1

I - Histologie

3) BLOED

Dominique Adriaens

Bloed

Bloedplasma (56%) Bloedcellen (44%)

Plasma-eiwittenBloedserum

(opgeloste stoffen)Erythrocyten Leucocyten Thrombocyten

Lipoproteïnen

Albumine

Globulines

Fibrinogeen

Water

Ionen

Gassen

Hormonen

Glucose

Lipiden

Granulaire leucocyten

Agranulaire leucocyten

Neutrofiel

Eosinofiel

Basofiel

Monocyt

Lymfocyt

B-lymfocyt

T-lymfocyt

Afvalstoffen

Bloed 2/56

serum

bloedcellen

fibrinen hematocrietbloedcellen+fibrine / totaal volume

leucocyten (

2

Inleiding• Circulatiesysteem

– gesloten systeem• centrale pomp

– hart

• kanalen– arteriae– arteriolae– capillairen

– venulae– venae

– distributie• alle organen

• uitzonderingen– epithelia– cornea– ooglens

– kraakbeen

– hartkleppen

Bloed 3/56

Inleiding• Transport van ...

– gassen

• CO2, O2, …– metabolische stoffen

• ionen ( pH-buffer)

• voedingsstoffen

• afvalstoffen

• hormonen

• enzymen– immunostoffen

• antilichamen– energie

• lichaamswarmte

Bloed 4/56

3

0 3 6 3 6

geboorte

Bloedvorming• Prenatale fasen

1. Megaloblastaire fase

• vanaf 2 weken na conceptie, gedurende 3 maanden

• in extra-embryonaal bindweefsel

– dooierzak

– navelstreng

• mesenchym differentiatie

– bloedeilandjes endotheel

– megaloblasten stamcellen

– bloedplasma

2. Hepato-liënale fase

• lever

• milt

• elementen

– erythrocyten

– leucocyten

• Postnatale fase– medullaire of myeloid fase

• beenmerg• permanent bloedvormend• differentiatie in reticulair bindweefsel

– Multipotente Haemopoëtische Stamcel (MHS) differentiatie

1. erythrocyten2. granulocyten3. monocyten4. (lymfocyten)5. bloedplaatjes

Bloed 5/56

Bloed

Samenstelling bloed

4

Erythrocyten• Erythrocyten

– erythropoësis• pro-erythroblast

– beenmerg– grote kern, veel celorganellen, géén Hb

• erythroblast– kleine kern, aanmaak Hb

• normoblast– kleine kern, uitstoten celorganellen, aanmaak Hb

• erythrocyt– uitstoten kern, aanmaak Hb– migreert naar bloedbaan

» tussen endotheelcellen

Bloed 7/56

Erythrocyten• Erythrocyten

– bouw• Ø 7-8 µm, hoogte 1.9 µm (bij mens)• nucleus

– aanwezig– secundair afwezig

» Mammalia (uitz. kamelen)

• mitochondria afwezig• celmembraan elastisch• haemoglobine 96% van volume• aantal = 5.106 per mm³• levensduur ±120 dagen

Bloed 8/56

gekernde erythrocyten

(Scyliorhinus canicula) fossiele erythrocyten

(Ichthyosauria)

5

Haemoglobine• Structuur

– = tetrameer

– haem-groepen• porfirine N-ring-systeem

– centraal Fe-atoom

» bindt aan O2

– kleurt erythrocyte !

• voorkomen– haemoglobine

– myoglobine

– cytochroom c

– globines• verschillende types

– a-globine

– b-globine

– d-globine

– g-globine

• parig aanwezigBloed 9/56

haemoglobine + O2 oxyhaemoglobine

Bloedgroepen• Oorsprong

– antigen• agglutinogenen• in celmembraan erythrocyten

– antilichamen• agglutinines (= g-globulines)

– immunoreactie• vreemde agglutinogenen in contact

met eigen agglutinines• agglutinatie

– haemolyse

• Systemen– ABO-systeem– Rhesus-systeem– andere

• MNS-systeem• P-systeem• Lutheraan systeem• Lewis systeem• Kell systeem• Duffy systeem

Bloed 10/56

6

ABO-systeem• Genexpressie

– chromosoom 9– gen H

• a-L-fucosyl-transferase• agglutinogen H

– gen A• a(1-3) N-acetyl-galactosamine-transferase• agglutinogen A

– gen B• a(1-3) galactosyl-transferase• agglutinogen B

– overerving Mendeliaans• A en/of B = dominant, O = recessief

• Structuur agglutinogenen– membraaneiwit– sacchariden

• oligosaccharide• N-acetyl-glucosamine• D-galactose• L-fucose

– determinerende groep• N-acetyl-galactosamine bloedgroep A• Galactose bloedgroep B• beide bloedgroep AB• niets bloedgroep O

Bloed 11/56

agglutinogen A agglutinogen B

bloedgroep A bloedgroep B

bloedgroep AB bloedgroep O

• Bloedtransfusies– bloedgroep O

• universele donor

– bloedgroep AB• universele acceptor

ABO-systeem• Agglutinines

– = g-globulines

– bloedgroep A• agglutinine b

– reactie tegen agglutinogen B

• subgroepen– A en A1

– bloedgroep B• agglutinine a

– reactie tegen agglutinogen A

– bloedgroep AB• géén

– bloedgroep O• agglutinine a+b

Bloed 12/56

O A B AB

AB

BA

O

DONOR

AC

CEP

TOR

7

Rhesus-systeem• Rhesus-factor

– antigen• celmembraan erythrocyt

– genexpressie• Fisher systeem

– 3 genen, 6 allelen» C-c» D-d» E-e

– antigenen» anti-D is meest courant

– agglutinatie• Rh+ persoon

– vormt géén antilichamen

• Rh- persoon– vormt wél antilichamen bij contact

met Rh+ bloed» probleem bij zwangerschap !

Bloed 13/56

Haplotype Fisher systeem

Rhesus

CDe R1 R+cDE R2 R+CDE Rz R+cDe R0 R+Cde r’ R-cdE r” R-CdE Ry R-cde r R-

Erfelijke afwijkingen• Sikkelcel anemie

– voorkomen• vnl. in Oude Tropen

– genexpressie• mutatie in b-globine van Hb

– GAG-codons worden GTG

– glutaminezuur (geladen) wordt vervangen door valine (niet-geladen)

» oplosbaarheid Hb

» Hb kristaliseert HbS

» erythrocyten sikkelvormig

» passage door capillairen bemoeilijkt

» anemie

• dominant XX lethaal

• recessie Xx niet-lethale anemie – anti-malaria werking

Bloed 14/56

8

Leucocyten• Overzicht

– aantallen• 3-10 miljard per liter bloed

• belangrijke rol in immunosysteem

– types• granulocyten

– neutrofiele 70%

– eosinofiele 5%

– basofiele 0.5%

• agranulocyten– lymfocyten 20%

– monocyten 5%

– granulae• affiniteit voor kleurstoffen

– eosinofiel affiniteit voor zure kleurstof (eosine)– basofiel affiniteit voor basische kleurstof (haematoxyline)– neutrofiel geen specifieke affiniteit

Bloed 15/56

aangemaakt in beenmerg

Leucocyten• Neutrofiele granulocyt

– voorkomen• 4 400 /mm³• Ø 12-22 µm• levensduur 1-4 dagen

– bouw• polymorfonucleair

– nucleus met meerdere lobben (max. 5)– ‘drum stick’ bij vrouwen

• granules– omgeven door membraan– weinig kleurbaar– types granules

» primaire granules (microbicide)» secundaire granules (inflammatie)» tertiaire granules (cell adhesion molecules)

– functie• microfagen verlaten bloedbaan

Bloed 16/56

9

Leucocyten• Eosinofiele granulocyt

– voorkomen• 200 /mm³

• Ø 12-17 µm

– bouw• polymorfonucleair

– 2 tot 3 lobben ‘brilkern’

• granules– grote korrels (Ø 1.5 µm)

– sterk gekleurd (eosine)

– bevatten hydrolytische enzymes

– functie• fagocytose

– microbiële microfagie

– fagie van antigen-antilichaam complexen

– verlaten ook bloedbaan

Bloed 17/56

Leucocyten• Basofiele granulocyt

– voorkomen• 5 /mm³

• Ø 14-16 µm

– bouw• sterke gelijkenissen met mastcellen• polymorfonucleair

– 1-2 lobbige kern

• membraanreceptoren voor IgE

• granules– veel en groot

– bevat

» zure heparine

» andere glycosaminoglycanen

» histamine

– sterk gekleurd (haematoxyline)

» zure heparine

– functie• fagocytose

• inflammatoire mediator (verlaten ook bloedbaan)

Bloed 18/56

10

Leucocyten• Monocyt

– voorkomen• 300 /mm³

• Ø 20 µm

– bouw• unimorfonucleair

– niervormig

– excentrisch geplaatst

• ‘granules’– lysosomale granules

– cytoplasmatische vacuoles

• zeer mobiel

– functie• fagocytose

– soorten macrofagen

» Kupffer-cellen (in lever)

» microglia-cellen (in CZS)

» Langerhans-cellen (in huid)

» antigen-presenting cells (in lymfoid organen)

– tot in perifere weefsels

Bloed 19/56

Leucocyten• Lymfocyt

– voorkomen• 2 500 /mm³ stijgt bij infectie

• Ø 6-15 µm

– bouw• amoeboïd kunnen bloedbaan

verlaten

• types

– B-lymfocyt» in beenmerg

– T-lymfocyt» in thymus

– functie• productie anti-lichamen

• immuno-respons– humorale respons B-cellen

– cellulaire respons T-cellen

Bloed 20/56

11

Leucocyten• B-lymfocyten

– oorsprong• beenmerg of bursa Fabricii

– types• anti-lichaam producerende B-cel

– worden uitgescheiden in bloedplasma

– humorale respons

• ‘memory cell’

• T-lymfocyten– oorsprong

• thymus (zwezerik)

– types

• Th – helper cellen

– capteren antigenen

– bieden aan aan B-cellen

– stimuleert anti-lichaam productie

• Tc – cytotoxische cellen

– produceren lymfokines

– stimuleren macrofagen

– stimuleren “killer cells”

• Ts – suppressor cellen

– onderdrukt spontane auto-immunorespons

Bloed 21/56

Mechanismen• Th-cellen

Bloed 22/56

HUMORALE RESPONS

antigen

Th-cel

B-cel

B-plasma-cellen

12

Mechanismen• Tc-cellen

Bloed 23/56

Tc-cel

natural killer cellantigen

lymfokines

CELLULAIRE RESPONS

macrofaag

Bloedplaatjes• Thrombocyten - Bloedplaatjes

– voorkomen• 200 000 – 400 000 /mm³

• Ø 1.5-3.5 µm

• levensduur ± 7 dagen– bouw

• Mammalia– fragmenten van megakaryocyte– megakaryocyte Ø 50 µm

– kernloos maar metabolisch actief

– = bloedplaatje» perifere hyalomeer

» centrale granulomeer

• Niet-Mammalia– gekernde cellen

– = trombocyten

– functie• plug-vorming bij wonden

• substraat voor coagulatie-proteïnes

• productie van factoren nodig voor bloedvat-herstel

Bloed 24/56

korrels met fibrinogeen

13

Hemostase• Vernietiging van bloedvat – 3 fasen

– vasculaire spasmen• tijdelijke vasoconstrictie (± 30 min)• reduceert bloedverlies

Bloed 25/56

Hemostase• Vernietiging van bloedvat – 3 fasen

– aggregatie van bloedplaatjes• adhesie

– aan collageen ter hoogte van wonde

• aggregatie– vormen hemostatische prop

• onderhouden spasmen (via serotonine)

Bloed 26/56

14

Hemostase• Vernietiging van bloedvat – 3 fasen

– bloedstolling• cascade van activatie-reacties

– vorming van fibrine-netwerk

• twee mechanismen– exogeen mechanisme

– endogeen mechanisme

Bloed 27/56

Bloedplasma• Samenstelling

– H2O• 90% van volume• verversing van weefselvochten• regulaties

– verdamping (zweet, longen)– urine (nieren)

– plasma-eiwitten• 7% van volume• albumine• globuline

– a-globuline– b-globuline

» prothrombine– g-globuline

» agglutinines» immunoglobulines

• fibrinogeen

– anorganische zouten• 1% van volume

– organische stoffen• 2% van volume

• Functie– transport

– uitwisseling stoffen

– immuniteit

– bloedstolling

Bloed 28/56

cholesterol

cholesterol-ester

proteïne

Low-Density Lipoprotein (LDL)

High-Density Lipoprotein (HDL)

fosfolipide

15

Pathologie bloedvaten• Atherosclerose

– actoren• LDL

– geoxideerd door endotheel

• monocyten– ruimen oxyLDL op

» vorming van schuimcel– stimuleren endotheel

» extra oxyLDL

– plaque-vorming• = atheroma• bevat

– vetachtige subst. (cholesterol)– gladde spiercellen– fibroblasten

• verkalking sclerosis– vaatwanden worden broos en scheuren– vrijstellen van vetsubstantie

thrombus-vorming

Bloed 29/56

Pathologie bloedvaten• Atherosclerose

– actoren• LDL

– geoxideerd door endotheel

• monocyten– ruimen oxyLDL op

» vorming van schuimcel

– stimuleren endotheel

» extra oxyLDL

– plaque-vorming• = atheroma• bevat

– vetachtige subst. (cholesterol)– gladde spiercellen– fibroblasten

• verkalking sclerosis– vaatwanden worden broos en scheuren– vrijstellen van vetsubstantie thrombus-

vorming

Bloed 30/56