Upload
others
View
14
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
III. TARAS SHEVCHENKOINTERNATIONAL CONGRESSON SOCIAL SCIENCES
I K S A D P U B L I C A T I O N S - 2 0 1 9 ©
E D I T O R S :A S S I S T . P R O F . D R . H A S A N Ç İ F T Ç İ
Z H A N U Z A K A L İ M G E R E Y
THE FULL TEXT BOOK
I S B N - 978-605-7695-37-6
Institute Of Economic Development and Social Researches
Publications® (The Licence Number of Publicator: 2014/31220)
TURKEY TR: +90 342 606 06 75
E-posta: [email protected] www.iksad.org www.iksadkongre.org
All rights of this book belong to İKSAD. It may not be copied or reproduced
CONGRESS'S IDENTIFICATION
CONGRESS NAME
III. TARAS SHEVCHENKO INTERNATIONAL CONGRESS ON
SOCIAL SCIENCES
DATE AND PLACE
July 12-14, 2019 Kiev-UKRAINE
ORGANIZING ORGANIZATION
IKSAD - Institute of Economic Development and Social Research
Head of Organizing Committee
Assosc. Prof. Dr. Reyhana DADASHOVA
COORDINATOR
Zhanuzak ALİMGEREY
INTERNATIONAL PARTICIPANTS
Virat JOLLİ ( India ) Mohamed Talal LAHLOU (Marocco) Benbouziane Mohammed ( Algeria ) Muhammad Ali Khan ( Pakistan )
Ada Nemsadze (Georgia)
CONGRESS LANGUAGES
Turkish and all dialects, English, Russian PRESENTATION
Oral presentation
III. TARAS SHEVCHENKO INTERNATIONAL CONGRESS ON SOCIAL SCIENCES
CO
NT
EN
TS
/ İÇ
İND
EK
İLE
R
without permission. Legal and ethical responsibility of the works in the book belongs to the authors.
İksad Publications - 2019©
Release date: 21.08.2019 ISBN – 7-6
III. TARAS SHEVCHENKO INTERNATIONAL CONGRESS ON SOCIAL SCIENCES
SCIENTIFIC COMMITTEE
Dr. Akira HIBIKI Tohoku University
Dr. Alma T. AKAJANOVA
Abai Kazakh National University
Dr. Alla A. TIMOFEVA Vladivostok State Economy University
Dr. Alia R. MASALIMOVA
Al – Farabi Kazakh National University
Dr. Anatoliy LOGINOV Ukraine Shevchenko Lugan National University
Dr. Bakit OSPANOVA
H.Ahmet Yasawi International Kazakh-Turk University
Dr. Bigamila TORSIKBAEVA Astana Medical University
Dr. B.K.ZAYADAN
Al – Farabi Kazakh National University
Dr. Botagul TURGUNBAEVA Kazakh State Women’s Teacher Training University
Dr. Cholpon TOKTOSUNOVA
Rasulbekov Kyrgiz Economy University
Dr. Elvan YALCINKAYA Ömer Halisdemir University
Dr. Elena Belik VENIAMINOVNA
Vladivostok State Economy University
Dr. George RUDIC Montreal Pedagogie Moderne Institute
Dr. Hiroshi NAKAHARA Sapparo City University
Dr. Isaevna URKIMBAEVA
Abilai Khan International Relations University
III. TARAS SHEVCHENKO INTERNATIONAL CONGRESS ON SOCIAL SCIENCES
Dr. Jun NAGAYASU Tohoku University
Dr. Kenes JUSUPOV
M. Tinisbaev Kazakh Communication Academy
Dr. Latkin A. PAVLOVIC Vladivostok State Economy University
Dr. Malik YILMAZ Ataturk University
Dr. Masaya SAITO
Sapparo City University
Dr. Mavlyanov ABDIGAPPAR Kyrgiz Elaralık University
Dr. Maira ESIMBOLOVA
Kazakhistan Narkhoz University
Dr. Maira MURZAHMEDOVA Al – Farabi Kazakh National University
Dr. Merina B. VLADIMIROVNA
Vladivostok State Economy University
Dr. Mustafa GULEC Ankara University
Dr. Mustafa UNAL Erciyes University
Dr. Mustafa TALAS
Omer Halisdemir University
Dr. Nadezhda Khan E.A. Buketov Karaganda State University
Dr. Necati DEMIR Gazi University
Dr. Nobuaki TAKEDA
Sapparo City University
Dr. Sevcan YILDIZ Akdeniz University
Dr. Sara MAZHITAYEVA
III. TARAS SHEVCHENKO INTERNATIONAL CONGRESS ON SOCIAL SCIENCES
E.A. Buketov Karaganda State University
Dr. Takashi HASUNI Sapparo City University
Dr. Tsendiin BATTULGA
Mongolia State University
Dr. T.O. ABISEVA Kazakh State Women’s Teacher Training University
Dr. Ulbosın KIYAKBAEVA
Abai Kazakh National Pedagogy University
Dr. Umran TURKYILMAZ Gazi University
Dr. Wakako SADAHIRO Sapparo City University
Dr. Vera ABRAMENKOVA Russia Family Studies Institute
Dr. Vlademir VISLIVIY
Ukraine National Technical University
Dr. Yang ZITONG Wuhan University
Dr. Yoshio KANAZAKI
Tohoku University
Dr. Zongxian FENG Xi`an Jiatong University
III. TARAS SHEVCHENKO INTERNATIONAL CONGRESS ON SOCIAL SCIENCES
CONGRESS PROGRAM
III. TARAS SHEVCHENKO INTERNATIONAL CONGRESS ON SOCIAL SCIENCES
July 12-14, 2019
Kiev-UKRAINE
Participant Countries:
Turkey, Azerbaijan, India, Morocco, Saudi Arabia, Georgia, Pakistan
Conference venue:
Ukraine Hotel, Kiev, 4 Instytutska Str.
http://www.ukraine-hotel.kiev.ua/en/
- Registration desk opens at 08:30 and shall function till 17:00 pm.
- Please registrate at least an hour prior to your session
- Be in the session room at least 10 minutes before the session starts
- Head of session are fully empowered in all matters related to the
presentations,
coffee-breaks and session. - Certificates will be given by the session chair at the end of the session.
- In the congress program, requests such as location and time changes
will not be taken into consideration.
- If you think there are any shortcomings in the program, please email
us at the latest by
1 July 2019 - The names of the authors and titles of paper in the certificate will be
printed as in the program.
III. TARAS SHEVCHENKO INTERNATIONAL CONGRESS ON SOCIAL SCIENCES
13.07.2019
Saturday / 1300-1530
HALL-1, SESSION-2 Head of Session: Prof. Dr. Recep KÜLCÜ
Lect. Dr. Hakan ÇETİNER THE EFFECT OF ANIMATION EXPERIENCE ON
RECOMMENDATION INTENTION: THE CASE OF ALANYA
Prof. Dr. Recep KÜLCÜ HERMENEUTICS READINGS I: READING OF EMPEDOCLES’ TERMS
OF LOVE AND HATE ON THE AXIS OF STANDARD MODEL AND HIGGS BOSON
Prof. Dr. Recep KÜLCÜ THOSE WHO PAY FOR PRICE I: THE FIRST THOUGHT OFFENDER
OF ANCIENT GREECE PHILOSOPHER AND SCIENTIST ANAXAGORAS
Prof. Dr. Recep KÜLCÜ INQUIRING OF INDUSTRIAL ANIMAL HUSBANDRY IN THE
CONTEXT OF ETHICS
Reyhan DADASHEVA NAME CREATIVITY IN TURKISH EPIC TEXTS
Assoc. Prof. Dr. Kasım TATLILIOĞLU
THE CONCEPT BURNOUT IN THIS CONTEX MASLACH AND JACKSON’S BURNOUT MODEL
Assoc. Prof. Dr. Kasım TATLILIOĞLU
THE ATTITUDES AND PERCEPTIONS OF MEN ON DOMESTIC VIOLENCE AGAINST WOMEN: THE EXAMPLE OF BİNGÖL CITY
Assoc. Prof. Dr. Kasım TATLILIOĞLU
IMAM-HATIP (RELIGIOUS VOCATIONAL) HIGH SCHOOLS ACCORDING TO TEACHERS: GENERAL EVALUATION OF
PROFILES, PERCEPTIONS, SATISFACTION, BELONGING REPORT (2017) (Report Review)
Assist. Prof. Gülşah ÖZDEMİR PHOTOGRAPHIC GENIUS STEPHEN WILTSHIRE
Assist. Prof. Veysel GÜRHAN
AN OVERVİEW OF SAVUR CİTY HİSTORY İN OTTOMAN PERİOD: CLASSİFİCATİON AND EVALUATİON OF DOCUMENTS RELATED
TO SAVUR ACCİDENT İN OTTOMAN ARCHİVES
Assist. Prof. Dovlatzada MAHRUKH
NATIONAL AND RELIGIOUS VALUES IN AZERBAIJANI LITERATURE IN THE END OF XIX CENTURY AND IN THE
BEGINNING OF XX CENTURY (ON THE BASIS OF ‘BAHADIR AND SONA’ NOVEL N.NARIMANOV)
Assoc. Prof. Dr. Gayana YÜKSEL
THE MILITARIZATION OF THE CHILD'S CONSCIOUSNESS IN THE THE CRIMEA
Each presentetion is limited with 10 minutes. Please don’t exceed the the time
If you have 2 or 3 presentation in a session, you are allowed to use maximum 20
minutes for all
III. TARAS SHEVCHENKO INTERNATIONAL CONGRESS ON SOCIAL SCIENCES
Kasım TATLILIOĞLU
343 ÖĞRETMENLERİNE GÖRE İMAM-HATİP LİSELERİ: PROFİLLER,
ALGILAR, MEMNUNİYET, AİDİYET RAPORU’NUN (2017) GENEL BİR
DEĞERLENDİRMESİ (RAPOR İNCELEMESİ)
Kasım TATLILIOĞLU
357 MASLACH VE JACKSON’UN TÜKENMİŞLİK MODELİ BAĞLAMINDA
TÜKENMİŞLİK KAVRAMI
Gülşah ÖZDEMİR 368
FOTOGRAFİK DEHÂ STEPHEN WILTSHIRE
Murat AKKAYA
374 AN ANALYSIS OF THE FACTORS AFFECTING THE RISK PREMIUM
OF TURKISH EUROBONDS
Emin BARLAS & Rüştü YAYAR & Adem ÖZDOĞAN
381 İŞ BULMA KAYGISINI ETKİLEYEN FAKTÖRLERİN BELİRLENMESİ:
TOKAT GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ İKTİSADİ VE İDARİ
BİLİMLER FAKÜLTESİ ÖĞRENCİLERİ ÖRNEĞİ
Murat Tolga KAYALAR & Fethi KAYALAR
399 RESEARCH INTO THE NEGATIVE EFFECTS OF VIRTUAL LEARNING
ENVIRONMENTS ON THE STUDENTS’ APPROACH TO LEARNING
The Full Text Book Kiev-UKRAINE July 12-14, 2019
www.iksadkiev.org
III. TARAS SHEVCHENKO INTERNATIONAL CONGRESS ON SOCIAL SCIENCES
357
MASLACH VE JACKSON’UN TÜKENMİŞLİK MODELİ BAĞLAMINDA
TÜKENMİŞLİK KAVRAMI
Doç. Dr. Kasım TATLILIOĞLU
Bingöl Üniversitesi
Özet
Bu çalışmanın amacı, Maslach ve Jackson'un çalışmaları bağlamında tükenmişlik
kavramına ilişkin kavramsal bir çerçeve çizmektir. Tükenmişlik; sıklıkla “bireylerle diyalog
halinde çalışanların bitkin düşmesi, etrafındaki olaylara ve gelişmelere olan ilgisinin azalması
ve bunlara bağlı olarak performans düşüklüğü yaşaması” olarak tanımlanmıştır. Mesleki
tükenmişlik, ise“çaba ve ödül arasındaki algının tutarsızlığından kaynaklanan işle ilgili bir
sendrom” olarak tanımlanmıştır. Tükenmişlik kavramının 1980'lerin başında
yaygınlaştırılmasından sonra, değerlendirilmesi, özellikle insan hizmetleri sektörlerinde,
sendromu inceleyen birçok araştırmacının ilgisini çekmiştir. Tükenmişlik, özellikle insana
hizmet veren meslek gruplarında sık görülen bir sorundur. Tükenmişlik fenomenini
açıklamaya çalışan çeşitli teoriler vardır. Maslach ve Jackson (1981), başlangıçta sendromu
ölçmek için kullanılan Maslach Tükenmişlik Envanteri'ni (MBI) geliştirdi. Maslach ve
Jackson (1981) en çok kabul edilen tükenmişlik modelini üç boyut olarak tanıtmıştır:
Duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve düşük kişisel başarı. Duygusal tükenme, duyarsızlaşma
ve kişisel başarıda düşme hissi olarak üç alt boyuttan oluşan tükenmişlik, bireylerde duygusal,
davranışsal ve bedensel bazı belirtilerle kendini göstermektedir. Duygusal tükenme;
tükenmişliğin bireysel stres boyutunu belirtmekte ve bireyin duygusal ve fiziksel
kaynaklarında azalmayı ifade eder. Duyarsızlaşma; tükenmişliğin kişiler arası boyutunu
temsil eder. Kişilere yönelik negatif, katı tutumları ve işe karşı tepkisizleşmeyi belirtmektedir.
Düşük Kişisel Başarı ise; kişinin kendisini olumsuz olarak değerlendirmesidir. İşte verimlilik
ve yeterlilik duygularında bir düşmeyi ifade etmektedir. Sonuç olarak tükenmişlik; başağrısı,
mide ve bağırsak hastalıkları, yüksek tansiyon, şeker hastalığı, kas kasılmaları, kronik
yorgunluk, kaygı, depresyon, ve uyku düzensizliği gibi ruhsal ve fiziksel problemlere yol
açabilir. Bu çalışmada, literatür incelemesi yapılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Duygusal tükenme, duyarsızlaşma, düşük kişisel başarı,
tükenmişlik sendromu.
THE CONCEPT BURNOUT IN THE CONTEX OF MASLACH AND JACKSON'S
BURNOUT MODEL
Abstract
The purpose of this study is to establish a conceptual framework for the concept of
burnout in the context of Maslach and Jackson's study. Burnout is determined the factors that
affect the occupational burnout of lawyers, the most basic assurance of the right to seek and
defend the right to exploit, which is often defined as the exhaustion of those who engage in
dialogue with the individual, the diminishing of the events surrounding it. Job burnout was
characterized as “a work-related syndrome that stems from an individual‟s perception of a
significant discrepancy between effort (input) and reward (output)”. After the popularization
of the burnout concept during the early 1980s, its assessment attracted the interest of many
researchers, particularly those who study the syndrome in the human services sectors. Burnout
is a common problem especially in occupational groups serving people. There are various
theories trying to shed light on the burnout phenomenon. Maslach and Jackson (1981)
developed the Maslach Burnout Inventory (MBI) which was initially used for measuring the
syndrome. Maslach and Jackson (1981) introduced the most widely accepted
The Full Text Book Kiev-UKRAINE July 12-14, 2019
www.iksadkiev.org
III. TARAS SHEVCHENKO INTERNATIONAL CONGRESS ON SOCIAL SCIENCES
358
conceptualization of burnout that has three dimensions: Emotional exhaustion,
depersonalization, and low personal accomplishment. Burnout, which is formed by three sub-
dimensions that are emotional exhaustion, depersonalization, low personal accomplishment
shows itself by emotional, behavioural,and physical symptoms in the individuals. Emotional
exhaustion indicates the individual stress dimension of burnout and decreases the emotional
and physical resources of the individual. Depersonalization represents the interpersonal
dimension of burnout. It refers to negative, rigid attitudes and unresponsiveness to work. Low
personal accomplishment referring to a decline in one’s sense of competence and and/or
productivity at work. As a result of burnout can cause psychophysical problems such as,
headaches, gastrointestinal illness, high blood pressure, diabetes, muscle tension, chronic
fatigue, anomie anxiety, depression, and sleep disturbances. In this study was conducted
literature review.
Keywords: Emotional exhaustion, depersonalization, low personal accomplishment,
burnout syndrome.
1. GİRİŞ Tükenmişlik kavramı, Amerika Birleşik Devletlerinde 1970’li yıllarda hizmet
sektöründe çalışanların mesleki tükenmişliklerini ifadelendirebilmek için literatüre girmiş bir
kavramdır. 18. yy.’ın ikinci yarısından itibaren sanayi devrimi ile birlikte üretim hızlanmış ve
insanoğlunun makine ile yarışı fiili olarak başlamıstır. Çalışma hayatının bu hızına ve
yoğunluğuna, biyolojik, duygusal ve sosyal bir varlık olan insanoğlunun uyum sağlaması
zorlaşmıstır. 1950’li yıllardan itibaren fark edilmeye başlanan, 1970’li yıllarda ise
kavramlaşan bu hızlı temponun insan hayatı üzerinde olumsuz etkileri görülmeye
başlanmıştır. İlk başlarda bu olumsuz etkiler stres kavramı ile açıklanmaya çalışılmıştır. Daha
sonraları ise bu durum “tükenmislik” kavramı ile ifade edilmeye başlanmıştır. Modern hayatla
birlikte, insanoğlunun hayatın anlamını sadece işi üzerinden okuması, bu olumsuz süreci
tetiklemektedir. İş hayatında karşılaşılan bütün sorunlar, hayatın bütününü içine almakta ve
insan ruhunda yıpranmaya sebep olmaktadır.
Tükenmislik kavramı, bireysel düzeyde psikolojik temelde ele alındığında konunun
sınırları farklı boyutlara genişlemektedir. Örgütsel düzeyde incelendiğinde ise çalısma hayatı,
çalışma ortamı ve mesleki olarak sınırlandırılmakta, bu faktörlerin birey üzerindeki etkileri
ele alınmaktadır. Bu çerçevede “tükenmislik” kavramından, “mesleki tükenmislik” kavramına
geçiş yapılabilmektedir. Tükenmişlikle ortaya çıkan sorunlar üretkenliğin azalmasına, iş
doyumsuzluğuna ve profesyonelliğin engellenmesine neden olmaktadır. Tükenmişlik
konusunda düzenli çalışmalar 1980 yılına kadar yapılmamıştır. Bu yüzden tükenmişliğin
tanımlanması konusunda da fikir ayrılıkları vardır. 1980’den sonra tükenmişliğin tanımı daha
net yapılmıştır. Tükenmişlik olgusunun ölçülmesi için “Maslach Tükenmişlik Envanteri”
(MBI) geliştirilmiştir. Çalışanların ifa ettikleri hizmete olan tutumlarını, motivasyonlarını ve
dolayısı ile meslek gruplarını etkilediği için gelişen pazarda tükenmişlik önemini her geçen
gün arttırmaktadır (Çığşar, 2018: 11). Tükenmişlik konusu, endüstri psikolojisi alanında
çalışan psikologların temel çalışma konularından biridir. Ayrıca sosyal psikologlarında
üzerinde çalışacakları bir konudur. Bu konuda son yıllarda çok sayıda çalışma yapılmıştır.
Sonuçta, psikolojinin değişik uzmanlık alanları için çalışılabilecek bir konudur.
2. ÇALIŞMANIN AMACI
Bu çalışmanın amacı, Maslach ve Jackson’ın Tükenmişlik Kuramını farklı çalışmalar
bağlamında tartışmak ve ortaya özgün bir sonuç koymaktır.
3. ÇALIŞMANIN YÖNTEMİ
The Full Text Book Kiev-UKRAINE July 12-14, 2019
www.iksadkiev.org
III. TARAS SHEVCHENKO INTERNATIONAL CONGRESS ON SOCIAL SCIENCES
359
Bu çalışmada, literatür taraması yapılmıştır.
4. ÇALIŞMANIN KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ
4.1. Tükenmişlik Kavramının Tanımı
Yapılan çeşitli çalışmalarda, ortaya konan farklı tanımlamalar bulunmaktadır. 1974
yılında, tükenmişliği mesleki bir tehlike olarak klinik anlamda ilk tanımlamalayanlardan biri,
kendisi aynı zamanda bir psikiyatrist olan Freudenberger’dir. O, tükenmişliği, “başarısız
olma, yıpranma, enerji ve güç kaybı veya karşılanamayan istekler sonucu bireyin iç
kaynaklarında tükenme durumu” şeklinde tanımlamıştır (Erkul, 2014: 17). Maslach ve
Jackson (1981) tükenmişliği; “işi gereği insanlarla yoğun ilişkiler içerisinde olan bireylerde
görülen duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve düşük kişisel başarı sendromu” olarak
tanımlamışlardır (Maslach ve Jackson, 1981: 99).
Pines ve Aranson (1988; akt: Erkul, 2014: 17) tükenmişliği; “duygusal talepler
gerektiren durumlara uzun süre maruz kalmanın neden olduğu fiziksel, duygusal ve zihinsel
tükenme durumu“ olarak tanımlamaktadırlar. Özipek (2006) tükenmişliği, “ruhsal, fiziksel
olarak enerjinin tükenmesi, beklentiler, tutumlar ve algılar içeren, kişisel düzeyde
yıpranmışlık olarak ortaya çıkan, içsel psikolojik bir yaşam durumu“ olarak tanımlamıştır.
Galanikis (2009) tükenmişliği; “profesyonel bir kişinin, mesleğin özgün anlam ve amacından
kopması, hizmet verdiği insanlar ile artık eskisi gibi istekli olarak ilgilenmemesi“ olarak
tanımlamıştır. Çığşar (2018) tükenmişliği; “sıklıkla bireylerle diyalog haline çalışanların
bitkin düşmesi, etrafındaki olaylara ve gelişmelere olan ilgisinin azalması ve bunlara bağlı
olarak performans düşüklüğü yaşaması” olarak tanımlanmıştır. Ergin (1992) tükenmişliği,
“genellikle insanlarla etkileşim içinde olan mesleklerde, kişilerin karşılaştığı duygusal
anlamda tükenmiş hissetmeleri, duyarsızlaşmaları ve kişisel başarısızlık yaşamaları ile
meydana gelen bir sendromdur” olarak tanımalmıştır. Tükenmislik kavramı, Türk Dil
Kurumu (TDK) sözlüğünde ise “gücünü yitirmiş olma, çaba göstermeme durumu” şeklinde
açıklanmaktadır.
4.2. Maslach ve Jackson’nın Tükenmişlik Modeli
Maslach Tükenmişlik Modeli, literatürde “çok boyutlu tükenmişlik modeli” ya da “üç
boyutlu tükenmişlik modeli” olarak da anılmaktadır. Maslach’ın modelinde tükenmişlik, üç
boyutta ele alınmıştır. Bu boyutlar sırasıyla; duygusal tükenme, duyarsılaşma ve başarı
duygusunun azalması şeklinde listelenmektedir (Maslach ve Jackson 1986).
4.2.1 Duygusal Tükenme (Emotional Exhaustion/EE):
Maslach ve Jackson’a (1981) göre duygusal tükenme, “çalışanların yorgunluk ve
duygusal yönden kendilerini aşırı yıpranmış hissetmeleri” olarak tanımlanmaktadır. Duygusal
tükenme, tükenmişlik kavramının birinci evresi ve en mühim öğesidir. Duygusal tükenme,
kişinin işi kapsamında kendisine çok yüklenilmesi nedeniyle ortaya çıkmaktadır. Diğer
kişilerle devamlı etkileşim halinde çalışan meslek gruplarında daha çok gözlenir (Çimen,
2000). Duygusal tükenme, tükenmişliğin bireysel stres boyutunu belirtmekte ve sonuçta
bireyin duygusal ve fiziksel kaynaklarında azalmayı görülmektedir. Tükenmişlikle ilgili ilk
belirtiler bu aşamada görülmeye başlamaktadır. Tükenmişliğin 3 alt boyutundan en önemli
bileşendir. Duygusal tükenmişlik yaşayan kişi eskisi gibi verimli olmadığını düşünerek
özgüvenini yitirmeye başlar, yalnızlığı tercih eder ve insanlardan kaçmaya başlar (Dinç,
2018: 24).
4.2.2.Duyarsızlaşma (Depersonalization or Cynicism/DP) :
The Full Text Book Kiev-UKRAINE July 12-14, 2019
www.iksadkiev.org
III. TARAS SHEVCHENKO INTERNATIONAL CONGRESS ON SOCIAL SCIENCES
360
Duyarsızlaşma sendromu; dozu giderek çoğalan ve bireyi tüketen olumsuz bir duygu
durumudur. Maslach duyarsızlaşmayı, “hizmet sunulan kişilere yönelik uzak, katı ve hatta
insancıl olmayan bir yanıt” biçiminde tanımlamaktadır. Maslach’a göre tükenmişlik türleri
arasında duyarsızlaşma, en problemli boyuttur.
Tükenmişliğin kişiler arası boyutunu temsil etmektedir. Bireyin kendisini ve hizmet
verdiği kişileri insancıl olmayan tarzda algılamasıdır (Garden, 1987). Kişi kendi dışındaki
insanların hislerine karşı soğuk, ilgisiz, isteksiz ve kayıtsız kalır. Tükenmişliğin bu boyutunda
çalışanlar etrafındaki kişilerden sürekli kötülük geleceği kaygısı ile ilişki düzeyini asgari
seviyeye indirir. Belirtileri, çevresindeki insanlara karşı soğuk, ilgisiz, kayıtsız, umursamaz,
mesafeli hatta insancıl olmayan tutum ve davranışlarda kendini göstermektedir. İlişkilerinde
aşağılayıcı, küçük düşürücü ve alaycı bir dil kullanmak, mesleğinde işine ve kuruma karşı
katı, kuralcı ve esnek olmayan davranış ve tutumlar içinde olmaktadır.
Duyarsızlaaşan bir birey hizmet sunduğu kişilere yönelik katı, duygusuz bir tutum ve
davranış içerisinde olur. Duygusal tükenme yaşayan birey, kendisini diğerlerinin
problemlerini çözecek güçte hissetmez ve duyarsızlaşmayı bir kaçış yolu şeklinde görür.
İnsan ilişkilerinde, işin yapılabilmesi için azami ilgi alaka boyutunu tercih eder (Arı ve Bal,
2008; akt: Çığşar, 2018: 12). Duyarsızlaşma aşamasında, kişi bakım ve hizmet verdiklerine
karşı onların kendilerine özgü birer varlık olduklarını dikkate almaz ve duygudan yoksun
şekilde davranmaya devam eder (Kayabaşı, 2008: 195). Diğerlerini bir makine olarak görür
ve onlardan azami derece istifade etmenin, fayda saülamanın yollarına bakar.
4.2.3. Kişisel Başarısızlık (Personal Accomplishment/PA):
Kişisel başarı, “sorunun üstesinden başarı ile gelme ve kendini yeterli bulma” olarak
tanımlanırken; bunun tersi olan kişisel başarısızlık ise, “kişinin kendini işinde yetersiz ve
başarısız olarak algılaması” olarak tanımlanmaktadır. Kişisel başarısızlık yaşayan kişi
kendisini olumsuz olarak değerlendirmektedir. Birey, kendisi hakkında geliştirdiği olumsuz
düşünce tarzı yüzünden kendisini iş, olay ve durum karşısında yetersiz ve başarısız olarak
algılar, öz saygısını kaybeder ve kendini suçlama ile depresyona girer. Tükenmişliğin üçüncü
alt boyutu olan düşük kişisel başarı hissi başkaları hakkında da olumsuz düşünme ve
yargılayıcı tutumlara neden olur (Dinç, 2018: 24). Kişisel başarıda düşme hisseden birey
kendisini yetersiz hisseder, yetkin bir birey olmadığını düşünür. Aynı zamanda
motivasyonunda da düşme yaşar. Bu boyutta birey kendisine ilişkin değerlendirmelerinde
genel bir olumsuzluk hisseder, işinde ilerleme kaydetmediğini, hatta gerilediğini, harcadığı
çabanın bir işe yaramadığını ve çevresinde bir etki meydana getirmediğini sürekli olarak
zihninde canlandırır. Kendini olumsuz değerlendirir ve kişisel başarılarda eksik olarak algılar
Kendini başarısız olarak değerlendiren kişi sonuçta başarabileceği ya da gerçekleştirebileceği
eylemleri yapamamaya ve kendini pasifize ederek mesleki davranımlardan ve yeni bir işe
koyulmaktan kaçınmaya başlar. Kendini suçlama, sevildiğini düşünmeme, başarısızlık
duyguları, benlik saygısının azalması ve depresyon şeklinde kendini göstermektedir (Izgar,
2001; Kayabaşı, 2008: 195).
4.3. Maslach Tükenmişlik Envanteri (MBI)
Maslach Tükenmişlik Envanteri, insanlara doğrudan hizmet vermeyi amaçlayan
mesleklerdeki kişilerde, tükenmişliği ölçmek için düzenlenmiş, yaşanan tükenmişliğin üç alt
boyutunu değerlendiren bir ölçme aracıdır. Bu 3 alt boyut; “Duygusal Tükenme (Emotional
Exhaustion)”, “Duyarsızlaşma (Depersonalization)” ve “Kişisel Başarı Duygusu (Personal
Accomplishment)” şeklindedir. Maslach Tükenmişlik Envanteri, Ergin (1992) tarafından
Türkçeye uyarlanarak doktor, hemşire, öğretmen, avukat, polis, vb. mesleklerden oluşan 235
kişilik bir grupla ön denemesi yapılmıştır. Bu uygulamada elde edilen veri analizleri
sonucunda ölçekte bazı değişiklikler yapılmıştır. Orijinal formundaki “hiçbir zaman, yılda
The Full Text Book Kiev-UKRAINE July 12-14, 2019
www.iksadkiev.org
III. TARAS SHEVCHENKO INTERNATIONAL CONGRESS ON SOCIAL SCIENCES
361
birkaç kere, ayda bir, ayda birkaç kere, haftada bir, haftada birkaç kere, her gün” şeklinde
yedi basamaklı yanıt seçenekleri, Türkçe uyarlamasında “hiçbir zaman, çok nadir, bazen,
çoğu zaman, her zaman” şeklinde beşli yanıt seçenekleri olarak düzenlenmiştir. Maslach
Tükenmişlik Envanteri, 22 sorudan oluşup üç alt boyutu ölçmektedir. Bu alt boyutlardan
“Duygusal Tükenme, 1. 2. 3. 6. 8. 13. 14. 16. ve 20. maddelerden; “Duyarsızlaşma” alt boyutu
5. 10. 11. 15. ve 22. maddelerden ve “Kişisel Başarı Duygusu” alt boyutu ise 4. 7. 9. 12. 17.
18. 19. ve 21. maddelerden meydana gelmektedir.
Tablo 1: Beşli Derecelendirme Sistemi Puanlarına Karşılık Gelen Yorum Tablosu
Seçenekler Puan Alt-üst sınır Puana karşılık gelen yorum
Hiçbir zaman 1.00 1,00-1,80 Çok az tükenmiş
Çok nadir 2.00 1,81-2,60 Az tükenmiş
Bazen 3.00 2,61-3,80 Orta düzeyde tükenmiş
Çoğu zaman 4.00 3,41-4,20 Çoğunlukla tükenmiş
Her zaman 5.00 4,21-500 Çok fazla tükenmiş
Tablo 1’de görüldüğü gibi, Maslach Tükenmişlik Envanteri 5’li derecelendirme ölçeği
ile hazırlanmış; “Hiçbir zaman” seçeneği için 1; “ Çok nadir” seçeneği için 2; “Bazen”
seçeneği için 3; “Çoğu zaman” seçeneği için 4 “Her zaman” seçeneği için 5 puan
verilmektedir. Tükenmişliğin yüksekliği duygusal tükenme ve duyarsızlaşma alt
ölçeklerindeki yüksek puanı, kişisel başarı alt ölçeğindeki düşük puanı yansıtır.
Tükenmişliğin orta düzeyi her üç alt ölçekteki orta düzeyi yansıtır. Tükenmişliğin düşük
düzeyi duygusal tükenme ve duyarsızlaşma alt ölçeklerindeki düşük, kişisel başarı alt
ölçeğindeki yüksek puanları yansıtır (Çam, 1993).
4.4.Tükenmişliğe Etki Eden Faktörler
4.4.1. Kişisel Nedenler: A tipi (hırslı, rekabetçi, inatçı) kişilik özellileri, bireyin
dayanıklık seviyesi, yaş, evlilik, çocuk sayısı, eğitim durumu, ait olunan ailenin statüsü,
kendini işine adama, işkolik olma, işi ile ilgili beklentiler, motivasyon becerileri, öz-saygı,
engellenme düzeyi, deneyim, denge durumu, farkındalık durumu, sahip olunan değerler ve
sınırlamalar vb. kişiye özgü nedenler tükenmişliği etkilemektedir.
4.4.2. Çevresel Nedenler:
A) İşin niteliğinden kaynaklı faktörler (yüksek ses, kötü ulaşım, iş ortamındaki gerilim,
kişiler arası sorunlar, vb.) faktörler
B) Yönetim işleyişinden kaynaklı çevresel nedenler (tanımlanmamış hiyerarşi, örgütsel
kusurlar, beceriksiz ve liyakatsiz yöneticiler, nepotizm, vb.) faktörler
C) Yükselme, ücret, özerklik, materyal, araç-gereçlerden kaynaklı faktörler (haftalık
çalşma saatleri, ücret adaletsizliği, özlük haklarının engellenmesi, vb.) faktörler
D) İnformal ilişkilerden kaynaklı sebepler (akran desteğinin düşük düzeyleri, iş
ortamındaki iletişim örüntüsü, vb.) faktörler tükenmişliğin derecesini etkilemektedir (Çam,
1995).
4.5. Tükenmişlik Sendromu
Tükenmişlik sendromu; değişik sektörlerde değişik sıklıkta görülebilen aslında kişinin
kendini geliştirme isteğinin ortadan kalkması ile sonuçlanan bir genel durumdur. Bu durumun
içerisine bir de depresyon ayağı da eklenebilmektedir. Tükenmişlik yaşayan insanlar aynı
zamanda depresyonu da yaşayabilmektedirler (Çığşar, 2018: 10). Tükenmişlik sendromu
yaşayan bireyler hastalık nedeniyle sık sık işe gelmemekte, uyku problemleri yaşamakta, sık
sık ağrı kesici kullanmakta ve işten ayrılmayı düşünmektedirler. Tükenmişlik Sendromu,
bireyin güç ve enerji kaybı sonrası iç kaynaklardaki tükenme durumudur. Stres ile etkin
mücadele edememenin bir yansıması olarak görülen Tükenmişlik Sendromu, duygusal
tükenme, duyarsızlaşma boyutlarından meydana gelmektedir (http://www.hurriyet.com.tr).
The Full Text Book Kiev-UKRAINE July 12-14, 2019
www.iksadkiev.org
III. TARAS SHEVCHENKO INTERNATIONAL CONGRESS ON SOCIAL SCIENCES
362
4.5.1.Tükenmişliğin Sendromunun Belirtileri
Tükenmişlik hisseden bireyde görülen belirtiler duygusal, davranışsal, fiziksel ve sosyal
belirtiler olmak üzere sınıflandırılabilir (Arı ve Bal, 2008; akt: Çığşar, 2018: 23).
4.5.1.1 Psiko-Fizyolojik Belirtiler
Yorgunluk ve bitkinlik hissi
Enerji kaybı
Kronik soğuk algınlığı ve uyku bozuklukları
Gastrointestinal bozukluklar
Kilo kaybı
Solunum güçlüğü
Psikosomatik hastalıklar
Koroner kalp rahatsızlığı insidansında artma.
4.5.1.2. Psikolojik Belirtiler
Duygusal bitkinlik
Kronik bir sinirlilik hali
Çabuk öfkelenme
Zaman zaman bilişsel becerilerde güçlükler yaşama
Hayal kırıklığı
Çökkün duygu durumu
Anksiyete
Huzursuzluk
Sabırsızlık
Benlik saygısında düşme
Değersizlik
Eleştiriye aşırı duyarlılık
Karar vermekte yetersizlik
Apati
Boşluk ve anlamsızlık hissi
Ümitsizlik.
4.5.1.3. Davranışsal Belirtiler
Eleştirilmekten hoşlanmama, olaylara ani tepki gösterme,
Çabuk öfkelenme, sabırsızlık, alınganlık, iş doyumsuzluğu, unutkanlık,
Her şeye şüphe ve endişe ile yaklaşma, işle ilgili konuları erteleme, iş dışındaki
şeylerle ilgilenme
İnkar etme, çevre ile ilişkilerde bozulma.
4.5.1.4. Sosyal Belirtiler
Etrafına karşı olumsuz tutum ve davranış sergileme
Çevresindekilere karşı umursamaz davranma,
Görevlerini gerektiği gibi yerine getirememe sonucunda iş arkadaşları ve
üstleri arasında oluşabilecek muhtemel gerilimler.
4.6. Tükenmişliğin Sonuçları
4.6.1. Bireysel Etki ve Sonuçları
Bireylerde psikosomatik rahatsızlıklar
Evlilik ve aile yaşamındaki sorunlar
Uykusuzluk ve kronik yorgunluk sorunları
Alkol ve ilaç kullanımında artış
İşte ya da iş dışında genel olarak insan ilişkilerinde bozulma ve olumsuzluklar
Öz-saygının azalması ya da kaybı ve öz-güven duygusunda azalma
Çevresindeki bireylere karşı negatif duygu ve tavırlar.
4.6.2. Örgütsel Etki ve Sonuçları
The Full Text Book Kiev-UKRAINE July 12-14, 2019
www.iksadkiev.org
III. TARAS SHEVCHENKO INTERNATIONAL CONGRESS ON SOCIAL SCIENCES
363
İşten ayrılma ve iş doyumsuzluğu
İşi savsaklama ve aksatma
Çalma ve hırsızlık
Hastalıktan kaynaklanan nedenlerle artan bir şekilde işe gelmeme ya da işe geç
gelme
Hizmetin niteliğinde bozulma
Evraklarla ilgili sahtekârlıklar
Düşük iş performansı
Yeni bir meslek için eğitim alma
Azalmış verim ve düşük performansa bağlı hasta kalış süresinde artma (maddi
ve manevi yük oluşturarak)
İşteki kaza ve yaralanmalarda artma
İstemleri erteleme, medikasyon hatalarında artma ve ölümlerin olması, vb. gibi
sonuçlar görülebilmektedir (Kaya, 2009: 13; akt: Yazgı, 2014: 11).
4.7. Tükenmişlikle Mücadele Yöntemleri
Tükenmişliğin etkisini en aza indirgemek için bazı tedbirler alınabilir. Bu tedbirlerden
bazılarını şunlardır:
İş yoğunluğunun arttığı dönemlerde yardımcı çalışan ve ek takviye sağlamak
Serbest karar verme mekanizmasını ve mekanizmaya katılımı arttırmak
Başarıları ve çalışmaları tebrik etmek
Ödül dağıtımını arttırmak
Öze yönelim ve dinlenme için ayrılan sürenin arttırılması
Üst idarecilerin desteğini almak
İkili diyalogların seyirini değiştirmek
İletişim süresini azaltıp kalitesini arttırmak
İşin gerektirdiği sorumluluğu dengede tutmak
Yeni işlere yeni kişiler atamak,
Bireysel olarak; işle ilgili net ve realist beklenti ve hedeflerin oluşturulması,
girişkenlik becerisi, kişisel gelişim ve danışmanlık gruplarına katılmak, zaman yönetimi, hobi
edinmek, tatil yapmak, spor yapmak, sağlıklı beslenmek, jimnastik etkinliklerin arttırılması ve
yeni bir iş önerilmektedir (Çimen, 2000).
Bunlardan başka;
İş ve aile yaşamında suçluluk hissetmeden üzerine almak istemediği
sorumluluklara hayır diyebilmek
Stres yaratan durumlarla karşılaştıkça güçlü ve zayıf yönlerini öğrenme,
karşılaşılan yeni stresli ortamlara bunu aktarma
Gerçekçi hedefler koyma: Anlamlı, ulaşılabilecek hedefler koyma ve hedefi
uzun ve kısa vadeli olarak parçalara ayırma, planlama yapmak
Kendini ön plana koyma: Kendini dinleme, yorulmaya, tükenmeye başladığı
zamanda kendini şarj etme. Kendine zaman ayırma belli bir süre sadece kendi zevk aldığı bir
şeyi yapmak
İş ve ev yaşamında memnuniyetsizlik ve sorun yaratan durumları tespit etme
ve bunları değiştirmek
Zamanı etkili yönetmeyi öğrenme: Ev ve iş yaşamında geçirilen zamanı
nicelikten niteliğe götürmek
Mükemmeliyetçiliği azaltma, hata yapabileceğini kabul etmek
Stresle baş etme becerisi geliştirmek (https://www.e-psikiyatri.com).
4.8. Tükenmişlik Sendromunun Tedavisi
The Full Text Book Kiev-UKRAINE July 12-14, 2019
www.iksadkiev.org
III. TARAS SHEVCHENKO INTERNATIONAL CONGRESS ON SOCIAL SCIENCES
364
Tükenmişlik sendromunun standart bir tedavisi yoktur. Son zamanlarda tanınmış pek
çok klinik tükenmişlik sendromu konusunda uzmanlaşmıştır. Terapi özel eğitimli terapistlerce
yürütülür. Bu terapistler genellikle psikoterapi uzman eğitimi almış hekim ve psikologlardır.
Tükenmişlik sendromu ilaç tedavisi ve psikoterapi tedavisi ile tedavi edilebildiği gibi, bireyin
hastalık ile mücadele etmesi çok daha önemlidir. Birey kendi durumunun farkına varmalı ve
kendine daha çok zaman ayırmalıdır (https://www.sozcu.com.tr).
4.9. Literatür Taraması
Tükenmişlikle ilgili yapılan araştırmalar son yıllarda artmakta ve yeni fikirsel
modellerin oluşmasında umut vaat etmektedir. Yeni modellerde tükenmişliği azaltmak için
sendromu alt edecek yeni fikirlerin üretilmesine yönelik çalışmalar artmaktadır. Sosyal açıdan
bu araştırmalar, çalışma alanında kişilerin sağlıklı, huzurlu ve mutlu olma durumları için
değerli ve farklı katkılar sağlamaktadır. (Çağlıyan,2007: 6; akt: Yazgı, 2014: 19).
Tükenmişlik araştırmaların ilk safhası 1970’li yıllarda Amerika’da ortaya çıkmıştır.
Konu ile ilgili ilk çalışmalar, sosyal hizmetlerde ve sağlık sektöründe çalışan ve amaçları
insanlara yardım etmek olan çalışanların tecrübelerine ve örnek olay incelemelerine
dayanmaktadır. Tükenmişlik İle ilgili ilk makaleler Alman psikiyatrist 1974 yılında
Freudenberger ve 1976 yılında sosyal psikolog olan Maslach tarafından yazılmıştır.
Tükenmişlik üzerine yapılan araştırmalar 1980’lerde deneysel boyutta yapılmaya
başlanmıştır. Tükenmişliği ölçmek için çeşitli yeni ölçekler, araştırma metotları
geliştirilmiştir. 1990'lı yıllarda farklı uygulama alanlarına yönelimler olmuştur. Günümüzde
geniş bir literatüre sahip olan tükenmişlik olgusu, birçok farklı alanlarda araştırma konusu
olmuştur ve olmaya da devam etmektedir (Boyar, 2011).
Tükenmişlik sendromu ile bireyin psikolojik özellikleri arasındaki ilişkiler, son yıllarda
iş yaşamında, üzerinde sıkça durulan konular arasında yer almaktadır. Yapılan araştırmalar ve
tükenmisliği tanımlamada kullanılan modeller hemen hemen her ekol tarafından ele
alınmıstır. Yapılan analizler sonucunda; okul öncesi öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik
düzeyleri öğretmenlerin cinsiyetlerine, yaşlarına, kıdemlerine, eğitim verilen yaş grubuna,
sınıflarındaki çocuk sayısına ve çalışılan kurum türüne (anasınıfı-anaokulu) göre anlamlı bir
farklılık göstermemiştir. Ancak, öğrenim düzeylerine ve kurumdaki çalışma durumlarına
(kadrolu-ücretli) göre anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Mahmood’un (2017: 8) Resmi ve
özel liselerde çalısan İngilizce öğretmenlerinin iş tatminleri ile tükenmişlik düzeyleri
arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Buna göre, iş tatminleri ile tükenmişlik düzeyleri arasında
negatif bir ilişki olduğu; bir baska deyişle iş tatminleri azaldıkça tükenmişlik düzeylerinin
arttığı ya da is tatminleri arttıkça tükenmislik düzeylerinin azaldığı ortaya çıkmıştır.
Dincerol (2013) öğretmenlerin mesleki tükenmişlikleri ile iş tükenmişliklerinin
farklılaşmasını ele almıştır. Yapılan araştırma sonucunda, öğretmenlerin iş’teki tükenmişlik
düzeyleri ile mesleki tükenmişlik düzeyleri arasında anlamlı bir farklılaşma tespit edilmiştir.
Bununla birlikte, analiz sonuçlarına göre mesleki tükenmişlik düzeyinde de anlamlı bir artış
tespit edilmiştir. Özellikle öğretmenlerin görev yaptıkları okul değişkeni açısından bu
farklılaşmanın yüksek olduğu görülmektedir. Khezerlou (2012) Türk öğretmenlerin duygusal
tükenmişlik seviyeleri İranlı öğretmenlerden daha fazla olup İranlı öğretmenlerin kişisel
başarı seviyesi Türk öğretmenlerden daha fazladır. Bunun yanında İranlı ve Türk
öğretmenlerin duyarsızlaşma seviyesi hemen hemen aynıdır. Nitel analizin sonuçlarına göre
İranlı öğretmenler tükenmişliğin kaynağını idari faktörler olarak görürken, Türk öğretmenler
okul faktörleri olarak görmektedir. Boyar’ın (2011) yapmış olduğu araştırmanın sonucuna
göre, kisisel basarısızlık hissini en çok tetikleyen unsurun rol belirsizliği olduğu ortaya
çıkmıstır. Aşırı iş yükünün en fazla duygusal tükenmislik ve duyarsızlaşma boyutlarında etkili
olduğu tespit edilmiştir. Çitil’in (2014) yaptığı araştırmaın sonuçlarına göre, yaş ve
tükenmişlik arasında, genç çalışanların yaşlı çalışanlardan daha fazla tükenmişlik semptomları
gösterdiği gençlerde işe geç gelmelerin, izinsiz gelmemelerin, sebepsiz izin almaların, işin
The Full Text Book Kiev-UKRAINE July 12-14, 2019
www.iksadkiev.org
III. TARAS SHEVCHENKO INTERNATIONAL CONGRESS ON SOCIAL SCIENCES
365
niteliğinde bozulma gibi olumsuz durumların yaşı ileri olanlardan daha fazla görüldüğü ve bu
durumun tükenmişliğin her üç boyutunda da (duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve kişisel
başarı) ciddi bir soruna neden olduğu ortaya çıkmıştır. Tükenmişliğin sonuçları
incelendiğinde yaşlı çalışanların mesleklerine gösterdikleri fedakârlık duygusunda azalma ve
emekliliğe ayrılma düşüncesi de tükenmişliğin belirtileri arasındadır. Genç çalışanların
tükenmişliğe yeterince direnemediği, büyük ideal ve hayallerle başladıkları işlerinden kolayca
vazgeçtikleri Cherniss’in 1992’de yaptığı araştırma ile de ortaya çıkmıştır.
Urgancı’nın (2018: 23) 112 acil sağlık hizmetleri çalışanlarının mesleki tükenmişlik
düzeyleri üzerine yaptığı araştırma sonuçlrına göre; İstanbul 112 acil sağlık hizmetleri
çalışanlarının mesleki tükenmişlik düzeylerinin, algılanan stres ve stresle başa çıkma
stratejilerinin evlilik doyumu ve evlilik yaşamı üzerindeki etkileri anlamlı bulunmuştur.
Çalışmaya katılan acil sağlık hizmetleri çalışanlarının mesleki tükenmişlikleri ve evlilik
doyumları arasında negatif yönde bir ilişkinin olduğu bulunmuştur. Yani mesleki tükenmişlik
arttıkça, evlilik doyumu azalmaktadır. Yine algılan stres düzeyi ile evlilik doyumu arasında da
ters yönde bir ilişkinin olduğu tespit edilmiştir. Stresle başa çıkma stratejileri ve evlilik
doyumu arasında ise pozitif yönde bir ilişki tespit edilmiştir. İstanbul 112 acil sağlık
hizmetleri çalışanlarının evlilik doyumu düzeylerinin cinsiyet, çocuk sayısı, evde eş ve
çocuklarla birlikte yaşayan aile büyüğünün varlığı ve aylık gelir düzeyi açısından anlamlı
farklılıklar göstermediği ancak; yaş, evlilik süresi, mesleki unvan, eş çalışma durumu, 112
acil sağlık hizmetlerinde çalışma süresi, çalışılan birim ve haftalık çalışma saati açısından
anlamlı farklılık gösterdiği tespit edilmiştir.
5. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Maslach Tükenmişlik Modeli,(MBI) tükenmişliği, “duygusal tükenme, duyarsızlaşma
ve kişisel başarıda azalma hissi” olarak tanımlandığı psikolojik bir sendromdur. Burada
tükenmişlik sendromunun kilit noktalarından biri, duygusal tükenmenin artması, duygusal
kaynakların tükenmesi, enerjinin bitmesi ve kişinin artık diğer kişilere verecek bir şeyinin
kalmamasıdır. Diğer bir nokta olan duyarsızlaşma ise duygusal tükenme ile ilişkili hatta onun
sonucudur. Kişi artık çevresinde olanlara ve karşıdaki insanın yaşadığı duygulara karşı ilgisiz,
soğuk, katı bir tavır içindedir; bu da kişinin kendini işinden ve çevresinden uzaklaştırmasına,
soyutlamasına kadar gidebilir ve kişi işe olan inancını, verimliliğini yitirebilir. Üçüncü kilit
nokta da kişinin artık yaptığı işte kendini yeterli ve başarılı görmemesinden kaynaklanan
kişisel başarıda azalma hissidir.
Tükenmişlikle ilgili yapılan araştırmalar; tükenmişliğin sonuçlarının bireyin kendisinde
ciddi etkileri olabileceği, görev yaptıkları alanda ve hizmet verdiği bireyler açısından dalga
dalga büyüyen olumsuzluklar olabileceğini göstermiştir. Tükenmişlikle ilgili çalışmalar
incelendiğinde tükenmişliğin belirtileri ve nedenlerinden sonra sonuçları üzerinde
durulmuştur. Buna ek olarak mesleki tükenmişlik eğitim alanlarında başlıca bir sorun olmakta
ve öğretim kalitesini, öğrenci başarısını, okul atmosferini ve sosyal refahı olumsuz olarak
etkilemektedir.
Çesitli meslek grupları üzerinde yapılan çalısmalar, çalısanların iş ortamındaki
problemlere karşı ilgisizleştiklerini, kendilerini geri çektiklerini ve giderek işlerine daha az
zaman harcadıklarını ortaya koymaktadır. Çalışanların sağlık problemleri ile karşılaşmaları
yanında, işe gelmeme, geç kalma, rapor alma gibi eğilimlerinin arttığı gözlenmistir. Bütün bu
problemlerin, iş kalitesi ve verimliliği üzerine olan etkisi de yadsınamaz düzeydedir.
Tükenmişlik, merkezinde bireyin zarar görmesiyle başlayan, buna bağlı olarak sosyal
çevresini etkileyen, örgüt açısından verimlilik, kalite gibi maddi zararlara sebebiyet veren ve
toplumsal boyutta da sosyal bir problem olarak ortaya çıkmaktadır. Tükenmişlik, bireyi
etkileyen pasif bir duygu durumu değildir. Tükenmişliği yaşayan kişinin olumsuz etkileri en
yakınındakilerden en uzaktakilere doğru dairesel bir hızla ilerlemektedir. Yalnız kendisini
The Full Text Book Kiev-UKRAINE July 12-14, 2019
www.iksadkiev.org
III. TARAS SHEVCHENKO INTERNATIONAL CONGRESS ON SOCIAL SCIENCES
366
değil; eğittiği öğrencisini, mesai arkadaşlarını, amirlerini, kurumun işlevselliğini ve hatta
bölgesini kısaca tüm toplumu etkilemektedir.
KAYNAKLAR
Boyar, E. (2011). An investigation of job burnout among accounting employees in
Turkey. (Unpublished master’s thesis). Sakarya University, Instiute of Social Sciences,
Sakarya.
Çam, O. (1995). Tükenmişlik. İzmir: Saray Medikal Yayıncılık.
Çığşar, A. V. (2018). Avukatların mesleki tükenmişlik düzeylerinin demografik
özelliklere ve bazı mesleki değişkenlere göre incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans
Tezi). Çağ Ünversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Çimen, M. (2000). Türk silahlı kuvvetleri sağlık personelinin tükenmişlik, iş doyumu,
kuruma bağlılık ve işten ayrılma niyetlerine ilişkin bir alan araştırması. (Yayınlanmamış
doktora tezi,). T. C. Genelkurmay Başkanlığı Gülhane Askeri Tıp Akademisi Sağlık Bilimleri
Enstitüsü.
Çitil, E.T. (2014). Evaluation of job burnout and emotional intelligence and
determination of effective factors in midwives. (Unpublished master’s thesis). Atatürk
University, Institute of Health Sciences, Erzurum.
Dinç, G. (2018). Exammination of job burnout levels and subjective well-being levels
of special educartion teacher working in private educational instutions. (Unpublished
master’s thesis). Biruni University, Institute of Education Sciences, İstanbul.
Dincerol, C. (2013). The analysis of burnout syndrome in termes of job burnout and
occupational burnout: An application on teachers. (Unpublished master’s thesis). Gazi
University, Institute of Education Sciences, Ankara.
Erkul, A. (2014). Meslek lisesi öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik düzeyi.
(Yayımlanmamış doktora tezi). Bahçeşehir Ünversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Ergin, C. (1992). Doktor ve hemşirelerde tükenmişlik ve maslach tükenmişlik
envanterinin uygulanması. 7. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları, Türk
Psikologlar Derneği Yayınları, Ankara.
Galanikis, M. (2009). Factorial structure and psychometric properties of the Maslach
Burnout Inventory (MBI) in Greek Midwives. Europe’s Journal of Psychology vol., 4, pp. 52-
70.
Garden AM. (1987). Depersonalisation, a valid dimension of burnout, Human
Relations, 40, 545-560.
Hanedar, A. N. (2018). Beden eğitimi öğretmenlerinin istenmeyen öğrenci
davranışlarına karşı tutumları ile mesleki tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişki.
(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kırıkkale Ünversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
Izgar, H. (2001). Okul yöneticilerinde tükenmişlik. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım,
Kayabaşı,Y. (2008). Bazı değişkenler açısından öğretmenlerin mesleki tükenmişlik
düzeyleri. Sosyal Bilimler Dergisi, sayı, 20.
Khezerlou, E. (2012). A cross-cultural examination of english language Teachers’ job
burnout: The case of Iran and Turkey. (Doctoral Thesis). Hacettepe University , Institute of
Social Sciences, Ankara.
Mahmood, S. M. R. (2017). Relationship between preschool teachers’ job burnout level
and organizational cynicism attitudes. (Unpublished Master‟s Thesis). Yüzüncü Yıl
University, Institute of Education Sciences, Van.
Maslach, C. (1982). Burnout: The cost of caring. Englewood cliffs, NJ: Prentice-Hall,
Inc.
Maslach, C. & Leiter, M. P. (1997). The tuth about burnout. How organizations cause
personal stress and what to do about it. California, San Francisco: Jossey-Bass publishers.
The Full Text Book Kiev-UKRAINE July 12-14, 2019
www.iksadkiev.org
III. TARAS SHEVCHENKO INTERNATIONAL CONGRESS ON SOCIAL SCIENCES
367
Maslach, C. & Jackson, S. E. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal
of Occupational Behavior, Vol.2, pp. 99-113.
Maslach, C., Schaefeli, W. B. & Leiter, M. (2001). Job burnout. Annual Review of
Psychology, 52(1), 397-422.
Maslach, C. (2003). Job burnout directions in research and intervention, Current
Directions in Psychological Science;12(5):189-192.
Maslach, C. & Goldberg, J. (1998). Prevention of burn out: New perspectives. Applied
and Preventive Psychology, 7, 63-74.
Maslach, C. & Jackson, S. E. (1986). Maslach Burnout Inventory Manual (2nd ed.),
Palo Alto, Ca: Consulting Psychologist Press.
Özipek, A. (2006). The level of occupational burnout in teachers working in secondary
schools and their causes. (Unpublished Master Thesis). Trakya University, Institute of Social
Sciences, Kırıklareli.
Urgancı, Ç. (2018). İstanbul 112 acil sağlık hizmetleri çalışanlarının mesleki
tükenmişlik düzeyleri, algılanan stres düzeyi ve stresle başa çıkma stratejilerinin evlilik
doyumunu yordama gücü. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Aydın Ünversitesi, Sosyal
Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Yazgı, A. (2014). Mesleki tükenmişlik düzeyleriyle iş motivasyonu arasındaki ilişkinin
incelenmesi: İstanbul ili Maltepe ilçesi ceza infaz kurumlarında yapılan alan araştırması.
(Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hasan Kalyoncu Ünversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Gaziantep.
Çevrimiçi linkler: https://study.com/academy/lesson/what-is-job-burnout-definition-signs-symptoms.html,
Definition of Job Burnout, Erişim tarihi, 17.03.2019.
https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/adult-health/in-depth/burnout/art-
20046642, Nov, 21, 2018. Erişim tarihi, 21.03.2019.
https://www.tdk.gov.tr., sözlük, Erişim tarihi, 15.07.2019.
http://www.hurriyet.com.tr/kelebek/saglik/tukenmislik-sendromu-nedir-40972161,
Erişim tarihi, 21.03.2019.
https://www.sozcu.com.tr/2018/saglik/tukenmislik-sendromu-nedir-belirtileri-nedenleri-
ve-tedavisi-oub2-2561115/, Erişim tarihi, 21.03.2019.
https://www.e-psikiyatri.com/Tükenmişlik sendromu ve önlenmesi, Erişim tarihi,
21.03.2019.