هاي سازماني ارزيابي هوش تجاري سيستم تحقيقاتيچارچوبي

٢مهدي غضنفري ،*١سعيد روحاني (Rouhani.saeed@gmail.com)

چکیده

هاي بسیاري از سوي جامعه علمی و جامعه کسب و کار جهت توسعه رویکردهاي جامع طراحی تا کنون تحقیقات و تالشهـاي سـازمانی انجـام شـده, تـا بتواننـد هاي انتخـاب و ارزیـابی سیسـتم مدلهاي سازمانی و همچنین و تولید سیستم

ها ارائه نمایند. لذا با اشاره به این دیدگاه هاي واقعی به سازمان هاي اطالعاتی جامع را در جهت پاسخ به نیازمندي سیستمن استفاده عملـی و کـاربرد آن هاي اطالعاتی و سازمانی و همچنین خود فناوري, بر مبناي میزا جدید که ارزش سیستم

یاري سازمانی ایجاد شده است. هاي متفاوتی با تمرکز بر تصمیم گیري گردد, جهت گیري تعیین می ها در تصمیم سیستمهاي سازمانی, در همین راستا و فراتر از اهداف خاص مکانیزاسیون و براي پاسخ به نیازمندي مخاطبین مدیریتی سیستم

هاي سازمانی در حوزه انتخاب و گزینش و یا حوزه بهبود و طراحی مجدد, معیارهاي مورد ابی سیستمبایست در ارزی میگیري در تمامی سطوح مدیریت و افزایش هوش تجاري براي ایجـاد مزیـت رقـابتی نیاز سازمان جهت پشتیبانی تصمیم

گیري و هوش به ویژگی پشتیبانی تصمیمگیري مجرد جاي خود را هاي پشتیبان تصمیم لحاظ گردد و از آنجا که سیستمگیري و هاي سازمانی با تاکید بر پشتیبانی تصمیم اند, در نتیجه ارزیابی تخصصی سیستم هاي سازمانی داده تجاري سیستم

با مرور اجمالی بر ادبیـات در این مقاله شود. هوش تجاري به عنوان یک حوزه کاربردي و نیازمند توجه علمی مطرح میگیـري هـوش گیري و هوش تجاري و همچنین با بررسی تحقیقات پیشین در ارزیابی و انـدازه پشتیبانی تصمیمموضوع

هاي هاي سازمانی, شکاف تحقیقاتی ارزیابی سیستم گیري و ارزیابی سیستم هاي پشتیبان تصمیم تجاري, ارزیابی سیستمردیـده اسـت و یـک مـدل ارزیـابی هـوش تجـاري شفاف گگیري و هوش تجاري سازمانی با تاکید بر پشتیبانی تصمیم

هاي سازمانی ارائه گردیده است. سیستم

هاي سازمانی، چارچوب ارزیابی هوش تجاري، سیستمهاي کلیدي: واژه

دانشجوي دكتري مهندسي صنايع دانشگاه علم و صنعت ايران ١ دانشكده صنايع دانشگاه علم و صنعت ايران استاد ٢

١

مقدمه -۱هاي تجاري و واحدهاي ها تبديل شده و بنگاه در هزاره سوم, اطالعات و دانش به ثروت اصلي سازمان

يت رقابتي به دنبال استفاده هر چه بيشتر از اين ثروت در تصميمات خطير خود توليدي براي کسب مزباشند. با به کارگيري فناوري اطالعات و ارتباطات در تمامي ارکان کسب و در محيط پوياي امروز مي

هاي کسب و کار را شکل داده و تبديل به افزارهاي سازماني, بستر فعاليت ها و نرم کار نيز, سيستمگيري در سازمان و نياز اند. لذا با توجه به اهميت تصميم هاي سازماني شده زن نويني براي دادهمخ

گيري با گيري به پشتيباني شدن از طريق هوش تجاري, اهميت يکپارچگي پشتيباني تصميم تصميم گردد. اي سازمان) بيش از پيش مشخص مي هاي سازماني (بستر فرايندي و داده سيستم

ها در در تمامي نقاط دنيا و به خصوص در کشور ما به آن مبتال هسـتند, مشـکالت وزه سازمانآنچه امرهـاي باشد که با توجـه بـه نيازمنـدي هاي سازماني مناسب مي ارزيابي و انتخاب دقيق و صحيح سيستم

ز گيـري نيـ بتوانند در نقش هوش تجاري و پشتيباني تصـميم ٢هاي غيرکارکردي و نيازمندي ١کارکرديظاهر شوند. اين موضوع در دنياي کسب و کار از اهميت خاصي برخوردار بوده, ليکن در دنياي علم نيـز

گيـري و هـوش آور مفاهيم ارزشمندي باشد. تشخيص معيارها و عوامل پشتيباني تصـميم تواند پيام مينظريـات جديـد تجاري در قالب يک چارچوب يکپارچه براي محققان دستاوردي قابل توجه بوده و ارائه

هاي دانش را گسترش دهد. تواند مرز در اين زمينه ميکردن ها را براي برآورده کنندگان آن باشند که تامين هاي از پيش آماده مي هاي سازماني بسته سيستم

هاي ها در حوزه . اين سيستمنمايند ها تهيه مي هاي استاندارد دامنه وسيعي از سازمان نيازمنديريزي حسابداري, تدارکات, مديريت روابط مشتريان, مديريت زنجيره تامين و برنامهشامل مختلفي

المللي و ملي کننده مختلف در سطح بين اند. صدها تامين طراحي و توليد شدهمنابع سازماني ها عرضه نموده و در نتيجه هاي کسب و کار سازمان محصوالت مختلف خود را براي پاسخ به نيازمندي

هاي ها با مسئله ارزيابي و انتخاب سيستم سازماني مناسب که با توجه به نيازمندي ازمانامروزه سگيري نيز هاي غيرکارکردي بتوانند در نقش هوش تجاري و پشتيباني تصميم و نيازمندي کارکردي

ظاهر شود روبرو هستند. براي حل اين معزل و ايجاد مزيت رقابتي از طريق ارزيابي و انتخاب سيستمگيري و هوش تجاري, ضرورت دارد معيارهاي مناسب اين سازماني با سطح مناسب پشتيباني تصميم

اي علمي تبيين و رويکرد ارزيابي طراحي گردد. ارزيابي به شيوههاي امروزه در کشور و در بسياري از کشورهاي در حال توسعه با ايجاد نگرش استفاده از سيستم

اند و اين چالش انتخاب ران فناوري اطالعات با چالشي جديد روبرو شدهسازماني, مديران ارشد و مديدهنده نيازهاي ذينفعان سازماني است. افزار جامع سازماني متناسب با سازمان و پوشش سيستم و نرم

در گذشته شايد توجه به کارکردهاي اتوماسيون و مکانيزاسيون فرايندي و ذخيره داده بيشتر مورد هاي سازماني نيز معيارهاي متمرکز بر اين ا بود و در نتيجه در انتخاب سيستمه توجه سازمان

شد. حال با مطرح شدن ويژگي راهبردي هاي متناسب ارزيابي به کار گرفته مي موضوعات و روشها محوريت ها و اطالعات تحت نام هوش تجاري, ضروري است سازمان فناوري اطالعات و ارزش داده

گيري و هوش تجاري طراحي کنند. اين عالوه بر مکانيزاسيون بر پشتيباني تصميمارزيابي خود را

1 Functional Requirements 2 Non-functional Requirements

٢

افزارها در زمينه ها و نرم هاي سازماني از سيستم مسئله مستلزم انجام تحقيق علمي در زمينه نيازمنديي بايست يک چارچوب و مدل براي ارزيابي توانايي پشتيبان گيري بوده و در نهايت مي پشتيباني تصميم هاي سازماني ارائه گردد. تصميم, سيستم

ادبيات موضوع - ۲

تاريخچه پشتيباني تصميم گيري -۲-۱

گيري به صورت مشخص توسط گري و اسکات مورتن تعريف هاي پشتيباني تصميم مفهوم اوليه سيستمتوني وظايف اند. آن گرديد. آنها انواع وظايف مديريت آنتوني را با انواع تصميم سيمون ترکيب نموده

ريزي راهبردي (تصميمات اجرايي بر مبناي اهداف عالي) کنترل مديريت را در سه دسته برنامهمديريتي (هدايت سازمان توسط مديران مياني در جهت اهداف) و کنترل عملياتي (راهنمايي وظايف

ريزي ز برنامهگيري را در پيوستاري ا مشخص توسط سرپرستان) خالصه نمود. سيمون نيز انواع تصميمريزي نشده (غيرساختيافته) تشريح نموده است. گري و اسکات مورتن شده (ساختيافته) تا برنامه

وظايف سه گانه مديريت آنتوني را با سه نوع تصميم سيمون تحت عناوين تصميمات ساختيافته, شبه سيمون شامل مراحل گيري ساختيافته و غيرساختيافته ترکيب نمودند. همچنين آنها فرايند تصميم

هوشياري, طراحي و انتخاب را استفاده نمودند. مرحله هوشياري به معناي تعريف مسئله و جستجو, ها و گزينش ها و مرحله انتخاب به معناي تحليل گزينه ها و پاسخ مرحله طراحي به معناي توسعه گزينه

ز به معناي يک سيستم ني ١گيري باشد. يک سيستم پشتيباني تصميم يکي براي بکارگيري مياي با پيچيدگي تصميم نيمه ساختيافته و غيرساختيافته تعريف شده است کامپيوتري براي حل مسئله

).۲۰۰۲(جيپي شيم و ديگران, گيري وارد هاي پشتيباني تصميم در دو دهه اخير مفاهيم بسياري در حوزه تحقيقات سيستم

در جهت تامين نيازهاي ٢گيري گروهي اني تصميمهاي پشتيب , سيستم۱۹۸۵اند. در سال گرديدهگيري, طراحي و ايجاد گرديدند. ها و ايجاد ارتباط بين گروه تصميم طوفان ذهني, ارزيابي ايده

گيري را از حوزه هاي پشتيباني تصميم نيز محدوده سيستم ٣هاي اطالعات مديريت ارشد سيستمگيري هاي مديريت مدل و پشتيباني تصميم تمشخصي و گروهي به سطح سازمان گسترس دادند. سيس

هاي مانند هوش مصنوعي و سيستم خبره براي پشتيباني هوشمند از بر پايه دانش نيز از تکنيکاند. بعد از آن نيز مفهوم مديريت دانش سازماني ابداع و به بلوغ رسيد گيرنده استفاده نموده تصميم

).۲۰۰۲(جيپي شيم و ديگران, هاي کاوي, تحليل بر خط و وب موجب گشته که سيستم ستفاده از انباره داده, داده, ا۲۱در قرن

تر قرار بگيرد و مفهوم گيري در اختيار همه مديران و حتي کارکنان سطوح پايين پشتيباني تصميمگيري يکي از نيازهاي سازماني مجرد و محدود گذشته خود را از دست دهد. در واقع پشتيباني تصميم

هاي خود اين انتظار را دارد. سازمان از تمامي سيستم شده و

1 Decision Support System (DSS) 2 Group Decision Support Systems (GDSS) 3 Executive information systems (EIS)

٣

هوش تجاري -۲-۲

امروزه تغييرات سريع محيط کسب و کار موجب گرديده است نياز به موقع و کارا به اطالعات کسب و ها ها ضروري است بلکه براي بقاي آن گردد و نه تنها براي موفقيت سازمان کار بيش از پيش حس

گردد. اين بخش به صورت مختصر مفاهيم و موضوع هوش تجاري تشريح مي حياتي است. درها جهت مديريت و پااليش هوش تجاري به يک فلسفه و ابزار مديريتي اشاره دارد که به سازمان

؛ گيالد, ۱۹۸۶نمايد (گوشال و کيم, اطالعات کسب و کار در راستاي اخذ تصميمات اثربخش کمک مي۱۹۸۶ .(

تواند جهت اشاره موارد ذيل به کار گرفته شود (لونکويست و پيرتيمکي, اري مياصطالح هوش تج۲۰۰۶:( اطالعات و دانش مرتبط به سازمان که محيط کسب و کار, خود سازمان و وضعيت بازار, .۱

کنند. مشتريان, رقبا و مالحظات اقتصادي را تشريح ميا اطالعات را در جهت ه يک فرايند سيستمي و سازمان يافته که توسط آن سازمان .۲

هاي کسب و کار, از منابع دروني و بيروني کسب, تحليل و توزيع گيري در فعاليت تصميم نمايند. مي

باشد که در درون و هدف هوش تجاري کمک به کنترل منابع و جريان اطالعات کسب و کار ميها و اطالعات ردازش دادهپيرامون سازمان وجود دارند. هوش تجاري در قرن اطالعات با شناسايي و پ

نمايد. ها مي انبوه و متفاوت به دانش و هوشمندي ناب مورد نياز مديريت, کمک بزرگي به سازماننمايد و هوش تجاري, اطالعات کسب و کار را به موقع و به صورت مناسب جهت استفاده ارائه مي

نمايد (آذوف و چارلزورس, امين ميتوانايي استدالل و فهم معاني پنهان در اطالعات کسب و کار را ت۲۰۰۴.(

نشان داده ۱گيري در سازمان بوده و همانطور که در شکل کاربرد اصلي هوش تجاري, کمک به تصميمهاي سازماني, مبناي هوش تجاري در هاي ساختيافته و غيرساختيافته سيستم شده, استفاده از داده

).۲۰۰۸باشد (بارس و ديگران, سازمان مي

)۲۰۰۸چارچوب هوش تجاري در سازمان (بارس و ديگران, -۱شکل

Access Layer

Logic Layer D

ata Layer

Business Intelligence (BI)

Decision Support

٤

توان از استفاده در ادبيات موضوع هوش تجاري به اين نکته اشاره شده است که مزاياي بيشتري مي

هاي ). اين در حالي است که سازمان۲۰۰۱هاي سازماني کسب نمود (توماس, هوش تجاري در سيستمهاي سازماني گيري هوش تجاري در سازمان خود و سيستم هاي اندازه ا و شاخصکمي داراي معياره

). اين نکته نيز قابل توجه است که هوش تجاري گاه تحت عنوان ۲۰۰۴باشند (مارين و پولتر, خود ميها استفاده از شود و علت آن اين موضوع است که بسياري از سازمان نيز شناخته مي ١هوش رقابتي کنند. را در جهت کسب مزيت رقابتي انتخاب ميهوش تجاري

بررسي تحقيقات انجام شده -۳

گيري هاي پشتيبان تصميم سيستم -۳-۱هاي گيري و سيستم هاي تحقيقاتي پشتيباني تصميم ها و زير مجموعه بندي کلي حوزه در يک دسته

):۲۰۰۵گيري عبارتند از (دي آرنورت و پروان, پشتيبان تصميمهاي کوچک که معموالً براي کمک به : سيسنم٢گيري شخصي ي پشتيباني تصميمها سيستم •

شوند. گيري مستقل يک مدير توسعه داده مي تصميمهاي پشتيباني تصميم : استفاده از ترکيب ارتباطات و فناوري٣هاي پشتيباني گروهي سيستم •

باشد. گيري مي هاي تصميم جهت تسهيل کار اثربخش گروهگيري گروهي که تمرکز بر : يک سيستم پشتيباني تصميم٤يباني مذاکراتهاي پشت سيستم •

روي مذاکرات طرفين در گروه باشد.: به کارگيري ابزارهاي هوش مصنوعي در ٥گيري هوشمند هاي پشتيباني تصميم سيستم •

دهد. ها را شکل مي گيري اين سيستم پشتيباني تصميمهايي که با کمک : سيستم٦دانش هاي پشتيباني تصميم مبتني بر مديريت سيستم •

ها, سازي, بازيابي و انتقال دانش در سازمان و ميان افراد و دسترسي به دانش در گروه ذخيره نمايند. گيري را پشتيباني مي تصميم

اي جهت پشتيباني داده هايي که زيرساختار عظيم : سيستم٧هاي انباره داده سيستم • سازند. گيري فراهم مي تصميم

گيري را در درون ها تمرکز خود در پشتيباني تصميم : سازمان٨هاي سازماني تمسيس •هاي اطالعات مديريت ارشد و يا هوش تجاري و هاي سازماني, تحت عنوان سيستم سيستمنمايند. در واقع ابزارهاي هوش تجاري به پايگاه داده هاي مديريت عملکرد جستجو مي سيستم

1 Competitive intelligence (CI) 2 Personal Decision Support Systems (PDSS) 3 Group Support Systems (GSS) 4 Negotiation Support Systems (NSS) 5 Intelligent Decision Support Systems (IDSS) 6 Knowledge Management-Based DSS (KMDSS) 7 Data Warehousing (DW) 8 Enterprise Reporting and Analysis Systems

٥

گيري را تهيه هاي مورد نياز تصميم ها و گزارش و تحليل سيستم سازماني دسترسي داشته نمايد. ميگيري را استفاده از هاي جديد پشتيباني تصميم بندي, دي آرنورت و پروان يکي از حوزه در اين دسته

اند. در بررسي مقاالت که دي آرنورت و هاي سازماني داراي ابزارهاي هوش تجاري برشمرده سيستممقاله علمي در رابطه با ۱۰۹۳مالحظه اصلي تحليل ۸اند در انجام داده ۲۰۰۸پروان در سال

ها با دنياي واقعي و عمل فاصله اند که اکثر اين حوزه هاي تحقيقاتي فوق به اين نتيجه دست يافته حوزهاي گيري در دني هاي سازماني و انباره داده به عنوان تصوير عملي پشتيباني تصميم داشته و تنها سيستم

)۲۰۰۸واقعي کاربرد مناسبي دارند. (دي آرنورت و پروان, گيري هوش تجاري ارزيابي و اندازه -۳-۲

ترين نمايد. اولين و معمول بر اساس ادبيات موضوع, ارزيابي هوش تجاري دو هدف کلي را دنبال مي). در واقع ۲۰۰۰باشد (ساوکا, گذاري مي گيري هوش تجاري اثبات ارزش آن جهت سرمايه هدف اندازه

باشد, مديران و مديران ارشد با توجه به اينکه انتخاب و استفاده از هوش تجاري يک رويکرد نوين مينياز دارند با ارزيابي به منطقي و صحيح بودن انتخاب خود پي ببرند. اين در حالي است که در ادبيات

افع هوش تجاري وجود دارد. کمک هاي زيادي بدون بررسي و تحقيق علمي در مورد من موضوع فرضها و به فرايند توسعه هوش تجاري و اطمينان از اين موضوع که محصوالت هوش تجاري نيازمندي

گيري و ارزيابي هوش نمايد, علت و هدف دوم اندازه مي مقتضيات واقعي سازمان و کاربران را تامينگيري هوش تجاري با دو رويکرد اندازه , اين۱). در جدول ۱۹۹۶دهد (هرينگ, تجاري را تشکيل مي

گيري توسط لونکويست و پيرتيمکي ارائه گرديده است. براي توجه به مخاطبين اصلي و مزاياي اندازهبايست ابتدا, به اين سوال پاسخ دهيم که منظور گيري هوش تجاري, مي پاسخ به سوال چگونگي اندازه

اي چه کسي مطرح است. ممکن است برخي ارزش گيري چيست و اين ارزش بر ارزش مورد اندازهگيرنده هوش تجاري را در مزاياي کلي براي سازمان بدانند و گاه اين ارزش را در رضايت تصميم

بايست در تصميم ) ارزش يک هوش تجاري را مي۱۹۹۳جستجو نمايند. بر مبناي تحقيقات کلي ( نمايد. وار و مبتني بر نظرات انساني ميگيري را دش نهايي جستجو نمود و اين مسئله اين اندازه

)۲۰۰۶گيري هوش تجاري (لونکويست و پيرتيمکي, دو نوع اندازه -۱جدول

مخاطبين اصلي اطالعات گيري هدف اندازه گيري اندازه

گيري مزاياي اندازه

جاري و نشان دادن منافع واقعي هوش ت گذاري مديران ارشد جهت توجيه سرمايه تعيين ارزش هوش تجاري متخصصين هوش تجاري توجيه مالي آن

افزايش اعتبار هوش تجاري به عنوان يک تامين کنندگان هوش تجاري محققين ابزار مديريتي

بهبود مداوم در خدمات و محصوالت هوش متخصصين هوش تجاري مديريت فرايند هوش تجاري

تامين کنندگان هوش تجاري تجاري هاي واقعي تامين نيازمندي تجاري کاربران هوش

٦

بايست پوشش دهد که عبارتند از(لونکويست و ارزيابي ارزش يک هوش تجاري دو جنبه اصلي را مي ):۲۰۰۶پيرتيمکي,

هاي بکارگيري هوش تجاري چه مقدار است؟ هزينه .۱ به کارگيري هوش تجاري چه مزايايي دارد؟ .۲افزاري از افزاري و سخت هاي نرم سازي سيستم نند پيادهگيري هزينه بکارگيري هوش تجاري ما اندازه

). اما ۲۰۰۴باشد (دگراوي و ديگران, گيري مي قابل اندازه ١هاي هزينه کلي مالکيت طريق مدلباشد, مزاياي غير ملموس و غيرمالي مانند گيري مزاياي هوش تجاري به سادگي هزينه آن نمي اندازه

نمايند (هانوال و گيري و ارزيابي را دشوار مي ردي هستند که اين اندازهکيفيت و گاه اثربخشي زماني مواتوان با در نظر گرفتن يک فاصله زماني اين مزاياي غير ملموس را در ). البته مي۲۰۰۳پرتيماکي,

گيري ) يک مدل اندازه۲۰۰۱مزاياي ملموس مالي جستجو نمود. با وجود مشکالت فوق داويسون (است که بر مزاياي هوش تجاري براي گيري هوش رقابتي ارائه داده مدل اندازهيا CIMMتحت نام

) ۱۹۹۶گردد. هرينگ ( گيري مي گيرنده اندازه يک پروژه بر مبناي دستيابي به اهداف و رضايت تصميمجويي در زمان و هزينه, جلوگيري از هايي مانند صرفه ) به صورت مشابه شاخص۲۰۰۰و ساوکا (

اند. گيري هوش تجاري مطرح نموده ر ضروري و افزايش درآمد را براي اندازههاي غي هزينهگيري اثربخشي است ه تر نيز باشد, انداز تواند دقيق گيري که مي هاي جايگزين اندازه يکي ديگر از روش

). اين رضايت ۲۰۰۱گيرنده) قابل انجام است (داويسون, که از طريق درک رضايت مشتري (تصميمگيرنده با استفاده از هوش د از طريق سواالتي در مورد ميزان افزايش اعتماد به نفس تصميمتوان مي

گيري بررسي گردد. تجاري يا به موقع بودن اطالعات براي تصميمبراي ارزيابي مديريت فرايند هوش تجاري به اندازه تاثيرات هوش تجاري, ادبيات موضوع و تحقيقات

توان به اين مدل داوسيون و مدل هرينگ و ساوکا را با توجه به ابعاد مي زيادي وجود ندارد, با وجودباشند. يک کار برد با اين تفاوت که مخاطب اصلي اين ارزيابي طراحان و متخصصين هوش تجاري مي

گيري مناسب از سازي هوش تجاري نيز براي بررسي توانايي سازمان در بهره مدل ارزيابي آمادگي پيادههاي سازمان براي بکارگيري صحيح از هوش تجاري را ارائه گرديده است که نيازمندي هوش تجاري

گيري کفايت داده ) نيز يک تکنيک جهت اندازه۲۰۰۴). هودلي (۲۰۰۴نمايد (ويليام و ويليام, بيان ميگيري و تازگي زمان داده در هوش تجاري از نظر حداقل ميزان داده جهت پوشش کليه ابعاد تصميم

گردد. لونکويست و سازي هوش تجاري باز مي است که به نوعي به ارزيابي فرايند پياده ائه دادهارسازي هوش تجاري به ) نيز رويکرد کارت امتيازي متوازن را براي ارزيابي فرايند پياده۲۰۰۶پيرتيمکي (

نگي ارائه صورت کلي و در چهار قدم اصلي رضايت ذينفعان (اطالعات مورد نياز), راهبرد (چگو اند. هاي جايگزين) ارائه نموده ها (بررسي نيازمند اطالعات), فرايند (چگونگي کمک به اهداف) و توانايي

گيري هاي پشتيبان تصميم ارزيابي سيستم -۳-۳

گيري توسط توربن و هاي پشتيباني تصميم دو نوع اصلي معيارهاي عملکرد جهت ارزيابي سيستمندي کارايي و اثربخشي تعريف گرديده است. معيارهاي اثربخشي مرتبط با ب ) با دسته۱۹۹۸ارنسون (

باشد. گيري و کارايي مرتبط با ميزان استفاده از منابع جهت دستيابي به آن نتيجه مي نتيجه تصميم 1 Total Cost of Ownership (TCO)

٧

گيري سيمون گيري از ديدگاه بهبود و استفاده در فرايند تصميم ارزش يک سيستم پشتيباني تصميم). همچنين از ديدگاه ۱۹۹۶؛ هيت و برينجلفسون, ۱۹۸۱؛ آکوکا, ۱۹۹۲ست (آدلمن, ارزيابي شده ا

گيري نيز تحقيقاتي صورت پذيرفته است بهبود در نتيجه استفاده از سيستم پشتيباني تصميماند ). به استناد خود تحقيقات انجام شده, هيچکدام از اين تحقيقات نتوانسته۲۰۰۰, ۱۹۹۹(فورجيونه, گيري تبيين نمايند هاي پشتيباني تصميم عيارهاي ارزش پشتيباني تصميم براي سيستمبه خوبي مهاي متفاوتي مانند سازماني, کاربري و ). هر کدام از اين تحقيقات بر اساس جنبه۱۹۹۹(فورجيونه,

), ۱۹۸۲), چندلر (۱۹۸۱اند. برخي از تحقيقات نيز مانند کين ( فني رويکرد ارزيابي خود را شکل داده), فورجيونه و کوهلي ۱۹۹۵), سنتانام و گوئيمارائز (۱۹۸۸), شاردا و ديگران (۱۹۸۵کوريکوز (

), ونگ و ۲۰۰۶), سان و کانتر (۲۰۰۴), فيليپس رن و ديگران (۲۰۰۱يارد و ديگران ( ), من۲۰۰۱(اند. تمامي نويسندگان فوق تفاوت معيارهاي ارزيابي را بررسي نمودههاي م ), ترکيب۲۰۰۶فورجيونه (

اند, ليکن تمامي اين تحقيقات از کمبود ديدگاه تر تالش نموده در جهت ايجاد مدل و چارچوب جامعجامع و کلي که معيارهاي مورد عالقه سازماني, کاربري, طراحي و توليد سيستم را به صورت مشترک

در يک تحقيق جديد چارچوب )۲۰۰۷برند. فيليپس رن و ديگران ( بگيرد, رنج مي و يکپارچه در نظرگيري هوشمند ارائه نموده و با استفاده از هاي پشتيباني تصميم چهارسطحي جهت ارزيابي سيستم

هاي فرايند تحليل سلسله مراتبي يک متد ارزيابي بر اساس معيارهاي سطوح مختلف چارچوب سيستم اند. گيري هوشمند طراحي نموده يمپشتيباني تصم

هاي خاص که بيشتر به معناي اعتبارسنجي و روايي انجام گرفته نيز کارهاي در زمينه ارزيابي سيستمگيري در بانک ) که سيستم پشتيباني تصميم۲۰۰۱اي انجام شده مانند اس کانگو و ديگران ( پراکنده

اند. رائه نمودههندي را مورد ارزيابي قرار داده و يک چارچوب ا يسازمان يها ارزيابي سيستم -۳-۴

هاي هاي توليدي و تجاري به سيستم ها و بنگاه پويايي بازار کسب و کار, موجب نيازمندي سازمان). از سويي ديگر هالند و اليت ۲۰۰۵سازماني ارتقاء دهنده مزيت رقابتي گرديده است (وي و ديگران,

ها مربوط به خريد افزاري سازمان هاي نرم درصد هزينه ۷۰اند, ) در گزارشي اعالم نموده۱۹۹۹(افزارهاي ها و نرم سيستم ١کنندگان هاي سازمان از پيش طراحي شده و ساخته شده از تامين سيستم

افزاري متخصص و روند تغيير سريع فناوري, هاي نرم شود. همچنين با توجه به رشد شرکت سازماني ميهاي سازماني آماده به جاي توسعه درون اخير به شدت به خريد سيستم هاي ها در سال سازمان

هايي از پيش آماده هاي سازماني بسته ). سيستم۱۹۹۳دهند (شرر, ها تمايل نشان مي سازماني سيستمهاي استاندارد دامنه وسيعي از کردن نيازمندي ها را براي برآورده کنندگان آن باشند که تامين مي

هاي مانند نيز نام دارند شامل سيستم COTS٢ها که نمايند اين سيستم يه ميها ته سازمان ١ريزي منابع سازماني و برنامه ٤, مديريت زنجيره تامين٣حسابداري, تدارکات, مديريت روابط مشتريان

).۲۰۰۸باشند.(سيدا گنگور سن و ديگران, مي

1 Vendors 2 Commercial off the Shelf (COTS) 3 CRM 4 SCM

٨

گردد (آر ام يابي سيستم سازماني تعريف ميافزار سازماني, ارز فرايند بررسي ارزش کلي يک سيستم نرمنيازمند طراحي يک فرايند جامع بوده تا هاي سازماني ) و ارزيابي سيستم۱۹۸۷او کيف و ديگران,

هاي کمي هاي جايگزين با توجه به اهداف چندگانه و گاه متضاد و محدوديت بتوان از ميان سيستميرهاي زباني و ذهني سيستم مناسب را انتخاب نمود. هاي کيفي مانند متغ مانند هزينه و محدوديت

افزاري سازماني انجام شده و هريک از هاي نرم تحقيقات بسياري در زمينه ارزيابي و انتخاب سيستماند. برخي از تحقيقات مانند کونتيو و هاي مختلف مانند هزينه و کيفيت به اين موضوع نگاه کرده جنبه

هاي حذفي, سعي در ) از طريق روش۱۹۹۷) و تران و ليو (۲۰۰۱ديگران (), الوليس و ۱۹۹۵ديگران () نيز با رويه ۱۹۹۹اند, مايدن و انکيوب ( ها داشته ها در مقابل نيازمندي کاهش حجم مقايسات سيستم

اند. تحقيقات ديگر در ها توسط کارکردهاي سيستم اين ارزيابي را انجام داده نيازمندي شکل دادن), با تمرکز به ۲۰۰۵هاي سازماني با تمرکز به معيارهاي تجاري (وي و ديگران, تمارزيابي سيس

, وي و ديگران, ۲۰۰۲؛ اليونگ و چيونگ, ۱۹۹۵گيري چند معياره (کونتيو و ديگران, هاي تصميم روش) انجام شده است. اخيرا نيز سيدا گنگور ۱۹۹۳) و با تمرکز به مديريت ريسک انتخاب (شرر, ۲۰۰۵هاي کارکردي و غيرکارکردي يک روش متکي بر فازي و ) نيز با ترکيب نيازمندي۲۰۰۸ديگران (سن و اند. ريزي چند هدفه ارائه نموده برنامه

ها و جزئيات مورد نياز و کافي را به حساب آورند و اند تمامي ويژگي ها نتوانسته به هر حال اين روش دهنده گستره عظيم ارزيابي و نيازمندي موضوع نشان هر کدام تمرکز بر موضوعي خاص داشته که اين

باشد. هاي تخصصي مي جهت ارزيابي

قيقات انجام شدهحبندي و ارائه ساختار جهت ت طبقه - ۴

هاي قبلي ارائه با توجه به موضوع انتخاب شده جهت تحقيق, ادبيات و تحقيقات گذشته در بخشوان موضوعاتي همچون ارزيابي ارزش و فرايند ت گرديد. از بررسي مجموع تحقيقات گذشته مي

هاي سازماني را گيري و ارزيابي سيستم هاي پشتيبان تصميم سازي هوش تجاري, ارزيابي سيستم پيادهها هاي گذشته در آن هاي تحقيقاتي مجرد مرتبط در نظر گرفت که محققين در سال به عنوان حوزه

در چهار حوزه فوق به همراه نام محققين و ت انجام شده تحقيقا ۲اند. در جدول فعاليت علمي داشته سال تحقيق ارائه گرديده است.

1 ERP

٩

هاي سازماني گيري و سيستم گيري هوش تجاري, پشتيباني تصميم تحقيقات انجام شده در اندازه -۲جدول محققين و سال تحقيق حوزه تحقيق

گيري ارزش هوش تجاري اندازه )۱۹۹۶), هرينگ (۲۰۰۰ساوکا ( )۲۰۰۱), داويسون (۱۹۹۳کلي (

سازي هوش تجاري ارزيابي فرايند پياده )۲۰۰۴), هودلي (۲۰۰۴ويليام و ويليام (

)۲۰۰۶لونکويست و پيرتيمکي (

)DSSگيري ( هاي پشتيبان تصميم ارزيابي سيستم

,)۱۹۹۶(هيت و برينجلفسون ),۱۹۸۱( آکوکا ),۱۹۹۲( آدلمن ), ۱۹۸۲), چندلر (۱۹۸۱(کين , )۲۰۰۰, ۱۹۹۹(فورجيونه,

), ۱۹۸۸), شاردا و ديگران (۱۹۸۵کوريکوز ( )۱۹۹۸توربن و ارنسون (), ۱۹۹۵سنتانام و گوئيمارائز ( ), ۲۰۰۱يارد و ديگران ( ), من۲۰۰۱فورجيونه و کوهلي (

)۲۰۰۱اس کانگو و ديگران ( ),۲۰۰۶), سان و کانتر (۲۰۰۴فيليپس رن و ديگران (

)۲۰۰۷),فيليپس رن و ديگران (۲۰۰۶ونگ و فورجيونه (

هاي سازماني ارزيابي سيستم

) ۲۰۰۱), الوليس و ديگران (۱۹۹۵کونتيو و ديگران ( )۱۹۹۹), مايدن و انکيوب (۱۹۹۷تران و ليو (

)۱۹۹۵), کونتيو و ديگران (۲۰۰۵وي و ديگران ( )۲۰۰۵), وي و ديگران(۲۰۰۲اليونگ و چيونگ (

)۲۰۰۸سن و ديگران (), سيدا گنگور ۱۹۹۳شرر, (

توان موارد ذيل را در جهت ارزيابي هوش تجاري و پشتيباني با بررسي تحقيقات پيشين مي

گيري نمود: هاي سازماني نتيجه گيري در قالب ارزيابي سيستم تصميمگيري, رويکرد علمي و عملي در اين سال از تاريخچه پشتيباني تصميم ۳۰با گذشت بيش از •

گيري مجرد جاي خود را به ويژگي هاي پشتيبان تصميم گشته و سيستمموضوع متفاوت اند. هاي سازماني داده گيري و هوش تجاري سيستم پشتيباني تصميم

هاي اطالعاتي و سازماني و همچنين خود فناوري, بر مبناي ميزان استفاده ارزش سيستم • ). ۲۰۰۳راج و کوهلي, گردد (دو گيري تعيين مي ها در تصميم عملي کاربرد آن سيستم

ريزي منابع هاي سازماني مانند سيستم برنامه در زمينه ارزيابي و به خصوص انتخاب سيستم •هاي اخير انجام شده؛ لذا ادبيات سازمان, تحقيقات مناسبي از نظر کيفي و کمي در سال

ي رنج گير هاي سازماني از کمبود تمرکز بر هوش تجاري و پشتيباني تصميم ارزيابي سيستم برد. مي

هاي سازماني با توجه به اهميت موضوع براي در تحقيقات اخير در زمينه ارزيابي سيستم •هاي ارزيابي خاص جهت هاي تخصصي و مدل ها, پيشنهاد گرديده که ارزيابي سازمان

ها کارکردي و غيرکارکردي توسعه يابد. نيازمندي

١٠

گیري نتیجه -5گيري و استفاده از هاي پشتيباني تصميم گيري مفهوم سيستم لها از شک امروزه با گذشت سال .

ها و جوامع و سطوح عملياتي و مديريتي, اهداف ابزارهاي فناوري اطالعات و ارتباطات در تمام سازمانها و تحليل اطالعات برآورده گرديده است. اکنون اين سوال ها در تامين و تجميع داده اوليه اين سيستم

همان کاربرد گذشته را دارد؟ آنچه کامال مشخص است DSSاست که آيا هنوز مفهوم به وجود آمدههاي امروزه و کسب و کار هزاره سوم, با استفاده يا بدون استفاده از به دليل نيازهاي حياتي سازمان

تحقيقات و پروژهاي زيادي در جهت توسعه ابزارهاي مرتبط با کمک به تصميم گيري DSSعنوان هاي هوشمند و غيره در حال انجام هاي خبره, عامل کاوي, سيستم , انباره داده, دادهOLAPمانند

هاي پشتيبان ها در قالب چتر جديدي به نام هوش تجاري يا محيط ها و ويژگي باشد. اين فناوري ميکه باشد اين موضوع است اند. اما نکته مهمي که عالوه بر نام چتر جديد مطرح مي تصميم گرد آمده

ها قرار گرفته و با همکاري بستري هاي سازماني و عملياتي سازمان بايست در درون سيستم اين چتر ميگيري مديريت را در سطوح مختلف پشتيباني تصميم افزارهاي جامع در سازمان ها و نرم اين سيستم

و بينش جديدي در امروزه کامالً تغيير کرده DSSنمايند. مفهوم يک سيستم مجرد و کاري به نام تري از يک ابزار را پيدا گيري گستره وسيع اين مورد به وجود آمده است. معناي پشتيباني تصميم

گردد. هاي کاري و سازماني مربوط مي گيري بهتر در قالب سيستم نموده و به تصميمها سازمانسو توان يک حوزه شکاف تحقيقاتي را ترسيم نمود. از يک مي نتايج اين مقالهبر مبناي

افزاري عملياتي در جهت تامين مواد اوليه, توليد و توزيع محصول و خدمات, هاي نرم معموال سيستمهاي ديگر را مديريت مشتريان و حسابداري و امور مالي و مديريت منابع انساني و بسياري از حوزه

اي هاي جداگانه اي خريد سيستمها به ج سازمان و از سوي ديگر نمايند انتخاب, خريداري و استفاده ميدر نتيجه ميزان پشتيباني دارند. انتظارات مديريتي نيز هاي سازماني خود, سيستماز DSSبه نام با توجه به بايست بررسي گردد. ها مي سيستم ها يا هوش تجاري اين گيري اين سيستم تصميم

گيري هوش تجاري و در زمينه اندازههاي مرتبط, تا کنون تحقيقاتي جستجوهاي انجام شده در حوزه ها انجام نشده است. هاي سازماني در راستاي ارزيابي اين سيستم گيري سيستم پشتيباني تصميم

مراجع

[1.] Adelman, L., (1992), Evaluating Decision Support and Expert Systems, John Wiley & Sons, Inc., USA.

[2.] Akoka, J., (1981), A framework for decision support systems evaluation, Information and Management 4, 133–141.

[3.] Alter. Steven, (2004), A work system view of DSS in its fourth decade, Decision Support Systems, 38, 319– 327

[4.] Azoff, M., Charlesworth, I. (2004), The New Business Intelligence. A European Perspective, Butler Group, White Paper.

[5.] Baars, Henning and Kemper, Hans-George (2008), 'Management Support with Structured and Unstructured Data—An Integrated Business Intelligence Framework', Information Systems Management, 25:2, 132 —148.

[6.] Chandler, J., 1982. A multiple criteria approach for evaluating information systems. MIS Quarterly 6 (1), 61–74.

[7.] D. Arnott, G. Pervan, (2005), A critical analysis of decision support systems research, Journal of Information Technology 20 (2) 67–87.

١١

[8.] D. Arnott, G. Pervan, (2008), Eight key issues for the decision support systems discipline, Decision Support Systems 44 657–672.

[9.] Devraj, S., Kohli, R., (2003). Performance impacts of information technology: Is actual usage the missing link? Management Science 49 (3), 273–289.

[10.] Davison, L. (2001), Measuring Competitive Intelligence Effectiveness: Insights from the Advertising Industry, Competitive Intelligence Review, Vol. 12, No. 4

[11.] Degraeve, Z., Labro, E., Roodhooft, F. (2004), Total Cost of Ownership Purchasing of a Service: The Case of Airline Selection at Alcatel Bell, European Journal of Operational Research, Vol. 156, No. 1, pp. 23–40.

[12.] Forgionne, G., Kohli, R., (2001). A multiple criteria assessment of decision technology system journal qualities. Information Management 38, 421–435.

[13.] Ghoshal, S., Kim, S. K. (1986), Building Effective Intelligence Systems for Competitive Advantage, Sloan Management Review, Vol. 28, No. 1, pp. 49–58.

[14.] Gilad, B., Gilad, T. (1986), SMR Forum: Business Intelligence — The Quiet Revolution, Sloan Management Review, Vol. 27, No. 4, pp. 53–61.

[15.] Hannula, M., Pirttimäki, V. (2003), Business Intelligence — Empirical Study on the Top 50 Finnish Companies, Journal of American Academy of Business, Cambridge, Vol. 2, No. 2, pp. 593–599.

[16.] Herring, J. (1996), Measuring the Value of Competitive Intelligence: Accessing & Communicating CI’s Value to Your Organization, SCIP Monograph Series, Alexandria, VA.

[17.] Hirst, A., Dissertation guideline for students and staff, web address: http://www.sbu.ac/uk/sbbsmtg/dissertation/badissertationfuid.doc.

[18.] Hitt, L., Brynjolfsson, E., (1996). Productivity, business profitability, and consumer surplus: Three different measures of information technology value. MIS Quarterly 20 (2), 121–142.

[19.] J.P. Shim et al, (2002). Past, present, and future of decision support technology, Decision Support Systems 33 ,111 –126 .

[20.] Keen, P., (1981). Value Analysis: Justifying decision support systems. MIS Quarterly 5 (1), 1–15.

[21.] Kelly, M. (1993), Assessing the Value of Competitive Intelligence, Journal of AGSI, November.

[22.] Kontio, J., Chen, S., Limperos, K., Tesoriero, R., Caldiera, G., & Deutsch, M. (1995). A COTS selection method and experiences of its use. In Twentieth annual software engineering workshop (pp. 189–215). Greenbelt, Maryland, USA.

[23.] Kreitner, Robert, (1998). “Management”, Houghton. [24.] Kuhn, Alfred and Robert D. Bean, (1982), “The Logic Of Organization”, Jossey-

Bass Publishing. [25.] Kurikose, A., (1985). Successful decision making start with DSS evaluation. Data

Management 23 (2), 24–29. [26.] Lai, V. S., Wong, B. K., & Cheung, W. (2002). Group decision making in

multiple criteria environment: A case using the AHP in software selection. European Journal of Operational Research, 137, 134–144.

[27.] Lawlis, P., Mark, K., Thomas, G., & Courtheyn, T. (2001). A formal process for evaluating COTS software products. IEEE Computer, 34(5), 58–63.

[28.] Lönnqvist, Antti and Pirttimäki, Virpi (2006) 'The Measurement of Business Intelligence', Information Systems Management, 23:1, 32 — 40

[29.] Maiden, C. N., & Ncube A. M. (1999). PORE: Procurement-oriented requirements engineering method for the component-based systems

١٢

engineering development paradigm. In 2nd international workshop on component-based software engineering (pp. 1–12).

[30.] Manyard, S., Burstein, F., Arnott, D., (2001). A multi-faceted decision support system evaluation approach. Journal of Decision Systems 10 (3-4), 395–428.

[31.] Marin, J., Poulter, A. (2004), Dissemination of Competitive Intelligence, Journal of Information Science, Vol. 30, No. 2, pp. 165– 180.

[32.] Phillips-Wren, G., Hahn, E., Forgionne, G., (2004). A multiple criteria framework for the evaluation of decision support systems. Omega 32 (4), 323–332.

[33.] Phillips-Wren, G. et al., (2007). An integrative evaluation framework for intelligent decision support systems, European Journal of Operational Research, doi:10.1016/j.ejor.2007.11.001

[34.] R.M. O’Keefe, O. Balci, E.P. Smith, (1987), Validating expert system performance, IEEE Expert 24, 81–90.

[35.] S. Kanungo), S. Sharma, P.K. Jain, (2001), Evaluation of a decision support system for credit management decisions, Decision Support Systems 30 2001 419–436

[36.] Santhanam, R., Guimaraes, T., (1995). Assessing the quality of institutional DSS. European Journal of Information Systems 4, 159–170.

[37.] Sawka, K. (2000), Are We Valuable? Competitive Intelligence Magazine, Vol. 3, No.2.

[38.] Sharda, R., Barr, S., McDonnel, J., (1988). Decision support systems effectiveness: A review and an empirical test. Management Science 34 (2), 139–159.

[39.] Sherer, S. A. (1993). Purchasing software systems: Managing the risk. Information and Management, 24(5), 257–266.

[40.] Steiner, George A., (1969), “Top Management Planning”, Toronto. [41.] Sun, Y., Kantor, P., (2006). Cross-evaluation: A new model for information

system evaluation. Journal of the American Society for Information Science and Technology 57 (5), 614–628.

[42.] Thomas Jr., J. H. (2001), Business Intelligence Why? eAI Journal, July, pp. 47–49.

[43.] Tran, V., & Liu, D. B. (1997). A risk-mitigating model for the development of reliable and maintainable large-scale COTS integrated software systems. In Proceedings of the annual reliability and maintainability symposium (pp. 361–367).

[44.] Turban E, Aronson J, (1998). Decision support systems and intelligent systems. Upper Saddle River, NJ: A. Simon and Schuster Company.

[45.] Wang, Y., Forgionne, G., (2006). A decision-theoretic approach to the evaluation of information retrieval systems. Information Processing and Management 24, 863–874.

[46.] Wei, C. C., Chien, C., & Wang, M. J. (2005). An AHP-based approach to ERP system selection. International Journal of Production Economics, 96, 47–62.

[47.] Wei, C. C., & Wang, M. J. (2004). A comprehensive framework for selecting an ERP system. International Journal of Project Management, 22, 161–169.

[48.] Wiener, Norbert; (1998). “Cybernetics”, New York: John Wiley & Sons. [49.] Williams, S., Williams, N. (2004), Capturing ROI through Business-Centric BI

Development Methods, DM Review, August 2004.