ÖZÖğretim programlarının uygulanmasında önemli bir yere sahip olan ders ki-

tapları, öğretmen ve öğrenciler tarafından kullanılabilen ortak kaynaklardandır. Öğrenme-öğretme sürecinin temel materyallerinden olan ders kitaplarının, gerekli ve yeterli niteliklere sahip olması, ilgili alandaki kazanımların gerçekleşmesine katkı sağlaması beklenir. Bu bağlamda Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi ders ki-taplarının incelenmesi, öğrenme alanlarıyla ilgili değerlendirmelerinin yapılması önemlidir. Bu araştırmada, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından ilköğretim 4.-8. sınıflarda ders kitabı olarak okutulması uygun görülen Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi ders kitapları “ahlak” öğrenme alanlarının içerik analiziyle değerlendiril-mesi amaçlanmıştır. Araştırmada “Ahlak” öğrenme alanları; içerik, öğrenilebilir-lik, temel kaynaklar ve okuma metinleri alt başlıkları altında nitel bir yöntemle incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: İlköğretim, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, Ders Kitap-ları, Ahlak Öğrenme Alanı, İçerik Analizi.

ABSTRACTAn Examination of “Morality” Learning Fields of Religious Culture and

Ethics Course Textbooks at Primary School LevelTextbooks, which have an important role in the implementation of education

programs, are among the common resources that can be used by both teachers and students. Textbooks, which are the most basic materials for the teaching-learning process, are required to have adequate qualifications and expected to contribute to the realization of the gains in the appropriate field. In this context, the examination of Religious Culture and Ethics Course Books at Primary School Level is important for the assessments related to the learning fields. In this study, the “morality” learning fields of Religious Culture and Ethics Textbooks at Primary School Level, which are approved of being taught as textbooks in 4th-8th grades * Yrd. Doç. Dr., Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Din Eğitimi Anabilim Dalı

ÖğretimÜyesi.(eyupsimsek@atauni.edu.tr)

Atatük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 38 ● Erzurum 2012

Eyup ŞİMŞEK (*)

İLKÖĞRETİM DİN KÜLTÜRÜ ve AHLAK BİLGİSİDERS KİTAPLARI “AHLAK” ÖĞRENME ALANLARININ İNCELENMESİ

190 Eyup ŞİMŞEK

by the Ministry of National Education were aimed to be evaluated by using the technique of content analysis. The “morality” learning fields were examined in a qualitative way under the topics of content, learnability, basic resources, and reading texts.

Keywords: Primary School, Religious Culture and Ethics Course, Course Books, Morality Learning Fields, Content Analysis.

Giriş Bilim, teknoloji ve eğitimgibideğişikalanlardakigelişmelereayakuy-

durmak,geleceğinbireyleriniyetiştirmekveeğitimdekaliteyiartırmakiçin,zamanzamaneğitimsistemlerigözdengeçirilmektevedeğişiklikleryapılmak-tadır.Ülkemizdedeeğitimalanındabirtakımdeğişiklikleregidilmişveyapı-landırmacıeğitimanlayışıbenimsenmiştir.

Yapılandırmacılık;oluşturmacı,bütünleştirici,kurmacıanlayış,yapılan-dırıcıöğrenme,yapılandırmacıöğrenme,oluşumcuyaklaşımvb.kavramlarlaifadeedilmektedir.Yapılandırmacıöğrenmekuramı,bilgiyiaktarmavebaş-kasınınaktardığıbilgiyikaydetmeyerine,bilgiyiyapılandırarakeldeetmeyivurgulayanvebireylerinkendilerindevarolanbilgiyleberaber yenibilgiyi,yine kendi öznel durumlarına uyarlayarak öğrenmelerini esas alan anlayışadayanmaktadır.1Yapılandırmacılıktabilginin,hiçbirzamankişidenbağımsızolmadığı,durumaözgü,bağlamsalvebireyselanlamlarıngörünümüolduğukabuledilmektedir.2Bunagöreyapılandırmacıkuram,bilgininyorumlandı-ğınıveyapılandırıldığınısavunmakta;bilgininkişinindeneyimleri,gözlem-leri, yorumları ve mantıksal düşünmeleri ile oluştuğunu ve bu nedenle deöznelolduğunuortayakoymaktadır.3Yapılandırmacıeğitimanlayışınınuy-gulamayadönüştürülmesinde,öğretimprogramlarıvederskitaplarıönemlibirkonumdayeralmaktadır.

MilliEğitimBakanlığıtarafındanyapılandırmacıeğitimyaklaşımlarıesasalınarakilköğretimokullarıiçinprogramıgeliştirilenveuygulamayakonulanherdersgibiDinKültürüveAhlakBilgisidersinindeamaç,kapsam,içerik,öğrenme-öğretmesürecivedeğerlendirmegibiprogramboyutlarındaönemlideğişikliklerveyenilikleryapılmıştır.İlköğretim4.-8.sınıflarDinKültürüve

1 Özden,Yüksel,Öğrenme ve Öğretme,6.Baskı,PegemAYayıncılık,Ankara,2003,s.54-55.

2 Yurdakul,Bünyamin,“Yapılandırmacılık”, Eğitimde Yeni Yönelimler,Ed.ÖzcanDemirel,PegemAYayıncılık,Ankara,2005,s.40.

3 Okumuşlar,Muhittin,Yapılandırmacı Yaklaşım ve Din Eğitimi,YediverenKitap,Konya,2008,s.26.

İLKÖĞRETİMDİNKÜLTÜRÜveAHLAKBİLGİSİDERSKİTAPLARI“AHLAK”ÖĞRENMEALANLARININİNCELENMESİ 191

AhlakBilgisidersiöğretimprogramıda2006yılındayenidenhazırlanmışve2007-2008eğitimöğretimyılındauygulamayakonulmuştur.4Yenidengeliş-tirilenİlköğretimDinKültürüveAhlakBilgisiDersiÖğretimProgramı’nda,dinintemelbilgikaynaklarıdikkatealınarakİslam’ınkökdeğerleriçerçeve-sinde “mezheplerüstü” ve “dinler açılımlı” anlayış olarak ifade edilebilecekbiryaklaşımbenimsenmiştir.5İslamdiniyleilgilibilgilerde;Kur’anvesünnetmerkezli,birleştiriciveherhangibirmezhebimerkezealmayanbiryaklaşımsergilenmiştir.İnanç,ibadetveahlakalanlarıylailgili,Kur’an’avesünneteda-yananortaknoktalaraözengösterilmiştir.6Geliştirilenprogramlaöğrencilerindinveahlakhakkındaobjektifbilgisahibiolmaları,inançvehayatkonusun-daki tercihleriniözgürolarakyapabilmeleri,dinöğretimiedinimlerinde in-sana,düşünceye,hürriyete,ahlakiolana,kültürelmirasasaygılıolmalarıesasalınmıştır.7

İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı’ndabenimseneneğitimanlayışındakiçokluzekâveöğrencimerkezliöğrenmedik-katealınaraköğrenmesürecindeöğrencikatılımınaveöğretmenrehberliğineağırlıkverilerekkavramsalbiryaklaşımbenimsenmiş,öğrencilerinsomutde-neyimlerinden,sezgilerindendinîveahlakianlamlaroluşturmalarınaveso-yutdüşünebilmelerineyardımcıolmakamaçlanmıştır.8Dinveahlakileilgilikazanımlarıngerçekleşmesürecindeöğrencilerinaktifolmalarıesasalınarak,öğrencilerin araştırma yapabilecekleri, keşfedebilecekleri, problem çözebile-cekleri, çözümlerini ve yaklaşımlarını paylaşıp tartışabilecekleri ortamlarınsağlanmasının önemi vurgulanmış, disiplinlerarası ilişkilendirme yapılaraköğrencininbilgiselgerçeğibirbütünolarakalgılamasıvedeğerlendirmesihe-deflenmiştir.9

Türkiye’de, zorunluDinKültürüveAhlakBilgisidersleri,öğrencilerinİslamvediğerdinlerkonusunda;doğrudüşünmeye,içindeyetiştiğikültürüanlamayayetecekkadaranlayış sahibiolmalarına imkânsağlamaktadır. İştebuanlayışınverilebileceğiyerörgüneğitimkurumuolanokullardır.Okullar-4 Zengin,Mahmut,“Yapılandırmacı Yaklaşım ve Din Öğretimi”, Din Eğitiminde Çağdaş Ko-

nular,Ed.MustafaKöylü,DeğerlerEğitimMerkeziYayınları,İstanbul,2012,s.104.5 MilliEğitimBakanlığı, İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıf-

lar) Öğretim Programı ve Kılavuzu,MEB.Yayınları,Ankara,2010,s.2.6 MEB. İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) Öğretim Prog-

ramı ve Kılavuzu,2010,s.10.7 MEB. İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) Öğretim Prog-

ramı ve Kılavuzu,2010,s.2-5.8 MEB. İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) Öğretim Prog-

ramı ve Kılavuzu,2010,s.9.9 MEB. İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) Öğretim Prog-

ramı ve Kılavuzu,2010,s.10.

192 Eyup ŞİMŞEK

daverilendinkültürüveahlakbilgisiöğretiminindeğişmezkaynaklarındanbirisiolan,DinKültürüveAhlakBilgisiderskitapları,dersinöğretimprog-ramlarındayeralanöğrenimalanlarınıvebualanlaraaitkonularıkapsayanentemelmetinlerolarak,belkidebirçoköğrenciiçinhayatlarıboyuncakarşılaşa-caklarıenönemlidinîkaynaklardır.10Öğretmenveyazıtahtasındansonraensıkbaşvurulan11veöğretimortamındaenyaygınolarakkullanılan12öğretimmateryalleriolanderskitapları,öğretmeveöğrenmesürecindeözellikleplanlıeğitimuygulamalarındaöğrencilerinneleröğrenebileceğini,öğretmenleriniseneleröğreteceğiniönemliölçüdebelirleyentemelkaynakdurumundadırlar.13

Ülkemizde ders kitaplarının hazırlanmasında yıllar boyunca çeşitli sü-reçlerdengeçilmiştir.Cumhuriyetinilkyıllarındanitibarenderskitaplarınınhazırlanmasını üstlenen Millî Eğitim Bakanlığı, 1946-1973 yılları arasındaözelsektörederskitabıhazırlamayetkisivermişvebutarihlerarasındaözelsektörMillîEğitimBakanlığı’nınbelirlediğiniteliklerdoğrultusundaderski-taplarıhazırlamıştır.141973-1991yıllarıarasındaMillîEğitimBakanlığıderskitaplarıbakanlıkçahazırlanmış,1991’deözelsektöretekrarizinverilmiştir.1995’teMillîEğitimBakanlığıDersKitaplarıveEğitimAraçlarıYönetmeli-ğiyayınlanmıştır.15Buyönetmeliğegörederskitapları:yarışma,sipariş,satınalma,yazdırmaveözelkesimcehazırlanmaolarakbeşşekildesağlanmayaçalı-şılmışveçoğunlukla“sipariş”ve“bakanlıkçahazırlama”yoluyladerskitaplarıteminedilmiştir.Sonyıllardaisederskitaplarıdahaçok“yazdırma”ve“özelkesimcehazırlama”usulünegöre teminedilmeyebaşlanmıştır.16Bakanlığınyazdırıpyayınladığıkitaplardanveyasonradanyazılanveözelyayınevlerinceyayınlananlardanistenilenherhangibiri,derskitabıolarakseçilipokullardaokutulmayadevametmektedir.

Derskitaplarının,eğitimsistemleriiçerisindebüyükbiryerkaplamaktaolduğubilinmeklebirlikte,derskitaplarınınincelenmesineilişkin,dünyaöl-10 Kaymakcan,Recep,Öğretmenlerine Göre Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersleri, Yeni Eğilim-

ler: Çoğulculuk ve Yapılandırmacılık,DeğerlerEğitimMerkezi,İstanbul,2009,s.40.11 Alkan,Cevat.Eğitim Teknolojisi,AtillaKitabevi,Ankara,1995,s.126.12 YanparŞahin,TuğbaveYıldırım,Soner,Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme,Anı

Yayıncılık,Ankara,1999,s.53.13 Kılıç,AbdurrahmanveSeven,Serdal,Konu Alanı Ders Kitabı İncelemesi,PegemAYayın-

cılık,Ankara,2002,s.19.14 Gökdere,MuratveKeleş,Esra,“Öğretmen ve Öğrencilerin Fen Bilgisi Ders Kitaplarını Kul-

lanma Düzeyleri Üzerinde Müfredat Değişikliğinin Etkisi”,MilliEğitimDergisi,Sayı:161,Kış2004;http://dhgm.meb.gov.tr/yayimlar/dergiler/Milli_Egitim_Dergisi/161/gokdere-keles.htmErişimtarihi10.09.2012

15 MilliEğitimBakanlığıTebliğler Dergisi,Temmuz1995,Sayı:2434.16 Tosunoğlu,Mesiha,Arslan,MetinveKarakuş,İdris,Konu Alanı Ders Kitabı İncelemesi,

AnıttepeYayıncılık,Ankara,2001,21-28.

İLKÖĞRETİMDİNKÜLTÜRÜveAHLAKBİLGİSİDERSKİTAPLARI“AHLAK”ÖĞRENMEALANLARININİNCELENMESİ 193

çeğindekabuledilmişbelirlibirmetodolojivekriterbulunmamaktadır.17Bu-nuntemelnedeni,hertoplumunkendikültürelihtiyaçları,eğitimanlayışlarıvedemokratikanlayışlarıçerçevesindederskitabıkavramınıveiçeriğinibe-lirlemesiolabilir.Ülkemizdederskitaplarını,farklıunsurlarıvesahipolduğuözellikleriaçısındaninceleyenpekçokçalışmayapılmıştır.Buçalışmalarda,genellikleDinKültürü veAhlakBilgisi öğretimprogramları, ders kitaplarıveöğrenmealanlarıaraştırılmıştır.18AncakilköğretimDinKültürüveAhlak

17 Weinbrenner,Peter,“Methodologies of Textbook Analysis Used To Date”, History and Social Studies: Methodologies of Textbook Analysis,Ed.H.Bourdillon,SwetsandZeitlinger,Ams-terdam,1992,s.45.

18 HaticeDiler,“İlköğretim 4. Sınıf Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitaplarının Değerlen-dirilmesi”isimliçalışmasındailköğretim4.SınıfDKAB.derskitaplarınıbiçimveiçerikyönündenincelemiştir.SerpilKahraman,“Lise II. Sınıfta Okutulan Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitaplarının Form ve Muhteva Yönünden Değerlendirilmesi”başlıklı çalışma-sında,öğretmenveöğrencigörüşlerindenhareketleLiseII.SınıfDKABderskitaplarınınformvemuhtevaaçısındanbilimselkriterlereuygunolupolmadığınıdeğerlendirmiştir.FatmaBetülAybar,“İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitaplarında Kullanılan İçerik ve Etkinliklerin İnanç Öğrenme Alanı Kazanımlarının Gerçekleşmesine Katkısı (Ders Kitaplarına Dayalı İçerik Analizi)” isimli çalışmasında, ilköğretimDKAB.ders kitapla-rının inançöğretimikonusundagerekliniteliklerineölçüdetaşıdıklarınıdörtbölümdeiçerikveetkinliktemellideğerlendirmiştir.MuradiyeSoyyiğitoğlu,“Yapılandırmacı Eğitim Anlayışı Işığında İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi IV. Sınıf Müfredatında (2007) Yer Alan “Din ve Ahlak Hakkında Neler Biliyoruz, Temiz Olalım, Kur’an-ı Kerimi Tanıyalım” Ünitelerinin İşlenişi”başlıklıçalışmasında,yapılandırmacıeğitimanlayışınauygunolarakhazırlanansınıfiçietkinliklereyervermişve5Eeğitselmodelinegöreöğrenmeyiorganizeetmenin,öğrenmeyianlamlıhalegetirdiğikanaatinevarmıştır.YıldızKızılabdullah,“Ya-pılandırmacılık Yaklaşımının İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinin Amaçlarının Gerçekleşmesine Etkisi”konuluçalışmasında,yapılandırmacılıkyaklaşımıçerçevesindeha-zırlananöğrenme-öğretmeuygulamalarınınöğrencilerin aktif katılımını, işbirliği içindeçalışmalarınıveözgüvenleriniarttırdığını,kendibilgilerinikendilerininyapılandırmaları-nayardımcıolduğunubelirtmiştir.RecepKaymakcan,“Öğretmenlerine Göre Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersleri Yeni Eğilimler: Çoğulculuk ve Yapılandırmacılık”isimliçalışmasın-da,DKAB.ileilgilifarklıkonulardaveözellikledeçoğulculukveyapılandırmacılıkkonu-sundaöğretmenleringörüşlerinitespitetmiştir.KamilŞahin,“İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders ve Öğretmen Kılavuz Kitaplarının Ders Kitabı İnceleme Kriterlerine Göre Değerlendirilmesi (Muğla İl Örneği)”isimliçalışmasında,öğretmenlereuyguladığıanketinverilerinikullanarakİlköğretimDKABdersveöğretmenkılavuzkitaplarınıdeğerlendir-mişvekitaplarınteknikvedil-anlatımyönlerindenyeterli;içerik,dil,öğrenme-öğretmeveölçmedeğerlendirmekriterleriaçısındaneksikolduklarınıbelirtmiştir.HalitEv,“Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Derslerinde Yapılandırmacı Öğrenme-İmkân ve Sınırlılıklar”isimliçalışmasında,yapılandırmacılığındineğitimialanında,doğrubilgiyedayanarakaklıkul-lanmayıbaşarmakgibiüstdüzeybilişselbecerileringelişimine,empatiduygularınıkuvvet-lendirerekbirlikteyaşamabilinçvebecerisininoluşumunasağlayacağıkatkılaraçısındanönemsenmesigerektiğinibelirtmiştir.HalitEv,“İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı Hakkında Bir Değerlendirme”isimliçalışmasındaiseeskiveyeniprogramlarınbileşenlerinikarşılaştırırkenyapılandırmacılığıdikkatealmışveprogramın,genelolarakçokkültürlüveçoğulcuanlayışlarıdevamettirmeyeçalıştığını, fakatbunuhenüztamanlamıylabaşaramadığınıbelirtmiştir.

194 Eyup ŞİMŞEK

Bilgisiderskitapları ahlaköğrenmealanlarıüzerineherhangibir çalışmayarastlanılmamıştır.Böylebiraraştırmanınolmaması,buçalışmanınyapılma-sındaetkiliolmuşvearaştırmanınöneminiartırmıştır.

İlköğretimDinKültürüveAhlakBilgisidersprogramlarında,4.sınıftanitibaren8.sınıfakadarkademeliolarakahlakkonularınayerverilmektevebe-şinciünitelerinöğrenmealanları“ahlak”konularındanoluşmaktadır.Ahlakiduyarlılığasahipbirtoplumolmakonusunda,okullardaverilenahlakeğiti-mininneliği,nasıllığıönemarzetmekteveahlakalanınadairnelerinyapıl-dığınınveyapılmaktaolduğununsorgulanmasıvebubağlamdaaraştırılmasıgerekmektedir.Buçalışmada,birderskitabınınöğretimseletkililiğinin;derskitabınınokunabilirlikdüzeyi,derskitabınıniçeriğivetasarımıolmaküze-reüçtemeldeğişkenebağlıbulunduğu19vebirderskitabıincelemesininenönemlideğişkenininiseiçerikincelemesiolduğundan20hareketle,ilköğretim4.-8.sınıflardaokutulanDinKültürüveAhlâkBilgisiderskitaplarınınahlaköğrenmealanlarının incelenmesiesasalınmıştır.Araştırma, ilköğretim4.-8.sınıfDinKültürüveAhlakBilgisiderskitaplarının“ahlak”öğrenmealanları;içerik,öğrenilebilirlik, temelkaynaklarveokumametinleri ile sınırlandırıl-mıştır.

YöntemBuçalışmanitelbirdesenlehazırlanmış21vebelgeseltaramamodelinden

yararlanılmıştır.22Araştırmada,2011-2012eğitim-öğretimyılıilköğretim4-8.sınıflardaokutulanDinKültürüveAhlakBilgisiderskitapları“ahlak”öğ-renmealanlarınınincelenmesindeiçerikanalizitekniğikullanılmıştır.23

Araştırmanınevrenini,2006yılındakabuledilenİlköğretimDinKültürüveAhlâkBilgisiDersiÖğretimProgramı’na24göreyazılmış ilköğretimDinKültürüveAhlâkBilgisiderskitapları;örnekleminiise,2011-2012İlköğre-tim4.-8.sınıflarDinKültürüveAhlakBilgisiderskitapları“ahlak”öğrenmealanlarıünitelerioluşturmaktadır.

19 Tosun,Cemal,Doğan,RecaiveKorkmaz,Ayşe,Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi,Ed.LeylaKüçükahmet,NobelYayınDağıtım,Ankara,2001,s.29.

20 Tosun,DoğanveKorkmaz,a.g.e.,s.49.21 Yıldırım,AliveŞimşek,Hasan,Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma,SeçkinYayınları,Ankara,

2006,s.39.22 Karasar, Niyazi, Bilimsel Araştırma Yöntemi, 14. Baskı, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara,

2008,s.183-184;Yazıcığolu,YahşiveErdoğan,Samiye,SPSS Uygulamalı Bilimsel Araş-tırma Yöntemleri,DetayYayıncılık,Ankara,2004,s.89.

23 Karasar,a.g.e.,s.184.24 MilliEğitimBakanlığı,İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıf-

lar) Öğretim Programı ve Kılavuzu,MEB.Yayınları,Ankara,2006.

İLKÖĞRETİMDİNKÜLTÜRÜveAHLAKBİLGİSİDERSKİTAPLARI“AHLAK”ÖĞRENMEALANLARININİNCELENMESİ 195

2011-2012EğitimÖğretimYılıİlköğretimDinKültürüveAhlakBilgisiDersKitapları“Ahlak”ÖğrenmeAlanıÜniteleri4. Sınıf 5. Sınıf 6. Sınıf 7. Sınıf 8. Sınıf

Sevgi,DostlukveKardeşlik

SevinçveÜzüntülerimiziPaylaşalım

İslam’ınSakınılmasınıİstediğiBazıDavranışlar

DinveGüzelAhlak

İslamDinineGöreKötüAlışkanlıklar

Araştırmada,MilliEğitimBakanlığıTalimveTerbiyeKurulutarafındanderskitabıolarakkabuledilmişolanveMilliEğitimBakanlığıDevletKitapla-rıMüdürlüğüadına;2011-2012eğitimöğretimyılıiçin;ilköğretim4.25,5.26ve7.sınıflar27içinİlkeBasımYayımDağıtımGazeteciliktarafından,İlköğ-retim6.sınıflar28içinBisikletYayıncılıktarafındanve8.sınıflar29içinSevgiYayınlarıCiltveBasımEvitarafından2011yılındabasılmışolanDinKültürüveAhlakBilgisiderskitaplarıkullanılmıştır.

Ahlak ve Ahlak Öğrenme Alanı

Ahlakeğitimi,ülkelerineğitimfelsefesiveahlakanlayışlarınagöreşekil-lenmektedir.Ahlakgörüşününtemellendirildiğianlayışagöreeğitim-öğreti-

25 MilliEğitimBakanlığıTalimveTerbiyeKurulunun10.12.2009tarihve225sayılıkararıile 2010-2011 öğretim yılından başlayarak 5 (beş) yıl süreyle ders kitabı olarak kabuledilmiştir;Baştürk,AyhanveMuratÖzdemir,İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı-4,İlkeBasımYayımDağıtımGazetecilikSan.veTic.Ltd.Tic.,Ankara,2011,s.87-102.

26 MilliEğitimBakanlığıTalimveTerbiyeKurulunun25.12.2008tarihve262sayılıkararıile 2009-2010 öğretim yılından başlayarak 5 (beş) yıl süreyle ders kitabı olarak kabuledilmiştir;Baştürk,AyhanveMuratÖzdemir,İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı-5,İlkeBasımYayımDağıtımGazetecilikSan.veTic.Ltd.Tic.,Ankara,2011,s.94-113.

27 MilliEğitimBakanlığıTalimveTerbiyeKurulunun01.12.2008tarihve214sayılıkararıile2009-2010öğretimyılındanbaşlayarak5(beş)yılsüreylederskitabıolarakkabuledil-miştir;Demirtaş,KenanveMuratÖzdemir,İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı-7,İlkeBasımYayımDağıtımGazetecilikSan.veTic.Ltd.Tic.,Ankara,2011,s.102-122.

28 MilliEğitimBakanlığıTalimveTerbiyeKurulunun20.12.2010tarihve258sayılıkararıile 2011-2012 öğretim yılından başlayarak 5 (beş) yıl süreyle ders kitabı olarak kabuledilmiştir;Macit,Sadullah,İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı-6,BisikletYayıncılık,İstanbul,2011,s.109-127.

29 MilliEğitimBakanlığıTalimveTerbiyeKurulunun01.09.2009tarihve139sayılıkararıile 2010-2011 öğretim yılından başlayarak 5 (beş) yıl süreyle ders kitabı olarak kabuledilmiştir;Altaş,Nurullah,İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı-8,SevgiYayınları,Ankara,2011,s.99-114.

196 Eyup ŞİMŞEK

minniteliğidedeğişmektedir.Ülkemizde,Cumhuriyetdönemiboyuncadinderslerininörgüneğitimkurumlarındayerverilmediğidönemdeuygulananhümanistkültüranlayışıdoğrultusundaçeşitliderslerlelaik-sosyalbirahlakanlayışıuygulanmasıdışında,diniletemellendirilmişbirahlaköğretimininesasalındığı30vedintemelliahlaköğretimininDinBilgisi,AhlakDersleriveDinKültürüveAhlakBilgisidersleriyoluylauygulandığıifadeedilebilir.

CumhuriyetinilkyıllarındauygulananDinBilgisiprogramlarındadinintemel inanç, ibadetveahlakesaslarınınöğretimineyerverilmiştir.Okullar-dadinderslerininolmadığıyıllardahümanistkültüranlayışıdoğrultusundalaik-sosyalbirahlakanlayışıbenimsenmişveahlaköğretiminin,örgüneğitimkurumlarındabirdersolarakmı,yoksayurttaşlıkbilgisivesosyolojidersleriiçerisindemiyer alması gerektiği tartışılmıştır.1943 tarihinde toplanan II.MilliEğitimŞurası’ndaokullardaahlakeğitiminingeliştirilmesikonusuelealınmıştır.311974yılındaahlakeğitimiaçısındanoldukçaönemliolanbirge-lişmeyaşanmış,ilkokul4.ve5.sınıflarda,ortaokuluntümsınıflarında,lisevedengiokullarınI.veII.sınıflarındahaftadabirersaatolarak“AhlakBilgisi”dersininokutulmasıkararlaştırılmışve1974-1975öğretimyılındauygulama-yakonulan“TemelEğitimveOrtaöğretimdeAhlâkDersleriProgramı”32nda,ahlaköğretimininhedefleriaçıklanmıştır.1974ile1982yıllarıarasındaöğre-timiyapılanAhlakdersleriprogramındavederskitaplarındatörevegelenek-lerilemillideğerleredayalıbirahlakanlayışıbenimsenmiş,dinideğerlerisemillivekültüreldeğerlerbağlamındayorumlanmışvesosyalbirolguolarakahlaklailişkisivurgulanmıştır.33

1982 yılından önce isteğe bağlı olarak okutulan ve çeşitli dönemlerdefarklı seyirler izleyen Din Bilgisi dersleri ile 1974-1975 eğitim öğretim yı-lından itibaren zorunlu olarak okutulanAhlâk dersleri, 1982Anayasasının24.Maddesiilebirleştirilmişve1982-1983eğitim-öğretimyılındanitibaren“DinveAhlâkBilgisi”adıylaörgüneğitimdeokutulanzorunluderslerdenbirihalinegelmiş34vedörtyılsonraisedersinadı“DinKültürüveAhlâkBilgisi”olarakdeğiştirilmiştir.35

30 Kesgin,Safiye,“Cumhuriyet Dönemi Örgün Eğitim Kurumlarında Ahlak Eğitimi”,AnkaraÜniversitesiİlahiyatFakültesiDergisi,52:1(2011),s.209.

31 MilliEğitimBakanlığı,II. Milli Eğitim Şurası,15-21Şubat1943.http://www.ttkb.meb.gov.tr,Erişimtarihi12.06.2012.

32 MilliEğitimBakanlığı,Temel Eğitim ve Ortaöğretimde Ahlâk Dersleri Programı,MilliEği-timBasımevi,Ankara1975,s.13.

33 MEB.Temel Eğitim ve Ortaöğretimde Ahlâk Dersleri Programı,s.8.34 MilliEğitimBakanlığıTebliğler Dergisi, Mart 1982, Sayı: 2109.35 Ayhan,Halis,Türkiye’de Din Eğitimi,MarmaraÜniversitesiİlahiyatFakültesiVakfıYayın-

ları,İstanbul,1999,s.207-208.

İLKÖĞRETİMDİNKÜLTÜRÜveAHLAKBİLGİSİDERSKİTAPLARI“AHLAK”ÖĞRENMEALANLARININİNCELENMESİ 197

İlköğretimDinKültürüveAhlakBilgisidersiöğretimprogramıilkhazır-landığıhaliyleuzunsüreyürürlüktekalmış,ilköğretiminsekizyılaçıkarılma-sıylabirlikteprogramyenilenmiş,36okullardayapılandırmacıyaklaşımınınbe-nimsenmesivebuyaklaşımauyumsağlanmasıiçinöğretimprogramıyenidengeliştirilmiştir.371982yılıilköğretimDinKültürüveAhlakBilgisiprogram-larıvebunauygunolarakhazırlanmışolanderskitaplarında,diniahlakmilliahlakıdestekleyenkaynaklardanbiriolaraksunulmuş,2000yılındansonraisemillideğerlereişaretedilmekleberaberbukezahlakeğitimindevurgudiniveevrenseldeğerlerüzerindeyoğunlaşmıştır.382000yılıDinKültürüveAhlakBilgisidersiöğretimprogramında;öğrenciyi, toplumu,kültürüveevrenselikuramsalolarakdikkatealansorunvehedefmerkezlibiryaklaşımbenimse-nerek,39inanç,ahlakvekültürbütünlüğünedikkatedilmiş;program,dinveahlakbütünlüğüüzerineoturtulmuş;hedeföğrenmelerin,pedagojikesaslarauygunolmasınadikkatedilmiştir.40Ayrıcabuprogram iledinmerkezlibirahlaköğretiminden,ahlakmerkezlibirdinöğretimianlayışınageçilmiştir.41

2006İlköğretimDinKültürüveAhlakBilgisidersiöğretimprogramlarıvebunlarauygunolarakhazırlanmışderskitaplarınıniçeriğiincelendiğinde2000yılındansonrauygulanmayabaşlanılanahlakmerkezlidinöğretimian-layışınınyapılandırmacıyaklaşımınilkeleriveyöntemleriilezenginleştirilereksürdürüldüğüvesözkonusuprogramlardavederskitaplarındamilli-dinide-ğerlerbütünlüğüesasalınarakevrenselliğedoğruyönelmişbirahlakanlayı-şınınbenimsendiğigörülmektedir.422006İlköğretimDinKültürüveAhlakBilgisiprogramındayeralanahlakeğitimininelealındığıkonularyapılandır-macıyaklaşımauygunetkinliklerle,öğrencininkonuyukendiyapılandırmasıyoluylaöğrenmesinisağlayacakyöntemlerleelealınmışvebazıünitelerinso-nundayeralanözdeğerlendirmeformları43ileöğrencilerinkendidurumlarınıdeğerlendirmelerinefırsatverilmiştir.44

36 MilliEğitimBakanlığıTebliğler Dergisi, Ekim 2000, Sayı:2517.37 MilliEğitimBakanlığı,İlköğretimDinKültürüveAhlakBilgisiDersi(4,5,6,7ve8.

Sınıflar)ÖğretimProgramıveKılavuzu,2006.38 Kesgin,a.g.e.,s.218.39 Doğan,RecaiveTosun,Cemal,İlköğretim 4. ve 5. Sınıflar İçin Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi

Öğretimi, 2. Baskı,PegemAYayıncılık,Ankara,2003, s. 35-37.40 Eşsiz,Muhittin,“Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Programlarına Karşılaştırmalı Bir Bakış”,

İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretim Programları ve Uygulama Örneği (Ankara Modeli),DinÖğretimGenelMüdürlüğüHizmet İçiEğitimDizisi-2,MEB.Yayınları,İstanbul,2001,s.34-35.

41 Kesgin,a.g.e.,s.226.42 Kesgin,a.g.e.,s.232.43 Altaş,a.g.e.,s.112.44 Kesgin,a.g.e.,s.227.

198 Eyup ŞİMŞEK

İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi öğretim programları veders kitapları “İnanç, İbadet, Hz. Muhammed, Kur’an veYorumu, Ahlak,DinveKültür”denoluşanaynıkonununardışıkeğitimbasamaklarındage-nişletilerekverilmesiniamaçlayanvesınıfseviyelerinegöredeğişiklikveaşa-malılıkgösterenilgilikonularınbiraradaverildiğibiryapıolanaltıöğrenmealanıüzerineyapılandırılmıştır.Öğrenmealanları,hemkendiiçindehemdediğeröğrenmealanlarıylabirbütünlükiçerisindeelealınmışvebirbiriyleiliş-kilendirilmiştir.45 İlköğretimDinKültürüveAhlâkBilgisi“ahlak”öğrenmealanlarıyladin-ahlakilişkisini,kişiselgelişimvetoplumsalbarışiçinmillî,ah-lakivedinîdeğerlerinönemini,hakveözgürlüklerinkullanımını,barışiçindeyaşamayı,dürüstvegüvenilirbirinsanolmayı,affetmeyivebağışlamayıöğ-retmekamaçlanmıştır.46

“Ahlak”öğrenmealanlarıöğrencilere;dördüncüsınıfta“sevmevesevil-menin bir ihtiyaç olduğunu fark eder. Sevginin Allah tarafından insanlaraverilenbirnimetolduğunuörneklendirir.Sevginin,dostlukvekardeşlikba-kımından önemini irdeler. İslam’da dostça ve kardeşçe yaşamanın öneminiaçıklar”47kazanımlarını,beşincisınıfta“paylaşmanıninsaniçinbirihtiyaçveerdemolduğununfarkındaolur.Sevinçveüzüntülerinpaylaşılmasındamil-lîvedinîbayramlarımızınöneminiyorumlar.Toplumumuzdaönemverilenbazı gün ve geceleri bilir. İnsanları iyilikle anmaya, zor durumda olanlarayardıma,hastalarıziyaretetmeyeistekliolur.Toplumdakiengellileresevgiilebakarveonlarınsorunlarınaçözümönerilerigeliştirir”48kazanımlarını,altın-cı sınıfta “İslamiyet’in sakınmamızı istediğibazıkötüdavranışlarınbireyselve toplumsal zararlarını irdeler. İslamiyet’in sakınmamızı istediği bazı kötüdavranışlarıbelirterekayetvehadislerdenörneklerverir.Sakınılmasıgerekendavranışlarkonusundaözdeğerlendirmedebulunur”49kazanımlarını,yedincisınıfta“bireyingüzelahlaklıolmasındadininrolünüaçıklar.İslam’daövülenahlaki tutumvedavranışlaraKur’an’dan veHz.Muhammed’inhayatındanörneklerverir.Ahlakitutumvedavranışlarıyerinegetirmeyeistekliolur”50ka-

45 MEB. İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) Öğretim Prog-ramı ve Kılavuzu,2010,s.13-14.

46 MEB. İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) Öğretim Prog-ramı ve Kılavuzu,2010,s.17.

47 MEB. İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) Öğretim Prog-ramı ve Kılavuzu,2010,s.40.

48 MEB. İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) Öğretim Prog-ramı ve Kılavuzu,2010,s.46.

49 MEB. İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) Öğretim Prog-ramı ve Kılavuzu,2010,s.52.

50 MEB. İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) Öğretim Prog-ramı ve Kılavuzu,2010,s.58.

İLKÖĞRETİMDİNKÜLTÜRÜveAHLAKBİLGİSİDERSKİTAPLARI“AHLAK”ÖĞRENMEALANLARININİNCELENMESİ 199

zanımlarınıvesekizincisınıfta“kumar,alkollüiçkiveuyuşturucununbireyselvetoplumsalzararlarınıveİslamdinininyasakladığıkötüalışkanlıklarıayetvehadislerdenörneklerleaçıklar.Başkalarınazararvermeninkulhakkınıihlalanlamınageleceğibilinciylekulhakkıkonusundaduyarlıolur”51kazanımları-nıedindirmeyihedeflemiştir.

Ahlak Öğrenme Alanlarının İncelenmesi1. İçerik Hazırlama Açısından Değerlendirme2011-2012eğitimöğretimyılı ilköğretim4.-8.sınıflarDinKültürüve

Ahlak Bilgisi ders kitapları “ahlak” öğrenme alanlarının ve alt başlıklarınıniçeriğinebakıldığındaöncekiyıllardakileregörebazıdeğişiklikleryapıldığıgö-rülebilir.4.sınıfderskitabı“ahlak”öğrenmealanında“Sevgi,DostlukveKar-deşlik”ünitesindeöncedenaltıolankonubaşlığı,beşeindirilmiş“YaşatmakSevgiİşidir”konusukaldırılmıştır.5.Sınıf,“SevinçveÜzüntülerimiziPayla-şalım”ünitesinesadece“NevruzveHıdrellez52isimlibirkonueklenmiştir.6.Sınıf,“İslam’ınSakınılmasınıİstediğiBazıDavranışlar”ünitesindekonualtbaşlıklarıbağlamındagenelbirdeğişiklikgözeçarpmamaklabirlikte sadecebazıkonualtbaşlıklarıbirbirlerininiçerisindeverilmiştir.2010-2011eğitimöğretimyılındanfarklıolarakFelakSuresininsonunabirokumaparçasıek-lenmiştir.537.sınıf,“İslamDinineGöreKötüAlışkanlıklar”ünitesi8.sınıflarataşınmış, ünite içeriklerindebir değişiklik yapılmamış, sadece bir kısım altbaşlıklarbirbirlerininiçerisindeverilmiştir.Bunakarşılık8.sınıflardayeralan“DinveGüzelAhlak”ünitesi ise7.sınıflarataşınmıştır.Üniteiçeriklerindeönemlibirdeğişiklikyapılmamış,sadeceöncekiyıllardanfarklıolarak“Uyuş-turucuKullanmak”konusu“Alkollüİçkiİçmek”54altbaşlığıilebirleştirilmişvekonualtbaşlıklarıaltıdanbeşeindirilmiştir.

Önceki yıllarda ilköğretimDinKültürü veAhlakBilgisi ders kitapları“ahlak”öğrenmealanlarıbağlamındaönemlieksikliklerindenbirtanesinin6.ve7. sınıflardakikonulararasındakopuklukolduğudüşünülmektedir.Zira6.sınıf“ahlak”öğrenmealanındaİslam’ınsakınılmasınıistediğidavranışlar-dandaha çokbireyselolanlarınüzerindedurulduğuve7. sınıf “ahlak”öğ-renmealanınındabukonuları tamamlayacakşekildetasarlanmasıgerektiğiifadeedilebilir.2011-2012eğitimöğretimyılıderskitapları“ahlak”öğrenmealanlarındaolumluolarakdeğerlendirilebilecekbirdeğişikliğegidilerek7.ve

51 MEB. İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) Öğretim Prog-ramı ve Kılavuzu,2010,s.64.

52 BaştürkveÖzdemir,İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı-5,s.105.53 Macit, a.g.e.,s.126.54 Altaş,a.g.e.,s.100.

200 Eyup ŞİMŞEK

8.sınıfahlaköğrenmealanıünitelerininyerlerideğiştirilmişveböylece6.ve7. sınıf konuları arasındakibütünlük sağlanmıştır. 8. sınıfta “İslamDinineGöreKötüAlışkanlıklar”ünitesiylehangitutumlarınvedavranışlarındininönerdiğiyaşamtarzındanvegüzelahlaktanuzaklaştırıpyoksunbırakacağıvebuyoksunluğunbireyvetoplumüzerindemeydanagetirebileceğizararlarkulhakkıçerçevesindeelealınarakdeğerlendirilmiştir.

2011-2012eğitimöğretimyılıilköğretimDinKültürüveAhlakBilgisiderskitapları“ahlak”öğrenmealanlarıünitelerinin4-8.sınıflariçerisindebir-birinitamamlarnitelikteolduğugörülebilir.Örneğin4.sınıfta;sevgi,dostlukvekardeşliküzerindedurulurken,555. sınıfta; sevgininbiryansımasıolaraksevinçlerinveüzüntülerinpaylaşımına56dairkonularayerverilmiştir.6. sı-nıf“ahlak”öğrenmealanındaİslam’ınsakınılmasınıistediğidavranışlardan57dahaçokbireyselolanlarınüzerindedurulmuştur.6. sınıf“ahlak”öğrenmealanını tamamlayacak ve öğrenme alanlarındaki konular arasındaki kopuk-luğu giderecek şekilde 7. sınıf “ahlak” öğrenme alanında önce “Din GüzelAhlaklıOlmayaNasılKatkıSağlar”anabaşlıkolarakverilmişvebununge-çekleşmesineyardımcıolacak“İslam’daÖvülenBazıAhlakiTutumveDav-ranışlar” ikinci ana başlığı ve bunun alt başlıklarıyla İslam dini tarafındanteşvikedilentutumvedavranışlarsıralanmıştır.8.sınıföğrenmealanındaiseergenlikdöneminegeçişlebirlikteiçki,kumar,uyuşturucu,sigaragibizararlıalışkanlıklarayöneliminartabileceğidüşünülerek,bukötüalışkanlıklarınbi-reyle birlikte toplumda meydana getirebileceği zararlar üzerinde durulmuş,başkalarınazararvermeninkulhakkıihlalianlamınageleceğininbelirtilme-siyledeöğrencilerin tutumlarında vedavranışlarındadahaduyarlı olmalarısağlanmayaçalışılmıştır.Böylece7.sınıfta;dinvegüzelahlak58ünitesineve8.sınıftaiseİslamdininegörekötüalışkanlıklar59ünitesineyerverilerekkonuveiçerikbütünlüğüsağlanmıştır.

GenelanlamdaDinKültürüveAhlakBilgisidersi,özelanlamdaise‘‘ah-lak’’öğrenmealanıylaöğrencilerinilkolarakdördüncüsınıftakarşılaştıklarıgözönündebulundurulduğunda,seçilenkonubaşlıklarınınvesonrakisınıf-lardaokutulacakkonularınbirbirlerinidesteklemesinoktasındaoldukçaisa-betliolduğusöylenebilir.Ayrıca‘‘Ahlak’’öğrenmealanıünitelerinin4.sınıf-tan8.sınıfakadarbirbirlerinitamamlayıcıbirkarakterarzettiği,konularınişlenişindeiçlem,kaplamvebütünleyicilikilkesiningözönündebulundurul-duğuifadeedilebilir.55 BaştürkveÖzdemir,İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı-4,s.87-102.56 BaştürkveÖzdemir,İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı-5,s.94-113.57 Macit,a.g.e.,s.109-127.58 DemirtaşveÖzdemir,a.g.e.,s.102-122.59 Altaş,a.g.e., s.99-114.

İLKÖĞRETİMDİNKÜLTÜRÜveAHLAKBİLGİSİDERSKİTAPLARI“AHLAK”ÖĞRENMEALANLARININİNCELENMESİ 201

2. Öğrenilebilirlik Düzeyine Göre DeğerlendirmeİlköğretimDinKültürüveAhlakBilgisiderskitapları“ahlak”öğrenme

alanıüniteleri incelendiğinde,öğrenciyiezberyapmayadeğil,dahaçokdü-şünmeye,değerlendirmeye,yorumlamaya,tartışmayavebunlardanhareketlebirsonucavarmayayönlendirmelerinolduğuilerisürülebilir.Örneğin4.sınıfderskitabında“düşünelim,yazalım”60etkinliğinde“Allah,bizleresevgiduygu-sunuvermemişolsaydınelerolurdu?”soruyöneltilmiştir.Yinenasılbirdünyaistiyoruz?sorusubağlamındasevgivedostluğunhâkimolduğubirdünyanınnasıl oluşturulabileceği konusunda “slogan oluşturalım”61 etkinliklerine yerverilmiştir.6.sınıfderskitabında“Eyinsanlar!Allah’tankorkunvedoğrusözsöyleyin”62ayetiyleİslamdininininsanlararasındakigüvenduygusununtesisedilmesine büyük önem verdiği ve bu duyguya zarar verecek tutumları vedavranışlarıkesinbirdilleyasakladığıifadeedildiktensonrayalansöylemeninvehileyapmanınsakıncalarıifadeedilmiş,doğrusöylemeninönemiüzerinde“düşüncepaylaşımı”63etkinliğineyerverilmiştir.“Ahlak”öğrenmealanıüni-telerinin sonlarında yer alan değerlendirme sorularına bakıldığında ezbercive bilgi basamağındaki davranışları ölçen sorulardan ziyade öğrencileri dü-şünmeye,sorgulamaya,zihinselfaaliyetlerdebulunmayateşvikedenaçıkuçlusorular sorulduğu görülmektedir.Örneğin4. sınıf ders kitabında;64 “Sevgi,nedenAllah’ınverdiğibirnimetolarakdeğerlendirilmelidir?”65veyine8.sınıfderskitabında;66“Kulhakkınıihlalegirendavranışlaraörneklerveriniz.”67so-rularınaünitesonudeğerlendirmelerindeyerverilmesidikkatçekmektedir.

İlköğretimDinKültürüveAhlakBilgisiderskitapları“ahlak”öğrenmealanıiçerisinde“Müslüman zengin, kendisine verilen maldan yetime, fakire ve yolda kalmışa infak ederse ne iyi bir kimsedir”68hadisinin anlamıyla ilgili 7.sınıfderskitabında“MisafirOdası”69adlıokumaparçasındahastasıolanbirkimseninparasızkaldığıvesıkıntılıolduğubirzamandamisafiredilmesivesonrasında kurulan dostluk bir çocuk gözüyle hikâye edilmesi hadisin me-sajını pekiştirmektedir. Ayrıca zararlı alışkanlıklarla ilgili olarak afişlerin ve

60 BaştürkveÖzdemir,a.g.e.,s.93.61 BaştürkveÖzdemir,a.g.e.,s.100.62 33.Ahzab,70.63 Macit,a.g.e.,s.110.64 BaştürkveÖzdemir,a.g.e.,s.93.65 BaştürkveÖzdemir,a.g.e.,s.103.66 Altaş,a.g.e.,s.100.67 Altaş,a.g.e., s.111.68 Nesai,Zekât,81.69 DemirtaşveÖzdemir, a.g.e.,s.110.

202 Eyup ŞİMŞEK

sloganlarınderskitaplarınıniçerisineyerleştirilmesi,sevgiyi,dostluğuvekar-deşliğianlatan,yardımlaşmavedayanışmayadairresimlerevehikâyelereyerverilmesivetümbunlarınayet,hadisveözlüsözleriledesteklenmesiöğrenci-lerinöğrenmesinikolaylaştırıcıetkinliklerdir.6.sınıfderskitabında70yeralansakınılmasıgerekendavranışlardan“alayetme”altbaşlığıişlenirkenAbdullahb.Mes’ud’unkısaboylu,zayıfveçelimsizolmasıdolayısıylaalaykonusuyapıl-masıüzerineHz.Peygamberin“Mahşer gününde sevabı Uhut dağından daha ağır gelecek birine neden böyle gülüyorsunuz?”hadisininverilmesivekişileringörünüşlerine göre değerlendirilmemesi gerektiği, üstünlüğün sadece Allahkatındabelliolacağıkonusuiçinaçıklayıcıunsurolarakkullanılmasıdaöğ-renmeyikolaylaştırıcıbiretkinlikolarakortayaçıkmaktadır.

“Ahlak”öğrenmealanında,ilgilikavramlarınöğrencilertarafındandahaiyianlaşılmasıiçinyazılıaçıklamalarınyanındakonuörnekolaylarladades-teklenmiştir.Örneğin7.sınıfderskitabında71‘İslamdini;din,dil,ırk,makamvemevkifarkıgözetmeksizinherinsanıeşitkabuleder.İnsanlarınhaklarınıngözetilmesinde titiz davranılmasını ister. İslam, kişinin kendisinin veya ak-rabalarınınaleyhinedeolsaadalettenayrılmamasınıemreder.’açıklamasıylaİslam’ınövdüğüahlakitutumlardanvedavranışlardan“AdaletliOlmak”ko-nusuileilgiliaçıklamayapılmışve“Ey iman edenler! Adaleti titizlikle ayakta tutan, kendiniz, ana-babanız ve yakınlarınızın aleyhine de olsa Allah için doğ-rulukla şahitlik eden kimselerden olun. İster zengin ister yoksul olsunlar Allah onlara sizden daha yakındır. Hislerinize uyup adaletten sapmayınız.”72ayetiilehenüzailedışındasosyalhayatınçokfazlaiçinegirmemişçocuklara,adaletinanne-babaaleyhinedahiolsakorunmasınınvurgulanmasıvederskitabındabu ayetin seçilmişolmasıoldukçamanidardır.Hz.Peygamberin adalet an-layışınıyansıtanveadalettenayrılmanınneticesindetoplumunkarşılaşacağıolumsuzdurumlarıbelirten“Sizden önceki milletlerin yok olmasına sebep, iç-lerinden asil, mevki ve makam sahibi biri hırsızlık yapınca onlara dokunmayıp zayıf ve kimsesiz biri hırsızlık yapınca ona cezasını vermeleriydi. Allah’a yemin ederim ki kızım Fatıma hırsızlık yapsaydı onun da cezasını verirdim.”73örnekolaylaadaletinolmadığıbir toplumdanelerinolabileceği“Değerlendirelim,Tartışalım”74etkinliğiileöğrencilertarafındantartışmalarıistenerekilgilika-zanımlarınsağlanmasınaçalışılmıştır.

70 Macit,a.g.e.,s.116.71 DemirtaşveÖzdemir, a.g.e.,s.112.72 4.Nisa,135.73 Buhari,Ahkâm,12.74 DemirtaşveÖzdemir, a.g.e.,s.113.

İLKÖĞRETİMDİNKÜLTÜRÜveAHLAKBİLGİSİDERSKİTAPLARI“AHLAK”ÖĞRENMEALANLARININİNCELENMESİ 203

Öğrenmenin daha kolay, daha sağlıklı ve kalıcı olarak gerçekleşmesinisağlayacakolandüşünme,tartışma,yorumlamavedeğerlendirmeyapılabile-ceketkinlikleredeyerverilmiştir.Ayrıca6.sınıfderskitabında75“Ey mümin-ler bir topluluk diğer bir topluluğu alaya almasın. Belki de onlar kendilerinden daha iyidirler…76ayetineve6.sınıfderskitabında77“Küçüklerimize merhamet etmeyen, büyüklerimize saygı göstermeyen bizden değildir”78hadisineyerveril-mesivebunlarüzerindeöğrencilerindüşünmelerininsağlanmayaçalışılmasıöğrenmeyikolaylaştırıcıdiğeretkinliklerdir.8.sınıfderskitabında79“…kendi elinizle kendinizi tehlikeye atmayın…”80ayetiylealkol, içki,kumarvb.kötüalışkanlıklarınbeyne,karaciğereveböbreklerezararlarıgörsellerkullanılarakaçıklanmışvekötüalışkanlıklarınbuorganlarazararlarınınnelerolabileceğiküçüknotlarlagösterilmişveöğrencilerinkonuyudahaiyivekalıcıanlamalarıkolaylaştırılmayaçalışılmıştır.

3. Temel Kaynakların Kullanımına Göre DeğerlendirmeİslamdinininikitemelkaynağıolanKur’an-ıKerimveHz.Peygamberin

hadisleriyle“ahlak”öğrenmealanlarıtemellendirilmiş,ayetlerlevehadislerlekonulardesteklenmiştir.Kur’an-ıKerimmealleriolarakTürkiyeDiyanetİş-leriBaşkanlığıveTürkiyeDiyanetVakfıyayınlarıkullanılmıştır.Alanuzman-ları ve akademisyenlerinoluşturduğubir kurul tarafındanhazırlanmışolanbumeallerin81diğerbirkısımmealleregöredahasadeveanlaşılırbirözelliktaşıdığısöylenebilir.

DiyanetİşleriBaşkanlığıveTürkiyeDiyanetVakfıtarafındanyayınlananmeallerdenyararlanılarakİlköğretimDinKültürüveAhlakBilgisiderskitap-ların“ahlak”öğrenmealanıüniteleriiçerisindeyeralanayetmealleriaslınauy-gunbirşekildeverilmiştir.Ayetlerinbirkısmıtammealolarakverilmiş,diğerbirkısmıisekonuyudesteklemekiçinseçilenilgilimetiniçerisindekısmenalıntılanarak kullanılmıştır. Ayrıca yapılan kısmi alıntılamalar da üç nokta(…)ilegösterilmişvealıntılamanınayetöncesinemi,ortasınamıveyasonra-sınamıaitolduğunaişaretedilmiştir.Örneğin8.sınıfderskitabında82“Şey-tan, içkide, kumarda aranıza düşmanlık ve kin düşürmek, sizi Allah’ı anmaktan

75 Macit,a.g.e.,s.115.76 49.Hucurat,11.77 Macit,a.g.e.,s.123.78 Tirmizi,Birr,15.79 Altaş,a.g.e.,s.100.80 2.Bakara,195.81 Kur’an-ıKerimveAçıklamalıMeali,Komisyon,TDV.Yayınları,Ankara,2005.82 Altaş,a.g.e.,s.100.

204 Eyup ŞİMŞEK

ve namazdan alıkoymak ister…83ayetindealıntılamaayetbaşlangıcında,6.sı-nıfderskitabında84“Ey iman edenler… Biriniz diğerini arkadan çekiştirmesin. Biriniz ölmüş kardeşinin etini yemekten hoşlanır mı? İşte bundan tiksindiniz. O halde Allah’tan korkun…85ayetindealıntılamahemayetortasındavesonra-sında,7.sınıfderskitabında86“…Birbirinize bir emanet bırakırsanız, emanet bırakılan kimse emaneti sahibine versin ve (bu hususta) Rabb’i olan Allah’tan korksun.”87ayetindeisealıntılamaayetsonrasındayapılmıştır.

İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi ders kitaplarının “ahlak” öğ-renmealanıünitelerindeverilenhadislerinkaynaklarınabakıldığındahadis-lerin;Buharî’nin“Sahih-iBuharî”ve“Edebu’lMüfret”,Müslim’in“Sahih-iMüslim”,EbuDavud’un“Sünen-iEbuDavut”,Tirmizi’nin“Sünen-iTirmi-zi”,Ahmedb.Hanbel’in“Müsned”, İmamMalik’in“Muvatta”,Suyûtî’nin“Camiu’s-Sağir”, İbnAdiyy’in“Muhtaru’l-Ehadis”,Nevevi’nin“RiyazüsSa-lihin veTercümesi”, Nesai’nin “Sünen”, İbn Mace’nin “Sünen” vb. birinciderecedenkaynakniteliğitaşıyaneserlerdenalınmışolduğugörülmektedir.

“Ahlak”öğrenmealanıyla ilgiliolarakverilenhadislerinözenleseçildiğive anlamlarınınöğrencilerin anlayacağı şekilde sadebir anlatımla sunuldu-ğusöylenebilir.Örneğin6.sınıfderskitabındahasetetmekle88 ilgiliolarak; “Birbirinize kin gütmeyiniz, haset etmeyiniz, birbirinize sırt çevirmeyiniz. Ey Allah’ın kulları! Kardeş olunuz.”89 ve yalan söylemevehile yapmakla90 ilgiliolarak;“Bizi aldatan bizden değildir.”,915.sınıfderskitabındazordurumdaolanlarayardımetmekle92ilgiliolarak;“Kim mümin kardeşinin sıkıntısını gi-derirse Allah da kıyamet günü onun bir sıkıntısını giderir.”,938.sınıfderskita-bındaalkollüiçkiiçmekveuyuşturucukullanmakla94ilgiliolarak;“Her sarhoş edici şey haramdır. Çoğu sarhoşluk veren maddelerin azı da haramdır.”,954.sınıf

83 5.Maide,91.84 Macit,a.g.e.,s.111.85 49.Hucurat,12.86 Demirtaş-Özdemir, a.g.e.,s.11187 2.Bakara,283.88 Macit,a.g.e.,s.114.89 Müslim,Birr,32.90 Macit,a.g.e.,s.111.91 Müslim,İman,43.92 BaştürkveÖzdemir,a.g.e.,s.109.93 Müslim,Birr,58.94 Altaş, a.g.e.,s.100.95 Müslim,Eşribe,67,68.

İLKÖĞRETİMDİNKÜLTÜRÜveAHLAKBİLGİSİDERSKİTAPLARI“AHLAK”ÖĞRENMEALANLARININİNCELENMESİ 205

derskitabındadostlukvekardeşliğintemelisevgidir96altbaşlığıylailgiliola-rak;“Seni sevene sen de sevgini açıkla. Çünkü sevgini açıkça söylemen aradaki sevginin derinleşmesine ve artmasına sebep olur.”97hadislerigayetaçıkvesadebirşekildeverilmiştir.

Öğrencilertarafındananlaşılmasıgüçolabilecekhadisler,sonrasındaya-pılanaçıklamalarla anlaşılırkılınmıştır.Örneğin:7. sınıfderskitabında sa-vurganlıktankaçınmaklailgili98“Abdest alırken bir ırmak kenarında dahi olsan suyu tutumlu kullan.”99hadisiiçerisindeyeralan“tutumluolmak”kelimesiy-leilgiliolarak,eldeolannimetleringereğindenfazlaharcanmamasışeklindeaçıklamayapılmışveaksidurumdakişininbaşkalarınınyardımınamuhtaçbirdurumadüşebileceğikonusuüzerindededurularaktutumluolmanınsağla-yacağıkazançlarbelirtilmiştir.6.sınıfderskitabındakötüzandabulunmak100konusuileilgiliolarak‘‘Kötüzandabulunmaktansakınınız. Çünkü zan, söz-lerin en yalanıdır.”101hadisi verilmiş vehadiste geçengeçen “zan”kelimesi,hakkındakesinbilgi sahibiolunmayankonular102 şeklindeaçıklanmıştır.7.sınıfderskitabındabaşkalarınamaddiyardımdabulunmak103konusuileilgili “Müslüman zengin, kendisine verilen maldan yetim, fakir ve yolda kalmışa in-fak ederse ne iyi kimsedir.”104 hadisindegeçen“infak”kelimesiileilgiliolarak“yoksulveyardımaihtiyacıolanlarayardımdabulunmak”şeklindebiraçıkla-mayapılmıştır.5.sınıfderskitabındahastalarıziyaretetmekle105ilgiliolarak;“Müslümanın, Müslüman üstündeki hakkı beştir: Selamını almak, hapşırınca ‘Yerhemukellah’ demek, davetini kabul etmek, hasta ise ziyaret etmek, cenazesine katılmak.”106hadisinde‘Yerhemukellah’kısmıparanteziçerisinde(Allah sağlık ve afiyet versin.)şeklindeaçıklanmıştır.

“Ahlak”öğrenmealanıileilgiliayetlerinvehadislerinaçıklaması,yoru-mu,amaçlarayönelikolaraksunumuvekonularadağılımıdengelivedüzenliyapılmış;verilenayetlerinvehadislerinöğrenciyeverilmekistenenmesajlaravekazanımlarauygunolmasınadikkatedilmiş,konuyuveamaçlarıyansıtan96 BaştürkveÖzdemir,a.g.e.,s.93.97 Suyuti,el-Camiu’s-Sağir,c.I,s.18.(45noluhadis)98 Demirtaş-Özdemir, a.g.e.,s.11899 Ahmetb.Hanbel,Müsned,c.II,s.181.100 Macit,a.g.e.,s.120101 Buhari,Edeb,58.102 Macit,a.g.e.,s.119.103 Demirtaş-Özdemir,a.g.e.,s.109104 Nesai,Zekât,81.105 BaştürkveÖzdemir,a.g.e.,s.106.106 EbuDavud,Edeb,90.

206 Eyup ŞİMŞEK

ayetlervehadislerseçilmiştir.Örneğin:6.sınıfderskitabında“AnneBabaveBüyüklereSaygısızlık”107konusuylailgiliolarak“Rabb’in sadece kendisine kul-luk etmenizi, ana-babanıza da iyi davranmanızı kesin bir şekilde emretti. On-lardan biri veya her ikisi senin yanında yaşlanırlarsa kendilerine ‘Of!’ bile deme; onları azarlama; ikisine de güzel söz söyle. Onları esirgeyerek alçak gönüllülükle üzerlerine kanat ger ve ‘Rabb’im! Küçüklüğümde onlar beni nasıl yetiştirmişlerse şimdi de sen onlara öyle rahmet et.’ diyerek dua et.”108ayetive“Büyük günahlar; Allah’a ortak koşmak, anne ve babaya isyan etmek, adam öldürmek ve yalan yere yemin etmektir.”109hadisiverilerekanneyevebabayagerekensaygıyıgöster-menindinibirgörevolduğuvurgulanmıştır.Yine5.sınıfderskitabında,“zordurumdaolanlarayardımederiz”110konusuiçerisindeverilen“Kim bir mü-min kardeşinin sıkıntısını giderirse Allah da kıyamet günü onun bir sıkıntısını giderir.”111hadisiyleinsanlararasındasevgi,saygı,yardımlaşmavedayanışmaduygularınınöğrencilertarafındankazanılmasıamaçlanmıştır.

4. Okuma Metinlerine Göre DeğerlendirmeOkumametinleri,öğrencilerdeoluşturulmakistenendini,millî,ahlâkî

veevrenseldeğerlerbakımındanoldukçaönemlidir.Okumametinleriöğren-cilerinderskitabındayerverilenkonularıkavramalarınakatkısağlayanma-teryalleriçerisindeyeralmaktadır.İlköğretimDinKültürveAhlakBilgisiderskitapları“ahlak”öğrenmealanlarıincelendiğinde4.-8.sınıfderskitaplarındaokumametinlerineyerverilmesibakımındanveoranlarınınsayısaldağılımıaçısındanbirtutarlılıkbulunmamaktadır.İlköğretim4.sınıfDinKültürüveAhlakBilgisiderskitabı“ahlak”öğrenmealanında;“SevmekveSevilmekBirİhtiyaçtır”konusunda“UzunKaşıklar”,112“SevgiAllah’ınBizeVerdiğiBirNi-mettir”konusunda“İnsanveAllahSevgisi”,113“DostlukveKardeşliğinTeme-liSevgidir”konusunda“SevgiOcağı”114ve“İslamDiniDostçaveKardeşçeYaşamayıÖğütler”konusunda“LimonAğacı”115okumametinlerineyerveril-miştir.5.sınıfderskitabı“ahlak”öğrenmealanındaokumametniolarakvur-gulanmamışolsabile,“CumaGünüveRamazanAyı”konusunda“Mehmet’le

107 Macit,a.g.e.,s.123.108 17.İsra,23-24.109 Buhari,Eyman,16.110 BaştürkveÖzdemir, a.g.e.,s.108-109.111 Müslim,Birr,58.112 BaştürkveÖzdemir,a.g.e.,s.91.113 BaştürkveÖzdemir,a.g.e.,s.93.114 BaştürkveÖzdemir,a.g.e.,s.98.115 BaştürkveÖzdemir, a.g.e.,s.100.

İLKÖĞRETİMDİNKÜLTÜRÜveAHLAKBİLGİSİDERSKİTAPLARI“AHLAK”ÖĞRENMEALANLARININİNCELENMESİ 207

Ertuğrul’un Sohbeti”,116 “Kandil Geceleri” konusunda “Kandil Sevinci”,117“HastalarıZiyaretEderiz”konusunda “GönülHuzuru”,118 “GeçmişlerimiziAnarız”konusunda“Ayşe’ninRüyası”119ve“ZorDurumdaOlanlaraYardımEderiz”konusunda“Ahmet’inKararı”120isimliçalışmalarayerverilmiştir.6.sınıfderskitabı“ahlak”öğrenmealanındaokumametniolaraksadece“Hz.Ali’ninHz.Hasan’aÖğüdü”121okumametnineyerverilmiştir.7.sınıfderski-tabı“ahlak”öğrenmealanında;“DinGüzelAhlaklıOlmayaNasılKatkıSağ-lar?”konusunda“BaşkalarıylaİyiİlişkilerKurmak”,122“DoğrulukveDürüst-lük”konusunda“DürüstlükYineKazandı”,123“BaşkalarınaMaddiYardımdaBulunmak(infak)”konusunda“MisafirOdası”124ve“Mevlana,AbdalMusaveKaygusuzAbdal’danSözler”125isimliokumametinlerineyerverilmiştir.8.sınıfderskitabı“ahlak”öğrenmealanındaiseokumametniolarakherhangibirçalışmayayerverilmemiştir.Okumametinlerineyervermeyenveyasadecebirokumametniverilenünitelerde,bueksikliketkinlikçalışmalarıvebunlararasınayerleştirilenkısaveözlümetinlerlegiderilmeyeçalışılmıştır.

İlköğretim4.sınıfDinKültürveAhlakBilgisiderskitabı“ahlak”öğren-mealanında;“UzunKaşıklar”126okumametninde“…kimkihayatsofrasındayalnızkendinigörürvedoymayıdüşünürseoaçkalacaktır.Vekimkikardeşinidüşünürdedoyurursaodakardeşitarafındandoyurulacaktırşüphesiz.Şunudaunutmayınkihayatpazarındanalandeğil verenkazançlıdırher zaman”denilerekbencilolmamayaveçevresindekiinsanlarıdadüşünmeninönemi-neişaretedilmiştir.“İnsanveAllahSevgisi”127okumametnindeise“…bizlerdegönlümüzdeAllah’ınsevgisiniheranyaşatmalıyız.Bununiçinkendimizeveçevremizdekibütün insanlara iyidavranmalıyız.Kötüdavranışlardansa-kınmalıyız.Sevgivesaygıduygularıylaherkeseiyiliketmeye,yardımlaşmayaçalışmalıyız.SevgininAllahtarafındanverilenengüzelnimetlerdenbirioldu-ğunubilmeliyiz”ifadeleriylesevmeninvesevilmeninbirihtiyaçolduğunadairöğrencilerinduyguvedüşünceleriniifadeedebilecekleribirortamoluşturul-116 BaştürkveÖzdemir,a.g.e.,s.100.117 BaştürkveÖzdemir,a.g.e.,s.103.118 BaştürkveÖzdemir,a.g.e.,s.106.119 BaştürkveÖzdemir,a.g.e.,s.107.120 BaştürkveÖzdemir,a.g.e.,s.108.121 Macit,a.g.e.,s.126.122 Demirtaş-Özdemir,a.g.e.,s.104.123 Demirtaş-Özdemir,a.g.e.,s.107.124 Demirtaş-Özdemir,a.g.e.,s.110.125 Demirtaş-Özdemir,a.g.e.,s.121.126 BaştürkveÖzdemir,a.g.e.,s.91.127 BaştürkveÖzdemir,a.g.e.,s.93.

208 Eyup ŞİMŞEK

mayavebudeğerlerleilişkikurulabileceksomutdeneyimlerindenyararlanıl-mayaçalışılmıştır.

İlköğretimDinKültürveAhlakBilgisi5.sınıfderskitabı“ahlak”öğrenmealanında“Mehmet’leErtuğrul’unSohbeti”128etkinliğiile“…Ramazanayındayakınlarımız,komşularımız,dostvearkadaşlarımıziftaryemeğinedavetedilir.Böylecedostlukveakrabalıkbağlarıkuvvetlenir.Yoksulvekimsesizinsanlarunutulmayıpiftaradavetedilir.Yardımamuhtaçinsanlarazekâtvefitregibiyardımlaryapılır.Bunlar, toplumsaldayanışmaveyardımlaşmaduygularınıgeliştirir”ifadeleriylepaylaşmanınbireyvetoplumiçinbirihtiyaçveerdemolduğuveRamazanayınınsevinçveheyecanlayaşanmasıgerektiğikazandı-rılmayaçalışılmıştır.“GönülHuzuru”129örneğinde isehastaolanlarıziyaretetmeyle ilgiliöğrencininkendiyaşamındabıraktığı izlervehastaarkadaşınıziyaretetmesisonucundahissettiğihuzuraktarılarakhastalarıziyaretetmeninönemiöğrencininsomutdeneyimlerindenyararlanılaraksunulmuştur.

İlköğretim7.sınıfDinKültürveAhlakBilgisiderskitabı“ahlak”öğren-mealanında;“BaşkalarıylaİyiİlişkilerKurmak”130okumametninde;İslam’ıngüzelahlakolarakifadeedilebileceğivegüzelahlakında;“sanadarılan,seninleilişkiyi kesen kimse ile barışmandır, sana vermeyene vermendir, sana eziyetedenihoşgörüpaffetmendir”örnekleriverilerekAllah’ınsevgilikuluolmak,Allah’ınyarattıklarını,iyisivekötüsüyle,hastasıveengellisiyle,bitkisivehay-vanıylayaniherşeyiylesevmekleolacağı,hiçkimseyihorgörmemek,herkeseAllahiçiniyidavranmakgerektiğiüzerindedurularakahlakitutumvedavra-nışlarıyerinegetirmeyeistekliolmalarıkazandırılmayaçalışılmıştır.“Mevla-na,AbdalMusaveKaygusuzAbdal’danSözler”131isimliokumametnindeise;sevgi,saygı,şefkat,sabır,şükür,doğruluk,dürüstlük,kardeşlik,dostluk,ahdevefa,alçakgönüllülük,adaletliolmak,sözündedurmak,emaneteriayetetmek,savurganlıktankaçınmak,insanlaraiyidavranmakvegüzelsözsöylemekvb.gibiİslam’daövülenbazıahlakitutumvedavranışlarınbireyvetoplumhaya-tındakiönemikültürelbağlamdaörnekdeyişlerleaktarılmıştır.

Sonuç ve DeğerlendirmeCumhuriyetdönemiboyuncaörgüneğitimkurumlarındauygulananöğ-

retimprogramlarındaki“DinBilgisi”,“AhlakDersleri”vedahasonra“DinKültürüveAhlakBilgisi”dersleriahlakeğitimialanındaönemlibiryeresa-hiptir.Buderslerleahlakındinlevemillideğerlerleilişkisi,dininahlaklıol-

128 BaştürkveÖzdemir,a.g.e.,s.100.129 BaştürkveÖzdemir,a.g.e.,s.106.130 Demirtaş-Özdemir,a.g.e.,s.104.131 Demirtaş-Özdemir,a.g.e.,s.121.

İLKÖĞRETİMDİNKÜLTÜRÜveAHLAKBİLGİSİDERSKİTAPLARI“AHLAK”ÖĞRENMEALANLARININİNCELENMESİ 209

mayasağlayabileceğikatkılardoğrudanyadadolaylıolarakdilegetirilmiştir.Öğrencilerin din-ahlak ilişkisini kurabilmeleri, kişisel gelişim ve toplumsalbarışiçinmillî,ahlakivedinîdeğerlerinöneminianlayabilmeleri,hakveöz-gürlüklerinkullanımını,barışiçindeyaşamayı,dürüstvegüvenilirbireylerol-mayı,affetmeyivebağışlamayıöğrenebilmeleri,diniveahlakikavramlarıan-layabilmeleri,dinvegüzelahlakhakkındabilgisahibiolabilmeleri,güzelsözsöylemelerivegüzeldavranışlardabulunabilmeleri,ahlakidavranışlarıtanıya-bilmeleri, sorumlulukvebilinçlehareketedebilmelerigeneldeDinKültürüveAhlakBilgisidersininözeldeiseahlaköğrenmealanınınamaçlarındandır.Ayrıcabudersve“ahlak”öğrenmealanlarıyla,öğrencilerinaktifşekildedinveahlakhakkındaöğrenirkenproblemçözmeyi,çözümlerinivedüşüncelerinipaylaşmayı,açıklamayıvesavunmayı,dinveahlakıhemkendiiçindehemdebaşkaalanlarlailişkilendirmeyibaşarmalarıhedeflenmektedir.

İlköğretimDinKültürüveAhlakBilgisiderskitaplarının“ahlak”öğren-mealanları; içerikseçimivedüzenlenmesibakımından,bireyselöğrenmeyeolanak sağlamasınoktasında,öğrenciler içingereklikısımlarınvurgularınınyapılmasıaçısındanyeterlibulunmuştur.İncelenenilköğretimDinKültürüve Ahlak Bilgisi ders kitapları “ahlak” öğrenme alanlarının içeriği, öğretimprogramındakikazanımlarıyeterincegerçekleştirebilecekdüzeydedir.İçeriğinsunumunda öğretim stratejileri ve yöntemleri uygun kullanılmakla birlikteyöntemlerin rehberliği alt düzeydedir. Öğrencilerin daha etkin katılımınısağlayacakbeyinfırtınası, soru-yanıt,drama,roloynamavb.yöntemlerevetekniklereyeterinceyerverilmemiştir.Ayrıca,etkinliklerde“çokluzekâ”kura-mındanyeterinceyararlanılmadığıtespitedilmiştir.

“Ahlak”öğrenmealanıünitelerininvekonularınınsunumusırasında,so-yutkavramlarınsomutlaştırılarakanlatıldığıbelirlenmiştir.“Ahlak”öğrenmealanlarındasadeveanlaşılırbirdilkullanıldığıvekonulardageçenbilinmeyenkelimelerinkonuiçerisindeaçıklandığıtespitedilmiştir.Cümlelerhersınıfınkendi seviyesine uygun, açık ve anlaşılır olarak verilmiştir. İlköğretim DinKültürüveAhlakBilgisiderskitapları“ahlak”öğrenmealanlarındabazıkonu-lardakisatırsayılarıolmasıgerekendenfazlaolduğutespitedilmiştir.Örneğin4ve5.sınıflardabirsayfadaenfazlayirmisatırbulunmasıgerekirken,1324.ve5.sınıfderskitapları“ahlak”öğrenmealanlarındabirsayfadakisatırsayısınınotuzubulduğubelirlenmiştir.133

İlköğretimDinKültürüveAhlakBilgisiderskitapları“ahlak”öğrenmealanlarındakavramharitalarınayeterinceyerverilmemiştir.Konununbirbü-

132 Tosun,DoğanveKorkmaz,a.g.e.,s.38.133 Demirtaş-Özdemir,a.g.e.,s.96;BaştürkveÖzdemir,a.g.e.,s.98,101,103.

210 Eyup ŞİMŞEK

tünolarakalgılanmasıvekonulararasındakibağlantılarıngörselolarakortayakonulmasıiçinkavramharitalarınınkullanılmasıönemlidir.“Ahlak”öğrenmealanlarıincelediğindederskitaplarındabuhususungözardıedildiğibelirlen-miştir.Buanlamda“ahlak”öğrenmealanındaöğrencilerinaraştırma,sorgula-ma,problemçözmevekararvermesüreçlerinekatılımlarınısağlayacaketkin-liklereveişbirlikçiöğrenmestratejilerinedahafazlayerverilmesigerekir.

“Ahlak”öğrenmealanlarındayeralankonularhakkında,temelkaynak-lardanyararlanılmıştır.“Ahlak”öğrenmealanıileilgiliayetlerinvehadislerinseçiminin, açıklamasının, yorumununve amaçlara yönelikolarak sunumu-nun, ayetlerin ve hadislerin konulara dağılımının dengeli ve düzenli yapıl-dığı, verilenayetlerdevehadislerdeöğrenciyeverilmek istenenmesajları vekazanımlarıyansıtıcınitelikteolmalarınadikkatedildiği,konuyuveamaçlarıyansıtan ayetlere ve hadislere yer verildiği tespit edilmiştir. İlköğretim DinKültürüveAhlakBilgisiderskitapları“ahlak”öğrenmealanlarındakikonula-rınöğrencilertarafındankavranmasınıkolaylaştırmakiçiniçeriğinsunumun-da ve örneklerle desteklenmesinde ayetlere ve hadislere sıkça başvurulmuş-tur.Ancak, İlköğretimDinKültürü veAhlakBilgisiÖğretimProgramı veKılavuzu’ndaayetlerinkullanımıileilgilidersişlenişörneklerineveetkinlikle-rineyerverilmesinerağmenderskitaplarındaçoğunluklaayetlerinanlatılmasıtercihedilmiştir.Ayetlervehadislerdersteöğrencileriaktifkılacakbiçimdeetkinlikiçerisindekullanılmamıştır.Ayetlerdegeçenanlaşılmasızorkavramlarçoğunluklaanlaşılırkılınmış,bazıayetlerlevehadislerleilgiliolaraköğrencile-rinyorumlarıalınmayaçalışılmıştır.

İlköğretim 6. sınıf Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi ders kitapları “ahlak”öğrenmealanındasadecebirtaneokumametnineyerverilmesi,8.sınıfderskitabında ise herhangi bir okuma metnine yer verilmemesi eksiklik olaraksayılabilecekhususlardandır.Özellikle“ahlak”öğrenmealanındaörnekolay-larınveokumametinlerininönemibüyüktür.Ancak,ahlaköğrenmealanındaörnekolaylaravehikâyelereyeterinceyerverilmediğitespitedilmiştir.Oysaörnekolaylaraveokumametinlerinedahaçokyerverilerek“ahlak”öğrenmealanlarıylailgilikazanımlarınıngerçekleşmesinekatkısağlanabilir.Öğrencile-rinöğrendiklerininyaşanılabilirolduğunugörmeleriveörnekalmalarıönem-lidir. İlköğretimDinKültürüveAhlakBilgisiderskitapları “ahlak”öğren-mealanlarındakikonular,öğrencileringünlükyaşantısındayararlanabileceğişekilde ifade edilmeye çalışılmış, öğrencilerin yakın çevrelerinden örneklerisınıftatartışmalarısağlanmayaçalışılmıştır.Bazıkonularıdesteklermahiyetteokumametinlerine ve tarihi örneklere yer verilmiştir.Ancakbuörneklerinsayısınınyeterliolmadığıgibiünitelerevesınıflaradağılımındadaorantısız-lıksözkonusudur.Yinebazıokumametinlerisadeceaktarılmış,öğrencilere

İLKÖĞRETİMDİNKÜLTÜRÜveAHLAKBİLGİSİDERSKİTAPLARI“AHLAK”ÖĞRENMEALANLARININİNCELENMESİ 211

buokumametinleriüzerindedeğerlendirmeyapmalarınayöneliketkinliklereyerverilmemiştir.İlköğretimDinKültürüveAhlakBilgisiderskitaplarının“ahlak”öğrenmealanlarıiçerisindeyerverilenokumametinleri,ifadeedilenhususlardışındagenelolarakilgilikazanımlarınedinilmesinekatkısağladığı,öğrencilerinilgi,ihtiyaçvebeklentilerinikarşıladığıveseviyelerineuygunol-duğuilerisürülebilir.

İlköğretimDinKültürüveAhlakBilgisiderskitapları“ahlak”öğrenmealanlarınınincelenmesinedayanılarakaşağıdakiönerilergeliştirilebilir.

1. İlköğretimDinKültürüveAhlakBilgisiderskitaplarının“ahlak”öğ-renmealanları, içerikbakımındantekrargözdengeçirilereközellikleiçeriğin,kazanımlarıgerçekleştirmeyedönükolması,örneklerledes-teklenmesiveöğrencininaktifrolalaraköğrenmesinikolaylaştırmasıaçısındanzenginleştirilmesindeyararvardır.

2. İlköğretimDinKültürüveAhlakBilgisiderskitaplarının“ahlak”öğ-renme alanları görsel unsurlar bakımından öğretimi destekleyici veöğrencinindahaçokilgisiniçekicihalegetirilmelidir.

3. İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi ders kitaplarının “ahlak”öğrenme alanlarındaki bir sayfada bulunması gereken satır sayıları,tekrargözdengeçirilmeli, sınıf seviyelerinin standardınauygunhalegetirilmelidir.

4. İlköğretimDinKültürüveAhlakBilgisiderskitaplarının“ahlak”öğ-renmealanlarındayeralancümleler;basittenkarmaşığa,bilinendenbilinmeyene,somuttansoyutadoğrusıralanmalı,öğrencileringelişimdüzeyleridikkatealınmalıdır.

5. İlköğretimDinKültürüveAhlakBilgisiderskitaplarının“ahlak”öğ-renmealanları,öğrencileringelişimdüzeyineuygunvemetiniçeriğiileuyumluresimler,şekillervegrafikler iledesteklenmelidir.Resim,şekil ve grafiklerin altında öğrencilerin gelişim düzeylerine uygunaçıklamalara yer verilmelidir.Derskitaplarıöğrencilerinöğrenmesi-nikolaylaştıracakvemotivasyonunuyükseltecekresim,fotoğraf,şekilgibigörselögelerbakımındanzenginleştirilmelidir.

6. İlköğretimDinKültürüveAhlakBilgisiderskitaplarının“ahlak”öğ-renmealanlarıokumametinlerinde,öğrencilerekazandırılmakisteni-lendeğerlerilekavramlariyitespitedilerek,öğrencilerinilgisiniçeken,okumaya özendiren, uzunluk bakımından öğrenci düzeyine uygunolanvegünlükyaşamileilişkiliolarakonları;düşünmeye,araştırma-ya,tartışmayayöneltenokumametinleriseçilmelivederskitaplarındabuokumametinlerineyerverilmelidir.

212 Eyup ŞİMŞEK

İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi ders kitaplarının “ahlak” öğ-renmealanlarıylailgiliünitelerebirbütünolarakbakıldığında;konularınelealınış ve sunuluş biçimi, verilen örnekler, tartışma soruları, değerlendirme,yorumlamavedüşünmeetkinlikleri;objektif,birleştiricivebütünleştiricibirtarzdaverildiğisöylenebilir.İlköğretimDinKültürüveAhlakBilgisiderski-taplarının“ahlak”alanları;içerik,öğrenilebilirlik,temelkaynaklarveokumametinlerininiçerikanalizineticesindegenelolarakiyihazırlandığıvebaşarılıolduğuifadeedilebilir.Belirtileneksikliklerinhazırlanacakderskitaplarındagiderilmesininderskitaplarının işlevseldeğeriniartıracağıveeğitselönemi-nidahabelirginhalegetireceğidüşünülmektedir.İlköğretimDinKültürüveAhlakBilgisiderskitaplarınınniteliğiningeliştirilmesiamacıyla;öğrencilerin,öğretmenlerinvealaneğitimcileriningörüşleriylebenzeraraştırmaçalışmala-rınınyapılmasıönerilmektedir.

KaynakçaAhmetb.Hanbel,Müsned,ÇağrıYayınları,İstanbul,1992.Alkan,Cevat,Eğitim Teknolojisi,AtillaKitabevi,Ankara,1995.Altaş,Nurullah,İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı-8,SevgiYayın-

ları,Ankara,2011.Aybar,FatmaBetül,İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitaplarında Kulla-

nılan İçerik ve Etkinliklerin İnanç Öğrenme Alanı Kazanımlarının Gerçekleşmesine Katkısı (Ders Kitaplarına Dayalı İçerik Analizi), YüksekLisansTezi,AnkaraÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü,Ankara,2008.

Ayhan,Halis,Türkiye’de Din Eğitimi,MarmaraÜniversitesiİlahiyatFakültesiVakfıYayınları,İstanbul,1999.

Baştürk,AyhanveÖzdemir,Murat, İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı-4,İlkeBasımYayımDağıtımGazetecilikSan.veTic.Ltd.Tic.,Ankara,2011.

Baştürk,AyhanveÖzdemir,Murat, İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı-5,İlkeBasımYayımDağıtımGazetecilikSan.veTic.Ltd.Tic.,Ankara,2011.

Buhari,Muhammedb.İsmail,Sahih-i Buhari,ÇağrıYayınları,İstanbul,1992.Demirtaş,KenanveÖzdemir,Murat,İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders

Kitabı-7,İlkeBasımYayımDağıtımGazetecilikSan.veTic.Ltd.Tic.,Ankara,2011.Diler,Hatice,İlköğretim 4. Sınıf Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitaplarının De-

ğerlendirilmesi,YüksekLisansTezi,ErciyesÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü,Kayseri,2001.

Doğan,RecaiveTosun, Cemal,İlköğretim 4. ve 5. Sınıflar İçin Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretimi,2.Baskı,PegemAYayıncılık,Ankara,2003.

EbuDavut,Muhammedb.Eş’ases-Sicistani,Sünen-i Ebu Davut,ÇağrıYayınları,İstanbul,1992

İLKÖĞRETİMDİNKÜLTÜRÜveAHLAKBİLGİSİDERSKİTAPLARI“AHLAK”ÖĞRENMEALANLARININİNCELENMESİ 213

Eşsiz,Muhittin,“Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Programlarına Karşılaştırmalı Bir Ba-kış”, İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretim Programları ve Uygulama Örneği (Ankara Modeli), Din Öğretim Genel Müdürlüğü Hizmet İçi Eğitim Dizisi-2, MEB.Yayınları,İstanbul,2001,ss.33-39.

Ev,Halit,“Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Derslerinde Yapılandırmacı Öğrenme-İmkân ve Sınırlılıklar-”,DokuzEylülÜniversitesiİlahiyatFakültesiDergisi,Sayı:32,Yıl:2010,ss.111-137.

Ev,Halit,“İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı Hakkında Bir Değerlendirme”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 32, Yıl:2010,ss.139-167.

Gökdere,MuratveKeleş,Esra,Öğretmen ve Öğrencilerin Fen Bilgisi Ders Kitapla-rını Kullanma Düzeyleri Üzerinde Müfredat Değişikliğinin Etkisi,MilliEğitimDergisi,Sayı:161, Kış 2004; http://dhgm.meb.gov.tr/yayimlar/dergiler/Milli_Egitim_Dergi-si/161/gokdere-keles.htmErişimtarihi10.09.2012.

Kahraman,Serpil,Lise II. Sınıfta Okutulan Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitap-larının Form ve Muhteva Yönünden Değerlendirilmesi,YüksekLisansTezi,ErciyesÜniver-sitesiSosyalBilimlerEnstitüsü,Kayseri,2003.

Karasar,Niyazi,Bilimsel Araştırma Yöntemi,14.Baskı,NobelYayınDağıtım,An-kara,2008.

Kaymakcan,Recep,Öğretmenlerine Göre Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersleri, Yeni Eğilimler: Çoğulculuk ve Yapılandırmacılık,DeğerlerEğitimMerkezi,İstanbul,2009.

Kesgin,Safiye, “Cumhuriyet Dönemi Örgün Eğitim Kurumlarında Ahlak Eğitimi”,AnkaraÜniversitesiİlahiyatFakültesiDergisi,52:1(2011),ss.209-238

Kılıç,AbdurrahmanveSeven,Serdal,Konu Alanı Ders Kitabı İncelemesi,PegemAYayıncılık,Ankara,2002.

Kızılabdullah,Yıldız,Yapılandırmacılık Yaklaşımının İlköğretim Din Kültürü ve Ah-lak Bilgisi Dersinin Amaçlarının Gerçekleşmesine Etkisi,DoktoraTezi,AnkaraÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü,Ankara,2008.

Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Komisyon,Türkiye DiyanetVakfıYayınları,Ankara,2005.

Macit,Sadullah,İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı-6,BisikletYa-yıncılık,İstanbul,2011.

MilliEğitimBakanlığı,İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) Öğretim Programı ve Kılavuzu,MEB.Yayınları,Ankara,2006.

MilliEğitimBakanlığı,İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) Öğretim Programı ve Kılavuzu,MEB.Yayınları,Ankara,2010.

MilliEğitimBakanlığı,II. Milli Eğitim Şurası,15-21Şubat1943.http://www.ttkb.meb.gov.tr,Erişimtarihi12.06.2012.

MilliEğitimBakanlığı,Tebliğler Dergisi,Ekim2000,Sayı:2517.MilliEğitimBakanlığı,Tebliğler Dergisi,Mart1982,Sayı:2109.

214 Eyup ŞİMŞEK

MilliEğitimBakanlığı,Tebliğler Dergisi,Temmuz1995,Sayı:2434.

MilliEğitimBakanlığı,Temel Eğitim ve Ortaöğretimde Ahlâk Dersleri Programı,MilliEğitimBasımevi,Ankara,1975.

Müslim,Ebu’l-HüseyinMüslimb.El-Haccacel-Kuşeyri,Sahih-i Müslim,ÇağrıYa-yınları,İstanbul,1992

Nesaî,EbuAbdirrahmanAhmetb.Şuayb,Sünenü’n-Nesai,ÇağrıYayınları,İstanbul,1992.

Okumuşlar, Muhittin, Yapılandırmacı Yaklaşım ve Din Eğitimi, Yediveren Kitap,Konya,2008.

Özden,Yüksel,Öğrenme ve Öğretme,6.Baskı,PegemAYayıncılık,Ankara,2003.

Soyyiğitoğlu,Muradiye,Yapılandırmacı Eğitim Anlayışı Işığında İlköğretim Din Kül-türü ve Ahlak Bilgisi IV. Sınıf Müfredatında (2007) Yer Alan “Din ve Ahlak Hakkında Neler Biliyoruz, Temiz Olalım, Kur’an-ı Kerimi Tanıyalım” Ünitelerinin İşlenişi,YüksekLisansTezi,SelçukÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü,Konya,2008.

Şahin,Kamil,İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders ve Öğretmen Kılavuz Ki-taplarının Ders Kitabı İnceleme Kriterlerine Göre Değerlendirilmesi (Muğla İl Örneği),Yük-sekLisansTezi,SelçukÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü,Konya,2010.

Tirmizi,Muhammedb.İsa,Sünen-i Tirmizi,ÇağrıYayınları,İstanbul,1992.

Tosun,Cemal,Doğan,RecaiveKorkmaz,Ayşe,Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi,Ed.LeylaKüçükahmet,NobelYayınDağıtım,Ankara,2001.

Tosunoğlu,Mesiha,Arslan,MetinveKarakuş,İdris,Konu Alanı Ders Kitabı İncele-mesi,AnıttepeYayıncılık,Ankara,2001.

Weinbrenner,Peter,“Methodologies of Textbook Analysis Used To Date”, History and Social Studies: Methodologies of Textbook Analysis, Ed.H.Bourdillon,SwetsandZeitlinger,Amsterdam,1992.

YanparŞahin,TuğbaveYıldırım,Soner,Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme,AnıYayıncılık,Ankara,1999.

Yazıcığolu,YahşiveErdoğan,Samiye,SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Yöntemle-ri,DetayYayıncılık,Ankara,2004.

Yıldırım,AliveŞimşek,Hasan,Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma,SeçkinYayınları,Ankara,2006.

Yurdakul,Bünyamin,“Yapılandırmacılık”, Eğitimde Yeni Yönelimler,Ed.ÖzcanDe-mirel,PegemAYayıncılık,Ankara,2005,ss.39–65.

Zengin,Mahmut,“Yapılandırmacı Yaklaşım ve Din Öğretimi”, Din Eğitiminde Çağ-daş Konular,Ed.MustafaKöylü,DeğerlerEğitimMerkeziYayınları,İstanbul,2012,ss.103-134.