İktisada Giriş unite19

8/4/2019 ktisada Giri unite19

1/24

431

BLACK320 C

The Economist dergisi, on yl aflkn bir sredir uluslararas para birimlerinin do-

ru dzeyde olup olmadklarn belirlemek iin hamburger fiyatlarndan hareketle,

lke paralarnn olmas gereken deerlerini hesaplyor. Hamburger Standard ve-

ya Big Mac ndeksi, kimi zaman da Big Mac Paritesi olarak adlandrlan bu yn-

temle hesaplanan deerler fiili dviz kuru ile karfllafltrlarak lke para birimleri-

nin gerek deerine ne kadar yakn veya uzak olduu tespit edilebiliyor. The Eco-nomist dergisi, bylece piyasalarda oluflan dviz kurunun gerek satn alma gc-

n ne kadar doru yansttna iliflkin bir gsterge oluflturuyor.

Sizce bu tr bir deerlendirme yapmak iin Big Mac isimli rnn seilme ne-

deni ne olabilir? Bu tr bir gsterge oluflturmann ardnda yatan gerekeleri de-

erlendirebilir misiniz?

431

UluslararasTicaretve Finansman19


2/24

Bafllarken

Milan Kundera, Var Olmann Dayanlmaz Hafiflii isimli romannda hi kimse

bir ada deildir ifadesini kullanyordu. Ad geen romanda kullanlan bu ifade,

insann evresi ile bir btn olduunu vurgulamak amacyla kullanlmaktayd.

Bir insann kendi kendine yetemeyeceini hepimiz biliyoruz. Bir insan dier in-

sanlarla birlikte yaflamaktan, dier insanlarla birlikte alflmaktan ve onlarla tica-

ri iliflkiler ierisinde bulunmaktan yarar elde eder. Bir insan iin kesinlikle doru

olan bu tespit, hi flphesiz bir lke iin de geerlidir. lkeler de birbirleriyle iliflki

kurmak zorundadr ve birbirleriyle gereklefltirdikleri ticaretten her iki taraf da ya-

rar elde eder.

Ticaret uzmanlaflmaya olanak tanmakta, uzmanlaflma da retimi arttrmak-

tadr. flte bu nokta, hem bireyler asndan hem de lkeler asndan ticaretin

avantajn oluflturmaktadr. Bir ekonomik birim dier ekonomik birimlerle ticari

iliflkilerde bulunarak uzmanlaflt alanda faaliyet gsterecektir. Bu nedenle tm

iflleri yapmas zaten imknsz olan bir ekonomik birim daha retken olabilecektir.Ayn ilke lkeler asndan da geerlidir. rnein, Trkiye zellikle iyi rettii

rnlerde uzmanlaflarak dier lkelerle ticari iliflkiler kurabilir. Trkiye rettii

bu rnleri dier lkelerin daha iyi rettii mallarla deifltirebilir. Bu sayede hem

biz hem de ticari partnerimiz bu ticaretten yarar salamfl olur.

Bu nitede dfl ticarete duyulan gereksinimi ve lkelerin hangi ilkeler ereve-

sinde uzmanlaflmas gerektiini ele alacaz. Dfl ticaretin lkelere salad avan-

taj ve dezavantajlar tartfltktan sonra, dfl ticaretin kstlanmas gerektiini savu-

nanlarn temel gerekelerini inceleyeceiz. Bir lkenin dier lkelerle iliflkilerin-

den gelir elde ettiini ve demede bulunduunu dflnrsek, bu lkelerin farkl

para birimleri kullanmalar nedeniyle dviz kurunun incelenmesi dfl ticaret ana-

lizinin ayrlmaz bir parasn oluflturmaktadr.

Anahtar Kavramlar

Mutlak stnlk

Karfllafltrmal stnlk

Serbest ticaret

Korumaclk

Tarifeler

Kotalar

Dviz kuru

Sabit dviz kuru

Devalasyon

Esnek dviz kuru

Amalarmz

Bu niteyi tamamladnzda...

1. Bir lkenin hangi mallarn retiminde uzmanlaflacan belirlemede kullan-

labilecek mutlak ve karfllafltrmal stnlk kavramlar arasndaki fark,

2. Dfl ticaret aracl ile elde edilecek yararlar ve uranlacak kayplar,

3. Dfl ticarete kstlamalar getirilmesini savunanlarn grfllerini ve kstlamayntemlerini,

4. Dviz piyasasnn alflmasn ve dviz kuru sistemlerini

... aklayabilmek iin gerekli bilgi ve becerilere sahip olacaksnz.

432 Uluslararas T icaret ve Finansman


3/24

DIfi TCARET VE UZMANLAfiMA

Bir lkenin hangi mallarn retiminde uzmanlaflacan belirleme-de kullanlabilecek mutlak ve karfllafltrmal stnlk kavramlar

arasndaki fark aklayabilmek

nitenin giriflinde ekonomide ifl blm ve uzmanlaflmann gerekli olduunu, bu-nun retimde etkinlii salayarak toplumsal refaha olumlu katksnn bulunduun-dan sz ettik. Ayn durumun lkeler asndan da geerli olduunu, lkelerin debirbirleriyle ticaret yaparak retimi arttrabileceklerini ifade ettik. Ancak, buradacevaplandrlmas gereken bir soru karflmza kmaktadr: lkeler hangi kriterleregre uzmanlaflabilirler?Bu sorunun cevab dfl ticaret teorisinin temelini oluflturanmutlak ve karfllafltrmal stnlk kavramlarnda yatmaktadr.

Mutlak stnlkTicaretin salad yarar grebilmek iin afladaki rnei ele alalm. Varsayalm kiTrkiye 1 birim kaynak kullanarak 2 bilgisayar veya 5000 flifle kola retebilmekte-dir. te yandan ABD ayn 1 birim kayna kullanarak 1 bilgisayar veya 10000 fliflekola retebilmektedir. Belirlediimiz bu retim olanaklar geerli iken, iki lkeninbirbirleriyle ticari iliflki ierisine girmelerinin yarar salayp salamayacan araflt-ralm. Eer uluslararas ticarete olanak salyorsak hangi lkenin hangi maln re-timini gereklefltirmesi ve hangi mal ithal etmesi gerektii sorusunu cevaplandr-mamz gerekmektedir. nce her iki lkenin de iki maln retimini de gereklefltir-meleri durumunda neler olacan dflnelim. Trkiye 1 birim kaynak kullanarak2 bilgisayar veya 5000 flifle kola retebiliyorsa, kola retiminde kullanaca 1 birimkayna bilgisayar retimine kaydrd zaman bilgisayar retimini 2 adet arttracak

ve kola retimini 5000 flifle dflrecektir. te yandan ABD 1 birim kaynak kullana-rak 1 adet bilgisayar veya 10000 flifle kola rettiine gre, bilgisayar retimindekullanaca 1 birim kayna kola retimine kaydrarak, kola retimini 10000 fliflearttrrken bilgisayar retimini 1 adet azaltacaktr. Kaynak kullanmndaki bu dei-flikliin dnya retimi zerindeki net etkisi aflada yer alan Tablo 19.1de gsteril-mektedir. Her iki lkedeki kaynak dalmnn yeniden organize edilmesi ile dn-ya bilgisayar retimi 1 adet, dnya kola retimi ise 5000 flifle artmaktadr.

Buna gre bir lke (rneimizde Trkiye) bilgisayar retiminde uzmanlaflrken,dier lkenin (rneimizde ABD) kola retiminde uzmanlaflmas yararl olacaktr.

nk bu tr bir uzmanlaflma dnya bilgisayar ve kola retimini arttrrken, her iki

433Dfl Ticaret ve Uzmanlaflma

A M A 1

Tablo 19.1

Mutlakstnlk

Bilgisayar Kolaretimindeki retimindeki

Deiflme Deiflme

Trkiyede 1 birim kaynankoladan bilgisayar retimine +2 adet -5000 fliflekaydrlmasnn etkisi

ABDde 1 birim kaynanbilgisayardan kola retimine -1 adet +10000 fliflekaydrlmasnn etkisi

NET ETK +1 adet +5000 flifle


4/24

lkenin yaflam standardnda da bir artfla neden olacaktr. fiphesiz bu rnekte ver-diimiz trden bir uzmanlaflma gereki deildir, ancak bu basit rnek temel ilke-lerin anlafllmas asndan yararldr. Zira yukarda verilen rnekte bir lke (Trki-ye) bir maln retiminde (bilgisayar) dier lkeye (ABD) gre mutlak bir stnl-e sahipken, ikinci lke (ABD) bir baflka maln (kola) retiminde ilk lkeye (Tr-kiye) gre mutlak stnle sahip olmaktadr. A lkesi belirli bir mal B lkesinegre daha az kaynak kullanarak retiyorsa, bu maln retiminde A lkesinin B l-kesine gre mutlak stnle sahip olduu sylenir. Yukardaki rnekte Trki-ye bilgisayar retimini ABDye gre daha az kaynak kullanarak gereklefltirdiiiin, bilgisayar retiminde Trkiye ABDye gre karfllafltrmal stnle sahiptir.Buna karfllk, ABD kola retimini Trkiyeye gre daha az kaynak kullanarak ger-eklefltirdii iin ABDnin kola retiminde Trkiyeye gre mutlak stnle sahipolduunu sylemek mmkndr. Byle bir durumda her lkenin mutlak stnl-e sahip olduu maln retimini gereklefltirmesi ve dieriyle ticari iliflki kurarak

ticaretten yararlanmas gerekir. rneimizde Trkiye bilgisayar retimini, ABD dekola retimini gereklefltirerek refah dzeylerini arttrabilirler. Trkiye ihtiya duy-duu kolay ABDden ithal ederek ve karfllnda ABDye bilgisayar ihra ederekuluslararas ticaretten yararl kabilirler. Unutmaynz ki Trkiye ve ABD bu fle-kilde davranarak her iki maln retiminde de bir artfl gereklefltirmektedirler.

Afladaki blm okumadan nce flu soruyu cevaplandrmaya alflnz: Bir lke her ikimaln retiminde de mutlak stnle sahipse durum ne olur? rnein, ABD hem kolaretiminde, hem de bilgisayar retiminde Trkiye'ye gre mutlak stnle sahipse, ulus-lararas ticaret nasl gerekleflir ve hl yararl olabilir mi? Eer uluslararas ticaretin ya-rarl olamayacan dflnyorsanz, yukardaki rnei bir kez daha okuyunuz.

Karfllafltrmal stnlkYukarda yaptmz uyarda ifade edilen durumun gerekleflmesi, yani ABDninhem kola hem de bilgisayar retiminde Trkiyeye gre mutlak stnle sahip ol-mas durumunda uzmanlaflma ve uluslararas ticaretin Trkiye asndan yararlolamayacan dflnyorsanz, bu dflnceniz doru deildir. Uzmanlaflmann veuluslararas ticaretin byle bir durumda bile neden yararl olduunu anlayabilmekiin afladaki rnei ele alalm. Trkiye 1 birim kaynak kullanarak 1 tane bilgisa-yar veya 4000 flifle kola retebilirken, ABD 1 birim kaynak kullanarak 2 tane bilgi-sayar ve 5000 flifle kola retebilmektedir. Bu durumda ABD hem bilgisayar, hemde kola retiminde Trkiyeye gre mutlak stnle sahip grnmektedir. Her ikilkede kaynak dalm yeniden organize edilerek, dnya bilgisayar ve kola reti-

mini arttrmak mmkndr. Eer ABD kola retiminde kulland 2 birim kaynabilgisayar retimine kaydrrsa 4 adet daha fazla bilgisayar retirken, kola retimi10000 flifle azalacaktr. te yandan Trkiye bilgisayar retiminde kulland 3 birimkayna kola retimine kaydrrsa kola retimini 12000 flifle arttrrken bilgisayarretimini 3 adet azaltacaktr. Kaynak dalmnda gereklefltirilen bu deiflimin et-kileri aflada yer alan Tablo 19.2de zetlenmektedir. Tabloda elde edilen net so-nuca gre, iki lkedeki kaynaklarn yeniden dalm sonucunda dnya bilgisayarretimi 1 adet, kola retimi ise 2000 flifle artmaktadr. ABD hem bilgisayar hem dekola retiminde Trkiyeye gre mutlak stnle sahip olmasna karfln, ABDninbilgisayar retiminde, Trkiyenin de kola retiminde uzmanlaflmas dnya retimmiktarnn artacan gstermektedir.

434 Dfl Ticaret ve Uzmanlaflma

Mutlak stnlk: Belirli birmaln retiminin dierlkelere gre daha azkaynak kullanm ilegereklefltirilmesidir.

D K K A T


5/24

Bir lke, dier lkelere gre retimini daha etkin olarak gereklefltirdii mallar-da karfllafltrmal stnle sahiptir. Yukardaki rnekte ABD bilgisayar reti-minde karfllafltrmal stnle sahiptir. Bir lke bir maln retiminde karfllafltr-mal stnle sahipse, karfllafltrmal stnle sahip olduu maln retimindeuzmanlaflmal ve dier mal ithal etmelidir. Burada dikkat edilecek nokta uzman-laflmann ve uluslararas ticaretin mutlak deil karfllafltrmal stnle bal ola-rak ortaya kmasdr.

Uzmanlaflma ve uluslararas ticaretin karfllafltrmal stnlklere gre belirleneceini ilkkez ortaya atan, 19ncu yzyln bafllarnda yaflamfl olan ngiliz iktisat David Ricardodur.

Yukarda yaptmz aklamalar lkelerin karfllafltrmal stnle sahip ol-duklar mal ve hizmetlerin retiminde uzmanlaflmalarnn uygun olacan ortaya

koymaktadr. flgcnn nispeten bol, sermayenin kt bir kaynak olduu lkelertekstil ve hazr giyim gibi emek youn endstrilerde uzmanlaflma eilimindedir-ler. fli baflna daha byk miktarda sermayeye sahip olan dier lkeler ise ser-maye youn mallarn retiminde, yani yksek teknolojili endstrilerde uzmanlafl-ma eilimindedirler. En iyi olduklar alanda uzmanlaflarak ve rettikleri mallar di-er lkelerle (bunlarn en iyi olduklar alanda rettikleri ile) deifl tokufl ederler.Bylece her iki grup da retimlerinin deerini ve yaflam standartlarn maksimizeetmektedirler. Sonu olarak, retimde uzmanlaflma her ulusun retim fazlasn sat-ma ve karfllnda retmediini satn alma fleklinde bir ticarete girmesini gerektir-mektedir.

Artan Maliyetler ve UzmanlaflmaKimi zaman uzmanlaflma tam olarak gerekleflir. rnein, Trkiye ve ABD arasn-da fndk ve yonga (chip) retimi konusunda tam uzmanlaflma sz konusudur.Trkiye herhangi bir flekilde yonga retmemekte, ABD de ticari anlamda fndk ye-tifltirmemektedir. Ancak birok rnde uzmanlaflma ksmidir. rnein, Trkiyede2002 ylnda satlan otomobillerin byk bir blm ithaldir. Buna karfln Trki-yede de otomobil retimi ve hatta ihracat devam etmektedir. Benzer flekilde,ABD tekstil rnlerini byk lde ithal etmekte, ancak bu lkede de tekstil re-timi devam etmektedir. Gnmzde tam uzmanlaflma yerine, daha ok karflmzakan durum snrl uzmanlaflmadr.

Snrl uzmanlaflmann altnda yatan faktr artan maliyet(veya azalan verim)olgusunun varldr. Trkiye, Almanyann rettii elektronik malzeme ile rekabet

435Dfl Ticaret ve Uzmanlaflma

fiekil 19.2

Karfllafltrmalstnlk

Karfllafltrmal stnlk:Belirli bir maln retiminindier lkelere gre dahaetkin olarak, yani dahadflk bir frsat maliyeti ilegereklefltirilmesidir.

D K K A T

Emek youn retim:Sermayeye oranla daha fazlaiflgc kullanlarak

gereklefltirilen retimsrecidir.

Sermaye youn retim:flgcne oranla daha fazlasermaye kullanlarakgereklefltirilen retimsrecidir.

Snrl uzmanlaflma:Karfllafltrmal stnlesahip olunan mal vehizmetlerin retiminde,artan maliyetler nedeniyleortaya kan tam olmayanuzmanlaflmadr.

Artan maliyet: retilen malmiktar arttka ortalamaretim maliyetlerininartmasdr.

Bilgisayar Kolaretimindeki retimindeki

Deiflme Deiflme

Trkiyede 3 birim kaynanbilgisayardan kola retimine -3 adet +12000 fliflekaydrlmasnn etkisi

ABDde 2 birim kaynankoladan bilgisayar retimine +4 adet -10000 fliflekaydrlmasnn etkisi

NET ETK +1 adet +2000 flifle


6/24

gcne sahip elektronik cihaz retebilir. Elektronik cihaz retiminde vasfl iflgcve sermaye tehizat arznn snrl olmas nedeniyle, Trkiye daha yksek retimmaliyetlerine katlanmakszn yurtii ihtiyalarn karfllayacak lde elektronik ci-haz retimini arttramaz.

Artan maliyet veya azalan verim kavramn 6. nitede renmifltik. Gereksinim duymanzhalinde konuyu tekrarlaynz.

Gney Afrika Cumhuriyeti ve Trkiye kmr ve fndk retmektedirler. Aflada yer alanretim imknlar tablosu bu lkelerin yllk potansiyel retim dzeylerini bin ton olarakgstermektedir.

Tablodaki verileri kullanarak istenenleri cevaplandrnz.

a. Her lkede kmrn frsat maliyeti nedir?b. Her lkede fndn frsat maliyeti nedir?

c. Trkiye hangi maln retiminde karfllafltrmal stnle sahiptir?

d. Gney Afrika Cumhuriyeti hangi maln retiminde karfllafltrmal s-tnle sahiptir?

e. Gney Afrika Cumhuriyetinin retim imknlar erisi zerinde B nok-tasnda, Trkiyenin de retim imknlar erisi zerinde C noktasn-

da bulunduunu kabul edersek, metin ierisinde yaptmz gibi birtablo hazrlayarak uzmanlaflmann her iki lkenin yararna olaca-

n gsteriniz.f. lkelerin retim imknlar erilerini izerek uzmanlaflmann neden ya-

rarl olduunu aklaynz (Not:retim imknlar erisini izerken heriki lkenin sadece iki mal rettiini ve retim faktrleri arasndaki

ikamenin tam olduunu kabul ediniz).

DIfi TCARETN YARAR VE SAKINCALARI

Dfl ticaret aracl ile elde edilecek yararlar ve uranlacak ka-yplar aklayabilmek

Mutlak veya karfllafltrmal stnle gre uzmanlaflma, dfl ticaret ifllemine giriflenher iki tarafn da kazanl kmasna neden olmaktadr. Ancak bu lkelerde faali-yette bulunan her ekonomik birim bu kazanmdan eflit lde yararlanamaz. Hat-ta baz kifli ve firmalar ekonomik anlamda bir kaypla bile karfl karflya kalabilirler.

436 Dfl Ticaretin Yarar ve Sakncalar

D K K A T

SIRA S ZDE

1

retim imkanlarErisi zerinde Gney Afrika Trkiye

Kmr Fndk Kmr Fndk

A 150 0 90 0

B 100 25 60 60

C 50 50 30 120

D 0 75 0 180

A M A

2


7/24

Tketicilerin Elde Ettii YararDfl ticaretin sz konusu olmad bir ortamda yapamayacanz baz fleyler sz ko-

nusudur. rnein, serada kakao yetifltirilemediine gre, dfl ticaretin olmad birortamda Trkiyede ikolata yiyemezdik. Ekvator isimli lkeden satn almak yeri-ne kakaoyu kendimiz yetifltirmeye abalasaydk katlanmamz gereken maliyet okyksek olaca iin yine ikolata yiyemeyecek, stelik kaynak israfna neden ola-caktk. Ancak, yukardaki blmde de ele aldmz gibi, ithal edilen birok mal vehizmet ayn zamanda yurtiinde retilen mal ve hizmetlerdir. Bu durum direkt ola-rak artan maliyetlerin bir sonucudur. Yerli firmalar tarafndan retilen ve ayn za-manda ithali de yaplan bu mallara ithalata rakip mallarad verilmektedir. T-keticiler daha genifl bir mal demetinden seim yapma olanana sahip olduklar, it-hal edilen mallar daha ucuz veya kaliteli olduu iin ithal mallarn mevcudiyetin-den yarar salamaktadrlar. te yandan, ithal edilen mallarn yol at rekabet ne-deniyle yurtiinde retilen mallarn fiyatlar da dflk dzeyde kalmakta veya ka-

litelerinde bir artfl ortaya kmaktadr.Tketicilerin dfl ticaretten elde ettii yarar aflada yer alan fiekil 19.1 aracl

ile gsterilebilir. fiekilde Sd erisi ile yurtii muz arz, Dd erisi ile yurtii muz tale-bi gsterilmektedir. Bildiiniz gibi lkemizde muz retiminde ithalatn neden ol-duu rekabet olduka gldr. Dfl ticaretin sz konusu olmad bir ortamda 1kg muz iin denge fiyat 2 milyon liradr ve tketiciler bu fiyattan ylda 300 bin kgmuz satn alabilmektedirler. Buna gre muza yaplan toplam harcama 2 milyon TLx 300 bin kg = 600 milyar TL olur. Dier lkeler muz retiminde Trkiyeye grekarfllafltrmal stnle sahipse muzu daha dflk maliyetle retme ve dolaysy-la daha dflk fiyattan satma olanana sahiptirler. rnein, karfllafltrmal stn-le sahip bu lkelerin muzu kilogram 1 milyon liradan sattklarn kabul edelim.

Serbest ticaretin sz konusu olmas durumunda, tketiciler artk 1 milyon liralk fi-yattan 500 bin kg muz tketebilmekte ve bunun iin yaplan toplam harcama 500milyar lira olmaktadr. Muzun kilogram baflna fiyat 1 milyon liraya dflt za-man yerli reticiler sadece 100 bin kg muz yetifltirdikleri iin yurtii talep yurtiiarz aflmakta ve 400 bin kg muz ithal edilmektedir.

437Dfl Ticaretin Yarar ve Sakncalar

thalata rakip mallar: Yerlifirmalar tarafndan retilenve ayn zamanda ithali deyaplan mallardr.

fiekil 19.1

Serbest Ticaretin retimzerindeki Etkisi: Uluslararasticaretin olmad bir ortamda,alnan satlan muz miktar ve fiyat

yurtii arz (Sd) ve yurtici talep (Dd)tarafndan belirlenmektedir. Budurumda fiyat 2 milyon TL vetketim miktar 300 bin kgolmaktadr. Uluslararas ticaretinserbest braklmas halinde, global

fiyat olan 1 milyon TLdenyurtiindeki tketicilerin 500 bin kgmuz tketmeleri mmknolmaktadr. Bu durumda yerlireticiler 100 bin kg muz retirken400 bin kg ithal edilmektedir.

2

1

0 100 300 500

Miktar (bin kg)

Sd

Dd

Fiyat(milyonTL/kg)


8/24

Bir lkenin dfl ticareti ithalat ve ihracat olarak iki bafllk altnda incelenebilir.hracat ve ithalat da mal ve hizmetler olarak iki kategoriye ayrlmaktadr. Trki-yenin mal ithalatnn farkl mal gruplar arasnda dalm aflada yer alan fiekil19.2den grlebilir. Toplam mal ithalatnda en byk pay makine ithalatna aittir.Bu kategori ierisinde en nemli kalemler ise elektrikli cihazlar, telekomnikasyonaralar, g kaynaklar ve zel endstriyel makinelerdir. Ancak, fiekil 19.3 de in-celerseniz, Trkiyenin bu tr rnlerde ihracat yaptn da greceksiniz. Bu du-rum gnmz dnya ekonomisinin nasl btnleflik hale geldiinin basit bir gs-tergesidir. Dnya ticareti ierisinde ihracatn yaklaflk 3/4nn geliflmifl lkelerdengeliflmifl lkelere yapldn dflnrseniz bu btnleflmenin boyutlarn daha iyikavrayabilirsiniz.

thalat ve ihracatn bir dier kategorisi de hizmetler ticaretidir. Hizmetler ticare-ti de dnya ekonomisinin hzla byyen bir blmn oluflturmaktadr. rnein,Trkiyede ithal edilen hizmetler ierisinde en yksek pay yzde 45 ile dfl bor fa-iz demelerine aittir. Trk vatandafllarnn dier lkelerde seyahat ederken yaptk-lar harcamalar ithal edilen hizmetler kategorisinde yer alr. Trk turistlerin ve ifla-damlarnn yurtdflndaki harcamalar hizmet ithalat iinde pay en hzl artan ka-lem konumundadr. Ayn mantk turizm gelirleri asndan da geerlidir. Bu neden-le Trkiyeye gelen turistlerin Trkiyede yaptklar harcamalar hizmet ihracat ie-risinde yer almaktadr. Trkiyenin hizmet ihracatnda en nemli pay yaklaflk yz-de 40 ile turizm sektrne aittir.


fiekil 19.2

Dier

TketimMallar

Tekstil

Makine

Kimyasalrnler

Madencilik

Petrol vernleri

GdaMaddeleri

Mal Gruplarna Gre thalat (2002):Trkiyenin ithalatnda en nemli

pay yaklaflk yzde 38 ile makineithalatna aittir. Bu kategoriierisinde de en nemli kalemelektrikle alflan makineler ilehaberleflme cihazlardr. Makineithalatn toplam yaklaflk yzde25 ile petrol ve petrol rnleri vekimyasal rnler oluflturmaktadr.Grafikte ayr ayr gsterilen bukalemin yaklaflk yars petrol itha-latndan oluflmaktadr.

Mal Gruplarna Gre hracat(2002): Trkiyenin ihracatndaen nemli pay yaklaflk yzde 37ile dokuma ve tekstil rnlerineaittir. Tekstil rnlerini yaklaflk

yzde 20 ile makine ihracatizlemektedir. Trkiyenin ithalettii rnleri incelediimiz birnceki grafikten hatrlarsanz,Trkiye ayn zamanda youn birmakine ithalatsdr.

TketimMallar

Tekstil

Makine

Madencilik

GdaMaddeleriDier

Kimyasalrnler

fiekil 19.3


9/24

2002 yl verilerine gre, Trkiye 40.9 milyar dolar deerinde mal, 6.9 milyardolar deerinde hizmet olmak zere toplam 47.8 milyar dolarlk ithalat gereklefl-tirmifltir. Buna gre 2002 ylnda yaptmz her 100 dolarlk harcamann yaklaflk25 dolar ithal edilen mal ve hizmetlere yaplmfltr. Trkiye ekonomisi yaratlanGSMH asndan dnyann 22nci byk ekonomisi olduu iin, birok lkeylekarfllafltrldnda bu oran yksek bir oran deildir. rnein bu oran ABDde yz-de 12.5, Almanya ve ngilterede yzde 25, Hollandada ise yaklaflk yzde 45 d-zeyindedir. Ancak gemifle dnk bir deerlendirme yapldnda, bundan 10 ylnce her 100 dolarlk harcamann 10 dolarn ithal mallara harcadmz dfln-lrse ithalatta nemli bir artfl olduu grlebilir.

reticilerin ve alflanlarn Elde Ettii YararBirok retim dal ve bunlarda alflan ifliler dfl ticaretten eflitli biimlerde yarar-lanmaktadr. Yurtiindeki baz endstriler ancak yurtdflndan salanabilen ham-

maddeye bal olarak retim yapyor olabilirler. Benzer flekilde, baz firmalar darettikleri mallar iin yurtdflnda retilen yar tamamlanmfl rnleri kullanabilirler.te yandan yurtiinde mal retiminde kullanlmak zere makine ve tehizat itha-lat da sz konusu olabilir.

Dfl ticaretin reticilere ve iflilere salad en nemli avantaj ihracata dnksektrler asndan pazar salamasdr. rnein, 2002 ylnda Trkiye 24.4 milyardolar mal (bavul ticareti ve transit ticaret dahil), 14.8 milyar dolar da hizmet ihra-cat olmak zere toplam 39.2 milyar dolarlk ihracat gereklefltirmifltir. Yukardaverilen fiekil 19.3te grld gibi dokumaclk rnleri, hazr giyim ve konfeksi-yon rnlerini kapsayan tekstil ihracat toplam ihracatn yaklaflk yzde 37sinioluflturmaktadr. ou zaman ihracatn lke iinde ifl olanaklar yarattn grme-mize karfln, ithalatn da nakliye, datm ve satfl ifllemleri iin ifl olana ve geliryarattn gzden karrz.

Daha sonra ayrntl olarak ele alacamz gibi, 2002 ylnda gerekleflen toplamihracat 39.2 milyar dolar, toplam ithalat 47.8 milyar dolar olduu iin net ihracatdeeri 8.6 milyar dolar olarak belirlenmektedir. Bu rakam GSMH hesaplanrkennegatif bir deer olarak gz nne alnmakta, bir dier deyiflle GSMH'y azaltcynde etkilemektedir.

Toplam harcamalarn bileflenlerini ve denge gelir dzeyinin belirlenmesini incelediimiz13 ve 14nci nitelerin ilgili sayfalarn tekrar gzden geiriniz.

thalata Rakip Mallar reten Firmalar ve flilerin Kayplarfiekil 19.1de muz ithalat sonucu yurtiinde yetifltirilmifl olan muzlarn satflnn yl-da 300 bin kgdan 100 bin kga dfltn ve yerli reticilerin gelirlerinin 600 mil-yar liradan 100 milyar liraya gerilediini tespit etmifltik. lkedeki baz sektrlerinkarar alclar zerinde ithalata karfl koruma nlemleri alnmas konusunda yaptk-lar basklar dfl ticaretten kimin kayba urad konusunda iyi bir gstergedir. l-ke iinde birok sektr (otomobil, hayvanclk, iplik gibi) ithalata karfl kendileri-nin korunmasn talep etmekte ve bu konuda eflitli bask gruplar (iflveren ve iflisendikalar gibi) eflitli giriflimlerde bulunmaktadrlar. Bu sektrlerde fabrikalarnkapanmasnn ve alflanlarn ifllerini kaybetmesinin lke iinde eflitli glklereyol aaca aktr.

alflanlar ve ithalata rakip mallar reten endstriler iin serbest ticaretmali-

yetli olabilir. Ancak bu maliyetlerin yurtii rekabet sonucu ortaya kan maliyetler-

439Dfl Ticaretin Yarar ve Sakncalar

D K K A T

Serbest ticaret: Korumayadnk nlemler alnarak

devlet tarafndankstlanmamfl dfl ticarettir.


10/24

den fark yoktur. rnein, otomobil ve kamyon sektrnn rekabeti nedeniyle de-miryollarnn urad kayplar dflnrseniz sorunu kolayca kavrayabilirsiniz. Bunedenle piyasa mekanizmas maliyetlere ve tketicilerin talebine gre kaynaklarnen etkin kullanm alanlarnda kullanlmasn salar. Bu mekanizmann yurtiindemi, yoksa yurtdflnda m olduu nemli deildir.

Bir ekonomide ithalat nedeniyle baz sektrlerin satfllar azalr, ihracat nede-niyle baz sektrlerin satfllar artarsa sermaye ve iflgcnn satfllarn azald sek-trlerden artt sektrlere doru kaymas gerekir. Burada sorun sz konusu re-tim faktrlerinin birbirlerini tam ikame edememeleri olasldr. Bu durumda re-tim faktrlerinin bir retim kolundan dierine aktarlmalar srecinde baz glk-ler yaflanacaktr. rnein, ithalat nedeniyle yerli otomobil retiminin azaldn, ih-racat nedeniyle tekstil retiminin arttn dflnelim. Byle bir durumda Bursada-ki otomobil endstrisinde alflan ve iflini kaybeden bir ifli, tekstil sektrnde re-timin youn olarak gereklefltirildii bir baflka kente gidemeyebilir. te yandan,

zellikle sabit sermaye mallarnn mobilitesi ok daha dflktr. Yukarda verdii-miz rnei gz nne alrsak, otomobil retiminde kullanlan makinelerin tekstilrnleri retiminde kullanlmas mmkn deildir. retim faktrlerinin endstrileraras geifli tedrici olarak gerekleflir ve geifl sreci olduka yavafl ve sancl ola-bilir. rnein, ABDde dfl rekabet nedeniyle iflini kaybeden iflilere Dfl TicareteUyum Yardmad altnda bir iflsizlik demesinde bulunulmaktadr.

Uluslararas Mal FiyatlarUluslararas ticaret eflitli lkelerdeki mal fiyatlarnn eflitlenmesini salar. Muz ti-caretinin serbest braklmasndan nce Trkiyede muz olduka pahal bir meyveiken Ekvatorda olduka ucuzdu. Uluslararas ticaretin serbest braklmas ile arz-daki artfl sonucu Trkiyede muz fiyat dflme eilimine girerken, artan talep so-nucu Ekvatorda artma eilimi gsterecektir. Bu uyum srecinin sonunda, nakliyemaliyetleri ve ithalatta alnan vergiler hari, iki lkede fiyat eflitlenme eilimindeolacaktr.

Afladaki grafiklerde 1960-2002 dnemine iliflkin Trkiyenin yllk ihracat ve ithalat de-erlerinin seyri yer almaktadr. Grafiklere gre 1980-1983 yllar arasnda Trkiyenin dflticaretini ifade eden bu deiflkenlerin seyrinde bir krlma grlmekte ve daha sonraki yl-larda artfl trendi devam etmektedir. Trkiyenin dfl ticaretinde ortaya kan bu yapsal de-iflimin nedenlerini arafltrnz.


SIRA S ZDE

2

30

2520

15

10

0

30

25

20

15

10

0

1960

1963

1966

1969

1972

1978

1981

1984

1987

1990

1993

1996

1999

2002

1960

1963

1966

1969

1972

1978

1981

1984

1987

1990

1993

1996

1999

2002

hracat thalat


11/24

DIfi TCARETN KISITLANMASI

Dfl ticarete kstlamalar getirilmesini savunanlarn grfllerini vekstlama yntemlerini aklayabilmek

Eer lkeler eflitli kstlamalar getirmemifl olsalard uluslararas ticaret hacmi bu-gnknden ok daha yksek olacakt. Dfl ticarete getirilen kstlamalar eflitli bi-imlerde olabilir. Aflada bunlardan bazlarn ele alacaz.

TarifelerTarifeler, ithalatn deeri veya miktar zerinden alnan vergidir. Tarifelerin douflnedeni devlete gelir salamak iken, gnmzde temel ama yerli firmalar ulusla-raras rekabetten korumaktr. Tarifelerin ekonomik etkileri aflada yer alan fiekil19.4 aracl ile incelenebilir. Aslnda fiekil 19.4 daha nce incelediimiz fiekil

19.1in yeniden izilmesinden oluflmaktadr. Aradaki tek fark muzun kilogramnagetirilen 500 bin liralk vergidir. Alnan vergi nedeniyle muzun kilogram fiyat 1.5milyon liraya ykselmifltir. Artan fiyat sonucu yurtii talep ylda 500 bin kgdan 400bin kga dflmekte, buna karfllk yurtii muz retimi 100 bin kgdan 200 bin kgakmaktadr. Satn alnan miktar ile yurtii retim arasndaki fark ithalatla karfllan-d iin ithalat miktar da 400 bin kgdan 200 bin kga gerilemektedir. Yeni durum-da yerli reticilerin gelirleri 100 milyar liradan 300 milyar liraya (1.5 milyon TL x200 bin kg) ykselmifltir. te yandan, devlet kilogram baflna ald 500 bin liravergi ile 200 bin kglk ithalattan toplam 100 milyar lira vergi geliri elde etmekte-dir. fiekilde gsterilen taral alan devletin elde ettii vergi gelirini gstermektedir.

Devletin ve yerli reticilerin kazanmlar yerli tketicilerin kayplar ile denge-lenmektedir. Getirilen vergi sonrasnda tketiciler kilogram 1 milyon liradan 500bin kg muz tketmek yerine, daha yksek bir fiyattan (kilogram 1.5 milyon lira)ylda 400 bin kg muz tketmekle yetinmek durumunadrlar. Dikkat edilirse tketi-ciler daha az muz tketmelerine karfln daha fazla para demektedirler. Vergi n-cesinde tketiciler tkettikleri 500 bin kg muz karfllnda 500 milyar liralk harca-

mada bulunurken, vergi sonrasnda 400 bin kglk toplam tketimleri karfllnda

441Dfl Ticaretin Ks t lanmas

A M A

3

Tarife: thal edilen bir malakonulan vergidir.

fiekil 19.4

thalata Getirilen TarifeninEtkileri: Muz ithalatnauygulanan 500 bin TL/kglktarife muzun kg fiyatn 1milyon liradan 1,5 milyonliraya ykseltir. Daha

yksek bir fiyat dzeyindeyurtici retim 100 bin kgdan200 bin kga karken, talepedilen miktar 400 bin kgadfler. fiekildeki taral alandevletin elde ettii 100 milyarliralk tarife gelirini

gstermektedir.

2

1

0100 300 500

Miktar (bin kg)

Fiyat(milyonTL/kg)

1.5

400200

Sd

Dd


12/24

Dfl Ticaretin Ks t lanmas

600 milyar liralk demede bulunmaktadrlar. Grld gibi ylda 100 bin kg da-ha az muz tketilmesine karfln 100 miyar lira daha fazla deme yaplmaktadr.Eer yerli muz reticileri uluslararas rekabeti tamamen elimine edebilmifl olsalar-d tketiciler daha dflk bir miktara (ylda 300 bin kg) daha yksek bir bedel (600milyar lira) demek zorunda kalacaklard. Getirilen vergi sonrasnda tketicilerinurad kaybn reticiler ve devlet tarafndan elde edilen kazantan daha bykolduu konusunda birok iktisat uzlaflmaktadr.

Gnmz ekonomilerinde lkeler gereklefltirdikleri ift tarafl tarife anlaflmala-r ile ithalat zerinden alnan vergileri azaltabilmektedirler. Sadece iki lke arasn-daki ticaret anlaflmas anlamna gelen ift tarafl tarifelernedeniyle farkl lkele-re farkl vergi oranlarnn uyguland karmaflk bir tarife yaps ortaya kmfltr.

1947 ylnda imzalanan GATT (Tarife ve Ticaret Genel Anlaflmas) anlaflmas l-keler arasndaki tarife ayrmclna son vermeyi amalamfltr. lkeler arasndakiok sayda ift tarafl ticaret anlaflmalarnn yerine GATT sayesinde ok tarafl bir

ticaret anlaflmas gereklefltirilmifltir. Katlmc lkeler arasnda eflanl olarak anlafl-maya varlmas tarifelerin dflrlmesi olasln ykseltmektedir. GATTn bir l-de baflar salamas ile tarife oranlar nemli lde dflrlebilmifltir. Baz istis-nalar bulunmasna karfln, gnmzde uluslararas ticaretin nceki yllara gre da-ha serbest olduunu sylemek mmkndr.

KotalarBelirli bir dnemde ithal veya ihra edilebilecek mal miktarna veya deerine ko-nulan kstlamalar kotaolarak adlandrlmaktadr. Kotalar fiziki anlamda (miktar s-nrlamas) olabilecei gibi deer anlamnda da olabilir. Kotalar sadece tek bir l-keye, bir lkeler grubuna veya tm lkelere karfl uygulanabilir. te yandan kotamutlak anlamda, yani bir lkeye bir maldan belirli bir miktarda veya deerde giri-fline izin verilmesi fleklinde olabilecei gibi, tarife kotalar fleklinde de olabilir. Butr kota uygulamasnda bir lkeye bir maldan belirli bir miktarn veya deerin ver-giden muaf veya dflk oranda bir vergiyle girmesine olanak tannmakta, bundandaha fazla miktar veya deerdeki mallarn girifli ise daha yksek bir vergiye tabitutulmaktadr. rnein, Avrupada Japon otomobillerinin snrl olmasnn nedenibyk lde kotalardr.

Tarifenin yaratt etkiyle mutlak kotann etkisi arasndaki temel fark flu flekildeaklanabilir: Tarife, ithalat yapan lkede fiyat mekanizmasnn kaynak tahsisinigereklefltirilmesine olanak tanmaktadr. Oysa kota mutlak anlamda bir snr getir-mekte ve yurtiindeki fiyat yurtdflndaki fiyattan ne kadar yksek olursa olsun da-ha fazla ithalat yaplamamaktadr. Uruguay Raundu olarak bilinen GATT toplant-

s kotalarn bir koruma arac olarak kullanmnn azaltlmas konusunda baflarl so-nularn elde edildii bir toplant olmufltur.

Tarife Dfl EngellerTarife ve kotalarn dflnda, ithalat kstlamak iin dier baz yntemler de sz ko-nusudur. Bu yntemler tarife dfl engellerolarak adlandrlmaktadr. lke iindedfl ticaretin rekabetinden korunmak isteyen gruplar yksek tarife veya ithalat ko-tas konulmasn gereklefltirememifllerse kullanabilecekleri dier silahlar da var-dr. rnein, yabanc rn ieren tm mallarn etiketlenmesi zorunlu hale getirile-bilir. Bu tr bir nlem milliyeti duygular uyararak bu rnlerin talebinde bir azal-maya neden olabilir. Ayrca etiketleme yabanc reticilerin maliyetini de arttrabi-

lir. Tarife dfl engeller konusunda baz endstriler daha da yaratc (!) olabilmekte-

442

ift tarafl tarifeler: Sadeceiki lke arasnda yaplanticaret anlaflmasdr.

Kota: Belirli bir dnemdeithal veya ihra edilebilecekmal miktarna veya deerinekonulan kstlamalardr.

Tarife dfl engeller: Tarifeve kotalarn dflnda, ithalatkstlamak iin kullanlandier yntemlerdir.


13/24

dirler. rnein, Almanyada yakn bir tarihe kadar yaplan bira tanmnda Alman-yadaki bir kaynaktan elde edilen su kullanlmas zorunlu tutulmakta idi. Japon-yada ifllenmifl gda rnlerinde son kullanma tarihinin deil, retim tarihinin r-nn zerine baslmas zorunludur. Bylece ithal gda rnlerinin eski ve bayatla-mfl grnmesi salanmaktadr.

Yasal olmayan ancak uygulamada ska karfllafllan bir dier engel, yabancmallarn gmrkten ekilmesine youn brokratik ifllemler getirmek ve ifllemlerinyavafl yrmesini salamaktr. Bu da maliyetleri arttrd iin ithal rnlerin fiyatyksek olmaktadr. thal edilen mallar emniyet, salk ve toplum refah gibi neden-lerle bir dizi teste veya incelemeye tabi tutulabilir. Bu tr tarife dfl engeller uygu-landklar zaman ithalat caydrmada bir hayli etkili olabilmektedir.

hracat Ambargosuhracat ambargosu mal, sermaye ve teknoloji ihracatna getirilen yasaklamalardr.

Bu tr kstlamalar ou zaman politik gerekelerle uygulamaya konulmaktadr.rnein, ABDnin 1980 ylnda Afganistann iflgali nedeniyle Sovyetler Birliineuygulad tahl ambargosu, Irakn Kuveyti iflgali sonrasnda uygulanan 1990 am-bargosu bu trden ambargolara rnek olarak verilebilir.

hracat ambargolar dier lkelerin yeni ve deerli teknolojileri elde etmesiniengellemek amacyla da kullanlabilir. te yandan lke asndan nemli ham-maddelerin yurtdflna kfl engellenerek, bu hammaddeyi kullanan reticiler a-sndan fiyatn dflk kalmas salanabilir.

Dfl Ticaretin Kstlanmas Gerekir mi?Son yllarda dfl ticarete getirilen snrlamalarn hafifletildiinden daha nce sz et-mifltik. 1947 ylndaki GATT anlaflmasndan beri dfl ticarete getirilen kstlamalarnemli lde azaltlabilmifltir. Ancak korumaclkyanllar, yani yerli retime ra-kip olan ithal mallarn lkeye girifline engel olmak veya snrlandrmak amacyladevletin nlem almas gerektiini savunanlar hi de kmsenmeyecek boyutta-dr. zellikle son yllarda korumaclk yanllarnn saysnda belirgin bir artfl grl-mektedir. Aflada korumaclk yanllarnn gerekelerini ksaca inceleyeceiz.

Geleneksel Korumaclk Grfl: Korumacl savunanlarn temel gereke-leri yerli iflileri yurtdflndaki ucuz iflgcnden gelebilecek rekabetten koruyarakyurtii istihdamn arttrlabileceidir. Ancak istihdam bu flekilde arttrmann mali-yeti, ihracata dnk endstrilerde iflsizliin artmasdr. nk gnmzde dfl tica-ret mutlak stnle deil karfllafltrmal stnle dayal olarak gereklefltiril-mektedir. Bir baflka lkede cretlerin dflk olmas bu lkelerin karfllafltrmal s-

tnle sahip olacaklar anlamna gelmemektedir.Korumacla gereke olarak cretleri gsterenler aslnda iflilerin verimlilii gi-

bi nemli bir konuyu da gz ard etmektedirler. rnein, bugn iin Amerikan ifl-ilerinin cretlerinin Trkiyedekinden yksek olmasnn nedenlerinden en nem-lisi Amerikan iflilerinin daha yksek bir verimlilie sahip olmasdr. Trk iflileri-nin verimliliindeki artfllar cretlere de yansyacaktr. Dolaysyla karfllafltrmalstnle bal olarak ortaya kacak ithalat yerli iflilerin yaflam standartlarnykseltecektir.

443Dfl Ticaretin Ks t lanmas

Korumaclk: Yerli retimerakip olabilecek ithalatnengellenmesi veyasnrlandrlmas amac iledevletin nlemler almasdr.


14/24

Yabanc reticilerden kaynaklanan rekabet yerli endstride verimlii arttrmaktadr. 1993ylnda ABD, Japonya ve Almanyadaki 9 imalat endstrisinde verimliliin incelendii biralflmada endstriler aras verimlilik farkllklarnn nedeni arafltrlmfltr. Elde edilensonulara gre verimlilik farkllklarnn nedeni sermaye tehizatndaki, iflgcnn eitimdzeyindeki veya ynetim tekniklerindeki farkllklar deil, endstrideki yabanc-yerli re-kabetinin derecesidir. Japonyada otomobil, otomobil yedek paralar, elektronik eflya,metal ve elik endstrilerinde (bunlarn hepsi nemli lde yabanc rn rekabeti ilekarfl karflyadr) yksek bir verimlilie sahiptir. Buna karfllk ifllenmifl gda rnleri, sa-bun, deterjan ve bira endstrilerinde (bunlarn tamam Japonyada koruma altnda olansektrlerdir) Japon firmalarnn verimlilik dzeyi olduka dflktr.

Korumaclk yanllarnn ne srdkleri ikinci gereke ithalatn gelir harcamaakmndan bir sznty temsil etmesi ve dolaysyla ithalatta gerekleflecek azalma-

nn yurtii toplam talebi arttracadr. Bu grfl ilk aflamada doru grnebilir. An-cak, bir lkenin ithalat karfl taraftaki lkenin ihracatdr. thalat hacmi azaltlrsadier lkeler bu lkenin ihra mallarn satn almaya yetecek paray bulamayacak-lardr. Tarife uygulamasna gidilmesi genellikle misilleme ile karfllaflr ve bu da ih-ra mal reten sektrlerde istihdamda bir azalmaya yol aar. flsizlikte ortaya -kan artfl, tarife uygulamas ile korunan sektrlerdeki istihdam artflna eflit veya da-ha fazladr.

Korumacln belirli bir sre iin uygun grlebilecei bir durum, yeni olufltu-rulan bir endstrinin geliflimini tamamlayncaya kadar korunmasdr. Bu grfl ye-ni oluflan sektrn dnya piyasalarnda rekabet etmeye olanak tanyacak yksekretim dzeyine ulaflncaya kadar korunma ihtiyac iinde olduunu ifade etmek-tedir. Bu amala dfl ticarete getirilecek geici kstlamalarn maliyeti, korunan en-dstrinin uzun dnemde getirecei yararlar ile karfllanabilir. Bebek sanayi arg-manolarak adlandrlan bu gerekenin geliflmekte olan lkeler asndan snrlda olsa geerlilii sz konusu olabilir.

Ticaret Hadleri ve Serbest Ticaret: Ortalama ihracat fiyatnn ithalat fiyatnaoran dfl ticaret haddiolarak adlandrlmaktadr. Dfl ticaret hadleri belirli bir mik-tar ihracat karfllnda ka birim ithal rn satn alnabileceini gsteren temelgstergelerden birisidir. Bir lke uluslararas piyasalarda satn alma gcn arttra-bilmek iin dfl ticaret hadlerinde iyileflme arzulayabilir. Dfl ticaret hadlerinin iyi-leflmesi ihra edilen mallarn deerinin ithal edilen mallarn deerine gre artmasanlamna gelir. Byle bir durumda lke ayn miktar ihracatla daha fazla ithalat ya-pabilir ve dolaysyla yaflam standard ykselebilir.

Dfl ticaret hadlerinin iyilefltirilmesi ya ithalat fiyatlarnn dflrlmesi ile ya daihracat fiyatlarnn arttrlmas ile gereklefltirilebilir. rnein, Petrol hra Eden l-keler Teflkilat (OPEC) 1974-1975 yllarnda petroln varil baflna fiyatn 2.5 dolar-dan 14 dolara kartt zaman dfl ticaret hadlerini kendi lehlerine evirmifllerdi.Petrol talebi inelastik olduu iin ithalat lkeler satn aldklar petroln miktarndflremediler. Bu nedenle petrol ithalats olan lkeler bir varil petrol iin dahafazla ihracat yapmak zorunda kalmfllard. Bu konuda verilebilecek bir dier r-nek, fiber optik kablo kullanmnn yaygnlaflmas sonucu dnya bakr talebindekidflfltr. Bakr ihracatna baml olan baz geliflmekte olan lkeler bu durumdadfl ticaret hadlerinde bir bozulma ile karfl karflya kaldlar.

Neomerkantilist Yaklaflm: Kralie I. Elizabeth dnemi ngilteresinde pop-

ler olan merkantilistlerbir lkenin gcnn sahip olduu altn ve dier deerli

444 Dfl Ticaretin Ks t lanmas

D K K A T

Bebek sanayi argman: Birlkede yeni oluflturulan birendstrinin gelifliminitamamlayncaya kadarkorunmasn, korumaclk

sonucu katlanlanmaliyetlerin korunanendstrinin uzun dnemdegetirecei yararlar ilekarfllanabileceini savunangrfltr.

Dfl ticaret haddi: Ortalamaihracat fiyatnn ortalamaithalat fiyatna orandr.

Merkantilistler: Bir lkeningcnn sahip olduu altnve dier deerli metallerlellebilecei ve bu nedenlemmkn olduunca fazlaihracat, az ithalat yaplmasgerektii grfln

savunanlardr.


15/24

metallerle llebileceine inanyorlard. Bu nedenle bir lkenin ithalatndan da-ha fazla ihracat yapmas gerektiini savunmaktaydlar. Eer lkenin ihracat ithala-tndan fazla olursa, lke dflna net anlamda mal kfl olurken karfllnda lkeyealtn girifli olacaktr. Bu da lkenin glenmesi anlamna gelir. hracat savunan bugrfln tek istisnas makine ihracatna ambargo konulmasn savunmalar idi. n-giltere tekstil makinelerinin ihracatn ve hatta bu makinelerin planlarnn yurtdfl-na kfln yasaklamflt. Aksi durumda Fransa ve dier rakip lkeler ngilterenintekstil rnleri ile rekabet edebilirlerdi.

Bugnn neomerkantilistleri 17. yzyl merkantilistlerinin grfllerini yenidengndeme getirmektedirler. Bunlara gre, gemiflte karfllafltrmal stnlk byklde sahip olunan kaynaklara bal olarak elde edilmekteydi. Oysa gnmzdemodern, sanayileflmifl bir ekonominin sahip olduu karfllafltrmal stnlk byklde teknolojinin sonucudur. Dolaysyla, bir lke dier lkeler karflsnda tek-noloji lideri olduu srece karfllafltrmal stnln koruyabilir. Eer gelifltirilen

teknoloji ksa srede yurtdflna ihra edilirse, yerli endstri yksek teknoloji nede-niyle sahip olduu karfllafltrmal stnl kendi lehine kullanabilmek iin yeter-li zamana sahip olamayacaktr. Eer bu sektr sahip olduu karfllafltrmal stn-l kaybederse belirli bir sre iin yanlfl kaynak tahsisi ve dolaysyla yapsal ifl-sizlik sorunu ile karfl karflya kalacaktr.

Afladaki tabloda Trkiyede 1994-2002 dnemine ait ihracat ve ithalat fiyat indekslerine(1994=100) ait deerler yer almaktadr. Bu tablodaki verileri kullanarak, Trkiye iin dflticaret hadlerini hesaplayarak bir grafikle gsteriniz. Dfl ticaret haddinde grlen dei-flim eilimini yorumlayabilir misiniz?

THALAT HARCAMALARININ DENMES

Dviz piyasasnn alflmasn ve dviz kuru sistemlerini

aklayabilmek

Yaplan ithalatn bedelini nasl deriz sorusuna verilecek cevaplardan bir tanesi ih-racat ile olacaktr. Uluslararas ticarette takas da bir deme yntemi olarak kulla-nlmasna karfln ithalatn bedelini demede genellikle deiflim arac, yani parakullanlmaktadr. Ancak burada sorun farkl lkelerin farkl para birimleri kullan-masdr. thalat lkeler kendi paralar ile ithalatn bedelini derken, ihracatlardemeyi kendi para birimleri ile nasl tahsil edebilirler? Bu sorunun cevab dviz

piyasalarnda yatmaktadr.

445 thalat Harcamalarnn denmesi

SIRA S ZDE

3

hracat Fiyat ndeksi thalat Fiyat nteksi

Yllar (1994 = 100) (1994 = 100)1994 100.0 100.0

1995 112.7 116.8

1996 107.7 109.8

1997 102.5 100.2

1998 96.4 96.1

1999 91.7 90.8

2000 87.8 94.9

2001 85.5 94.6

2002 84.0 93.5

A M A

4


16/24

Dviz PiyasasYerli parann yabanc paraya dnfltrld piyasa dviz piyasasdr. Bu piyasa-

da herhangi bir para biriminin dieri cinsinden deeri arz ve talebe iliflkin piyasagleri veya devletin fiyat sabitlemesi veya bunlarn bileflimi tarafndan belirlen-mektedir. Fiyat belirlendikten sonra yabanc para banka aracl ile kolayca satnalnabilir.

Yerel bankalar yabanc paray merkezi yerlerde bulunan ve dviz piyasasndafaaliyet gsteren muhabir bankalararacl ile elde ederler. Sz konusu banka-lar genellikle daha byk bankalardr ve New York, Londra, Frankfurt, Tokyo vestanbul gibi belli bafll ifllem merkezlerinde faaliyet gsterirler. Bu tr bankalarmflterilerine ve dier bankalara yurtdflndaki mevduatlarnda tuttuklar yabancparay arz ederler. rnein fl Bankas Frankfurttaki Deutsche Bankta bir hesabasahip olabilir. Bir Trk otomobil ithalats Trkiyeye ithal ettii BMWlerin bede-lini deyebilmek iin Avrupa para birimini Euroya ihtiya duyuyorsa, fl Bankas

Frankfurtdaki hesapta bulunan bir miktar euroyu ithalat firmaya satar. Trki-yedeki ithalat firma bu eurolar kullanarak Alman ihracatya demede bulunur.fl Bankas tarafndan Almanyadaki hesapta tutulan para ise bir Alman firmasnnTrk rnlerini satn almas karfllnda yapt deme ile elde edilmektedir.

Dviz Kuruthal edilen bir maln fiyat iki ksmdan oluflur: Maln retildii lkenin yerli parabirimi cinsinden deeri ve dviz piyasasnda bu para biriminin fiyat, yani dvizkuru. Dviz kuru bir para biriminin fiyatn dieri cinsinden aklamaktadr. thaledilen bir maln fiyatn yerli para cinsinden bulabilmek iin maln yabanc paracinsinden fiyat ile dviz kurunu arpmak yeterlidir. rnein ithal edilen bir CDnin

maliyeti 5 dolar ve TL/Dolar dviz kuru 1$= 1,500,000 TL ise, CDnin TL cinsindenmaliyeti 7.5 milyon TL olacaktr.Dier fiyatlarda olduu gibi dviz kuru da piyasa glerine bal olarak dei-

flebilir. rnein 1980 ylnda 1$=1.98DM iken, 1985te 1$=2.41DM, 1990da1$=1.60DM, 1995te 1$=1.43DM ve 2000de 1$=2.10DM fleklinde dalgalanmfltr.DMnin tedavlden ekilerek euronun kullanmna girmesiyle bu dalgalanma de-vam etmektedir. ou zaman dviz kurlarnn piyasa koflullarna gre dalgalanma-sna izin verilmez. kinci Dnya Savafl sonundan 1970lerin baflna kadar batl l-kelerde sabit dviz kuru sistemi ad verilen sistem uygulanmfltr. Sabit dviz ku-ru ilgili lke tarafndan yasal olarak yabanc parann fiyatnn belirlendii ve uzun-ca bir sre deifltirilmedii bir kur sistemidir. Sistemin alflabilmesi iin her lkesabit bir kur karfllnda para arz etmek veya kabul etmek zorunda idi. Bir lke

herhangi bir yabanc paraya ihtiya duyarsa, bunu sahip olduu altn veya dieryabanc paralar karfllnda elde edebilmekteydi. Eer lkenin elinde yeteri kadaraltn veya yabanc para bulunmuyorsa, sabit fiyat devam ettirebilmek iin Ulusla-raras Para Fonu (IMF) kaynaklarndan ksa vadeli borlanabilmekteydi. Belli bafl-l lkelerin paralarna (zellikle ABD dolar) iliflkin arz ve talepte ortaya kan kro-nik dengesizlikler nedeniyle sabit kur sisteminden vazgeildi.

Kurun devlet tarafndan belirlendii sabit dviz kuru sisteminde, devletin iradiolarak ald bir kararla yerli parann yabanc paralar karflsndaki deerinin dfl-rlmesi devalasyon olarak adlandrlr. Sabit dviz kuru sisteminde devletin d-viz kurunun deerini ykseltmesine ise revalasyon ad verilir.

Uygulamada, zerinde anlaflmaya varlan uluslararas kurallarla snrlandrlmfl

olmasna karfln, bir lke kimi zaman kendi para birimini devale etmek isteyebi-


Dviz kuru: Yerli parannyabanc para cinsindendeeridir.

Sabit dviz kuru: ki lkeninpara birimleri arasndayasal olarakbelirlenen ve uzunca bir sredeifltirilmemesi ngrlendviz kurudur.

Muhabir banka: Birbankann baflka bir kentteveya lkede kendisi adnabankaclk ifllemleri yapmasiin anlaflma yapt birbaflka bankadr.

Devalasyon: Devletin iradiolarak ald bir kararla yerliparann yabanc paralarkarflsndaki deerinindflrlmesi.

Revalasyon: Devletin dvizkurunun deeriniykseltmesidir.


17/24

lir. nk yaplacak bir devalasyon lkenin ihra rnlerini ucuzlatacak, artan ih-racata bal olarak lkedeki toplam harcamalar ve retim artacaktr. te yandandevalasyon ithalat pahal hale getirecei iin ithalat miktarnda bir azalma, dola-ysyla toplam harcamalardaki szntlarda bir azalma, yani gelirde bir artma ortayakacaktr. Ancak dier lkeler de misilleme yaparak kendi para birimlerini deva-le ederlerse devalasyondan beklenen etkilerin hibirisi gerekleflmez.

Sabit dviz kuru sisteminin tersi, dviz kurunun arz ve talep koflullarna gregnlk olarak deiflebildii esnek dviz kuru sistemidir. Bu sistemde yabanc birparaya olan talepteki artfl, sz konusu yabanc parann yerli para cinsinden fiya-tnda bir artfla neden olmaktadr. Dviz piyasasnda bir lkenin parasnda arzn ta-lepten fazla olmas, bu para biriminin deer kaybetmesi ile sonulanr. Bir dierdeyiflle, bir birim yerli parayla alnabilecek yabanc para miktarnn azalmasyerliparann deer kaybetmesiolarak adlandrlr. Parann deer kaybetmesinin ter-si, parann deer kazanmasdr. Parann deer kazanmas, bir birim yerli paray-

la alnabilecek yabanc para miktarnn artmas ile sonulanr. Tanm gerei, A l-kesinin paras B lkesinin paras karflsnda deer kazanyorsa, bu ayn zamanda Blkesi parasnn A lkesi paras karflsnda deer kaybettii anlamna gelir.

Esnek dviz kurlar uluslararas ticarete konu olan mallarn fiyatn eflitleme ei-limi yaratmaktadr. Daha nce verdiimiz rnee dnersek, ABDde retilen CDninfiyat Amerikada yaflanan enflasyon nedeni ile 5$dan 6$a karsa TL cinsindenmaliyeti 1$ = 1,500,000 TL kurundan 9 milyon TLye ykselir. Sz konusu CDninTrkiyede satlan dier CDlerle rekabet edebilmesi ancak dolarn TL karflsndadeer kaybetmesi (veya ayn anlama gelmek zere TLnin dolar karflsnda deerkazanmas) ile mmkndr. Buna gre 1$ = 1,250,000 TL olursa, Amerika'da re-tilen CD Trkiyede satfln srdrebilir.

Dviz Kurundaki Dalgalanmalarn NedenleriBir lke parasnn deeri bu lkenin ihra rnlerine olan talep, bu lkedeki fa-iz oran, enflasyon oran, politik istikrar ve devlet mdahalesi tarafndan belir-lenmektedir.

Yabanc bir ihracat bir lkenin ihra rnlerini satn alabilmek iin nce bulkenin parasn satn almak durumundadr. Dier koflullar sabitken, bir lkeninihra rnlerine olan talebin artmas ayn zamanda parasna olan talebin de artma-sna neden olur. Bu durumda lkenin paras deer kazanacaktr. Ayn durum birkiflinin baflka bir lkede finansal varlk satn almak istemesi durumunda da sz ko-nusu olacaktr. Eer bir lkede faiz oran ve hisse senetlerinin getiri oran dier l-kelere gre yksekse, bu tr finansal varlklar satn almak isteyen yabanclar bu

lkenin parasna olan talebi arttracaklar ve faiz orannn yksek olduu lkeninparas deer kazanacaktr.

Dnyada yaflanan politik istikrarszlklar da dviz kurlarn etkileyebilmektedir.Eer bir lkede i savafl, istila veya istikrarszlk yaratacak baflka bir tehdit sz ko-nusu ise, bu lke insanlar paralarn deerini muhafaza edecek baflka bir parayladeifltirmek isteyeceklerdir. Sonuta elde tutulmaya alfllan yabanc paralar deerkazanrken ayn zamanda yerli para deer kaybedecektir.

Bir lke parasnn deer kaybetmesindeki en nemli nedenlerden bir tanesi bulkedeki enflasyon orandr. Eer bir lkedeki fiyatlar genel dzeyi dier lkeler-den daha hzl artyorsa, bu lke ihracat yapmakta zorluklarla karfllaflrken dahafazla ithalat yapmaya bafllayacaktr. Bu durumda dviz piyasalarnda sz konusu

lkenin parasnda bir fazlalk ortaya kacaktr. Dolaysyla dviz kuru dflecek,


Esnek dviz kuru: Bir lkeparasnn yabanc paralarkarflsndaki deerinin arz vetalep gleri tarafndanbelirlenmesidir.

Parann deer kaybetmesi:Bir birim yerli paraylaalnabilecek yabanc paramiktarnn azalmasdr.

Parann deer kazanmas:Bir birim yerli paraylaalnabilecek yabanc paramiktarnn artmasdr.


18/24

yani bu lkenin paras dier lkelerin paralar karflsnda deer kaybedecektir. Ko-nuya bir dier adan bakarsak, 18. nitede bir lkedeki srekli enflasyonun ne-denini srekli artan para arzna balamfltk. Bu tr bir para politikas, dier parabirimleri karflsnda yerli parann miktarn arttraca iin yerli parann deeri d-flecektir. Eer bir lke para arzn azaltrsa, yerli para miktar nispi olarak ktlaflaca- iin deeri artacaktr.

Para miktarndaki azalmann faiz orann ykselteceini hatrlarsanz yine yukarda eldeettiimiz sonuca ulaflrsnz.

Merkez bankas esnek dviz kuru sisteminde de dviz kuru hareketlerini kont-rol etmek isteyebilir. rnein, lke parasnn deer kazanmas isteniyorsa, merkezbankas dviz piyasasnda sahip olduu yabanc paralar satarak kendi parasn sa-tn alabilir. Bylece nispi olarak ktlaflan yerli para deer kazanr. te yandan, pa-

rann aflr deerli olduu ve bu nedenle ihracatta sorunlarla karfllaflld dfln-lyorsa, merkez bankas dviz piyasasnda yerli para satarak yabanc para satn al-maya bafllayabilir. Bu da yerli parann deer kaybetmesi ile sonulanr.

Yukardaki aklamalarmza gre, esnek dviz kuru sisteminde dviz piyasa-snda yerli paraya ait arz ve talep koflullar fiyat, yani dviz kurunu belirlemekte-dir. Eer lkenin uluslararas ifllemleri denge iinde deilse, bu lkenin parasnaait dviz kuru da istikrarsz olacaktr. Bir lkenin dier lkelerle olan her trluluslararas ifllemine iliflkin muhasebe kaytlar lkenin demeler dengesinioluflturur.

Bir lkede yaflanan enflasyona bal olarak yerli para biriminin yabanc paralar karflsn-da srekli deer yitirmesi, bu lke vatandafllarnn satn alma gcn muhafaza edebilmekamacyla yabanc para tutmalar ile sonulanmaktadr. Nakit ikamesi olarak adlandrlanbu srece iliflkin olarak kullanlabilecek gstergelerden bir tanesi lkedeki dviz zerinealan banka hesaplarnn M1 para stoku tanmna orandr. Ulaflabileceiniz en yakn kay-naktan (Devlet statistik Enstits, Devlet Planlama Teflkilat, Merkez Bankas gibi) bu de-iflkenlere ait verileri elde ederek Trkiyede nakit ikamesinin seyrini inceleyiniz. Sizcebu orandaki eilimi tersine evirebilmek iin neler yaplmas gerekmektedir?


D K K A T

SIRA S ZDE

4


19/24

zetBir lkenin hangi mallarn retiminde uzmanla-

flacan belirlemede kullanlabilecek mutlak ve

karfllafltrmal stnlk kavramlar arasndaki far-

k aklayabilmek

Bir maln retimini daha az kaynak kullanarak ger-

eklefltiren lke bu maln retiminde mutlak stn-

le sahiptir. Serbest ticaret varsaym altnda, lke-

lerin mutlak stnle sahip olduklar maln reti-

minde uzmanlaflmalar dnya retimini arttrrken

yaflam standartlarnn ykselmesine neden olur.

Bir lke bir maln retimini daha dflk bir frsat

maliyeti ile gereklefltirdii iin karfllafltrmal s-

tnle sahipse, bu maln retiminde uzmanlaflma-

l ve dier mal ithal etmelidir. Uzmanlaflmann buflekilde gerekleflmesi de retimi ve yaflam stan-

dartlarn olumlu ynde etkilemektedir.

Gnmz dnyasnda birok rnde uzmanlaflma

ksmidir, yani bir maln hem ihracats hem de it-

halats olabilir. Artan maliyetler nedeniyle gn-

mzde tam uzmanlaflma yerine daha ok karflmza

kan durum ksmi uzmanlaflmadr.

Dfl ticaret aracl ile elde edilecek yararlar ve u-

ranlacak kayplar aklayabilmek

Dfl ticaret nedeniyle bir lkedeki tketiciler dahagenifl bir mal sepetinden seim yapma olanana

kavuflmakta, ithal edilen mallar daha ucuz veya ka-

liteli olduu iin ithalattan yarar salamaktadrlar.

Dfl ticaretin reticilere ve iflilere salad en

nemli avantaj ihracata dnk sektrler asndan

pazar salamas, ithalat asndan ise hammadde,

yar mamul madde ve sermaye tehizatnn lkeye

girerek retim artflna katkda bulunmasdr.

Serbest ticaret ifliler ve ithalata rakip mallar reten

endstriler iin maliyetli olabilir. Ancak bu maliyet-

lerin yurtii rekabet sonucu ortaya kan maliyetler-

den fark yoktur.

Serbest ticaret uluslararas dzeyde mal fiyatlarnn

eflitlenmesini salar.

Dfl ticarete kstlamalar getirilmesini savunanlarn

grfllerini ve kstlama yntemlerini aklayabilmek Tarifelerin gnmzdeki temel amac yerli firmala-

r uluslararas rekabetten korumaktr. thalata getiri-

len bir vergi sonrasnda tketicilerin urad kay-

bn reticiler ve devlet tarafndan elde edilen ka-

zantan daha yksek olduu konusunda genifl bir

fikir birlii vardr.

Dfl ticareti kstlamann yollarndan bir tanesi de

kotlardr. Belirli bir dnemde ithal veya ihra edile-

bilecek mal miktarna veya deerine snrlamalar

getirilmesi lkede kaynak tahsisinin fiyat mekaniz-

mas aracl ile gerekleflmesine engel olmaktadr.

Yerli retime rakip olabilecek ithalatn engellenme-si veya snrlandrlmas amac ile devletin nlemler

almas anlamna gelen korumacl savunanlarn

temel gerekeleri, yerli iflileri yurtdflndaki ucuz

iflgcnn rekabetinden korumak ve bylece yurti-

i istihdam arttrmaktr.

Dfl ticaret hadleri belirli bir miktar ihracat karfll-

nda ka birim ithal rn satn alnabileceini gs-

termektedir. Dfl ticaret hadlerindeki artfl uluslara-

ras piyasalarda lkenin satn alma gcnn artt-

n gsterir.

Dviz piyasasnn alflmasn ve dviz kuru sis-

temlerini aklayabilmek

Yerli parann yabanc paraya dnfltrld piya-

sa dviz piyasasdr.

Bir para biriminin dier para birimleri cinsinden

deeri anlamna gelen dviz kuru devlet tarafndan

belirlenebildii gibi, dviz piyasasndaki arz ve ta-

lep koflullarna gre de belirlenebilir. Esnek dviz

kurlar uluslararas ticarete konu olan mallarn fi-

yatlarnn eflitlenmesine olanak tanmaktadr.

Bir lke parasnn deeri, bu lkenin ihra rnle-

rine olan talebe, faiz oranna, enflasyon oranna,

politik istikrara ve devlet mdahalesine bal ola-

rak belirlenmektedir.

zet 449

A M A

1

A M A

2

A M A

3

A M A

4


20/24

Kendimizi Snayalm1. ngilterede bir ifli 10 saat ierisinde 4 adet hesapmakinesi veya 400 adet havlu retirken, talyada bir ifli

ayn sre iinde 1 adet hesap makinesi ve 1000 adet hav-

lu retebilmektedir. Buna gre iki lke arasnda gerek-

lefltirilecek ticaretle ilgili olarak afladakilerden hangisi

dorudur?

a. Dfl ticaret ngiltereye yarar salar

b. Dfl ticaret talyaya yarar salar

c. Dfl ticaret talyann lehine, ngilterenin aleyhinedir

d. Dfl ticaret her iki lkeye de yarar salar

e. Dfl ticaret her iki lkeye de yarar salamaz

2. Trkiye ve Fransadaki televizyon ve mobilya reti-

minde verimlilik zerine yaplan bir arafltrma sonucunda

dzenlenen afladaki tabloda 1 iflinin 1 gnde retime

yapt katk grlmektedir. Buna gre hangi lke hangi

maln retiminde mutlak stnle sahiptir?

a. Trkiye mobilya, Fransa televizyon

b. Trkiye televizyon, Fransa mobilya

c. Trkiye televizyon ve mobilya

d. Fransa televizyon ve mobilyae. Mutlak stnlk sz konusu deildir

3. Snrl uzmanlaflma olgusunun ortaya kmasna nedenolan faktr afladakilerden hangisidir?

a. Gmrk tarife ve kotalar

b. Dfl ticarete getirilen kstlamalar

c. Artan retim maliyetleri

d. Yerli parann deer kazanmas

e. retim faktrlerinin mobil olmas

4. Trkiyede yllk ay arz ve talebine ait yandaki grafie g-re gerekleflecek toplam harcama miktar ka milyar TLdir?

a. 400

b. 750

c. 800

d. 900

e. 950

5. Bir nceki soruda yer alan grafie gre, Seylandan ayithalatnn serbest braklmas ve Seylan aynn 10 milyon

TL/kg fiyatla satlmas durumunda Trkiyenin gereklefl-

tirecei ithalat miktar ka bin ton olur?

a. 10b. 20

c. 30

d. 40

e. 50

6. Seylandan ay ithalinin serbest braklmas ile yerlireticilerin urad gelir kayb ka milyar TLdir?

a. 400

b. 500

c. 600

d. 700

e. 800

7. ay reticileri Birleflme ve Dayanflma Derneinin gi-riflimleri sonucunda, ay ithalatna %100 orannda vergi

getirilmifltir. Buna gre tketicilerin urad kayp mikta-

r ka milyar TLdir?

a. 100

b. 200

c. 300

d. 400

e. 500

Kendimizi Snayal m450

TV Mobilya

Trkiye 3 10

Fransa 5 8

20

10

0

Miktar (bin kg)

Say

DayFiyat(milyonTL/kg)

30

40

50

10 20 30 40 50


21/24

8. Bir lkenin 1992-2002 dnemindeki ihracat ve ithalatfiyat indekslerinin seyrini gsteren afladaki grafie gre,

bu lkenin uluslararas piyasalardaki satn alma gc ile

ilgili olarak yaplan yorumlardan hangisi dorudur?

a. Dfl ticaret haddi artt iin satn alma gc artmfltr.

b. Dfl ticaret haddi dflt iin satn alma gc

artmfltr.

c. Dfl ticaret haddi artt iin satn alma gc azalmfltr.

d. Dfl ticaret haddi dflt iin satn alma gc

azalmfltr.

e. Dfl ticaret haddi sabit kald iin satn alma gc

deiflmemifltir.

9. 21 fiubat 2001 tarihinde alnan bir kararla Trk Lirasyaklaflk %40 orannda devale edilmifltir. Bu kararn ihra-

cat, ithalat ve retim zerinde yaratmas beklenen etki

afladakilerden hangisinde verilmektedir?

a. hracat, ithalat, retim

b. hracat, ithalat, retim

c. hracat, ithalat, retim

d. hracat, ithalat, retim

e. hracat, ithalat, retim

10.ABDde 2002 yl enflasyon oran yzde 2, Trkiyedeise yzde 40 civarndadr. Bu durumda $/TL kurunda

beklenen deiflimin nedeni ve sonucu afladakilerden

hangisidir?

a. Trkiyenin ihracat artp, ithalat azalaca iin TLdeer kaybeder.

b. Trkiyenin ihracat azalp, ithalat artaca iin TL

deer kaybeder.

c. Trkiyenin ihracat artp, ithalat azalaca iin TL

deer kazanr.

d. Trkiyenin ihracat azalp, ithalat artaca iin TL

deer kazanr.

e. Trkiyenin ihracat ve ithalat azalaca iin TL de-

er kazanr.

Kendimizi Snayal m 451

180 hracat Fiyat ndeksi

1

992

1

994

1

996

1

998

2

000

2

002

thalat Fiyat ndeksi155

130

105

80


22/24

Yaflamn inden

Uygulanan Kavramlar:Dviz kuru, parann deer kazanmas ve kaybetmesi.

Hamburger Standard, Big Mac ndeksiveya Big Mac Pa-ritesiolarak adlandrlan bu yntem, dviz kurlarnn be-lirlenmesinde Satn Alma Gc Paritesi (veya ksaca PPP)adyla bilinen bir teorik yaklaflm esas almaktadr. Satnalma gc paritesi, rnein, 1 dolar ile tm lkelerde ay-n miktar homojen bir mal veya hizmetin satn alnmasgerektii olgusuna dayandrlmaktadr. Satn alma gcparitesi yaklaflmn savunanlara gre, iki para birimi ara-sndaki dviz kuru uzun dnemde tm lkelerde ayn mal

ve hizmet sepetinin fiyatn eflitleyecek flekilde deiflecek-

tir. The Economistdergisi bu grflten hareketle, piyasa-larda oluflan dviz kurunun geek satn alma gcn nekadar doru yansttnn bir gstergesini oluflturuyor.Dergi rn sepeti olarak dnyann en byk fast-foodzincirlerinden birisi olan McDonaldsflirketinin 110 lke-de retilen geleneksel rn Big Machamburgerini kulla-nyor. Zira, bu rn tm lkelerde ayn standartlarda satl-makta, yani Big Macsatn alndnda tm lkelerde tamanlamyla ayn niteliklere sahip bir mal satn alnmaktadr.The Economistdergisi bu homojen (zdefl) ve dolaysylaPPP teorisine gre her yerde ayn fiyattan satlmas gere-ken maldan hareketle lkeler arasnda Big Macfiyatlarneflitleyen dviz kurlarn hesaplyor ve bunlar Big Mac

Paritesiolarak adlandryor. Belirli bir tarihteki Big MacParitesi ile fiili dviz kuru karfllafltrldnda ise bir parabiriminin aflr deerlenmifl (pahallaflmfl) veya aflr deerkaybetmifl (ucuzlamfl) olduu ortaya kyor.Yandaki grafikte Derginin 13 Ocak 2001 saysndan alnaneflitli lkeler iin Big Macparitesine gre hesaplanmflolan kurla fiili kur arasndaki sapmalar deerlendirilmek-tedir. Buna gre ABDde satfl fiyat 2.55$ olan Big Mac, 8Ocak 2001 tarihindeki kur esas alndnda Trkiyede2.37$a satlmaktadr. Oysa dviz kuru gerek deere g-re belirlenmifl olsa idi Trkiyede de satfl fiyatnn 2.55 $olmas gerekecekti. Buna gre TL dolar karflsnda yakla-flk yzde 10 aflr deer kaybetmifl bulunmaktadr. Tablo-

da Trkiyenin altnda yer alan lkelerde ABD dolar kar-

flsndaki dviz kuru ok daha ucuzdur. Dolaysyla, TLde-ki ucuzluun uluslararas piyasalarda rakibimiz olabilecekdier lkelerle karfllafltrldnda dflk dzeyde kald-

n sylemek mmkndr.Big Macparitesi flphesiz satn alma gc paritesine gretam bir lt olarak kabul edilemez. lkeler arasnda BigMac fiyatlarnda grlen farkllklar et ithalatna getirilenkstlamalar, satfl vergileri, yerel piyasadaki rekabet ve ma-liyet koflullar gibi bir dizi faktrden kaynaklanyor olabilir.

Ancak, sralanan bu aklarna karfln, elde edilen bulgularBig Macindeksinin son derece karmaflk modellere yaknsonular verdiini gsteriyor. Bu nedenle Big Macparite-sini kurlarn gelecekte gsterecei deiflimin ynne iflareteden bir gsterge olarak kullanmak yararl olabilir.

Yaflamn inden452


23/24

Baflvurabileceimiz Kaynaklarfiahin, H. (1994). ktisada Girifl (4. Bask). Bursa: Ezgi, s.

407-428.

Trkbal, A. (1993). ktisada Girifl. Diyarbakr. s. 453-509.

stnel, B. (1990). Makro Ekonomi(6. Bask). stanbul:

Msrl, s. 286-308.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar1. d Ayrntl bilgi iin Dfl Ticarette Uzlaflma

konusuna baknz.

2. a Ayrntl bilgi iin Dfl Ticarette Uzmanlaflma

konusuna baknz.

3. c Ayrntl bilgi iin Artan Maliyetler ve

Uzmanlaflma konusuna baknz.4. d Ayrntl bilgi iin Dfl Ticaretin Yarar ve

Sakncalar konusuna baknz.

5. d Ayrntl bilgi iin Dfl Ticaretin Yarar ve


6. e Ayrntl bilgi iin Dfl Ticaretin Yarar ve


7. d Ayrntl bilgi iin Dfl Ticaretin Sakncalar

konusuna baknz.

8. a Ayrntl bilgi iin Dfl Ticaretin Kstlanmas

Gerekir konusuna baknz.

9. b Ayrntl bilgi iin Dviz Kuru konusunabaknz.

10. b Ayrntl bilgi iin Dviz Kurundaki

Dalgalanmalarn Nedenleri konusuna baknz.

Sra Sizde Yant AnahtarSra Sizde 1

a. Gney Afrika Cumhuriyetinde 1 ton kmr retmenin

frsat maliyeti 1/2 ton fndktr. Trkiyede ise 1 ton k-

mr retmenin frsat maliyeti 2 ton fndktr.

b. Gney Afrika Cumhuriyetinde 1 ton fndk retmenin

frsat maliyeti 2 ton kmrdr. Trkiyede ise 1 ton fn-

dk retmenin frsat maliyeti 1/2 ton kmrdr.

c. Trkiye, fndk retimini Gney Afrika Cumhuriye-

tinden daha dflk bir frsat maliyeti ile gereklefltir-

diinden fndk retiminde karfllafltrmal stnle

sahiptir.

d. Gney Afrika Cumhuriyeti, kmr retimini Trki-

yeden daha dflk bir frsat maliyeti ile gereklefltir-

diinden kmr retiminde karfllafltrmal stnle

sahiptir.

e.

Tabloya gre her lkede gerekleflen uzmanlaflma dn-

ya kmr retimini ylda 20 ton, fndk retimini ise 35

ton arttrmaktadr.

f.

Dfl ticaretin olmad bir ortamda Gney Afrika Cumhuri-

yeti retim imknlar erisi zerinde B noktasnda iken

100 bin ton kmr ve 25 bin ton fndk retmekte ve t-

ketmektedir. Ayn ortamda retim imknlar erisi zerin-

de C noktasnda iken Trkiye 30 bin ton kmr ve 120

bin ton fndk retmekte ve tketmektedir. fiimdi Gney

Afrika Cumhuriyetinin kmr retiminde uzmanlaflarak

150 bin ton kmr rettiini kabul edelim. Yllk kmr

tketimi 100 bin ton olan Gney Afrika Cumhuriyeti re-

timinin geri kalan 50 bin tonluk ksmyla Trkiyeden 50

bin ton fndk ihtiyacn karfllayabilir. Uzmanlaflma ve ti-

caret sonucu, Gney Afrika Cumhuriyeti tketim imknla-

rn retim imknlar erisinin dflna taflyarak B noktas-

na ulaflmaktadr.

Baflvurabi leceimiz Kaynaklar - Kendimizi Snayal m Yant Anahtar - S ra Szde Yant Anahtar 453

Kmr Fndk (Yllk-bin ton) (Yllk-bin ton)

Uzmanlaflma ncesiGney Afrika (B noktas) 100 25Trkiye (C noktas) 30 120TOPLAM RETM 130 145

Uzmanlaflma SonrasGney Afrika (A noktas) 150 0Trkiye (D noktas) 0 180TOPLAM RETM 150 180

A

B Bl

C

D

25

50

75

100

125

150

175

175

150

125

100

75

50

25

retimimkanlar

Kmr(bin

ton)

Fndk (bin ton)

G. Afrika Cumhuriyeti

AB

Cl

175

150

125

100

75

50

25

retimimkanlar

Kmr(binto

n)

Fndk (bin ton)

C D

Trkiye

25

50

75

100

125

150

175


24/24

Sra Sizde 2

Grafiklere gre zellikle 1983 ylndan itibaren hem itha-

latta hem de ihracatta artfl ynnde belirgin bir deiflim

gze arpmaktadr. Bu dnflmn nedeni Trkiyenin

sanayileflme stratejisinde gereklefltirilen deiflikliktir. 24

Ocak Kararlar olarak bilinen istikrar program erevesin-

de Trkiye 1980 ylndan itibaren dfla alma abalarn

younlafltrmfltr. 1960 ylnda bafllayan planl dnemle

birlikte yksek tarifelerle yurtii birok sektr koruma

duvarlar arkasna alan Trkiye, ithalat ikame eden ie

dnk bir sanayileflme stratejisi benimsemiflti. 1980 yln-

da yaflanan dviz krizi sonrasnda Trkiye bu modeli terk

ederek ihracat rnlerinin retimine ncelik veren bir

strateji benimseyerek gmrk duvarlarn indirmeye bafl-

lad. zellikle 1983 ylndaki iktidar deiflikliinden sonraihracat teflvik etmeye dnk nlemlerin arlk kazanma-

s ve ithalatn libere edilmesi (ithalat yasak olan birok

rnnn ithalatnn serbest braklmas) sonucu ihracat

ve ithalat hacminde nemli artfllar gereklefltirilmifltir.

zetle, ihracat ve ithalata iliflkin deerlerin gsterdii bu

deiflikliin nedeni, 1980 ylnda bafllayan ve 1983 yln-

dan itibaren hzlanan dfl ticaretin serbestlefltirilmesi eili-

minin sonucudur.

Sra Sizde 3

Dfl ticaret haddi bir birim ihracat karfllnda ne kadarlk

ithalat yaplabileceini gsterir. Soruda verilen tabloda yer

alnan ihracat fiyat indeksini ithalat fiyat indeksine bler-

sek dfl ticaret haddini kolayca bulabiliriz. Tabloda verilen

deerlere gre hesaplanan dfl ticaret haddinin yllara g-

re seyri aflada yer alan grafikte gsterilmektedir:

Dfl ticaret haddinde meydana gelen artfl lkenin lehine

bir geliflmedir. Bu durumda lke veri bir ihracat dzeyi ile

daha fazla ithalat yapabilecei iin uluslararas piyasalarda

satn alma gc artmfl demektir. Yukardaki grafie gre,

1995-1997 dneminde Trkiyenin ihracat rnlerine ait fi-

yatlar ithalat fiyatlarna oranla daha avantajldr. Dolaysy-

la 1995-1997 dneminde dfl ticaret haddi Trkiyenin lehi-

ne bir geliflme gstermifltir. 1998-1999 yllarnda bafllang

yl olan 1994teki dzeyini koruyan dfl ticaret haddi bu

dnemde az ok sabit kalmfltr. 2000 ylnda hzl bir d-

flfl sergileyen dfl ticaret haddi, durumun Trkiyenin aley-

hine dndn ifade etmektedir. Bu geliflimin nedeni

2000 ylnda Trkiyenin ihra rnlerinde ortalama fiyat

dflerken ithal rnlere ait ortalama fiyat artmfltr. thalat

rnlerin ortalama fiyatlarnda ortaya kan bu artfln te-

mel nedeni 2000 yl iinde petrol fiyatlarndaki hzl artfl-

tr. Dolaysyla, 2000 yl sonunda Trkiyenin uluslararas

piyasalarda satn alma gc dflmfltr.

Sra Sizde 4Nakit ikamesi olgusunun bir gstergesi olarak kullanlan

dviz tevdiat hesaplarnn M1 para stoku tanmna oran-

nn 1985-2002 dnemindeki seyri afladaki grafikte gste-

rilmektedir. 16nc nitede parann tanmlanmas sorunu-

nu incelerken, merkez bankalar tarafndan yaplan para

tanmlarndan birisi olan M1 tanmnda parann deiflim

arac olma fonksiyonunu ne karttn grmfltk. Bu

nedenle dviz tevdiat hesaplar/M1 yabanc parann yerli

para yerine kullanmn ifade eden basit bir orandr. Bu

orandaki artma nakit ikamesinin glendiini, azalma ise

nakit ikamesinin yavaflladn ifade edecektir.

Grafie gre 1990 ylna kadar tedrici bir artfl gsteren

oran, zelikle bu yldan itibaren hzl bir artfl trendi gs-

termektedir. Bu durum 1990 sonras dnemde hzlanan

enflasyonun direkt bir sonucudur. Dolaysyla nakit ika-

mesi srecini tersine evirebilmek iin toplumun deer

muhafaza arac olarak TLyi tercih etmesi, bir dier deyifl-

le TLye olan gvenin salanmas gerekmektedir. Bu da

ancak enflasyon orannda bir gerileme salanmas ile

mmkn olabilir.

Sra Sizde Yant Anahtar454

1,06

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

1,02

0,98

0.94

0,9

Dfl Ticaret Haddi

4,54

3,53

2,52

1,51

0,50

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

Dviz Hesaplar/M1

Documents

İktisada Giriş unite19