IZVJEŠTAJ O KRETANJU CIJENA I KVARTAL 2015. GODINE · tala prethodne godine. Cijena referentne korpe OPEC-a je u prvom kvartalu, u prosjeku, koštala 50,3 USD/barel, što je za 31,4%

IZVJEŠTAJ O KRETANJU CIJENA I KVARTAL 2015. GODINE

Godina XI, broj 33

IZDAVAČ: Centralna banka Crne Gore Bulevar Svetog Petra Cetinjskog broj 6 81000 Podgorica Telefon: +382 20 664 997, 664 269 Fax: +382 20 664 576

WEB ADRESA: http://www.cbcg.me

SAVJET CENTRALNE BANKE: Mr Milojica Dakić, guverner Dr Velibor Milošević, viceguverner Dr Nikola Fabris, viceguverner Asim Telaćević Dr Milivoje Radović Dr Milorad Jovović Dr Srđa Božović

GRAFIČKA PRIPREMA: Andrijana Vujović Nikola Nikolić

Molimo korisnike ove publikacije da prilikom korišćenja podataka iz Izvještaja obavezno

navedu izvor.

1. INDIKATORI INFLACIJE 5

2. INFLACIONA OČEKIVANJA 92.1. Očekivanja banaka 92.2. Očekivanja privrede (osim banaka) 11

3. DETERMINANTE INFLACIJE 153.1. Tražnja 15

3.1.1. Kretanje plata i ostale raspoložive determinante tražnje 163.1.2. Analiza budžeta 183.1.3. Privreda 193.1.4. Eksterna tražnja i tekući račun platnog bilansa 20

3.2. Ponuda i proizvodnja 203.3. Berzanski indeksi 21

4. MONETARNA POLITIKA 23

5. PROGNOZA INFLACIJE ZA 2015. GODINU I PRVI KVARTAL 2016. GODINE 255.1. Modelska procjena 25

6. OČEKIVANA INFLACIJA U 2015. GODINI 29

SADRŽAJ

5

Indikatori inflacije

1. INDIKATORI INFLACIJE

Inflacija u Crnoj Gori, mjerena potrošačkim cijenama, u martu je, u odnosu na decembar 2014. godine bila u porastu i iznosila je 1,2%. U ovom periodu najveći rast zabilježile su cijene iz kategorije hrana i bezalkoholna pića za 2,9% i cijene iz kategorije ostali proizvodi i usluge za 1,1%. Posmatrajući kretanje cijena na mjesečnom nivou, rast potrošačkih cijena zabilježen je u martu (1,1%), februaru (0,3%), dok se pad cijena bilježi u januaru (-0,2%). Prosječna stopa potrošačkih cijena (prva tri mjeseca 2015. go-dine u odnosu na isti period prethodne godine) iznosila je 0,8%, a cijene su na godišnjem nivou bile veće za 1,6%.

Tabela 1

Inflacija, %

2014. 2015.

III VI IX XII III

Promjena u odnosu na kraj prethodne godine -0,8 0,0 0,0 -0,3 1,2

Godišnja promjena -0,9 -0,1 -0,7 -0,3 1,6

Izvor: Monstat

Cijene iz kategorije hrana i bezalkoholna pića su u martu u odnosu na decembar prethodne godine zabilježile rast od 2,9%. U okviru ove kategorije, ostvaren je rast cijena voća (17,6%), povrća (15,0%), mesa (1,4%), ostalih prehrambenih proizvoda (1,8%), cijena iz grupe šećer, džem, med, čokolada i konditorski proizvodi (1,4%), ulja i masti (0,5%), ribe (0,5%), hljeba i žitarica (0,3%). Snižene su cijene mlijeka, sira i jaja za 0,9%, dok su cijene bezalkoholnih pića u prvom kvartalu veće za 0,1%. Tokom ovog perioda zabilježen je rast cijena u kategorijama: alkoholna pića i duvan 0,6%, stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva rast od 0,1%, pokućstvo i rutinsko održavanje stana 0,4%, zdravlje 0,9%, re-kreacija i kultura 0,3% i cijena u kategoriji ostali proizvodi i usluge rast od 1,1%. Pad cijena zabilježen je u kategorijama: odjeća i obuća (-0,1%), prevoz (-0,4%) i hoteli i restorani (-0,4%). U kategorijama komunikacije i obrazovanje nije bilo promjena cijena u martu ove godine u odnosu na decembar 2014. godine. Godišnja inflacija u martu ove godine iznosila je 1,6%, dok je godišnja inflacija mjerena har-monizovanim indeksom potrošačkih cijena iznosila 0,9%.

Mjesečna bazna inflacija je tokom februara i marta imala niži nivo od zvanične mjesečne inflacije, dok su u januaru obje stope inflacije bile iste. Bazna inflacija kao i zvanično objavljena mjesečna inflacija imale su negativnu stopu samo u januaru.

6

Centralna banka Crne Gore Izvještaj o kretanju cijena I kvartal 2015

Tabela 2

Učešće pojedinih kategorija u ukupnoj inflaciji*

Ponderi III 15./XII 14. Stopa rasta Doprinos

UKUPNO 1000 101,2 1,2 1,2

Hrana i bezalkoholna pića 386,4 102,9 2,9 1,1

Alkoholna pića i duvan 37,9 100,6 0,6 0,0

Odjeća i obuća 70,7 99,9 -0,1 0,0

Stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva 153,1 100,1 0,1 0,0

Pokućstvo i rutinsko održavanje stana 46,9 100,4 0,4 0,0

Zdravlje 38,2 100,9 0,9 0,0

Prevoz 101,0 99,6 -0,4 0,0

Komunikacije 57,1 100,0 0,0 0,0

Rekreacija i kultura 27,2 100,3 0,3 0,0

Obrazovanje 15,7 100,0 0,0 0,0

Hoteli i restorani 23,0 99,6 -0,4 0,0

Ostala dobra i usluge 42,8 101,1 1,1 0,1

* Napominjemo da se, i pored indeksnih promjena, doprinos učešća pojedinih kategorija zbog ponderacione strukture evidentira tek na drugoj, odnosno trećoj decimali.

Izvor: Monstat i CBCG kalkulacije

Cijene nafte na svjetskim tržištima su u prva tri mjeseca u padu u odnosu na cijene iz posljednjeg kvar-tala prethodne godine. Cijena referentne korpe OPEC-a je u prvom kvartalu, u prosjeku, koštala 50,3 USD/barel, što je za 31,4% niže u odnosu na cijenu iz posljednjeg kvartala prethodne godine. Prosječna cijena brenta u prvom kvartalu je bila 54,0 USD/barel, što je za 29,2% niže u odnosu na cijenu iz posljednjeg kvartala prethodne godine. Cijene nafte na svjetskom tržištu su tokom prva tri mejseca

Potrošačke cijene, mjesečna stopa rasta

Grafik 1

Izvor: Monstat

Cijene nafte, mjesečna stopa rasta

Grafik 2

Izvor: Monstat i ‘’Monthly Oil Market Reports’’, OPEC

7

Indikatori inflacije

bile na prilično niskom nivou, pri čemu se najniža zabilježena cijena u januaru ove godine spustila ispod nivoa cijene iz marta 2009. godine. Ovakav trend je uglavnom posljedica povećanja proizvodnje nafte primjenom novih tehnologija, usporavanja ekonomskog rasta u Kini, kao i smanjenja potražnje za tim energentom zbog stvorenih zaliha.

Rast cijena, na godišnjem nivou, u kategoriji hrana i bezalkoholna pića od 3,3% dao je najveći doprinos (1,3 p.p.) ukupnoj godišnjoj stopi inflacije od 1,6%. Godišnji rast cijena zabilježen je u još sedam kat-egorija: alkoholna pića i duvan (1,3%), odjeća i obuća (5,8%), stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva (1,6%), zdravlje (2,7%), komunikacije (0,1%), rekreacija i kultura (2,7%) i ostali proizvodi i usluge (0,9%). Pad cijena zabilježen je u kategorijama: prevoz (-5,2%), pokućstvo i rutinsko održavanje stana (-0,5%) i hoteli i restorani (-0,6%). Cijene u kategoriji obrazovanje ostale su nepromijenjene.

Cijene proizvođača industrijskih proizvoda su u martu u odnosu na decembar 2014. godine zabilježile rast od 0,2%, pri čemu su cijene u prerađivačkoj industriji zabilježile rast od 0,3%, dok su cijene vađenja ruda i kamena i snabdijevanja električnom energijom, gasom i parom ostale nepromi-jenjene. Na godišnjem nivou zabilježen je rast cijena proizvođača industrijskih proizvoda od 0,5%.

Poređenjem godišnje inflacije ostvarene u Crnoj Gori i inflacije u izabranim zemljama, vidi se da je samo u Srbiji i Albaniji zabilježena veća godišnja stopa inflacije (1,9% odnosno 2,2%). Pozitivnu stopu zabilježile su i Češka (0,1%), Letonija (0,5%) i Rumunija (0,8%), dok je nulta stopa zabilježena u Hr-vatskoj i Estoniji. Najveća negativna stopa inflacije je zabilježena u Poljskoj (-1,2%) dok je u EU i EMU zabilježena najmanja negativna stopa inflacije od po -0,1%.

Komponente potrošačkih cijena: doprinos godišnjoj stopi rasta (u indeksnim poenima)

Grafik 3

Izvor: Monstat i kalkulacija CBCG

8


Kretanje izabranih kategorija – Potrošačke cijene, mjesečna stopa rastaPotrošačke cijene, godišnja stopa

Grafik 5Grafik 4

Izvor: Monstat Izvor: Monstat

Inflacija u Eurozoni i Crnoj Gori od uvođenja eura (godišnje stope)

Grafik 7

Izvor: Monstat i Eurostat

Godišnja inflacija u izabranim zemljama, mart 2015. godine

Grafik 6

Izvor: Nacionalni zavodi za statistiku i Eurostat

Godišnja inflacija ostvarena u Eurozoni, mjerena harmonizovanim indeksom potrošačkih cije-na iznosila je -0,1%, a inflacija u Crnoj Gori mjerena potrošačkim cijenama iznosila je 1,6%, dok je godišnja inflacija u martu mjerena harmonizovanim indeksom, u Crnoj Gori, iznosila 0,9%.

9

Inflaciona očekivanja

Očekivana visina inflacije (banke)

Grafik 9

Inflaciona očekivanja (banke)

Grafik 8

2. INFLACIONA OČEKIVANJA

2.1. Očekivanja banaka

Kada su u pitanju inflaciona očekivanja banaka, na osnovu ankete sprovedene u aprilu ove godine, po tri banke očekuju pad inflacije i isti nivo inflacije kao prethodne godine, dok šest banaka očekuje višu inflaciju u odnosu na 2014. godinu (grafik br. 8).

Različita su očekivanja banaka što se tiče visine inflacije. Četiri banke očekuju nivo inflacije između 1% i 1,5%. Tri banke očekuju nivo inflacije između 0% i 0,5%, dok po jedna banka očekuje nivo inflacije između -0,5% i 0%, 0,5% i 1%, 1,5% i 2%, 2% i 3%, više od 3% (grafik br. 9).

Što se tiče očekivanja o kretanju aktivnih nominalnih kamatnih stopa, jedanaest banaka očekuje pad aktivne nominalne kamatne stope, jedna banka smatra da će ostati na istom nivou dok ni jedna banka ne očekuje rast aktivne nominalne kamatne stope. Indentična su očekivanja banaka i u pogledu kre-tanja efektivnih aktivnih kamatnih stopa.

10


Po pitanju očekivanja o kretanju pasivnih kamat-nih stopa, svih dvanaest banaka očekuje pad pa-sivnih kamatnih stopa.

Za potrebe izračunavanja inflacionih očekivanja koristimo konjunkturni indikator (linija na grafiku br. 12). On se dobija kao razlika između broja banaka koje očekuju rast inflacije i broja banaka koje očekuju pad inflacije. Ukoliko kon-jukturni indikator ima negativnu vrijednost u narednom periodu se očekuje opadanje stope in-flacije. Ukoliko ima pozitivnu vrijednost u nar-ednom periodu se može očekivati rast inflacije. Ukoliko ima nultu vrijednost u narednom peri-odu se očekuje nepromijenjena stopa inflacije. Što je njegova vrijednost više negativna to su infla-ciona očekivanja niža, a viša pozitivna vrijednost predstavlja viši nivo inflacionih očekivanja. In-flaciona očekivanja su tokom prethodne godine, uz manje oscilacije, bila značajno niska, dok su u prva četiri mjeseca 2015. godine u porastu, što je i očekivano imajući u vidu da smo prethodne godine imali negativnu stopu inflacije.

Očekivanja u pogledu kretanja nominalnih aktivnih kamatnih stopa

Očekivanja u pogledu kretanja efektivnih aktivnih kamatnih stopa

Grafik 10 Grafik 11

Konjunkturni indikator

Grafik 12

11


2.2. Očekivanja privrede (osim banaka)

Inflacija

Od ukupnog broja anketiranih privrednih subjekata najveći broj, njih 22%, smatra da će se inflacija kretati između 0% i 0,5% u 2015. godini. Da će se inflacija kretati između -0,5% i 0% očekuje 21% preduzeća, 20% očekuje inflaciju od 0,5% do 1%, a inflaciju između 1% i 1,5% očekuje 19% anketi-ranih preduzeća. Da će inflacija biti između 1,5% i 2% očekuje 8% anketiranih, a po 5% anketiranih preduzeća očekuje da će nivo inflacije biti između 2% i 3% i iznad 3%. Niži nivo zarada očekuje 11% anketiranih pravnih lica, 71% očekuje da se za-rade neće mijenjati u 2015. u odnosu na 2014. godinu, dok njihovo povećanje očekuje 18% anke-tiranih privrednih društava. Po pitanju broja za-poslenih, u istom periodu, 52% anketiranih sma-tra da se broj neće promjeniti, 30% smatra da će se povećati, a 18% da će se broj zaposlenih sman-jiti u tekućoj u odnosu na prethodnu godinu.

Najveći broj anketiranih privrednih subjekata (njih 51%) očekuje isti nivo cijena proizvodnih in-puta koje koristi, a 66% anketiranih očekuje iste cijene svojih proizvoda (usluga) u 2015. godini.

Očekivani nivo inflacije u 2015. u odnosu na 2014. godinu

Očekivani nivo broja zaposlenih u 2015. u odnosu na 2014. godinu

Grafik 13

Grafik 15

Očekivani nivo zarada zaposlenih u 2015. u odnosu na 2014. godinu

Grafik 14

12


Očekivani nivo cijena proizvodnih inputa u 2015. u odnosu na 2014. godinu

Očekivani nivo cijena proizvoda (usluga) u 2015. u odnosu na 2014. godinu

Grafik 16 Grafik 17

Poslovne barijere Očekivani nivo aktivnih kamatnih stopa u 2015. u odnosu na 2014. godinu

Grafik 18 Grafik 19

Poslovno okruženje

Rezultati ankete pokazuju da najveći broj anketiranih preduzeća, u oblasti poslovnih barijera, kao prepreku vidi slabu tražnju (28%), visoke kamatne stope na kredite (22%) i opšta rizike poslovanja (21%).

Pri tome, 54 % anketiranih privrednih društava očekuje niži nivo, 35% isti nivo, dok 11% očekuje viši nivo aktivnih kamatnih stopa u 2015. u odnosu na 2014. godinu.

13


Investicije

Od ukupnog broja anketiranih preduzeća, njih 48% planira povećanje obima aktivnosti tokom 2015. godine, odnosno 54% anketiranih planira nove investicije. Najveći broj investicija (56%), odnosi se na povećanje fiksne imovine, a kao najveće prepreke novim investicijama navode se niska tražnja (35%), ostale prepreke (32%), nedovoljna iskorišćenost postojećih kapaciteta (18%), visoke kamatne stope i nepovoljni uslovi kapitalnog zaduživanja (9%), kao i visoki postojeći troškovi proizvodnje (6%).

Očekivani obim aktivnosti u 2015. godini

Tip planiranih novih investicija za 2015. godinu

Nove investicije u 2015. godini

Prepreka novim investicijama za 2015. godinu

Grafik 20

Grafik 22

Grafik 21

Grafik 23

15

Determ

inante inflacije

Kvartalne stope agregatne tražnje

Grafik 25

Agregatna tražnja, u 000 eura

Grafik 24

3. DETERMINANTE INFLACIJE

3.1. Tražnja

Agregatna tražnja, prema preliminarnim podacima, u prvom kvartalu 2015. godine zabilježila je rast u odnosu na isti period prethodne godine, a u odnosu na četvrti kvartal prethodne godine je zabilježen pad. Gledajući strukturu ukupne tražnje, u odnosu na strukturu iz četvrtog kvartala 2014. godine, učešće tražnje stanovništva i privrede se povećalo, dok je učešće javne potrošnje smanjeno.

Nivo agregatne tražnje u prvom kvartalu 2015. godine viši je od nivoa agregatne tražnje iz istog pe-rioda prethodne godine, a niži od nivoa tražnje iz četvrtog kvartala 2014. godine.

16


Grafik 27

Izvor: Monstat

Prosječne zarade bez poreza i doprinosa u Crnoj Gori Realne zarade (mjesečna stopa)

Grafik 26

Izvor: Monstat

Boks br. 1 – Metodologija računanja agregatne tražnje

U cilju potpunijeg praćenja agregatne tražnje kao determinante inflacije, CBCG je razvila metodologiju za izračunavanje agregatne tražnje. Polazna osnova metodologije je da je agregatna tražnja zbir tražnje tri sek-tora: lične potrošnje (stanovništvo), investicione potrošnje (privreda) i javne potrošnje. Međutim, imajući u vidu nedostatak velikog broja podataka potrebnih za izračunavanje agregatne tražnje, postojeći podatak o agregatnoj tražnji ne treba tretirati kao pokazatelj tačnog iznosa agregatne tražnje, već kao indikator u kom smjeru se kreće agregatna tražnja. U postojećoj metodologiji nije dostupan niz značajnih podataka poput: investicija privrede, prihoda od prodaje akcija, netržišnih dohodaka, prihoda ostvarenih u sivoj ekonomiji i dr. Metodologija računanja agregatne tražnje je prikazana sljedećom jednačinom:

AD = C + I + G

C = zbir isplaćenih plata + zbir isplaćenih penzija + isplata stare devizne štednje + neto kompenzacije stanovništvu – neto štednja stanovništva (štednja – odobreni krediti)I = -neto štednja privrede (depoziti – krediti)G = javna potrošnja – isplaćene penzije – plate isplaćene iz budžeta – neto štednja države (depoziti – krediti – državni zapisi)AD – agregatna tražnja, C – lična potrošnja, I – investiciona potrošnja, G – javna potrošnja

3.1.1. Kretanje plata i ostale raspoložive determinante tražnje

Prosječna bruto zarada u Crnoj Gori, u prvom kvartalu, iznosila je 727 eur, dok je prosječna zarada bez poreza i doprinosa iznosila 480 eura. Posmatrano prema prethodnom kvartalu (četvrti kvartal 2014. godine), prosječne zarade i bruto i neto bilježe rast od po 0,1%. U poređenju sa istim periodom pre-thodne godine prosječna zarada, kao i prosječna zarada bez poreza i doprinosa, bilježe rast od 0,3%, odnosno rast od 0,6%.

17

Determ

inante inflacije

Ako uzmemo u obzir potrošačke cijene, tj. kretanje zarada posmatrano u realnim iznosima, zaključuje se da su realne zarade ostvarile pad u sva tri mjeseca 2015. godine.

Kreditiranje sektora stanovništva u prvom kvartalu 2015. godini obilježio je pozitivan trend. Prosječno mjesečno, krediti ovom sektoru rasli su po stopi od 0,4% (dok je u istom periodu 2014. go-dini zabilježen rast po prosječnoj stopi od 0,2%). Na kraju prvog kvartala 2015. godine, ukupni krediti sektora stanovništva iznosili su 904,6 milion eura, što je za 10,8 miliona eura ili 1,2% više nego na kra-ju 2014. godine, odnosno za 17,5 miliona eura ili 2% više nego u istom periodu prethodne godine.

Dug per capita1 je iznosio 1.455 eura na kraju marta 2015. godine, i bio je viši nego na kraju 2014. godine kada je iznosio 1.438 eura, odnosno viši nego na kraju prvog kvartala prethodne go-dine kada je iznosio 1.427 eura.

Ukupni krediti mikrokreditnih finansijskih in-stitucija odobreni sektoru stanovništva iznosili su 38,7 miliona eura na kraju marta 2015. godine, što je za 2,6 miliona eura ili 7,2% više nego na kraju prethodne godine, i za 3,9 miliona eura ili 11,2% više nego godinu dana ranije.

Depoziti sektora stanovništva su tokom prva tri mjeseca 2015. godini imali rastući trend, i zabilježili su prosječan mjesečni rast od 0,5% (u istom periodu 2014. godine zabilježen je prosječan mjesečni rast od 0,05%). Depoziti ovog sektora su iznosili 1.352,7 miliona eura na kraju prvog kvartala tekuće godine i bili su za 21 mil-ion eura ili 1,6% viši nego na kraju 2014. godine, odnosno za 113,6 miliona eura ili 9,2% viši nego u istom periodu prethodne godine.

Koeficijent krediti/depoziti za ovaj sektor je iznosio 0,67 na kraju marta 2015. godine i bio je na istom nivou kao na kraju prethodne go-dine (0,67), odnosno na nižem nivou nego u istom periodu prethodne godine (0,72). Sektor stanovništva je na kraju prvog kvartala 2015. go-dine ostvario neto štednju u ukupnom iznosu od 448,2 miliona eura, koja je za 10,2 miliona eura ili 2,3% viša nego na kraju 2014. godine, odnosno za 96,1 milion eura ili 27,3% viša nego u istom periodu prethodne godine.

1 Izvor: Monstat, septembar 2014. godine, procjena o broju stanovnika na 31.12.2013. godine.

Grafik 28

Krediti stanovništvu, u 000 EUR

Priliv sredstava iz inostranstva stanovništvu, u 000 eura

Grafik 29

Izvor: CBCG

18


U prvom kvartalu 2015. godine zabilježen je rast priliva po osnovu doznaka iz inostranstva u ko-rist računa fizičkih lica, ličnih transfera, kao i po osnovu penzija, invalidnina i drugih socijalnih primanja u poređenju sa istim periodom preth-odne godine.

Posmatrajući ukupnu tražnju sektora stanovništva po kvartalima, primjećuje se da je tražnja stanovništva u prvom kvartalu ove godine viša u poređenju sa prethodnim kvartalom, dok je nešto niža u odnosu na tražnju stanovništva iz prvog kvartala 2014. godine.

3.1.2. Analiza budžeta

Budžet Crne Gore za prva tri mjeseca 2015. godine, prema preliminarnim podacima Ministarstva fi-nansija, ostvario je ukupne primitke2 u iznosu od 792,1 milion eura.

Izvorni prihodi iznosili su 258,4 miliona eura ili 7,2% projektovanog BDP-a3, i u odnosu na plan zabilježili su rast od 2,5%, a u poređenju sa istim periodom 2014. godine izvorni prihodi budžeta bili su viši za 1,9%. U strukturi izvornih prihoda najveće učešće od 62,2% ostvarili su prihodi od poreza, zatim doprinosi 32,5%, ostali prihodi 1,6%, naknade 1,3%, primici od otplate odobrenih kredita 1,1%, takse 1% i donacije 0,3%.

Prihodi po osnovu poreza iznosili su 160,6 miliona eura i ostvarili su smanjenje od 2,2% i u odnosu na plan i u odnosu na isti period prethodne godine. Nominalno, najveći pad prihoda u odnosu na preth-odnu godinu ostvaren je kod poreza na dodatu vrijednost od 4,9 miliona eura ili 5%, kao i kod poreza na dobit pravnih lica u iznosu od 3,5 miliona eura ili 23,8%.

Pozitivno odstupanje u odnosu na isti period prethodne godine, bilježi se kod akciza i kod poreza na međunarodnu trgovinu.

Prihodi po osnovu doprinosa iznosili su 83,8 miliona eura i viši su za 15% u odnosu na plan za prvi kvartal 2015. godine, dok u odnosu na isti period 2014. godine bilježe rast od 11,8%.

2 Primici uključuju izvorne prihode (direktne i indirektne poreze i neporeske prihode), pozajmice i kredite od domaćih i inostranih izvora, kao i prihode od prodaje imovine.

3 Izvor: Ministarstvo finansija; procijenjeni BDP za 2015. godinu iznosi 3.580 miliona eura (preliminarni podatak).

Tražnja stanovništva, u 000 eura

Grafik 30

19

Determ

inante inflacije

Izdaci budžeta, u prvom kvartalu 2015. godine, iznosili su 309,9 miliona eura ili 8,7% BDP-a. Os-tvareni izdaci su u odnosu na plan za prvi kvartal tekuće godine bili niži za 20,8%, a porasli su u odnosu na prvi kvartal 2014. godine za 1,2%, ili 3,7 miliona eura, i to najviše zbog transfera in-stitucijama, pojedincima, nevladinom i javnom sektoru, ali i zbog kapitalnih izdataka koji bilježe povećanje od osam miliona eura.

Tekuća budžetska potrošnja iznosila je 293,2 mil-iona eura ili 8,2% BDP-a, dok je kapitalni budžet iznosio 16,7 miliona eura ili 0,5% BDP-a.

Tekući izdaci u posmatranom periodu iznosili su 136,2 miliona eura i bili su niži od planiranih za 13,8%. Gotovo svi tekući izdaci bili su ispod plan-iranih.

Deficit budžeta Crne Gore procijenjen je na 51,5 miliona eura ili 1,4% BDP-a.

3.1.3. Privreda

Usljed odsustva podataka o investicijama privre-de, kao aproksimaciju možemo koristiti neto zaduženost privrede.

Krediti sektora privrede su tokom prvog kvarta-la 2015. godine bili znatno viši od depozita ovog sektora. Tako je neto dug sektora privrede izno-sio 302,9 miliona eura na kraju posmatranog pe-rioda, i bio je za 25,6 miliona eura ili 9,2% viši nego na kraju 2014. godine, dok je u odnosu na kraj prvog kvartala prethodne godine bio za 102 miliona eura ili 25,2% niži. U strukturi kredita ovog sektora, na kraju prvog kvartala 2015. go-dine dominirali su dugoročni krediti sa 74,9% što ukazuje na to da su se krediti privrede domi-nantno koristili za povećanje obima ekonomske aktivnosti.

Budžetski suficit/deficit u periodu 2008 – mart 2015, u milionima eura

Grafik 31

Izvor: Ministarstvo finansija

Neto dug privrede, mjesečna promjena, u %

Grafik 32

20


3.1.4. Eksterna tražnja i tekući račun platnog bilansa

U prvom kvartalu 2015. godine ostvareno je povećanje deficita tekućeg računa, čime je nastavljen trend rasta deficita iz prethodne godine. Prema preliminarnim podacima, deficit tekućeg računa plat-nog bilansa je iznosio 197 miliona eura ili 6,7% više nego u istom periodu prethodne godine. U pos-matranom periodu zabilježeno je povećanje spoljnotrgovinskog deficita za 4,8%. U robnoj razmjeni sa inostranstvom evidentno je povećanje izvoza roba za 3%, kao i povećanje uvoza roba 4,4%.

U međunarodnoj razmjeni usluga u prvom kvartalu 2015. godine ostvare je suficit u iznosu od 11,9 miliona eura što je rast za 0,7%, u poređenju sa prethodnom godinom. Povećanje prihoda od 11,9% ostvareno je zahvaljujjući pozitivinim kretanjima u oblasti transporta i turizma. Suficit na računu pri-marnog dohotka iznosio je 40 miliona eura, što je 15,8% više nego u istom periodu prethodne godine, a rezultat je povećanja prihoda na ovom podračunu za 3,9% kao i smanjenja rashoda za 16,6%. Kod sekundarnog dohotka u ovom periodu zabilježeno je smanjenje suficita za 20,7% prvenstveno zbog povećanja rashoda za 20,9%, u odnosu na prvi kvartal prethodne godine.

U prvom kvartalu 2015. godine, prema prelimi-narnim podacima, neto priliv stranih direktnih investicija iznosio je 86,2 miliona eura ili 9,2% više nego u istom periodu prethodne godine.

Priliv SDI u formi interkompanijskog duga izno-sio je 45,3 miliona eura ili 45,3% ostvarenog učešća u ukupnom prilivu, dok je priliv novčanih sredstava po osnovu povlačenja sredstava rezide-nata investiranih u inostranstvu iznosio 2,2 miliona eura. U strukturi vlasničkih ulaganja 17,7 miliona eura se odnosilo na investicije u preduzeća, dok je priliv po osnovu ulaganja u nekretnine iznosio 34,7 miliona eura.

Ukupan odliv stranih direktnih investicija izno-sio je 13,8 miliona eura, što je za 48,6% manje nego u periodu januar-mart 2014. godine. U strukturi odliva, odliv po osnovu ulaganja rezidenata u in-ostranstvo iznosio je 6 miliona eura, dok je na povlačenja sredstava nerezidenata investiranih u našu zemlju iznosio 7,8 miliona eura.

3.2. Ponuda i proizvodnja

Industrijska proizvodnja je u prvom kvartalu ove godine zabilježila rast od 7% u odnosu na isti period prethodne godine, zbog rasta ostvarenog u sva tri sektora: vađenja ruda i kamena od 16,2%, snab-dijevanja električnom energijom, gasom i parom od 9,7% i u sektoru prerađivačke industrije 3,5%. Posmatrajući mjesečne podatke o kretanju industrijske proizvodnje, u prvom kvartalu je ostvaren rast u februaru (10,1%) i martu (5,3%), dok je pad zabilježen u januaru (-19,1%).

Ukupan priliv stranih direktnih investicija, u hiljadama eura

Grafik 33

Izvor: CBCG

21

Determ

inante inflacije

Tokom prvog kvartala ove godine Crnu Goru posjetilo je 65.275 turista, što predstavlja rast od 19,3% u odnosu na isti period prethodne godine. Broj dolazaka domaćih turista povećan je za 28,1%, a stranih za 16,7%. Ostvareno je 240.511 noćenja, što je za 16,6% više nego u istom periodu prethodne godine.

U prvom kvartalu 2015. godine, u oblasti šumarstva, proizvedeno je ukupno 9.247 m³ šumskih sortimenata, što je za 56,4% manje nego u istom periodu prethodne godine.4

Vrijednost izvršenih građevinskih radova u pr-vom kvartalu ove godine iznosila je 64,2 miliona eura i bila je viša za 9,6% u odnosu na isti period prethodne godine, dok je građevinska aktivnost mjerena efektivnim časovima rada veća za 7,6%.

U vazdušnom saobraćaju je broj prevezenih putnika, za prva tri mjeseca 2015. godine u odnosu na isti period prethodne, povećan 10,6%, dok je prevoz robe povećan za 12,7%. Broj prevezenih putnika u drumskom5 saobraćaju, u prvom kvartalu ove godine, u odnosu na isti kvartal prethodne, povećan je za 4,2%. U željezničkom saobraćaju je u prvom kvartalu ove godine, u odnosu na isti kvartal preth-odne godine, prevoz putnika veći za 0,4%, dok je prevoz robe smanjen za 2%.

3.3. Berzanski indeksi

Indeks Monex206 je u prvom kvartalu 2015. godine imao pozitivan trend. U januaru je ovaj indeks zabilježio blagi mjesečni pad, dok je tokom februara i marta bilježio mjesečni rast. S druge strane, indeks investicionih fondova Monex PIF je u prvom kvartalu 2015. godine nastavio negativni trend s kraja 2014. godine, i tokom prva dva mjeseca je bilježio pad, dok je u martu zabilježio blagi rast.

U odnosu na kraj prethodne godine, indeks Monex20, je na kraju marta 2015. godine zabilježio ap-solutni rast u iznosu od 891,03 indeksnih poena, ili 7,8%, dok je indeks Monex PIF zabilježio pad od 386,37 indeksnih poena ili 12,7%.

4 Iskazano ponderisanim indeksom, a neponderisanim je proizvodnja manja 52,3% za isti period.5 U trenutku pisanja izvještaja nisu bili dostupni podaci za drumski robni saobraćaj. 6 Od 01. aprila 2015. godine na crnogorskom tržištu kapitala se u okviru posmatranja kretanja cijena kompanija upotre-

bljavaju dva indeksa- MONEX i MNSE10. Indeks MONEX predstavlja nasljednika indeksa MONEX20 koji sa novom Me-todologijom ima više kompanija u svojoj indeksnoj korpi. Novoformirani indeks MNSE10 predstavlja blue-chip indeks i u njegov sastav ulazi deset „najboljih“ kompanija sa crnogorskog tržišta.

Industrijska proizvodnja, godišnja stopa rasta

Grafik 34

Izvor: Monstat

22


U odnosu na kraj marta 2014. godine, indeks Monex20 je zabilježio rast od 17,9%, dok je in-deks Monex PIF zabilježio pad od 16,7%.

U odnosu na njihove istorijski maksimalne vri-jednosti (dostignute u 2007. godini), indeksi su na kraju marta 2015. godine bili niži: Monex20 – 4 puta, a Monex PIF – 19,2 puta niži.

Kretanje indeksa na Montenegroberzi

Grafik 35

Izvor: Montenegroberza

23

Monetarna politika

4. MONETARNA POLITIKA

U februaru 2015. godine je donešena Odluka o izmjenama Odluke o obaveznoj rezervi banaka kod Centralne banke Crne Gore (“Sl. list Crne Gore”, br. 7/15) kojom je bankama omogućeno da do 25% obavezne rezerve izdvoje i drže u obliku državnih zapisa Crne Gore bilo koje ročnosti, nakon čega mogu još do 10% obavezne rezerve izdvojiti i držati u obliku državnih zapisa Crne Gore ročnosti do 182 dana. Ovu mogućnost banke će imati do 31.12.2015. godine.

25

Prognoza inflacije za 2015. godinu i prvi kvartal 2016.

5. PROGNOZA INFLACIJE ZA 2015. GODINU I PRVI KVARTAL 2016. GODINE

5.1. Modelska procjena

Grafik „Fena“ inflacije („fan chart“) Crne Gore predstavlja grafički prikaz distribucije vjerovatnoća prognoze kretanja stope inflacije, izražene preko indeksa potrošačkih cijena. U tom pravcu, umjesto određivanja konkretnih tačaka, grafikonom se preko distribucije vjerovatnoća u obzir uzimaju i po-tencijalni rizici i neizvjesnosti, koji bi u narednom periodu mogli uticati na kretanje inflacije. Sama svrha grafikona „Fena“ je upravo da ukaže i uzme u obzir neizvjesnost koja postoji u realnim tokovima ekonomije, a koja se posljedično reflektuje u kretanju stope inflacije (rast cijena energenata, povećanje-smanjenje spoljno-trgovinskog deficita i dr.).

Grafikon „Fen“ Crne Gore za 2015. godinu i prvi kvartal 2016. godine baziran je na tri procijenjena sastavna dijela:

1. Vrijednosti centralne projekcije - vrijednosti centralne projekcije grafikona „Fena“ izvedene su iz ARIMA modela;

2. Nivo neizvjesnosti – nivo neizvjesnosti određuje širinu grafikona „Fena“. Koeficijenti nivoa neizvjesnosti dobijeni su analitičkom procjenom i kalkulacijom relativnog uticaja potencijal-nih internih i eksternih šokova, koji su mogući u crnogorskoj ekonomiji za period od godinu dana, a koji se očitavaju kroz „debljinu“ raspona oko centralne projekcije.

3. Zakrivljenost grafikona - na osnovu nivoa zakrivljenosti distribucije projekcije inflacije, gra-fikon „Fena“ se prilagođava prognozi, u smislu da li su vrijednosti centralne projekcije „preci-jenile” ili „potcijenile” kretanje stope inflacije. Od toga će zavisiti i pozicija srednje vrijednosti distribucije inflacije.

Centralna projekcija grafikona „Fena“- ARIMA model za 2015. godinu i prvi kvartal 2016. godine

U cilju izrade grafikona „Fena“, razvijen je ARIMA (autoregresivni integrisani model sa pokretnim prosjecima) model vremenske serije inflacije Crne Gore, izražene preko indeksa potrošačkih cijena7.

7 Detaljno objašnjenje ARIMA modela Crne Gore predstavljeno je u radnoj studiji Centralne banke br. 11 “Prognoziranje inflacije: Empirijsko istraživanje kretanja indeksa cijena na malo Crne Gore za 2007. godinu-primjena ARIMA modela“.

26


ARIMA model je iskorišćen za potrebe kratkoročne prognoze (12 mjeseci), pri čemu je napravljena iteracija od nekoliko ARIMA modela, koji su rangirani sa stanovišta njihove efikasnosti i kvalititeta dijagnostike. Odabrani ARIMA model, ARIMA (1,1,17)8, ima dovoljan nivo pouzdanosti za potrebe prognoze.

Vrijednost projekcija na mjesečnom nivou je iskorišćena za vrijednosti centralne projekcije grafikona indeksa potrošačkih cijena za 2015. godinu i prvi kvartal 2016. godine. Dobijene vrijednosti predstavlja-ju modu distribucije, odnosno vrijednosti sa najvećom frekvencijom u distribuciji ove vremenske serije.

Srednja vrijednost dobijenog modela je 1,5. Vrijednost koeficijenta asimetričnosti varira u rasponu od 0,4 do 1,2, a vrijednost standardne devijacije iznosi 0,25. Slično, kao i u projekciji iz prethodnog kvartala, centralni raspon smješten je u donjem dijelu distribucije, odnosno odgovarajući raspon neiz-vjesnosti koncentrisan je prema višim nivoima inflacije, koji se na grafikonu reflektuju kroz „deblji“ raspon, koji je koncentrisan iznad centralnog „najplavljeg“ raspona. Grafikonom „Fena“ objašnjeno je 90% vjerovatnoće distribucije inflacije. Centralna projekcija se obično nalazi u najtamnijem dije-lu grafikona, odnosno centralnih 10% vjerovatnoće.9 Grafikon „Fena“ ima po osam slojeva sa svake strane, različitih boja, iznad i ispod centralnog sloja, pri čemu svaki sloj iste boje, u zbiru, iznad i ispod centralnog benda, kumulativno, objašnjava narednih 10% vjerovatnoće kretanja inflacije. Kako neiz-vjesnost tokom vremena raste, to grafikon „Fena“ postaje sve širi.

8 ARIMA Model se obično označava ARIMA (p,d,q), gdje p predstavlja broj autoregresivnih varijabli, d se odnosi na nivo stacionarnosti zavisne varijable, dok q predstavlja broj varijabli, pokretnih prosjeka, koji se nalaze u odgovarajućem modelu.

9 Obično se vrijednosti mode (centralne projekcije) nalaze u najtamnijem bendu, međutim, ukoliko postoji značajan nivo rizika, tada se može desiti da centralna projekcija ne obuhvata nijednu od ovih vrijednosti. (Britton, E, Fisher, P.G. and Whitley, J.D. (1998), ‘The Inflation Report projections: Understanding the Fan Chart’, Bank of England, Quarterly Bulletin, 38, pp. 30–37.)

Projekcija indeksa potrošačkih cijena Crne Gore za 2015. godinu i prvi kvartal 2016. godine

Grafik 36

Izvor: CBCG, 2015.

27

Prognoza inflacije za 2015. godinu i prvi kvartal 2016.

Grafik „Fena“ inflacije („fan chart“) Crne Gore, baziran na procjeni ARIMA modela, za 2015. godinu i prvi kvartal 2016. godine, pokazuje da će se, sa vjerovatnoćom od 90%, inflacija, mjerena preko indeksa potrošačkih cijena, u zavisnosti od mjeseca, kretati u intervalu od 0% do 3%. Pri tome, za kraj 2015. godine, se projektuje inflacija u rasponu od 0,9% do 2,5%, sa centralnom tendenci-jom od 1,8%. Centralna projekcija „Fan Charta“ (koja se odnosi na najtamniji dio grafika), predstavlja raspon vjerovatnoće od 10% (grafik br. 36).

Polazne osnove prognoze inflacije za 2015. godinu i prvi kvartal 2016. godine:

1. U skladu sa pretpostavkom o kretanju cijena primarnih proizvoda na globalnom tržištu, u projekciji se pretpostavlja određeni rast cijena primarnih proizvoda;

2. Fluktuacija cijena poljoprivrednih proizvoda od +/- 5%, uslovljena njihovim sezonskim ka-rakterom;

3. S obzirom na dosadašnje kretanje cijena nafte, pretpostavili smo da će cijene nafte umjereno rasti u posmatranom periodu;

4. Donošenjem Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o akcizama, postepeno će se poveća-vati akcize na cigarete, alkohol i gazirana pića;

5. Rast cijene električne energije do 5% (uključen predviđeni rast cijene u avgustu 2015. godine);6. Rast investicija i intezivnija ekonomska aktivnost u 2015- 2016. godini;7. Stagnacija zarada u 2015. godini, dok u 2016. godini pretpostavljamo blagi rast;8. Stagnacija cijena nekretnina;9. Nije pretpostavljen rast PDV-a, kao ni drugih poreskih opterećenja.

Odstupanje nekog od ovih parametara bi zahtijevalo i korekciju prognoze.

29

Očekivana inflacija u 2015. godini

6. OČEKIVANA INFLACIJA U 2015. GODINI

Inflacija je u porastu u prvom kvartalu ove godine, kao i inflaciona očekivanja. Imajući u vidu da smo prethodne godine imali negativnu stopu inflacije, rast i inflacije i inflacionih očekivanja nije iznenađujući.

Na kretanje inflacije u ovoj godini ključni uticaj su imale cijene prehrambenih proizvoda. Rast ci-jena, na godišnjem nivou, u kategoriji hrana i bezalkoholna pića od 3,3% dao je najveći doprinos (1,3 p.p.) ukupnoj godišnjoj stopi inflacije od 1,6% u I kvartalu ove godine. Ovome treba dodati i uticaj povećanja maloprodajnih cijena benzina, zbog uvođenja dodatnog akciznog opterećenja, koje ima i direktne i indirektne efekte.

Porast inflacije očekuje najveći broj anketiranih banaka i preduzeća. Najveći broj anketiranih banaka očekuje inflaciju izmedju 1% i 1,5%, dok najveći broj anketiranih preduzeća očekuje inflaciju izmedju 0 % i 0,5%.

U većini djelatnosti došlo je do rasta obima aktivnosti, što utiče povoljno na kretanje inflacije (rast po-nude). Takodje, očekivanja privrednika ukazuju na rast obima aktivnosti. Sa druge strane agregatna tražnja je u porastu (u odnosu na I kvartal prethodne godine), što vrši pritisak na rast inflacije.

Modelska prognoza ukazuje da će se sa vjerovatnoćom od 90% inflacija, mjerena preko indeksa potrošačkih cijena, tokom 2015. godine, kretati u intervalu od 0% do 3%. Za kraj 2015. godine se predviđa inflacija u rasponu od 0,9% do 2,5%. Naša ekspertska procjena je nešto viša u odnosu na modelsku i u odnosu na prethodni kvartal, odnosno naše očekivanje je da će na kraju 2015. godine inflacija biti u rasponu od 1,25% do 3,25%.

Tabela br. 3

Procjena stope inflacije

Opitimistička procjena Realistična procjena Pesimistička procjena

1,25% 2,25% 3,25%

Pretpostavke na kojima se bazira ova procjena su iste kao i pretpostavke na kojima se bazirala model-ska procjena. Ostupanje nekog od parametara koji su korišćeni prilikom ove prognoze zahtijevalo bi i reviziju procjene.

Documents

IZVJEŠTAJ O KRETANJU CIJENA I KVARTAL 2015. GODINE · tala prethodne godine. Cijena referentne korpe OPEC-a je u prvom kvartalu, u prosjeku, koštala 50,3 USD/barel, što je za 31,4%