روش تحقیق

1 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

تحقیق درس روش اي از چکیدهجزوه دکتر محمدرضا اسالمیجناب مدرس :

نیادکتر محمدرضا حافظ–اي بر روش تحقیق در علوم انسانی : مقدمهبع درسمن

فصل اول

کلیاتدیدگاههاي شناختی

اشیاء و آنها را روشهاي شناخت علمی و آگاهی نسبت بهدیدگاههاي شناختی که دانشمندان و فالسفه شود:کنند متعددند لذا به چند مورد عمده اشاره میهاي جهان خلقت، تلقی میپدیده

رسطوییگرایی سنتی و ادر مقابل عقلاین دیدگاه فلسفیگرایی و پوزیتیویسم.دیدگاه تجربه-1گردد. بانی این طرز ) باز می16تا 14ي رنسانس علمی(قرن ي آن به دورهشکل گرفت و سابقه

چون توماس هایز، جان الك، جرج برکلی، دانند که بعدها توسط افراديرا فرانس بیکن میکرتفي شناخت را حواس این مکتب فلسفی وسیلهدنبال شد.جان استوارت میل، برتراند راسل و ...

و به شناختی اعتقاد دارد که بوسیله یکی از حواس قابل درك باشد.داندانسان میکه این دیدگاه بر اساس روش استدالل قیاسی استوار است و اعتقاد دارد گرایی.عقلدیدگاه - 2

یابد لذا منشأ دیگري به نام عقل درنمیحواس انسان هیچگاه کلیت و ضرورت اصول و مفاهیم را خردگرایان .گرددها به ویژه ارسطو باز میي یونانی. سابقه این دیدگاه به دورهضرورت دارد

دانند و بر این باورند که طریق فرایند تفکر میسر میازرا ي جهان خارج رسیدن به معرفت دربارهتوان از فالسفه این دیدگاه میجهان را دارد.ي ذهن انسان قدرت شناخت حقایق گوناگون درباره

وبر و ... اشاره کرد.به دکارت، کانت، ماکسها و انقالبهاي علمی ي پارادایمدربارهاین دیدگاه شامل نظریه توماس کوهندیدگاه ساختاري.- 3

هاي علمی دارد، ي انقالبی پیشرفتبر جنبهکه تأکیدي است نظریه وي يویژگی عمدهاست.

روش تحقیق

2 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

دیگر یک ساختار نظري و جایگزینی آن با ساختار ناسازگاربطوري که انقالب متضمن طرد و رد. است

متون مذهبی و ادبی هرمنونیک در زبان و ادبیات یونانی به مفهوم تفسیرونیک.ندیدگاه هرم-4شود و به محسوب میامروزه هرمنونیک روش تفسیر و تأویل متن براي کشف حقیقتاست.

هاي علوم انسانی راه یافته است.بسیاري از حوزه

: یک تحقیق علمی دو تخصص نیاز استدر

تخصص روش تحقیق -الف

بود.دتر خواهیب شود نتیجه حاصله علمی و درست، که اگر با هم ترکتخصص موضوعی- ب

مفهوم تحقیق علمی

با هدف کشف نظام یافتهاي که با آداب خاصی بطور تالش کاوشگرانهتحقیق علمی عبارت است از ،از آنخلقت و بمنظور گسترش قلمرو معرفتی نوع بشر انجام شده و شناخت حاصل مجهولی در جهان

هاي کلی زیر است:یک تحقیق علمی داراي مشخصهپس داشته باشد. خارجی ازاي مصادیق و مابه

:پژوهشگرکهاي داردکار تحقیق علمی آداب ویژهبرخوردار بودن از آداب و تشریفات خاص..1هد؛بصورت ذهنی آن را انجام ددتواننمی کند؛ارزیابی بصورت همه جانبه باید مسئله را ؛تعریف نمایدبخوبی در آن را و مسئله طرح تحقیق مناسبی تهیههاي آن بدرستی تدوین و روشهاي گردآوري اطالعات و تجزیه و تحلیل آن رافرضیه

مشخص کند؛ انتشار آن اقدام نماید.نسبت به تدوین گزارش تحقیق و در پایان کار

:تحقیق باید یک .توسعه قلمرو معرفت.2اي را در جهان خلقت کشف نماید؛ازهمطلب ت؛بر حجم دانش و معرفت بشر بیفزاید؛معلومات او را افزایش دهد

روش تحقیق

3 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

و مجهولی را معلوم گردانداي را براي بشر شناسایی کندنتیجه تحقیق باید ناشناخته.ازاي خارجی داشته باشد.در بیرون ذهن واقعیت و مابهشناخت حاصل از تحقیق .3

ازاي خارجی داشته باشد.در خارج ذهن مصداق و واقعیت و مابه

چند نکته:

براي یک محقق مهم است که بداند صفات مختلف یک پدیده با چه چیزي تشدید و یا.شودمهار می

شناسیم.میعنوان یک متغیر وابسته را بهر جا صفتی باشد ما آنباشد.مستقل میي دهند، متغیرهامتغیرهایی که متغیرهاي وابسته را تحت تأثیر قرار می یک صفت، یک تحقیق علمی نیاز دارد.ي روابط بین متغیرهاي مستقل و وابستهکشفرا به مختلفايهروابط جبري الگوهاي ریاضی، الگوهاي مجازي هستند که رفتار پدیده

کنند.بهترین وجه تبیین میدهد.بینی میمهمترین خصیصه تحقیقات علمی این است که به ما قدرت پیششناسیم.روابط بین متغیرها را با تابع می

تحقیق علمیچرا

و اساساً بشر چه نیازي به آن دارد.شودچرا تحقیق علمی انجام می

ند.چیز را بداخواهد همه انسان فطرتاً جستجوگر است و می-1دست یابد.خواهد به تمام نیازهاي حیاتی خود انسان می- 2

هدف تحقیق علمی

شود، لذا هدف اصلی تحقیق علمی پژوهش علمی با ظهور مسئله یا مجهولی در ذهن محقق شروع میآن باشد. پژوهش علمی داراي پاسخیافتن ارتی حل مسئله و بعهبایست معلوم کردن آن مجهول و بمی

باشد:میدو هدف

روشن کردن مسئله خاصی است که با آن روبرو شده است؛اولیه:هدف

عبارتی قضایاي علمی کلی است که خصلتی جهان شمول دارد.هو بدستیابی به معلومات کلیهدف غایی:

روش تحقیق

4 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

عبارتند از :معلومات و قضایاي کلی عمدتاً

روابط علت و ي مبانی علم و کنندهاصول و قوانین علمی که جزو امور مسلم و عمدتاً تبیین-1معلولی است،

ها نظیر اشیاء، ها و ابعاد واقعیتي توصیفی دارد و به بیان ماهیت، ویژگیحقایق علمی که جنبه- 2،پردازدها، حاالت، افکار و خصوصیات آنها میپدیده

، عوامل و عناصر در عالم واقع و جهان است،ي متغیرهایافتهروابط نظامکننده ها که منعکسمدل- 3کنند و توضیح ها را تبیین مییافته دارند و حقایق و واقعیتها که ماهیتی کلی و تعمیمنظریه-4

، ولی قطعیت ندارند.دهندمی

توان بصورت زیر بیان نمود:را میهدف تحقیق علمی

ها.ها و نظریهگزارهبررسی و ارزیابی -الف

. گاه مبناي ذهنی و عقالنی هاي علمی مبناي خوبی براي شروع کار تحقیقاتی هستندنظریه.زمایش قرار گیرندت تجربی هستند لذا باید مورد آداشته و گاه حاصل تحقیقا

.به منظور ارائه گزاره کلی و نظریه جدید-ب

خاص آغاز شود. مطالعه یک مورد خاص یک تحقیق علمی ممکن است با مطالعه یک مورددر زمانها و مکانهاي مختلف تکرار شود و از تکرار تحقیق نتایج یکسان و مشابه به دست چنانچه

آید.ي جدید فراهم میآید، امکان تدوین و طرح نظریه

.براي حل مشکل- ج

ي سیستم و نیز حل ي کاربردي دارند و هدف از اجراي آنها توسعهبعضی از تحقیقات علمی جنبه، حال آنکه تحقیقات انجام شده با شودمسئله یا مشکلی است که تحقیق بخاطر آن انجام می

ها و ماهیت اشیاء و بیشتر حالت مبنایی دارند و ویژگیهدف ارزیابی نظریه یا ارائه نظریهدهند.را توضیح میها و چگونگی روابط بین آنهاپدیده

روش تحقیق

5 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

:علمیهدف از آموزش روش تحقیق

فراگیري روش وصول به حقایق و کشف مجهوالت-الف

هاي تحقیقاتیکسب مهارت الزم براي اجراي پروژه-ب

هاي تحصیلینامهکسب مهارت الزم براي تهیه پایان- ج

علمینیازهاي توسعهپیش

فرهنگ جامعه در سطحی باشد که به کارهاي تحقیقاتی بهاي الزم را .وجود فرهنگ تحقیق-1.بدهد

براي هر کار تحقیقاتی وجود نیروهاي محقق ماهر و مطلع از فنون تحقیقاتی . وجود محقق- 2پیشرفته ضروري است.

انجام دادن تحقیقات علمی بدون بودجه و تخصیص منابع مالی ممکن نیست.. تأمین بودجه- 3تحقیق، نیازمند هاي تحقیقاتی عالوه بر سازمان درونی هر پروژهفعالیت. وجود سازمان الزم-4

پشتیبانی موسسات تحقیقاتی است.تحقیقات علمی بدون ابزار و مواد مقدور نیست و عالوه بر بودجه مورد . وجود ابزار تحقیقاتی- 5

آنها ابزارهاي خاصی نیز مورد احتیاج است.نیاز، بسته به نوع و ماهیتبراي پرداختن به کار تحقیق، فراغت خاطر الزم است زیرا اشتغاالت .فراغت الزم براي محقق-6

.شودمانع کار تحقیق میهاي مالی و دغدغهفکري ها و مقررات مالی و اجرایی ناظر بر انجام پروژهضوابط و.ضوابط و مقررات مالی و اجرایی-7

اي سازمان پیدا کند که تحقیق علمی را تسهیل و محققان را باید به گونههاي تحقیقاتیفعالیتتشویق و ترغیب نماید.

دریغ از فعالیتهاي تحقیقاتی و از ي علمی کشورها و پشتیبانی بیتوسعه.اراده سیاسی سطح ملی-8است.گفته، در گرو وجود اراده سیاسی مصمم، پایدار و قوي همه مهمتر تحقق سایر موارد پیش

روش تحقیق

6 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

برخی از اصطالحات مورد استفاده :

:استدالل و انواع آن

. استدالل را مهمترین اندرا تمسک فکر به معلومات به منظور کشف مجهوالت تعریف نمودهلاستدالشود: قیاس، استقراء و تمثیل.دانند که به سه نوع تقسیم میبحث علم منطق می

فکر از طریق معلومات کلی نظیر تئوري، فرضیه و مفهوم، مجهوالت .از کل به جزء رسیدن:قیاسکند.جزئی را کشف می

: هاي تجربی و برقراري . فکر با استفاده از معلومات جزئی و دادهبه کل رسیدناز جزء استقراءها مقدور نبوده و(در اکثر موارد دسترسی به دادهکند.حکم کلی را استنتاج میارتباط بین آنها

شود و احتمال خطا و بایست از جزء به کل رسید. در این شرایط اصوالً یقین ایجاد نمیاراً میناچ.)اشتباه وجود خواهد داشت

:استفاده از مشابهت یک براي کشف مجهول.تمثیل

(جامعه)جمعیت

.گردد، اطالق میدر حال مطالعه استآنهاافرادي که یک صفت مشترك يبه مجموعه

جمعیتانواع

....هاي موجود در دریاها وباکتریها، شنها،تعداد مولکولباشند مانندغیر قابل شمارش می←پایان بی

بعضی از جمعیتها پایان دار بوده و عمالً قابل شمارش نیستند مثل درختان جنگل و ... لذا ←پایان دار شوند.گیري شمارش میبصورت نمونه

باشد.از تحقیق وجود دارد، آمار و احتماالت میروشاین باید توجه داشت مهمترین علمی که در

عبارتند از :گیريهاي عمده نمونهروش

کاربرد دارداگر توزیع اندازه صفات در یک جمعیت همگن باشد←تصادفی ساده.از این روش بندي کنیمطبقههرگاه بتوانیم یک مجموعه را به یک یا چند قسمت ←بنديطبقه

کنیم.استفاده می

روش تحقیق

7 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

ايخوشه

انواع مدلها

به یافته متغیرها، عوامل و عناصر در عالم واقع و جهان هستند ي روابط نظاممدلها که منعکس کنندهشود:انواع زیر تقسیم می

دهد،را با یکدیگر در رابطه قرار میمتغیرهاي مفهومی مدلهاي مفهومی:-الف

گذارد(مثل روابط بین متغیرها و پارامترها را در قالب تصویر به نمایش میمدلهاي گرافیکی:-بها و طرحها)،نقشه

دهد و از مترها را با یکدیگر در رابطه قرار میمتغیرها و پارامدلهاي ریاضی و کمی یا فرمولها:- جی، فیزیک و شیمی)،ت(قابل مشاهده در علوم مادي مثل ریاضقطعیت باالیی برخوردار اس

به لحاظ شکلی شبیه مدلهاي ریاضی است و داراي نمادها، متغیرها و مدلهاي شبه ریاضی:-دشود، اما نتایج آنها قطعیت ندارد ولی ي نظام یافته قرار داده میپارامترهایی است که در رابطه

در آمار و ریاضی و جغرافیا . اغلب مدلهاي بکار گرفته شدهممکن است به واقعیت نزدیک باشد،و...

ریزي و رفتاري.نظیر طرحهاي تیپ، الگوهاي برنامهمدلهاي کاربردي-هـ

متغیرها

افراد جامعه مشترك بوده، شود که بینمتغیر به ویژگی یا صفت یا عاملی اطالق میمفهوم متغیر.طول، عرض و ....مثل وزن، قد، رنگ، سن،تواند مقادیر کمی و ارزشهاي متفاوتی داشته باشد.می

شوند:این متغیرها به سه دسته تقسیم می.انواع متغیرها براساس ارزش-الف

، طول و عرض،مانند قد، وزن، تعداد، نمرات درسیگیري.متغیرهاي کمی یا متغیرهاي قابل اندازه-1وزن و ارتفاع)متغیرهاي کمی متصل(اعشار پذیر مانند طول،-الف

متغیرهاي کمی منفصل(مثل تعداد نفرات، درختان، انسانها)-ب.اطاعتمانند خوبی، شجاعت،متغیرهاي کیفی.- 2

روش تحقیق

8 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

کیفیهم ارزش این متغیرها بین متغیرهاي کیفی و کمی قرار دارند. یعنی متغیرهاي دو وجهی. - 3توانند مقادیر کمی قبول کنند. مانند مدرك تحصیلی و درآمد. گیرند و هم میبه خود می

اي که با یکدیگر دارند به سه گروه تقسیم متغیرها بر اساس رابطهانواع متغیرها براساس رابطه.-بشوند:می

و منشأ بروز گذارندنقش علت را داشته و بر متغیرهاي دیگر تأثیر میمتغیرهاي مستقل.-1شوند.ها میپدیده

تابع تغییرات متغیر مستقل هستند.متغیرهاي تابع و وابسته.- 2. گیرندمتغیري که به عنوان رابط بین متغیر مستقل و تابع قرار میمتغیرهاي میانگر یا واسطه.- 3

را در »قدرت خرید« توان متغیرهاي میانگر مثل ، میرابطه بین افزایش نقدینگی و تورممثالً درنظر گرفت.

انواع متغیرها براساس نقش- ج

.در واقع همان متغیرهاي مستقل یا غیر وابسته هستندمتغیرهاي علّی.-1.هاي یک پدیده یا شیء و یا حالت هستندن صفات و ویژگیمبیمتغیرهاي توصیفی.- 2

انواع متغیرها براساس گزینه-د

د اي و چني دو گزینه، به دو دستهگیرندبه خود میاین متغیرها براساس تعداد گزینه یا عددي که شوند:اي تقسیم میگزینه

شود، مانند جنس که ی هستند که به آنها فقط دو گزینه داده میمتغیرهایاي.متغیرهاي دو گزینه-1.پیر است یا جوان،یا زن است یا مرد

مانند گیرند،متغیرهایی هستند که بیش از دو عدد یا گزینه به خود میاي.متغیرهاي چند گزینه- 2تواند ابتدایی، راهنمایی، متوسطه، کاردانی و ... باشد.سطح تحصیلی که می

ي جانبیمتغیرها-هـ

متغیرهاي تعدیل کننده-1متغیرهاي کنترل- 2

روش تحقیق

9 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

گر.متغیرهاي مزاحم یا مداخله- 3

ها و قواعد تحقیق علمیویژگی

و قواعد زیرهااز ویژگیباید تحقیق علمی به عنوان فرآیند کشف مجهول و یافتن پاسخ براي مسائل، باشد:برخوردار

طلبیتخصص * نظم داشتن* قابلیت بررسی داشتن* اي بودنتوسعه*قاعده تجاهل* واقعی بودن* دقت طلبی*قابلیت تعمیم* رعایت اصل * نیاز به مدیریت واحد* جرأت طلبی* صبرطلبی* اتکا بر اطالعات دست اول.* اجتهادي بودن تحقیق* طرفیبی

تحقیق علمیفرایند

شود که امر تحقیق علمی را از اي گفته میي مراحل منظم و پیوستهفرایند تحقیق علمی به مجموعهدر روش تحقیق، رعایت ترتیب و نظم فرآیند کلی و خرده اصل اساسینماید.آغاز تا پایان امکانپذیر می

ها در زمینه ترین زمان ممکن و با کمترین آسیبفرایندهاي هر مرحله است تا تحقیق علمی را در کوتاهکشف مجهول و راه حل مسئله عملی سازد.

ي پیوسته است:شامل پنج مرحلهفرایند تحقیق علمی به طور کلی

انتخاب، تحلیل و تبین مسئله تحقیق.-مرحله اول

:موضوع تحقیق بایدo(داراي ارزش اقتصادي باشد)،مجهول و یا مشکل جامعه باشدo،دست یافتنی باشدoکوتاه، رسا، داراي مفهوم، بدیهی و روشن، همخوانی با نگارش عنوان تحقیق بایستی

داشته باشد.هدف

روش تحقیق

10 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

کار.و تشریح روشهايگزینش، طراحی-مرحله دوم

نمونه، روشهاي گردآوري اطالعات و ابزارهاي سنجش، در این مرحله باید روش تحقیق، روش انتخابقرار داده و بندي، روش تجزیه و تحلیل و استفاده از رایانه و آمار را مورد بررسیروش استخراج و طبقه

پس از انتخاب روشهاي مناسب، اقدام به طراحی و اجراي آن نماید.

ها.گردآوري اطالعات و داده-وممرحله س

و ها و ابزار سنجش نمودهنامهمحقق بر اساس طراحی انجام شده اقدام به انتخاب نمونه و اجراي پرسشکند.پس از اطمینان از روایی آنها، اقدام به اجراي عملیات نهایی گردآوري اطالعات می

ها.دادهبندي و تجزیه و تحلیل و تفسیر طبقه-مرحله چهارم

ها محاسبه و آزمونهاي شاخصبندي شده،ها و اطالعات کدگذاري، استخراج، فشرده سازي و طبقهدادهتا محقق بتواند در باره تأیید شودآماري مورد نیاز انجام و نتایج بدست آمده تجزیه و تحلیل و تفسیر می

یا رد فرضیه قضاوت کند.

تدوین گزارش تحقیق.-مرحله پنجم

اقدام، ویرایش و انتشار مطابق طرح تهیه شده نسبت به تدوین گزارش تحقیق بر اساس الگوي متداولگردد.می

ضمیمه بحث فرایند تحقیق علمی

نامه)ویژه تدوین پایان(

باشد:به شرح میضروروت دارد رعایت گرددنامه که در خصوص نگارش یک پایانمواردي

:مسئله و تبین عنوان تحقیقشناسایی وانتخاب موضوع تحقیق -1(تحلیل منفعت به هزینه شود)مجهول و یا مشکل جامعه باشد،دست یافتنی باشد،،رسا، داراي مفاهیم بدیهی و روشن باشد، همخوانی بانگارش عنوان تحقیق باید کوتاه

تحقیق داشته باشد،

روش تحقیق

11 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

استفاده » مشابه آنهابررسی، مطالعه، نگاهی به ... و «االمکان از تیترهایی مانند حتی.نشود

) و طراحی روش تحقیق بر اساس سوابقتحقیقمروري بر ادبیات تحقیق(تاریخچه- 2ابزارهاي تعیین شده)گیري صفات مورد مطالعه با استفاده ازت(اندازهگردآوري اطالعا- 3ها و آزمون فرضیات تحقیقتجزیه و تحلیل داده-4هاي تحقیق.یافتهها بر اساس پیشنهادارائه گیري و نتیجه- 5

فصل اول: کلیات

اي کوتاه و رسا نوشته شود.: مقدمهمقدمه- 1، سپس شروع شوداهمیت موضوع ابتدا از حیث جهانیبراي بیان موضوع تحقیق و اهمیت آن: -2

شرح داده شود.و در نهایت اهمیت ملی اي منطقهتحقیق بیان شود.ضرورت انجام تحقیق: در این قسمت ضرر و زیان و یا منافع حاصل از - 3. مثل اهداف کلی، ویژه و یا جزئی. آنها ممکن است چند هدف مد نظر محقق باشداهداف تحقیق: - 4

را متناسب با تحقیق بیان نمایید.بیان » پرسشی«یا » خبري«به دو صورت اي است که زیرکانهفرضیات تحقیق: فرضیه حدس-5

باید در تحقیق صحت یا رد آن آزمون شود. که شودمیهاي موضوع تحقیق در منطقه مورد نظر بیان گردد.در این بخش ویژگیمنطقه مورد مطالعه:- 6هاي بر سر راه محقق اشاره شود. ضرورت دارد به برخی از محدودیتهاي تحقیق: محدودیت- 7

ر و ....عدم دسترسی به منابع، شرایط خاص حاکم بر منطقه یا کشومثل:

فصل دوم: تاریخچه

،در قبل، علت انتخاب موضوعتادر این فصل، پس از مطالعه سوابق موضوع تحقیق، به سال انجام تحقیقعلت اینکه اآلن این موضوع مجدداً انتخاب شده را بیان نمایید..... واي از زمان بوده، و در چه محدوده

سابقه خارجی هم اشاره شود.5سابقه داخلی و 5به صفحه کافی است. یکدرارداین موتوضیح

روش تحقیق

12 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

) فواید زیادي litreture review= بطور کلی، مطالعه ادبیات نظري و سوابق پژوهشی(تاریخچه تحقیقدارد که اهم آنها عبارتند از:

کند،بینش و آگاهی محقق را نسبت به موضوع اضافه میشود،کاري و تکرار پرهیز میاز دوباره کنیم،در جهت ارتقاي دانش خود استفاده میدیگراناز تجربهکند،روابط بین متغیرهاي تحقیق را سریعتر شناسایی میدهد،هاي جدید به محقق ارائه میایدهدر تحقیق حاضر تکرار ها، نقص و انتقادات وارده به تحقیقات گذشتهشود تا کاستیموجب می ،

نشود.

****

رایانهرابطه تحقیق علمی با آمار و

هاي آوري، تنظیم، تحلیل و تفسیر دادههاي ریاضی است که امر جمعاي از فنون یا روشآمار مجموعهگردد.استفاده میاین دانش در مراحل گوناگون تحقیق علمی از. لذا دهدعددي را انجام می

ي مورد مطالعه پدیدهبا توجه به اینکه مطالعه تمام افراد جامعه در خصوص گیري.مرحله نمونه-الفافراد جامعه محدود کند.بارهرا دري خودقلمرو مطالعهمحقق ناچار استوجود ندارد،

محقق بدون استفاده از آمار با حجم انبوهی از اطالعات بندي اطالعات.مرحله گردآوري و طبقه-بفراوانی را تهیه توزیعايروست که به خودي خود قابل استفاده نیست. از اینرو ناچار است جدولهروبه

بندي و تلخیص کند.نموده، اطالعات را طبقه

ي مورد مطالعه یا روابط بین هاي پدیدهمحقق براي شناسایی ویژگیمرحله تجزیه و تحلیل اطالعات.-جد نیاز را محاسبه و برآورد مورهايهاي آماري استفاده کند و شاخصآنها و متغیرها ناچار است از روش

نماید.

روش تحقیق

13 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

علم آمار روشهاي گرافیکی مناسبی را ابداع نموده که کار تبیین و تبیین و نمایش نتایج تحقیق.-دگذارد.کند و در قالب یک طرح گرافیکی خالصه کرده و به نمایش میتر میسادهتوضیح نتایج تحقیق را

تعریف نظریه

است و در برداشت » نظر« عامیانه به معنی اي دارد. در برداشت نظریه در تحقیقات علمی جایگاه ویژهدهد.یت علمی را تشکیل می، نظریه جنبه تبیینی دارد و بنیاد هر فعالعلمی

هایی است که چیزي را درباره واقعیتاي از بدیهیات، قوانین و فرضیهیک نظریه مجموعهسون:ساموئلنماید.قابل مشاهده تبیین می

تعریف نظریه از دیدگاه تجربی:

هاي تجربی و برقرار کردن همبستگی بین آوري شواهد و یافتهکوششی است عملی در راه جمعو تبیین آنها از طریق استقراء بدون بکار بردن هرگونه تصورات و تخیالت و هااین یافته

.توضیحات اضافه بر مشاهدات تجربیهاست.پدیدهي علت و معلولی بین نظریه یک بررسی اثبات شده از رابطه

هاتقسیم بندي نظریه

و صرف نظر از منشاء آنها(عقل یا تجربه)موضوع علم هستندهااین نظریههاي تبیینی.نظریه-1ي مکرر، به امور مسلم مانند اصول، قوانین و هاو در صورت تأیید در آزمایشدارندارزشی علمی

شوند.حقایق علمی تبدیل میو ممکن است اجتماعی دارند- ها عمدتاً ماهیت سیاسیاین نظریه.ايتوصیههاي تجویزي و نظریه-2

، سیاسی و حتی علمی ارائه فرضهاي اعتقادي، ایدئولوژیک، فرهنگیبراساس یکسري پیششوند.

هاي یک نظریه علمیویژگی

ها و متغیرهاست.یا روابط علت و معلولی بین پدیدههمبین ماهیت پدید-1

روش تحقیق

14 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

ي یک واقعیت بوجود یافته دربارهویژه خود که بصورت نظاماز ترکیب مفاهیم، قضایا و قوانین - 2، حاصل شده است.دهدآید و تشکیل یک مجموعه واحد را میمی

نگري را دارد.بینی و آیندهقدرت پیش- 3یا قابل آزمایش هستند.مفاهیم و قضایاي نظري از مصادیق بیرونی برخوردارند-4در ابعاد انتخاب مسئله (تواند چهارچوب مفهومی مناسبی را براي انجام دادن تحقیقاتمینظریه - 5

دهد.ی و روشهاي کار) ارائه میتدوین فرضیه و مدلهاي علّو پردازش،است و نیز م و قطعی که پذیرفته و تأیید شدههاي علمی مسلّنظریه نباید با قوانین و سایر نظریه-6

آن را امور بدیهی در تضاد و تعارض باشد، و محقق وظیفه دارد قبل از شروع تحقیق از این نظرمورد ارزیابی قرار دهد.

و دائمی بین متغیرها خبر ي حتمی، قطعیاصولی کلی هستند که از رابطهتعریف قانون علمی.شوند....دهند. مثالً فلزات بر اثر حرارت منبسط میمی

مشخصات قانون علمی

نشود.کلی باشد و بر تمام مصادیق خود تطبیق کند و حتی یک مورد نقض-1دقیق، روشن و مشخص بیان شود و دو پهلو نباشد.- 2در کلیه موارد و تمامی زمانها و مکانها قابل اثبات باشد.- 3با آزمایشهاي متعدد نتیجه واحد و یکسان بدهد.-4گذاري شده باشد.استدالل اصولی پایهبر اساس اطالعات صحیح، وسیع و - 5رابطه علت و معلولی بین دو متغیر یا پدیده را بیان کند.-6

روش تحقیق

15 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

فصل دوم

انواع تحقیقات علمی

تحقیقات علمی بر مبناي هدف

شود، در جستجوي اي گفته میاین تحقیقات که گاه تحقیقات مبنایی یا پایهتحقیقات بنیادي.-1ها و اشیاء و روابط بین آنها در جهان بوده، که مرزهاي ها و شناخت پدیدهکشف حقایق و واقعیت

هاي کلی نظري مانند اینگونه تحقیقات به تولید گزارهنتیجهدهند.دانش بشري را توسعه میشود.ها، حقایق و مدلهاي نظري منجر میریهقوانین علمی، نظ

برخی مشخصات این نوع تحقیقات عبارتند از:گیر بودنوقتبر بودنهزینهشود.معموالً توسط مراکز علمی و دانشگاهی انجام می

بندي تحقیقات علمی بر اساس روش تحلیل:دسته

.گیري از روشهاي آزمایش، بهرهها و اطالعات اولیه با دادهتحقیقات بنیادي تجربیهاي آماري مورد تجزیه و و با استفاده از روشها و تکنیکمشاهده، مصاحبه و ... گردآوري

گیرد.تحلیل قرار می.خالقیت ذهنی و دانش پیشین، با رویکرد قیاسی و با تکیه برتحقیقات بنیادي نظري

از گیري و با بهرهشوداي گردآوري میاطالعات و مواد اولیه تحلیل به روش کتابخانهگردد.هاي نظري جدید تولید و ارائه میروشهاي تحلیل منطقی و استدالل قیاسی گزاره

تحقیقات بنیادي زمینه و بستر شناختی و معلوماتی که از طریقبا استفاده از تحقیقات کاربردي.-2سازي ابزارها، اشیاء و الگوها در جهت و بهینههاي بشر و بهبودفراهم شده براي رفع نیازمندي

گیرند.مورد استفاده قرار میي رفاه و ... توسعه

روش تحقیق

16 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

بندي تحقیقات کاربردي:دستهاسازي آنههاي تولید کاال و خدمات و بهینهبا هدف توسعه سیستماي.تحقیقات توسعه

.پذیرد. این تحقیقات داراي دو رویکرد عادي و استراتریک استانجام می.و نوعی تحقیق کاربردي تحقیقات حل مشکل نامندتحقیقات رااین تحقیقات عملی

وپذیري زیاد نداردداراي خصلت محلی و موضعی است، خاصیت تعمیم. شودمحسوب میهاي تحقیقات بنیادي تکیه دارند.بر داده

تحقیقات علمی بر مبناي ماهیت و روش

توان به پنج گروه تقسیم کرد:تحقیقات علمی بر این اساس را می

و ها هاي عمومی و مشترك پدیدهویژگیبا استفاده از اسناد و مدارك معتبر تحقیقات تاریخی.-1ي ایرداتی این تحقیق دارا.شودانجام میگیري حوادث تاریخی و دالیل بروز آنها تبیین و نتیجه

عدم امکان تهیه مدارك کافی و برخی از منابع از قبیل: عدم امکان حضور محقق در صحنه،گیري کند.نتیجهلذا محقق ناچار است با حدس و گمان براساس نقل و قول و غیرمستند است

. این تحقیق هم جنبه محقق بدنبال چیستی و چگونه بودن موضوع استتحقیقات توصیفی.- 2اي و بررسی متون و ي کتابخانهمطالعههايمبنایی. محقق نوعاً از روشکاربردي دارد و هم جنبه

کند.محتواي مطالب و روشهاي میدانی نظیر پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده استفاده میگردد براي کسب اطالع از وجود رابطه بین متغیرها انجام میتحقیقات همبستگی یا همخوانی.- 3

علت و معلولی مورد نظر نیست. همبستگی به دو شکل مثبت و منفی رابطهولی الزاماً کشف وجود دارد.

رویداد یا حادثه مورد نظر است.کشف علتها یا عوامل بروز یکرویدادي).تحقیقات علّی(پس-4دهد تا این متغیرها و بلکه تحقیق علّی را انجام مینداشتهمحقق در متغیرها دخل و تصرفی

عواملی را که باعث بروز واقعه شده است، شناسایی کند.در حوزه علوم انسانی این نوع تحقیقات تجربی و آزمایشگاهیتحقیقات تجربی(آزمایشی).- 5

کاربرد دارد.بویژه روانشناسی، جامعه شناسی، مدیریت و ...

روش تحقیق

17 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

یک تحقیق تجربیشرایط ضروري

کنترل. -الف

انتخاب تصادفی.-ب

تکرار آزمایش.- ج

قابلیت تعمیم.-د

روش تحقیق

18 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

فصل سوم

انتخاب، تعریف و بیان مسئله و موضوع تحقیقموضوع تحقیق باید ناظر دهد. را انتخاب، تعریف و بیان موضوع تحقیق تشکیل میرکن اصلی هر تحقیق

بوده و پاسخگوي مجهوالت زیر باشد:هاپدیدهبر یکی از ابعاد

(ماهیت شناسی پدیده)چیستی موضوعشناسی پدیده)شناسی و ویژگیچگونگی موضوع(ساختارشناسی، روندو دالیل وجودي و بقاي پدیده)شناسیچرایی موضوع(علتیابی)شناسی و مکانکجایی موضوع(مکان رفتاري پدیده)اثرات و کارکردهاي موضوع(نتایج عملکردي و(چگونگی تکامل تاریخی و رشد پدیده)سیر تکوین و تحول موضوع

مرحله انتخاب، تعریف و بیان مسئله به عنوان مرحله زیربنایی و بنیادین فرایند تحقیق علمی داراي به شرح زیر است:ايیافتهاقدامات نظام

گزینش مسئله تحقیق و تعیین حدود آن،-1مبانی نظري،مسئله تحقیق و تدوینمطالعه ادبیات و سوابق - 2شناسایی و تحلیل مسئله تحقیق،- 3مربوط به چهارچوب نظري تحقیق،تعیین متغیرها و تدوین مدلهاي علّی -4تشریح مسئله تحقیق و نگارش آن.- 5

مبانی پیدایش مسئله تحقیق در ذهن محقق

شود:موضوع تحقیق براي محقق بر اساس منابع متعدد به شرح زیر مطرح می

محقق را وادار به تالش براي شناخت واقعیتذهن کنجکاو و جستجوگرحس کنجکاوي. -الفنماید.می

تجارب شخصی.-ب

روش تحقیق

19 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

ها و تجارب دیگران و حاصل کاوشها و مطالعه امکان آشنایی با نظریهمطالعه آثار مکتوب.- جکند.ثار را فراهم میدانشمندان و صاحبان آشناختهاي دیگر

افزایش آگاهی و معلومات و در عین گفت و شنود با افراد مختلف نیز باعث شفاهی.منابع -دشود.انسان میحال افزایش مجهوالت

هستند که به مشکلی برخورد نموده و در معموالً سازمانها و کسانیمتقاضیان تحقیق.-هـباشند.جستجوي چاره می

یابی در پژوهش علمیهاي مسئلهتکنیک

باشد:سیستم حداقل داراي ابعاد زیر میهر پدیده یا

ت یا عللی لهر شیء، پدیده یا سیستم براي پیدایش و بقاي خود نیاز به عبعد علت وجودي و بقا.-1توان از آن به دالیل وجودي یا بقا یاد کرد.دارد که می

بر ها به دلیل عملکردهایی که دارند از خود تأثیرات مختلفیها و سیستمپدیدهبعد کارکردي.- 2گذارند.ها میها و سیستممحیط، انسانها، سایر پدیده

فضایی است و داراي مکان جغرافیایی - هر پدیده یا سیستم داراي وابستگی مکانیبعد مکانی.- 3ویژه است.

ي حیات و سیر تکوین و تحول هر پدیده، سیستم و یا فعالیت داراي چرخهبعد تکوینی پدیده.-4.است

پدیده، سیستم و فعالیت را این بعد جنبه توصیفی شناسی و کالبدشکافی پدیده.بعد سیستم- 5موارد فرعی ماهیت شناسی پدیده، فرایندشناسی، روندشناسی، ساختارشناسیو خود به دارد

گردد.تقسیم می

و تعیین حدود مسئله تحقیقانتخاب

.هاي کلی موضوع تحقیقویژگی-الف

درك کردن مسئله با تمام وجود توسط محقق..ادراکی بودن-1و به لحاظ موضوعی مرکب نباشد.مسئله باید واحد باشد.بسیط بودن- 2

روش تحقیق

20 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

شود.مسائل کالن و عمومی در تحقیق علمی حل نمی.میکرو بودن- 3باید اصیل و جدید باشد.مسئله تحقیق.نو بودن-4ي تخصصی با رشتهمسئله تحقیق داراي ارتباط منطقی.ي تخصصی محققتهبا رشبودن مرتبط - 5

محقق باشد.، گیريمسئله تحقیق از نظر موضوع، مفاهیم، ابعاد مجهول، متغیرهاي اندازه.شفاف بودن-6

بدون ابهام باشد.سازي قابل آزمایش، باید شفاف و چهارچوب نظري و مبناي فرضیهدار و مشخص باشد تا هاي پژوهش باید ناظر بر گمانهاي جهتفرضیه.هاپذیري فرضیهابطال-7

امکان ارزیابی و رد یا تأیید را داشته باشد.

براي تعیین حدود مسئله باید:.تعیین حدود موضوع پژوهش-ب

؛وضعیت عمومی و سپس وضعیت خاص مسئله مشخص شودمعرفی شود؛مسئله در آن قرار دارداي که زمینه ،حدود زمانی و مکانی و تشکیالتی آن بخوبی مشخص گردد؛و مرز آنها با مسئله مسائل جانبی و احتمالی که ممکن است موجب تداخل شوند، شناسایی

تحقیق تعیین شود.

محقق پایه موضوع پژوهش را از حیث امکان انجام آن مورد ارزیابی.امکان سنجی اجرایی پژوهش- جزیر فراهم نماید:االتقرار داده و پاسخ مثبت به سؤ

قابل اجراء بودن موضوع پژوهش؛هاي دست اول؛وجود اطالعات و دادهها؛قابلیت دسترسی به اطالعات و دادهدسترسی به مکان جغرافیایی موضوع؛کافی؛ي وجود بودجهوجود زمان الزم و کافی؛،وجود مجوزها، وسایل و تسهیالت مورد نیازهاي الزم تا پایان تحقیقات.وجود همکاري

روش تحقیق

21 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

بینی شده.مناسب بودن روش تحقیق پیش

مطالعه ادبیات و سوابق مسئله تحقیق

قضایاي کلی و تحقیقات دیگران و ق مسئله یا نتایجبهاي دیگران و سواي مطالعه، محقق یافتهدر مرحلهنموده و در صورتی که پاسخ مسئله خود را پیدا نکرد، مرحله پژوهش را هاي مرتبط را گردآوري نظریه

هاي زیر است:ي سوابق داراي فایدهبه طور کلی مطالعهکند.آغاز می

کند،به موضوع اشراف بیشتري پیدا می-1مرتکب دوباره کاري نخواهد شد،- 2مسائل و مشکالت کار آشنا خواهد شد،با - 3د نظر و روابط علت و معلولی آنها و طراحی مدل و چهارچوب نظري خود،شناخت متغیرهاي مور-4هاي تحقیق،تر فرضیهکمک به تدوین ساده- 5، اطالعات، ارزیابی هاگاه محکمی براي استدالل منطقی در مرحله تجزیه و تحلیل دادهیافتن تکیه-6

استنتاج آنها،ها و فرضیههاي دیگران.پژوهشهاي جدیدتر براي توسعه دستیابی به ایده-7هاي دیگران.تقویت فلسفه پژوهش خود با استفاده از نقاط ضعف و قوت نظریه-8

برداري از آنهاروش دستیابی به منابع و فهرست

هاشناسیاستفاده از کتاب-الفاستفاده از فهرست مقاالت-بهانمایهاستفاده از - جاستفاده از کتابخانه-د

استفاده از فهرست تحقیقات-هـهااستفاده از چکیده- واستفاده از مجموعه مقاالت-ز

استفاده از روش مصاحبه- ح

روش تحقیق

22 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

استفاده از آرشیوها- طاي.رسانی رایانههاي اطالعاستفاده از سیستم- ي

شناسی)شناسایی و تحلیل مسئله تحقیق(مسئله

بندي عنوان پژوهش.و صورتپردازش-1استفهامی کردن موضوع پژوهش.- 2تحدید حدود مسئله و موضوع.- 3بسترشناسی مسئله.-4ابعاد مسئله.- 5متغیرشناسی مسئله.-6

نحوه بیان مسئله تحقیق و نگارش آن

در بیان مسئله و تشریح آن، محقق باید به نکات زیر توجه نماید:

شود و از عبارت کلی یا جمالت خبري خودداري گردد.صورت مسئله باید به شکل سؤالی نوشته.مسئله بطور واضح تعریف شود و از کاربرد واژگان و اصطالحات مبهم و دو پهلو پرهیز شود.از کاربرد اصطالحات و واژگان ارزشی خودداري گردد.اصطالحات و مفاهیم اختصاصی تعریف گردد.سؤاالت ویژه تحقیق باید نوشته شود

نگارش و ارزیابی مسئله تحقیقروش

محقق براي بیان مسئله و نگارش آن باید به ترتیب زیر اقدام کند:

اي کلی توضیح دهد.فلسفه تحقیق خود را به صورت مقدمه-1ها و صفات و حدود مسئله مورد مطالعه را شرح دهد.ابعاد کمی و کیفی، ویژگی- 2د.به ادبیات و سوابق مسئله در حد ضرورت اشاره کن- 3هاي مورد مطالعه و مدل نظري را ذکر کند.فهرست متغیرها و معرف-4به هدف یا اهداف تحقیق خود اشاره کند.- 5

روش تحقیق

23 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

.بینی شده تحقیق را اظهار کنددر صورت امکان، نتایج و دستاوردهاي پیش-6بایست انجام دهد، تهیه نماید)از موارد الزم که میتواند چک لیستی جهت اطمینان(محقق می

روش تحقیق

24 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

فصل چهارم

تدوین فرضیهمبادي شکل گیري فرضیه

گیرد:ها در ذهن محققان از منابع و مبادي زیر نشأت میفرضیه

معلومات پیشین-1سوابق پژوهشی و تجربی موجود- تجربیات دیگران- 2تجربیات پژوهشگر- 3تعامل با دیگران-4

مفهوم و تعریف فرضیه

تعریف فرضیه.

ها، اشیاء ي ماهیت، چگونگی و روابط بین پدیدهاز حدس یا گمان اندیشمندانه دربارهفرضیه عبارت است نماید.ترین راه براي کشف مجهول کمک میو متغیرها، که محقق را در تشخیص نزدیکترین و محتمل

بنابر این فرضیه گمانی است موقتی که درست بودن یا نبودنش باید مورد آزمایش قرار گیرد.

در تحقیق علمیهفرضینقش

کند و پژوهشگران را در بررسی ي واقعیات عرضه میهاي حدسی معینی را درباره، توجیه و تبیینفرضیهکند.این واقعیات و تجارب کمک می

ربط کند و از مطالعه منابع بیدار میرا جهتي منابع و ادبیات مربوط به موضوع تحقیقمطالعهنماید،جلوگیري می

نماید،تر میحساسدار مسئله پژوهشهاي موقعیتی و معنیرا نسبت به جنبهپژوهشگرتعیین کند،آوري اطالعات را بهتر شود محقق پژوهش را بهتر درك کند و روشهاي جمعباعث میگیري از آن را و نتیجهآوري شدهفرضیه چهارچوبی براي تجزیه و تحلیل و تفسیر اطالعات جمع

دهد.ارائه می

روش تحقیق

25 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

سازي براي تحقیق باید مورد توجه قرار گیرد، این است که گاهی اوقات اي که در ارتباط با فرضیهنکتهنکته:مثل طرحهایی که ماهیت مطالعاتی دارند و یا هیچگونه دانش نظري و تجربی امکان تدوین فرضیه وجود ندارد.

از قبل براي آن وجود ندارد.

تجربیانواع فرضیه در تحقیقات همبستگی و

:شوندها به دو نوع تقسیم میاین فرضیه

).1H()research hypothesisي تحقیق یا یک (فرضیه-1، یا وجود حاالت را دهدمیت بین متغیرها خبر وي تحقیق از وجود رابطه یا اثر و یا تفافرضیه

شود.تقسیم میدار و بدون جهت نماید. این فرضیه به دو نوع جهتتأیید می0H ()null or statistical(پوچ یا صفريفرضیه- 2 hypothesis.(

ماري یا پوچ نیز موسوم است، برخالف فرضیه تحقیق، وجود ي آي صفر که به فرضیهفرضیهادف و و مراتب را صرفاً ناشی از تصنماید انکار میوبین متغیرها را ردرابطه، اثر یا تفاوت

توان به هاي مزبور میاز فرضیهداند.گیري مینمونهباه در اشتباهات آماري به ویژه اشتباشد.می» صفر و یک« زوج مرکب ازفرضیه هاي زوجی نیز تعبیر نمود یعنی فرضیه

ها:مثالهایی از این فرضیهدار:ي تحقیق جهتفرضیه-الفندیده است.رسد کارایی معلمان آموزش دیده بیشتر از معلمان آموزشبه نظر می فضایی طبقات اجتماعی مؤثر است.مخروط افکنه بر آرایششیب

ي بدون جهت:فرضیه-ب

رسد بین آموزش معلمان و کارایی آنها رابطه وجود دارد.به نظر میاي وجود رسد بین شیب مخروط افکنه و آرایش فضایی طبقات اجتماعی رابطهبه نظر می

دارد.

ي صفر در تحقیق مورد نظر:فرضیه- ج

است.مساوي ندیده آموزشورسد کارایی معلمان آموزش دیده ر میبه نظ

روش تحقیق

26 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

اي وجود رسد بین شیب مخروط افکنه و آرایش فضایی طبقات اجتماعی رابطهبه نظر میدارد.ن

پذیرد:زیر انجام میتمطالعه چگونگی روابط بین متغیرها در یکی از سه حال

ي تفاوت تأثیر دو یا چند متغیر بر یک یا چند متغیر است(مانند محقق بدنبال بررسی و مقایسه-الفتفاوت تأثیر دو روش تدریس بر شاگردان).

ي میزان همبستگی بین دو یا چند متغیر است(مثل همبستگی مشکالت روانی محقق در پی مطالعه-بو گرایش به اعتیاد).

ي علت و معلولی بین دو یا چند متغیر است( مانند تأثیر عامل تعیین رابطهمحقق بدنبال کشف و - جهوش در پیشرفت تحصیلی).

ي بین متغیرهاست.است که هدف آنها کشف رابطههاي زوجی(صفر و یک) مختص پژوهشهایی فرضیهنکته:

ي خوبهاي یک فرضیهویژگی

ي خوب:هاي یک فرضیهاهم ویژگی

حقایق را داشته باشد،قدرت تبیین -الف

بتواند پاسخ مسئله را بدهد،-ب

با مسئله را داشته باشد،قابلیت حذف حقایق نامرتبط- ج

شفاف، ساده و قابل فهم باشد،-د

قابلیت آزمون را داشته باشد،-هـ

با حقایق و قوانین مسلم و اصول علمی تأییدشده و پذیرفته شده، مغایرت نداشته باشد،- و

ها و مفاهیم ارزشی استفاده نکند،واژهاز -ز

باید به مطالعه و پژوهش جهت بدهد و راهنما باشد،- ح

بصورت جمله خبري بوده و از ارتباط متغیرها خبر بدهد،- ط

روش تحقیق

27 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

هاي اختصاصی به طور جداگانه تعریف شوند،اصطالحات و واژه- ي

مطابق چهارچوب نظري تحقیق تدوین شوند،-ك

،ي موردي مسئله تحقیق باشندمطالعهباید مختص -ل

ویژه یا فرعی تحقیق وجود داشته باشد،ها و سؤالهايباید تناظر صوري و محتوایی بین فرضیه-م

فرضیه مبناي پردازش ابزار سنجش و طراحی ابزار گردآوري اطالعات باشد،-ن

نیز ي انفرادي یا زوجی یک فرضیه، باشدچنانچه موضوع پژوهش فقط داراي یک سؤال اصلی-سخواهد داشت.

روش تحقیق

28 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

فصل پنجم

گیرينمونهبه این دلیل، شود.ي آماري انجام میتحقیق علمی با هدف شناخت یک پدیده یا صفت در یک جامعه

روابط بین ن باشد یا اینکهآها، کارکردها و متغیرهاي موضوع تحقیق ممکن است متوجه صفات و ویژگیمتغیرها، صفات، کنش و واکنش و عوامل تأثیرگذار در جامعه را مورد مطالعه قرار دهد.

ي آماريجامعه

اي، محلی و یا عبارت است از کلیه عناصر و افرادي که در یک مقیاس جغرافیایی مشخص(جهانی، منطقهمکانی) داراي یک یا چند صفت مشترك باشند.

ها ي باورها، نگرشاجتماعی براي سنجش ذهنیت مردم و افراد انسانی در زمینههاي انسانی ودر پژوهشو ... دو راهکار کلی وجود دارد:

ي آماري مورد مراجعه و پرسش و بررسی قرار استراتژي تمام شماري. تمامی افراد جامعه-1گیرند.می

جامعه آماري و اخذ نظرات هرگاه امکان مراجعه و دستیابی به تمامی افرادگیري. استراتژي نمونه- 2شود.آنها وجود ندارد، از این روش استفاده می

مفهوم نمونه

هدف محقق شناسایی جامعه و تعیین پارامترهاي مربوط به آن است لذا براي این کار باید به جامعه امکان چک باشد این مراجعه کند و صفت یا ویژگی مورد نظر تحقیق را از آنها جویا شود. اگر جامعه کو

بین افراد جامعه ست از و امکان وي اجازه ندهد ناچار اباشد وحود خواهد داشت ولی اگر جامعه بزرگها و صفات جامعه را مطالعه کرده، شاخصها و ویژگیتعداد مشخصی را به عنوان نمونه انتخاب و

.نام داردگیريروش نمونههاي آماري آن را محاسبه نماید. این اندازه

نمونه و روش انتخاب آنانواع

شوند:میها به سه روش کلی انتخابنمونه

روش تحقیق

29 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

که از ارزش علمی برخوردار است.)تصادفی(روش احتمالی-1

، اصل شانس و برابري براي انتخاب افراد هاي اتفاقی و تصادفی مشهورندها که به نمونهدر این نمونه:شوند عبارتند ازفوق برگزیده میروش سههایی که به یکی از انواع نمونهگردد.میجامعه رعایت

یاب، همبستگی، ها معموالً در تحقیقات توصیفی زمینهاز این نمونههاي احتمالی ساده.نمونه-الفي مورد شود که کلیه افراد جامعهشود و بر اساس این اصل انتخاب میعلّی و تجربی استفاده می

مطالعه با هم مشابهت و تجانس دارند. براي انتخاب افراد نمونه از جامعه سه روش وجود دارد:

استفاده ار قرعه کشیاستفاده از جدول اعداد تصادفی.استفاده از روش منظم یا سیستماتیک

در این روش افراد جامعه با توجه به صفات درون گروهی بندي شده.گیري احتمالی طبقهنمونه-بگردند.خود طبقات مختلفی تقسیم و افراد نمونه به تناسب از بین تمامی طبقات انتخاب می

عبارت است از انتخاب واحد تحلیل(واحد اصلی مطالعه) از طریق اي.وشهگیري گروهی یا خنمونه- جها دو دسته هستند:گیري پیوسته. این گونه نمونهي نمونهطی چند مرحله

اي محضخوشهاي فضاییخوشه

شوند:ماهیت جغرافیایی داشته و به سه دسته تقسیم میگیري مکانی.نمونه-د

کشوري)هاي سطحی(تقسیمات نمونهاي(پراکندگی مکان و موقعیت)هاي نقطهنمونههاي خطی(مسیر خیابانهاي شهر، مسیر ساحل و ...)نمونه

مواردي که نوع خاصی از روشها یا ترکیبی از آنها را دارند.ها.گیريسایر نمونه-هـ

روش تحقیق

30 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

روش غیر احتمالی(وضعی)- 2هاي غیر اتفاقی یا لذا به آنها نمونهشوندمیها بر اساس نظر محقق برگزیده در این روش نمونه

هاي محاسبه شده را ها آن است که نتایج و شاخصاز مختصات اینگونه نمونهگویند. دار میتورشعبارتند از:ها توان به جامعه آماري تعمیم داد. این نمونهنمیاي.گیري سهمیهنمونه-الف

گیري اتفاقی.نمونه-بي وضعی.نمونه- جي موردي.نمونه-د

روش کارشناسی(دلفی)- 3

اعم از بنیادي و کاربردي، به گروهی از ي موضوع پژوهش و نظرات دربارهپژوهشگر براي کسب آراءي و تمام یا بخشی از جامعهکندوهش مراجعه میژمتخصصان، کارشناسان و صاحب نظران موضوع پ

دهد.آماري آن تخصص را مورد بررسی قرار می

یافته و تعاملی براي ) روشی نظامDelphiشود. روش دلفی(روش گاهی به روش دلفی نیز تعبیر میاین باشد.که بر آراي هیأتی از کارشناسان مستقل متکی میبینی،پیش

روشهاي برآورد حجم نمونه

شود لذا تا حدي اعتبار دارد.وش از تخمین شخصی استفاده میدر این ر-روش اول

.شودهاي آماري استفاده میها و روشبرآورد حجم نمونه از تکنیکبراي- روش دوم

مالحظات مربوط به برآورد حجم نمونه

تا بر اعتبار نتایج بیفزاید.ي خود را بیش از حداقل افزایش دهدبهتر است محقق نمونه-الف

ي مورد نیاز براي هر تعیین شده حجم نمونههرگاه محقق با چند صفت روبرو باشد، باید از فرمولهاي-بصفت را جداگانه محاسبه کند.

یا یزنگمانهبه پارامترهاي جامعه نداشته باشد لذا ناچار است از روش ممکن است محقق دسترسی - جاستفاده کند.بررسی وضعیت توزیع صفت براياي یا مکانیگیري خوشهروش نمونه

روش تحقیق

31 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

بایست لذا محقق میگوناگون، محقق امکان دسترسی به فرد نمونه را نداردگاهی اوقات به دالیل -دبینی الزم را به عمل آورد.پیش

و طوالنی است، محقق به طور بر اي هزینهاي و چند مرحلهگیري خوشهباتوجه به اینکه نمونه-هـها یا مراحل آن را کاهش دهد.اي تعداد خوشهسنجیده

یاب و پیمایشی حجم و تعداد نمونه را بیشتر در نظر حقیقات توصیفی زمینهبهتر است محقق در ت- وبگیرد.

روش تحقیق

32 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

فصل ششم

ابزار سنجش و گردآوري اطالعاتگیري و تواند متغیرها را اندازهوسایلی هستند که محقق به کمک آنها میگیري ابزار سنجش و اندازه

ي مورد مطالعه و نهایتاً کشف حقیقت و بررسی پدیدهاطالعات مورد نیاز را براي تجزیه و تحلیلگردآوري نماید.

ها وسایلی هستند که محقق به گیري و مقیاسابزار اندازه« توان گفت: گیري میدر تعریف ابزار اندازه»کمک آنها قادر است اطالعات مورد نیاز خود را گردآوري، ثبت و کمی نماید.

اند ابداع نمایند انسانی و اجتماعی براي گردآوري اطالعات تاکنون توانستهابزارهایی که محققان علوم ها و نظایر آنها.ها، فرمها، آزمونها، گویهها، طیفمقیاسعبارت است از:

گیري و گردآوري اطالعاتانواع ابزار اندازه

شوند:گیري به دو دسته کلی تقسیم میابزارهاي اندازه

اند بتدریج بردهاي فراوانی که در طول زمان داشتهراین ابزارها بدلیل کاشده:استاندارد یا میزان -1اعتماد باالیی دارند و به همین علت بیشتر مورد استفاده اند لذا قابلیت تر شدهاصالح و یا تکمیل

گیرند.محققان قرار میاین ابزارها عبارتند از:هايویژگیهاي کار و وقت مشخص،ي اجراء، روشراهنماهاي مختلف آنها و وجود عریف جنبهتگذاري با دقت مشخص،هاي نمرهروش طریق تجارب.تأیید اعتبار و پایایی آنها از

محقق ساخته:- 2

هاي ابزارهاي سنجش و گردآوري اطالعات عبارتند از:نمونه

مصاحبهسئواالت کارت -بسئواالت پرسشنامه-الف

ظرسنجن-تهاي کارت مشاهدهشاخص-پ

روش تحقیق

33 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

زمون استعدادآ- جهاي پیشرفت تحصیلیآزمون-ث

آزمون فرافکن- چرغبت سنج- خآزمون هوش-ح

گیريهاي اندازهمقیاس

که براي سنجش متغیرها در ابزارهاي گردآوري اطالعات به واحدهایی هستندگیري هاي اندازهمقیاسها عبارتند از:روند. این مقیاسکار می

(براي بیان صفات کیفی):هاي گسستهمقیاس-1 و چند ارزشی وجود دو ارزشیصورته ها باین مقیاسعددي): ی، رشاشم(اسمیمقیاس

. مثل:دارند(مسلمان یا مسیحی).یا خارجی)، مذهبزن)، ملیت(ایرانیمرد یاصفاتی نظیر جنس(

توان عالوه بر تشخیص وجود یا عدم وجود : با این مقیاس میاي)(رتبهمقیاس ترتیبی(رتبه اول، دوم، ارگرانمثل سنجش کیفیت کار کن را نیز سنجید.آشدت و ضعف صفت،

کم جمعیت)متوسط،بندي کشورها از لحاظ جمعیت(پرجمعیت، و ...)، رتبههاي گسسته جایز نیست.در مقیاس: چهار عمل اصلی و مقایسه1نکته باشد.و ارزش براي آنها نمیها صرفاً براي کدگذاري است در مقیاس اسمی، داده: 2نکته کند و قادر نیست فاصله بین آنها را درجات را مشخص میتنها ترتیب ترتیبی : مقیاس 2نکته

تعیین کند.:(براي بیان صفات کمی)پیوستههايمقیاس- 2

ویژگی هاي اسمی و ترتیبی، این مقیاس عالوه بر دارا بودن صفات مقیاس:ايمقیاس فاصلهتواند آن را کمی نماید.ها را داشته و میواصل بین نمرات و رتبهتعیین ف

است داراي نقطه صفر مطلق اي است با این تفاوت که مانند مقیاس فاصله:مقیاس نسبیمقیاس در این کاربرد گیرد.که به عنوان مبدأ سنجش مورد استفاده قرار می

باشد.میهاي فیزیکی نظیر زمان، مسافت، اندازه و وزنگیرياندازهو مقایسه فقط براي مقیاس نسبی مجاز است.هاي پیوسته چهار عمل اصلی : در مقیاس1نکته

روش تحقیق

34 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

هاي اي چون صفات به صورت ارزشفاصلههاي نسبی همانند مقیاس در مقیاس: 2نکته هاي آماري براي تجزیه گیرد به راحتی امکان استفاده از روشکمی(اعداد) مورد سنجش قرار می

و تحلیل اطالعات وجود دارد.

هاطیف

ها و آرزوها، ، تمایالت، گرایشهااند براي سنجش نگرشمحققان علوم اجتماعی و انسانی سعی نمودهتوان ها میاز معروفترین طیفشهرت دارند.طیفاحی و ابداع ابزارهایی بنمایند که به عنوان اقدام به طر

به موارد زیر اشاره نمود:

فاصله اجتماعی معروف است، براساس میزان پذیرش یا طرد این طیف که طیف طیف بوگاردوس:-1این طیف را شدت گیرد.میافراد یا گروههاي دیگر، مورد سنجش قرار یک فرد یا گروه به وسیله

باشد.دهد و داراي سه وضعیت با هفت درجه میو ضعف عالقه و جاذبه تشکیل میاین طیف از پنج قسمت مساوي تشکیل شده است و محقق متناسب با موضوع :طیف لیکرت- 2

ن مشخص نماید.آرا درباره دهد تا گرایش خودتحقیق تعدادي گویه در اختیار پاسخگو قرار میکامالً مخالفمخالفبی نظرموافقکامالٌ موافق

10پاسخگو با دقت و با حداکثر ي که از روي نمرهسازداین طیف محقق را قادر می:طیف گاتمن- 3را دریابد. عبارات مقیاس داراي صد خطا در کل نمونه، بتواند عبارات مورد تأیید پاسخگودر

پذیري است.پذیري و تجمعهاي ترتیبویژگی

روایی و پایایی ابزار سنجش

) الزم برخوردار باشد.reliability) و پایایی(validityابزار سنجش باید از روایی(

یا سؤاالت مندرج در ابزار منظور از روایی این است که مقیاس و محتواي ابزارروایی ابزار سنجش.متغیرها و موضوع مورد مطالعه را بسنجد.گردآوري اطالعات دقیقاً

شود، عبارت است نیز تعبیر میپایایی ابزار که از آن به اعتبار، دقت و اعتمادپذیريپایایی ابزار سنجش.در شرایط مشابه در گیري که براي سنجش متغیر و صفتی ساخته شدهاندازهي از اینکه اگر یک وسیله

روش تحقیق

35 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

مشابهی از آن حاصل شود. به عبارت دیگر، ابزار پایا زمان یا مکان دیگر مورد استفاده قرار گیرد، نتایجیکسان برخوردار باشد.یا معتبر ابزاري است که از خاصیت تکرارپذیري و سنجش

ایایی و روایی ابزار سنجش تأثیر منفی دارند:پعوامل زیر معموالً بر

ف نشدن اصطالحاتتعری-1عدم توجیه پرسشگران- 2یانعدم تجانس و همگونی پاسخگو- 3هاي اجاري پرسشگريتغییر شرایط و زمینه-4وضعیت ظاهري و درونی ابزار- 5تحقیقعدم تناسب مراحل مختلف فرایند-6

مورد استفاده:محققان براي اطمینان از روایی و پایایی ابزارروشهاي مختلف

یک ابزار در دو زمان یا دو مکان به مورد اجراء گذاشته .دوگانه و موازياستفاده از روشهاي -1شود.می

محقق نیاز به معیار و محک دارد که بتواند نتایج حاصل از ابزار .از روش مقایسه با معیارفادهاست- 2ها، اسناد موجود، سرشماريمثل ها تواند از نتایج کلی پیمایشمحقق می. را با آن مقایسه کند

گیري نماید.بهرهمیانگین سنی جامعه، ضریب رشد و ...از این طریق مسائل مختلف فرایند تحقیق مورد بررسی مقدماتی .آزموناستفاده از روش پیش- 3

گیرد.قرار می

)pre-test(آزمونپیش

پس از طراحی ابزارهاي سنجش و گردآوري آزمون است که یکی از مراحل فرآیند تحقیق علمی، پیشزیر را داشته هايهایدتواند فآزمون میا پیشنتایج کار یک تحقیق آزمایشی یپذیرد.اطالعات انجام می

باشد:

ي مورد مطالعه به ویژه زمانی که پارامترهاي جامعه در اختیار نیست.آگاهی از صفات جامعه-1

روش تحقیق

36 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

ها و هاي در نظر گرفته شده از طریق بکارگیري شاخصبرآورد حجم نمونه یا ارزیابی تعداد نمونه- 2آزمون.به روش پیشآمده از جامعه هاي بدست نشانه

اصالح روش گردآوري اطالعات.- 3اصالح ابزار سنجش.-4

تواند بفهمد که:در این مرحله است که محقق می

مثبت است یا خیر؟هاي آیا ابزار سنجش داراي ویژگیاند یا خیر؟ي روایی و اعتبار حذف شدهآیا عوامل کاهش دهندهاند و مشکلی در مسیر آیا پرسشگران و پاسخگویان هر دو نسبت به ابزار توجیه شده

آنها وجود ندارد؟پرسشگري؟کنندآیا شرایط محیطی و عوامل بیرونی امکان اجراي ابزار سنجش را فراهم می،بینی شده براي اجراي تحقیق امکانات نیروي انسانی، بودجه و سایر موارد پیشآیا زمان

؟کندکفایت می

بندي و تجریه و تحلیل.اصالح روش استخراج، طبقه- 5هاي مورد انتظار.اطالع از پاسخ- 6و مشاهده.بههاي مصاحروشاصالح - 7ها.و تست فرضیهلها و ابزارهاي به کار رفته در مرحله تجزیه و تحلیاطمینان از روش- 8

تواند اطالعات خوبی را در آزمون که در واقع نوعی تحقیق آزمایشی است، میپیشبطور کلی اجراي مرحله اختیار محقق قرار دهد تا بتواند نسبت به اصالح روشهاي کار و ابزار سنجش و غیر آن اقدام کند و بر درجه

روایی و اعتبار آنها بیفزاید.

هدف ان اطمینان شود که در واقع) نیز تعبیر میpilor study(مرحله به مطالعات راهنمانکته: گاهی از اینتوان از آن به پژوهش آزمایشی یا بینی شده در فرایند پژوهش است و میاز روایی و ابزارها و روشهاي پیش

.یز تعبیر نمودنمانوري

روش تحقیق

37 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

فصل هفتم

روشهاي گردآوري اطالعاتگاه به اشتباه ،نیاز تحقیق، یکی از مراحل اساسی آن است و به لحاظ اهمیت آنگردآوري اطالعات مورد

نامند.را روشهاي تحقیق میروشهاي گردآوري اطالعات

هاي پژوهش علمیخصوصیات اطالعات و داده

ها فراهم آید.اطالعات باید به اندازه باشد تا امکان داوري فرضیه-1باشد.ها باید دست اول اطالعات و داده- 2

عبارت است از بررسی و گردآوري اطالعات موجود که توسط دیگران تولید شده و سپس تعمق. مطالعهي آنها.درباره

و دست دوم و سپس تنظیم و نیعبارت است از گردآوري اطالعات و معلومات پیش. تألیف و تدوینترکیب آنها با هدف نگارش کتاب یا مقاله یا گزارش.

از تالش هنرمندانه و مبتنی بر مطالعه معلومات موجود و خالقیت و ابداع که با هدفعبارت است. پروژهشود.ارائه طرح یا نقشه براي حل مسئله یا رفع نیاز عملی انجام می

هاي دست یافته و گردآوري و تحلیل اطالعات و دادهعبارت است از کاوش نظام. یا تحقیق علمیپژوهش و یا حقیقت در جهان خلقت که در دسترس تجربه و آزمایش بشر قرار دارد.براي کشف یک واقعیت اول

، باید دست کم دو مسئله اساسی زیر را مورد هاي گردآوري شدهمحقق براي حفظ اعتبار اطالعات و دادهتوجه قرار دهد:

هاي خود.اطمینان از درستی و صحت اطالعات و دادهاصل صحت.-الف

آماري که از منابع هايدقت الزم از عدم دستکاري، جابجایی و ... اطالعات و دادهاصل دقت.-باي و میدانی گردآوري شده است.کتابخانه

روش تحقیق

38 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

انواع روشهاي گردآوري اطالعات

.گیرد. در تمامی تحقیقات علمی مورد استفاده قرار میايکتابخانه-1شود که محقق براي گردآوري اطالعات ناگزیر است به محیط میبه روشهایی اطالق. میدانی- 2

.بیرون برود

انواع روشهاي مشاهده

ي کنترل نشدهطرحهاي مشاهده-الف

ي کنترل شدهطرحهاي مشاهده-ب

ي مشارکتیطرحهاي مشاهده- ج

ي غیر مشارکتیطرحهاي مشاهده-د

فردييطرح مشاهده-هـ

گروهیيطرح مشاهده- و

علنیيطرح مشاهده-ز

ي غیر علنیطرح مشاهده- ح

روش تحقیق

39 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

سئواالت تستی :

نامند.، چه میرونددر منطق براي اثبات نظریات یا پیشگیري از خطاهاي فکر به کار میفنونی که-1فرضیه-باستدالل-الف

استناد-دتفکر- جاز معلومات جزئی و برقراري ارتباط بین آنها حکم کلی در کدام یک از انواع استدالل با استفاده - 2

شود.استنتاج میقیاسی-بتمثیلی-الف

تام-داستقرایی- ج

اند و نه غلط.کنند لذا نه درستکدام یک از انواع تعاریف چیزي را در باره واقعیت بیان نمی- 3تعریف اسمی-بتعریف تحلیلی-الف

تعریف محتوایی-دايتعریف چند مرحله- ج

گذارند.کدام متغیرها نقش علت را داشته و بر متغیرهاي دیگر تأثیر می-4واسطه-بوابسته-الف

کنترل-دمستقل- ج

باشد.جزء کدام یک از انواع متغیرها میتعداد اساتید دانشگاه علوم و تحقیقات یزد، - 5متغیر پیوسته-بگسستهمنفصل یاکمی متغیر-الف

متغیر دو وجهی-دمتغیر کیفی- ج

باشد.گیري داراي نقطه صفر مطلق میهاي اندازهکدام یک از انواع مقیاس-6ايمقیاس فاصله-بمقیاس ترتیبی-الف

مقیاس نسبی-دمقیاس اسمی- ج

روش تحقیق

40 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

شود.گیري استفاده میهاي اندازهکدام یک از مقیاسضریب همبستگی اسپیرمن در مورد-7مقیاس نسبتی-بايمقیاس رتبه-الف

مقیاس اسمی-دايمقیاس فاصله- ج

باشد.بخش هر پروژه تحقیقاتی میکدام یک از فرآیند تحقیق علمی مهمترین و دشوارترین-8بررسی متون-بچوب مفهومیرتدوین مدل یا چا-الف

تدوین گزارش-دگردآوري اطالعات- ج

گردد.استفاده می» چگونه است«و » چیست«ها معموالً از کلمات گونه از پرسشکدام در - 9توصیفی-بايرابطه-الف

تفهیمی-دتفاوتی- ج

کدام یک از تحقیقات علمی مرزهاي دانش را گسترش داده و در جستجوي کشف حقایق و -10.باشدمیهاواقعیت

کاربردي-ببنیادي-الفعملی-دايتوسعه-ج

هاي تحقیق علمی است.هاي کدام یک از روشنقد ظاهري از ویژگی-11توصیفی-بنگاريقوم-الف

موردي-دتاریخی- ج

پردازد.آن میهاي تحقیق، محقق به بررسی علل رویداد پس از وقوع در کدام یک از روش-12رویدادي)(پسیتحقیق علّ-بتحقیق تجربی-الف

تحقیق پیمایشی- دتحقیق نیمه تجربی- ج

روش تحقیق

41 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

دهنده اشاره دارد.به مزیت تکمیل پرسشنامه با پاسخکدام کزینه - 13دقت بیشتر-بتر بودنسریع-الف

دهی بیشترپاسخ-دهاي کاملترپاسخ- ج

به دنیا بنگرد و اغلب از طریق هاخواهد از طریق چشمان آزمودنیکدام شیوه تحقیق می-14دهد تا از خود بگویند.هاي مستقیم به آنها اجازه مینقلنگاريقوم-بمشاهده مشارکتی-الف

مصاحبه-دمشاهده غیرمستقیم- ج

باشد.هاي دیگر میتحقیقاتی به زمینهپذیري نتایج یک مطالعه کدام گزینه بیانگر میزان تعمیم-15اعتبار درونی-بروایی-الف

اعتبار بیرونی-دپایایی- ج

است که پس از طراحی ابزارهاي سنجش و ..................یکی از مراحل فرآیند تحقیق علمی، - 16پذیرد.گردآوري اطالعات انجام می

پرسشنامه-بآزمونپیش-الفمصاحبه-دبررسی میدانی- ج

ها به دنیا بنگرد و اغلب از طریق از طریق چشمان آزمودنیخواهدکدام شیوه تحقیق می-17دهد تا از خود بگویند.هاي مستقیم به آنها اجازه مینقلنگاريقوم-بمشاهده مشارکتی-الف

مصاحبه-دمشاهده غیر مستقیم- جپذیري است.هاي ترتیبی و تجمعویژگیها، دارايکدامیک از طیفعبارات مندرج در-18

لیکرت-بگاتمن-الفهیچکدام-دبوگاردوس- ج

روش تحقیق

42 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

اجتماعی معروف است.ها به طیف فاصلهکدامیک از طیف-19لیکرت-بگاتمن-الف

هیچکدام-دبوگاردوس- ج

است.گرایی بر چه اساسی استوار دیدگاه عقل- 20استدالل قیاسی-بعقلتجربه و -الف

استدالل تمثیلی-داستدالل استقرایی- ج

شود.استفاده میهاي تحقیق از ............ در یک تحقیق علمی براي تدوین فرضیه-21معلومات پژوهشگر-باستدالل قیاسی-الف

اهداف محقق-دمطالعات اولیه- ج

استفاده از مشابهت یک معلوم براي کشف مجهول............... عبارت است -22تمثیل-باستقراء-الف

مقایسه-دقیاس- ج

داند.میحواس انساني شناخت را امیک از دیدگاههاي شناختی، وسیلهکد-23ساختاريدیدگاه -بگرایی و پوزیتیویسمدیدگاه تجربه-الف

دیدگاه هرمنونیک-دپوزیتیویسمدیدگاه - ج

هاي علمی تأکید دارد.انقالبی پیشرفتي کدام دیدگاه بر جنبه- 24دیدگاه ساختاري-بگراییدیدگاه عقل-الف

دیدگاه هرمنونیک-ددیدگاه پوزیتیویسم- ج

روش تفسیر و تأویل متن براي کشف حقیقت کدام است.-25علمیتحقیق -بهرمنونیک-الف

روش تحقیق

43 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

ساختاري-دپوزیتیویسم- ج

باشد.یک تحقیق علمی نمیهايکدام مورد جزء مشخصه-26توسعه قلمرو معرفت-بخاصبرخورداري از آداب و تشریفات -الف

ازاي خارجی در بیرونداشتن مابه-دآزمایش مجددقابلیت تکرار و - ج

باشد.اهداف آموزش روش تحقیق نمیکدام مورد جزء -27فراگیري روش وصول به حقایق و کشف مجهوالت-الف

هاي تحقیقاتیکسب مهارت الزم براي انجام پروژه-بهاي تحصیلینامهکسب مهارت الزم براي تهیه پایان- جیافتن مسئله و حل مشکل جامعه-د

باشد.تعریف کدام واژه زیر می» تمسک فکر به معلومات به منظور کشف مجهوالت«-28تفکر-باستدالل-الف

تدبیر-دروش تحقیق- ج

رسد.آن است که محقق از نتایج کلی به جزء میکدام گزینه بیانگر-29قیاس-باستدالل کلی-الف

تمثیل-داستقراء- ج

یافته متغیرها، عوامل و عناصر در عالم واقع ...... هستند.ي روابط نظاممنعکس کننده-30متغیرها-بمدلها-الف

عالئم ریاضی-دتوابع- ج

تواند مقادیر کمی و ارزشهاي متفاوتی و میویژگی یا صفتی که بین افراد جامعه مشترك بوده« - 31، مفهوم کدام مورد است.» داشته باشد

روش تحقیق

44 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

مدل-بمتغیر-الفرابطه-دنمونه آماري- ج

باشد.متغیرها بر اساس ارزش نمیکدام مورد مربوط به دسته بندي انواع -32متغیرهاي کیفی-بگیريمتغیرهاي کمی یا قابل اندازه-الف

ايمتغیرهاي دو گزینه-دمتغیرهاي دو وجهی- ج

باشد.کدام مورد مربوط به دسته بندي انواع متغیرها بر اساس رابطه نمی-33متغیرهاي تابع و وابسته-بمتغیرهاي مستقل-الف

متغیرهاي میانگر یا واسطه-دمتغیرهاي تعدیل کننده- ج

باشد.میگزینهمورد مربوط به دسته بندي انواع متغیرها بر اساس -34ايگزینهاي و چندگزینهمتغیرهاي دو-الف

اي و چند وجهیمتغیرهاي چند گزینه-بايمتغیرهاي دو وجهی و دو گزینه- جهیچکدام-د

باشد.نمیجانبیيبندي متغیرهامورد مربوط به دسته-35متغیرهاي کنترل-بمتغیرهاي تعدیل کننده-الف

گرمتغیرهاي مزاحم یا مداخله-دمتغیرهاي میانگر یا واسطه- ج

دهد.ي تبینی دارد و بنیاد هر فعالیت علمی را تشکیل می.......... جنبه-36نظریه-بتحقیق-الف

طراحی-دمفاهیم- ج

مربوط به کدامیک از موارد زیر است.» ب بودنهزینه« و » گیر بودنوقت« ي مشخصه-37

روش تحقیق

45 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

تحقیقات بنیادي-بتحقیقات علمی-الفتحقیقات مطالعاتی- جتحقیقات کاربردي- ج

گردد.کدام نوع از تحقیقات علمی براي کسب اطالع از وجود رابطه بین متغیرها انجام می-38نظري-بتجربی-الف

توصیفی-دهمبستگی- ج

دهد.رکن اصلی هر تحقیق را چه چیزي تشکیل می-39تدوین گزارش-بانتخاب، تعریف و بیان موضوع-الف

هاگردآوري اطالعات و داده-دگزینش، طراحی و تشریح روش کار- ج

باشد.هاي کلی موضوع تحقیق نمیکدام مورد جزء ویژگی- 40میکرو بودن و نوع بودن-بادارکی بودن و بسیط بودن-الف

قابل تعمیم بودن و تجربی بودن-دهاشفاف بودن و ابطال پذیري فرضیه- ج

در کدام نوع از فرضیه تحقیق است که از وجود رابطه یا اثر و یا تفاوت بین متغیرها خبر -41کند.یا وجود حاالت را تأیید میدهدمیفرضیه تحقیق یا یک-بیا صفرفرضیه پوچ -الف

فرضیه بنیادي-دفرضیه همبستگی- ج

داند.در کدام نوع از تحقیق است که مراتب را صرفاً ناشی از تصادف و اشتباهات آماري می- 42فرضیه تحقیق یا یک-بفرضیه پوچ یا صفر-الف

هیچکدام-دفرضیه بنیادي- ج

، مربوط به چه »آموزش معلمان و کارایی آنها رابطه وجود داردرسد بینبه نظر می« ي جمله-43نوعی از فرضیه است.

روش تحقیق

46 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

فرضیه بدون جهت-بفرضیه جهت دار-الففرضیه اولیه-دفرضیه صفر- ج

ي بین متغیرهاست.ها، کشف رابطههدف کدامیک از فرضیه- 44هاي زوجی(صفر و یک)فرضیه-بفرضیه تحقیق-الف

دارهدف-دهمبستگی- ج

باشد.شوند. کدام گزینه صحیح نمیها به سه روش انتخاب مینمونه- 45روش غیر احتمالی(وصفی)-بروش احتمالی(تصادفی)-الف

روش آماري-د(دلفی)روش کارشناسی- ج

شوند.نظر محقق برگزیده میبر اساسهاگیري، نمونههاي نمونهدر کدام یک از روش-46روش غیر احتمالی(وصفی)-بروش احتمالی(تصادفی)-الف

روش آماري-دروش کارشناسی(دلفی)- ج

باشد.کدام عبارت زیر صحیح نمی-47هاي کسسته براي بیان صفات کیفی است.مقیاس-الف

هاي پیوسته براي بیان صفات کمی است.مقیاس-بشوند.استاندارد و محقق ساخته تقسیم میگیري به دو دسته کلی ابزارهاي اندازه- جباشند.هاي گسسته مجاز میچهار عمل اصلی و مقایسه در مقیاس-د

باشد.کدام عبارت زیر صحیح نمی-48هاي گسسته شامل اسمی و ترتیبی هستند.مقیاس-الف

اي و نسبی هستند.هاي پیوسته شامل فاصلهمقیاس-باصلی و مقایسه فقط براي مقیاس نسبی مجاز است.هاي پیوسته چهار عمل در مقیاس- جداراي نقطه صفر مطلق هستند.ايهاي فاصلهمقیاس-د

روش تحقیق

47 و تحریر: جعفر بهبهانیلخیصت

باشد.کدام عبارت زیر صحیح نمی- 49ي اجتماعی معروف است.طیف بوگاردوس به طیف فاصله-الف

اشاره دارد.طیف لیکرت در خصوص گرایشات افراد به موضوعی خاص-بپذیري است.و تجمع پذیريهاي ترتیبویژگیطیف گاتمن داراي- جها، تمایالت و ... و فقط براي سنجش نگرشها جزء ابزارهاي گردآوري اطالعات نبودهطیف-د

اند.طراحی شده

به ترتیب چه مفهومی دارند.« »و « » اصطالحات - 50روایی و پایایی-بپایایی و روایی-الف

روایی و استحکام-دپایایی و استحکام- ج

51-

تشریحی :سئواالت

ها و قواعد تحقیق علمی را توضیح دهید.مورد از ویژگیتحقیق علمی چیست. دو-1نام برده و دو مورد از آن را شرح دهید.فرآیند تحقیق علمی را - 2تشریح نمایید.هاي مسأله پژوهش و چگونگی بیان آن را ویژگی- 3مثال توضیح دهید.دهی را با یکهاي ارجاعانواع شیوه-4و به اختصار بیان کنید.عناصر مربوط به هر گزارش را نام برده- 5رح دهید.ها را نام برده و بطور کوتاه شنمونه از معروفترین طیفسه-6.گیري را نام برده و دو مورد را توضیح دهیدهاي اندازهمقیاس-7ها را نام برده و دو مورد را توضیح دهید.انواع مدل-8ساخته را نام ببرید.گیري را تعریف نموده و چهار مورد از ابزارهاي محقق ابزارهاي اندازه- 9