"InForex"#14

Azərbaycanda ilk və tək!

İn Forex 04 (14) aprel, 2011

İki krossda uzunmüddətli ticarətüçün yaxşı imkan yaranır

səh

. 45

Aprel ayı üçün

proqnozlarџ Ekspert rəyləri .............................9џ Dalğa analizi................................13џ İşimoku analizi.............................27џ Kompleks texanaliz......................49

“Stop-loss” ovçuları sə

h. 1

8

“Bütün

indikatorlar

zibil yığınıdır”

səh

. 34

Treyder üçün psixotexnika

Mağaradan Birjaya

u,x ao ğ an cy laal rın xo iı ll aa s n er tu !J

QorxuluonluqTreyder üçün ən ziyanlı

fikirlərin hit-listi

səh.

23

səh.

25Özümüz dəyişsək də,

beynimiz hələ də ibtidai dövrün proqramı ilə işləyir. Bizi uduzduran

da elə odur

səh. 12

Qızıl

bazarının

4 sirri


30MÜNDƏR İCAT2

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

5-də....................................................Dərəcələr necə artacaq6-da....................................................Həm zəlzələ, həm vəlvələ7-8-də...............................................�Elmi tapıntılar. Alimlərin birjalarla bağlı maraqlı kəşfləri9-11-də..............................................Ekspertlər klubu. Aprel üçün proqnozlar12-də.................................................Qızıl bazarının 4 sirri13-17-də............................................Elliot Dalğalarının analizi18-19-da............................................Stop-loss ovçuları. Onların şikarına çevrilməmək üçün

nə lazımdır20-də.................................................RSI üçün sistem21-də.................................................Fraktalın atası. Benua Mandelbrot təbiətin yeni ölçüsünü

necə kəşf edib22-də.................................................Sistem sizsiniz. Ya da sistemsizsiniz23-24-də............................................Qorxulu onluq. Treyder üçün ən ziyanlı fikirlərin hit-listi25-26-da............................................Mağaradan birjaya. Ticarətdə öz beynimiz bizə necə və

niyə mane olur27-30-da............................................Əsas cütlüklərin “İşimoku” sistemi əsasında təhlili31-33-də.............................................Kapitalın qanunları. İtirməmək üçün nələrə əməl etməklazımdır34-35-də.............................................“Bütün indikatorlar zibil yığınıdır”. Bizim müsahibimiz belədüşünür36-37-də.............................................Müqəddəs yalançılar. İndikatorlar nə vaxt aldadır və niyə

aldadır. Gəlin, aydınlaşdıraq38-40-da.............................................Hər dövrün öz hökmü var. Bəs bazar hansı dövrlərə tabedir? 41-də..................................................Üçölçülü ticarət42-44-də.............................................“İkiqat zolaq” sistemi45-də..................................................Treyder üçün psixotexnika46-48-də.............................................Fiqurlar nə vaxt “işləyir”. Bazarın verdiyi ipucları49-52-də.............................................Kompleks texanailz53-də...................................................Faiz dərəcələri mexanizmi. Axı bu rəqəmlər bazara

necə təsir göstərir?54-də...................................................Bir dəfə düşən “bayraq”55-57-də..............................................Yelpikdən daha yaxşı. SRL texnikası Fibo-yelpiyə

necə qalib gəldi58-59-da..............................................Altşüurun üstünlüyü60-da....................................................Kitab rəfi

Oxuyacaqsınız:

Jurnalı forumda müzakirə et

http://inforex.az/forum_new/viewforum.php?f=23&sid=985eaf393f1d88c8f64b3370a69cca35


REDAKTORDAN Oxucuya

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

3


Mart çətin ay oldu –Yaponiyadazəlzələ, Liviyada

faktik olaraq müharibə... Özüdə bunların ikisi də maliyyəbazarına təsir göstərməli olanhadisələr idilər. Göstərdilər də.Yenanın iştirak etdiyi cütlüklərmürəkkəb pilotaj fiqurlarıcızdı. Neft bazarı çalxalandı.Bunların dolayı təsiri özünüdigər bazarlarda da göstərdi.

Gəlin, bütün bunların fo-nunda maliyyə bazarının həya-tın digər sahələrilə nə qədər sıxbağlı olduğu haqda bir azdərindən fkirləşək. TomasQobbs “Leviafan” adlı nəzə-riyyəsində dövləti orqanizmə,onun ayrı-ayrı institutlarını isəorqanlara bənzədirdi. Misalüçün, parlament dövlətin beyni,icra strukturları əli, gizli xid-mətlər immun sistemi iləmüqayisə edilir... Başınızı çoxağrıtmadan keçim maliyyəsferasına. Həmin nəzəriyyəyəgörə, pul dövlətin qanı, banklarisə ürəyidir. Hər şey məntiq-lidir: ürək qanı dövr etdirərək,dövlətin yaşamasına vəfunksiyalarını yerinə yetirməs-inə səbəb olur.

Burada cənab Qobbsla vi-dalaşaq və öz fəlsəfəmiziquraq. Demək, maliyyədövlət(lər)in qan-damar sis-temidir. Onun tam sıradan çıx-ması dövlətin ölümü deməkolar. Ya da iflici – məsələn, de-folt kimi. Amma bu, lap ifrathaldır. Axı qan heç dəorqanizmdə həmişə normaldövr etmir – təzyiq gah düşür,

gah qalxır... Bu, infliyasiya vədeflyasiya ilə müqayisə olunabilər. Başqa sözlə, infliyasiya –dövlətin qan (pul) təzyiqininqalxmasıdır. Deflyasiya azal-ması. Nəzərə alın ki, söhbətmüəyyən norma daxilində -misal üçün, 3-7 faiz artıb-azal-madan gedir. Təzyiq çox dəyi-şəndə fəsadları da ağır olur. İn-sanın həyatında baş verən çoxşeylər (əsəb, sevinc, qorxu...)qan təzyiqinin dəyiş- məsinəsəbəb ola bilər. Dövlət üçün dəbelədir. Necə ki, istənilənölkədə gərginlik artanda bu,dərhal özünü ilk növbədə onunvalyutasında göstərəcək.

Misalları özünüz də davametdirə bilərsiniz.

İndi isə bu fəlsəfəni bütün-lükdə planetə tətbiq etməyəçalışaq. Təsəvür edin ki, trey-derlər planetin nəbzini əl-lərində tutaraq, onun qantəzyiqinin dəyişməsini ölçən vəbu işdən pul qazanan insan-lardır. Bəlkə də pafoslu alındı,amma doğrudan da, belədir.

Ona görə də, treyder planetinnəbzinin necə vurmasına qarşıhəmişə çox həssas olmalıdır.Bu işdə biz də bacardığımızyardımı etməyə çalışırıq – ilknövbədə saytımızdakı infor-masiya-analitik xidmətimiz vəjurnalımız ilə.

Zövqlü mütaliələr.

Planetin nəbzindənqazananlar

İlqar Vəliyev, Layihənin rəhbəri



REK LAM4

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844 Jurnalı forumda müzakirə et

Ona görə ki, bu cür şərtlər yalnız bizdədir:

C.Cabbarlı, 44, Caspian Plaza

10%

Aprelin 15-nə kimi



İ Q T İ S A D İ M Ə N Z Ə R Ə Təhlil, proqnoz

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

5

Avropa Mərkəzi Bankı-

nın ötən ay keçirilən

iclasından sonra quru-

mun sədri Jan-Klod Trişenin

verdiyi açıqlamadan belə an-

laşılmışdı ki, aprel ayında faiz

dərəcələri qaldırıla bilər. Bazar

buna dərhal reaksiya verdi və

vahid valytanın artım trendi

başladı.

Ekspertlərin fkrincə, apreldə

faiz dərəcələrinin artırılması

sadəcə, ilk addım olacaq. Yəni

davamı gələcək. Hər şeydən əvvəl,

Avropa iqtisadiyyatının hazırkı

ümumi vəziyyəti bunu deməyə

əsas verir. Xüsusilə də Avrozonada

infliyasiyanın səviyyəsini nəzərə

alaraq, bu ssenarinin reallaşacağını

gözləmək olar. Əgər bu ay Avropa

Mərkəzi Bankı faiz dərəclərini

qaldırsa, onun səviyyəsi 1,25%-ə

bərabər olacaq. Halbuki, iqti-

sadçılar hazırda Avrozona üçün

optimal faiz dərəcələrinin 2,25%

ola biləcəyini deyirlər. Əvvələr bu

cür disbalans həmişə faiz

dərəcələrinin təkrar artırılması ilə

nəticələnib.

Bundan başqa, Avropa

Mərkəzi Bankının faiz dərə-

clərini silsilə artırmaq üçün

daha bir səbəbi də var. Belə ki,

indiyə qədər AMB-ni yumşaq

siyasət yürütməyə vadar edən

qitədəki borc böhranı idi.

Amma indi bu istiqamətdə də

gərginlik aradan qalxır.

Demək, 2012-ci ilə qədər faiz

dərəcələrinin 2,25%-ə qədər

artımını gözləmək realdır.

Bir amili də qeyd etmək ye-

rinə düşər. Hazırda Yaxın

Şərqdə gərginliyin səngimək

bilməməsi neftin qiymətinin

yuxarı səviyyədə qalmasına

səbəb olur. Bu isə Qərb

ölkələrində infliyasiyanı güc-

ləndirir. Demək, faiz

dərəcələrinin artması üçün əlavə

bir səbəb də yaranır. Amma təkcə

Avropada yox. Britaniyada da in-

fliyasiya artıq ciddi səviyyələrə

çatır (4,4 %). Yəni adanın maliyyə

rəhbərliyi də yavaş-yavaş faiz

dərəcələrini artırmaq haqqında

fkirləşməyə başlaya bilər.

Amma ABŞ-ın Federal Ehtiyat-

lar sistemi faiz dərəclərini artırmaq

haqqında düşünmür. Və okeanın o

tayında dərəcələr hələ ilin orta-

larına kimi hazırkı – yəni sıfıra

yaxın səviyyələrdə qalacaq.

Demək, eur/usd və gbp/usd cütlük-

lərində artım trendinin davamı

gözlənilər bilər.


Dərəcələr necə artacaq

Əsas valyutacütlüklərinin proqnozu

Faizdərəcələrinin

proqnozu



İ Q T İ S A D İ X Ə R İ T Ə6 Ayın hadisəsi

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Dünya birjalarıda təşviş başladı.“Nikkei 225” indeksi 11% zəif-lədi. Regional indeks olan MSCIAsia Pacific 5,3% faiz düşdü.Bütün Yapon şirkətlərinin səhmləriucuzlaşdılar.

Yena martın 11-13-də əvvəlcəqəfil bahalaşdı. Buna səbəb Asiyasığorta şirkətlərin dəyən ziyanınqarşılığını ödəmək üçün təcili şə-kildə iri həcmdə Yena almaları idi.Amma bunun ardınca YaponiyaMərkəzi Bankı bazarda likvidliyiartırmaq üçün 183 milyard dollar-lıq intervensiya etdiyindən, dol-lar/yena “V” şəkilli dib forma-laşdıraraq, əvvəlki itkilərini qay-tardı və yeni maksimumlara çatdı.Bu addım yaxın gələcəkdə ölkədəiqtisadi artımın bərpasını təmin et-məlidir.

Yaponiyada onlarla müxtəlif sə-naye müəssisəsinə ciddi ziyan dəy-diyi üçün, təbii olaraq istehsalınaşağı düşəcəyi və iqtisadiyyatınzəifləyəcəyi barədə fikirlər səs-ləndi. Bütün bunların ağır büdcəkəsirinə səbəb olacağı haqda gü-manlar irəli sürüldü. Amma birqədər sonra vəziyyət tədricən ay-dınlaşmağa başladı. Bəlli oldu ki,bu zəlzələnin vurduğu ziyan 1995-ci ilin yanvarında baş vermiş Kobe

zəlzələsindən daha dəhşətli olma-yacaq. Amma o zaman elə həminilin birinci rübündə YaponiyanınÜDM-i artım dinamikası nümayişetdirmişdi. İkincisi, belə bir effektməlumdur ki, adətən zəlzələdənsonrakı bərpa işləri ölkədə iqtisadiartıma səbəb olur. Ölkə rəhbərliyidəyən ziyanı aradan qaldırmaqüçün iri həcmdə kreditlər götürmə-lidir. Onların həcmi hətta YaponiyaÜDM-inin 1%-nə çata bilər.

İndi treyderləri maraqlandıranəsas sual bu hadisənin yenanınkursuna necə təsir edəcəyidir.1995-ci ilin zəlzələsindən sonraNikkei indeksi müvəqqəti də olsa,25% zəifləmiş, dollar/yena isə100.00-dan 85.00-a qədər enmişdi.Fəqət 2011-ci ildə maliyyəbazarlarına təsir edən əsas amil ilknövbədə faiz dərəcələrinin qlobalartımı olmalıdır. Ona görə də,ekspertlər il ərzində usd/jpy,eur/jpy, gbp/jpy kimi cütlüklərinindiki səviyyələrdən 5-10%möhkəmlənəcəyini gözləyirlər.


Həm zəlzələ,həm vəlvələ

Keçən ay maliyyə bazarlarına ən ciddi təsir göstərən hadisələrindənbiri Yaponoyadakı zəlzələ və Fukuşima Atom Elektrik Stansiyasındabaş verən qəza oldu. Nəzərə alsaq ki, Yaponiyada maliyyə ili martın31-də qurtarır, həmin hadisənin ilin sonuna düşməsi rezonansı daha daartırmşdı. Bundan başqa, zəlzələ Yaponiyada bir neçə neft emalı zavo-dunu dağırtdığından, neftin qiyməti də müəyyən qədər aşağı düşdü.



E L M Tapıntılar

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

7


İnsan orqanizmində xüsusibir gen var ki, onun modi-fikasiyası riskli

vəziyyətlərdə bizim ölçülü-biçiliqərarlar qəbul etməyimizə vəemosiyaların girovuna çevrilmə-məyimizə səbəb olur. Başda KeriFridman olmaqla KaliforniyaTexnoloji İnstitutunda çalışan birqrup elm adamı həmin geninfaliyyətini araşdırıb.

Monoaminoksidaza A (MAOA)fermentinin variasiyası olan bu genorqanizmdə öz funksiyasını artıq

yerinə yetirmiş neyromediatorlarınləğvində iştirak edir. Həmin genin

işi pozulanda insan çılğınlığa vəstressli anlarda aqressivliyə meyilliolur.

Aydınlaşıb ki, MAOA geninintreydin fəaliyyətinə birbaşa dəxlivar. Belə ki, treyderlərin stresslianlarda özlərini necə aparacağıməhz həmin genin əsəb siqnal-larını necə idarə edəcəyindənasılıdır. Ekspertimentlər təsdiq-ləyib ki, genin MAOA-L vari-asiyasının daşıyıcısı olan şəxslərdaha tez-tez riskli qərarlar qəbuledirlər. Bu variasiya “döyüşçügeni” adlanır. Həmin insanlarınstressli vəziyyətlərdə qəbul etdik-ləri qərarlar da daha düzgün olur.

İlinoys Universitetinin araşdır-maçıları isə aydanlaşdırıblar ki, in-sanların birja işinə meyli dəonların genetik quruluşu iləmüəyyənləşir. Araşdırmanı aparanqrupun rəhbəri Kameliya Kunenin(Camelia Kuhnen) sözlərinə görə,birja işinə həvəsi yaradan DRD4və SLC6A4 genlərinin xüsusi

modifikasiyalarıdır. Məhz bu gen-lərin fəallığı insanda treydinqəhəvəsi artırır və ya azaldır. Həmingenləri aktiv olan şəxslər birjaişinə 30 faiz daha artıq meylliolurlar.

Əgər siz treydersinizsə,hərdən metal bazarına da başçəkməyi unutmayın. Amma on-ları alıb-satmaq yox, yeməküçün. Xüsusilə də misə diqqətyetirin. Məhz bu elemetlə zənginqidalar insanın stressə qarşıdavamlığını artırır. Bu isə trey-der üçün çox önəmlidir. Normalhalda insan orqanizminin misəsutkalıq tələbatı 1 mq.-abərabərdir. Bu normanı qida iləalmağa çalışmaq lazımdır. Ya davitamin və mineral kompleksləriqəbul etmək olar. Bunun ənyaxşı vaxtı mövsümlərin dəy-işdiyi zamandır.

Treydinq genimizdədir

Missiz immposible

Avrokrosslarınınproqnozu

Vacib xəbərlər nəticəsində bazarın hansı is-tiqamətdə hərəkət edə biləcəyini öyrənmək üçünForex TV-ni sizə təqdim edirik.

Video analitikalar xəbərdən 30 dəqiqə - 1 saatəvvəl yayımlanır və mövcud vəziyyətə uyğunqiymət səviyyələri, hərəkət diapazonları, həmçininqiymətin böyük ehtimalla hansı səmtə yönələcəyibarədə fikirlər səslənir.

Azərbaycanda ilk dəfə:

“Forex TV”

Daxil ol və izlə

http://www.livestream.com/infxtv?utm_source=lsplayer&utm_medium=ui-content&utm_campaign=infxtv&utm_content=infxtv


http://www.livestream.com/infxtv?utm_source=lsplayer&utm_medium=ui-content&utm_campaign=infxtv&utm_content=infxtv

İn Forex 04 (14) aprel, 2011 www.inforex.az(012) 4375323, 4367844 Jurnalı forumda müzakirə et

Birja iştirakçıları-nın fəaliyyətiniaraşdıran bir

qrup alim “kollektivşüur”un mövcudluğunuisbat edib. Onların araşdır-malarının nəticələri “Pro-ceedings of the NationalAcademy of Sciences”(PNAS) jurnalında dərc ol-unub.

Araşdırmaçılar 66treyderin il yarım ərzindənecə ticarət aparmalarınımüşahidə ediblər. Onlarqeyd edirlər ki, treyder-

lərin çoxu daim həmkar-ları ilə əlaqə saxlayır. Buəlaqə əsasən on-linemesajlaşma vasitəsiləhəyata keçirilir. Əlaqəninən sıx olduğu vaxtlarvacib xəbərlərin çıx-masından bir necə dəqiqəəvvələ və sonraya təsadüfedir. Bu əlaqə qiymətlərin

dəyişməsində önəmli roloynayır.

Bundan başqa, araşdır-ma onu da göstərib ki,həmin əlaqə zamanıhəmkarlarının fikrilərazılaşan treyderlər adətənuğur qazanırlar.

Bu nəticə bəzi baxım-lardan çox maraq doğurur.Ənənəvi olaraq beləhesab olunurdu ki, qazan-maq üçün treyderlərdənkütlə ilə birgə getməkyox, qeyri-standart ad-dımlar atmaq tələb olunur.

Ammamüşahidələrsübut edib ki,əksər hallardaaxının is-tiqamətindəüz- mək dahafaydaldır.

Yada salaqki, bir müddətəvvəl digəraraşdırmaçıqrup başqa birqanunauyğun-

luq aşkarlamışdı. OnlarTwitter mikrobloq xid-mətində dərc olunan post-ların emosional rəngi iləDow Jones indeksiarasında korrellyasiyanınolduğunu müəyyən et-mişdilər.

“Kollektiv şüur”tapıldı

Treyderin şəhadətvə adsız bar-maqlarının nis-

bəti onun nə qədər uğurluolacağından xəbər verəbilər. Kembric Universite-tinin ekspertlərinə görə,adsız barmaq şəhadət bar-maqdan nə qədər uzun-dursa, treyderin dəqazanmaq şansı bir o qədəryüksəkdir.

Əslində şəhadət vəadsız barmaqların hansınisbətdə olmaları (bu nis-bət 2D:4D şəklindəgöstərilir) insanın ana bət-nində ikən kişi cinsi hor-monlarına nə dərəcədəməruz qalmasındanasılıdır. Amma ekspertCon Koats (John Coates)deyir ki, bu nisbət trey-derin karyerası haqqındada nələrsə deyə bilər.

Araşdırmaçılar Londonbirjalarında çalışan 44treyderin barmaqlarını

ölçüblər. Ümumi statistikagöstərib ki, 2D:4D nisbətikiçik olan treyderləruzunmüddətli perspek-tivdə daha böyük gəlirgötürə bilir. Ammamütləq nəzərə almaqlazımdır ki, söhbət aniqərarların qəbul olunduğuyüksək sürətli treydin-qdən gedir. 2D:4D nisbətikiçik olan treyderlərin(eləcə də bütün insan-ların) bədənindəki hor-monal fon (testosteronunçoxluğu) onların dahaçevik qərarlar verməsinəyardım edir. Bu insan-larda reflekslər güclüinkişaf edib.

Statistik ölçmələrgöstərib ki, əgər 2D:4Dnisbəti 0,93-dənaşağıdırsa, treyder çox vəstabil qazana bilir. Bu nis-bət 0,98 və daha artıqolanda isə treyder nis-bətən az qazanır.

Barmağını göstər,deyim necə treydersən

E L M8 Tapıntılar



T Ə H L İ L Əsas məsələ

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

9

Mavlet Baqiyev:

1) Ayın əvvəli Avro üçün yaxşıheç nə vəd etmir. Səbəb isə yunanborclarının sağalmaq bilməyənyarasıdır. Afinadan gələn sonxəbərlərdə deyilir ki, ölkə BVF-ninsərt tələblərinin çərçivəsinədüşməmək üçün bu qurumunyardımını qəbul etməməyə çalışa-caq. Hazırda Yunanıstan yeniobliqasiyalar buraxmaq imkanınınəzərdən keçirir. Amma onlaratəlabat son dərəcə aşağıdır.Borcların restruktrizasiyaməsələsində aydın və real yollarolmadığı üçün, Yunanıstanın xilasıqəlizləşir. Əgər vəziyyət pessimistssenari ilə inkişaf edərsə, bu prob-lemlər kəsiri böyük olan digərölkələrə də sirayət edəcək. Bu daavronun zəifləməsi deməkdir. Bəzianalitiklər avro/dolların ay ərzindəhətta 1.2600-a qədər düşə bilə-cəyini də deyirlər.

Britaniya funtu da Avropa üçün

sığınacaq təsiri bağışlamır. Adanıniqtisadiyyatında müsbət meyillərnəzərə çarpsa da, büdcə kəsiri ki-fayət qədər ciddi səviyyədədir.Bundan başqa, mayın 6-da ölkədəparlament seçkisi keçiriləcək.Amma nə leyboristlər, nə dəmühafizəkarların kifayət qədər səstoplaya biləcəkləri inandırıcıgörünür. Bu halda isə büdcəməsələlərinin həlli və kəsirinazaldılması problemli olacaq.Üstəlik, S&P reytinq agentliyi dəBritaniya üçün mənfi proqnozlarınıqüvvədə saxlyır.

Belə bir vəziyyətdə ən uyğuntaktika avro və funtun artımı za-manı onları satmaqdır. Amma bucür şəraitdə stop orderlərinin roluxüsusilə artır.

2) Haqqında danışdığım valyu-talardan başqa, hazırda Avstraliya,Yeni Zelandiya və Kanada dollar-ları da diqqəti cəlb edirlər. Bu val-yutalar investorların artımümidlərini doğruldur.

Nərminə Lazımova:

1) Ötən ay eur/usd cütlüyü üçündaily zaman intervalında fibonaççisistemi əsasında apardığım analizəəsasən 1,4281 hədəfini təyin et-mişdim. Demək olar ki, analizimözünü doğrultdu. Aprel ayı üçün

həmin qiyməti - 1,4281-i maneəkimi geyd etmək istəyirəm. Həminmaneənin necə keçilməsindən asılıolaraq avronun artması və ya azal-ması gözlənilə bilər. Hər iki haldagəlir götürə bilərik.

2) Fikrimcə, cütlüklərin seçimiindividual bir şeydir. Hər kəsözünə uyğun tərzdə cütlük seçib,onu izləyərək, gəlirini əldə edəbilər. Mənə görə, aprel ayında dailin digər ayları kimi gbp/usd vəeur/usd cütlüklərini izləmək dahaməqsədəuyğundur.

Qafar İmanverdiyev:

1) Keçən aya verdiyim bütünproqnozlar özünü doğrultdu. Eynizamanda, məsləhət gördüyüm val-yuta cütlükləri də - yəni eur/usd,gbp/usd, həmçinin, neft və qızıl öz“məharətlərini gostərdilər”.


Ekspertlər klubu

Aprel üçün proqnozlar1) Aprel ayından nə gözləmək olar? 2) Bu ay hansı valyuta cütlüklərinə diqqət yetirmək məsləhətdir?“İn Forex”in ekspertlər klubunun daimi üzvləri və qonaqları bu suala cavab verirlər.

8


İn Forex 04 (14) aprel, 2011 www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Bir şeyi nəzərinizə çatdırmaqistəyirəm ki, əksər ekspertlərinproqnozuna görə eur/usd-nin qalx-mağı gözlənsə də, cütlük 300punkt enəndən, yəni böyük bir kor-reksiyadan sonra qalxdı. Mənverdiyim proqnozda eur/usd-nin1.4281-ə qədər qalxacağınısoyləmişdim. Amma qiymət1.4248-dən qayıtdı. Təbii ki, bu,yaxşı proqnoz və yaxşı nəticədir:çünki eur/usd 527 punkt qalxandansonra dediyim hədəfə cəmi 33punkt qalmış qayıtdı.

Aprel ayında eur/usdcütlüyünün artımı davam et-dirəcəyinə siqnal var. Qiymətinnövbəti hədəfləri 1.4413 və 1.4578olacaq. 1.4281 və 1.4289 güclümüqavimət səviyyələridir.

Yox, əgər qiymət əks is-tiqamətdə getsə, dəstək səviyyələri1.4131, 1.4060, 1.4000, 1.3941 və1.3751 olacaq.

2) İlk növbədə spredin ən kiçikolduğu eur/usd cütlüyünə diqqətyetirməyi məsləhət görürəm.Amma treyderlərə tövsiyəm budurki, 4 əsas valyuta cütlüyünündördünü də izləsinlər. Eyni za-manda hər gün neftin ve qızılınhərəkətini izlməyi də unutmayın.

Fərid Hüseynov:

1) Aprel ayı bir qədər qeyri-

müəyyən vəziyyətdə keçə bilər.Belə ki, eur/usd güclü eniş tren-dinin müqavimət xəttinə çatıb.Düşünürəm ki, 3 aylıq artım birqədər enişlə əvəz olunmalıdır. Bubaxımdan, apreldə qiymətin enişinigözləyirəm. İlk olaraq 1.4000 vədaha sonra 1.3750-yə qədər.Artıma mane olacaq güclü müqa-vimət kimi 1.4300-ü göstərərdim.

Gbp/usd-yə gəlincə isə, zən-nimcə, qiymətin artım üçün dahaböyük potensialı nəzərə çarpır. Buartım, çox güman ki, 1.6400-dənsonra daha da güclənəcək.Məzənnə uzunmüddətli perspek-tivdə 1.6800-ə qədər qalxa bilər.Enişə “start” verməsi üçün funt ilkolaraq 1.5900-dan aşağıdamöhkəmlənməlidir.

2) Bu ay diqqət yetiriləsi cütlük-lərin sırasında usd/cad-ı qeydetmək istərdim. Bu cütlüyün güclüenişini proqnozlaşdırıram. Hədəfkimi 0.9300-ü götürmək olar.Usd/chf-i isə artımda satmaq dahaəlverişli olardı.

Yapon yenasının iştirak etdiyicütlüklərin hərəkəti hazırda texnikiamillərdən çox, fundamental fak-torlardan asılıdır. Ona görə də,Yaponiyadakı xəbərləri izləmək vəonların nəticələrinə müvafiq qərar-lar vermək daha məqsədəuyğun-dur.

Səbinə Məmmədqızı:

- Aprel ayı eur/usd üçün vacibay sayıla bilər. Aylıq qrafikdəcütlük mühüm səviyyədə ticarətaparır: bir tərəfdən o, 1.4268 mak-simumu yaxınlığında və eniş tren-dinin yuxarı sərhədindədir,digərtərəfdən isə 200 günlük MA-danyuxarıda yerləşir. Onun deyilənmaksimumu qırıb-qırmayacağınadiqqət yetirmək lazımdır.

Gbp/usd-nin arta biləcəyinə oqədər inamla yanaşılmasa da, aylıqqrafikdə qiymətin 1.5959səviyyəsindən yuxarıda qalmasıonun qalxma ehtimalının hələ dəgüclü olduğunu fikirləşməyə əsasverir.Texniki baxımdan bu qalx-manın davam edəcəyini aylıqqrafikdə 1.6000 müqavimətininqırılmasından sonra gözləmək olar.Digər tərəfdən, cütlük 200 günlükMA-nın keçdiyi 1.6588səviyyəsindən aşağıda yerləşib.Bu, yuxarı hərəkətin deyilənsəviyyə ilə məhdudlaşacağından vəkorreksiyanın başlayacağındandanışmağa əsas verir. Enişgöstərilən dəstəyin qırılacağı haldareallaşa bilər.

Usd/chf cütlüyünün tarixi mini-muma çatmasına baxmayaraq, başverə biləcək hər hansı narahatlıqfrankın sığınacaq valyuta kimiəhəmiyyətinin artmasına, cütlüyünyenidən aşağıya doğru hərəkətinindavam etməsinə gətirə bilər. Aylıqqrafikdə usd/chf -in hələ də enişpotensialının qaldığı görünür.Oxşar fikirləri usd/jpy haqqında dadeyə bilərik.

Ümumiyyətlə, hazırda diqqətAMB və Böyük Britaniya MB-ninfaiz dərəcələri və ABŞ FRS-itərəfindən aparılan QE2 pro-qramına yönəlib. Bu barədə xəbər-lər, şaiyələr və narahatlıqlar əsascütlüklərdə və krosslarda is-tiqaməti təyin edəcək.


8 8

T Ə H L İ L10 Əsas məsələ



Lətif Baxışov:

1) Çoxlarına maraqlı olaneur/usd cütlüyünün aprel ayında2010-cu ilin noyabr maksimumunu(1.4280) qıracağını gözləyirəm.Ümumiyyətlə, bu cütlük son 2 ilinmaksimumunu yaratmağa doğru

gedir. Uzunmüddətli analizdə ilkhədəf 1.5150-dir. Müqavimət xət-tləri 1.4293, 1.4419, 1.4545-dənkeçir. Dəstək xəttləri 1.4165,1.4092, 1.4052-də yerləşir.

2) Düşünürəm ki, aprel ayıərzində eur/usd cütlüyündə alışəməliyyatları açmaq məsləhətdir.Bazar olsun

İlqar Vəliyev:

1) Aprel ayında Avropa MərkəziBankının faiz dərəcələrini artıra-cağı gözlənilir. Həmçinin Liviyaməsələsinin həllini tapacağınıdüşünürəm. Yaponiyada nüvəhəyəcanı azalmalıdır. Bütün bunlar

bazarlarda sabitlik yaratmalıdırlar.Avro/dolların 1,49-a qədər arta-

cağı gözlənilə bilər. Neftin(LightSweet) qiyməti, güman ki,110-113 arasında sabitləşəcək.Trişe gözəl başa düşür ki, neftinbahalaşması Avropada in-fliyasiyanı gücləndirir, buna görədə faiz dərəcələrini qaldırmağa vəAvronun neftlə paralel bahalaş-masını təmin etməyə çalışacaq.

Həmçinin ABŞ-dan da müsbətmakroiqtisadi xəbərlər gələcək.

2) Avro/dollara, neftə və qızıladiqqət yetirmək məsləhətdir. Bun-ların hamısında davamlı artımgözlənilir.


Siz də proqnozlarınızı oxucularla bölüşmək istəyirsiniz? Elə isə bizimlə əlaqə saxlayın.

Bilik bölüşdükcə çoxalırArtıq 1 aydır ki, İnforex şirkə-

tinin təşəbbüsü ilə hər cümə günüDisput Klub təşkil olunur. Müza-kirələrə qatılan treyderlər buradahəm qarşıdakı həftə ilə bağlı özproqnozlarını bölüşür, həm dəhəmkarlarının proqnozları ilə tanışolurlar. Müzakirələrə on-line dabaxmaq olar. Azərbaycanda beləbir proyektin həyata keçirilməsiilk dəfədir.

Disput Klub ilə bağlı dahaəraflı məlumat verməsi üçün layi-hənin moderatoru FəridHüseynova bir neçə sual ünvan-ladıq.

- Bu müzairələrin treyderlərə

hansı faydası var?

- Klubun treyderlərə olan xeyribarədə müzakirələrdə iştirak edən-lər məncə, daha ətraflı danışabilərlər. Qısaca bunu deyə bilərəm

ki, ən azından onlarda qarşıdangələn həftə ticarətlərini hansı is-tiqamətdə aparacaqları, uptrend,downtrend, yoxsa range iləüzləşəcəkləri barədə təsəvvür for-malaşır. Bundan əlavə, müzakirəəsnasında onlar həmçinin bubiznes barədə bilmədikləriniöyrənir, səhvlərini düzəldirlər. Ənəsası, öz biliklərini bölüşürlər,fikirlərini söyləməkdən çəkinmir-lər. Bilik isə bölüşəndə çoxalır.

- Müzakirələr mübahisəyə

çevrilmir ki?

- Bu klub kimin düz və yakimin səhv olduğunu aydınlaşdır-maq üçün təşkil olunmayıb. Bu-rada sırf fikir mübadiləsi aparılırvə sonda yekun qərar verilir.Mənə elə gəlir, iştirakçılar da təs-diqləyə bilərlər ki, klubun gəldiyinəticələr son dərəcə effektivdir.

Orada səslənən əksər proqnozlardoğrulurlar.

- Ayrı mövzuya toxunulmur?

- Hər şey vaxtla bağlıdır. Müza-kirələr zamanı ticarət taktikaları,bazardakı spekulyativ hərəkətlər,risklər və digər treyderləri maraq-landıran məsələlər barədə aktivdebatlar gedir. Bir sözlə, hər kəsonu maraqlandıran suala cavabtapa bilir.

Belə bir proyekt Azərbaycanda

ilk dəfədir keçirilir. Siz də bu

unikal şansdan yaarlanmaq fürsə-

tini qaçırmayın. Hər cümə günü

19:00-da gəlin, fikrinizi deyin və

həmkarlarınızın fikirlərilə tanış

olun. Əgər gələ bilməsəniz,

müzakirələri on-line izləməyi un-

utmayın.

Disput klub hər kəsə biliyini bölüşərək artırmaq imkanı yaradır

8

T Ə H L İ L Əsas məsələ 11



R E A L B A Z A R12 Təcrübə

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Qızılın uğrunda qanlı müharibələr

keçmişdə qalıb. Bu gün qızılın

uğrunda savaş başqa meydanda

gedir: birjada. Və bu savaşa dünyanın ən

müxtəlif nöqtələrindən ən fərqli insanlar

qatılırlar. Onların hamısının bir məqsədi

var: qızıldan öz xeyrini götürmək. Amma

necə?

Birja ticarətində üç aktiv var ki, onlar bütün başqa

aktivlərin trendini müəyyənləşdirirlər. Bunlar qızıl,

neft və dollardır. Bu üçlük bütün dünyanın birja mey-

danlarında virtual klassik üçbucaq əmələ gətirir.

Həmişə nəzərə çarpmasa da, onların arasında güclü

korrellyasiya var.

Bu aktivlərdən ən “emosional”ı qızıldır. O, hər

şeyə daha çevik reaksiya verir. Bunun da sadə səbəbi

var: hələ ki bəşəriyyət qeyri-müəyyənlikdən sığorta-

lanmaq üçün daha etibarlı sığınacaq tapa bilməyib.

Qızıl bazarında ticarət aparmazdan qabaq onun

bəzi xüsusiyyətlətini bilmək faydalı olar:

1. Əgər qızıl bahalaşırsa, artım bütün əsas valyuta-

lara (avro, funt, dollar, frank,

yena...) nisbətdə özünü göstərir;

2. Dolların cütlüklərində flet

başlayanda, bu, qızıl bazarında

təzahür etmir;

3. Dollar digər valyutalara nis-

bətdə möhkəmlənəndə qızıl dol-

lara nisbətdə ucuzlaşır, digər

valyutalara nisbətdə isə üfiqi

hərəkətdə olur;

4. Dollar ucuzlaşanda qızıl

ona nisbətdə başqa valyutalar

qarşısında olduğundan daha

sürətlə bahalaşır.

Qızılın gündaxili hərəkətini

analiz edərkən treyderlər çox tez-

tez yanlışlığa düçar olurlar.

Çünki qızılın hərəkəti bizim vərdiş etdiyimiz valyuta

cütlüklərinin hərəkətindən bir qədər fərqlənir. Bu

zaman dəqiqləşdirici amil kimi opsionlara müraciət

etmək məsləhətdir. Opsion səviyyələrini qızılın

qrafikinə əlavə edəndə (bunun üçün xüsusi indikator-

lar var, amma əllə etmək də mümkündür) yüksək

dəqiqlikli dəstək/müqavimət səviyyələri alırıq. Buna

misal şəkil 1-də göstərilib.

Qızılın put və koll opsionlarının qiymətlərini müx-

təlif informasiya saytlarından öyrənmək mümkündür.

Bu səviyyələr qrafikin hərəkətinin qarşıdakı

hədəflərini müəyyənləşdirmək üçün də işə yarıyır.


Qızıl bazarının 4 sirri

Şəkil 2. Qızıl opsionlarının cədvəli

Şəkil 1. Qızılın 1 saatlıq qrafikində opsion səviyyələri



T E X A N A L İ Z

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

13

EUR/USDweekly

İrimiqyaslı mürəkkəb korreksiyanın formalaşması davam edir. Hazırda inkişaf etməkdə olan Y Minordalğasının korreksiya kanalının yuxarı sərhədinə qədər çatacağını gözləyirik. Təfərrüatlar şəkildə göstərilib.Uzunmüddətli hədəf: 1.4700.


Elliot Dalğalarının AnaliziŞərti işarələr:

>A - «A» dalğası hələ davamedir

…A - “A” dalğasının başlaya-

cağı gözlənilir

- Müqavimət səviyyəsiyarılsa, qiymət yuxarıya hərəkətedəcək

- Dəstək səviyyəsi yarılsa,

qiymət aşağıya hərəkət edəcək

Conformative - Bu səviyyəkeçiləndə ssenari təsdiqlənəcək

Critical - Bu səviyyə keçiləndəssenari qüvvədən düşəcək

Vüsal Məmmədovun təqdimatında

8



dailyY Minor dalğası inkişaf edir. Hazırda onun tərkib hissəsi olan [c] or [iii] minute dalğası formalaşmaq-

dadır. Hərçənd, dalğanın inkişaf bucağı və ümumi vəziyyət bizi onu [iii] yox, məhz [c] minute hesab etməyədaha çox meyilləndirir.

H4Burada lokal dalğa konstruksiyasını ümumi kontekstdən çıxararaq, “separat analiz” etməyə çalışmışıq.

Yəni qırmzı şaquli xəttdən sağdakı hissə əlahiddə şəkildə təhlil olunub. Gəlinən nəticə və ortamüddətli proq-noz şəkildə göstərilir.


T E X A N A L İ Z14 Dalğa analizi

8 8



GBP/USDweekly

Funt/dollarla bağlı ötəndəfəki proqnozumuz qüvvədə qalır. Cütlük İntermediate miqyasında (B) korrek-siya dalğasını formalaşdırmaqdadır.

(A) dalğasının 38,2%-lik bərpa zonası güclü müqavimət kimi çıxış edir. Onun üzərində möhkəmlənəndənsonra artım korreksiyası 1.72-7300 aralığına qədər qalxa bilər.

dailyGünlük qrafikdə [y] minute dalğasının inkişafını görürük. Onun birinci (a) minuette hissəsi formalaşıb,

ikinci (b) minuette dalğası bizim varianta görə, genişlənən üçbucaq əmələ gətirib. Əgər hər şey düzdürsə,hazırda (c) minuette dalğasının inkişafını gözləyirik.


T E X A N A L İ Z Dalğa analizi 15

8 8



USD/CHFweekly

Həftəlik miqyasda (5) İntermediate dalğası son akkordlarını vurmaqdadır. Ona görə də cütlük 5-cidalğalara xas olan ziddiyyətli hərəkət nümayiş etdirir.

daily5 minor dalğasının yekunlaşmasına az qalır. [iv] minute korreksiyasından (hazırkı son hərəkət) sonra

aşağıya doğru [v] minute dalğasını gözləyirik. Ondan sonra yuxarıya uzunmüddətli hərəkət başlaya bilər.


TEXANAL İ Z16 Dalğa analizi

8 8



USD/JPYdaily

Keçən sayımızdakı proqnoz qüvvədə qalır. “c of (c)of[b]” impuls dalğasının “extension” əmələ gətirərək,xeyli uzun alındığını çıxmaqla (buna səbəb Yaponiyadakı faciəvi hadisələr idi), cütlük gözlənilən trayek-toriya ilə hərəkət edir. O halda, hazırkı artım hərəkəti oprtamüddətli korreksiya, yəni B Minor dalğasıdır.Detallar qrafikdə göstərilir.


T E X A N A L İ Z Dalğa analizi 17

8



TƏL İMAT18 Bil et

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Treyderlər pullarını iki

əsas səbəbdən itirirlər.

Birinci səbəb onların

trendin əleyhinə əməliyyat aç-

malarıdır. Biz bu barədə çox

danışmışıq, yəqin, gələcəkdə hələ

danışacağıq da, amma bu yazıda

ona toxunmayacağıq. Bu

yazımızın mövzusu ikinci səbəblə

- “stop-loss” ovu ilə bağlıdır.

Bir sıra hallarda treyderlər həttatrendin istiqamətində işləyəndəbelə, bazar geriyə dönüb, onların“stop”larını götürüb, sonra təzədənyoluna davam edir. Nəticədə trey-der nəinki təkcə itki verir, həm dədaha bazara girmir və trenddən kə-narda qalır. Yəni potensial gəlirdənməhrum olur. Üstəlik, bazara vəsisteminə inamını itirir.

Niyə belə olur?Bunun səbəbi “stop ovçu-

ları”ndadır. Belə ki, marketmeyk-erlər adətən müəyyən məqamlardagücləri çatan səviyyədə bazarı sünişəkildə dalğalandırırlar. Və budalğalanma adətən yaxında yer-ləşən “stop” əmrlərinin toplaşdığıistiqamətdə olur.

3 məsləhət

“Stop ovçuları”ndan qorun-mağın universal reseptləri mövcuddeyil. Amma itkiləri azaltmağınyolları var.

1. Stop-lossları çox yaxında yer-ləşdirməyin. 35-50 punktölçüsündə olan “stop”ların “ovlan-ması” ehtimalı çox böyükdür.Çalışın, əməliyyatın həcmini azalt-maqla, “stop”un məsafəsini artırınvə 100 punktdan az qoymayın.

2. Vacib iqtisadi xəbərlərərəfəsində bazara girməyin. İristop “ovçuları” bu dövrlərdə ovaçıxmağı çox xoşlayırlar.

3. Stop əmrlərini güclüdəstək/müqavimət zonalarının al-tında/üstündə yerləşdirin. Ammaonu da deməliyik ki, bəzən iri“stop ovçuları” məhz həmin zona-lara hücuma keçirlər. Ona görə dəbu metod yalnız 50-60 % hallardaeffektiv olur.

Zəncirvari reaksiya

Adətən “stop ovu” nəticəsindəyaranan hərəkəti proqnozlaşdırmaqolmur. Nə harada başlayacağını, nədə hara qədər gedəcəyini bilməkolur. Bazar qeyri-xətti və özünü-

tənzimləyən bir sistem olduğun-dan, burada hər bir stop-lossun işədüşməsi bir neçə punkt aralıda yer-ləşən digər stop-lossun dagötürülməsinə səbəb olur vəbeləcə, zəncirvari reaksiya baş-layır. Ona görə də, “stop”ların sıxyerləşdyi zonalara çatandaqiymətin hərəkəti sürətlənir. Çünkihər bir işə düşən “stop” əmri ovçu-lara yeni güc verir.

“Ov” patternləri

İki qrafik pattern var ki, adətən“stop ovu” ilə assosiasiya olunur-lar. Bunlar genişlənən üçbucaq vəziqzaqdır.


“Stop-loss” ovçularıOnların

şikarına

çevrilməmək

üçün nə etmək

lazımır

8

Şəkil 1



Gəlin, təsəvvür edək ki, bizsəviyyələrin yarılması əsasındaişləyən sadə ticarət sistemindən is-tifadə edirik. Şəkil 1-ə nəzər salın.Burada birinci əməliyyat uğurluolub. İkinci əməliyyat da uğurluola bilərdi, amma… Biz bazaragirəndən sonra qiymət aşağıyaenib və əvvəlki lokal minimumutəzələyib. Əgər biz öz “stop” əm-rimizi orada yerləşdirmişiksə(yəqin ki, çoxları məhz orada yer-ləşdiriblər), onda bu hərəkət biziziyanla bazardan çıxaracaq.

Şəkildəki “A-B-C” strukturunun“C” dalğası “stop ovu” dalğasıdır.Və “stop”lar işə düşəndən sonraqiymət yuxarıya doğru hərəkətinidavam etdirib.

İndi isə təsəvür edək ki, tak-tikasından ziyan görən treyder onudəyişmək fikrinə düşüb. Və qəraragəlib ki, qiymət vacib dəstək/mü-qavimət səviyyələrini yarandansonra, həmin səviyyənin test olun-masını gözləyib, əsas trendin is-tiqamətində bazara girsin. Yənişəkil 2-də göstərildiyi kimi.

Bu halda da birinci “uzun”əməliyyat uğurlu alınıb. Ammaikinci əməliyyat bir qədər gəlirgətirəndən sonra qiymət geriyə

dönüb və hər şey korlanıb. Mar-ketmeykerlər korreksiyanın is-tiqamətində “stop” ovunugenişləndiriblər, “stop-loss”lar işədüşüb, korreksiya dərinləşib və…sonra yenidən qiymət əsas trendinistiqamətində hərəkətini davam et-dirib. Texniki cəhətdən bu, Ellio-tun Dalğa

Analizində göstərilənA-B-C ziqzaqıdır. Və məhz “C”dalğası bizim “stop”ları “udub”.

Psixoloji zərbə

Uğursuzluqlar bir-birininardınca gələndə treyderin öz sis-teminə inamı itir. Nəticədə o,növbəti dəfə çox yaxşı və faydalıbir siqnalı qaçıra bilər. Belə olma-ması üçün yadan çıxarmayın ki,“stop ovu” bazarın reallığıdır vəbu, sizin səhviniz, yaxud, gü-

nahınız deyil. Artıq dediyimizkimi, “stop ovu”nu heç kim proq-nozlaşdıra bilməz. Ümumiyyətlə,korreksiya dalğasını proqnoz-laşdırmaq praktik olaraq, sondərəcə çətin bir işdir. Tutaq ki, siz“üçbucaq” gözləyirdiniz, ammabazar

ziqzaq formalaşdırdı…Bu, sizin günahınız deyil. Bunagörə özünüzü ittiham etməyin vəpsixoloji darğınlığa girməyin. Vəheç bir halda növbəti siqnalı qaçır-mayın.

“Stop ovu”ndan xeyir

götürmək olarmı?

Prinsipcə bəli. Misal üçün, siz“ovçu” patterninin tamamilə for-malaşmasını gözləyib, sonra əsastrendin istiqamətində bazara girəbilərsiniz.


Şəkil 2

...hər bir stop-lossun işə düşməsi bir neçə

punkt aralıda yerləşən digər stop-lossun da

götürülməsinə səbəb olur və beləcə, zəncirvari

reaksiya başlayır...

8

TƏL İMAT Bil et 19



T İCARƏT20 Strategiya

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Bu sistemdə əməliyyatlar əsasən gözləmə or-derləri (buy stop və sell stop) vasitəsiləaçılır. Sistemdə yalnız bir indikatordan –

RSI-dan istifadə edilir. Ona görə də, sistem kifayətqədər sadə və yeni başlayanlar üçün anlaşıqlıdır.

Sistem əsasən eur/usd cütlüyündə istifadə olunmaqüçün yaradılıb. İşlək taymfreym – H4-dür. 10 tərtibliRSI indikatorunun pəncərəsinə 30, 40, 50, 60, 70səviyyələri əlavə edilir.

Əgər RSI(10) indikatoru 50 səviyyəsini aşağıdanyuxarıya doğru kəsirsə, kəsilmənin baş verdiyişamın bağlanmasını gözləyib, alış orderi yer-ləşdiririk. Buy stop orderi kəsilmənin baş verdiyişamın maksimumundan 15 punkt yuxarıda qoyulur.

Stop-loss orderi ən laxın lokal minimumdanaşağıda yerləşdirilir. Amma bundan əlavə, əgər RSIindikatoru 50 səviyyəsini yuxarıdan aşağıya doğrukəsərsə, əməliyyatdan çıxmaq lazımdır.

RSI(10) indikatoru 60 səviyyəsini yuxarıya doğrukəsəndə eyni qaydada – yəni kəsilmənin baş verdiyişamdan 15 punkt yuxarıda,- ikinci “buy stop” or-derini yerləşdiririk. Amma ikinci orderin həcmi birin-cidən kiçik olmalıdır. Stop-loss əmri bu halda da ənyaxın lokal minimumun altında yerləşdirilir.

Ticarət zamanı 100 punktluq treylinq-stop orderidə tövsiyə olunur.

RSI(10) indikatoru 70 səviyyəsini yuxarıdanaşağıya doğru kəsəndə bütün əməliyyatları bağlamaqlazımdır.

Bundan başqa, RSI(10) indikatoru özünün trendxəttini kəsəndə də əməliyyatdan çıxmaq tövsiyəolunur. Bəzən bu, erkən və daha faydalı siqnal verir.


RSI üçün sistem



ELM Şəxsiyyət

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

21

Xaosu fəth edən insan...

Yəqin ki, dövrümüzün

dahi alimlərindən biri

olan Benua Mandelbrot tarixdə

bu adla qalacaq. O, 1924-cü il

noyabrın 20-də Varşavada doğu-

lub. Alman işğalı zamanı ailəsilə

birlikdə Fransaya köçüb. Mək-

təbdə onu riyaziyyatdan,

dəqiqləşdirsək, həndəsədən başqa

heç nə maraqlandırmırdı.

Həndəsinin incəliklərinə o

dərəcədə bələd idi ki, hətta Sor-

bonnada ali təhsil alarkən

mürəkkəb cəbr məsələlərini də

həndəsənin dilinə çevirir və son

dərəcə gözəl həllərini tapırdı

Universiteti bitirəndən sonraBenua oyun nəzəriyyəsi, iqti-sadiyyat, coğrafiya, fizika kimisahələrdə riyaziyyatın tətbiqi iləbağlı araşdırmalar aparır. 1958-ciildə IBM şirkətində işə düzəlir vəkompüter siqnalları telefon xəttiləötürülərkən meydana çıxan səhvlə-ri araşdırmağa başlayır. Bu zamangənc alim maraqlı bir kəşf edir:səhvlər xaotik şəkildə yox,müəyyən klasterlə yaranırlar. Vəhər bir klaster də özünə bənzəyənbaşqa bir klasterə daxildir. Bu kəşfhəm İBM şirkətinin xeyli pula qə-naət etməsinə səbəb olur, həm dəMandelbrotun “Təbiətin fraktalhəndəsəsi” adlı kitab yazmasınatəkan verir.

Məhz həmin kitabın üzərindəişləyərkən Benua ilk dəfə “fraktal”terminindən istifadə edir. Bu ter-min latın sözü olan fractus-dangötürülüb, mənası sınıq, qırıqdeməkdir. Amma o zaman hələMandelbrot fraktalın dəqiq tərifiniverməmişdi.

Nədir fraktal? Əgər riyazi dillədesək, fraktal nə xəttdir, nə dəsəth. Mandelbrot indi öz adınıdaşıyan yeni çoxluq tipi yarat-mışdı. Bu çoxluğu “Allahın bar-maq izi” adlandırırlar. Çünkiqeyri-xətti strukturların davranışınıson dərəcə yaxşı izah edə bilir.Bundan başqa, Mandelbrotçoxluğunun görünüşü də gözəl idi.Məhz buna görə də hətta riyaziyy-atdan başı çıxmayan insanlar belə,fraktallara maraq göstərirlər.

Mandelbrotun özü 1993-cü ildə«fraktal həndəsisi ilə insanlığındünyaya baxışını dəyişdiyinəgörə» fizika sahəsində Volfmükafatına layiq görülür. O, Xao-sun fraktal simasını insanlığagöstərdi. Fraktal həndəsəsiyaranana qədər elm yalnız dəqiqsərhədləri olan obyektlərlə işləyəbilirdi. Amma bu halda məsələn,buludların, budaqları tərpənənağacların, ləpədöyəndə “nəfəsalan” dənizin, siqaret tüstüsününvə digər belə obyektlərin daimdəyişən sərhəd xəttləri elmin əhatədairəsindən kənarda qalırdılar.Onları nə ikiölçülü, nə də üçölçülüməkanda ölçmək olurdu. Fraktalhəndəsəsi göstərdi ki, bütün bu cürobyektlərin ölçüsü 2-dən çox,amma 3-dən azdır. Amma gəlin, bu

istiqamətdə çox da dərinə get-mədən, fraktalların birjada necəözünü göstərməsi ilə tanış olaq.

Özünəbənzər strukturlarıöyrənərkən Benua Mandelbrottəkcə riyazi məsələlərlə kifayətlən-mirdi. Birja qrafiklərinin dalğalan-masını araşdıranda o, tezlikləburada da fraktalların mövcud-luğunu aşkarladı. Xüsusilə də onunpambıq fyüçersləri qrafikilə bağlıaraşdırması xeyli məşhurlaşmışdı.Yüzillik qrafiki təhlil edərək,Benua göstərdi ki, qısa zaman

kəsimlərində qiymətin hərəkətixaotik görünsə də, böyük dövr-lərdə konkret qanunauyğunluqlaratabedir. Amma ən vacibi budur ki,günlük dalğalanmalarla uzunmüd-dətli dalğalanmalar da formabaxımından bir-birinə bənzəyirlər.Yəni özünəbənzərdirlər. Beləliklə,Mandelbrot iqtisadiyyatda rekursiv(fraktal) modelin əsasını qoymuşoldu.

Bu gün bütün dünyada treyder-lər qiymətin hərəkətini proqnoz-laşdırmaq üçün fraktallardan genişşəkildə istifadə edirlər. Və çoxlarıbilmir ki, buna görə ötən ilin ok-tyabrın 14-də dünyasını dəyişənböyük alim Benua Mandelbrotaborcludurlar.


Fraktalın atası



MƏSLƏHƏT22 Oyunun qaydaları

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Nərminə Lazımova

Sizin treyder kimi edə

biləcəyiniz ən böyük

səhvlərdən biri bir

əməliyyata həddindən çox pul

yatırmaq ola bilər. Nə qədər çox

puldan istifadə edirsinizsə, emo-

sional gərginliyinizi bir o qədər

artırmaqla oda benzin əlavə etmiş

olursunuz. Nəticədə çox böyük

ehtimalla yanacaqsınız. Bundan

sonrakı stress uzun müddət sizi

tərk etməyə də bilər.

Yeni başlayan treyderlərin çoxutez bir zamanda böyük pullarqazanmaq ümidi ilə bir əməliyyatahəddindən artıq çox vəsaitqoyurlar. Təcrübəli treyderlər heçvaxt belə etmir. Çünki bu halda birneçə iri itki ani şəkildə sizi heçnəsiz qoya bilər. Bacarıqlı treyder-lər istənilən əməliyyatda ticarətkapitallarının çox cüzi bir hissəsilərisk edirlər. Əgər siz məhdud və-saitə maliksinizsə, ticarət sistemi-nizdə yaxın stop-losslardan istifadə

etməyi sınayın.

Özünə həddindən çox əminolmaq ifrat riskin daha birsəbəbidir. Hər əməliyyatda az və-saitlə risk edin. Bu zaman siz sakitolacaqsınız, deməli, əməliyyatılazımi qaydada yerinə yetirəbiləcəksiniz.

Bizim xoşumuza gəlib-gəlməməyindən asılı olmayaraq,pul cəmiyyətdə yüksəkqiymətləndirilir. Nəticədə biz onahisslərimizlə bağlanırıq. Yüzlərlədollarlardan ibarət böyük pultopası görsəniz, özünüzü necə hissedəcəksiniz? Ticarət zamanı dabelə olur. Siz hesabınızın vəziyyə-tini pul ekvivalenti ilə görəndəaydın başla düşünməkdə çətinlikçəkirsiniz.

Əgər pullara münasibətinizidəyişə bilmirsinizsə, onda onunhaqqında düşünməyin. Bununəvəzinə fikrinizi rəqəmlərdə cəm-ləşdirin. Hesabatınızı punktlarlaaparın. Fikrinizi sizə lazım olanrəqəmlərdə cəmləyin, pullar özləriöz qeydinə qalacaq.

Əsas məsələlərdən biri budur ki,nə üçün ticarət apardığınızımüəyyən edin. Ticarəti şövqlüoyuna, adrenalin axtarışına çevir-məyin. Ola bilər, ki, siz treyderstatusundan həzz alırsınız. “Salam.– Mən, Əhməd Məmmədov, trey-derəm... Tanışlığımıza şadam”.Yaxşı səslənir. Amma məqsəd buolmalı deyil. Ona görə də, treydinq

üçün motivlərinizə baxın. Əgərsizin həyatınızda treydinqin tut-duğu yeri heç nə əvəzləmirsə, ondabu işə davam edin. Balans-laşdırılmış həyat tərzi yaşayın.Bütün gününüzü ticarət aparmaqlakeçirməyin. İnsanlarla görüşün.Yeni işlərə maraq göstərin. Ticarə-tinizi emosional xaosdan azadtutun. Gündəlik tutun. Baş verənlərbarədə qeydlər aparın. Amma dahada vacibi, öz fikirlərinizi yazın.Əgər siz əməliyyat açmamışdanəvvəl tərəddüd edirdinizsə, onu dayazın. İndi qorxmusunuzsa, bunuqeyd edin. Nəyə görə əməliyyat-dan çıxdığınıza aydınlıq gətirin.Stopa görə? Gəlir götürdünüz?Niyə? Əməliyyatdan çıxmazdanqabaq özünüzü necə hiss edirdi-niz? Bu faktdan sonra özünüzünecə hiss edirsiniz?

Ticarətiniz barədə belə birşərhləri yazmaq sizin bir neçədəqiqənizi alacaq. Amma əldəedəcəyiniz informasiya son dərəcəqiymətli ola bilər. Buna görə də,gündəlik yazmağa ciddi yanaşın.Nəticədə siz öz davranış modeli-nizi görəcəksiniz. Böyük ehti-malla, siz nəyisə daim təkrar-layırsınız və bu, mənfi nəticələrgətirir. Problemi müəyyən edəndənsonra onun həlli asan olur. Bunuyalnız siz özünüz üçün edəbilərsiniz. Heç kim sizin işlərinizinqayğısına özünüz kimi yaxşı qalabilməz. Ona görə də, özünüzənəzər yetirin. Nəticələr sizi təəc-cübləndirəcək.


Sistem sizsiniz!Treyderin əsas sistemi onun özü olmalıdır



T O P 1 0 Nə etməməli

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

23

1-ci yanlış fikir:

Forexdə asanlıqla pulqazanmaq mümkündür.

Bu, belə deyil. Forex də özünəgörə bir işdir və burada məhzİŞLƏMƏK, çalışmaq, tədricənqazanmaq lazımdır. Heç bir ciddimaliyyəçi qısa müddətdə böyükgəlirə ümid etmir. Bir-iki dəfə sizani olaraq böyük gəlir götürəbilərsiniz. Amma bu, təsadüfi ola-caq. Belə şeyin daim təkrarlan-ması mümkün deyil.


Mən kursa gedib,qısa müddətətreydinqi öyrənəcəyəm

Belə olsaydı, hamı kursa gedib,qısa müddətə qazanmağa başla-yardı. Treydinqi öyrənməyin yolutəcrübədən keçir. Zəngintəcrübədən. Bunu isə ancaq özünüzöyrənə bilərsiniz.

3-cü yanlış fikir:

Mən çox güclü bir treyderlə

görüşəcəyəm və o, mənəqazanmağı öyrədəcək

Birincisi, həmin treyder doğru-danmı bu qədər “güclü”dür? İkin-cisi, tutaq ki, elədir. Amma onunmetodları sizin üçün yararlı ola-caqmı? Axı treydinq fərdi biznes-dir. Burada başqasını yamsıla-maqla qazanmaq olmaz. Siz özü-nüzün fərdi ticarət üslubunuzuyarat-

malısınız. Vəmütləq bazarda ŞƏXSİTƏCRÜBƏniz olmalıdır. Bunsuzheç bir supersistem sizə kömək edəbilməz.

4-cü yanlış fikir:

Mən əla bir indikator tapmışam,onun köməyilə qazanacağam

Yenə də eyni şeyi təkrarlamaq

zorundayıq: şəxsi təcrübə olmadanheç bir indikatorun sizə köməyidəyməyəcək! Ən azından, həminindikatorla aylarla işləmək, onuyaxından tanımaq lazımdır. Bun-dan sonra onun əsasında öz sistem-inizi qurmalısınız.


Ümumiyyətlə, bazarda hər şeytəsadüflərə bağlıdır, oradaqazanmaq mümkün deyil

Əlbəttə ki, əslində belə deyil.Adətən, öz səhvləri üzündənqazana

bilməyənlərsonda özlərinə bəraət qazandırmaqüçün bu fikirdən yapışırlar.Çalışırlar, bazarı kazinoyabənzətsinlər. Əgər belə olsaydı,bazarda davamlı və stabil qazananinsanlar olmazdı. Amma onlar var!Və onların fərqi yalnız bundadırki, bazarı daha dərindənöyrəniblər.


Niyə bir çox treyderlər bazarda itirirlər? Çünki elə başlanğıc-dan treydinq haqqında yanlış fikirlərdə olurlar. Buyurun, həminfikirlərlə tanış olun və onları özünüzə yaxın buraxmayın.

Qorxulu onluqƏgər hesabınızı

itirməkistəmirsinizsə, bu

yazıdakı 10fikirdən uzaq olun

8

...treydinq fərdi biznesdir. Burada

başqasını yamsılamaqla qazanmaq olmaz...



6-cı yanlış fikir:

Mən əla sistem qurmuşam,indi investor axtarıram

Bu, çox qorxulu fikirdir. Heçvaxt borc pulla ticarət aparmayın.Sadəcə, aparmayın, vəssəlam. Bufikir ağlınıza gələn kimi, onubeyninizdən qovun, getsin.

7-cı yanlış fikir:

Ekspert yaratsam və yahazırını əldə etsəm, özümənim üçün qazanacaq

Hər bir ekspert daimi nəzarət vəparametrlərin optimallaşdırılmasınıtələb edir. Ticarət robotlarınıözbaşına qoymaq olmaz. Onlarözləri bazar reallıqlarının dəyiş-məsinə adekvat reaksiya verməyəqadir deyillər.

Bundan əlavə, əvvəlcə özüngəlirlə işləməyi öyrənməlisən ki,sonra bunu proqrama öyrədəsən.


Mənim yaxşı intusiyam var vəonun köməyilə qazana bilərəm

Bu, yeni başlayanlar üçün təh-lükəli meyldir. İntuisiya ancaqtəcrübə ilə birləşəndə xeyir verəbilir. Sadəcə “quru” intuisiya iləqazanmaq mümkün deyil.

9-cu yanlış fikir:

Bir halda ki, trend var, demək,tez bazara girməliyəm, yoxsa

gəliri əldən buraxaram

Bu, ikiqat yanlışlıqdır – çünkihəm də psixoloji əsası var. Çoxları“gəlirin necə əldən getdiyinə” sakitdayanıb baxa bilmirlər. Nəsəetmək istəyirlər. Amma bu, qə-tiyyən bazara girmək üçün əsas olabilməz. Biz yalnız tanış modellərgörəndə bazara girməliyik. Qalanhallarda qrafiki sakitcə izləməyibacarmalısınız.

10-cu yanlış fikir:

Mən demo hesabda etdiyimirealda da təkrarlaya bilərəm

Doğrudanmı, sizin demohesabda 4-6 illik iş təcrübənizvar? Yoxsa sadəcə 1-2 uğurluəməliyyatdan sonra artıq özünüzüreal ticarətə hazır hesab edirsiniz?Əgər ikinci variantdırsa (güman ki,belədir), onda tələsməyin. Əvvəlcəmikro hesaba keçin. Görün, de-moda etdiyinizi orada da təkrar-laya bilirsinizmi?


8

T O P 1 024 Nə etməməli

Kurslarda endirimlərPeşəkar Foreks tədrisi üçün İnforex-dan yeni güzəşt kampaniyası! Bu kampaniya müd-dətində Siz professional analiz metodu olan Elliot Dalğa Nəzəriyyəsini və Bill Vilyamsın

nəzəriyyəsini , qrup şəklində, 50% güzəştlə öyrənə biləcəksiniz.

Elliot Dalğa Nəzəriyyəsi Bill Vilyamsın Nəzəriyyəsi

Yalnız Aprelin 30-a kimi yazılanlar üçün.

200

100

200

100



A LT Q AT Özünü tanı

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

25

Tariyel Həsənov

Pol Tüdor-Cons II dünyanın ən

məşhur treyderlərindən biridir.

“Bazarın sehirbazları” adlı məşhur

kitabın müəlifi olan bu şəxs trey-

dinqdən yüz milyonlarla dollar pul

qazanıb. Görənlərin dediyinə görə,

bu böyük treyderin iş stolunun

üstündə əl ilə yazılmış iki qeyd var-

mış. Onların birinin məzmunu belə

idi: “Otbiçən maşın başını dik tutan

və əyilməyi bacarmayan otları kəsir,

əyilməyi bacaranlar isə sağ qalır-

lar”. Bu, çox müdrik fəlsəfədir. Və

onu əxz etmək bir çox hallarda, o

cümlədən, treydinqdə insanı xilas

edə bilər.

Maliyyə işlərində yersiz inadkar-

lıq həmişə ziyan gətirir. Bunu müx-

təlif eksperimentlər də təsdiqləyir-

lər. Məsələn, “Ultimatum oyunu”

adlı maraqlı bir eksperiment var. Bu

eksperimentin gedişində iki nəfər öz

aralarında pul bölüşdürməlidirlər.

Tərəflərdən biri təklif irəli sürür, ik-

incisi isə ancaq həmin təklifi qəbul

və ya rədd edə bilər. Onun özünün

təklif irəli sürmək, sövdələşmək ix-

tiyarı yoxdur.

Nobel laureatı, professor Vernon

Smit öz tələbələrinə biheviorizm

nəzəriyyəsini izah etmək üçün

həmişə bu oyunu oynadardı. Qayda

belədir: tutaq ki, mənə 100 dollar

verilib ki, sizinlə bölüşüm. Əgər

bölüşə bilsək, həmin pullar bizə

qalacaq; yox, razılığa gələ bilməsək,

heç birimizə heç nə çatmayacaq.

Mən sizə ancaq 10, 20, 30 – bir

sözlə, 10-un misilləri miqdarında

pay təklif edə bilərəm.Məqsəd hər

birimizin mümkün qədər çox pul

götürə bilməsidir.

Sizcə, bu oyun necə qurtaracaq?

Minlərlə eksperiment göstərib ki,

proseslər həmişə standart sxemlə

gedir. Tutaq ki, məz sizə 10 dollar

təklif edirəm. Bu zaman mənim

fikirlərim belə olur: “Bu adam dur-

duğu yerdə 10 dollar qazanır. Niyə

də götürməməlidir ki?” Amma sta-

tistika təsdiqləyir ki, 100 haldan 80-

də qarşı tərəf təklifi rədd edir! Hətta

20, ya 30 dollar təklif edilsə belə,

nəticələr dəyişmir.

Qəbul edən tərəf hesab edir ki,

təklif edən ədalətsiz davranır və belə

təkliflə razılaşarsa, qüruru sınmış

olacaq. Ondansa, qoy, heç kimə heç

nə qalmasın və “bu xəsis yaramazın

da ağlı başına gəlsin”.

Bu eksperiment dünyanın ən

müxtəlif ölkələrində keçirilib və hər

yerdə də eyni nəticə göstərib: in-

sanlar qüruru puldan üstün tu-

turlar! Hətta ən kasıb, aylıq maaş

10-20 dollar olan ölkələrdə belə,

oyunun iştirakçıları özləri 10/20/30

dolları götürərək, 70/80/90 dolların

qarşı tərəfə qalması ilə razılaş-

mayıblar.

Niyə belə olur? Insanda ədalət

hissi güclü olduğuna görəmi? Xeyr.

Çünki rollar dəyişəndə və qəbul

edən tərəf özü təklif edənə


Mağaradan birjayaÖzümüz dəyişsək də, beynimiz hələ də ibtidai dövrün

proqramı ilə işləyir. Bizi uduzduran da elə odur

8



çevriləndə heç də “ədalətli” pay tək-lif etmir. Ədalət hissi illüziyadır. Bu,obyektiv hiss deyil. Hamı hesab edirki, ona qarşı ədalətsiz davranıblar,amma özünü həmişə haqlı sayır.Doğrudan da, təklif edən tərəf (yənibizim oyunda mən) özümü niyəhaqlı saymayım ki? Məndüşünürəm: “Heç ağlı olan insan dadurduğu yerdə 20 dollardan imtinaedər? Götürsün və təşəkkür eləsin!”Mənim nöqteyi-nəzərimdən bu,tamamilə ədalətlidir. Bir də təkraredirəm, insan axı niyə göydən düşən20 dolları götürməməlidir? Absurd-dur.

Amma siz tamam ayrı cürdüşünürsünüz. Qəribəsi odur ki,ikimiz də haqlıyıq. Fəqət buradahaqlı-haqsız məsələsi yoxdur.Xeyirli-ziyanlı söhbəti var.Məsələyə haqlı/haqsız yox,qazanc/itki aspektindən baxın və hərşeyi sizə aydın olacaq. Bütünmənzərə dəyişəcək. Bu baxmdanhəmin oyunda optimal yol təklifolunanı götürməkdir. Hətta təklif“haqsız” olsa belə!

Maliyyə işlərində bir çox hallardabizim qarşımızda oxşar dilemmadayanır: ya dərhal kiçik itkini qəbuletmək, ya da inadla öz mövqeyindəqalmaq. Burada da həmçinin,məsələyə haqlı/haqsız yox,qazanc/itki prizmasından baxın. Op-timal yol kiçik itki ilə razılaşıb, işədavam etməkdir. Bu halda kiçik itkielə qazanc deməkdir. Ən azı onagörə ki, qaldıqca böyük itkiyəçevrilə bilər. Hələ orasını demirikki, kiçik itki ilə razılaşmaq sizəbazarda qalmaq və gələcəkdə bütünitkilərin əvəzini çıxarmaq imkanı dayaradır.

“Neyroiqtisadiyyat” deyilən yenibir elm sahəsi var. Bu elm iqtisadi

qərarlar qəbul edərkən insanınbeynində hansı proseslərin getdiyiniöyrənir. Professor Alan Senfi bayaqtəsvir etdiyimiz ultimatum oyunuzamanı insan beynində hansı pro-seslərin getdiyini araşdırıb. Belə ki,oyunun gedişində qərar qəbul edənşəxslərin beyni maqnit-rezonans to-moqrafı ilə skan edilib. Bəlli olubki, kiçik təklifləri rədd edən şəxs-lərin beyninin “adacıq” (lobus insu-laris) adlanan hissəsində fəallıqkəskin artır. Və məhz həmin fəallıqinsanın qərar verməsinə (təklifi rəddetməsinə) səbəb olur. Bu araşdırmagöstərir ki, insanın beyni çox vaxt

rasional olmayan qərarlara meyl-

lənir. Niyə? Belə çıxır ki, beynimizbizim ziyana düşməyimzi istəyir?Yəni düşmənimiz elə öz beyni-mizdir?

Məsələ ondadır ki, son bir neçəmin il ərzində cəmiyyət sürətləinkişaf edib və insanın beyni butəkamülə uyğunlaşmağa macal tap-mayıb. Tutaq ki, biz mağaradayaşayan ibtidai insan olsaydıq vəqəbilədaşımız birgə ovladığımız bi-zonun cəmi 1/10 hissəsini bizə ver-səydi, bu təklifi rədd edib, onunladalaşmalı idik. O reallıq üçün bu, əndüzgün qərar olacaqdı. Əks təqdirdəbizim sağ qalmamız mümkün ol-mazdı. Ya gec-tez acındanöləcəkdik, ya da qəbilənin heç birqızı bizimlə yaşamaq istəmədiyiüçün (qida gətirməyən, payını ala

bilməyən, qorxaq kişi kiməlazımdır?!) nəslimiz davam et-məyəcəkdi.

Bizim beynimiz milyon illərləsürən təkamül prosesi boyuncahəmin reallığa uyğun proqramlaşıb.İnsanın Yer üzündə mövcudluq ta-rixi 2,5 milyon ildən çoxdur, ammabunun cəmisi 3-4 min ilini siviliza-siya şəraitində yaşamışıq. 3-4 min iltəkamül üçün son dərəcə qısa müd-dətdir. Milyon illərlə formalaşanbeyin belə qısa müddətdə dəyişəbilməz. Və nəticədə...

Nəticədə biz ibtidai insan

beynilə müasir maliyyə

bazarlarına daxil oluruq! Halbuki,müasir maliyyə bazarı qətiyyənibtidai insan beyninin yeri deyil!!!

Eksperimentlər həm də onugöstərir ki, qanında testosteron hor-monunun miqdarı çox olan şəxslər“ultimatum oyunu”nda təkllifləridaha çox və daha aqressiv rəddedirlər. Testosteron hormonununsəviyyəsi yüksək olan insanlaradətən hər şeyi kobud güc və kon-fliktlə həll etməyə çalışırlar. Bu ikiamil (testosteron+ibtidai beyin) birçox insanları qarşıdurmaya və irra-sional qərarlar qəbul etməyə sövqedir. Bzim yaşadığımız sivildünyada isə bu, birmənalı olaraqitki, itki və itki deməkdir.

Ona görə də, növbəti dəfə qərarqəbul edəndə dayanın və fikirləşin:bu, nə qədər rasionalır? Qüruruunudun – artıq bildiyimiz kimi o, il-lüziyadır. Düşünün ki, əslində buqərarı qəbul edən kimdir? Siz,yoxsa ibtidai insan beyni? Onu sizəmane olmağa qoymayın. Bəli, vaxtvardı ki, o, çox xeyirli idi. Bəli, o,bizim əcadlarımıza çox kömək edib.Amma artıq dövr dəyişib. Ona görədə, ibtidai insan beynini “söndür-mək” lazımdır.


8

A LT Q AT26 Özünü tanı



T E X A N A L İ Z

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

27

EURUSD

WEEKLY

Çoxdan gözlənilən “qızıl xaç” yarandı və ilk hədəfimizə də çatıldı. İndi növbəti hədəfi gözləyirik: 1,45.“Stop” əmrlərini 1,38-ə qədər qaldırmaq olar.

DAILY

Bütün xəttlər “buğa” trendinin davam edəcəyindən xəbər verir.


“İşimoku” Qrafik Sistemi əsasında təhlil

8



GBPUSD

WEEKLY

Funt yerində saymağa davam edərək, 1,63 səviyyəsini yara bilmədi. Bu baş versə, Tenkan-Sen və Kijun-Sen xəttlərinin göstərdiyinə uyğun olaraq, “buğa” mövqeyinə girmək olar. Amma hələ ki, bazardan kənardaqalmaq tövsiyə olunur. Yox, əgər 1,59 səviyyəsi keçilərsə, “buğa” proqnozuna yenidən baxmaq lazımgələcək.

DAILY

“Bulud” test olunur. Təsdiq üçün 1,6168 səviyyəsində Tenkan-Sen və Kijun-Sen xəttlərinin bir-birindənayrılmasını gözləmək lazım gələcək. Bu halda “stop”ları “bulud”un yuxarı sərhədinin (Senkou Span A) al-tında, 1.6068 bölgəsində yerləşdirmək olar..


8 8

T E X A N A L İ Z28 İşimoku



USDJPY

WEEKLY

“Flet”in aşağı səviyyəsinin (81,00) qətiyyətlə yarılmasına baxmayaraq, qiymət yenidən dəhlizə qayıtdı.Böyük qara şamın kölgəsini nəzərə alsaq, gözləntilərin “buğa”ların xeyrinə olduğunu deyə bilərik. 85,00səviyyəsində “bulud”un test olunmasını gözləyirik.

DAILY

Günlük qrafikdə vəziyyət bir qədər fərqlidir. “Bulud” incilərək, az qala nazik sapı xatırladır. Bu da ilknövbədə, qeyri-müəyyənliyin əlamətidir. Amma bununla yanaşı, qiymət “bulud”un üstündədir, Kijun vəTenkan xəttləri artıma işarə edirlər. 83,00 səviyyəsində bulud test ediləndə almaq olar. Yaxın “stop” və kiçiklotla.


8 8

T E X A N A L İ Z İşimoku 29



USDCHF

WEEKLY

İstiqamət hələ də aşağıyadr. Üstəlik, Tenkan Xətti test olunur ki, bu da yaxın “stop”la qısa əməliyyatlaragirmək üçün fürsət yarada bilər. Enişin hədəfi 0,88 ola bilər (ya da SNB-nin ilk intervensiyasına qədər).

DAILY

Günlük qrafik bizdən satış zamanı ehtiyatlı olmağı tələb edir: həm “qızıl xaç” yaranıb, həm də “bulud”çox uzaqdadır. Ehtiyatlı treyderlərin satmaq üçün “ölü xaç”ı gözləmələri məsləhətdir. İlk hədəf kimi qiymət0,9000 zonasında əvvəlki minimumu test edə bilər.


8

T E X A N A L İ Z30 İşimoku



R İ S K L Ə İ Ş Money-management

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

31

Dave Landry

Kapitalın idarə olunması –əməliyyatların risk və potensialgəlir baxımından analizi, itkilərənəzarət və gəlirləri maksimumartırmaq üçün ticarət əməliyyat-larının idarə olunması prosesidir.

Bir çox treyderlər xeyli vaxt vəenerji sərf etməklə mükəmməlticarət sistemi və ya bazara girişmetodu axtarırlar. Halbuki, bununyerinə kapitalın idarə olunmasıbacarığını təkmilləşdirmək dahaağıllı iş olardı.

Ağılsız adamın əhvalatı

Bu yaxınlarda bir treyderlə söh-bətimdə mənə dedi ki, 6 ay bundanqabaq səhmlərlə deytreydinqaparmağa başlayıb. Və bu iş oqədər gəlirli olub ki, bütün günüticarət aparmaq üçün inkişaf et-məkdə olan biznesini buraxıb. Beləbir uğura heyran qaldığımdan,ondan soruşdum: “Hər əməliyyat-da nə qədər risk edirsiniz?” O,cavab verdi ki, “Mənim stopumyoxdur. İtkiləri sevmirəm”.

Başqa bir cənab da belə edirdi.O, ən qaynar aksiyaları almaqlavar-dövlət sahibinə çevrilmişdi. Oda həmçinin uğurlu biznesindənçıxmağı planlaşdırırdı. Mən ondanrisklərə nəzarət strategiyası barədəsoruşanda cavab vermişdi ki, “Mənyalnız səhmlərin nə vaxtsa qalxa-cağını gözləyirəm”.

- Bəs düşsələr necə?- Onlar həmişə qayıdırlar!

Bəs indi bu “treyderlərin”

vəziyyəti necədir? Təsəvvür et-diyiniz kimi: hər ikisi maliyyəuçurumunun bir addımlığındadır-lar. Riskə əhəmiyyət verməməyinacı reallığı belədir.

Belə ağılısız treyderlərinvəziyyətinə düşməmək üçün 3 şeyibilmək lazımdır: 1) Kapitalın idarəolunması, 2) Kapitalın idarə olun-ması və 3) Kapitalın idarə olun-ması.

Kapitalın idarə olunmasınınvacibliyini balansın mənfiyə doğrugetməsi, habelə çökməsi prosesini(drawdown) analiz etməklə göstər-mək olar.

Drawdown

Drawdown – Ümumi balansdanitirdiyiniz pulların faizlə ifadəolunmasıdır. Əgər sizin bütünəməliyyatlarınız uğurlu olubsa,onda heç bir drawdown-a məruzqalmayacaqsınız. Drawdown

ümumi effektivliyi ölçmür, o, yal-nız bu effektivliyə nail olmağaçalışarkən itirilmiş pulları ölçür.Hesablanma yalnız uğursuzəməliyyatdan başlayır və balansyeni minimuma düşməyənə qədərdavam edir.

Təsəvvür edək ki, siz 10 000$ -lıq hesabla ticarətə başlayırsınız və2000$ uduzursunuz. Sizin draw-down 20% təşkil edərdi. Yerdəqalan 8000$-la 1000$ qazanırsınız,daha sonra 2000$ itirirsiniz. İndisiz 30% drawdown-a maliksiniz(8000$ + 1000$ - 2000$ = 7000$;10000 $ ilkin kapitaldan 30% itki).Amma siz əgər 4000$ ilkin itkidənsonra 2000$ qazandınızsa (balan-sınız 12 000$ oldu), daha sonra3000 itirdinizsə, sizin drawdown25% təşkil edəcək (12 000$ -3000$ = 9000$, 12000$ yeni mak-simumdan 25% eniş).


Kapitalın qanunlarıBazarda qalmaq və qazanmaq istəyirsinizsə, kapitalınızı necə idarə etməyi öyrənin

Kapitalı idarə etməyəndə Kapitalı idarə edəndə

Vasaitlərin haradangəlib haraya getməsi sizinözünüzü də mat qoyur

Vəsaitlərin haradan gəlibharaya getməsi tamamiləsizin nəzarətinizdə olur

8



Maksimum Drawdown –Hesabınızın ən böyük çökmədeməkdir. Başqa sözlə desək, itki-siz vəziyyətə gələnə qədər nəqədər itirə bilərsiniz. Əgər siz10000$ - la başlamısınızsa və itki-siz vəziyyətə qayıtmamışdan əvvəl4000$ itirdinizsə, sizin maksimumdrawdown 40% təşkil edəcək.

Drawdown-ın bərpası (Draw-down recovery) – Drawdown-dansonra balansı bərpa etmək üçünlazım gələn artım faizi. Bu, kapi-talın idarə olunmasının vacibliyinəən yaxşı əyani sübutdur. Birçoxları düşünürlər ki, əgər 10%itirirlərsə, itkiləri qarşılamaq üçünyeganə lazım olan 10% qazan-maqdır. Təəssüf ki, bu, belə deyil.

Təsəvvür edək ki, siz 10 000 $-dan başlayırsınız və 10% itirirsiniz(1000$). Qalır 9000$. Əvvəlkivəziyyətə qayıtmaq üçün balan-sınızı 11,11% artırmaq lazımdır,10% yox (9000$-ın 10% - i 900 $-dır, siz isə 9000$-ı 11.11% artır-

malısınız ki, itirilən1000 $-ı qay-tarasınız).

Daha pisi odurki, drawdown art-dıqca lazımi bərpafaizi həndəsi şək-ildə artmağabaşlayır. Məsələn,50% itkidən sonraəvvəlki vəziyyətəqayıtmaq üçün100% gəlir tələb ol-unur (Cədvəl 1-ə

bax).

Peşəkar treyder-lər və kapitalidarəçiləri yaxşı bilirlər ki, draw-down-dan sonra balansı bərpaetmək nə qədər çətindir. Ona görədə, real bazarda təcrübəsi çoxolanlar riskə son dərəcə hörmətləyanaşırlar. Onlar ağılsızcasınaböyük risklər et-

məklə yüksəkliklər fəthetməyə çalışmırlar. Kapitalınlazımi qaydada idarə olunması vəriskləri nəzarətdə saxlamaqla bunanail olurlar. Şübhəsiz, hamımız azvəsaitlə böyük var-dövlət sahibinəçevrilən treyderlər barədə oxumağısevirik, amma bu əhvalatlarda riskinəzərə almadığı üçün uduzan vəunudulan xeyli sayda treyderlərdəndanışılmır.

Treyderlər yersiz risk etməkləfenomenal qısamüddətli uğur əldə

edə bilərlər, amma gec-tez burisklər onları haqlayır vəhesablarını məhv edir. Peşəkartreyderlər uzun müddətə əldə et-dikləri nailliyyətləri barədə qey-dləri ilə bunu

tamamilə dərk edir vəkapitalın lazımi qaydada idarə ol-unması hesabına riskə nəzarətedirlər. Kapitalın idarə olunmasınahəm hər bir əməliyyatın, həm dəümumilikdə portfelin risk/gəlirnisbətinin analizi daxildir.

13 vacib qayda

Ticarətdə uzunmüddətli uğurqazanmaq üçün bəzi ümumi qay-dalar bunlardır:


Cədvəl 1. Diqqət yetirin ki, itkilər

(drawdown) böyüdükcə, balansın

bərpası üçün lazım gələn artım faizi

daha sürətlə çoxalır

8 8

R İ S K L Ə İ Ş32 Money-management

Şübhəsiz, hamımız az vəsaitlə böyük var-

dövlət sahibinə çevrilən treyderlər barədə oxu-

mağı sevirik, amma bu əhvalatlarda riski nəzərə

almadığı üçün uduzan və unudulan xeyli sayda

treyderlərdən danışılmır.



1) Hər əməliyyatda balansınızınaz bir hissəsi ilə risk edin. Mən ikitreyder tanıyıram ki, 15 ildən çoxaktiv şəkildə ticarət aparırlar və buvaxt ərzində müəyyən var-dövlətsahibi olublar. Hər ikisi ticarətdənəldə etdikləri gəlirlərinə ev alıblar.Onların hər ikisi yaxın “stop”lar-dan istifadə edir və bir əməliyyatda1%-dən çox riskə getmirdi.

2) Balansınızın ümumi riskini20%-ə qədər məhdudlaşdırın.Başqa sözlə desək, əgər istənilən

an bütün əməliyyatlarınızı

bağlasanız, balansınızda ilkin

depozitin 80%-i qalmalıdır.

3) Risk/Gəlir nisbətini minimum2:1, daha yaxşısı isə, 3:1 və yadaha yuxarı təyin edin. Yəni əgərsiz əməliyyatda 100 punktla riskedirsinizsə, orta hesabla 200 punktəldə etməlisiniz.

4) Dəyişkən bazarlarda böyükkredit dəstəyilə işləyərkən ehtiyatlıolun.Əməliyyatınızın həcminibazarın reallığına uyğunlaşdırın.Daha volatil bazarlarda irihəcmliəməliyatlar açmayın. Volatilliyindəyişkən olduğu da unutmayın.

5) Müsbət korrellyasiyalıcütlüklərdə əməliyyat açarkən birnüansı unutmayın. Belə ki, sizinmüsbət korrellyasiyalı üç cütlükdə3 alış əməliyyatınız varsa, bu, odeməkdir ki, əslində bir cütlükdəbir böyük alış əməliyyatınız var.

6) Gəlirinizin bir hissəsini fik-sasiya edin. Əgər siz qısa zamandaəhəmiyyətli hərəkət tutabilmisinsə, heç olmasapozisiyalarınızın bir hissəsinibağlayın. Bu, xüsusən qısamüd-dətli ticarətdə özünü doğruldur.Belə ki, bir əməliyyatla böyük

gəlir hər zaman baş vermir.

7) Nə qədər aktiv treydersinizsə,hər əməliyyatda bir o qədər az risketməlisiniz. Aydındır ki, əgər sizçox əməliyyat açırsınızsa, günərzində hər əməliyyata 2% risk edəbilmiəzsiniz. Əks halda uğursuzbir gündə bazardan kənarda qalabilərsiniz. İlə 3-4 əməliyyat açanuzunmüddətli treyderlər daha çoxrisk edə bilərlər. Nə qədər aktiv ol-mağınızdan asılı olmayaraq,ümumi balans riskinizi 20%-ləməhdudlaşdırın.

8) Heç vaxt uğursuz əməliyyataəlavə etməyin (lotu artırmayın).Əgər səhv etmisinizsə, bunu qəbuledin və bazardan çıxın.

9) Piramida yaratmaqistəyirsinizsə, bunu düzgün qay-dada edin. “Düzgün qayda”deyəndə gəlirli mövqeyə əlavə et-məklə, gəliri daha da artırmağınəzərdə tuturuq. Əgər sizin adiqaydada istifadə etdiyiniz lot 1-dirsə, onda siz əvvəl 0.6 lot alabilərsiz, sonra 0.3 lot və dahasonra 0.1 lot əlavə edə bilərsiniz.Təbii ki, hərəkət sizin xeyrinizəolan istiqamətdə gedirsə. Bundanbaşqa, əgər piramidayaradırsınızsa, onun ümumi riskiəvvəl qeyd etdiyimiz fikirlərə mü-vafiq olmalıdır (yəni hər əməliy-yata 2%, ümumi balansdan 20%

risk və s.).

10) Gəliriniz ilkin riskiüstələyən kimi əməliyyatlarınyarısını bağlayın və yerdə qalanlarüçün “stop”u itkisiz vəziyyətəgətirin.

11) Ticarət apardığınız bazarıbaşa düşün və hiss edin.

12) Əgər siz dalbadalitirirsinizsə, ticarəti dayandırıbbazarı və metodunuzu yenidənqiymətləndirməlisiniz. Bazar heçhara qaçmayacaq. Qann bu barədə50 il bundan əvvəl "How to MakeProfits in Commodities" kitabındayazmışdı: “Əgər sizdə ard-arda 3əməliyyat itki ilə bağlanırsa,demək, sizdə nə isə düz deyil. İtk-ilərinizin səbəbini araşdırın. Yaddasaxlayın ki, siz bazardan kənardaolanda heç vaxt pul itirməyəcək-siniz”.

13) İtkilərin psixoloji təsirininəzərdən keçirin. Dürüst şəkildəözünüzdən soruşun ki, “Əgər x%itirsəm nə olacaq? Bu, mənimhəyat tərzimə təsir edərmi?” Sizbütün əməliyyatlarınızda “stop-loss”un işə düşmə ehtimalını qəbuletməlisiniz.

Düzdür, bu siyahı heç dəmüfəssəl deyil, amma sizə prob-lemlərin çoxundan qaçmaqdakömək olacaq. Uğurlu treyderolmaq üçün yalnız ticarət meto-dunu öyrənmək kifayət deyil.Riskləri idarə etmək də vacibdir.Biz də israrla sizə bunu məsləhətgörürük. Bir çox uğurlu treyderlərvar ki, karyeralarının əvvəlindəxırda hesablar itiriblər. Bu, onlarınkifayət qədər pulla və səmərəlirisklə işləməyə başlamalarınaqədər davam edib. Həmin andansonra onlar treyder kimi püxtə-ləşiblər.


8

R İ S K L Ə İ Ş Money-management 33



MÜSAH İ B Ə34 Uğurlu Bəylərov

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

- Forekslə necə tanış olmusanvə hazırda işlərin nəcə gedir?

- Əvvəlcə bütün oxucularımızısalamlayıram. Peşəkar səviyyədəolmasa da, Forexlə bağlı məluma-tım çoxdan vardı. Amma treyderkimi təcrübəm 4 ildən artıqdır.Bəlkə də hər hansı bir fəaliyyət,sənət, peşə üçün 4 il uzun müddəthesab edilmir. Lakin təcrübəməəsaslanaraq deyərdim ki, bu müd-dət ərzində daim real hesablabazarda qalmaq asan deyildi.Keşməkeşli iş təcrubəsi qazanmaqvə nəticə əldə edə bilmək, dogru-dan da, hər insana nəsib olmur.

- Yəni sən treydinqi çətin işhesab edirsən?

- Əvvəlki fikrimin davamıolaraq deyərdim ki, məlumatsızinsan üçün kənardan sadə görünənbu iş, xeyli mürəkkəb və çətin birbiznes növüdür. Əvəzində, qazancgətirmək noqteyi-nəzərindən də önsıralarda dayanır.

- Öz sistemin varmı? Nəyinəsasında qurmusan?

- Təbii ki, hər bir treyderinözünəməxsus iş prinsipləri ol-malıdır. Mənim sistemim 70-80%fundamental analizlə bağlıdır.

Digər 20%-30% isə texnikavə intuisiyaya əsaslanır.

Qeyd etməliyəm ki, intu-isiya və fundamental analizçox muhum və arxalanabiləcəyim amildirlər.

-Demək, sən də ticarət za-manı intuisiyadan istifadəetməyi düzgün sayanlarınsırasına daxilsən...

- Sırf öz iş prinsiplərimdəncıxış edib deyə bilərəm ki,bəli, intuisiyama güvənməkmənim ücün müsbət nəticələr verir.Amma hər zaman bazarla ayaqlaş-maq lazım və vacibdir. Bazarlaprinsip aparmaq heç vaxt yaxsinəticə verə bilməz. Versə belə,deməli bəxtin gətirib. Novbəti dəfəbu, təkrarlanmaya bilər.

- Səncə, niyə bu işdə çoxlarıuğur qazana bilmir?

- Bilirsiniz, bu, sadə qanuna-uyğunluqdur. Mən hesab edirəmki, bazar özü–özünü tənzimləyir,bir növ “ələk prinsipi” ilə işləyir.Çoxları ələnir. Yerdə qalanı isəfərdi bacarıq, iradə və psixolojikeyfiyyətləri səbəbindən müvəf-fəqiyyət əldə edə bilirlər. Doğru-dan da, əgər bütün müvəffəqiyyətqazana bilməyən treyderlər səmimi

olsalar, bu işdən uzaqlasmağınsəbəbi kimi “mən bazarı tutmağibacarmadım” deyərdilər.

- Səhvlərini təhlil edirsənmi?Çıxardığın nəticələr necə olur?

- Səhvlərin təhlili belədir ki...Ola bilsin, itkiyə məruz qaldığınhər hansi bir əməliyyatı açarkənsəhv etməmisən, amma bazardabaş verən dəyişikliklər - əsasənfundamental dəyişikliklər - səbəb-indən əməliyyatın uğurlu olmayıb.Bu zaman ziyanın qarşısını əvvəl-cədən nəzərdə tutuldugu kimi al-mağı bacarırsansa, bu, normal halkimi qiymətləndirilməli vəpsixoloji sarsıntıya səbəb olma-malıdır.


“Bütün indikatorlarzibil yığınıdır”

8

“Treyderlə söhbət” rubrikamızın budəfəki qonağı UğurluBəylərovdur. 2004-cü ildə BDU-nin hüquq fakültəsini bitirib.

Bakıda yaşayır və işləyir. Forekslə tanışlığı 2006-cı ildən başlayıb.



O ki qaldı özünü peşəkar treyderhesab edən şəxsə, bunu deyim:peşəkarın səhv etməyə haqqı yox-dur.

- Necə düşünürsən, foreksdəuğur qazanmağı hamı öyrənəbilərmi? Yoxsa bu, hər kəsdə ol-mayan xüsusi istedaddır?

- Suala sualla cavab verməyəcalışım: hər kəs uğur qazansamaliyyə sistemi, valyuta bazarınınmövcudluğu mümkün olardımı?Əlbəttə, xeyr, bu, utopiya olardı.Maliyyə sistemi istismar prinsip-ləri üzərində qurulub, bu prinsip-lər isə mütləq maddi cəhətdəntəbəqələşmə tələb edir. Bu, özünümaliyyə bazarlarında da göstər-məyə bilməz.

- Digər treyderlərlə söhbət za-manı onlar səndən ən çox nəsoruşurlar?

- Bilirsiniz, nəinki treyderləri,istənilən bir insanı ilk növbədədigərinin işi, sosial vəziyyətimaraqlandırır; ona görə də, ilknövbədə qazanc, gəlirlə bağlı sual-lar verilir.

- İtkili əməliyyatı vaxtındabağlaya bilirsənmi?

- Təvazökarlıqdan uzaq olsabelə, deməliyəm ki, az-cox peşəkarsferaya çatdıqdan sonra artıq bəli.Əvvəllər isə bunu etmək psixolojinoqteyi-nəzərdən çox çətin idi. İtkiilə barışa bilmək, xüsusilə vurğula-maq lazimdır ki, vaxtında barışabilmək çox möhkəm iradə vəpsixoloji keyfiyyətlər tələb edir.

- Səncə, necə olur ki, itkiliəməliyyatı bəzən günlərlə, həttahəftələrlə seyr etmək olur, ammagəlirin artmasını gözləməyəsəbrimiz çatmır?

- Bu, geniş mövzudur... Qısaca

onu deyim ki, səhv əməliyyatıngeri qayıtması bizə maddi itki-mizin bərpasına kömək edir, müs-bətdə olan əməliyyatda hərəkətingeri dönüşü isə bizi artıq qazan-dığımız gəlirdən məhrum edəbilir. Həmin vaxt əgər biz əlimiziqoynumuza qoyub, əməliyyatımızıtaleyin ümidinə buraxsaq, hər şeybazarın ixtiyarına vermiş olacağıq.O isə hec kimə rəhmi gəlməyən birsistemdir. Buna görə də əməliyyatıheç zaman əldən vermək və ruhdüşkünlüyünə qapılmaq olmaz.Çünki bazar sanki məhz belə fürsətaxtarır.

- Sevimli indikator və osillya-torun varmı? Varsa, onu sənə“sevdirən” nədir?

- Heç bir indikatordan nə isti-

fadəedir, nə də inanıram. Onlarınhamısı mənim üçün boş, ümid-verici, hansısa xəyalpərəst adam-ların uydurduqları zibil yığınıdır.Kobud olsa da, ən yaxsi halda on-lara belə ad verərdim. Yeganə in-dikator monitorda gördüyünüzqiymət dəyişikliyini əks etdirənbazarın özüdür - yəni yaxın vaxtərzində yapon şamlarının müəyyənardıcıllıqla düzülüşü.

- Onda ekspertlərdən də istifadəetmirsən?..

- Indikator və ya ekspertlər -mənim üçün fərqi yoxdur. Yalnızözümə güvənirəm.

- Qrafikin “ətraflı və keyfiyyətlitəhlili” deyəndə nə başa

düşürsən?- Ticarət zamanı ən vacib amil

risk həddidir. Buna daha coxdiqqət verilməlidir. Risk həddihəm hesabda olan məbləğdən, həmdə əməliyyatın məhz nəyə əsasla-naraq, hansı səbəbdən açılmasın-dan asılıdır. Əməliyyat açarkənçalışıram maksimum az risk hədditəyin edim.

- Səncə, Forexdə nələri etmək

lazım deyil?

- Forexdə edilməsi lazım ol-mayan hərəkətlər kifayət qədərdir.Onların demək olar ki, əksəriyyətitamah və psixoloji faktorlabağlıdır. Çalışıb, tamah səbəbindənedilməsi lazım olmayanvəziyyətləri qiymətləndirmək və

itkiyəgetdiyi təqdirdə psixoloji sarsın-tıya səbəb ola biləcək əməliyyat-ları açmamaq lazımdır.

- Forexə necə yanaşırsan?Əlavə qazanc yeri, gələcək peşə,hobbi, yoxsa nə?

- Bu cür yanaşmaqla heç vaxtnə peşəkar olmaq, nə də azacıqmüvəffəqiyyət qazanmaqmümkündür. Əlavə iş, hobbidedikdə, aydındır ki, bu sahəyəciddi yanasmır, əyləncə və.s. kimimünasibət gostərirsən. Bazar çoxbelələrini əliboş yola salıb.

- Digər treyderlərə nə məsləhətverərdin?

- Birinci qayda: investisiyanıqorumaq və lazımsız risklərə yolvermə. İkinci qayda: birinci qay-danı heç vaxt yaddan çıxarma.


8

...edirəm ki, bazar özü–özünü

tənzimləyir, bir növ “ələk prinsipi” ilə

işləyir. Çoxları ələnir...

MÜSAH İ B Ə Uğurlu Bəylərov 35



TE XANL İ Z36 İncəliklər

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Yeni başlayan treyderlərin çoxu indika-

torlara böyük önəm verir. Bəzən hətta

lazım olduğundan da çox. Nəticədə, bir

qayda olaraq məyusluğa düçar olurlar. Faydasız

mexaniki sistemlər, itirilmiş depozitlər, boşuna

keçmiş vaxt, hədər ümidlər – bunların hamısı in-

dikatorları yanlış qiymətləndirməyin nəticəsidir.

Amma xeyli insanın acınacaqlı təcrübəsinə bax-

mayaraq, çoxları hələ də indikatorlara sehirli alət

kimi yanaşmaqda davam edirlər.

Əlbəttə, indikatorların xeyirli cəhətləri də var.Amma onlardan istifadə edərkən xəyalpərəstliketmək lazım deyil. Ən əsası, indikatordan bilmədiyişeyi soruşmağa çalışmayın.

İndikatorları şərti olaraq üç qrupa ayırmaq olar: 1. İnformasiya indikatorları. Onlar treyderə sadəcə

bazarın vəziyyəti barədə obyektiv, təhrif olunmamışinformasiyalar verir. Misal üçün, qiymət dəyişkən-liyinin faizi, şamların hündürlüyü və s.

2. Statstik indikatorlar. Bunlar statistik hesabla-maların nəticəsini vizual şəkildə göstərən indikator-lardırlar. Bu zaman həmin statistik nəticələr təhrifolunmur.

3. Təhrifedici indikatorlar. Bu tip indikatorlar han-sısa riyazi formulun və ya alqoritmin nəticəsinivizuallaşdırırlar. Amma həmin vizual göstərici təhrifolunur. Alqoritm nə qədər mürəkkəbdirsə, təhrif dəbir o qədər çox olur.

Ən sadə təhrifedici indikator Dəyişən OrtaGöstəricdir (Moving Average). Onun kifayət qədərböyük periodlarında hətta indikator xəttinin qiymətqrafikinin hansı sahələrinə aid olduğunu müəyyən-

ləşdirmək belə, çətinlik törədir. Müxtəlif növ MA-lar, stoxastiklər, paraboliklər... – bunların hamısıtəhrifedici indikatorlardır. Bəs onların nəyi pisdir?Axı onlar treyderlərin arasında xeyli populyardılar ki,bu da özlüyündə çox şey deyir.

Pis olan budur: indikatorun təhrifləri nəticəsindəqrafikin müxtəlif sahələri nizamsız şəkildə bir xəttdəbirləşdirilir. Treyder qrafiki təhlil edəndə tarixigöstəricilər üzərində bu, o qədər də nəzərə çarpmır.Amma real vaxt rejimində yeni informasiyalargəldikcə, indikator bir-birnin ardınca yanlış siqnallarverməyə başlayır. Ona görə də, əgər ticarət sistemitarixi göstəricilər üzərində qurulubsa, real vaxt reji-mində təhrifedici indikatorların göstəriciləri sisteminməntiqi ilə düz gəlməyə bilər. Fəqət treyder elə bilirki, hər şey qrafikin tarixi hissələrində gördüyü kimiolacaq. Nəticədə sistem itkilər verməyə başlayır.

Pis olan bir də odur ki, ticarət sistemini informa-sion və statistik metodların əsasında da qurmaqolardı və bu zaman o, daha yaxşı nəticələr göstərə-cəkdi. Təhrifsiz metodlar treyderə real vaxt rejimindəyeni məlumatlar gələrkən sistemin işinə nəzarətetmək imkanı yaradır. Ticarət sisteminin məntiqindəsəhv olanda isə, yenə də real vaxt rejimində onuaradan qaldırmaq mümkün olur.

Yeni başlayanlar elə bilirlər ki, indikatorun for-mulu nə qədər mürəkkəbdirsə, onun işi də bir o qədərkeyfiyyətli olacaq. Bəziləri hətta reklam olunan in-dikatorlara görə pul da ödəyirlər. Onların fikrincə,əgər nəsə bahalıdırsa, deməli, dəyərlidir.


İndikatorlar bizi nədə və niyə aldadırlar

Müqəddəsyalançılar

8



Eyni şeyi Mexaniki Ticarət Sistemləri haqqında dademək olar. İnsanlar qazanmaq üçün hər şeyə əl at-mağa hazırdırlar və kimlərsə həmişə onların bu zəif-liyindən pul qazanmağa çalışacaq.

Real olaraq işləyən və fayda gətirən informasiyavə statistika metodları son dərəcə sadədirlər. Bunagörə də çoxları onalara inamsız yanaşır. Çünki eləbilirlər ki, qazanmağın yolu mütləq qəliz vəmürəkkəb olmalıdır. Halbuki təcrübəli treyderlərhəmişə əksini məsləhət görürlər: “Sistemi mümkünqədər sadə qurun!” Kimə olmasa da, hər halda, on-lara inamağa dəyər.

Bu yerdə divergensiya haqqında bir qədər danış-mağa dəyər. Axı onun necə “işləməsinə” dair yüzlərləmisallar var. Demək, yalan ola bilməz?!. Gəlin, ay-dınlaşdıraq.

Divergensiyanın əsas mənası budur ki, trendingücü zəifləyir və treyder onun dönüşünə hazır ol-malıdır. Bu siqnalı təhrifedici indikatorlar verirlər.Bütün təhrifedici indikatorlar qiymətdən yaranıb.Qiymət birinci dərəcəlidir, onlar ikinci. Buna görədə, qiymətin çatdığı yeni səviyyələrə indikator çatabilmirsə, demək, qiymət gücünü itirir.

Aşağıdakı şəkildə klassik divergensiyaya misalgöstərilib.

Şəkildən göründüyü kimi, qiymət yeni zirvələrəçatsa da, indikator bunu edə bilməyib. Nəticədədönüş siqnalı yaranıb.

İndi isə eyni vəziyyətdə informasiya indikatorunungöstərişinə nəzər salaq. Misal üçün, “gp_Mount” in-dikatoru çox sadə bir informasiya verir: qiyməthərəkətinin punktlarla məsafəsini ölçür. Aşağıdakışəkildə onun siqnalı göstərilib.

Göründüyü kimi, qiymətin yuxarıya hərəkəti hərdəfə azalıb: əvvəlcə 375 punkt, sonra 232, sonra

184. Korreksiyaların uzunluğu isə, əksinə, artıb: 148,181, 213. Bu rəqəmlər trendin dəyişəcəyindən xəbərverir.

Yəni qiymət özü də “yorulduğu” haqqındaməlumat verə bilər və bunun üçün hansısa əlavə in-dikatora ehtiyac yoxdur.

Divergensiyaya aid daha bir misala baxaq:

Bu örnəkdə təhrifedici indikator divergensiya iləyanlış siqnal verir. Və informasiya indikatoru daonun siqnalını təsdiqləmir. Belə misallar istədiyinizqədərdir.

Yeni başlayan treyderlər adətən sistemlərinitəhrifedici indikatorların əsasında qururlar. Bununüçün bir neçə indikator götürülür, elə optimallaş-dırılır ki, sistem müəyyən tarixi kəsimdə müsbətnəticələr versin. Ardınca demo hesabda qısa test vəirəli... Amma təəssüf ki, tarix heç vaxt olduğu kimitəkrarlanmır. Xüsusilə də bazarda.

Ona görə də, təcrübəli treyderlər daha çox infor-masiya və statistika indikatorlarına üstünlük verirlər.Təhrifedici indikatorların işi bazarın dinamikasındanasılıdır. Bazarın dinamikası isə daim dəyişir. Bunagörə də həmin indikatorların əsasında qurulan sis-temlər son dərəcə qeyri-sabit işləyirlər.


8

TEXANL İ Z İncəliklər 37



B A Z A R I N T Ə B İ Ə T İ38 Tsikllər

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Həyatda hər şey tsikllərlə baş verir. Hər

şeyin bir dövranı var. Təbiətdəki tsikllər

bir çox hadisələri proqnozlaşdırmağa

imkan yaradır: canlıların miqrasiyası, qabarma və

çəkilmələr, planetlərin hərəkəti... Amma tsikllər

maliyyə bazarlarında da özlərini göstərirlər.

Demək, burada da onlardan istifadə edərək, pro-

sesləri proqnozlaşdırmaq olar. Düzdür, bu, təbiət-

dəki dövranlar qədər dəqiq olmur, amma hər halda,

kifayət qədər informasiya verə bilir.

Kənd təsərrüfatı məhsullarının fyüçerslərilə ticarətgedən bazarlarda tsikllər mövsümi faktora tabedirlər.Bunun mexanizmini başa düşmək elə də çətinliktörətmir. Amma maliyyə bazarlarındakı tsikllərintəbiəti daha mürəkkəbdir. Həmin dövranları izahetmək üçün ekspertlər ən müxtəlif izahatlara əl atır-lar: hava şəraitindən tutmuş, Günəşdəki ləkələrə vəAyın fazalarına qədər. Bəziləri isə insanpsixologiyasının incəliklərinə üz tuturlar.

Sonuncu versiya daha inandırıcı görünür. Bəllidirki, qiymətin hərəkəti bazar iştirakçılarınınpsixologiyasını əks etdirir. Onların əhvalı daim dəy-işərək, tələb və təklif xəttlərinin müxtəlif is-tiqamətlərə yön almasına səbəb olurlar. Nəticədə

qiymət ifrat alış və satış zonaları arasında dalğalanır.Beləliklə, qiymətin dalğalanması təbii prosesdir ki,öz növbəsində dövri dəyişmələrə tabedir.

Qiymətin tsiklik təbiətindən istifadə etmək üçünxeyli indikatorlar və sistemlər yaradılıb. İfratalış/satış zonaları əsasında dalğalanan osillyatorlarınhamısı tsikl prinsipinə əsasən işləyirlər (məsələn,Stochastics, RSI). Onların göstərdiyi ifrat zonalartsiklin ekstremal sərhədləri deməkdir.

İstənilən tsiklin bir necə əsas mərhələsi olur. Onlarşəkil 1-də göstərilib.


Hər

dövrün öz hökmü var

Təkcə təbiətdə yox,

iqtisadiyyatda və

bazarlarda da hər şey

dövranlara tabedir

Şəkil 1. Tsiklin mərhələləri və parametrləri8



Tsikllər və onların təhlili mövzusuna qalın birkitab həsr etmək olar. Ona görə də, biz bu yazıda yal-nız ən vacib və məşhur tsiklləri təsvir edəcəyik. Bumövzu haqqında daha geniş məlumat almaq istəyən-lər C.Merfinin “Fyüçers bazarlarının texniki analizi”kitabını oxuya bilərlər.

Uğurlu ticarət üçün dövranları müəyyənləşdirməkvə digər analitik alətləri tətbiq edərkən onların hansıtsikldə necə işlədiyini nəzərə almaq vacibdir. Ammabunun üçün əvvəlcə tsikllərin özlərilə tanış olmaqlazımdır.

Bazarlarda (və ümumiyyətlə, iqtisadiyyatda)müşahidə olunan əsas tsikllər şəkil 2-də göstərilib.

İndi isə gəlin, həmin tsikllərlə bir-bir daha yaxın-dan tanış olaq.

28 günlük tsikl – Hələ ötən əsrin 30-cu illərindəaparılan təhlillər bazarın 28 günlük tsiklə tabeolduğunu üzə çıxarmışdı. Bəziləri bunu Ayın dövr-lərinin insan psixologiyasına təsiri iləəlaqləndirirlər. Belə olub-olmadığını deyəbilmərik, amma 28 günlük tsiklin mövcudluğufaktdır. Söhbət 28 təqvim günündən (20 ticarətgünündən) gedir.

10,5 aylıq tsikl – Bu tsikl fyüçers bazarlarındamüşahidə olunur və valyuta bazarında özünü birbaşayox, dolayı effektlər şəklində büruzə verir.

Yanvar effekti – Səhm bazarında belə bir qa-nunauyğunluq var: Əgər yanvarda aksiyalar baha-laşıbsa, il ərzində əsasən artım tendensiyası müşahidəolunacaq. Və əksinə: yanvarda səhmlər ucuzlaşıb-larsa, il ərzində eniş tendensiyası üstün gələcək. Necədeyərlər, “İl necə başlayırsa, elə də keçir”. 1950-1993-cü illər arasında “yanvar effekti” 44 haldan 38-də özünü 86% doğruldub.

4 illik Kitçin dalğası – 1923-cü ildə Cozef Kitçin(Joseph Kitchin) belə bir qanunauyğunluğa diqət ye-tirmişdi ki, ABŞ və Britaniyanın maliyyə göstəriciləri1890 -1922-ci illərdə 40 aylıq tsikl üzrə dəyişiblər.Daha sonra digər mütəxəssislər 1868 -1945-ci illərarasında 4 illik dövranın özünü daha yaxşıgöstərdiyini aşkarladılar. Hərçənd, “dördillik” ad-lansa da, daha dəqiq desək, bu tsikl 40-53 ay arasındadəyişir.

Prezident tsikli – Bu tsikl ABŞ-da hər 4 ildən birbaş verən prezident seçkisinin maliyyə və fondbazarlarına təsirilə bağlıdır. Adətən seçkidən sonrayeni prezidentin təzə formalaşan iqtisadi koman-dasının fəaliyyəti hələ qaranlıq olduğundan, səhm-lərin kursunda enişə səbəb olur. Prezidentinsəlahiyyət müddətinin ortalarına doğru onun iqtisadisiyasəti aydınlıaşdığı üçün, bazar yenidən artmağabaşlayır.

Gəlin, bununla bağlı iki misala nəzər salaq. 1945-2008-ci illər arasında seçilən hər bir ABŞ

prezidentinin hakimiyyəti dövründə S&P500 in-

deksi eyni patterni təkrarlayıb (şəkil 3). Dou-Cons indeksi də 60 ildir ki, hər bir yeni

seçilən prezidentin hakimiyyət illəri ərzində eynitərzdə hərəkət edir (şəkil 4).


Şəkil 2. İqtisadiyyatda müşahidə olunan əsas tsikllər

Şəkil 3. S&P500 indeksi bütün prezidentlərə eyni cür“yanaşır” və hamısının dövründə eyni cür dəyişir

8 8

B A Z A R I N T Ə B İ Ə T İ Tsikllər 39



9,2 illik Caqlar Dalğası – 1860-cı ildə KlementCaqlar (Clemant Juglar) müəyyənləşdirdi ki, iqti-sadiyyatın bir çox sahələrində proseslər 9 ilik tsikllədövr edir. Sonrakı müşahidə və araşdırmalar 1840-1940-cı illər arasında (yəni tam bir əsr ərzində) birtsiklin özünü doğrultduğunu təsdiqlədi.

18 illik Kuznets

Dalğaları – SimonKuznets tərəfindənkəşf olunan bu dövran18,3 ildən bir dəyişir.Onu 1934-cü ildən buyana Dow Jones In-dustrial Average in-deksində aşkargörmək mümkündür.Kuznets tsikli 1930-cuillərin depressiyasını,1950-ci illərin qiymətartımını, 1987-ci ilinbirja çöküşünü proq-nozlaşdırmğa imkanvermişdi.

54 illik Kon-

dratyev Dalğası –məşhur rusiyalı aliminşərəfinə adlanan buuzunmüddətli tsiklözünü cəmiyyətin bir

çox sahələrində, o cümlədən də iqtisadiyyatdagöstərir. Müddət çox böyük olduğu üçün səhmbazarında onun təsiri indiyə qədər üç dəfə qeydəalınıb. Tsiklin artım dalğası zamanı iqtisadiyyatinkişaf edir, səhmlər bahalaşır. Eniş dalğası tənəzzül,iqtisadi gerilik və müharibələrlə müşayiət olunur.Bundan başqa, Kondratyev tsikllərində üfiqi zonalar(durğunluq dövrləri də olur). Əlavə edək ki, Kon-dratyev prinsipindən təkcə iqtisadiyyatda deyil, siyasiproqnostikada da istifadə olunur.

Şəkil 5-də Kondratyev Dalğalarının özünü ABŞ-ın S&P500 indeksində, istehlak qiymətlərində, evtəsərrüfatlarının inkişafında, həmçinin bondlarla necəgöstərdiyi təsvir olunub.

Tsiklləri bilmək hər kəs üçün vacibdir. Çünki necədeyərlər, ancaq o kəs uğur qazana bilir ki, dövranın

nəbzini tutsun. Amma treyderlər dövranlara xüsusiləhəssas yanaşmalıdırlar. Unutmaq olmaz ki, eyni iqti-sadi indikatorlar və faktorlar fərqli tsikllərdə fərqlinəticələr doğururlar. Amma bu, artıq ayrı yazınınmövzusudur.

V.Məmmədov


Şəkil 4. Dou-Cons indeksi bütün prezidentləri eynitərzdə qarşılayır və yola salır

Şəkil 4. 1789-2007-ci illər arasında ABŞ iqtisadiyyatındaKondratyev dalğalarının 4 tsikli müşahidə olunub

8

B A Z A R I N T Ə B İ Ə T İ40 Tsikllər



P L A N L I İ Ş Ticarət təfəkkürü

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

41

Artur Hill

Treyderin əsas məqsədi pulqazanmaqdır. Bu məqsədə çat-mağın müxtəlif yolları var. Hərşey məqsədi daha aydın təsəvür et-məkdən başlayır.

Gəlin, treydinqi futbol koman-dasının oyunu ilə müqayisə edək.Əgər komandanın məqsədi topadaha çox nəzarət etməkdirsə, ondamühafizəkar oyun taktikasınıseçəcək. Əksinə, məqsəd böyükhesabla qalib gəlməkdirsə, ondaaqressiv oyun üslubunu seçməlidir.Komandalar hələ meydana çıx-mamışdan öz məqsədlərini bilir vəona uyğun da plan tuturlar. Trey-derlər də futbol strategiyasının buelementindən faydala bilərlər.

Risklə gəlir bir-biri ilə sıxqarşılıqlı əlaqədədirlər. Potensialgəlir nə qədər böyükdürsə, poten-sial risk də o qədər çoxdur. Onagörə də, əvvəlcə bu ikisinin nis-bətindən çıxış edərək, hədəflərimüəyyənləşdirmək lazımdır. Bun-dan sonra isə ikinci mərhələ gəlir:oyun stilini seçmək. Əgər məqsə-diniz aşağı gəlir və az riskdirsə,mühafizəkar üslublardan biriniseçin. Yox, əgər tez və çox gəlir

istəyirsinizsə, aqressiv taktikalar-dan biri ilə işləyin. Bu məqsədləskalpinq də işə yarayır.

Yaddan çıxarmayın ki, stilinseçimi təkcə sizin hədəflərinizdənyox, həm də fəallığınızdan asılıolmalıdır. Gündaxili treyderlər qısaötürmələrlə oynayan futbolçularıxatırladırlar. Onlara daha çox fəal-lıq lazımdır.

Elə ki, məqsəd aydınlaşdı vəona uyğun stil seçildi, indi strate-giyanı formalaşdırmağın zamanıçatır. Bu strategiya sizin istədiyinizgəlir/risk nisbətinə, ticarət stilinizəvə fəallıq səviyyənizə uyğunolaraq qurulmalıdır. Misal üçün,

belə:

Məqsəd: İllik 20-30 % gəlir.Bu, böyük gəlirdir, ona görə,böyük də risk tələb edir.

Stil: Bu hal üçün gündaxiliticarət o qədər də yaramır. Or-tamüddətli əməliyyatlar açmaqdaha əlverişlidir. Kapitalın idarəolunması üçün sərt sxemdən isti-fadə ediləcək. Bu, bizi böyük itk-ilərdən qorumaq üçün lazımdır.Hər əməliyyata ayrılan vəsaitümumi kapitalın 5%-dən çox ol-mayacaq.

Strategiya: Dəstək səviyyələriyaxınlığında “uzun”, müqavimətsəviyylərinin yaxınlığında isə“qısa” əməliyyatlar açılacaq.Əməliyyat mütləq yuxarı zamanperiodundakı trendin istiqamətindəolmalıdır. Divergensiya təsdiq-ləyici siqnal sayılacaq. Bazara gir-mək üçün “Stochastics” indika-torunun göstərişindən istifadəediləcək.

Bu, məqsəd, stil və fəallığı birarada birləşdirməyə misal kimigöstərilmiş hipotetik strategiyadır.Belə strategiyalardan nə qədərdesəniz, yaratmaq mümkündür.Əsas budur ki, o, sizin məqsəd, stilvə fəallığınıza uyğun gəlsin.


Üçölçülüticarət

Məqsəd, stil və fəallığı bir strategiyada necə birləşdirmək olar

Treyderlər də

futbol strategiyasının bəzi

elementlərindən

faydala bilərlər



S İ S T EM42 Strategiya

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Bu sistemdə iki indikatordan istifadə olunur: 1) Daily miqyasda 20 periodlu Sadə Dəyişən Orta

Göstərici - SMA (20).2) H1 miqyasında Bollincer Zolaqları. Daha

dəqiqi, “Bollinger Bands” indikatorunun ikidəstindən istifadə edilir: biri 2 SD, o biri isə 3 SDyayınma parametri ilə. İndikatorun yayınma para-metrini bu cür dəyişirik:

İki dəst Bollinger Bands indikatorunu əlavəedəndən sonra bizim əsas işçi qrafikimiz olan saatlıqqrafikdə belə bir mənzərə yaranacaq:

Bundan sonra əməliyyat açmaq üçün aşağıdakıqaydalara əməl etmək lazımdır:


İkiqat zolaq

Şəkil 1. Bollincer Zolaqlarının köklənməsi

Şəkil 2. İşçi qrafikin görünüşü

Bu yazıda tanış olacağınız sistem gündaxili ticarət üçün nəzərə tutulub. Sistem H1 miqyasındakoreksiya bitərkən bazara daxil olmağa imkan verir. Bu da bazarda gündaxili dalğalanmalarıtutmaq istəyən treyderlər üçün çox əlverişlidir.

ALIŞ ƏMƏLİYYATI:

1. Günlük (Daily) qrafikdə şamın SMA(20) indikatorundan yuxarıda bağlanmasını gözləyirik. 2. SMA(20) indikatorunun kəsilməsi mütləq Daily qrafikdəki trendin istiqamətində olmalıdır.Əks halda nəzərə alınmır.3. Daha sonra saatlıq qrafikə (H1) qayıdırıq. Qiymətin aşağya enəndən sonra Bollincer zo-laqlarının aşağı 3SD-2SD kanalından yuxarıda bağlanmasını gözləyirik. Bundan sonra alışəməliyyatı açılır.4. Stop-loss dalğalanmanın minimumundan 10 punkt aşağıda yerləşdirilir. 5. Take-profit iki hissəlidir. Əməliyyatın birinci yarısı qiymət yuxarıdakı 3SD-2SD kanalınaçatanda bağlanır. İkinci yarısı isə treylinq-stopla izlənir.

Buna praktik misal şəkil 3-də göstərilib.

8



Göy düzbucaqlı ilə göstərilən ərazi günlük şamınSMA (20)-dən yuxarıda bağlandığı zonadır. Bundansonra əməliyyat şansı dərhal yaranmayıb. Yalnız kor-

reksiya başlayandan sonra bizim sistem onun bitdiyianı dəqiq göstərib və bazara girmək üçün siqnalverib.


Şəkil 3. Alış əməliyyatına misal

SATIŞ ƏMƏLİYYATI:

1. Günlük (Daily) qrafikdə şamın SMA(20) indikatorundan aşağda bağlanmasını gözləyirik. 2. SMA(20) indikatorunun kəsilməsi mütləq Daily qrafikdəki trendin istiqamətində olmalıdır.Əks halda nəzərə alınmır.3. Daha sonra saatlıq qrafikə (H1) qayıdırıq. Qiymətin yuxarıya qalxandan sonra Bollincer zo-laqlarının yuxarı 3SD-2SD kanalından aşağıda bağlanmasını gözləyirik. Bundan sonra satışəməliyyatı açılır.4. Stop-loss dalğalanmanın maksimumundan 10 punkt aşağıda yerləşdirilir. 5. Take-profit iki hissəlidir. Əməliyyatın birinci yarısı qiymət aşağıdakı 3SD-2SD kanalınaçatanda bağlanır. İkinci yarısı isə treylinq-stopla izlənir.

Buna praktik misal şəkil 4-də göstərilib. 8 8

S İ S T EM Strategiya 43


İn Forex 04 (14) aprel, 2011 www.inforex.az(012) 4375323, 4367844 Jurnalı forumda müzakirə et

Şəkil 4. Satış əməliyyatına misal

8

S İ S T EM44 Strategiya

Azərbaycanda treyderlərüçün yeganə forum

http://inforex.az/forum_new/






İ N C Ə M Ə S Ə L Ə Öz üzərində iş

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

45

Uduzursunuz? Niyə? Olabilər, əslində siz eləuduzmaq istəyirsiniz.

Bəli, tamamilə mümkündür ki,özünüz də fərqində olmadan, giz-lində belə bir istəyiniz var. Bu, bir.İkincisi, əgər siz partlamağa hazırqaynar bir qazan kimisinizsə,onda yüz faiz uçuruma doğrugedirsiniz.

Emosiyaları treydinqə gətirmə-yin. Yadda saxlayın ki, hazırkıəməliyyat yalnız uzun bir qatarınbir vaqonudur. Siz bazarda hələuzun müddət işləyəcəksiniz. Hə-mişə bunu bilin və heç birəməliyyata bağlanmayın.

Siz özünüzü peşəkar treyderkimi görməlisiniz. Hər ticarətgününün əvvəlində bazara gir-məmişdən qabaq özünüzə bir neçədəqiqə sərf edin.

Gözlərinizi bağlayın. Xəyalənbazardakı mənzərəni, ekranınız-dakı qrafiki təsəvvür edin.Qiymətin necə yuxarı-aşağıhərəkət etməsinə baxın. Özünüzüəməliyyata girirmiş kimi zənnedin. Bu zaman özünüzü rahat hissedirsiniz. Siz ayıq və sakitsiniz.Heç bir emosiyanız yoxdur.Əməliyyat açdıqdan sonraqiymətin necə hərəkət etdiyiniizləyin. Görün, “stop-loss”unuzanecə yaxınlaşır... Xəyalən çoxluəməliyyat açın. Hamısını axıraqədər izləyin.. Əməliyyatınız itkiilə nəticələnir... Yadda saxlayın, sizbütün bu mənzərəni görürsünüz.Siz soyuqqanlısınız... Tamamiləsakitsiniz. Siz başqa bir əməliyyatagirirsiniz. Əvvəldə cüzi itki iləüzləşirsiniz. Növbəti əməliyyat

uğurla nəticələnir... Siz hələ dəsakitsiniz. Bütün bunlar işin tərkibhissəsidir.

Bu, praktika tələb edir. Sizbütün bunları mütəmadi olaraq et-məlisiniz ki, maksimal gəlirgötürəsiniz. Yaxşı olar ki, hərsəhər treydinqlə bağlı narahatlıqhiss edəndə və ya diqqətiniz yayın-mağa başlayanda təcrübədənkeçirdin. Bu texnikanın faydasıçox böyükdür!

Belə bir təcrübə keçirməyəçalışın:

Dostunuzdan gözlərini bağla-mağı və əlini qabağa uzatmağı xa-hiş edin. İndi isə o, “zəiflik” sözübarədə düşünsün, siz isə onunəlinin üstünə basın. Siz onun əlininnecə tezliklə enəcəyini görəcək-siniz.

Təcrübəni təkrarlayın, amma budəfə dostunuza “güc” sözü barədəfikirləşməyi təklif edin. Bu dəfəsiz onun əlini çətin tərpədəcək-siniz.

İki sadə söz – iki fərqli nəticə!Əgər sözlər belə gücə malikdirsə,özünüzü “səfeh” və ya da daha pissözlərlə adlandıranda nəyin baş

verdiyini düşünün.

“İtki”. Bu sözlə nə təsəvvür et-diyinizi düşünün. Qaçırılmışimkan... Korlanmış həyat... Uğur-suzluq... Təəccüblü deyil ki, trey-derlər itkiləri qəbul etməyin nəqədər çətin olduğunu qeyd ediblər.Gəlin, itkini bir qədər fərqli ad-landıraq: “Xərc”. İndi daha yaxşısəslənir. Daha çox biznesə bənzə-yir. Düzgün istiqamətə keçməyəkömək edir.

Gəlin, “uduş” sözünü də dahademəyək. Çünki bu zamanemosiyalara qapılırıq. Gəlin onu“Gəlir”ə dəyişək.

Xərclərə qarşı gəlir – bu, artıqBiznesdir... Ciddi biznes.

Böyük ehtimalla, siz bunu başadüşəndə çox şey dəyişəcək.

Treydinqdən necə danış-mağınıza fikir verin. Özünüzbarədə olduğu kimi, bazar barədədə neytral sözlərdən istifadə edin.

Sakitləşin. Həftədə 40 saatticarət aparmaq lazım deyil. Yavaş-yavaş gəlir yığın. Bununla siz azişləməklə çox qazanacaqsınız.


Treyder üçün psixotexnika



T E X A N A L İ Z46

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Qiymətin hərəkəti heç dətəsadüfi deyil. O, ikiəsas faktorun təsirilə

formalaşır: informasiya, bir dəbazar iştirakçılarının əhval-ruhiyyəsi.Texanalizin fiqurlarınınyaranması da məhz elə bu səbəb-dən mümkün olur.

XIX əsrin sonlarında təxminəneyni vaxtda fond bazarındaqiymətin hərəkətinin səbəbləriniizah etmək üçün iki bir-birinə ziddkonsepsiya meydana çıxdı. 1900-cü ildə Lui Başelye Paris Bir-jasında obliqasiyaların hərəkətiniöyrənəndən sonra“Spekulyasiyalar nəzəriyyəsi” adlıdissertasiya yazdı. O, qiymətinhərəkətinin təsadüflərdən asılıolduğu fikrini irəli sürür vəqrafikin dalğalanmasını Brounhərəkəti ilə müqayisə edirdi.

Digər tərərfdən, 1890-1902-ciillər arasında “The Wall StreetJournal” qəzetinin redaktoru ÇarlzDou qiymətin hərəkətini izah edənsilsilə məqalələr yazır. Sonradanbu məqalələr “Dou nəzəriyyəsi”adı altında birləşdirilib. Dou hesabedirdi ki, qiymətin hərəkəti qa-nunauyğunluqlara və tenden-

siyalara tabedir.

Beləliklə, qiymətin hərəkətinədair iki konsepsiyanın mübarizəsibaşlayır və bugünə qədər də davametməkdədir.

Patternlər təsadüflərə qarşı

Başelyenin irəli sürdüyü fikirlər1930-1950-ci illərdə “effektivbazar” hipotezinin yaranmasınagətirib çıxardı. Bu hipotezə əsasən,bazarda böyük miqdarda müstəqilrasional iştirakçılar gələn xəbər-lərin əsasında qərarlar qəbuledirlər. Nəticədə bütün informasi-ya qiymətdə əksini tapır, işti-rakçıların davranışı isə təsadüfixarakter alır. Bu hipotez XX əsrinsonlarına qədər maliyyə dairə-lərində böyük akademik nüfuzamalik idi.

Amma real bazarda ticarətaparan treyderlər Dou Nəzəriyyə-sinə daha çox meyl edirdilər.Çünki bu nəzəriyyə, o birindənfərqli olaraq, qrafikin analizi üçünnəzəri əsaslar təqdim edirdi.

“Effektiv bazar” hipotezinəgörə, ümumiyyətlə, bazarı proq-nozlaşdırmaq mümkün deyil vəqrafiklərin analizinin də heç birmənası yoxdur. Amma real trey-derlər ən azı, öz təcrübələrindənbunun heç də belə olmadığınıyaxşı bilirdilər. ХХ əsrin 30-cu il-lərində Dounun ehtimalları əsa-

sında qiymət hərəkətinin tipikmodellərinin təsnifatı aparılmışdı.İndi biz onları “fiqurlar”, yaxud“patternlər” adlandırırıq.

Amma bu, mübahisədə sonnöqtə sayıla bilməzdi. Çünkifiqurlar heç də yüz faiz dəqiqlikləişləmirlər. Bəzi hallarda onların“işləmə” statistikası 50%-dən azcaartıq olur. Amma bəzən də çoxdəqiq nəticələr verirlər. Elə isəsual yaranır: bəs fiqurların nəzaman “işləyəcəyini” əvvəlcədənmüəyyən etmək mümkündürmü?

Bazar informasiyasınınnövləri

Fiqurların nə zaman“işləyəcəyi” haqda suala cavabverməzdən öncə, başqa bir məsə-ləyə aydınlıq gətirmək lazımdır:bazarı hərəkət etdirən nədir? Ay-dındır ki, treyderlərin qərarları.Bəs treyderlər niyə qərar qəbuledirlər? Çünki informasiyaya reak-siya verirlər. Demək, bazarıhərəkət etdirən ora daxil olan in-formasiyadır. İnformasiyanı dördkateqoriyaya ayırmaq olar:

Aşkar müsbət informasiya –bazar iştirakçılarının çoxu almaqhaqda qərar verəcək;

Aşkar mənfi informasiya –bazar iştirakçıalarının çoxu satmaqhaqda qərar verəcək;


Fiqurlar nəvaxt “işləyir”

Başelye vs Dou: Kim haqlıdır?

8

Nəzəri əsas



Neytral informasiya – bunu

müxtəlif şəxslər müxtəlif cür yoza

bilərlər. Bəziləri satmaq, bəziləri

isə almaq haqqında qərar verə

bilər;

İnformasiyanın yoxluğu – bu

zaman bazar iştirakçılarının çoxu

heç bir qərar qəbul etmir.

Müasir təsəvvürlərə əsasən, in-

formasiyanın bazara daxil olması

təsadüfiliyə yaxın proses şəklində

baş verir. Əlbəttə, müsbət və mənfi

xəbərlərlərin ardıcıl gəldiyi vaxtlar

da olur. Amma az hallarda. Ona

görə də, əgər qiyməti yalnız infor-

masiya hərəkətə gətirsəydi, onun

davranışı “effektiv bazar” nəzə-

riyyəsində deyildiyi kimi, təsadü-

filiyiə yaxın olardı.


8

Cədvəl 1

8

TEXANAL İ Z 47Nəzəri əsas



Amma daha bir faktor da var ki,onun qiymətin hərəkətinə təsirgöstərməsi bu gün sübut olumuşsayıla bilər.

İştirakçıların əhval-ruhiyyəsi

Bu, başqa sözlə, bazar iştirak-çılarının xəbəri necə qəbul et-mələri deməkdir. İştirakçılar infor-masiyanı eyni dərəcədə müsbət,eyni dərəcədə mənfi qəbul edə vəya, müxtəlif cür dəyərləndirə bilər-lər. Məsələn, trend vaxtı çoxlarıtəzə informasiyanı müsbətqiymətləndirməyə meyilli olur.Flet zamanı isə bazar iştirakçılarıeyni informasiyaya müxtəlif cüryanaşırlar.

Beləliklə, informasiyanın 4, işti-rakçılarının əhvalının isə 3 tipibizə bütün mümkün situasiyalarımodelləşdirməyə imkan verir.Həmin situasiyalar cədvəl 1-dətəsvir olunub.

Bu situasiyaların hər birindəqiymətin davranışı tipik patternlərüzrə baş verir. Fərqli informasiya-əhval durumlarında formalaşanhəmin tipik patternlər də elə tex-analizin fiqurlar katoloqunu əmələgətirir.

Fiqurlar nə vaxt “işləyir”

Təcrübə göstərir ki, patternlər ozaman özünü doğruldur ki, bazariştirakçıları informasiya axınınıeyni şəkildə dəyərləndirməyə me-yilli olurlar. Bu zaman həmin info-masiya treyderlərin oxşarhərəkətlərinə səbəb olur. Beləvəziyyətlər adətən bazarda 30-50faiz hallarda müşahidə olunur.Əgər informasiya axını neytral-dırsa, o, bazar iştirakçılarında eynidavranış doğura bilmir. Bu halda

fiqurlar təsadüfi xarakter alır vəözlərini kitablarda təsvir olunankimi aparmırlar. Bəzən isə ilk ciddixəbər fiqurun yaranması prosesinipozur.

Gəlin, qrafikdə bütün qiymətekstremumlarını seçək və onlarıdüz xəttlərlə birləşdirək. Qiymətinlokal maksimumdan lokal mini-muma (və əksinə) hərəkətini şərtiolaraq “dalğa” adlandıracağıq.Dalğanın başlanğıc və sonnöqtələri arasındakı fərq onun am-plitudası sayılır. Əgər bir dalğasnınamplitudası əvvəlkidənböyükdürsə, şərti olaraqonu impuls, kiçikdirsə,korreksiya dalğası hesabedək.

Statistika göstərir ki,eyni tipli dalğaların xü-susiyyətləri bütünbazarlar üçün bir olur.Əgər əvvəlki dalğa im-puls xarakterli idisə, caridalğa 0,5 faiz ehtimallakorreksiya xarakterli olacaq. Vəəksinə. Əgər biz əvvəlki dalğanınmaksimumunu keçən bir impulsdalğası, onun ardınca korreksiyagörürüksə, demək, növbəti dalğayenə də impuls xarakterli olacaq.

Çarlz Dou məhz belə hallarınəzərdə tutaraq demişdi ki, tenden-siyanın davam etməsi ehtimlıonun dəyişməsi ehtimalından dahaçoxdur.

Qayıdaq fiqurlara. Mahiyyətcəfiqurlar – müxtəlif xarakterlidalğaların birləşməsidir. Misalüçün, “baş və çiyinlər” fiqurunu budalğaların ardıcıllığı kimi təsviretmək olar: “impuls-korreksiya-impuls-korreksiya- korreksiya- im-puls”.

Daralan üçbucaq “korreksiya-korreksiya- korreksiya- korrek-

siya-...”, genişlənən üçbucaq isə“impuls- impuls- impuls- impuls-...” dalğalarının ardıcıllığındanibarətdir.

Bu minvalla texanalizin bütünfiqurlarının formulunu təsviretmək mümkündür. Amma əsasməsələ budur ki, qrafikdə qiymətinsonuncu iki dalğasını görərkən,hadisələrin inkişafının daha realssenarisini tapmaq mümkün olsun.Misal üçün, impuls dalğasındansonra korreksiya dalğası müşahidəolunursa, nə qədər ki, qiymət

əvvəlki impulsun başlanğıcındanyuxarıdadır, artım ssenarisi dahareal görünür. Əgər qiymət əvvəlkiimpuls dalğasının başlanğıcındanaşağıya enibsə, bu, dönüşə işarədirvə növbəti atım dalğasını korrek-siya kimi qəbul edərək, satmaqüçün fürsət axtarmaq lazımdır.

Əgər qiymət daralan üçbucaqfiquru cızırsa, qiymətin ondançıxışının hansı istiqamətdə ola-cağını təsəvvür etmək çətin deyil:bu, sonuncu lokal ekstremuma əksistiamət olacaq.

Əlbəttə, bu yazıda təsvür olunanvizual analiz qərar qəbul etməküçün xeyli “kobud” metoddur.Amma ətraflı təhlilə vaxt ol-mayanda bazardakı vəziyyəti qısavaxtda qiymətləndirmək baxımın-dan faydalı ola bilər.


8

T E X A N A L İ Z48 Nəzəri əsas



T E X A N A L İ Z

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

49

Eur/usd

Qiymət uzunmüddətli eniş trendinin müqavimət xəttinə çatıb. Əgər cütlük 1.4250-1.4300 müqavimətzonasından yuxarıda möhkəmlənə bilməsə, onun şəkildəki ssenariyə uyğun enişini proqnozlaşdırmağa dəyər.

Yox, əgər qiymət bu səviyyədən yuxarıda möhkəmlənsə, psixoloji əhəmiyyətə malik 1.45 səviyyəsi uzun-müddətli investorlar üçün daha böyük maraq kəsb edəcək.

1.4000-dan aşağıda avro/dolların 1.3750-1.3800 aralığına enişi sürətlənə bilər.


Kompleks texanaliz Fərid Hüseynov təqdim edir:

8



Gbp/usd

Cütlüyün hərəkət trayektoriyasına fikir versək, onun iki aydan çox bir müddətdir ki, genişlənən üçbucaqfiquru yaratdığını görərik. Məzənnənin 1.5950-1.6000 aralığında aldığı dəstək uzunmüddətli və ya ortamüd-dətli perspektivdə funtun möhkəmənəcəyinə işarə edir. Amma unutmayaq ki, bazar sürprizlərlə doludur. Bubaxımdan, 1.6150-1.6200 müqavimət səviyyəsini qeyd etmək yerinə düşər. Belə bir fikir var ki, əgər buqiymət səviyyəsi kəsilə bilməsə, məzənnə 1.5750-yə qədər enə bilər. Əgər gbp/usd 1.6200-dan yuxarıdamöhkəmlənə bilsə, artımın daha da güclənəcəyini demək olar.


8 8

T E X A N A L İ Z50 Kompleks texanliz



Usd/chf

Dollar/frank keçən ay 0.8900 ətrafında yeni tarixi minimum formalaşdırdı. İnvestorlar bundan, habelədolların texniki baxımdan güclü enişindən istifadə edərək, cütlüyün 0.9300 ətrafına qədər artımına şəraityaratdılar. Belə bir artım trendin 0.9500-ə qədər enə biləcəyini düşünməyə əsas verir. Amma buna mane ola-caq ilk hədəf, düşünürəm ki, 0.9350 müqavimət səviyyəsidir. Cütlüyün yenidən enişi bərpa etməsi üçünonun 0.9100-dən aşağıda möhkəmlənməsi ilkin şərtdir.


8 8

T E X A N A L İ Z Kompleks texanliz 51



Usd/jpy

Yaponiyadakı zəlzələ spekulyantların bazarda hegemonluğuna imkan yaratdı. Belə ki, cütlüyün qəfil enişixeyli treyderin bu hərəkətin güclənəcəyini düşünməsinə səbəb oldu. Amma usd/jpy uzun bir kölgə qoymaqla80.00 ətrafındakı psixoloji əhəmiyyətə malik dəstək səviyyəsinə qədər qalxdı.

Hazırda ortamüddətli perspektivdə cütlüyün artımını gözləmək olar. Amma eniş üçün uzunmüddətli zəmində qalmaqdadır. Artımın uzunmüddətli perspektivdə davam edəcəyini gözləməyimiz üçün, qiymətin 86.00-86.50 müqavimət səviyyəsindən yuxarıda möhkəmlənməsi ilkin şərtdir. Enişin uzunmmüdətli bərpa olun-ması üçün isə dollar/yena 81.50 və 80.00 dəstək səviyyələrindən aşağıya düşməlidir.


8

T E X A N A L İ Z52 Kompleks texanliz



İ Ş P R İ N S İ P İ Bazar mexanizmləri

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

53

Mərkəzi bankların valyutakurslarına nəzarəti həyata keçir-mək üçün bir neçə yolları var. Buyollar əsasən üç istiqamətə ayrılır:açıq bazarda əməliyyatlar, vacibbank ehtiyatları normasının təyinedilməsi və faiz dərəcələri. Pulkütləsinə nəzarət etməkdə məqsədölkədə iqtisadi artımı stimullaşdır-maq və iqtisadiyyatı ifrat hallardanqorumaqdır.

Gəlin, üçüncü yolla – faiz də-rəclərinin nizamlanması ilə dahayaxından tanış olaq. Çünki əvvəla,treyderlər bu amillə daha çoxüzləşirlər, ikincisi isə, hazırda bumövzu daha aktualdır.

“Faiz dərəcələri” deyəndəMərkəzi Bankın kommersiyabanklarına krediti hansı faizlə ver-məsi nəzərdə tutulur. Elə butərifdən başa düşmək çətin deyilki, faiz dərəcələrinin azalması millivalyutanın kursuna mənfi, artırıl-ması isə müsbət təsir göstərmə-lidir. Amma məsələ heç də buqədər sadə deyil.

Bir tərəfdən baxanda, mexanizmbelə işləyir: Mərkəzi bank faizdərəcələrini azaldır. Kommersiyabankları daha həvəslə və dahaböyük həcmdə ssuda götürməyəbaşlayırlar. Nəticədə bank ehtiyat-

ları artır. Kommersiya banklarınındaha aşağı faizlə daha çox kreditvermək imkanı yaranır (çünkiehtiyatları artıb). Demək, valyutabazarında təklif artır. Bəs tələbnecə? Axı Mərkəzi Bankın addımıtələbə heç bir təsir göstərmir...

Amma məsələyəbaşqa bucaq altındada baxmaq olar.Hökumət büdcəninkəsirinimaliyyələşdirməküçün özəl sektor-dan pul vəsaitlərinicəlb edir. Bu,adətən qiymətlikağız- ların bu-raxılması yolu iləhəyata keçirilir.Həmin kağızlarıngəirliyi adətən faiz dərəcələrininsəviyyəsindən birbaşa asılı olur.Demək, faiz dərəcələri azalandadövlətin buraxdığı qiymətli kağı-zların gəlirliyi də aşağı düşməlidir.Bu isə özünü hökumətin cəlb et-diyi pulların səviyyəsində göstər-məyə bilməz. Əgər dövlətbüdcəsinin kəsirini örtmək üçün azvəsait cəlb edilirsə, ondahökumətin xərcləri də azalır.Nəticədə büdcə kəsiri ilə valyutakursunun arasındakı əlaqə dövrəyəgirir.

Faiz dərəcələri aşağı salınandaölkənin aktivləri investisiya cazi-bəsini itirir. Nəticədə kapitalınxaricə axması güclənir. Demək,yerli investorlara daha çox xaricivalyuta lazım olur. Bu, o deməkdirki, valyuta bazarında milli valyu-tanın təklifi çoxalır. Bu isə onunməzənnəsinin aşağı düşməsinəgətirib çıxarır. Nominal kursunaşağı düşməsi öz növbəsində, da-xili bazarda yerli məhsulların xari-cilərə nisbətən ucuzlaşmasına

səbəb olur. Bu da ixracın artıb,idxalın azalmasına gətirib çıxarır.Başqa sözlə, ticarət balansınınmüsbət saldosu artır.

Amma unutmaq olmaz ki, faizdərəcələrinin azalması ilə valyutakursunun düşməsi arasıdakı əlaqə-nun bu cür olmadığı vaxtlar da var.İqtisadi böhranlar zamanı adətənmexanizmin işi pozulur. Bu zamanhətta faiz dərəcələrinin artırılmasıfonunda belə, milli valyutanınenişinin davam etməsimümkündür.


Bu, necə işləyir:

Faiz dərəcələri mexanizmi“İn forex” jurnalı sizə yeni rubrika təqdim edir. “Bu necə

işləyir” rubrikasıda fundamental faktorlarının bazara təsirmexanizmlərini hərtərəfli açıb göstərməyə çalışacağıq.Əvvəlcə faiz dərəcələrindən başlayaq.



T Ə L İ M54 Oyunun qaydası

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Fərid Hüseynov

Gəlin, iki treyder müqay-

isə edək. Hər ikisinə

eyni həcmdə ilkin kapi-

tal, eyni ticarət platforması, və

dəqiq giriş-çıxış qaydalarına malik

sistem verək. Bir aydan sonra

nəticələrə baxaqGörəcəyik ki, biri

kaptalını 20% artırıb, digəri 40%

itirib. Çox təəccüblüdür – eyni

imkanlara malik iki nəfər çox

müxtəlif nəticələr əldə edib. Niyə?

Bunun sirri nədədir?

Uğurun sirri bizim hər birimizindaxilindədir və bazardakı nəticə-lərimizə görə yalnız özümüz mə-suliyyət daşıyırıq. Treydinq – ehti-mal oyunudur. Təsəvvür edin ki,qəpik atırıq. Əgər qəpiyin “gerb”üzü düşsə, mən 1 dollar uduram,“bayraq” düşsə, siz 1 dollar udur-sunuz. 50% ehtimalla ya gerb, ya dabayraq düşəcək, ikimiz də nə uda-caq, nə də uduzacağıq.

İndi təsəvvür edək ki, siz məndəngizli şəkildə saxta qəpiklə cığallığabaşladınız. Hər 100 atışdan 49-da“gerb”, 51-də isə “bayraq” düşür.İndi artıq sizdə pulkəsən dəzgah var.Onu “Bayraqla Ticarət Sistemi” ad-landıraq. Sizə sadəcə oturub, yalnızbayrağa tərəf oynamaq lazımdır.Sonda siz mənim (və sizinlə oyna-maq istəyənlərin hamısının) bütünpullarımı udacaqsınız.

İstənilən əsl ticarət sistemi sizəüstünlük verir. Hansı sistemdən isti-fadə edəcəyiniz vacib deyil. Fərqiyoxdur - kəsilmə fiqurları, trendinizlənilməsi, Fibonaççi, Orta DəyişənGöstərici, kanallar, osillyator siqnal-

ları, Bollincer zolaqları, diapazonticarəti, açılış gepləri... Əslindəticarət sistemi yalnız bunu deyir ki,“X baş verəndə adətən onun ardıncaY gəlir”.

Bəzən bu, işləmir. Amma əksərhallarda işləyir. Sizin ticarət sistemi-nizin vəzifəsi sadəcə böyük ehti-mala malik əməliyyatları müəyyənetmək, sonra düzgün istiqamətdəbazara daxil olmaq və gəliriniz art-dığı təqdirdə onu qorumaqdır. Əl-bəttə, bəzi ticarət sistemləridigərlərindən yaxşı və ya pis olabilər. Amma mükəmməl bir sistemaxtarmayın. Bəyəndiyiniz, özünüzürahat hiss etdiyiniz, başadüşdüyünüz bir ticarət sistemi tapın.Sonra ona uyğunlaşın. Ardıcıl olun.Sağlam düşüncəli, nizam-intizamlıtreyder orta səviyyəli bir sistemigötürüb, onunla pul qazanmağabaşlayacaq. Yersiz riski sevən,qeyri-ciddi treyder mükəmməl birsistemi götürüb, hesabını məhvedəcək. Hər bir treyderin “yaxşı” və“pis” günləri olur. Bəzi günlərmüəyyən qədər gəlir əldəedəcəksiniz. Digər günlər itkilərinizolacaq. Amma orta hesabla ayda birvə ya iki dəfə böyük gəlir götürəbiləcəksiniz. Treyderlər məhz beləqazanırlar.

Problem ondan ibarətdir ki, siz iriəməliyyat şansının nə vaxtyaranacağını əvvəlcədən

bilmirsiniz. “Bayraqla Ticarət Sis-temi”ndə olduğu kimi, bir gediş heçnəyi həll etmir. Siz ümumimənzərəni GÖRMƏLİSİNİZ. Dərkedin ki, hazırkı əməliyyat çoxluəməliyyatlardan yalnız biridir. O,heç nəyi həll etmir. O, böyük oke-anda damlaya bənzəyir. Treyderkimi sizin işiniz yalnız ticarətplanına riayət etməkdən ibarətdir.

Bəs bu ticarət planını kim yaza-caq? Siz. “Yazmaq” sözünə diqqətyetirin. O, sizin stolunuzun üstündə,gözünüzün qabağında yazılmalıdır.Sizin ticarət sisteminiz sizə qaydalarverəcək. Sizə sadəcə onları planadaxil etmək lazımdır. Ticarət planıbütün məqamları əhatə edir. Sizbazarda nə axtardığınızı, nə vaxtəməliyyat açacağınızı və nə vaxtbağlayacağını bilirsiniz.

Siz – ticarətinizə görə məsuliyyətdaşıyan yeganə şəxssiniz. Nə bazar,nə ticarət sistemi, nə də başqalarısizin hesaba görə məsuliyyətdaşıyırlar. Özünüzün rəhbəri olun.Ticarət zamanı hərəkətlərinizə fikirverin. Hisslərinizi xüsusi diqqətləizləyin. Yadda saxlayın ki, uğurlu vəya itkili günlərinin olması problemdeyil. Əsas məsələ sizin onları necəkeçirməyinizdir. Siz hər şeyəsoyuqqanlı yanaşmalısınız. Bazarəsəblərin büruzə verildiyi yer deyil.Gərginliyinizi azaldın. Yadınızasalın ki, bu, sadəcə bir əməliyyatdır,sadəcə bir gündür. Əgər səhv et-misinizsə (kimin səhvi yoxdur ki?!)özünüzü həlak etməyin. Ondan fay-dalanın. Bu dərsə görə bazara min-nətdarlıq bildirin və yolunuzadavam edin.


Bir dəfə düşən “bayraq”Siz düzgün istiqamətdə gedin, qazanc özü gələcək



Q R A F İ K T Ə H L İ L SRL metodu

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

55

Sürətli Müqavimət Xəttləri (Speed Resistance Lines, qısaca SRL) trend xəttlərininxüsusi formasıdır. Onlar qiymətin hərəkətini 3 bərabər hissəyə bölür. Buna görə də,

bəzən sadəcə “1/2/3” xəttləri adlandırılırlar. Quruluş qaydası və interpretasiya baxımın-dan onlar Fibonaççi Yelpiyini xatırladırlar.

SRL xəttləri belə qurulur:

1. Qiymət qrafikində vacib minimumla maksimumu tapırıq2. Maksimum nöqtədən minimumun olduğu səviyyəyə perpendikulyar düz xətt çəkirik3. Həmin perpendikulyar xətti 3 bərabər hissəyə (1/3 və 2/3) bölürük:

(Bu bölgünü müxtəlif yollarla həyata keçirmək olar. Biz kalkulyatordan istifadə etmişik – belədə daha

dəqiq olur.)

4. İndi isə minimum nöqtə ilə bölünmə nöqtələrindən keçən düz xəttlər çəkirik:


Yelpikdən daha yaxşı...SRL xəttləri qiymətin hərəkətini proqnozlaşdırmaq üçün treyderə yaxşı imkanlar yaradır

8



Göründüyü kimi, Sürətli Müqavimət Xəttləri (SRL) dəstək və müqavimət zonalarını çox dəqiq göstərib.Qiymətin 2/3 xəttini yarması faktik olaraq trendin dönüşündən xəbər verib. Qiymət 2/3 xəttini yarandansonra onu test edib və aşağıya enməyə başlayıb. Adətən bütün hallarda məhz bu xətt yarılandan sonratrendin əksinə əməliyyat açmaq məsləhət görülür.

Əgər bu baş verərsə, yəni qiymət 2/3 xəttini yarıb, onun aşağısında möhkəmlənərsə, onda 1/3 xəttinə

qədər düşür. 1/3 xətti isə daha güclü dəstək kimi çıxış edir.


8 8

Q R A F İ K T Ə H L İ L56 SRL metodu



Artıq dediyimiz kimi, SRL xəttlərinin Fibonaççi Yelpiyi ilə oxşaqlığı var. Amma müqayisə edəsi olsaq,biz üstünlüyü SRL xəttlərinə verərdik. Çünki onlar Fibo-yelpiyə nisbətən daha dəqiq “işləyirlər”. Müqayisəüçün gəlin, hər ikisini eyni qrafikə tətbiq edək. Aşağıdakı şəkildə qırmızı xəttlər SRL, sarı xəttlər isə Fi-bonaççi Yelpiyidir.

Şəkildən də göründüyü kimi, SRL xəttləri dönüş barədə daha çevik siqnal verir, dəstək zonasını isə dahadəqiq göstərir.


8

Q R A F İ K T Ə H L İ L SRL metodu 57

http://inforex.az/forum_new/viewtopic.php?f=1&t=1273



O X U Z A L I58 Uğurun fəlsəfəsi

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Altşüurunuz yatmış nəhəngkimidir. O, sizin bütün səylərinizidəstəkləmək üçün fürsət gözləyir.Bunu bilməniz vacibdir ki, sizinbütün uğurlarınızın kökündə pozi-tiv təfəkkür doğuran altşüurunuzdayanmalıdır.

Siz öz altşüurunuza istənilənplanı, niyyəti, arzunu, onun pul ek-vivalentini yerləşdirə bilərsiniz.Altşüurunuz sizi ona doğruaparacaq. Amma nəzərə alın ki,altşüur ilk növbədə inam vəemosiyalarla möhkəmləndiriləndominant arzuları həyata keçirir.Ona görə də arzularınızı dəqiqformalaşdırmalısınız (Əvvəlki say-

larımızda arzu barədə danışmışdıq

– red.). O dərəcədə dəqiq ki, on-ları kağızda yazmaq mümkünolsun.

Altşüur gecə-gündüz çalışır. İn-

sana bəlli olmayan metodlarla AliŞüurdan güc alaraq, arzuları həyatakeçirmək yönündə fəaliyyətgöstərir. İnsan bu prosesi idarəetmək iqtidarında deyil. Ammaaltşüurumuza hədəflər göstərməkbizim öz əlimizdədir. Ona görə də,yaxşı olar ki, öz altşüurunzdan isti-fadə ilə bağlı təli-

matı öyrənəvə əməl edəsiniz. Bunun yoluözünütəlqin texnikalarından keçir(Bu barədə də əvvəlki saylarımızda

danışmışdıq – red.).Altşüurun imkanları doğrudan

da, hüdudsuzdur. Onunla müqa-

yisədə şüurun imkanları heç birşeydir. Altşüurun insanla Ali Şüurarasında vasitəçi olduğunu təs-diqləyən çox dəlillər var. Biz onunvasitəsilə sonsuz Kainat Ruhuna,Qlobal Şüura qoşulur və ondanbəhrələnirik. Bizim istəklərimiziKainata ötürən də odur. Buna görədə, öz altşüurumuza hansı istəkləriyerləşdirmək mövzusunda çoxehtiyatlı olmalıyıq. Axı özümüzfərqində olmadan da altşüura proq-ramlar yükləyə bilirik.

Əgər arzularınızı dərhal altşüurayerləşdirə bilmirsinizsə, ruh-

dan düşməyin. Altşüura təsir et-məyi öyrənmək üçün intensivçalışmaq və sonda bunu vərdişhalına gətirmək lazımdır. Bu işdəinamın və özünütəlqinin roluböyükdür.


Altşüurun

üstünlüyüİnsanın altşüurun nələrə qadir olması barədə çox şeylər yazılıb,

maraqlı araşdırmalar aparılıb. Ümumiləşdirsək, gəlinən əsas nəticəbudur ki, insanın bütün həyatını formalaşdıran onun altşüurundagedən proseslərdir. Hər bir şəxsin varlı ya kasıb, uğurlu ya uğursuz,xoşbəxt, ya bədbəxt olması ilk növbədə onun altşüuruna hansı proq-ramların yüklənməsindən asıldır. Bu, insanın daxilində yerləşənnəhəng bir qüvvədir. Onun öz qanunları var. Amma təəssüf ki, altşüu-rumuzun iş prinsipləri barədə bizə çox az şey bəllidir. Bu, anormalhaldır: təsəvvür edin ki, daxilinzdə son dərəcə qüdrətli bir qüvvə var,amma siz onu işlədə bilmədiyiniz üçü heç bir xeyrini görmürsünüz.Əksər hallarda isə hətta ziyanını görürsünüz. Əlbəttə ki, bu boşluğuaradan qaldırmaq lazımdır. İlk addım kimi sizə Napoleon Hillin bu

barədə fikirlərilə tanış olmağı təklif edirik.

Yaddan çıxarmayın ki, sizin ona təsir edib-

etməməyinizdən asılı olmayaraq, altşüur onsuz da daim “işləyir”.

Və əgər siz ora öz arzularınızı yerləşdirməsəniz, kasıblıq, qorxu

kimi mənfi fikirlər onu dolduracaq.

8


8


Yaddan çıxarmayın ki, sizin onatəsir edib-etməməyinizdən asılı ol-mayaraq, altşüur onsuz da daim“işləyir”. Və əgər siz ora öz arzu-larınızı yerləşdirməsəniz,

kasıblıq,qorxu kimi mənfi fikirlər onudolduracaq. Altşüurunuz da onlarıhəyata keçirmək istəqamətindəfəaliyyət göstərəcək. Ona görə də,yaxşı olar ki, altşüurla işləməyiözünüz öyrənə və bu nəhəng gücüöz xeyrinizə yönəldəsiniz.

İnsanın mövcudluğu müxtəliffikir impulslarının əhatəsindədavam edir. Həmin fikirlər dəvət-siz-filansız altşüurunuzla təmasagirirlər. Onların bəziləri müsbət,bəziləri mənfi olur. Çalışın, mənfifikirlərin altşüurunuzla təmasınıazaldasınız. Əgər bunu öyrənsəniz,hesab edin ki, altşüurun açarı əli-nizdədir. Bu halda ən azı həminnəhəng gücün ziyanlı istiqamətdəişləməsinin qarşısını alacaqsınız.İnsanın başına gələn hər şeyəvvəlcə fikir qığılcımı şəklindəmövcud olur. Həmin fikrintəfəkkürə oturması reallaşmaprosesinə start verir. Əgər altşüu-runuza hansısa proqramı yük-ləmək istəyirsinizsə, fikirimpulsunu inamla birləşdirməli-siniz. Altşüur hissiyyatla inteq-rasiya olunan fikirləri daha yaxşıqəbul edir. Ona görə də, altşüurayükləmək istədiyiniz fikirləriemosiyalarla zənginləşdirin. Özhisslərinizi araşdırın, onlaranəzarət edin.

İnsana əsasən 7 müsbət və 7

mənfi hiss tanışdır. Həmin hisslərbunlardır: Müsbət – Arzu, İnam, Sevgi,

Seks, Entuziazm, Ümid, Sentimen-tallıq; Mənfi - Qorxu, Paxıllıq,

Nifrət,Qisas, Tamah, Mövhumatçılq,Qəzəb.

Əlbəttə, ayrı hisslər də az deyil

amma biz ən vaciblərini və dahatez-tez rast gəlinənləri sadaladıq.

Biz bi siyahıdan mənfi hissləridaha tez-tez yaşayırıq, elə deyilmi?Onlar özləri

fikir impuls-larına daxil olur və altşüura keçir-lər. Müsbət hisslər isə passivdir –onlar özünütəlqin yolu ilə fikir im-pulslarına daxil edilməlidirlər.Yəni mənfi proqramlar altşüuraözü-özünə yüklənirsə, müsbətproqramları yükləmək üçün

işləmək lazımdır. Siz altşüura nəy-isə ötürmək üçün onun öz dilindədanışmalısınız. Onun dili isə hiss-lərdir. Hisslərinizi idarə edin, özməqsədinzə uyğunlaşdırın. Onlar-dan altşüurunuza açar kimi fay-dalanın. Şüur eyni vaxtda həmmüsbət, həm də mənfi hisslərlədola bilməz. Onlardan hansısadominant olmalıdır. Və hansıhisslərin şüurunuzu nəzarətə

götürdüyünə görə yalnız özünüzməsuliyyət daşıyırsınız. Müsbətemosiyalarla yaşamağı bir vərdişhalına gətirin. Nəticdə onlar təd-ricən sizin şüurunuzda hakimiyyətiələ alacaqlar və mənfi fikirlər dahaoranı işğal edə bilməyəcək.

Yəqin, fikir verməmiş deyilsinizki, bir çox insanlar hansısaməqsədə çatmaq üçün dua etməyiüstün tuturlar. Duaların da çoxuhəyata keçmir. Başqa cür ola dabilməz. Çünki dua edərkən insanşüuru qorxu, ehtiyac və digər bukimi mənfi fikirlərlə dolu olur.Demək, həmin an insanın altşüuruAli Şüura bu mənfi fikirləri ötürür.Əgər siz nədənsə qorxaraq duaedirsinizsə, bu, tamamilə boş, həttaziyanlı məşğuliyyətdir. Ali Şüurlaəlaqəni haradasa radionun iş prin-sipinə bənzədə bilərik. Radio -veriliş zamanı

səs ötürülmür,həmin səsin doğurduğu dalğalarötürülür. Eynilə Ali Şüura da sizinsəsiniz yox, şüurunuzun doğur-duğu dalğalar çatır. Həmindalğanın enerjisi nədirsə, onauyğun da cavab gəlir. Bunu dərkedin və siz Ali Şüurun qüdrətindənfaydalana bilərsiniz.


...mənfi proqramlar altşüura özü-özünə yüklənirsə, müs-

bət proqramları yükləmək üçün işləmək lazımdır...

Radioveriliş zamanı səs ötürülmür, həmin səsin doğur-

duğu dalğalar ötürülür. Eynilə Ali Şüura da sizin səsiniz yox,

şüurunuzun doğurduğu dalğalar çatır.

O X U Z A L I Uğurun fəlsəfəsi 59


İn Forex 03 (13) mart, 2011

NƏ OXUMAL I Kitab rəfi

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

60


Bu, treydinq sahəsində

yazılmış bəlkə də ən

mübahisəli əsərlərdən

biridir. Bill Vilyamsın

pərəstişkarları onu göylərə

qaldırır, əleyhdarları isə əksinə,

yerdən-yerə vururlar. Və yəqin ki,

hər ikisi də haqlıdırlar. Məsələ on-

dadır ki, kitabda doğrudan da,

maraqlı ideyalar var. Amma

Vilyams onları ya axıra qədər aça

bilmir, ya da düzgün təqdim

etmir.

Misal üçün, götürək beynin sağvə sol yarımkürələrinin müqayi-səsini. İxtisasca psixoloq olan BillVilyams oxucuya ciddi-cəhdlə izahedir ki, ticarət prosesini beynin sağyarımkürəsinə həvalə etməklazımdır. Sol yarımkürəni isə bu

prosesə yaxın buraxmaq olmaz.Amma necə? Konkret bir treyderbeynin sağ yarımkürəsi ilə necəticarət aparmalıdır? Bu barədəkitabda bir şey deyilmir.

Vilyams birjanı rəqs mey-dançasına bənzədir və bildirir ki,bazarla mübarizə aparmaq yox,rəqs etmək lazımdır. Bu, gözəlfikirdir. Amma etiraf edək ki, yenideyil, sadəcə, köhnə fikrin yenixonçada təqdimatıdır. “Bazarlarəqs etmək lazımdır” – yəni bazarhara yönəlirsə, siz də ora yönəlin.Başqa sözlə, trend istiqamətindəgedin.

“Xaos” anlayışına gəlincə, BillVilyams ondan gen-bol bəhs edir,amma nə xaosun, nə də fraktalınnə olduğunu tam izah edə bilmir.Onun təsvir etdiyi fraktal əslindəBenua Mandelbrotun kəşf və təsviretdiyi “özünəbənzərlik strukturu”deyil, tamam ayrı şeydir.

Belə mürəkkəb mətləblərdən

danışa-danışa Bill Vilyams ənənəvitexanalizin alətlərini və metod-larını sağa-sola tənqid atəşinətutur, sübut etməyə çalışır ki, onlarxaos mühitinin olduğu

bazarda işləyə bilməzlər. Və sondakartlarını açanda qəribə kolliziyayaranır: məlum olur ki, onunözünün təklif etdikləri də əslindəklassik texanaliz alətlərindən başqabir şey deyillər. Belə ki, məşhur“Alliqator” - əslində üç DəyişənOrta Göstəricinin kombi-nasiyasıdır. “Awesome Osillator”isə rəngini dəyişmiş MACD. Bu,açığını deyək ki, oxucuya qarşı ənazı qeyri-səmimi davranmaqdır.Fəqət Vilyamsın müsbət cəhəti dəvar: O, hər halda, öz kitabında sis-tem təqdim edir. Bu isə az şeydeyil.

Maraqlı məqamlardan biri dəVilyamsın Elliot Dalğalarınayanaşmasıdır. O, əvvəlcə səthiməlumat verir, sonra isə RobertBalanın kitabında təsvir olunmuşsistemi öz adından təqdim edir.Yumşaq desək, ciddi müəllifəyaraşan hal deyil.

Amma bütün bunlara baxma-yaraq, əlbəttə, kitab faydalıdır. Vəbiz deyərdik ki, hər bir treyderinonu oxuması lazımdır. Ammaideallaşdırmadan vəmütləqləşdirmədən.

Bill Vilyams

Ticari xaosGəliri maksimallaşdırmağın ekspert metodları

“İn Forex”in qiyməti: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Kitabdan şəkil: Elliot Dalğaları ilə MACD indikatorunun əlaqələndirilməsi


Documents

"InForex"#14