiren sebeplerdir).

rnein Pompa Basn Yaratmyorsa Kontrol Edilecek lk eyler unlardr:

Depoda yeterli akkan var m? Sznt veya kaak var m? Akkan giri szgeci tkal m? Pompa doru ynde alyor mu? Hi basn retiyor mu? Gstergenin inesi hi oynuyor mu? Gsterge iyi mi? Akkann szdn veya akkann valf veya aksam ksa devre yaptn

duyabiliyor musunuz?

32

Bu admlarn giderek daha zorlatna ve daha youn bir aba gerektirdiine dikkat ediniz. Ayn zamanda her adm ok basittir. lk admla sebebi bulmazsanz bulana kadar devam ediniz. zmn Bulunmas

Pompa rneiyle devam ettiimizde depo akkan seviyesinin ok dk olduunu ve pompann yeterli akkan ekemediini varsaynz. Bunun depoyu doldurmakla dzeltilemeyecei aktr. Aslnda yalnzca yarm bir zm vardr. Yaplacak ikinci i akkan seviyesinin neden dk olduunu bulup bu durumu dzeltmektir. Aksi takdirde ayn durum tekrarlayabilir. Bu sorun gibi baz durumlar youn tamir bakm ve dzenli planlamay gerektirebilir. Sorunun kaynana ininceye kadar depoyu defalarca doldurmanz gerekebilir. Byle durumlarda mantkl olunmaldr. Gstergeler

Gstergeler, akkann basnc, scakl ve debisi hakknda ihtiyacnz olan bilgileri verir. (ekil 2.3 ve 2.4) Akkan ak kesilir veya durursa hidrolik sistem ya almaz ya da arzal olarak alr. Akkan hidrolik sistemin doru almas iin nemli olduundan sistemde neyin arzal olduunu belirlemenin en iyi yolu akkan akn kontrol etmektir. Sistemde bir ey bozulduunda hidrolik akkann durumu ekilde deiebilir: basn, debi veya scaklk. Pratikte en sk bu n beraberce bulacaksnz.

ekil 2.3: Klasik tip basn manometreleri ekil 2.4: Dijital tip basn manometreleri

Btn hidrolik sistemler belirli bir basn seviyesinde almak zere tasarlanmtr.

Bu basn deitii zaman sistem tasarland gibi almayacaktr, Srekli lm beklenmese de manometreler baz sistemlere balanr. Bu uygulamalarda, lme basncnda gsterge doru akan akkan durdurmak iin bir valf kullanlr.

33

Gstergeler ayn zamanda srtnmeli snmleyici denen aletlerle donatlr. Bu aletler inenin titreimini engeller ve basn deiiklerini emerek gstergeyi korur.

Test etmeyi kolaylatrmak iin hattn deiik noktasnda valflere test delikleri veya

balantlar eklemek yaygn bir uygulamadr. Test lleri gerekli olduu zaman test deliindeki tapay kaldrp gstergeyi balamak basit bir itir.

Debi lerler yalnzca test etme amacyla kullanlr. Bir sistemin daimi paras

olmalar pek rastlanan bir olay deildir. Debi lerler hidrolik tehizat reticileri ve ok miktarda hidrolik aksam olan test cihaz ve masasnda dzenli olarak kullanlr. Scaklk lmleri endstriyel termometrelerin birka tipinden biriyle alnr.

Pek ok fabrikann ekil 2.5 tekine benzer bir tanr test cihaz vardr. Bu birim

tip gstergenin hepsini kapsar. Bu birim, akkann sistem iinden akna ve oradan sistemin deposuna dnne izin verecek ekilde yaplmtr. Elle kumanda edilen ykleme valfi test edilen sistemin basn seviyesinin ayarlanmasna izin verir. Birim sisteme birka noktada balanr; rnein pompann boaltma tarafna, emniyet valfinin emme tarafna veya kontrol valfleri ve hareketlendiricilere. Bu noktalarda alnan lmler sistemin nasl alt hakknda doru bir fikir verir ve herhangi bir sorunun muhtemel sebebini de aa karr.

ekil 2.5: Tanabilir hidrolik devre test cihaz

Tipik Bir Arza Arama Uygulamas

Aada rnek bir i makinesinin hidrolik tesisat problemiyle ilgili ise de temel arza arama yntemi her trl hidrolik tehizat iin ayndr. Sistemdeki tehizatn tipi ve yeri deiebilir; fakat uygulama ne olursa olsun, sebep-sonu ilikisinin ayn prensipleri uygulanr. Problem ne olursa olsun bir sebebi ve zm vardr. Hidrolik tesisat eitlilii ve sistem arzalarnn pek ok eitli sebepleri hidrolik tesisatta arza aramann mcadele isteyen ve ilgin bir i olduu bilinmelidir.

34

Ne bekleyeceinize rnek olarak, bir cuma gn bakm blmne bir i makinesinin yol yapm esnasnda hidrolik tesisatnda arza olduunu ve blm ustabasna iletildiini dnnz. makinas operatrnn makineyi retimden kardn ve hemen yardm beklediini tahmin edersiniz. Ne yaparsnz? Yaplacak ilk i makinenin bakm dosyasn alp arzas hakknda bir ey renmektir (ekil 2.6).

ekil 2. 6: makinasnn hidrolik devresi ve tesisat gsterilmektedir

Yaplacak ikinci i olay yerine gidip i makinesine bakmak ve Operatrle

konumaktr. Operatr sizin sorularnz cevaplayabilir veya tamir ve bakm operatrne ynlendirebilir. Birimi onarmak iin, neyin bozuk olduunu tam olarak renmek zorundasnz. Sorunun ne zaman ktn ve belirtilerinin ne olduunu renmek faydaldr. Operatrle konuurken i makinesinin birka gndr yava ve dengesiz altn reniyorsunuz. 0 sabah i makinesi tamamen durmutur. Operatr i makinesinin hidrolik g nitesinden bir boru tesisatnda grlt meydana geldiini sylyor. Bu hidrolik balant boru tesisatnn arzay yarattndan phelenmek iin yeterli bir sebeptir.

Bu noktada boru tesisatnda ve hidrolik g nitesinde bir ey olduunu kesinlikle biliyorsunuz. Operatr; srtnme grlts, metalin metale srtmesi gibi bir ses duyduunu sylyor. Hidrolik tesisatn bakm dosyasnda yer alan tanmnda bu i makinesindeki arzann hidrolik boru tesisatndan kaynaklandn ksa zamanda i makinesindeki hidrolik tesisatn almasyla ilgili mmkn olan en fazla bilgiyi alnz. Hi kaak belirtileri oldu mu? Akkan scaklnda herhangi bir deiim oldu mu? Depo ya seviyesi normal mi? Gzetleme gstergesindeki seviye nasl? Baka deiiklik oldu mu? Bu durumda hidrolik tesisat zaten bozuk olduu ve daha fazla zarar istemediiniz iin operatre yol verdirmek akllca olmaz.

35

Ardndan grsel bir kontrol yapnz. Kaak belirtilerine baknz, akkan kayb sistem bozukluunun muhtemel sebebini gsterebilir. Bu rnekte d kaak belirtisi olmadn varsaynz. imdi yaplacak i hidrolik g biriminin tabanna bakmaktr. Depo akkan seviyesini kontrol ediniz. Eer seviye normalse, hidrolik tesisata bir gz atnz (Eer hidrolik tesisat alyorsa elinizi dikkatle tesisatn stne koyup scak olup olmadna baknz). Hortum ve borular muayene ederek hortumun salam grndn fakat borunun rakor balantsnda gevek veya kaak olduunu gsteren bir grlt farkediyorsunuz. lave muayene rakor balantsnda gevek veya kak olduunu kantlyor.

Bu operatr tarafndan bahsedilen sesin kayna da olabilir. Tam yantnz olmayabilir fakat rakor deitirilmelidir. Rekorun neden bozulduunu tam olarak sylemek imknsz da olsa en uygun aklama imalat hatas veya rakor balant civatasnn yalama olduunu sylemektir. Yalnz daha yakndan yaplacak bir muayene bozukluun sebebini belirleyebilir.

Rakoru deitirmeden nce hidrolik tesisata bulunan akkan uygun yntemle

boaltnz, rakor balant somun veya cvatasn yerinden sknz ve ardndan yenisini yerine monte ediniz.

2.3. Tesisat Skme Yntemi

Skme paralara ayrma anlamna gelir. Tesisattaki elemanlarn bakm arza veya yenisiyle deitirilmesi gerektiinde tesisat skmek gerekir. Bunun iin hidrolik devre elemanlarn, hidrolik tesisat malzemelerini ve tesisat projesinin iyi bilinmesi gerekir. Tesisat skmeden nce Bir tablo eklinde, (Tablo 2.1) hangi parann nereye balandn, hangi devreye balandn ve balant ynlerini yazmak gerkir. Tesisat malzemelerine ve devre elemanlarna numara yaptrmak gerekir. Bunu yapmann amac tesisat toplarken hangi tesisat malzemesinin hangi devre elemanna baladn unutmamak iin yaplan bir uygulamadr (ekil 2.7).

36

ekil 2.7: Sklecek tesisat malzemelerine numara verilmesi

Ykleyici Kol Hidrolik Tesist

Detay Nu Baland Devre Eleman Para Tanm Miktar 1 Sa yan Ykleyici kol gvdesi 1 2 n sa hortum Hortum 1 3 n sol hortum Hortum 1 4 n sa boru tesisat Tesisat borusu 1 5 n sol boru tesisat Tesisat borusu 1 6 Arka sol boru tesisat rakoru Rakor 4 7 Sa arka boru tesisat kelepesi Kelepe 6 8 Sa arka hortum Hortum 2 9 Sa piston hortumu Hortum 4

10 Sa arka boru tesisat kelepesi Kelepe 4 11 Sa yan piston hortumu n Hortum 2 12 Sa yan piston hortumu arka Hortum 2

Tablo 2.1: Sklen tesisat malzemelerin nereye ait olduuna dair

Skme ilemlerinde dikkat edilecek hususlar ve kullanlan aralarn zellikleri, genel makine elemanlarnda olduu gibidir. Dolaysyla kullanlan anahtarlar, tornavidalar, pense, eki vb. aletler, hidrolik elemanlarn sklecek ksmna uygun olmaldr. Aksi halde, hortumlarn balant ksmndaki somun balar, civata balar ve rakorlarn sklacak ksmlar bozulur. Bir sonraki bakmda, sklp taklma ilerinde sorun karabilir.

37

Anahtarlar

Anahtar seimi ounlukla sistemde kullanlan tesisat veya balant elemanna baldr. rnein, tp tipi borular altgen somunlar olan rakorlarla balanr. Mantksal olarak doru ldeki bir ak azl anahtar (ekil 2.8) iinizi en iyi ekilde grr. Akazl anahtarlar iin dier isimler yldz geme anahtar veya birleik anahtardr.

ekil 2.8: Akaz anahtarla skme

Kullanabileceiniz dier bir tr anahtar yldz lokma anahtardr. Doru ly

kullanmak iki nedenle nemlidir. ncelikle, gereinden byk lye sahip anahtar altgen somunun kelerini yuvarlaklatrarak hattn her blmnde daha ileriki bir tarihte yaplacak tekrar montaj srasnda zorluk karacaktr. kincisi gereinden byk anahtar muhtemelen kayacak ve syrlm veya tahrip olmu keler yaratacaktr.

Bir baka seim standart kurbaack veya boru anahtar gibi bir ngiliz anahtar

kullanmaktr. Tp tipi borularn rakorlar iin dzgn azl, rakoru kazmayacak bir kurbaack

kullanmaktr. Hidrolik borunun bir kesitinde sk dili veya yivli azl bir boru anahtar kullanmak

en pratik zmdr, fakat bu anahtar somunlar veya rakorlar sktrmak iin kullanlmamaldr. Her trl ngiliz anahtarn kullanrken basn sabit az zerine gelecek ekilde azn dz yze uygun olarak kapanmasna dikkat ediniz. Bu anahtarn kaymasna engel olur, rakor veya ellere bir zarar gelmesini engeller.

ekil 2.910111213 de atlyemizde olabilecek dier anahtarlar gsteriyor. Bilezik

gergi anahtar rme kaytan yaplan kay yzeyi izmeyecei iin kaplamal veya cilal yzeylerde kullanlr. Anahtar kullanmak iin kay amz ve boru veya tp tipi boruya geirerek sktrnz. Kolu dndrdke basn kay sktracak ve kuvvetle kavrayacaktr. Zincirli boru anahtarIarn almas bilezik gergi anahtarlarna benzer, temel fark kay yerine zincir kullanlmasdr, bu sebeple de kaplamal yzeylerde kullanlamaz. Her ikisi de daha byk apl borularda kullanlr.

38

ekil 2.9: Tesisat skmede kullanlan balca el aletleri

39


40


41


42

ekil 2.13:Tesisat skmede kullanlan balca el aletleri

43

2.4. Arzal Paralarn Tamir veya Yenisiyle Deitirilme Yntemi

Yeterli muayeneyi yapabilmek iin btn hidrolik tesisat paralar iyice temizlenmelidir. Para muayenesi ok dikkatli yaplmaldr. rnein, szdrmazlk elemanlarn muayene etmek gerekli deildir, nk szdrmazlk elemanlar dzenli olarak deitirilmelidir.

Paralarn genel muayenesi, knt, kesik, prz, entik, atlak, delik, anma izleri

veya bklm paralar gibi arzalarn grsel muayenesini ierir. atlaklarn da deitirilmesi gerekir.

Tesisattaki ar basn, srtnme, scaklk ve sonunda tesisat malzemelerinin

deformasyona uramasna veya krlmasna yol aar. Deformasyona uram tesisat muayene etmek iin, devreye dk basnta akkan gnderilmelidir. Basn srasnda tesisatta bir kaak olup olmad gzle muayene edilir.

Hidrolik tesisatlarda kullanlan hortumlarn tamiri genellikle yaplmamaktadr. nki

hortumlar yksek baslara dayankl olmas istenir. yi yaplmam bir montaj veya tamirat byk maddi kayplara, hasarlara ve i kazalarna sepep olabilir. Bunun iin genellikle yenisiyle deitirilmesi yntemine gidilir.

Hidrolik tesisatta arzal paralar tesisat borusundan kaynaklanyorsa bu tesisat

elemannn tamiri yaplr. Borular darbe ve titreimlerden dolay yrtlma eilme vb. arzalara maruz kalabilir. Borularn eilen veya ezilen ksmlarn ls alnr. ekil 2.14 deki gibi gnyesinde kesilir. Kesilen borunun zelliklerini tayan baka bir boru ayn boyda ve gnyede kesilir ekil 2.15 teki gibi her iki borunun apaklar ee ile alnr. Borular aln alna getirilir ve ek yerlerinden uygun kaynak yntemiyle kaynakl (Flan kayna) birletirme yaplr.

ekil 2.14: Boru gnyesinde kesilmesi ekil 2.15: Kesilen borularun apann almas

Arzal Tesisat Paralarn Tamiri Yaplrken u Ynteme Uyulmaldr

Eer rakor civatasnda ve somununda arza varsa ayn ap ve ayn di kalnlnda baka bir rakor alnr, borunun d ksmnda bulunan ykskle birlikte balant civatas ve somunu tesisat borusundan karlr.

44

Tesisat Borusuna Yeni Rakor Taklrken de u Yntemlere Uyulmaldr

Borunun her iki ucu gnyesinde kesilmelidir. ekil 2.16 de olduu gibi i ve d apaklar ee ile alnmaldr (ekil 2.17).

ekil 2.16: Boru gnyesinde kesilmesi ekil 2.17 Kesilen borularun apann almas

Somun, yksk ve boru birbirine taklrken taklaca ksmlar yalanmal, somun ve

yksk boruya taklmaldr. ekil 2.18 Boru az ykskn yerinden kmamas iin ekil 2.19 de olduu gibi geniletilmelidir.

ekil 2.18: Boruya ykskn taklmas ekil 2.19: Boru aznn geniletilme ls

Somun nce elle sklmal (ekil 2.20) daha sonra somun uygun anahtarla ile tur

sklmal (ekil 2.21).

45

ekil 2.20: Somunun elle sklmas ekil 2.21: Somunun Anahtarla sklmas

Bylece boru ve rakor ekil 2.22 de ve ekil 2.23 teki gibi yenisiyle tamir edilmi

olur.

ekil 2.22: Somunun ift anahtarla sklmas ekil 2.23: Rakorun montaj

2.5. Sklm Haldeki Tesisat Toplama Yntemi

Toplama sklm haldeki bir tesisatn bakm ve onarm yapldktan sonra

paralarnn tekrar bir araya getirilmesi yani montaj anlamna gelir. Skme ve takma ilemlerinde dikkat edilecek hususlar ve kullanlan aralarn

zellikleri, genel makine elemanlarnda olduu gibidir. Dolaysyla kullanlan anahtarlar, boru anahtarlar, lokma takmlar, kurbaacklar, tornavidalar, pense, eki vb. aletler, hidrolik elemanlarn sklecek veya sklacak ksmna uygun olmaldr. Aksi halde, hortumlarn balant ksmndaki somun balar, civata balar ve rakorlarn sklacak ksmlar bozulur. Bir sonraki bakmda, sklp taklma ilerinde sorun karabilir.

Bir hidrolik tesisatn kesintisiz alabilmesi iin n artlardan biri, hidrolik akkann

getii tesisat sklp taklrken uygun anahtar takmlar tercih edilmelidir.

Toplama ilemi yaparken tesisat skmenin tersi yaplmaldr. Sklm haldeki tesisat toplarken dikkat edilmesi gereken kendine zg kurallar vardr.

46

Dikkatsiz bir hidrolik tesisat montaj Rus Ruleti oynamak gibidir. Bir tesisatn

iletiminde hidrolik tesisat elemanlarn nasl monte edildii kritik nem tar. Her tesisatn kendine zg montaj gerekleri vardr. Tehizatn bozulmasn ve tkanmasn engellemek iin temizlik esastr. Paralarn paslanmasna, korozyona uramasna, birbirlerine vurmasna engel olmalsnz. Hidrolik paralar ve elemanlar iyi uymaldr. yi uyum salamak iin kendinize zaman ayrmalsnz.

Dikkatsiz tesisat toplama pompalarn ters dnmesine, ek valflerin ters

yerletirilmesine ve selenoid valflerin elektirik balantsnn ters yaplmasna sebep olur. Dikkatsiz montaj dier iileri tehlikeye atabilir. Kendi gvenliinizi de koruyunuz ve hidrolik tesisat toplarken dikkatli olunuz.

Tesisat tolandktan sonra balant yerleri uygun takm aletleriyle iyice sklmal ve

szdrmazlk nlenmelidir.

2.6. Tesisatta Sznt ve Kaaklar nleme Yntemleri: Hidrolik tesisatta sznt ve kaaklar nlemek iin szdrma ve kaaklarn neden

kaynaklandn bilmek nemlidir. Szdrmazlk elemanlar hem akkann darya akmasn hem de sisteme dardan

yabanc madde girmesini engeller. Szdrmazlk elemanlar dinamik ve statik olarak snflandrlr. Dinamik szdrmazlk elemanlar hareket halindeki (Piston vb) paralar arasndaki akkan kaan kontrol etmek veya nlemek iin kullanlr. Statik szdrmazlk elemanlar sabit (Hareket etmeyen) tesisat malzemelerini ve devre elemanlarnn balantsnda szdrmazlk ve kaaklar nlemek iin kullanlan contalardr (ekil 2.24).

ekil 2.24: eitli contalar

Aratrmalar ve deneyimlerden elde edilen sonulara gre endstrinin eitli

kollarnda kullanlan hidrolik sistemlerdeki ya kaaklar ciddi mali kayplara yol amaktadr.

Boru ve hortum balantlar ile hangi balama teknii kullanrsanz kullann kronik

ya kaaklarnn ou balant noktalarnda meydana gelmektedir (ekil 2.25).

47

ekil 2.25: Contann rakorda kullanm

Modern teknolojilerde ve gelecekte evre kirlilii maliyeti gittike nem arz eden kavramlar haline gelmektedir. Hidrolik sistem kullanclarda bu kavramlar nda szntlarn minumuma indirilmesi konusunda byk ilgi gstermektedirler. Szntnn Dourduu Sonular

Ya deiiminden kaynaklanan maliyet evre Kirlilii Salk ve gvenlik problemleri yaratr alan sistemin verimini drr alan elemanlarn zarar grmesine neden olur alan makinada durular meydana getirmekte ve bakm maliyetlerini de

arttrmaktadr alan makinann, elemanlarnn kirlilii ve ortamn kirlilii modern teknoloji

standartlar ile badamaz Mteride gvensizlik yaratr rnn kalitesine etki eder rnn imali konusunda kt bir etki yapar Szan yan sistemde kullanlan dier akkanlara karma ihtimali byktr Yanma tehlikesi ortaya kabilir

Boru Balantlarndaki Szntnn Sebebleri 1. eitli alma artlar

Yksek alma basnc Titreim Basn dalgalanmas Mekanik ve termal gerilmeler

2. Montajdaki Hatalar

Boru, somun, yksk balantlarnn ayn eksende yaplmamas Borunun ucunun balantya uygun hale getirilmemesi Anm kt aletlerle borunun hazrlanmas Montajn kontrol edilmemesi Borunun montaj esnasnda borunun uygun ekilde balanmamas, (Kelepe

kullanlmamas)

48

3- Kullanlan Elemanlar

malat standartlarna uymayan elemalarn kullanlmas Balant elemanlarnn balanaca gvdenin di lsnn uygun toleranslar

ierisinde olmamas Farkl elemanlar kullanmak

Tesisatta Sznt Ve Kaaklar nleme Yntemi

Arza Sebep zm Yolu

Devre elemanlar ile tesisat malzemelerini birletiren Rakor balant cvata ve somununda kaak var,

Rakor balant civata veya somunu gevek. Rekor ve devre elemannn arasnda szdrmazl nleyen conta zelliini kaybetmi veya ar skmadan dolay deforme olmu. Rakor balant civata veya somunu fazla sklmasndan dolay yalama olmutur.

Rakor balant cvata ve somunu gevek ise sklmaldr. Rakor yerinden sklmeli ve yeni conta taklarak monte edilmelidir. Rakor balant cvata ve somunu yalam ise yenisi ile deitirilmelidir.

Hortum ve borunun rekorla balant noktasnda kaak ve znt var.

Hortum ve Rakorun pres altndaki birletirilmeden kaynaklanan sebepler. Borunun rakorla kaynatlmasndan kaynaklanan sepepler. Yksek basntan dolay birletirme yerlerinden kaynaklanan sebepler.

Yeni bir rekorlu hortum alarak monte edilmelidir. Borunun rekorla kaynak noktasn temizleyip yeniden kaynatnz.

Hortum delik Srtnme veya yksek basn Hortum deitirme yoluna gidilmelidir.

Boru atlak Titreim ve sarsntdan kaynaklanan sebepler

Boru atlak yeri temizlenmeli ve kaynak yaplmaldr.

Boruda ezilme ve yrtk var.

Herhangi bir darbede kaynaklanan sebepler

Borunun ezilen ksm kesilmeli ayn ap ve bas tayan baka bir boru eklenerek kaynak yaplmaldr.

Tesisat malzemeleri devaml patlyor.

Yksek basn var.

Boru veya hortum ap hesaplamalar yaplmal Boru veya hortum aplar byltlmeli ve et kalnlklar artrlmal

49

Szdrmazlk eleman akkanlarn, bir delik veya balantdan gemesine engel olan

her ey olabilir. Conta, birleen paralar arasnda greli hareket olmadnda kullanlan statik bir szdrmazlk elemandr (ekil 2.26).

ekil 2.26: Contann tapada kullanm

Eer szdrmazlk elemanlar sk sk bozulursa bu bazen kt bir tasarm gstergesidir.

Fakat genellikle bu yerletirme hatas veya szdrmazlk elemannn tasarland alma koullarndan daha arlarna maruz kalyor demektir. Tasarm hatalarn dzeltmek sizin iiniz deildir; fakat yerletirme ve uygun olmayan alma artlarnda, ortaya kan sorunlar tanmlamay ve dzeltmeyi renmelisiniz.

Szdrmazlk eleri uzun sre depoda kalacaksa bozulmamas iin birka noktaya

nem ve rilmesi gerekir. Depo serin, kuru, tozsuz olmal ve iyi havalandrlrnaldr. Is -10 C+20 C araln amamal, stma aracndan en az 1 m uzakta olmaldr. Aydnlatma iin pencere varsa krmz veya portakal rengi perde ile rtlmeli, mavi renkten zellikle kanlmaldr. nk mor tesi n ieren tm k kaynaklar szdrmazlk elerinin zamanla bozulmasna yol aar. Kullanma anna dek paketlenmi olarak saklanmas en kolay ve en etkin nlemdir. Eer akta duruyorsa ekillerinin bozulmamas iin st ste fazla yklenmemeli ve bakr, pirin, pasl demir yzeylere konulmamaldr.

Szdrmazlk elerinin temizlenmesine gelince, benzin, benzol, terebentin gibi svlar

ve tel fra, zmpara kd gibi gereler kullanlmamal, lk su ve yumuak bir bez ile temizlik yaplmaldr. Kurutma iin s kaynana ok yakn konulmamaldr.

50

UYGULAMA FAALYETLER

LEM BASAMAKLARI NERLER

Hidrolik devrede bulunan akkan gvenlik kurallarna uygun ekilde boaltnz.

Tesisat zerindeki arzal elemanlar tesbit ediniz.

Tesisat tipine gre uygun takmla skme yapnz.

Arzal tesisat malzemelerini tamir etmek veya yenisiyle deitiriniz.

Yeni malzemeleri tesisata taknz. Tesisata akkan doldurularak sznt ve

kaak kontrol yapnz.


UYGULAMA FAALYETLER

51

LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz aadaki sorular cevaplayarak belirleyiniz. 1. Hidrolik tesisatta arza yoksa akkan nereden boaltlr?

A) Hortumdan B) Borudan C) Rakordan D) Depodan

2. Boruya yksk takldktan sonra ne yaplmaldr?

A) Yksk boruya kaynatlmaldr. B) Yksk ekile sktrlmaldr. C) Poru az geniletilmelidir. D) Cvata ile sklmaldr.

3. Hidrolik tesisatta akkann basncn, scakln ve debisini hangi lme aletiyle leriz?

A) Manometre B) Santimetre C) Termometre D) Hektometre

4. Depodaki akkan boaltrken ne yaplmamaldr?

A) Tapa anahtarla sklmelidir. B) Tapa elle sklmelidir. C) Sklen tapa uygun bir yere braklmaldr. D) Tapa dklen akkann iine dmelidir.

5. Aadakilerden hangisi boru balantlarndaki szntnn sebeblerinden deildir?

A) Akkann zelliini kaybetmesi B) eitli alma artlar C) Montajdaki hatalar D) Kullanlan elemanlar

6. Tesisat malzemelerini ve devre elemanlarnn balantsnda szdrmazl ve kaaklar nlemek iin kullanlan elemana ne denir?

A) Rondel B) Conta C) Kee D) Yksk

LME VE DEERLENDRME

52

7. Szdrmazlk elerini hangi svlarla temizlememeliyiz? A) Benzin B) Benzol C) Mazot D) Su

DEERLENDRME


53

RENME FAALYET- 3

Gerekli ortam salandnda hareketli tesisat malzemelerini kullanabileceksiniz.

Hidrolik tesisatn yapmnda kullanlan hortumlarn yapsn ve zelliklerini aratrarak, arza sepeplerini aratrnz.

Atlyenizde, zerinde hidrolik tesisatlar bulunan tezgahlarn bakm

kataloglarn inceleyerek, arza arama tekniklerini inceleyiniz. Bir hidrolik tesisatta arzal elemanlarn nasl sklp takldn sanayide i

makinelerinin hidrolik tesisatlarn tamir eden ustalardan yardm alnz.

3. HAREKETLI TESSAT MALZEMELERN KULLANMA

Hareketli tesisat malzemeleri, hidrolik tesisatlarda kullanlan hortumlardr. Hidrolik hortumlar i ve takm tezghlarnn hareketli ksmlarnda kullanlr. Kural olarak silindir gvdesinin hareket ettii veya ortamn titreimli olduu

uygulamalarda elik boru yerine hortum kullanlr. Hortumlar sentetik lastik ve dayanklt artran bez veya elik tel rg katmanlarndan oluur.

Dk basnlarda bez rg, yksek basnlarda elik tel rg kullanlr. rg says

basnca gre deiir. Hortum malzemesi olarak kloropren, nitril, klor slfonitpolietilen (Neopren, Perbunan, Hypalon ve Viton) kullanlr. Hortumlar sistemde oluan oklar genileyerek snmler. Bu zelliinden tr elik boru hatlarnn arasna ksa bir hortum konarak ok etkisi azaltlabilir. Hortumlarn mrleri elik boruya gre daha az olduu iin yedek bulundurmakta yarar vardr.

Kural olarak silindir gvdesinin hareket ettii veya ortamn titreimli olduu

uygulamalarda elik boru yerine hortum kullanlr. Hortumlar sentetik, lastik ve dayankll artran bez veya elik tel rg katmanlarndan oluur.

Basn altnda hortum boyu deiebilir. Bu tr deiimleri (Genileme veya ekme)

karlamak zere hortum bir para sarkk braklmaldr (ekil 3.1).

RENME FAALYET- 2

ARATIRMA

AMA

54

ekil 3.1: Hortumun sarkk braklmas

Hortum bir egzost manifoldu veya bir s kaynann yaknndan geiyorsa sya

dayankl izolasyon maddesi ile korunmaldr. Hortum kelepeleri hortumun srtnme yoluyla anmasn azaltr. Eer anma bu yolla nlenemiyorsa hortumun zerine koruyucu elik veya plastik erit taklmaldr (ekil 3.2).

ekil 3.2: Hortumun zerine koruyucu elik veya plastik erit taklmas

Uygulamada dikkate deer titreim veya bklme varsa yeterli hortum boyu

braklmaldr. Metal hortum balantlar elastik deildir; fakat uygun yerletirilmeleri metal ksmlar ar gerilmelerden korur (ekil 3.3).

55

ekil 3.3: Hortumun pistona balanmas

Eer hortum burulmu olarak balanrsa yksek basn onu dzeltmeye alr. Bu da

balant elemannn sklmesine hatta gerilme noktasndan patlamasna neden olur (ekil 3.4).

ekil 3.4: Hortumun doru balanmas

Dnlerde geni bir yarap vermek iin yeterli hortum braklmaldr. Aksi takdirde

hortum skarak ak kstlar. Hatta bazen akn tamamen kesilmesine bile neden olur (ekil 3.5).

56

ekil 3.5: Hortumun dnlerde balanmas

90 lik adaptrler kullanldnda grn daha iyi olacak, kontrol ve bakm

kolaylaacaktr (ekil 3.6). Ayrca daha az hortum kullanlacaktr. Hortum ularna taklan rakorlar vidal veya presli olabilir. Vidal tip rakorlarn sklp tekrar taklabilme zellii vardr. Sarsntnn fazla olduu ortamlarda ise presli tip rakorlar tercih edilir (ekil 3.7).

ekil 3.6: Hortumun 90 lik adaptrlere balanmas

57

ekil 3.7: Hortumun sarstlardan etkilenmemesi iin kelepelerle balanmas

3.1. Tesisat zerinde Arzay Bulma Yntemi

Tesisat zerinde arzay bulma bir nceki faaliyette anlatld gibidir. Hareketli hidrolik tesisatlarda arzay bulma olaslklarn aadaki gibi sralayabiliriz:

Depoda akkan yok veya seviye dk olabilir. Hortumun retiminde imalat hatas olabilir. Hortumun rekorla birleme yerinde sznt ve kaak olabilir. Hortumda Yksek bastan dolay yrtlma ve delik olabilir. Srtnmeden dolay hortum et kalnl azalm ve basnlara dayanksz hale

gelmi olabilir (ekil 3.8). Rekorun devre elemanyla balantsnda szma ve kaak varsa szdrmazlk

eleman (oring) hasar grm olabilir. Hortumun i apnda yrtlma veya kesik olabilir.

ekil 3.8: Srtnmeden dolay d yzeyi hasar grm hortum

58

3.2. Tesisat Skme Yntemi

Hidrolik tesisat skmeden nce tesisattaki akkan boaltlmal ve ardnda tesisat skme yntemine gidilmelidir.

Skmek, birimi paralarna ayrmak demektir. Paralarn dkm veya montaj

resmine sahip olmak son derece yararldr. Bir hareketli tesisat hortumunu skmeden nce ne bulacanz grmenize yardmc olur. Skme ilemine devam ettike tesisattan kardnz paralar tam olarak karma srasna gre yaynz. Baz rakorlar ters dili olabilir. Rakor cvata veya somunun di ynn renmedike tesisat malzemesi yerinden sklmemelidir.

Tesisat skme yntemi uygun anahtar takmyla yaplmaldr (ekil 3,9).

ekil 3.9: Uygun anahtarla tesisat skme

3.3. Arzal Paralarn Tamir ve Yenisiyle Deitirilme Yntemleri

Yeterli muayeneyi yapabilmek iin btn tesisat paralar iyice temizlenmelidir. Para muayenesi ok dikkatli yaplmaldr. rnein, szdrmazlk elemanlarn muayene etmek gerekli deildir; nk szdrmazlk elemanlar dzenli olarak deitirilmelidir.

Paralarn genel muayenesi, knt, kesik, prz, entik, atlak, delik, anma izleri

veya bklm paralar gibi arzalarn grsel muayenesini ierir. atlaklarn da deitirilmesi gerekir.

Tesisattaki ar basn, srtnme, scaklk ve sonunda hortumun deformasyona

uramasna veya krlmasna yol aar. Deformasyona uram hortumu muayene etmek iin, devreye dk basnta akkan gnderilmelidir. Basn srasnda hortumda bir kaak olp olmad gsteren bir yalpalama olup olmad grsel olarak muayene edilir.

59

Hidrolik tesisatlarda kullanlan hortumlarn tamiri genellikle yaplmamaktadr. nk

hortumlar yksek baslara dayankl olmas istenir. yi yaplmam bir montaj veya tamirat byk maddi kayplara, hasarlara ve i kazalarna sepep olabilir. Bunun iin genellikle yenisiyle deitirilmesi yntemine gidilir

Vidal tip bir rakorun Hortumla montjnda aadaki admlar uygulanr, Adm 1

Hortum istenen boyda kesilir ve temizlenir. Yerletirilmeden hortumun lastik ksm soyulur. Soyulacak ksm soket ekilde grld gibi tutularak belirlenir. Hortum soyulduktan sonra tel rgnn st ksm temizlenir (ekil 3.10).

ekil 3.10: Soyulacak hortumun boyunun belirlenmesi

Adm 2

Hortum dnmeyecek ekilde sk olarak mengeneye tutturuIur. Daha sonra soket saat ibrelerinin tersi ynde yuvasna oturuncaya kadar dndrlr (ekil 3.11).

ekil 3.11: Soketin hortuma taklmas

60

Adm 3

Nipel ve hortumun soketli ksm yalanr.

ekil 3.12: Nipel ve hortumun soketli ksmnn yalanmas

Adm 4

Son olarak nipel, soket ve hortum iine saat ibreleri ynnde vidalanr. lem bittikten sonra temizlenir kontrol edilir (ekil 3.13). Skme ilemi ise takma ileminde yaplanlarn tersi yaplarak gerekletirilir.

ekil 3.13: Rakorun hortumla vidalanmas

Presli tip rakorun montajnda ise nipel sokete rahata girer daha sonra preslenerek

nipel, hortum ve soket bir btn haline getirilir (ekil 3.14).

61

ekil 3.14 Hortumla rakorun montaj

3.4. Sklm Haldeki Tesisat Toplama Yntemi

Muayenesi yaplan ve arzal ksmlar deitirilen hareketli tesisat malzemesi devreye uygun anahtar vastasyla montaj yaplr. Yeniden montaj skme ileminin ynn deitirmektir. Rakor deitirilirken tesisat hortumuna zarar vermekten kanlr ve rakorun doru ekilde oturduundan emin olunur. Rakor malzemesinin hidrolik tesisat malzemesine ve devre elemanna uyumlu olduundan ve btn yzeylerin temiz olduundan emin olunur.

Sklm haldeki tesisat toplarken aadaki kurallara uyulmaldr

Tesisat toplarken skme ileminin tersi yaplmaldr. Tesisat hortumunun ierisinde kalnt kalp kalmad kontrol edilmelidir. Tesisat hortumunda baka kaak veya yrtk olup olmad kontrol edilmelidir. Hortum ap ve boyu uygu seimelidir. Temizlie nem verilmelidir. Rakor monte ederken dilerin yanl tuturulmamas iin nce elle cvata ve

somunlar sklmaldr. Uygun takm ve el aletleriyle balant yaplmaldr.

62

UYGULAMA FAALYETLER

LEM BASAMAKLARI NERLER

Hareketli tesisat malzemelerini devreden sknz.

zerindeki arzal elemanlar tesbit ediniz.

Tesisat tipine gre uygun takmla skme yapnz.

Arzal paralarn tamir etmek veya yenisiyle deitiriniz.

Arzas giderilmi hareketli tesisat malzemelerini tesisata tapnz.

Tesisata akkan doldurularak sznt ve kaak kontrol yapnz.


UYGULAMA FAALYETLER

63

LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz aadaki sorular cevaplayarak belirleyiniz. 1. Aadakilerden hangisi hareketli tesisat malzemesidir?

A) Hortum B) Boru C) Rakor D) Conta

2. Hidrolik tesisatta kullanlan hortumlarn dayannkln artrmak iin imalat srasnda ne yaplmaldr?

A) D yzeyi boyanmaldr B) erisine elik boru taklmaldr C) Sert malzemeden yaplmaldr D) Bez ve tel rg kullanlmaldr

3. Tesisat hortumunun d yzeyinde hasar varsa neden kaynaklanm olabilir?

A) Dk bastan B) Yksek bastan C) Srtnmeden D) Ortamdan

4. Hidrolik tesisatlar toplarken nelere dikkat edilmemelidir?

A) Temizlie B) Uygun takm ve el aletleri kullanlmaldr. C) Gelii gzel toplanmaldr. D) Skme ileminin tersi yaplmaldr.

5. Aadakilerden hangisi hortum balantlarndaki szntnn sebeblerinden deildir?

A) eitli alma artlar B) Akkann zelliini kaybetmesi C) Montajdaki hatalar D) Kullanlan elemanlar

DEERLENDRME


LME VE DEERLENDRME

64

MODL DEERLENDRME Yeterlik lme

Bu modl ile kazandnz yeterlilii aadaki sorular cevaplandrarak lnz. Aadaki ifadeleri EVET-HAYIR eklinde iaretleyiniz.

Gzlenecek Davranlar Evet Hayr

1 Hidrolik devrenin ihtiyacna uygun tesisat tipini setiniz mi?

2 htiya duyulan biletirme elemann seip kullandnz m?

3 Hidrolik devrede bulunan akkan gvenlik kurallarna uygun ekilde boalttnz m?

4 Tesisat zerindeki arzal elemanlar tesbit ettiniz mi?

5 Tesisat tipine gre uygun takmla skme yaptnz m?

6 Arzal tesisat malzemelerini tamir etmek veya yenisiyle deitirdiniz mi?

7 Yeni malzemeleri tesisata taktnz m?

8 Tesisata akkan doldurularak sznt ve kaak kontrol yaptnz m?

9 Hareketli tesisat malzemelerini devreden skerek kontroln yaptnz m?

10 zerindeki arzal elemanlar tesbit ettiniz mi?

11 Tesisat tipine gre uygun takmla skme yaptnz m?

12 Arzal paralarn tamir veya yenisiyle deitirme yoluna gittiniz mi?

13 Arzas giderilmi hareketli tesisat malzemelerini tesisata taktnz m?

14 Tesisata akkan doldurularak sznt ve kaak kontrol yaptnz m?

DEERLENDRME

Yaplan deerlendirme sonunda Hayr cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz modl tekrar ediniz.

Btn cevaplarnz Evet ise modl tamamladnz, tebrik ederiz.

MODL DEERLENDRME

65

CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI

1 D 2 C 3 A 4 B 5 D 6 B


1 D 2 C 3 A 4 D 5 A 6 B 7 D


1 A 2 D 3 C 4 C 5 B

CEVAP ANAHTARLARI

66

KAYNAKA

ALTINOK N.Grol, Endstriyel Hidrolik, Teknik retmen, 2005. DURSUN Durkal, Hidrolik laboratuar, Milli Eitim Bakanl Yaynlar,

2005. Hidrolik Arza Becerisini Gelitirme, Milli Eitim Bakanl Yaynlar,

Ankara, 1994. KARTAL Faruk, Hidrolik ve Pnmatik, Modl Yaynlar, Manisa, 1988. ZCAN Fatih, Hidrolik Akkan Gc, Mert Eitim Yaynlar, stanbul 2004. www.hidro-teknik.com www.hypachydraulics.com www.mcmaster.com www.modulteknik.com www.metosan.com.tr www.legris.com www.sel.com.tr

KAYNAKA

Documents

hidrolik_tesisat_yapimi