VISOKA POSLOVNA ŠKOLA STRUKOVNIH STUDIJA LESKOVAC

OSNOVNE STRUKOVNE STUDIJE

SEMINARSKI RAD

Predmet: UPRAVLJANJE RURALNIM RAZVOJEM

TEMA: RURALNI TURIZAM ZLATIBORSKOG OKRUGA

Mentor: Student:

Prof. dr Naum Marinoski Jovana Petrović

Broj indeksa: 12397

Smer: Turizam i ugostiteljstvo

Leskovac, 2015.

Sadržaj

Uvod ...................................................................................................................................3

Ruralni turizam zlatiborskog okruga ..................................................................................4

1. Zlatibor.................................................................................................................4

1.1. Kulturno-istorijski spomenici ..............................................................4

1.2. Spomenici ............................................................................................5

1.3. Etno selo Sirogojno ..............................................................................6

1.4. Seoski turizam ......................................................................................6

2. Tara .....................................................................................................................8

3. Drvengrad ...........................................................................................................9

4. Kremna ..............................................................................................................10

5. Šarganska osmica ..............................................................................................10

6. Manasitr Mileševa .............................................................................................11

7. Seoski turizam u užičkom kraju ........................................................................12

Zaključak ...........................................................................................................................13

Literatura ...........................................................................................................................14

2

Uvod

Prirodne lepote Zlatiborskog okruga, te kvalitetan smeštaj i hrana, posebno u seoskim

turističkim destinacijama, dobili su visoke ocene turista koji su posetili ovaj region, dok

se njihove zamerke, između ostalog, odnose na slabu putnu infrastrukturu, bez  auto-puta

i aerodroma.

Zlatiborski okrug raspolaže sa obijem prirodnih lepota koje su za turiste atrakcija.

Planinska mesta zauzimaju posebno mesto u turističkoj ponudi Zlatiborskog okruga jer se

broj domaćih i stranih turista iz godine u godinu povećava. Rad se bavi analizom.

Materijalna osnova turističke destinacije se sastoji od prirodne i materijalne komponente.

Prirodna i materijalna komponenta u turizmu sačinjavaju turistički potencijal, odnosno

utiču na kretanje, boravak i turističku potrošnju.

Postavlja se pitanje da li prirodna ili materijalna komponenata doprinosi povećanju broja

turista odnosno da li je odnos između ove dve komponente saglasan i podjednako

doprinosi razvoju turizma.

3

Ruralni turizam zlatiborskog okruga

1. Zlatibor

Zlatibor je planina u Srbiji koja se prostire na površini od oko 1000 km², dugačka je 55

km, a široka i do 20 km. Pruža se pravcem severozapad-jugoistok. Najviši vrh je Tornik

(1496 m). Zlatibor se prostire između 43° 31' N i 43° 51' N, i između 19° 28' E i 19° 56'

E. Poznato je letovalište i zimovalište, kao i klimatsko lečilište. Zlatibor se nalazi na

severonm delu oblasti Stari Vlah, granične oblasti između Raške, Hercegovine i Polimlja.

Obuhvata predele tri opštine Republike Srbije: Čajetinu i jedan deo opštine Užice

(Kremanska oblast) severni Zlatibor i jedan manji deo opštine Nove Varoši (Murtenička

oblast) južni Zlatibor. Administrativni centar Zlatibora je varošica Čajetina.1

Južna i istočna granica Zlatibora su reke Uvac i Veliki Rzav. Na zapadu se Zlatibor

graniči sa Republikom Srpskom, selima Mokrom Gorom, Semegnjevom i Jablanicom.

Zlatibor je oduvek imao veliki pogranični značaj. Na brdu Cigli kod Jablanice i danas se

raspoznaje granica Srbije sa dvema carevinama — Austrougarskom i Turskom. Zlatibor

se nalazi na pola puta od Beograda do crnogorskog i dubrovačkog primorja. Preko njega

prelaze mnogi značajni magistralni putevi i pruge, među kojima je i pruga Beograd-Bar.

Najbliži veći grad je Užice.

1.1. Kulturno-istorijski spomenici

Danas na Zlatiboru postoje tri crkve brvnare. To su crkvice malih dimenzija kojih je

nekada bilo više, a danas postoje još samo u selima Dobroselici, Jablanici i Kućanima

Crkva brvnara u Dobroselici iz 1821-ve godine čuva ikone Janka Mihailovića Molera i

Aleksija Lazovića. Osim Mitra Udovičića iz sela Stubla, imena ostalih graditelja nisu

zabeležena. Sva njena arhiva i biblioteka je uništena za vreme Prvog svetskog rata, samo

1 http://www.zlatibor.org.rs/, pristupljeno 08.03.2015. u 16.50.

4

je sačuvan mali broj knjiga koje se i danas koriste. Prema legendi, tu crkvu je podigao

sebi za zadužbinu jedan hajduk. Turci su je iz osvete prema njemu zapalili 1809-te

godine, ali ju je iznenadna kiša spasila. 1821-ve godine je obnovljena, zajedno sa

grobljem koje je takođe osnovao onaj hajduk.2

U selu Kućani, smeštenom na južnim obroncima Zlatibora i dosta udaljenom od svih

većih saobraćajnica, nalazi se crkva posvećena Hristovom Vaznesenju. Ova brvnara

minijaturnih razmera (12m²) podignuta je najverovatnije u 18. veku, iako se često datuje

u 18. vek zbog sačuvanih carskih dveri, dela Simeona Lazovića. Izvedene u pozlaćenom

duborezu i sa predstavama proroka i Blagovesti, njih je – prema sačuvanom natpisu –

slikar priložio „crkvi Sv. arhanđela 1780“.3

Crkva brvnara u Donjoj Jablanici podignuta je 1838-me godine, a okružena je manjim

drvenim građevinama istaknutih porodica iz sela, tzv. sobrašicama. Imena graditelja su

ostala nepoznata, ali izgleda da su to bili meštani, osim jednog, koji je bio sa Tare.4

1.2. Spomenici

Spomen-česme se nalaze u Čajetini ("... u spomen na srećno spasenje Nj. v. kralja Milana

u Ivanjdanskom atentatu..." i "... u slavu besmrtnih ratnika sreza zlatiborskog palih u

ratovima za oslobođenje i ujedinjenje 1912-1918..."), na Oku (podignuta ratnicima od

1912-te do 1918-te godine iz sela Semegnjeva, Branežaca i Šljivovice), i Popovoj Vodi

(izginulim ratnicima od 1912-te do 1918-te iz sela Drijetnja, Ljubanja, Kačera, Mačkata i

Krive Reke).5

Spomen-ploče izginulim ratnicima za slobodu i ujedinjenje od 1912-te do 1918-te se

nalaze i u crkvama u Ljubišu i Beloj Reci. Spomenička obeležja sa spomen-pločama

borcima Prvog i Drugog svetskog rata urađena su u Kremnima i Mokroj Gori.

1.3. Etno selo Sirogojno2 http://www.zlatibor.org.rs/, pristupljeno 08.03.2015. u 16.50.3 http://www.zlatibor.org.rs/, pristupljeno 08.03.2015. u 16.50.4 http://www.zlatibor.org.rs/, pristupljeno 08.03.2015. u 16.50.5 http://www.zlatibor.org.rs/, pristupljeno 08.03.2015. u 16.50.

5

Nalazi se u Sirogojnu i jedan od najznačajnijih turističkih objekata na Zlatiboru. Nalazi se

pod vedrim nebom. To je Etno-selo koje se sastoji od 40 starih kuća donetih sa svih

strana Zlatibora. Etno-selo je sagrađeno 1979. godine, na 4,5 ha površine. U jednoj od

kuća muzeja „Staro selo“ napravljena je i krčma, a neke manje kolibe su preuređene za

stanovanje, vajat samo za spavanje mladih bračnih parova, gostinska kuća, ambar,

grnčarska radionica, i monumentalna crkva Svetog Petara i Svetog Pavla. Nalazi se

dvadeset i šest kilometara od turističkog centra Zlatibor.6

1.4. Seoski turizam

Gostilje leži na obroncima planine, 30 km od centra na Zlatiboru. U selu živi oko 400

ljudi koji se uglavnom bave stočarstvom i voćarstvom. Okolina pruža idealne uslove za

sakupljanje lekovitog bilja, ribolov i pešačenje. Okruženje sela je živopisno, posebnu

atrakciju predstavlja vodopad visok 20 m na reci Vrelo, na kojoj je sačuvana i vodenica.

Atraktivna je za obilazak i rodna kuća Dimitrija Tucovića. U selu je 70 ležajeva sa

utvrđenom kategorijom smeštaja.7

Rožanstvo je udaljeno 15 km od centra Zlatibora, ima oko 450 stanovnika koji se

uglavnom bave poljoprivredom. Poznato je po proizvodnji buradi, kaca i drugih

proizvoda od drveta. Kroz selo protiče Prištavica na čijoj je desnoj obali jedna od

najlepših pećina u Srbiji, Stopića pećina. U neposrednoj blizini je i banja Vapa. Selo ima

40 kategorisanih ležaja, jedno domaćinstvo ima i bazen.8

Kriva Reka je pitomo zlatiborsko selo 17 km udaljeno od centra Zlatibora. Živo i bogato,

sa oko 1350 stanovnika, uređenom školom, terenima za fudbal i košarku, prostire se u

širokoj travnatoj udolini sa blagim padinama okolnih brda, prekrivenih voćnjacima,

prvenstveno šljivicima. U centru sela je čuveni izvor Kotren čija ledena voda ne

presušuje ni u vreme najvećih žega. Posetiocima stoji na raspolaganju smeštaj u

6 http://www.zlatibor.org.rs/, pristupljeno 08.03.2015. u 16.50.7 http://www.selo.co.rs/index.php, pristupljeno 08.03.2015. u 15.46.8 http://www.selo.co.rs/index.php, pristupljeno 08.03.2015. u 15.46.

6

petnaestak živopisnih domaćinstava sa oko 80 kategorisanih ležajeva, uglavnom druge

kategorije.9

Tripkova je udaljena 20 km od Zlatibora. Iako malo po broju stanovnika, oko 350 ljudi, u

selu se organizuje niz manifestacija. Leti se organizuje likovna kolinija i radionica za

izradu umetničkog stakla, kao i međunarodni seminari o srpskom folkloru. Povoljna

klima, prirodne lepote, bistro jezero Vrutci koje je bogato ribom, čine značajne turističke

potencijale ovog sela. Raspolaže sa 45 ležaja.10

Mačkat je udaljen 16 km od centra Zlatibora i odavno se u njega svraća i zbog dobre

hrane u nadaleko čuvenim kafanama. U selu živi oko 800 stanovnika koji se uglavnom

bave poljoprivredom i proizvodnjom suvomesnih proizvoda. Pršuta ovde proizvedena

vrhunskog je kvaliteta i postala je simbol zlatiborskog kraja. Mačkat je nadaleko poznat i

po jagnjećem i prasećem pečenju. Svake zime, u januaru, se održava “Pršutijada” koju

poseti deset hiljada posetilaca. Raspolaže sa 20 ležaja.11

Semegnjevo je udaljeno 16 km od centra Zlatibora. Nalazi se na nadmorskoj visini od

1000 m sa okolinom koja pogoduje za lovni i rekreativni turizam. Do sela vode, osim

asfaltnog, vode i šumski putevi koji su idealne staze za vožnju planinskih bicikala.

Brojni su izvori čiste planinske vode dok u bistrim potocima ima ribe i rakova.

Turistima stoji na raspolaganju 10 ležajeva u privatnom smeštaju.12

2. Tara

9 http://www.selo.co.rs/index.php, pristupljeno 08.03.2015. u 15.46.10 http://www.selo.co.rs/index.php, pristupljeno 08.03.2015. u 15.46.11 http://www.selo.co.rs/index.php, pristupljeno 08.03.2015. u 15.46.12 http://www.selo.co.rs/index.php, pristupljeno 08.03.2015. u 15.46.

7

Planina Tara je jedna od naših najlepših planina i svakako jedan od najprivlačnijih

predela Srbije. Pokrivena gustim četinarskim i listopadnim šumama, protkana pašnjacima

i livadama, ova lepotica planinskog sistema Srbije ali i celog kontinenta, svakako

zaslužuje epitet Kraljice planina.

Masiv Tare nalazi se u zapadnom delu Srbije, u graničnom pojasu prema Bosni i

Hercegovini, odnosno Republici Srpskoj. Sa juga i jugoistoka, Tara je oivičena rekom

Kamišnom i Kremanskom kotlinom oslanjajući se na Zlatibor i Mokru Goru. Na istoku se

naslanja na ogranke Ponikava i Stapara. Na severoistoku granicu joj čini reka Pilica. Sa

severa masiv Tare oivičen je kanjonom reke Drine, sa severozapada rekom Derventom,

dok je sa zapada omedjan Belim Rzavom. Površina Planine Tare u navedenim granicama

je 183 km2, a nadmorska visina iznosi 1000m do 1200m. Najviši vrh Tare je Zborište sa

nadmorskom visinom od 1544 m.13

Najpoznatiji turistički lokaliteti na Planini Tari su Kaluđerske Bare, Mitrovac, Zaovine sa

svojim jezerima, Šljivovica, Sokolina, Predov Krst i prelepi vidikovac na njemu. Na

našoj najlepšoj planini Tari zasigurno možete izabrati odgovarajući smeštaj za vaš idealni

odmor u prirodi. U turističkoj ponudi su prelepe vikendice, apartmani i hoteli. U širem

području planine Tare nalaze se mnoge prirodne i kulturne atrakcije, gradski i turistički

centri, poput Bajine Bašte, Zlatibora ili Višegrada, a podno Tare nalazi se Manastir Rača

iz 13. veka, centar kulturne i duhovne baštine ovoga kraja. Prepoznatljivi zaštitni znak

Drine i Bajine Bašte je čuvena Kućica na steni.14

Tara je prostor čiste i netaknute prirode. Zahvaljujući njenim povoljnim klimatskim i

geološkim faktorima, iskazuje izuzetno pozitivnu ulogu na život i zdravlje biljaka,

životinja i čoveka. Vazduh, svojim kvalitetom i čistotom predstavlja neprocenjivu

vrednost i pravu oazu zdravlja. Planina Tara, bogatstvom svog biljnog i životinjskog

sveta, predstavlja riznicu sadašnjeg, ali i, na drugim mestima, davno izumrlog životnog

13 Unković, S. Zečević, B.(2005): Ekonomika turizma, Ekonomski fakultet, Beograd, str. 222.14 Unković, S. Zečević, B.(2005): Ekonomika turizma, Ekonomski fakultet, Beograd, str. 222.

8

blaga. Upravo ovde raste čuvena Pančićeva Omorika, relikt i endemit zaostao još iz

praistorije i opstao samo na ovim prostorima. Omoriku je otkrio naš veliki naučnik Josif

Pančić po kome je kasnije ova „nova fela četinara“ dobila ime „Pančićeva Omorika“.15

Spoj izuzetnih prirodnih uslova i jedinstvenog ambijenta, Planina Tara predstavlja retku

turističku dragocenost i idealno mesto za odmor i rekreaciju, kako za vrhunske sportiste i

planinare, tako i za rekreativce i zaljubljenike u prirodu. Zahvaljujući idealnim prirodnim

uslovima i značajnim smeštajnim kapacitetima, kako hotelskim, tako i seosko-

apartmanskim, pruža izuzetne mogućnosti za turizam svih 365 dana u toku godine.

3. Drvengrad

Drvengrad je etno-selo u Srbiji kod Mokre Gore u Zlatiborskom okrugu. Drvengrad je

smešten na razmeđi Zlatibora i Tare.

Osnovano je i izgrađeno na brdu Mećavnik po zamisli filmskog reditelja Emira Kusturice

za potrebe snimanja filma „Život je čudo“. Mećavnik nadvisuje selo Mokra Gora i

visinski je na istom nivou sa železničkom stanicom Jatare kroz koju prolazi pruga uskog

koloseka „Šarganska osmica“.

Drvengrad je etno-selo u gradskom obličju i strukturi. U obliku je pravougaonika čija

duža (glavna) osa na jednom kraju ima ulaznu kapiju, odakle polazi glavna ulica i

prostire se do drugog gde se nalazi mala drvena pravoslavna crkva sa drvenim zvonikom.

Crkva je građena po ugledu na ruske crkve brvnare (videti sliku u galeriji) i posvećena je

Svetom Savi. U centralnom delu sela je trg popločan drvenom kockom i sečenim drvenim

pragovima i opkoljen brvnarama. Brvnare su autentične i prenete, neke iz tih krajeva, a

neke iz Republike Srpske, u vidu skeleta i postavljene na kamene temelje.

4. Kremna

15 Unković, S. Zečević, B.(2005): Ekonomika turizma, Ekonomski fakultet, Beograd, str. 222.

9

Turističke atrakcije ove oblasti su Šarganska osmica, pruga jednog koloseka koja pravi

figuru broja osam da bi lakše savladala uspon brda Šargana, rodna kuća vidovnjačke

porodice Tarabića u Kremnima, Dom proroka u Kremnima i lekoviti izvor Bele vode u

Mokroj Gori.16

5. Šarganska osmica

Šarganska osmica je naziv za muzejsko-turističku železnicu uzanog koloseka 760 mm,

Mokre Gora - Šargan Vitasi „Železnica Srbije“, obnovljene deonice nekadašnje pruge

Užice - Višegrad - Sarajevo, kojom saobraća muzejski voz "Nostalgija", u letnjoj sezoni

od aprila do oktobra i zimskoj od 25. decembra do 25. januara. Stara pruga uzanog

koloseka je uklonjena 1974. godine, a na zahtev grupe entuzijasta iz Udruženja

„Šarganska osmica“ obnovljena je najatraktivnija dionica od Mokre Gore do stanice

Šargan Vitasi u dužini od 15.440 metara. Karakteristika šarganske pruge je da je jedini

način da se savlada visinska razlika od samo 300 metara bila izgradnja petlje - osmice.

Rastojanju u obliku džinovske osmice voz dva puta prolazi kroz istu geografsku tačku. Za

sat vremena vožnje, voz prolazi kroz 22 tunela i preko pet mostova, prugom koja savlada

visinsku razliku i uspon od 300 metara.17

6. Manastir Mileševa

16 Unković, S. Zečević, B.(2005): Ekonomika turizma, Ekonomski fakultet, Beograd, str. 224.17 Unković, S. Zečević, B.(2005): Ekonomika turizma, Ekonomski fakultet, Beograd, str. 224.

10

Manastir Mileševa je srpski srednjovekovni manastir. Nalazi se na šestom kilometru od

Prijepolja na reci Mileševci. Raški po stilu, podigao ga je kralj Stefan Vladislav (1234—

1243) u prvoj polovini XIII veka kao svoju zadužbinu, a u njoj je i sam sahranjen.

U priprati, koju je kralj Vladislav dogradio 1235. godine, položio je mošti svog strica

svetog Save. Njih su Turci 1594. godine prilikom osvajanja preneli na Vračar (Beograd) i

spalili, u pokušaju da slome srpski duh.

Manastir je nastao u vreme Latinskog carstva, kada i nastaje takozvani „plastični stil“

koji se odlikuje monumentalnošću, izbegava dekorativnost i naginje formama klasične

antike. U manastirskoj crkvi se 1377. godine za kralja Srbljem i primorjem krunisan je

Tvrtko I Kotromanić, sestrić Cara Dušana. Stefan Vukčić Kosača se u njoj 1446. godine

proglasio „hercegom od Svetog Save“, po čemu je Hercegovina dobila ime.

Manastir je danas sedište episkopije Srpske pravoslavne crkve na čijem je čelu episkop

Filaret Mićević, pod čijim su rukovodstvom okruženje manastira i manastirski konaci

dobili izuzetno sređen izgled.18

Sarkofag Svetog Save je obnovljen 2003. godine radom vajara Rajka Blažića.

7. Seoski turizam u užičkom kraju

18 Unković, S. Zečević, B.(2005): Ekonomika turizma, Ekonomski fakultet, Beograd, str. 225.

11

Čari erskog sela, odvajkada lek za umornog i sivilom betona zasićenog čoveka, otvaraju

se za turiste. Uredili su mnogi domaćini svoje kuće i okućnice, sagradili vajate, zdanja i

bazene, a turističke organizacije opština Zlatiborskog okruga zajedno osmislile novi

projekat za sadržajniji seoski odmor. 

Nazvale su ga, moderno, „Kreativna mreža za razvoj seoskog turizma“, a u taj poduhvat,

od koga mnogo očekuju, uključili ne samo seoske domaćine, već i turističke agencije,

prevoznike, hotelijere, kao i Regionalnu razvojnu agenciju „Zlatibor“. 

U Zlakusi, selu grnčara, nude se izleti na osam raznih odredišta. Da tokom jednog

boravka ceo kraj upozna. Naravno, pristojan komfor u selu se podrazumeva, pa zato

isprva u ponudu uključuju ona bolja, uređenija domaćinstva. A ko od domaćina uđe u

mrežu vremenom dobija priliku da mu država pomogne u ulaganju u objekte, u

standardizaciju usluga i normativa ishrane, pa da tako stekne stroge evropske sertifikate o

tome. 

Priča oko izlaska erskih sela na turističko tržište zasnovana je, pre svega, na ovdašnjim

lepotama, zdravoj domaćoj hrani i čistim vodama, tradicionalnom gostoprimstvu. Jer, u

užičkom kraju gost se dočekuje s posebnom pažnjom. A posluženje: čašica rakije, meze s

pršutom, pa i ručak i konak se podrazumevaju.19

Zaključak

19 http://www.selo.co.rs/index.php, pristupljeno 08.03.2015. u 15.46.

12

Razvojem turizma i njegovom materijalizacijom mora se voditi računa i o ekologiji i

razvoju turizma kao održivom razvoju. U tom smislu određenim projektima na nivou

regiona ali i na samim planinama potrebno je podstaći zaštitu sredine i razvoj turizma,

kao i unaprediti ove dve oblasti koje su međusobno povezane i predstavljaju važan

preduslov ukupnog regionalnog i privrednog razvoja.

Turistička posećenost se povećava na Zlatiboru i Tari pod uticajem prirodne i materijalne

komponente. Uz povećanje broja domaćih turista povećava se i broj stranih turista.

Zaštita životne sredine je globalni, nacionalni, regionalni i problem svake turističke

destinacije ponaosob. Između zaštite životne sredine i razvoja turizma treba da postoji

odnos međuzavisnosti i dopunjavanja. U Zlatiborskom okrugu se počelo na vreme

razmišljati o važnosti i potrebi očuvanja životne sredine kako zbog čuvanja prirodnih

vrednosti tako i zbog napretka turizma i doprobiti lokalnog stanovništva.

Daljom zaštitom prirodne sredine i planskim razvojem materijalne sredine, turizam će

zadovoljiti potrebe sadašnjih korisnika i svojim obimom će uticati na brži regionalni i

privredni razvoj, a u tom pogledu će važno mesto imati planinska mesta Zlatiborskog

okruga.

Literatura

13

Vujović, S. (2008): Materijalna osnova turizma, Institut za ekonomiku poljoprivrede,

Beograd.

Dulčić, A. (2001): Upravljanje razvojem turizma, Mate, Zagreb.

Unković, S. Zečević, B.(2005): Ekonomika turizma, Ekonomski fakultet, Beograd.

http://www.selo.co.rs/index.php, pristupljeno 08.03.2015. u 15.46.

http://www.zlatibor.org.rs/, pristupljeno 08.03.2015. u 16.50.

14