HUKUK SOSYOLOJİSİ

ÖDEVİ

PROF. DR. MUSTAFA TÖREN YÜCEL

ÖDEV DANIŞMANI: ALİ ACAR

NEFRET SUÇLARI VE AYRIMCILIK YASAĞI

DİLARA ULUDAĞ 201251149

BURAK CİVELEK 201251301

ŞÜKRÜ ÖZTÜRK 201251115

NEFRET SUÇU VE AYRIMCILIK YASAĞI

NEFRET SUÇU

Nefret suçu; bir kişiye veya gruba karşı ırk, dil, din, cinsiyet ve cinsel yönelim gibi

önyargı doğurabilecek nedenlerden ötürü işlenen, genellikle şiddet içeren suçlardır. Ancak

nefret suçlarının tek bir tanım yoktur.

Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatına (AGİT) göre '' Bir şahsa veya mülküne karşı

işlenen herhangi bir suçun kaynağı, o kimsenin ırkı, rengi, etnik kökeni ya da uyruğu, dini,

cinsiyeti veya cinsel yönelimi, cinsiyet kimliği, yaşı, fiziksel veya zihinsel engelleri yahut

buna benzer bir durum ile ilgili ise, bu suç nefret suçudur.1

AGİT'in üzerinde çalışmış olduğu nefret suçu kavramına baktığımızda bir şahsa ya da

mülküne karşı yapılan suçun kaynağının kişinin şahsından değil, kişinin aidiyetleri, nitelikleri

ön plandadır.

Nefret suçu = Suç + Nefret (Saiki) Motivasyonu şeklinde ifade edilebilir.2

Nefret suçundan bahsedebilmemiz için suç ve nefret saikinin bulunması gerekir. Eğer

iki şart mevcutsa Nefret Suçundan bahsedebiliriz. Suç şartının varlığından bahsedebilmemiz

için TCK' da bir müeyyideye bağlanmış olması gerekir. Eğer ceza kanununda müeyyideye

bağlanmamışsa ortada bir suç yoktur. Dolayısıyla da nefret suçu meydana gelmemiştir. İkinci

olarak nefret saikinin olması gerekir. Ancak nefret saikinin tespiti suç kadar kolay değildir.

Failin işlemiş olduğu suçu hangi saikle işlediğini tespit etmek oldukça zordur. Örneğin;

LGBT üyesi olan bir kişiye karşı işlenen yaralama suçunda, fail yaralama eylemini

gerçekleştirirken kişinin LGBT üyesi olduğu için mi gerçekleştiriyor yoksa gasp, saldırı

amacıyla mı gerçekleştiriyor? İşte bu gibi durumlarda nefret saikinin tespit edilmesi

önemlidir. Eğer fail, LGBT üyesi olduğu için gerçekleştiriyorsa Nefret Suçu diyebileceğiz

ama gasp etmek amacıyla kişiyi yaralamışsa nefret suçu diyemeyeceğiz. Bir olayda '' Nefret

Saiki vardır'' diyebilmek için, nefretin duygusunun bizzat varlığını analiz etmek gerekir mi,

1  Elif Ceylan Özsoy, LGBT Bireyler ve Nefret Suçları, Ayrıntı Basımevi, s.82 Elif Ceylan Özsoy, LGBT Bireyler ve Nefret Suçları, Ayrıntı Basımevi, s.9

sorusuna AGİT dokümanlarındaki yaklaşım; nefretin çok yoğun ve özel bir duygusal durum

olduğu bunu ölçmek, tartmak gibi bir yol yöntemin de aranmaması gerektiği yönündedir.3

Nefret suçlarının işlenmesine bir kaç örnek verecek olursak:

Sözlü taciz, cinsel taciz, sarkıntılık

Fiziksel saldırı

Kundaklama

Duvar yazıları, broşür ve posterler

Nefretli konuşma

Soygun, hırsızlık, gasp

NEFRET SÖYLEMİ

Nefret söylemi; varsayılan farklı özellikleri dolayısıyla kişi veya kişilere ya da

kişilerin mensubu olduğu gruplara yönelik önyargılara sebep olan söylemlerdir.

Nefret söyleminin, tanım ve sınırları konusunda ortak bir anlayış bulunmamaktadır;

ancak, nefret söylemlerinin sürekliliği, söz konusu birey veya bireyin mensubu olduğu

gruplara yönelen önyargıların yerleşmesine ve devamında da bunun meşru gösterilmesine

imkân tanımaktadır. Tüm bunlar toplumda huzursuzluk ve tahammülsüzlüğü beraberinde

getirmektedir.

1977 yılında Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi nefret söylemi ile ilgili bir ''Tavsiye

Kararı'' kabul etti. Bu kararda nefret söylemi şöyle tanımlanmıştır.''Irkçı nefret, yabancı

düşmanlığı, antisemitizm veya hoşgörüsüzlük ifade eden saldırgan milliyetçilik de dâhil

olmak üzere, hoşgörüsüzlüğü dayalı diğer nefret biçimlerini yayan, teşvik eden, savunan ya da

haklı gösteren her türlü ifade biçimidir.4

Nefret suçları ile Nefret söylemini şöyle karşılaştırabiliriz.

Nefret suçu = Suç + Nefret saiki

3 F.Levent Özsoy, ‘’Nefret Söylemi’’, F. Levent Şensever, ‘’Nefret Suçları ve Nefret Söylemi İzleme Rehberi’’, içinde, Sosyal Değişim Derneği, İstanbul 2012, s.94 T. Cengiz Alğan, ‘’Uluslararası Hukukta Nefret Suçları’’, F. Levent Şensever, ‘’Ulusal Basında Nefret Suçları: 10 Yıl, 10 Örnek’’,içinde, İstanbul 2010, Sosyal Değişim Derneği, s.11

Nefret Söylemi = Söylem + Nefret saiki ancak nefret söylemi suç olabilir veya olmayabilir.

Nefret suçunun oluşması için suçun gerçekleşmiş olması gerekir. Nefret suçu ile Nefret

söylemi arasındaki fark, nefret söyleminde suç unsurunun bulunmamasıdır.

TARİHİ GELİŞİMİ

Nefret suçlarının tarihsel gelişimi incelendiğinde yeni bir kavram diyebiliriz. Nefret

suçları ilk olarak 1920'lerde FBI tarafından özellikle siyahlara karşı önyargı ile işlenen suçlar

ayrı bir kategoride soruşturulmaya başlansa da, Nefret suçları 1980'lerde ABD de ortaya

çıkmıştır. İlk Nefret Suçu Yasası 1978'lerde California'da kabul edilmiştir. 1990'larda ise

Avrupa'da yayılmaya başlamıştır. Nefret suçlarının 1980-1990 yıllarda yasa bağlamında

ortaya çıkmış olması, Nefret suçlarının daha önceki tarihlerde olmadığı anlamına gelmez.

1980'lerden öncede Nefret suçları vardı. Ancak bu suçları Nefret Suçları olarak kabul

edilmemekteydi. Örneğin, Avrupa'da bir Protestan'ın Katolik bir kişi tarafından öldürülmesi, o

dönem için sadece adam öldürme suçu kapsamına girerken, günümüzde Nefret suçlarına

girmektedir.

Nefret suçunun yasalara konu olduğu ilk dönemlere bakıldığında etnik, dini ve kültürel

saikler ön plandadır. Bunun başlıca nedeni ise ilk olarak ABD yasalarında düzenleme

yapılmış olması ve ABD'nin bir göçmen ülkesi ve farklı toplumlardan oluşmasıdır.

1990'lara gelindiğinde Nefret Suçlarının etnik, dini ve kültürel saiklerinin yanı sıra cinsel

suçları kapsayacak şekilde düzenlenmiştir. Avrupa'da 2001 yılından beri siyasi motifli suçlar

olarak kabul edilmiştir ve ön yargı suçları olarak tanımlanmaktadır.

Nefret suçlarının toplum üzerindeki etkisi

Nefret suçları tanımını yaparken, bir kişini etnik, kültürel veya dini aidiyetlere bağlı

olarak suça maruz kalmalarıdır. İşte nefret suçları bir kişiye karşı değil, gruba, topluluğa karşı

işlenen suçlardır. Dolayısıyla nefret suçundan etkilenen kişi sadece mağdur değil, mağdurun

arkadaşları, ailesi ve ortak karakteristik özelliklere sahip kesimler üzerinde de aynı etki

doğuracaktır. Böyle durumlarda suça maruz kalan topluluk üyelerinin de risk altında oldukları

düşüncesiyle korku içinde yaşayacaklardır. Ve mağdur gibi psikolojik olarak

etkileneceklerdir.

Nefret suçlarının cezasız kalması durumunda topluluklar açık hedef haline gelecektir.

Böylece şiddet olayları artacaktır. Toplumda kaos ortamına sürüklenecektir. Dolayısıyla

toplumda hukuk ve kamu kurumlarına olan güven azalacaktır.

Nefret Suçlarına alınacak yasal önlemler

Nefret Suçlarına alınacak yasal önlemlerin ne olacağı konusu tartışmalıdır. Bu konuda

genel olarak şu kategorilere göre yapılmalıdır.

Önyargılarla işlenen suçları özel olarak nefret suçları olarak tanımlayan ayrı yasalar

Ceza yasasında nefret suçlarına yönelik ağırlaştırıcı hükümler

Özel hukukta nefret suçlarına yönelik tazminat vb. yaptırımlar öngören maddeler

Kamu kurumlarının nefret suçları konusunda istatistikî verileri toplanmasını öngören

yasalar vb.5

Uluslararası alanda nefret suçları

ABD 'de yapılan düzenlemeler

Uluslararası alanda nefret suçları 1978 yılında ABD'nin California eyaletinde

yasalaştı. Nefret suçları bağlamında ABD önemli gelişmeler yaşanmıştır. California'da

yapılan yasal düzenlemeler kapsamında: Irk, din, renk ve ulusal kökene göre düzenleme

yapılmıştır. California eyaletinde yapılan düzenleme diğer eyaletlere de örnek teşkil etti ve

nefret yasaları düzenlemeye başladılar. 1990'lara geldiğimizde ise nefret suçları kapsamı

genişledi ve yaş, medeni durum, silahlı kuvvetler gibi temellerde eklendi.

1990 yılında federal düzeyde kabul edilen Nefret Suçları İstatistik Yasası, dünyada bir

ülkenin kabul ettiği ilk nefret suçları yasası olma özelliği taşımaktadır. Bu yasanın ardında

1994 yılında Nefret Suçunu Ağırlaştırıcı Hükümler Yasası kabul edildi.2007 yılında Senato'da

onaylanan Nefret suçlarını Önlemede Yerel Yasaların Güçlendirilmesi Yasası, Başkan

Barrack Obama tarafından imzalanmasıyla 28 Ekim 2009 tarihinde yürürlüğe girdi.6 ABD

5 T. Cengiz Alğan, ‘’ABD Hukukunda Nefret Suçları’’, F. Levent Şensever, ‘’Ulusal Basında Nefret Suçları: 10 Yıl, 10 Örnek’’, içinde, İstanbul 2010, Sosyal Değişim Derneği, s.136 T. Cengiz Alğan, ‘’ABD Hukukunda Nefret Suçları’’, F. Levent Şensever, ‘’Ulusal Basında Nefret Suçları: 10 Yıl, 10 Örnek’’, içinde, İstanbul 2010, Sosyal Değişim Derneği, s.13

eyaletlere ayrıldığı için her federe devletin kendi yasası mevcuttur. Eyaletler yasalarını kendi

toplum yapısını göre düzenlemektedir. Dolayısıyla Nefret Suçları bağlamında eyaletlerde

farklılık göstermektedir. Bazı eyaletlerde yapılan bir düzenleme diğer eyaletlerde olmayabilir.

AB ve AGİT üyesi ülkelerde nefret suçları

AGİT, katılımcı ülkelere nefret suçlarına ilişkin yasal düzenlemeler konusunda

zorunluluk getirmemekle birlikte, ayrımcılığı, nefret söylemini, hoşgörüsüzlüğü ve nefret

suçlarını önleyici düzenlemeler konusunda teşvik etmektedir.

AGİT bünyesindeki Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Ofisi (ODIHR), tüm üye

ülkelerdeki nefret suçlarıyla ilgili gelişmeleri izlemekte ve bu suçların önlenmesi amacıyla

birtakım çalışmalar yapmaktadır. Bugün için birçok ülke nefret suçlarını izlemekte ve raporlar

yayınlamaktadırlar. AGİT’e üye 56 devlet arasından 40’nda hala nefret suçları geniş bir

ölçüde izlenmemekte ya da çok kısıtlı düzeyde izleme ve raporlama yapılmaktadır.

Avrupa'da ve özellikle İngiltere'de nefret suçlarının engellenmesi amacıyla yasalar

mevcuttur. Ancak her ülkenin nefret suçunu önlemek amacıyla çıkarmış olduğu yasalar

birbirinden farklıdır.

AGİT üyesi ülkelerin nefret suçları ile yapmış olduğu çalışmalara baktığımızda; bazı

ülkelerin nefret suçları ile ilgili olarak ceza yasalarını güçlendirmişlerdir. Hırvatistan,

Litvanya (ağırlaştırıcı unsur olarak ırkçı saik). Bazı AGİT üyesi ülkelerde kanunlar özellikle

“nefret, düşmanlık, husumet” gibi unsurları gerektirmektedir. Buna göre, fail kurbana karşı bir

tür düşmanlık içinde hareket etmektedir. Örneğin, İngiltere’de 1998 Suç ve Düzeni Bozma

Yasasında saldırganın düşmanlık göstermesi ya da düşmanlık saikiyle bir suçu işlemesini

gerektirir fakat kanunda “düşmanlık” tanımı yer almaz.

Türk Hukuku’nda Nefret Suçlarını Önlemeye İlişkin Düzenlemeler

Türkiye’de Nefret suçu ile ilgili gereği kadar bir düzenleme yer almamaktadır.

Anayasamızın 10.maddesinde: herkesin dil, din, renk, cinsiyet, siyasî düşünce, felsefî inanç,

mezhep ve benzeri sebeplerle ayrım gözetilmeksizin kanun önünde eşit olduğu

vurgulanmaktadır. TCK’ da ise hürriyete karşı suçlar kısmında ‘’ayrımcılık’’tanımlanmıştır.

Ayrıca ‘’kamu barışına karşı suçlar’’ ve bu sınırlar içerisinde oluşan fiiller sayılmıştır.

Demokratikleşme Paketi çerçevesinde ise Türkiye’de ilk defa ‘’Temel Hak ve Hürriyetlerin

Geliştirilmesi Amacıyla Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapan Kanun Tasarısı’’, TBMM

Genel Kurulu’nca kabul edilerek; Kanunla, ‘ayrımcılık’ ile birlikte ‘nefret suçu’ da yasa

çerçevesine alınmış oldu. Böylece;13 Mart 2014 günü Resmi Gazete'de yayımlanan 6529

Sayılı Temel Hak ve Hürriyetlerin Geliştirilmesi Amacıyla Çeşitli Kanunlarda Değişiklik

Yapılmasına Dair Kanun ile Türk Ceza Kanunu'nun,115. Maddesinin 2. Fıkrası,122. maddesi

başta olmak üzere bazı maddeleri değişmiştir.

Bu kanun ile birlikte, Yabancı Dil Eğitim ve Öğretimi ile Türk Vatandaşlarının Farklı

Dil ve Lehçelerinin Öğrenilmesi Hakkında Kanun, Siyasi Partiler Kanunu, Özel Öğretim

Kurumları Kanunu, Toplantı Ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu yanında TCK da önceden de yer

alan maddelerine eklemeler oldu.Nefret suçu ve ayrımcılığın yer verildiği maddeler şunlardır:

İnanç, düşünce ve kanaat hürriyetinin kullanılmasını engelleme

MADDE 115. - (1) Cebir veya tehdit kullanarak, bir kimseyi dinî, siyasî, sosyal, felsefi

inanç, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya veya değiştirmeye zorlayan ya da bunları

açıklamaktan, yaymaktan meneden kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

(2) Dinî ibadet ve ayinlerin toplu olarak yapılmasının, cebir veya tehdit kullanılarak ya da

hukuka aykırı başka bir davranışla engellenmesi hâlinde, yukarıdaki fıkraya göre ceza verilir.

Hakaret

MADDE 125. - (1) Bir kimseye onur, şeref ve saygınlığını rencide edebilecek nitelikte

somut bir fiil veya olgu isnat eden ya da yakıştırmalarda bulunmak veya sövmek suretiyle bir

kimsenin onur, şeref ve saygınlığına saldıran kişi, üç aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para

cezası ile cezalandırılır. Mağdurun gıyabında hakaretin cezalandırılabilmesi için fiilin en az

üç kişiyle ihtilât ederek işlenmesi gerekir.

(2) Fiilin, mağduru muhatap alan sesli, yazılı veya görüntülü bir iletiyle işlenmesi hâlinde,

yukarıdaki fıkrada belirtilen cezaya hükmolunur.

(3) Hakaret suçunun;

a) Kamu görevlisine karşı görevinden dolayı,

b) Dinî, siyasî, sosyal, felsefi inanç, düşünce ve kanaatlerini açıklamasından,

değiştirmesinden, yaymaya çalışmasından, mensup olduğu dinin emir ve yasaklarına uygun

davranmasından dolayı,

c) Kişinin mensup bulunduğu dine göre kutsal sayılan değerlerden bahisle,

İşlenmesi hâlinde, cezanın alt sınırı bir yıldan az olamaz.

(4) Ceza, hakaretin alenen işlenmesi hâlinde, altıda biri; basın ve yayın yoluyla işlenmesi

hâlinde, üçte biri oranında artırılır.

(5) Kurul hâlinde çalışan kamu görevlilerine görevlerinden dolayı hakaret edilmesi hâlinde

suç, kurulu oluşturan üyelere karşı işlenmiş sayılır. 

İbadethanelere ve mezarlıklara zarar verme

MADDE 153. - (1) İbadethanelere, bunların eklentilerine, buralardaki eşyaya, mezarlara,

bunların üzerindeki yapılara, mezarlıklardaki tesislere, mezarlıkların korunmasına yönelik

olarak yapılan yapılara yıkmak, bozmak veya kırmak suretiyle zarar veren kişi, bir yıldan dört

yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

(2) Birinci fıkrada belirtilen yerleri ve yapıları kirleten kişi, üç aydan bir yıla kadar hapis

veya adlî para cezası ile cezalandırılır.

(3) Birinci ve ikinci fıkralardaki fiillerin, ilgili dinî inanışı benimseyen toplum kesimini

tahkir maksadıyla işlenmesi hâlinde, verilecek ceza üçte biri oranında artırılır.

Halkı kin ve düşmanlığa tahrik veya aşağılama

MADDE 216. - (1) Halkın sosyal sınıf, ırk, din, mezhep veya bölge bakımından farklı

özelliklere sahip bir kesimini, diğer bir kesimi aleyhine kin ve düşmanlığa alenen tahrik eden

kimse, bu nedenle kamu güvenliği açısından açık ve yakın bir tehlikenin ortaya çıkması

halinde, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

(2) Halkın bir kesimini, sosyal sınıf, ırk, din, mezhep, cinsiyet veya bölge farklılığına

dayanarak alenen aşağılayan kişi, altı aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

(3) Halkın bir kesiminin benimsediği dinî değerleri alenen aşağılayan kişi, fiilin kamu

barışını bozmaya elverişli olması hâlinde, altı aydan bir yıla kadar hapis cezası ile

cezalandırılır.

Gerçekleştirilen bu değişikliklerle biraz gelişme sağlanmış fakat beklenen farklılık

yapılmamıştır. Nefret suçuna uğrayan insanlar çok daha etkili bir düzenleme umarken sadece

TCK’ da oldukça az uygulanabilirliği bulunan yasa maddeleri az bir değişikliğe uğramıştır.

Ayrıca yakın ve bariz bir tehdit isteyen “halkı kin ve düşmanlığa tahrik ve teşvik” i barındıran

TCK’nin 216.maddesi herhangi bir değişikliğe uğramamıştır.

Aslında "Halkı kin ve düşmanlığa tahrik ve aşağılama" başlığı taşıyan 216. Madde

nefret suçları olarak uygulanabilirlik sağlayabilmelidir. "Toplumun ekonomik, etnik, dini,

mezhep farklılığından farklı özelliklere sahip bir kısmını diğer bir kesime karşı nefret ve

düşmanlığa aleni olarak kışkırtan kişinin" bu fiili kamu güvenliğine karşı yakın ve açık bir

tehlike oluşturursa eylem 1 yıl - 3 yıl arası olmak üzere cezalandırılmaktadır. Ancak bu

maddenin uygulanabilirliği güncel anlamda yoktur.

 

Ayrıca "millete ve devlete karşı suçları" inceleyen 4. kısmın "devletin egemenlik

alametlerine ve organlarının saygınlığına karşı suçları" belirten 3. Bölüm çerçevesinde "Türk

milletini, Cumhuriyetini, devletin kurum ve organlarını aşağılama" suçunu düzenleyen 301.

Maddeyi de düşünürsek birçok kişi başta yazar ve gazeteciler olmak üzere bu maddeden

yargılanmıştır ve yargılanmaya devam etmektedir.

Kanımca 216.madde doğru ve gereği gibi uygulanmış olsaydı nefret saikiyle işlenen

cinayetlerin hiçteyse daha az olurdu. Sanal ortam üzerinden kendine destek alan ve

örgütlenme imkânı sağlayan nefret suçu grupları daha az türerdi, böylece kısmen de olsa bu

kesimdeki insanlar kendilerini daha huzurlu hissederek gündelik yaşamlarını korkusuzca

sürdürebilirlerdi.

NEFRET SUÇLARIYLA İLGİLİ ÖRNEKLER:

  Farklı etnik, dini gruplar ve azınlıklara yönelik nefret suçları   

 1 Nisan 2005: Ankara’da bulunan Uluslararası Protestan Kilisesi “Türkiye İntikam Tugayı”

imzalı mektupla tehdit edildi ve ardından Molotof kokteyli atılarak yakılmak istendi.

5 Şubat 2006: Trabzon’daki Santa Maria İtalyan Kilisesi Rahibi Andrea SANTORO,16

yaşındaki O.A. tarafından silahla vurularak öldürüldü.

19 Ocak 2007: Hrant DİNK genel yayın yönetmeni olduğu Agos Gazetesi önünde uğradığı

silahlı saldırı sonucu öldürüldü.

18 Nisan 2007: Malatya’da Zirve Yayınevi çalışanı üç kişi “İncil dağıttıkları” gerekçesiyle

boğazları kesilerek öldürüldü.

18 Nisan 2007: Malatya’da Zirve Yayınevi çalışanı üç kişinin “İncil dağıttıkları gerekçesiyle

boğazlarının kesilerek öldürülmelerinin ardından Ankara Kurtuluş Kilisesi Pastörü İhsan

ÖZBEK şunları söyleyerek nefretin boyutunu anlatıyordu  “Malatya’daki olayın ardından

sokakta bizi tanıyan insanlar, elleriyle boğaz kesme işareti yapıyorlar.”

17 Ağustos 2007: Diyarbakır Protestan Kilisesi’ni ateşe verdiği iddia edilen Oktay BİÇİCİ

hakkında dava açıldı. Oktay BİÇİCİ aynı Kilise’nin Pastörü Ahmet GÜVENER’ yönelik

saldırı hazırlığında olduğu gerekçesiyle tutuklanmış, bir hafta sonra tutuksuz yargılanmak

üzere serbest bırakılmıştır.

17 Aralık 2007: İzmir Bayraklıdaki Saint Antuan Kilisesi Rahibi Adriano FRANCHİNİ

Ramazan BAY tarafından bıçaklandı.

28 Kasım 2007: Mardin Midyat’ta Mor Yakup Manastırı Rahibi Edip Daniel SAVCI kaçırıldı.

30 Aralık 2007: Antalya Kilisesi Papazı Ramazan ARKAN’ öldürmek üzere Antalya’ya gelen

22 yaşındaki M.T. yakalandı.

11 Ocak 2008: Samsun’da Agape Kilisesi Pastörü Orhan PIÇAKLAR’ ölümle tehdit ettiği

iddiasıyla gözaltına alınan 17 yaşındaki S.S. serbest bırakılmasının ardından “Yarın beni

televizyonda izleyin. Katliam yapacağım” diyerek yine tehdit etti.

Etnik Köken

8 Nisan 2008: 75 sağ görüşlü öğrenci Antalya’daki 3 Kürt öğrenciye saldırdı. Polisler

saldırıya uğrayan öğrencilere PKK üyesi olup olmadıklarını sordu.

24 Mayıs 2008: Aydın’da Kürt öğrenciler PKK lehinde slogan attıkları gerekçesiyle saldırıya

uğradılar. Öğrenciler mahkemeye sevk edildi.

14 Haziran 2008: Gebze’de Kürt işçiler komşularını rahatsız ettikleri gerekçesiyle saldırıya

uğradı. Bir işçi yaralandı.

5 Ekim 2008: Adana’da halk bir cinayet şüphelisini, Kürt olduğunu öğrendikten sonra, linç

etmek istedi.

20 Ekim 2008: İstanbul’da polis Ağrı otobüsünü kontrol amaçlı durdurdu. Kontrol sırasında

otobüsün yetkilisi, GBT için bekletilmeye itiraz edince ekibi ve yolcularıyla birlikte dövüldü.

Polislerin ‘Bunlar PKK’lı’ demesiyle, çevrede toplananlar linçe girişti.

31 Aralık 2009: Anayasa Mahkemesi tarafından kapatılan DTP'nin eski genel başkanı Ahmet

Türk evini değiştirmek istedi.  Yeni taşınmak istediği Or-An'daki evin hemşerisi Bahattin

Demircan tarafından kendisine verilmek istenmediğini doğruladı. Türk, 2005'te de benzer bir

olayla karşılaştığını ve beğendikleri üç evin sahibinin kendisine "verecek evim yok" dediğini

aktardı.

Cinsel yönelim ve toplumsal cinsiyet kimliğine dayalı nefret suçları  

4 Haziran 2008: Sisi isimli trans birey, Kuşadası’nda markete alışverişe gittiği sırada

arkasından yaklaşan kişi tarafından 4 kez sırtından bıçaklandı ve hastanede yaşamını yitirdi.

Fail, elindeki bıçakla yakalanırken etrafındakilere ve polislere “Nasıl, iyi etmişim değil mi?”

diyerek adeta nefretiyle övünüyordu

10 Kasım 2008: Ankara İskitler bölgesinde arabasının içinde oturan Dilek, arkadan yaklaşan

araçtan pompalı tüfekle açılan ateş sonucu kafasından vurulmuş ve 11 Kasım 2008 tarihinde

hastanede yaşamını yitirmiştir. Soruşturma devam etmekle birlikte henüz failleri

bulunmamıştır.

19 Aralık 2008: Takvim Gazetesi'nde çıkan habere göre kimliği belirlenemeyen bir trans birey

daha Gebze-İstanbul otoyolunda göğsüne isabet eden iki kurşunla öldürülmüştür.

27 Aralık 2008: “Diyarbakır'ın merkez Sur İlçesi Cemal Yılmaz Mahallesi Dutlupınar

Sokak'taki evde ‘Kız Şaban’ olarak tanınan eşcinsel Şaban Çelen ile evinde birlikte oturduğu

Ali Yavuz tabancayla vurulup, bıçak darbeleriyle öldürülmüş halde bulundu”.

Eskişehir’de bir trans kadın saldırıya uğradı ve dövüldü. Bursa’da bir trans kadın kafası

kesilmiş halde bulundu. Edirne’de bir kişi cinsel ilişki teklif ettiği gerekçesiyle arkadaşı

tarafından öldürüldü. 15 Temmuz 2008’de İstanbul’da silahla öldürülen Ahmet Yıldız, 12

Kasım’da Ankara’da pompalı tüfekle öldürülen Dilek İnce cinayetleri ile ilgili halen bir

açıklama yapılmadı. 10 Mart’ta İstanbul’da yine bir trans kadın, Ebru, bıçaklanarak öldürüldü.

Irkçılık ve yabancı düşmanlığına dayalı nefret suçları

20 Ağustos 2007: Nijerya vatandaşı Festus OKEY Beyoğlu İlçe Emniyet Müdürlüğü’nde

gözaltındayken boynundan silahla vurularak öldürüldü. 

Farklı siyasi görüşten kişilere yönelik nefret suçları

12 Nisan 2005: Adapazarı Atatürk Kültür Merkezi önünde basın açıklaması yaparak F Tipi

cezaevlerini protesto etmek isteyen beş TAYAD üyesi, “aşırı milliyetçi” olduğu öne sürülen

yaklaşık 100 kişi tarafından linç edilmek istendi.

Diğer farklı temellere dayanan nefret suçları

Fiziksel engelli Şafak PAVEY İstanbul Beyoğlu’nda otopark mafyası olduğu iddia edilen

kişiler tarafından dövülüp protez olan kolu ve bacağı sağa-sola fırlatılarak hastanelik edildi.

Şafak PAVEY yaşadıklarından dolayı şikâyette bulunduğunda polis tarafından “sakat

insansın gece vakti ne işin var dışarıda” denilerek hakarete uğradı.

AYRIMCILIK YASAĞI

1)Eşitlik İlkesi

Eşitlik ilkesi ayrımcılık yasağı aynı kavramlar değildir. Ortak yönleri çok olmasına

rağmen farklı yönleri de bulunmaktadır. İkisi de birbiriyle ilişkili ve bazı hususlarda birbirini

tamamlayan kavramlardır. Örneğin eşitlik ilkesinin olmadığı, eşit koşulların bulunmadığı

durumda ayrımcılık kavramını uygulamayacağımızı söyleyebiliriz.

Eşitlik ilkesi ve ayrımcılık anayasa metnimizde ya da dâhil bulunduğumuz uluslararası

antlaşmalarda net bir şekilde açıklaması yapılmamıştır ancak başlık olarak belirtilmiş ya da

kanun metinindeki kavramlardan anlayabiliriz. Örneğin “herkes kanun önünde eşittir” ifadesi

eşitlik ilkesi “kimse dil, din, ırk vb. Şekillerde farklı muameleye tabi kılınamaz” ifadesi

ayrımcılık yasağını belli eder. Eşitlik ilkesini iki şekilde inceleyebiliriz.

Şekli Eşitlik

Herkesin tüm verili koşullarıyla eşit olduğu varsayımından yola çıkan, eşit durumda

olanların eşit muamele görmesini ve ayrımcılık yapılmadığı sürece mevcut durumun

korunması eşitliğin varlığı için yeterli sayılan eşitlik anlayışı.7

Örneğin yürümede sıkıntı çeken engelli bireylerin tekerlekli sandalye ile toplu taşıma

araçlarını kullanabileceği kabnunda belirtilsin.Buraya kadar şekli eşitlik kavramını

tamamlanmıştır ancak toplu taşıma araçlarının tekerlekli sandalye ile binebilecek şekilde

tasarlanmaması veya teknik imkana sahip olmaması durumunda eşitlikten söz edilemez.

Maddi Eşitlik

Kişi ve kişi grupları arasındaki farklılıkları olumlu yönde göz önünde bulunduran ve

onları eşit veya aynı varsaymayan eşitlik anlayışı.Bu sayede mevcut eşitsizlikleri ortadan

kaldırmak için geçici önlemler gibi önlemler gündeme gelebilmektedir.8

Tanımdan da anlaşılacağı üzere farklılıkları olumsuz bir şekilde değerlendirmeyip ,

kalıcı çözümler yerine geçici çözümler uygulanmalıdır.Kendileri hakkında kalıcı çözümler

uygulanan toplumdaki bireylerin bu çözümleri sürekli hissetmeleri kanunun yarattığı bir

ayrımcılık durumuna dönüşebilir.

7 İdil Işıl Gül,Ulaş Karan,Ayrımcılık Yasağı:Kavram, Hukuk,İzleme ve Belgeleme ,Bilgi Üniversitesi Yayınları ,İstanbul,2011,s.6

8 İdil Işıl Gül, Ulaş Karan, Ayrımcılık Yasağı: Kavram, Hukuk, İzleme ve Belgeleme, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul,2011,s.7

Maddi eşitliğe vergi hukukundaki dikeylik ilkesi örnek gösterilebilir.Anayasamızda

verdiği şu iki kararla maddi eşitlik anlayışını benimsemiştir.

13 Nisan 1976 tarih ve K.1976/23 sayılı kararında : (Eşitlik ilkesi) herkesin her

yönden aynı hükümlere bağlı olması gerektiği anlamına gelmez.Bu ilke ile güdülen amaç,

benzer koşullar içinde olan, özdeş nitelikte bulunan durumların yasalarca aynı işleme uyruk

tutulmasını sağlamaktır.9

Ayrımcılık Yasağı

Tarih gelişimine baktığımızda Antik Yunan Döneminden başlayıp; İngiltere’de Magna

Carta, Fransa’da Fransız Devriminden sonra Vatandaşlar ve Haklar Beyannamesi,

Amerika’da Amerikan Bağımsızlık Bildirgesindeki kararları da ayrımcılık yasağından söz

etmektedir.

Ayrımcılık Yasağının Nitelik kazanması 2.Dünya Savaşı sonrası Birleşmiş Milletler

kurularak bünyesinde İnsan Hakları ve Evrensel Bildirgesinin ilan edilmesidir. İnsan Hakları

Evrensel Bildirgesinin 2. maddesinde ; “Herkes,ırk,renk,cins,dil,siyasi veya diğer herhangi bir

akide,ulusal veya sosyal köken,servet,doğuş veya herhangi bir diğer fark gözetilmeksizin ,iş

bu bildirgede ilan olunan tüm haklardan ve tüm özgürlüklerden yararlanabilir.Bundan başka ,

bağımsız ülke uyruğu olsun, vesayet altında bulunan, sair egemenlik kayıtlanmasına tabi ülke

uyruğu olsun; bir şahıs hakkında uyruğu bulunduğu ülke veya ülkenin siyasi, hukuki veya

uluslararası statüsü bakımından hiç bir ayrımcılık gözetilmeyecektir” denmektedir.10

2.Dünya Savaşından sonra ayrımcılık yasağının nitelik kazanma nedenleri olarak;

19.yüzyıl sonlarından itibaren kadının sosyal yaşamda giderek yer alması ve 2.Dünya Savaşı

ile birlikte kadınların iş hayatına ve sanayi toplumuna dahil olması .

16.yüzyıldan itibaren ulaşım olanaklarının gelişmesi farklı toplulukların birbirine daha çok

karışması ve 2.Dünya savaşı sonrası bu durumun en üst noktaya çıkması.

20.yüzyılda iki tane dünya savaşı yapılması ve toplumların barışa hasret kalması.

9 Fazıl, 2010,1982 Anayasasına Göre Ayrımcılık Yasağı, YL, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı

10 Fazıl, 2010,1982 Anayasasına Göre Ayrımcılık Yasağı, YL, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı

20.yüzyılda diğer önemli sözleşme Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesidir .Sözleşmede m.1 m.6

ve m.14 de ayrımcılığa ilişkin hususlar vardır.

Diğer önemli sözleşmeler ve ayrımcılıkla ilgili maddeleri : Medeni ve Siyasi Haklara

İlişkin Uluslararası sözleşme ve 2.madde, Ekonomik ve Sosyal Haklara İlişkin Uluslararası

Sözleşme ve 2.madde .11

Ayrımcılık Yasağı İle İlgili Temel Kavramlar

Doğrudan Ayrımcılık

Şekli eşitlik kavramından gelmektedir.Aynı statüye sahip bireyler arasındaki farklılığa

engel olmak amacındadır.

Doğrudan ayrımcılık, içerisinde farklı unsurları barındırır :

- İlk olarak farklı bir muamalenin tespit edilmesi gerekmektedir.Ayrımcılık aynı veya

benzer konumda olan kişiler arasında olabileceği için kişilerin konumları

karşılaştırılmalıdır.

- İkinci olarak , kişilerin aynı veya benzer bir konumda oldukları ortaya konulduktan

sonra yapılan farklı muameleyi meşru kılan bir amacın olup olmadığı değerlendirilir.12

Örnek olarak Alevi bireylerin iş yerinde çalıştırılmaması , Suriyeli mültecilere emlakçı

tarafından ev satılmaması veya kiraya verilmemesi .

Dolaylı Ayrımcılık

Şekli eşitlik kavramının yeterli olmadığı durumlarda ortaya çıkmaktadır. Kanun

herkese uygulanabilir gözükse de bazı kişiler ve topluluklarda olumsuz etki yaratabilir.

Birinci olarak ortada bir kanun olması gerekir.Kanunun belli bir çevrede olumsuz etki

oluşturması gerekir.Oluşturduğu etkinin üstünde kamu yararı var mı ona bakmak gerekir.

Kamu yararı çevrede oluşturduğu olumsuz etkiden daha fazlaysa kanun uygulanır.

11 İdil Işıl Gül, Ulaş Karan, Ayrımcılık Yasağı: Kavram, Hukuk, İzleme ve Belgeleme, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul,2011,s9

12 İdil Işıl Gül, Ulaş Karan, Ayrımcılık Yasağı: Kavram, Hukuk, İzleme ve Belgeleme, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul,2011,s14

Türkiye’den örnek olarak Cem Vakfı’nın Türkiye mahkemelerinde olumsuz

sonuçlanıp Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne açtığı Cem Evleri’nin elektrik ve su

parasında muaf tutulması konulu davada AHİM m.14’de ita fen “Kararda belirtilen ihlal,

ayrımcılık karşıtı bakış açısıyla ele alındığında cem evlerinin elektrik faturalarının

ödenmesiyle onarılamaz. Bu çözüm Alevi toplumunun ve dininin, dahası ibadethanelerin

statüsüyle ilgili özel ve eşitlikçi bir yaklaşımın olmadığı sorununu cevapsız bırakmaktadır.”13

Dolayısıyla Ayrımcılık

Bireyin kendi çevresinde bulunan başka bir birey nedeniyle ayrımcılığa uğramasıdır.

S.Coleman v. Attridge Law ve Steve Law

Avrupa Toplulukları Adalet Divanı’nın nu kararı, kendisi engelli olmayan ancak

engelli bir oğlu olan bir çalışan ile ilgilidir. Davacının çocuğuna bakabilmek için daha esnek

çalışma saatleri talep etmesine karşılık, taciz edilmesi ve işten ayrılmaya zorlanması söz

konusudur. Bu durum karşısında Divan, ayrımcılığa karşı öngörülen hukuki düzenlemelerin

amaç ve etkililiği bakımından o kişi ile bağlantılı bir başka kişinin ayrımcılığa uğraması

durumlarında da uygulanabilir olduğu, aksinin hukuki düzenlemeleri zayıflatacağı

belirtilmiştir.14

Taciz

Bireyi farklılığından dolayı haysiyeti veya onurunu zedeleyici hallerde bulunmaktır.

Genellikle toplu yerlerde ya da iş yerlerinde görülmektedir. Örnek iş yerinde kadına yönelik

taciz gösterilebilir. Tacizin sözlü olması şart değildir yazılı ya da sembollerle de taciz

uygulanabilir.

Örneğin iki yıl önce Adıyaman’da yaşayan Alevi bireylerin evlerinin duvarları ve kapılarının

kırmızı renge boyanması da bir tacizdir.

Makul Uyumlaştırma

Engelli bireylerin işyerlerinde rahat bir şekilde çalışabileceği bir ortam hazırlamak

anlamına gelir. Örnek iki katlı bir call center merkezinde engelli bireyler için asansör

13 http://www.haberturk.com/gundem/haber/1015287-aihm-turkiye-cemevlerine-ayrimcilik-yapiyor

14 İdil Işıl Gül, Ulaş Karan, Ayrımcılık Yasağı: Kavram, Hukuk, İzleme ve Belgeleme, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul,2011,s17

yapılması ya da masaların onlara göre ayarlanması makul uyumlaştırmadır. Makul

uyumlaştırmada yapılan masraflar işverene fazla maliyet yüklememesi gerekir.

Çoklu Temelde Ayrımcılık

Çoklu temelde ayrımcılık, “ çoklu ayrımcılık” veya “kesişen ayrımcılık” olarak da

anılmaktadır ve bir kişinin birden çok temelde ayrımcılığa uğraması durumunu ifade eder.15

Örnek; iş yerinde bireyin hem kadın hem engelli olduğundan dolayı tacize uğraması.

İstisnalar

İstisnaları kanunlardan ve bireyin sahip olduğu özelliklerden dolayı olarak ikiye

ayırabiliriz. Anayasamız md.10 da “(Ek fıkra: 12/9/2010-5982/1md) Çocuklar, yaşlılar,

özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak

tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz .”16 İfadesinde sayılan kişilere pozitif ayrımcılık

yapılabileceğini ve bunun eşitlik ilkesine aykırı olmadığını söylenmiştir.

İş hukukumuzda kadınların madende çalışamayacağı, 15 Yaşından küçüklerin

herhangi bir yerde çalıştırılamayacağı buna örnektir.

Bireyin sahip olduğu özelliklerden dolayı olarak, camiye imam olarak kadın birinin

alınamaması örnek gösterilebilir.

Ayrımcılık Yasağının Etkili Hale Getirilmesine İlişkin Destekleyici Araçlar

Mağdurlaştırmanın Yasaklanması

Mağdurlaştırma, bir kişinin ayrımcılığa uğradığı gerekçesiyle yaptığı şikâyet sonucu

kötü davranışla karşılanması veya farklı muamele görmesi olarak tanımlanabilir.

15 İdil Işıl Gül, Ulaş Karan, Ayrımcılık Yasağı: Kavram, Hukuk, İzleme ve Belgeleme, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul,2011,s21

16 http://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2011.pdf

Beyazların yoğun olarak yaşadığı bir mahallede siyahî bir bireyin öldürülmesini gören

şahsın mahkemede tanıklık etmesi sonucu işten çıkarılması, mahalledeki hizmetlerden

yararlanamaması mağdurlaşmaya örnektir.

Mağdurlaştırmanın yasaklanmasında devlete görev düşmektedir. Toplumda

ayrımcılığın suç olduğu bilinci yaygınlaştırılarak, ayrımcılıkla mücadele eden dernekleri,

sendikaları haber kaynaklarında daha çok göstererek mağdurlaştırmayı yasaklayabilir.

İspat Yükünün Yer Değiştirmesi

Ayrımcılığa uğradığı düşünüp dava açan birey ya da bireylerin dava sırasında

iddiaların ispatını faile yüklemesidir. Normalde ispatla yükümlü olan mağdurlar ama

ayrımcılıkta ispat etme karşı tarafa geçmiştir. Hukukumuzda ayrımcılıkla ilgili ispat yükünün

değişmesi hakkında bir kanun bulunmamaktadır fakat TCK m.125 de hakaret suçları

bölümünde hakaret suçuna ilişkin özel cezasızlık sebeplerinde ispat hakkı adı altında

bulunmaktadır.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Çek Cumhuriyetinde bulunan Çingene/Roman asıllı

vatandaşların eğitimde yeterli düzeye ulaşamayan çocukların özel okullarda eğitim görmesi

zorunluluğuna ilişkin kurala karşı açtığı davada mahkeme kararında “ genel bir politikanın

veya önlemin, özellikle belli bir grup üzerinde orantısız olarak olumsuz sonuçlar doğurması

durumunda, dolaylı ayrımcılığın ortaya çıkacağını belirtti. Mahkeme ayrıca bu durumda ispat

yükünün yer değiştirdiğine, dolayısıyla farklı muamelenin nesnel ve makul olduğunun Taraf

Devlet tarafından ortaya konması gerektiğine karar verdi.”¹²

Hukukumuzdan örnek verirsek A adlı şahıs 15 yıl önce hırsızlık yapmış olsun. B, A’ya

karşı sen “ 15 yıl önce hırsızlık yaptın sen hırsızsın ” dediğinde A’ya hakarette bulunmuştur.

A mahkemede dava açıp kendisinin 15 yıl önce hırsızlık yapıp yapmadığını B’den

kanıtlamasını isteyebilir. B bunu kanıtlarsa davayı kazanır kanıtlayamazsa davayı kaybeder.

Avrupa’da ve Türkiye’de Uygulanan maddeler; Mahkemelerde verilen Kararlara

Örnekler ve İstatistikler

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Madde 14

Bu Sözleşme’de tanınan hak ve özgürlüklerden yararlanma, cinsiyet, ırk, renk, dil, din,

siyasal veya diğer kanaatler, ulusal veya toplumsal köken, ulusal bir azınlığa aidiyet, servet,

doğum başta olmak üzere herhangi başka bir duruma dayalı hiçbir ayrımcılık gözetilmeksizin

sağlanmalıdır.17

Van Der Mussele/Belçika Davası

Bu davada Belçikalı avukatlar; doktorlar, dişçiler, eczacılar gibi diğer meslek

gruplarına kıyasla farklı muamele gördüklerinden, bu durumu ayrımcılık yasağının ihlali

olarak görerek AİHM’ NE başvurmuşlardır. Davacı olan Belçikalı avukatlar; dişçiler,

doktorlar gibi kamu hizmeti yönü olan bir hizmet görmelerine rağmen, kendilerinin; sayılan

meslek gruplarından farklı olarak, adli yardıma ihtiyaç duyan kişilere ücretsiz hizmet verme

yükümlülüğünde olduklarını ve bunun 14.madde ’ye aykırı olduğunu ileri sürmüşlerdir.

AİHM, gelen bu başvuruyu şu şekilde değerlendirmiştir: Örnek verilen meslek grupları ile

avukatlığın aynı statüde kabul edilemeyeceğini; mesleğe giriş koşulları, görevlerinin niteliği,

bu görevleri icra ediş biçimleri bakımından aralarında temel farklılıkların olduğunu ve

kendilerinin sayılan meslek gruplarıyla aynı hukuki statüde olmadıklarını belirterek herhangi

bir ihlalin olmadığına karar vermiştir.

AİHM bu tip davalarda karar verirken öncelikle “kıyaslanabilirlik testi”

uygulamaktadır. Diğer bir deyişe iki durum birbirine benzemekte midir? Sorusuna cevap

aramaktadır. Baktığı diğer bir ölçüt ise, bu farklı uygulamayı gerekli kılacak “haklı bir neden”

olup olmadığıdır. “Haklı neden testi” meşru bir amaç güdülüp güdülmediği anlamında

değildir. İlgili olayda tasarruf yapılırken, kamu yararı gibi meşru bir amaç güdülebilir. Fakat

güdülen amaç ile sonuç arasındaki ilişki incelenirken; mahkeme, amaç ile kullanılan araç

arasında, orantılılık olup olmadığına önem vermektedir.18

TCK md. 3, md. 115’de ayrımcılığa değinilmektedir.

TCK. Md.122

MADDE 122. - (1) Kişiler arasında dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasî düşünce, felsefî inanç,

din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım yaparak;

17 http://www.anayasa.gov.tr/files/bireysel_basvuru/AIHS_tr.pdf18 Fazıl, 2010,1982 Anayasasına Göre Ayrımcılık Yasağı, YL, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı

a) Bir taşınır veya taşınmaz malın satılmasını, devrini veya bir hizmetin icrasını veya

hizmetten yararlanılmasını engelleyen veya kişinin işe alınmasını veya alınmamasını yukarıda

sayılan hâllerden birine bağlayan,

b) Besin maddelerini vermeyen veya kamuya arz edilmiş bir hizmeti yapmayı reddeden,

c) Kişinin olağan bir ekonomik etkinlikte bulunmasını engelleyen,

Kimse hakkında altı aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası verilir.19

Beyoğlu 1.Sulh Ceza Mahkemesi

Davaya konu olay 29 Nisan 2007 tarihinde gerçekleşmiştir. Tekerlekli sandalye kullanan ve

%95 oranında engelli olan Teslime Taplacı, annesi ile birlikte halk otobüsüne binmek üzere

otobüsüne binmek üzere otobüs durağında beklemiş, beklediği otobüs geldiğinde söz konusu

otobüsü kullanan şoför Teslime Taplacı’yı araca almadan duraktan ayrılmıştır. Yapılan suç

duyurusu sonucunda Beyoğlu Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından, Türk Ceza Kanunun

122.maddesinin ihlal edildiği iddiasıyla dava açılmıştır.Dava üçüncü celsede karara bağlanmış

ve tespit edilebildiği kadarıyla, ilk defa Türk Ceza Kanunu’nun 122.maddesinin ihlal edildiği

yönünde bir karar verilmiştir. Başka bir ifade ile ayrımcılığın bir suç olarak ihdas edildiği

tarihten beri ilk defa ayrımcılık suçunun gerçekleştiğine karar verilmiştir.20

TCK md. 216

MADDE 216. - (1) Halkın sosyal sınıf, ırk, din, mezhep veya bölge bakımından farklı

özelliklere sahip bir kesimini, diğer bir kesimi aleyhine kin ve düşmanlığa alenen tahrik eden

kimse, bu nedenle kamu güvenliği açısından açık ve yakın bir tehlikenin ortaya çıkması

halinde, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

(2) Halkın bir kesimini, sosyal sınıf, ırk, din, mezhep, cinsiyet veya bölge farklılığına

dayanarak alenen aşağılayan kişi, altı aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

(3) Halkın bir kesiminin benimsediği dinî değerleri alenen aşağılayan kişi, fiilin kamu

barışını bozmaya elverişli olması hâlinde, altı aydan bir yıla kadar hapis cezası ile

cezalandırılır.21

19 http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5237.html20İdil Işıl Gül, Ulaş Karan, Ayrımcılık Yasağı: Kavram, Hukuk, İzleme ve Belgeleme, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul,2011,s97

21 http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5237.html

2006,2007 ve 2008 yılları içerisinde bu suçtan dolayı 303 dava sonuçlanmış, yargılanan

842 sanıktan 138 kişi çeşitli mahkûmiyetlere çarptırılmıştır.22

İş hukuku md.5’de23 , Özürlüler ve Bazı Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik

Yapılması Hakkındaki Kanun md.4’de, Devlet Memurlar Kanun md.7’de, Siyasi Partiler

Kanunu md.48’de, Milli Eğitim Temel Kanun md.4 ve md.8.’de24, Radyo ve Televizyonların

Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun md.8’de, Türk Medeni Kanun

md.68’de25,Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu md’8 de ayrımcılık

yasağına yer vermiştir.

Nüfus Hizmetleri Hakkında Kanun

Kanunun 7.maddesi tartışmalıdır. Aile kütüklerinde bulunması gereken kişisel bilgiler

başlığı altında din ibaresinin bulunması gerektiği yazılmıştır. Buna karşı AHİM’ e dava

açılmıştır. Sinan Işık v Türkiye

Başvuru, başvurucunun inancı gereği nüfus cüzdanındaki din hanesine Alevi yazılması

talebinin iç hukukta reddedilmesi üzerine yapılmıştır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi din

ve vicdan özgürlüğünün ihlal edildiğine karar vermiştir. Mahkeme her ne kadar ayrımcılık

yasağına dair bir değerlendirme yapmamış olsa da nüfus cüzdanı gibi resmi belgelerde dini

inançların belirtilmesinin idari makamlarla olan ilişkilerde ayrımcı davranışlara yol

açabileceği ifade etmiştir.26

ANKET DEĞERLENDİRMESİ

Nefret suçu ve Ayrımcılık Yasağı konusunda toplumun nabzını ölçmek için hızlı ve

popüler veri toplama yöntemi olan anket sistemine başvuruldu. Ne tür bir bilgiye ve toplumun

hangi kesimiyle bağlantılı olarak buna ihtiyaç duyduğumu tespit ederek hazırlık aşamasına

başlandı. Bu anketi hazırlarken konuyu ve amacı en iyi şekilde yansıtabilmek için ödev

konusu derinlemesine araştırıldı. Anketi cevaplandıracak bireyleri eğitim, cinsiyet ve yaş 22İdil Işıl Gül, Ulaş Karan, Ayrımcılık Yasağı: Kavram, Hukuk, İzleme ve Belgeleme, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul,2011,s101

23 Çalışma hayatında ayrımcılığı saklamıştır. Doğrudan ayrımcılık yanından dolaylı ayrımcılığı da kapsamaktadır.24 Öğrenciler arasındaki fırsat eşitliği.25 Dernek faaliyetlerinde ayrımcılığın yasaklanması.26İdil Işıl Gül, Ulaş Karan, Ayrımcılık Yasağı: Kavram, Hukuk, İzleme ve Belgeleme, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul,2011,s101

özelliklerine göre tasniflendi. Anket sorularını yanıtlayanların kendileriyle, özellikleriyle,

çelişkiye düşmemesi, uygun olması için özen gösterildi. Anket sorularını toplumun her

kesiminin rahatlıkla okuyarak cevaplandırabileceği genel düzeyde tutarak soruların kısa

olması için çaba sarf edildi. Ayrıca soruların birbiriyle çelişmemesi ve birbiriyle uyum

içerisinde olması ve cevaplayan kişileri sıkmaması için anket teknikleri üzerine bilgi toplandı.

Soruları hazırlarken belirli bir görüşü veya tutumu desteklememesi için objektif bir tutum

takınarak sorulara; ‘’belki, kısmen…’’gibi belirsiz cevap şıkları yerleştirilmedi. Son aşamada

soruları tekrar gözden geçirerek konuya ve amaca uygun olup olmadıklarını kontrol edildi.

Sorular, yüz yüze anket metoduyla gerçekleştirildi ve bunun için Ankara Adliye

Saray’ındaki Hukuk Fakültesi mezunları ve toplumdaki diğer bireylerle muhatap olundu.

Cevaplayan kişilerin kimliğini ortaya çıkarmayarak onların kendilerini daha güvenli ve rahat

hissederek soruları yanıtlamaları sağlandı. Bu bağlamda Hukuk Fakültesi Mezunlarına 28

anket, diğer kişilere ise 40 adet anket düzenlendi.

Toplam anketi yanıtalayan kişi sayısı 36 Ayrımcılık Cinsel yönelim yönünden 28 77,78% Kadın ErkekEtnik yönden 17 47,22% Kadın 35,71% 10,00Dini yönden 8 22,22% Erkek 64,29% 18,00Engelli bireyler yönünden 6 16,67% Toplam 100,00%

Hukukçulara sorulan anket sonuçlarında Türkiye genelinde nefret suçunun yaygın

olduğunu düşünenlerin çoğunlukta olduğu görülüyor. Ancak ters orantılı bir şekilde nefret

suçuna uğradığını düşünerek onlara müracaat edenlerin ise oldukça düşük olduğu görülüyor.

Aynı çoğunluk bu bağlamda nefret suçuyla ilgili yeterli düzeyde yasal düzenlemelerin

olmadığı konusunda da hemfikirler.

Hukukçulara, mevzuatta yer alan kelimelerin, spesifik olarak da Anayasamızdaki

vatandaşlık tanımının sadece ‘’Türk’’kelimesi ile sınırlandırılmasın ayrımcılık teşkil edip

etmediği sorulduğunda alınan cevaplar birbirine yakındı. Buradan da görülüyor ki

Hukukçuların yasal düzenlemelerdeki kelimelerin toplumdaki bireylerin etnik ve ırki açıdan

ayrımcılığa sevk ettiğini düşünmeleri onların önüne gelen dava dosyalarında ya da

danışmanlığı alınan konularda kendini göstermiştir.

Nefret suçu faillerinin eğitim ile ıslah edilebileceği ve nefret suçu eğilimine yatkın

bireylerin bunu eğitim ile aşabileceği mevzusunda ise genel çoğunluk olumlu yaklaşmıştır.

Aslında bakıldığında eğitim her şeyin temelidir. Çocuklar toplumda birer yetişkin birey haline

gelmeden; aile, çevre, okul, iletişim araçları ve medya gibi unsurlardan etkilenmektedirler. Bu

perspektiften bakıldığında nefret suçu faillerinin bu unsurlardan geçerken ne şekilde

etkilendiği sorusu akla gelebilir. İşte tam da bu aşamada eğitimin etkisi kendini

göstermektedir. Bilinçli, her türlü duygu ve düşünceye saygılı, özgürlüklere saygılı, diğer

bireylere karşı hoşgörülü olma kolay edinilebilecek vasıflar değildir. Bu davranışları

kazanırken eğitimin gerekliliği kendini göstermektedir. Eğitimden kasıt akademik eğitim vs.

değildir elbette ki sonuçta nice okul mezunları nefret suçunun en iyi örneklerini temsil

etmektedir.

Anketteki en çarpıcı sonuç kuşkusuz ki; cezaların arttırılmasının nefret ve ayrımcılık

suçunu önleyebileceğine ilişkin verilen cevaptır; çünkü genel bir eğilim saptanamamıştır.

Cevaplar eşit çıkmıştır.

Sonuç olarak Türkiye’de ne kadara çok özgürlüklerin ihlali gerçekleşse de ya da ne

kadar çok ön yargı saikiyle suç işlense de Avrupa’daki yasal düzenlemelerle

karşılaştırıldığında yeterli ve her kesimi tatmin edecek derecede bir düzenleme mevcut

değildir. Bu sonuç AGİT bağlamında ele alındığında da aynı sonuca ulaşılır. Bu nedenle

nefret suçunu önlemeye yönelik hiçbir siyasi veya politik önlem söz konusu değildir.

TCK’de eklenen ‘’nefret’’kelimesiyle yeni düzenleme yapılmış olsa da bu yetersiz

kalmaktadır. Mevzuatta yer alan tanımlarda, sosyolojik, kültürel ve psikolojik etmenler yer

almamaktadır. Bu suçları önlemeye karşı da uygulama yetersizdir. Bu eksikliğin giderilmesi

için uygulamanın da eleştirilmesi gerekir. Bunun için kapsamlı olarak hak sahipleri, mağdur

adayları ve mağdurlar korunmalı, yasa kapsamı içine alınmalıdır. Bunun için kamu kurumları,

medya, eğitim kurumları ve STK’lar devlet ile işbirliği yapabilir. Böylece daha kapsamlı ve

sistematik olarak bilgi veri toplama sağlanabilir. Bu mücadele açısından önemli bir ilerleme

sağlayacaktır; çünkü Türkiye hala herkesi kapsayan eşitlikçi bir hukuk anlayışından oldukça

uzaktır. Mevzuatın eksikliği bir yana uygulayıcılardan, kamu görevlilerinin bilinçsiz oluşu,

olaylara yaklaşımlarının dar açıdan oluşu da oldukça önemli bir eksiklik oluşturmaktadır.

Ayrıca cinsel yönelim gibi konularda kolluk kuvvetlerinin de çok bilgisi olmadığı açıkça

görülmektedir.

Nefret suçu her ne kadar bireye karşı işlense de amaç bireyin tabi olduğu gruptur.

Dolayısıyla etki alanı oldukça geniştir. Bu çalışmada hedeflenen kamuoyunun nefret suçuna

ve ayrımcılık yasağına karşı duyarlılığını bir nevi nabzını ölçmektir. Gerekli makamlarca

nefret suçu ve ayrımcılık yasağı tartışılıp, bu konuda çalışma yürüten STK’lar başta olmak

üzere çeşitli kurum ve örgütlerle, kamu kuruşlarıyla iş birliği içerisinde olarak ele alınmadığı

sürece toplumun daha çok ayrışmasına neden olacaktır.

HUKUKÇULARA UYGULANAN ANKET SORULARI

Cinsiyet:

Öğrenim Durumu :

Yaş:

1)Sizce nefret suçları Türkiye’de yaygın mıdır ?( EVET .... HAYIR .... )

2)Sizce Türkiye’de nefret suçlarına ilişkin yeterli yasal düzenlemeler var mıdır ?( EVET ....

HAYIR.... )

3)Size ayrımcılık yada nefret suçuna uğradığını düşünerek müracaat eden oldu mu ?

( EVET .... HAYIR.... )

4)Anayasada vatandaşlık tanımı sadece Türk kelimesiyle sınırlandırılması ayrımcılık mıdır ?

( EVET .... HAYIR.... )

5)Nefret suçu faillerinin eğitim ile ıslah edilebileceğini düşünüyor musunuz ?( EVET ....

HAYIR.... )

6)Cezaların artırılması nefret ve ayrımcılık suçunu önler mi ?( EVET .... HAYIR.... )

Evet Hayır

1.soru 26 2

2.soru 3 25

3.soru 8 20

4.soru 12 16

5.soru 16 12

6.soru 14 14

GENEL ANKET SORULARI

Cinsiyet:

Öğrenim Durumu :

Yaş:

1)a-Lezbiyen bir kişinin komşunuz olmasını ister misiniz ? ( EVET .... HAYIR.... )

b-Gay,biseksüel bir kişinin komşunuz olmasını ister misiniz ?( EVET .... HAYIR....)

2) Her iki cinsin rahatlıkla çalışabileceği bir iş yerine sahipsiniz işe alırken hem cinslerinize mi

ağırlık verirsiniz ?( EVET .... HAYIR.... )

3) Günlük yaşamda LGBT bireylerinin rahat bir yaşam sürdüğünü düşünüyor musunuz ?

( EVET.... HAYIR.... )

4)Farklı bir renge sahip bir bireyin komşunuz olmasını ister misiniz ?( EVET .... HAYIR.... )

5)Ermeni bir arkadaşınız olsun ister misiniz ?( EVET .... HAYIR.... )

6)Türkiye’de azınlık olmanın ayrıcalıklı olduğunu düşünüyor musunuz ?( EVET.... HAYIR.... )

7)Sizce Türkiye’deki azınlıkların huzurlu ve mutlu bir yaşam sürmekte midirler ?( EVET ....

HAYIR.... )

8)Türkiye'de etnik kökeni sizden farklı bir arkadaşınız var mı ?( EVET .... HAYIR.... )

9)Engelli bireylerin çalışabileceği bir iş yeriniz olsa, işe alırken normal vatandaşa göre

ayrımcılık yapar mısınız ?( EVET .... HAYIR.... )

10)Kanunda emredilen sayının üstünde engelli bireyi işe almak ister misiniz ?( EVET ....

HAYIR.... )

11)Engelli işçiler, “sık sık mazeret izni alırlar ve sürekli hastalanırlar” ifadesi doğru mudur ?

( EVET .... HAYIR.... )

12)Farklı bir dine sahip bir bireyin komşunuz olmasını ister misiniz ?( EVET .... HAYIR.... )

13)Diyanetin yeniden yapılandırılarak Alevi-Bektaşilere de yer vermesi gerekir mi ?( EVET ....

HAYIR.... )

14)Kendinizi Türkiye’de azınlık olarak hissediyor musunuz ?( EVET .... HAYIR.... )

Cevabınız evet ise ; ETNİK.... , DİNİ ..... , CİNSİYET ....... yönünden mi ?

15)Fiziki veya sözlü olarak nefret suçuna maruz kalabileceğiniz endişesine sahip misiniz ?

( EVET .... HAYIR.... )

16)Nefret suçuna maruz kalırsanız ne yapmanız gerektiğini biliyor musunuz ?( EVET ....

HAYIR.... )

17)Nefret suçu olayına tanık olsanız müdahale etmekten kaçınır mısınız ?( EVET .... HAYIR.... )

18)Nefret suçuna maruz kaldığınızda bunu açıkça dile getirir misiniz ?( EVET .... HAYIR.... )

19)Bir kişiye ayrımcılık yapmanın suç olduğunu biliyor musunuz ?( EVET .... HAYIR.... )

20)Ayrımcılığın suç olması gerektiğine inanıyor musunuz ?( EVET .... HAYIR.... )