Kader.inancının psikoterapik açıdan fonksiyonu-141s-TEZ,yusuf.kandemir

7/31/2019 Kader.inancnn psikoterapik adan fonksiyonu-141s-TEZ,yusuf.kandemir

1/141

ATATRK NVERSTESSOSYAL BLMLER ENSTTS

FELSEFE VE DN BLMLER ANABLM DALI

Yusuf KANDEMR

KADER NANCININ PSKOTERAPKAIDAN

FONKSYONU

YKSEK LSANS TEZ

TEZ YNETCSDo. Dr. Faruk KARACA

ERZURUM-2006


2/141

TEZ KABUL TUTANAI

SOSYAL BLMLER ENSTTS MDRLNE

Bu alma, Trke Eitimi Anabilim Dalnn Trke retmenlii Bilim Dalnda

jrimiz tarafndan Yksek Lisans tezi olarak kabul edilmitir.

Do. Dr. Faruk KARACA

Danman/Jri yesi

Do. Dr. brahim YILMAZ Yrd. Do. Dr. Osman ELMALI

Jri yesi Jri yesi

Yukardaki imzalar ad geen retim yelerine aittir. / 07 / 2006

Prof.Dr. Vahdettin BACI

Enstit Mdr V.


3/141

I

NDEKLER

Sayfa NoZET ......III

ABSTRACT ...............IVNSZ ............V

KISALTMALAR ......VII

TABLOLAR LSTES.... VIII

GR

1. Konu ve Ama.....1

2.Yntem.....2

2. 1. Bilgi Toplama Aralar....2

2. 2. Evren ve rneklem ......7

2. 3. Snrllklar.....18

2. 4. Hipotezler...18

BRNC BLM

1. TEMEL KAVRAMLAR ...20

1. 1. nan....201. 2. Dini nan...............22

1. 3. Kader nanc27

1. 3. 1. Tarihi sre iinde kader alglar......29

1. 4. Ruh Sal .....33

1. 4. 1. Ruh saln etkileyen faktrler.....35

1. 4. 2. Ruhsal saaltma yntemleri....40

1. 4. 2. 1. Psikanaliz....47

1. 4. 2. 2. Psikanalitik psikoterapiler...49

1. 4. 2. 3. Davran terapisi......52

1. 4. 2. 4. Bilisel terapi.......55

1. 4. 2. 5. Varoluu terapi......61

1. 4. 2. 6. Gestalt terapi.......64

1. 4. 2. 7. Grup terapisi....66

1. 4. 2. 8. Davran zmlemesi....70


4/141

II

1. 5. Ruh Sal-Din likisi............72

1. 5. 1. Dini nanlarn Ruh Salna Etkisi..72

1. 5. 2. Bir savunma mekanizmas olarak kader inanc..77

KNC BLM

2. ANKET VE DEERLENDRME

2.1. Ruh Sal le lgili Bulgular..86

2.1.1. Demografik deikenlere gre ruh sal ile ilgili bulgular.86

2.1.2. Bamsz deikenlere gre ruh sal ile ilgili bulgular ...89

2.1.3. Ruh sal dindarlk ilikisiyle ilgili bulgular......97

2.2. Kader Alglar le lgili Bulgular ...99

2.2.1. Demografik deikenlere gre kader alglar....99

2.2.1.1. Okul tr deikenine gre kader alglar ....100

2.2.1.2. Meslek deikenine gre kader alglar.101

2.2.2. Bamsz deikenlere gre kader alglar... ...102

2.2.2.1. Salk durumu deikenine gre kader alglar ........102

2.2.3. Dindarlk-kader algs ilikisiyle ilgili bulgular.......103

2.3. Ruh Sal Kader Alglar likisiyle lgili Bulgular.104

SONU......117

KAYNAKLAR......119

EK.1. ANKET FORMU....122

ZGEM...129


5/141

III

ZET

YKSEK LSANS TEZ

KADER NANCININ PSKOTERAPK AIDANFONKSYONU

YUSUF KANDEMR

Danman : Do. Dr. Faruk KARACA2006 SAYFA : 129

Jri : Do. Dr. Faruk KARACA

Do. Dr. brahim YILMAZ

Yrd. Do. Dr. Osman ELMALI

Bu almada kader alglarnn (Ehli Snnet, Mutezile ve Cebriyeci)

psikoterapik fonksiyonu ve ruh sal zerindeki etkileri incelenmitir. almada

ayrca ruh saln ve kader alglarn etkileyen inan, davran ve isel motivasyon

boyutlaryla dini ynelim ve dier baz deikenler zerinde durulmutur. Sonu olarak

deiik kader alglamalarnn baz ruh sal gstergeleriyle anlaml ilikilerinin olduu

grlmtr.

Anahtar szckler: Kader inanc, kader algs, dini ynelim, psikoterapi, ruh

sal.


6/141

IV

ABSTRACT

MASTER THESIS

FATE BELEF PSYCHOTHERAPC FANCTONYUSUF KANDEMR

Supervisor : Do. Dr. Faruk KARACA2006 PAGE : 129

Jury : Assoc. Prof. Dr. Faruk KARACA

Assoc. Prof. Dr. brahim YILMAZ

Assist. Prof. Dr. Osman ELMALI

In this work, the psychotherapic fanctions of the perceptions of fate and its

influences on mental health has been studied. Further, it has been researched about

religious orientation which affects mental healt and perception of the fate behaviour,

demension of inner motivation and the other factors. As a result its been seen that is animportant meaningful relationship between the perception of fate and mental healt.

Key words: Fate belief, fate perception, religious orientation, psychotherapi,

mental healt.


7/141

V

NSZ

Son yllarda bilimsel ilerlemeler ve fikirsel alanlardaki gelimeler, insanlarn

kendilerini daha zgr ve bamsz grmelerini salamasna ramen kader, insannilgisini eken, kiiyi etkileyen nemli faktrlerden biri olmaya devam etmektedir.

nsanlarn kendilerine olan gvenlerinin artmasyla, kendilerini kaderden bamsz

olarak grseler, Allaha snanlar kaderci olarak isimlendirseler de bazen balarna

gelen olaylar karsnda aresiz kaldklarnda kader kelimesini kullanmaktadrlar.

nk kader, insanlar iin tutunacak salam bir dal ve her zaman bulunabilecek bir

k noktas grevi grebilmektedir. Ancak u da var ki insanlk, tarih boyunca kader

algsna gerekli grdkleri yerlerde deil de sadece daraldklar, k noktas

bulamadklar zamanlarda bavurmulardr.

Literatrde insanlarn kaderi nasl algladklar ve bu alglamalarnn onlar

ruhsal olarak hangi ynde etkilediine dair almalarn yok denecek kadar az olmas,

bizi byle bir aratrma yapmaya iten en nemli faktr olmutur. Aratrmamzda, slam

dininin tevhid inancna ve Allahn kudretine verdii nem ve Mslmanlarn bunlara

olan imannn ayn zamanda kadere iman destekledii gz nne alnarak, deiik

kader alglamalarnn bu balamda oluturaca ruhsal deiimler, gvenilir ve geerli

lm aralaryla teste tabi tutulmutur.

Aratrmamz Giri ve Sonu ksmlar hari iki blmden olumaktadr.

Giri blmnde aratrma konusu tantlarak aratrmann amacndan bahsedilmi, bu

blmde ayrca aratrmada kullanlacak yntem ve lme aralar ile birlikte rneklem

grubu, aratrmann snrllklar ve hipotezleri belirlenmitir.Birinci blmde, kaderle alakal dini terimler ve ruh salyla ilgili baz

terimler zerinde durulmutur. Ayrca ruhsal saaltma yntemleri ve bu yntemlerde

kader inancnn kullanlabilecei noktalar, savunma mekanizmalar ve bu

mekanizmalarda kader inancnn salayabilecei katklar zerinde durulmutur. Son

olarak ise ruh sal ile din ilikisi incelenmitir.

Aratrmann ikinci blmnde, konuyla ilgili olarak yapm olduumuz

anketten elde edilen bulgular, belirlenen hipotezler erevesinde deerlendirilmi, sonu

ksmnda ise, aratrmann teorik ve tecrbi blmleri birlikte deerlendirildikten sonra

genel bir sonuca ulalmaya allmtr.


8/141

VI

Bu almamz esnasnda konu seiminden tez haline gelmesine kadar her

aamada pek ok deerli insann birikimlerinden istifade edilmi ve manevi destekleri

grlmtr. Bu balamda ncelikle Sayn Hocam Do. Dr. Faruk KARACAya, anket

verilerinin bilgisayarda deerlendirilmesinde byk emei geen Do. Dr. FatihKARCIOLUna, almamz boyunca yardmlarn esirgemeyen Yrd. Do. Dr.

Bozkurt KOa, aratrmaya katlma talebimizi nezaketle kabul edip titiz bir ekilde

anketi dolduran insanlara ve aratrma boyunca yardmn grdm btn arkadalara

teekkr borlu olduumu belirtmek isterim.

Erzurum 2006 Yusuf KANDEMR


9/141

VII

KISALTMALAR

a. g. e. :Ad Geen Eser

Alm. :Almanca

Arp. :ArapaA.. :Atatrk niversitesi

Bas. :Basm, bask

Bk. :Bak

C.(c.) :Cild

ev. :eviren

EKEV :Erzurum Kltr Eitim Vakf

D..B. :Diyanet leri Bakanl

D :Dindarlk lei

DSK :Durumluk-Srekli Kayg lei

Frn. :Franszca

HAD :Hastane Anksiyete ve Depresyon lei

DM :sel Dini Motivasyon lei

.F.D. :lahiyat Fakltesi Dergisi

ng. :ngilizce

M...F.V. :Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi Vakf

N :Toplam

s. :Sayfa

SD :Standart kayma

Tp Fak. :Tp FakltesiT.D.V. :Trkiye Diyanet Vakf

ni. :niversite

vb. :Ve benzeri

vs. :Vesaire

Yay. :Yaynlar

ytl. :Yeni Trk Liras

X :Ortalama puan

x :Chi kare

% :Yzde


10/141

VIII

TABLOLAR LSTES

Sayfa No

Tablo: 1.1. Deneklerin Yalarna Gre Dalm...8

Tablo: 1.2. Deneklerin Medeni Hallerine Gre Dalm...8Tablo: 1.3. Deneklerin Cinsiyetlerine Dalm..9

Tablo: 1.4. Deneklerin Eitim Durumuna Gre Dalm......9

Tablo: 1.5. Deneklerin Mesleklerine Gre Dalm....10

Tablo: 1.6. Deneklerin Okul Trne Gre Dalm.....10

Tablo: 1.7. Deneklerin Sosyo-Ekonomik Durumuna Gre Dalm...11

Tablo: 1.8. Deneklerin Salk Durumuna Gre Dalm.....11

Tablo: 1.9. Deneklerin Dzenli Spor Alkanlklarna Gre Dalm.12Tablo: 1.10. Deneklerin Beslenme Durumlarna Gre Dalm......12

Tablo: 1.11. Deneklerin Sosyal likilerine Gre Dalm..12

Tablo: 1.12. Deneklerin Aile i likilerine Gre Dalm.....13

Tablo: 1.13. Deneklerin deallerini Gerekletirme Durumuna Gre Dalm...13

Tablo: 1.14. Deneklerin Gelecekten Beklentilerine Gre Dalm..14

Tablo: 1.15. Deneklerin Televizyon Seyretme Sklna Gre Dalm......14

Tablo: 1.16. Deneklerin Sigara Kullanma Sklna Gre Dalm.....14Tablo: 1.17. Deneklerin Alkol Kullanma Sklna Gre Dalm......15

Tablo: 1.18. Deneklerin Bo Zaman Etkinliklerine Gre Dalm..15

Tablo: 1.19. Deneklerin Bo Zaman Etkinlii Olarak Televizyon Seyretme Sklna Gre

Dalm.......15

Tablo: 1.20. Deneklerin Bo Zaman Etkinlii Olarak Kitap Okumalarna Gre Dalm..16

Tablo: 1.21. Deneklerin Bo Zaman Etkinlii Olarak Gezmelerine Gre Dalm.16

Tablo: 1.22. Deneklerin Bo Zaman Etkinlii Olarak Alveri Yapmalarna Gre Dalm.....16Tablo: 1.23. Deneklerin Bo Zaman Etkinlii Olarak Dnmeye Ynelmelerine Gre

Dalm....16

Tablo: 1.24. Deneklerin Bo Zaman Etkinlii Olarak nternet Kafeye Gitmelerine Gre

Dalm17

Tablo: 1.25. Deneklerin Bo Zaman Etkinlii Olarak Arkadalaryla Muhabbet Etmelerine Gre

Dalm....17

Tablo: 1.26. Deneklerin Bo Zaman Etkinlii Olarak Dier Alternatifleri Yapmalarna GreDalm....17

Tablo: 1. 27. Psikoterapilerde Kullanlan Aralar....46


11/141

IX

Tablo: 2.1. Ruh Salnn Demografik Deikenlerle Olan Korelasyonlar...86

Tablo: 2.2. Ruh Sal-Ya likisi......86

Tablo: 2.3. Cinsiyet le Ruh Sal Arasndaki likiyle lgili Bulgular.87

Tablo: 2.4. Sosyo-Ekonomik Durum le Ruh Sal Arasndaki likiyle lgili Bulgular..88Tablo: 2.5. Meslek le Ruh Sal Arasndaki likiyle lgili Bulgular .........88

Tablo: 2.6. Salk Durumu le Ruh Sal Arasndaki likiyle lgili Bulgular..89

Tablo: 2.7. Dengeli Beslenme le Ruh Sal Arasndaki likiyle lgili Bulgular.90

Tablo: 2.8. Okul Tr le Ruh Sal Arasndaki likiyle lgili Bulgular......90

Tablo: 2.9. Dzenli Spor Yapma le Ruh Sal Arasndaki likiyle lgili Bulgular.....91

Tablo: 2.10. Deneklerin Bo Zaman Etkinlikleri le Ruh Salklar Arasndaki likiyle lgili

Bulgular............................92Tablo: 2.11. Sosyal liki Dzeyleri le Ruh Sal Arasndaki likiyle lgili Bulgular....92

Tablo: 2.12. Aile i liki Dzeyleri le Ruh Sal Arasndaki likiyle lgili Bulgular..93

Tablo: 2.13. Ruh Sal le Televizyon Seyretme Skl Arasndaki likiyle lgili Bulgular...94

Tablo: 2.14. Sigara Kullanma Skl le Ruh Sal Arasndaki likiyle lgili Bulgular......95

Tablo: 2.15. Alkol Kullanma Skl le Ruh Sal Arasndaki likiyle lgili Bulgular.......96

Tablo: 2.16. Deneklerin Setikleri Meslei Benimsemeleriyle Ruh Salklar Arasndaki

likiyle lgili Bulgular.....97Tablo: 2.17. Ruh Sal le Dindarlk Arasndaki Korelasyonlar.......97

Tablo: 2.18. Dindarlk Dzeyi le Ruh Sal Arasndaki Tekynl Varyans Sonular....98

Tablo: 2.19. Dindarlk Dzeyi le Ruh Sal Arasndaki Tekynl Varyans Sonular....98

Tablo 2.20. Kader Alglarnn Demografik Deikenlerle Olan Korelasyonlar......99

Tablo: 2.21. Okul Tr Deikenine Gre Kader Alglar.100

Tablo: 2.22. Meslek Deikenine Gre Kader Alglar..101

Tablo: 2.23. Kader Alglarnn Bamsz Deikenlerle Olan Korelasyonlar...102Tablo: 2.24. Salk Durumu Deikenine Gre Kader Alglar.....102

Tablo: 2.25. Dindarlk le Kader Alglar Arasndaki likiyle lgili Bulgular...103

Tablo: 2.26. Kader Alglar le Ruh Sal Arasndaki liki le lgili Bulgular...104

Tablo: 2.27.a. Kader Alglar le Ruh Sal Arasndaki liki.....105

Tablo: 2.27.b. Kader Alglar le Ruh Sal Arasndaki liki.....106

Tablo: 2.27.c. Kader Alglar le Ruh Sal Arasndaki liki.....107

Tablo: 2.27.d. Kader Alglar le Ruh Sal Arasndaki liki.....110Tablo: 2.27.e. Kader Alglar le Ruh Sal Arasndaki liki.....111

Tablo: 2.27.f. Kader Alglar le Ruh Sal Arasndaki liki.....112

Tablo: 2.27.g. Kader Alglar le Ruh Sal Arasndaki liki.....113


12/141

X

Tablo: 2.28.h. Kader Alglar le Ruh Sal Arasndaki liki.....114

Tablo: 2.27.. Kader Alglar le Ruh Sal Arasndaki liki......115


13/141

1

GR

1. Konu ve Ama

Din psikolojisi teoloji ve psikolojinin snr alannda bulunduu gibi kader inanc

da hem kiinin anlayn ynlendirip psikolojisini etkiledii iin psikolojinin hem deou zaman atf mevzu olduu iin dinlerin nemle zerinde durduklar bir konudur.

Zira kader inancnn iinde bulunmad hibir din olmad gibi hemen hemen btn

insanlarn kadere bir mana verip bu manaya gre psikolojilerinin etkilendii bir

gerektir. Yani kader inanc da tpk din psikolojisi gibi tek platformun mevzusu deil,

psikoloji ile din bilimleri snrnda bulunmaktadr.

nsanlarn kader karsnda sergiledikleri tavr ve tutumlar, eitli ifade ekilleri

bulmu; kaderin eitli yanlarn vurgulayan ataszleri, deyimler, ilenler, atlar gibi

edebi eserler meydana gelmitir. Ancak basit bir inan gibi grlmeyen kadere genelde

kt zamanlarda talar atlm ve sorumlu olarak kader gsterilmitir. amzn

sebepleri gl klan ilerlemilii bile kadere kar onu gl klamamtr. nsanolu

hala kadere deiik manalar verip bu manaya gre hayatn srdrmektedir.

Kader, insan hayatyla paralel akan iki rmak gibidir. Irmaklarn akna bazen

kader bazen de kiinin iradesi yn vermekte fakat bu i ie ve paralel ak hibir zaman

deimemektedir. Ancak bu yolculukta hangisinin daha fazla etkili olduu tam olarak

seilememektedir. te bu kaderle i ie yaamak da insann kaderidir.

Her insann kaderi farkl farkldr ve yaamlarnn nemli blmn zorunlu

kader kaplamaktadr. Bunlar doum, lm, rk, beden yaplar vs.dir. Bunlar hakknda

insann yapabilecek bir eyi yoktur. Ancak nemli olan insann kaderden anlad mana

ve insann kadere kar koyduu tavrlardr. Bu tavrlar insann davranlarn vepsikolojisini sonu olarak da ruh saln etkilemektedir. Bunun iin kader inancnn ve

kadere verilen manann psikolojik olarak incelenip ortaya konulmas gerekmektedir.

nsan bazen hr olup her istediinin gereklemesini istemekte bazen de sihirli

bir elin gelip her eyi dzeltmesini beklemektedir. nsan sorumluluk ve ykten kamak

ister. Yani bu zt durum ayn uurda canlanmaktadr. te kaderi konu eden almalarn

bu elikili geree dikkat etmesi gerekmektedir.

almann amac; kader inancnn, kiinin hayata verdii anlam nasl

ynlendirdii ve kaderden hangi manay anladn ortaya koymak ve bu manann


14/141

2

kiinin psikolojisine ne tr etkide bulunduunu saptamaktr. Bylece kader inancnn

psiko-terapik adan kullanlp kullanlamayacan ortaya koymaya alacaz.

Ondokuz ve yirminci yz yllardaki pozitif felsefe inanca ve dini inanca kar

negatif bir tutum ortaya koymu ve inanlar nemsemeyerek saf d brakmtr. Fakatson zamanlar da yaplan aratrmalar inancn ve dini inanlarn en az maddi

yaplanmalar ve tedaviler kadar etkili olduunu ortaya koymutur. Bunu motive olmu

sporcularda grdmz gibi iyileeceine inanan en kt durumdaki hastalarda bile

grmekteyiz. te konumuz, inanlarn zel olarak da kader inancnn ruh salna

katksdr.

Btn bu bilgilerden sonra aratrmamzn esas amac, her insann hayata bak

asna yn vererek onlarn ruh saln etkileyen kader inancnn psikolojik etkisini

analiz etmeye almaktr. Hemen her insanda farkl ekillerde alglanan kader inanc

insann hayata bakn nasl etkiler? nsanlar kadere ne tr bir mana verirler? Kader

inanc insann ruh saln etkiler mi? Etkilerse olumlu ya da olumsuz bir ekilde mi?

Kader inanc psiko-terapide kullanlabilir mi? sorularna cevap aramaya altk.

2. Yntem

Teorik ve kavramsal ereve ortaya konduktan sonra ilgili deikenleri len

standart lekler vastasyla elde edilen verilerin analizi yaplmtr.

2. 1. Bilgi Toplama Aralar:

Dindarlk lei

Aratrmamzda dindarln inan, ibadet ve sosyal hayat boyutlarn lmek

amacyla Ta tarafndan gelitirilen Dindarlk leini kullandk. Bu lei tercihetmemizin en nemli nedeni, toplumumuzun dini ve sosyal yaps gz nne alnarak

hazrlanm olmasdr. Bunun dnda anlalmas ve doldurulmasnn kolay olmas da

bu lei tercih etme sebeplerimiz arasndadr.

Aratrmamzda dindarl lmek iin kullandmz bu lek, dindarln inan

boyutu ile (ibadet ve sosyal hayat) boyutlarn len iki boyutlu bir lek olup,

dindarl ana hatlaryla lmektedir. Bu lekte dine ynelik tutumlar lmek zere

likert Likertin gelitirdii yntem tipi drtl derecelendirme uygulanmtr. lek,

12 maddeden oluturulmutur. Ankete katlan kiiler, dine ynelik tutumlarnn


15/141

3

derecelerini, seeneklerden birisini iaretleyerek belirtirler ve her kiinin iaretledii

seenee gre puanlar toplanarak, tutum puanlar hesaplanr.

lein tekbir yapy lp lmediini test etmek iin faktr analizi

uygulanm ve yaplan faktr analizi sonularnn deerlendirilmesinde, lekte yer alanmaddelerin faktr yk deerlerinin .50 ve daha yksek olduu grlmtr. lekte yer

alan ifadelerin, ayrt etme gcn ve bu kapsamda gvenirliini incelemek iin, lekte

yer alan her bir maddeye verilen tepkiler ile lekten alnan toplam puan arasndaki

korelasyon, (pearson korelasyon katsays) .51 ile .80 arasnda yksek dzeyde olduu

grlmektedir. lein gvenirliinin bir gstergesi olan Cronbach Alpha da .93 olarak

bulunmutur.

Puanlama; Dde puan ranj, 1 (endk) ile 4 (en yksek) arasnda deiecek

ekilde dzenlenmitir.1

Hastane Anksiyete ve Depresyon lei (HAD)

Deneklerin depresif durumlarn lmek amacyla aratrmamzda kullandmz

lek, Zigmond ve Snaith tarafndan gelitirilen Hastane Anksiyete ve Depresyon

lei(Hospital Anxiety and Depression Scale) ksaca (HAD)dir. Bu lei tercih

etmemizde nemli olan en etkili faktr ksa ve anlalabilir olmasdr. Bu nedenle

uygulanmas kolaydr ve denekler kendi balarna doldurabilmektedirler. lein

hastalar iin hazrlanm olmas da deneklerimiz arasnda hastalarn olmas nedeniyle

nemli bir zelliktir.

Aratrmamzda kullandmz depresyon lei aslnda anksiyete ve depresyon

lei olan iki boyutlu bir lektir. Ancak biz on drt soru olan ekten depresyonu

len yedi soruyu seerek anketimizde kullandk. Trkiyede yaplan alma sonucundaanksiyete altlei iin kesme puan 10/11, depresyon altlei iin ise 7/8

bulunmutur. Buna gre bu puanlarn zerinde alanlar risk altnda olarak

deerlendirilirler.

HAD leini Trkeye; Aydemir, Gvenir, Key ve Kltr uyarlamlardr2.

Gvenirlik almasnda, Cronbach alfa katsays anksiyete altlei iin 0.8525,

depresyon altlei iin 0.7784 olarak bulunmutur ve madde-toplam puan korelasyon

katsaylar anksiyete altleinde 0.8161-0.8547 arasnda, debresyon altleinde ise

1Kemalettin Ta, Dindarlk lei: Dini Tutumlar zerine Bir Aratrma, Tabula Rasa Felsefe veTeoloji Dergisi, 2003, yl. 3, sy. 8, s.2392 . Aydemir, T. Gvenir, L. Key, S. Kltr, Hastane Anksiyete ve Depresyon lei Trke FormununGeerlilik ve Gvenilirlii, Trk Psikiyatri Dergisi, sy: 8, 280-287, 1977.


16/141

4

0.7374-0.7795 arasnda deimektedir. Yarya blme gvenilirliinde anksiyete

altlei iin r = 0.8532, depresyon altlei iin r = 0.8069 bulunmutur.

lein geerlilii; Birlikte geerlilik ynteminde, anksiyete altlei ile Srekli

Kayg lei arasndaki korelasyon katsays 0.7544 ve depresyon altlei ile BeckDepresyon lei arasndaki korelasyon katsays 0.7237 olarak bulunmutur. Yap

geerlilii iin faktr analizi uygulanm ve iki faktr elde edilmitir. Birinci faktrde

anksiyete belirtileri, ikinci faktrde depresyon belirtileri yer almaktadr. ROC analizi

sonucunda HAD leinin Trke formunun kesme noktalar anksiyete lei iin 10

ve depresyon lei iin 7 olarak saptanmtr.

Puanlama: Her maddenin puanlamas deiik biindedir; 1., 3., 5., 6., 8., 10., 11.

ve 13. maddeler giderek azalan iddet gsterirler ve puanlama 3, 2, 1, 0 biimindedir.

te yandan, 2., 4., 7., 9., 12. ve 14. maddeler ise 0, 1, 2, 3, biiminde puanlanrlar.

Altleklerin toplam puanlar bu madde puanlarnn toplanmas ile elde edilir.

Anksiyete alt lei iin 1., 3., 5., 7., 9., 11. ve 13. maddeler toplanrken; depresyon

altlei iin 2., 4., 6., 8., 10., 12. ve 14. maddelerin puanlar toplanr.3 Bylece

HADde puan ranj, 1 (en dk) ile 4 (en yksek) arasnda deiecek ekilde

dzenlenmitir.

sel Dini Motivasyon lei (DM)

sel dini motivasyonu lmek amacyla aratrmamzda kullandmz lek,

Hoge tarafndan gelitirilen sel Dini Motivasyon lei (The Validadet Religious

Motivation Scale)dir. Bu lei tercih etmemizin nedeni, lein farkl din ve

kltrleri umulne alabilecek derecede geni bir perspektiften hareketle hazrlanm

olmas nedeniyle gerek dindarlkla ilgili daha faydal bilgiler verme ihtimalinin yksekolmasdr. lein dier nemli zellii ise, ankete katlan deneklerin onu kolay ve

rahata doldurmalar konusunda elverili bir lek olmasdr. Dindarln deruni

boyutunu lmemizin nedeni ise deneklerin toplumsal bask ve anketi ynetenlere kar

mahcubiyet gibi endielere kaplmadan rahat ve objektif cevaplar vermelerini

salamaktr.

Karaca tarafndan Trkeye uyarlanan bu lek, dindarln deruni boyutunu

len tek boyutlu bir lek olup, dindarl derinlemesine aratrmaktadr. Dindarlarn

olduu gibi dindar olmayanlarn da rahatlkla cevaplayabilecekleri bu lek, deiik

3 mer Aydemir, Erturul Krolu, Psikiyatride Kullanlan Klinik lekler, Hekimler Yayn Birlii,Ankara, 2000, s.138-139


17/141

5

dini geleneklere mensup (Yahudi, Hristiyan, Mslman) deneklere rahatlkla

uygulanabilecek bir lektir. Hoge tarafndan 1972 ylnda gelitirilen bu lek ile

yaplan aratrmalar, bu lein bu konuda yeterli ve uygulamaya elverili bir lek

olduunu ortaya koymutur. 10 maddeden oluan sel Dini Motivasyon leinin 7maddesi olumlu cmle yapsnda, dier 3 maddesi ise (manaca) olumsuz cmle

yapsnda ifade edilmitir. lekte 5 dereceli likert format kullanlarak (fikrime ok

uygun; fikrime uygun; kararszm; fikrime aykr; fikrime ok aykr), 0dan 4e kadar,

zayftan kuvvetliye doru puanlama yaplmtr. Puanlamada, lee olumsuz cmle

yapsnda yerletirilen maddelerin puanlar ters evrilmitir. Yani bu yapdaki maddeler

puanlanrken, 4 arlk deerinde olanlar 0a, 0 arlk deerindekiler ise 4e

dntrlmtr. Bylece DMde puan ranj, 1 (en dk) ile 4 (en yksek) arasnda

deiecek ekilde dzenlenmitir.

Trkeye evrilen DMnn gvenirlilik analizlerinde, homojenlik endeksi ve

yarya blme tekniklerinden istifade edilmitir. lein geerlii ise, yap geerlik

tekniklerinden faktr analizi ve itutarlk teknikleri kriter alnarak hesaplanmtr.

Yarya blme teknii ile hesaplanan gvenirlik katsays .76; homojenlik lt olan

Cronbachs alpha katsays ise (=.84) olarak bulunmutur. Ayrca sz konusu lein

Karaca tarafndan yrtlen almada, test-tekrar test gvenirlilik katsays .90 olarak

hesaplanmtr.4

Durumluk-Srekli Kayg lei (DSK)

Aratrmamzda deneklerin kayg dzeylerini lmek amacyla kullandmz

lek, Spielberger, Gorsuch ve Lushenein Durumluk-Srekli Kayg Envanteri (Stade-

Trait Anxiety Inventory) leidir. Bu lei Trkeye ner ve Le Compteuyarlamlardr5. Bu lei tercih etmemizin nedeni on drt ya ve st normaller ile

okuduunu anlayp yantlayabilecek kadar bilinci yerinde olan deneklerin kendi

kendilerine bile yantlayabilecekleri, uygulanmas kolay ve rahata doldurmalar

konusunda elverili bir lek olmasdr. Bu lek, her biri 20 maddelik 2 lekten

olumaktadr. Durumluk Kayg lei, bireyin belli bir anda ve belirli koullarda

kendini nasl hissettiini belirlemek iin gelitirilmitir. Srekli Kayg lei, bireyin

iinde bulunduu durum ve koullardan bamsz olarak, genelde kendini nasl

4 Faruk Karaca, Din Psikolojisinde Metot Sorunu ve Bir Dindarlk leinin Trk ToplumunaStandardizasyonu, EKEV Akademi Dergisi, c.II, sy: 4, 187-202, s.199-201.5N. ner, ve A. Le Compte, (Sreksiz) Durumluk-Srekli Kayg Envanteri Elkitab, Boazii niversitesiYaynlar, stanbul, 1985.


18/141

6

hissettiini belirlemek iin tasarlanmtr. Durumluk Kayg lei, snama ya da snama

koullaryla ilgili tedirginlik, kuruntu ve heyecan gibi duyusal, fizyolojik ve bilisel

srelere duyarl olduundan, bireyin balangtaki olumsuz alglamalarna ifade

olana verdiinden, Srekli Kayg leinden nce uygulanmaktadr. Durumluk Kaygleinin yantlanmas, maddelerin ifade ettii duyu, dn ya da davrann iddet

derecesine gre (hi, biraz, ok, tamamyla); Srekli Kayg lei ise maddelerin ifade

ettii duyu, dn ve davranlarn sklk derecesine gre (hemen hibir zaman,

bazen, ok zaman, hemen her zaman) cevaplanmaktadr. Durumluk ve srekli kayg

dzeylerini len bu lein tr kat-kalem testidir. Uygulamasnda zaman

snrlamas yoktur.

Puanlamas: leklerde dorudan ve tersine evrilmi ifadeler vardr. Olumlu

duygular dile getiren ters ifadeler puanlanrken 1 arlk deerinde olanlar 4e, 4

arlk deerinde olanlar ise 1e dntrlr. Olumsuz duygular dile getiren dorudan

ifadelerde 4 deerindeki yantlar kaygnn yksekliini gsterir. Tersine evrilmi

ifadelerde ise 4 deerindeki yantlar dk, 1 deerindeki yantlar yksek kaygy

gsterir. Durumluk Kayg leinde 10 tane (1, 2, 5, 8, 10, 11, 15, 16, 19 ve 20.

maddeler), Srekli Kayg leinde ise 7 tane (21, 26, 27, 30, 33, 36 ve 39. maddeler)

tersine evrilmi ifade vardr. Her iki lekten elde edilen toplam puan deeri 1 ile 4

arasnda deiir. Byk puan yksek kayg seviyesini, kk puan ise dk kayg

seviyesini belirtir.

Gvenirlii: test-tekrar test gvenirlii; Her iki lek 10, 15, 30, 120 ve 365

gnlk aralarla Hacettepe ve Orta Dou niversiteleri ile Kara Harp Okulunda okuyan

be ayr renci grubunda iki kez uygulanmtr. Pearson Momentler arpmkorelasyonu ile hesaplanan deimezlik katsaylar, Srekli Kayg lei iin .71 ile

.86, Durumluk Kayg lei iin .26 ve .68 arasnda bulunmutur. Kuder Richardson

gvenirlii; Kuder Richardson formlnn genelletirilmi bir formu olan alfa

korelasyonlar ile saptanan itutarlk ve homojenlik katsaylar, Srekli Kayg lei

iin .83 ile .87, Durumluk Kayg lei iin .94 ile .96 arasnda bulunmutur. Madde-

toplam puan gvenirlii; Envanterin bir baka tr madde gvenirlii ya da lek i


19/141

7

tutarl korelasyonlar hesaplanm. Bunlar Srekli Kayg lei iin .34 ile .72,

Durumluk Kayg lei iin .42 ile .85 arasnda bulunmutur6.

Geerlii: lt-baml geerlik; Normallerin, tan konmu psikiyatri

hastalar ile karlatrlmasnda, hastalarn srekli ve durumluk kayg dzeylerininnormallerden ok yksek olduu bulunmutur. Srekli ve durumluk kayg puan

ortalamalarna gre yaplan karlatrmalarda normallerle fiziksel hastal olanlarn bir

birine benzedii ve bu iki grubun psikiyatri hastalarndan .01 seviyesinde daha dk

puan ald saptanmtr7. Bir baka almada Trk ve Amerikan rneklemleri

karlatrlm, deiik deney grubunun ortalama kayg puan sralamalar ve

aralarndaki farklar her iki kltrde de yksek bir paralellik gstermitir. Yap geerlii;

Her iki lein yap geerlii, normal ve hasta gruplar zerinde iki faktrl kayg

kuram erevesinde deneysel olarak snanmtr. nemli ve stres yaratc olaylardan

nce ve sonra durumluk kaygnn nce ykselip, sonra dmesi; srekli kaygda byle

bir deimenin anlaml bir dzeyde olmamas, kuramdan kartlan hipotezleri

desteklemi; leklerin yap geerliinin gstergesi olarak deerlendirilmitir.

Durumluk ve srekli kayg puanlar arasnda ortalama .62 civarnda ve .01 dzeyinde

anlaml korelasyonlar bulunmaktadr. Bu veriler kaygnn kavramlatrlmasnda nemli

bir noktay temsil eder nitelikte olup bu yndeki kuramsal beklentiyi desteklemektedir.8

2. 2. rneklem Grubu ve zellikleri

Anketimiz, Erzurum il merkezinde oturan, ounluu yksek renim grm

veya grmekte 9 deiik i ve meslek grubundan toplam 400 kiiye uygulanmtr.

Tesadf rneklem yoluyla setiimiz poplasyonun ok az bir ksm anketimize cevap

vermeyi reddetmi, gnll olarak aratrmaya katlan deneklerden bir ksm da anketformundaki sorularn bir ksmn veya tamamn cevaplandrmamtr. Dolaysyla bu

kiilere verilen anketler, deerlendirme d braklmtr. Aratrmaya katlan

deneklerin yalar 16 ile 78 arasnda deimekte olup, ortalama ya 29.59dur.

Aratrmamzn test edecei hipotezler bakmndan aratrmaya katlan deneklerin

aadaki demografik ve ahsi zellikleri kontrol edilmitir. Bunlar; ya, cinsiyet,

medeni hal, renim durumu, meslek, sosyo-ekonomik dzey, kadere verilen mana,

afetlerin kayna, bir ii baarmada kendilerine bitikleri rol, baaramazlarsa ne

6 Necla ner, Trkiyede Kullanlan Psikolojik Testler, Boazii niversitesi Yaynlar, 3. Basm,stanbul, 1997, s.3687 ner, Trkiyede Kullanlan Psikolojik Testler, s.3688 Aydemir, Krolu, Psikiyatride Kullanlan Klinik lekler, s.153


20/141

8

yapacaklar, olaylarn asl belirleyicisinin kim olduu, bireysel idealleri gerekletirme

oran, kim olmay istedikleri, kendilerini nasl grdkleri, bir ie giritiklerinde ne

yapacaklar ve gelecekleri hakkndaki grleridir. Ayrca aratrmada zerinde durulan

temel nokta, kader inanc ile ruh sal arasndaki ilikidir. Aratrmaya katlandeneklerin demografik ve ahsi zellikleri ile ilgili bilgiler aada verilmitir.

Tablo: 1.1. Deneklerin Yalarna Gre Dalm

Deikenler N % Geerli Yzde

16-22 ya aras 110 27,5 28,7

23-40 ya aras 223 55,8 58,2

41-60 ya aras 40 10,0 10,460- ya ve

zeri10 2,5 2,6

Toplam 383 95,8 100,0

Hata 17 4,3

Toplam 400 100,0

Aratrmaya katlan deneklerin % 58.2si (223 kii) 23-40 ya grubunda

bulunmaktadr. Bu gruptaki deneklerden sonra en kalabalk ya grubu ise, 110 kiiyle

deneklerin % 28.7sini oluturan 16-22 ya grubudur. 41-60 yalar arasnda bulunan

grup, % 10.4le (40 kii) nc srada, 60+ ya grubunda olan yallar ise % 2.6 ile (10

kii) drdnc sray almaktadr.

Tablo: 1.2. Deneklerin Medeni Hallerine Gre Dalm

Deikenler N % Geerli YzdeEVL 181 45,3 45,8

BEKAR 208 52,0 52,7

BRLKTE

YAIYOR2 ,5 ,5

BOANMI 2 ,5 ,5

E VEFAT

ETM2 ,5 ,5

Toplam 395 98,8 100,0

Hata 5 1,3

Toplam 400 100,0


21/141

9

Aratrmaya katlan deneklerin % 52 ile (208 kii) bekarlar en kalabalk grubu,

% 45.3 ile (223 kii) evliler ikinci kalabalk grubu olutururken % 0.5 ile (2er kii)

birlikte yaayanlar, boanmlar ve ei vefat etmiler aznlk gruplar oluturmaktadrlar.

Tablo: 1.3. Deneklerin Cinsiyetlerine Dalm


ERKEK 274 68,5 68,8

BAYAN 124 31,0 31,2

Toplam 398 99,5 100,0

Hata 2 ,5

Toplam 400 100,0

Ankete katlan deneklerin 274 (% 68.8)n erkekler, 124 (% 31.2)n bayanlar

oluturmaktadr.

Tablo: 1.4. Deneklerin Eitim Durumuna Gre Dalm


Okur yazardeil

11 2,8 2,8

Okur-yazar

fakat okul

bitirmemi

12 3,0 3,0

lkretim 57 14,3 14,3

Lise 55 13,8 13,8

Yksek okul-

faklte234 58,5 58,5

Yksek lisans-

doktora31 7,8 7,8

Toplam 400 100,0 100,0

Eitim dzeyine gre ise, aratrmaya katlan deneklerin % 58.5i (234 kii)

niversite dzeyindedir. niversite mezunlarndan sonra en kalabalk grup, 57 kiiyle

deneklerin %14.3n oluturan ilkretim mezunlarnn oluturduu gruptur. % 13.8

(55 kii) ile lise rencileri nc srada, % 7.8 ile akademisyenler (31 kii) ise

drdnc srada bulunmaktadr. % 3.0 ile okul bitirmemi okur-yazarlar (12 kii)

beinci sradadrlar. % 2.8 ile okur-yazar olmayanlar (11 kii) ise son srada

bulunmaktadrlar. niversite rencileri ve akademisyenleri de yksek renim grm


22/141

10

gruba dahil edecek olursak, toplam poplasyonun %66.3nn yksek renim grm

olduklar ortaya kmaktadr. Buna gre deneklerin ounluunu yksek renim

grm kiiler oluturmaktadr.

Tablo: 1.5. Deneklerin Mesleklerine Gre Dalm


siz 126 31,5 31,5

retmen 106 26,5 26,5

renci 128 32,0 32,0

Memur 9 2,3 2,3

Tccar 17 4,3 4,3

Ev hanm 2 ,5 ,5

Emekli 4 1,0 1,0

ifti 4 1,0 1,0

i 4 1,0 1,0

Toplam 400 100,0 100,0

Meslek deikenine gre aratrmaya katlan deneklerden en kalabalk grubu

renciler oluturmaktadr. renciler, aratrmaya katlan denekler arasnda 128 kii(% 32.0) ile birinci srada bulunurken, 126 kii (% 31.5) ile isizler ikinci srada, 106

kii (% 26.5) ile retmenler nc srada bulunmaktadr. Bunlar 17 kii (% 4.3) ile

tccarlar, 9 kii (% 2.3) ile memurlar, 4er kii (% 1.0) ile emekliler, iftiler ve

iiler izlemektedirler. Ev hanmlar ise 2 kii (% 0.5) ile son srada yer

almaktadrlar.

Tablo: 1.6. Deneklerin Okul Trne Gre Dalm


lahiyat

rencisi56 14,0 14,2

Dier blm

rencisi80 20,0 20,3

renci deil 258 64,5 65,5

Toplam 394 98,5 100,0

Hata 6 1,5

Toplam 400 100,0


23/141

11

Aratrmaya katlan denekler, okul tr asndan deerlendirildiinde ise,

poplasyonun ounluunun renci olmad grlmektedir. yle ki, renci

olmayanlar 258 kii ile (% 65.5)i, ilahiyat dndaki renciler 80 kii ile (% 20.3),

ilahiyat rencileri ise 56 kii ile (% 14.2)yi oluturmaktadrlar.

Tablo: 1.7. Deneklerin Sosyo Ekonomik Durumuna Gre Dalm

Deikenler N %

Geerli

Yzde

dk: 100 ytl

altnda50 12,5 13,3

ortann altnda:

101-300 ytl aras

77 19,3 20,4

orta: 301-750 ytl

aras171 42,8 45,4

751-1.5 ytl

aras71 17,8 18,8

st: 1500 ytl

stnde8 2,0 2,1

Toplam 377 94,3 100,0

Hata 23 5,8

Toplam 400 100,0

Aratrmaya katlan denekler sosyo-ekonomik adan deerlendirildiinde ise,

poplasyonun byk ounluu, sosyo-ekonomik adan orta dzeyde bulunmaktadr

(% 45.4). Kendilerini sosyo-ekonomik adan ortann altnda grenler % 20.4 ile ikinci

srada, ortann stnde grenler ise % 18.8 ile nc sradadr. Sosyo-ekonomik adan

kendilerini dk seviyede grenler % 13.3, st seviyede grenler ise % 2.1 ile kkbir kesimi oluturmaktadr.

Tablo: 1.8. Deneklerin Salk Durumuna Gre Dalm


Hasta 100 25,0 25,0

Salkl 300 75,0 75,0

Toplam 400 100,0 100,0


24/141

12

Deneklerin salk durumlarna gre dalm ise yledir: Toplam poplasyonun

ounluunda (% 75.0) nemli bir salk sorununun olmad tespit edilmitir. nemli

bir salk sorunu olanlarn oran ise % 25.0tir.

Tablo: 1.9. Deneklerin Dzenli Spor Alkanlklarna Gre Dalm


Evet 86 21,5 21,6

Hayr 312 78,0 78,4

Toplam 398 99,5 100,0

Hata 2 ,5

Toplam 400 100,0

Deneklerin spor ve egzersiz yapma oranlar ise yledir: Toplam poplasyonun

ounluunu (% 78.4) spor ve egzersiz yapmayanlar oluturmaktadr. Poplasyonun

kk bir blmn (%21.6) ise spor ve egzersiz yapanlar oluturmaktadr.

Tablo: 1.10. Deneklerin Beslenme Durumlarna Gre Dalm


Her zaman 44 11,0 11,1Bazen 297 74,3 74,8

Hi bir zaman 56 14,0 14,1

Toplam 397 99,3 100,0

Hata 3 ,8

Toplam 400 100,0

Deneklerin dengeli beslenmelerine gre dalmna baktmzda toplam

poplasyonun ounluunun (% 74.8) bazen beslenebildii grlmektedir. Hibir

zaman diyenlerin oran, %14.1, her zaman diyenlerin oran ise %11.1 olarak

bulunmutur.

Tablo: 1.11. Deneklerin Sosyal likilerine Gre Dalm


ok iyi 111 27,8 28,0

yi 269 67,3 67,8

ok kt 17 4,3 4,3

Toplam 397 99,3 100,0

Hata 3 ,8

Toplam 400 100,0


25/141

13

Aratrmaya katlan deneklerin kendi sosyal ilikilerini deerlendirme oranlar

ise yledir: Sosyal ilikilerini normal olarak grenler ounluktadr (% 67.8). kinci

kalabalk grup ise sosyal ilikilerini ok iyi olarak grenlerdir (% 28.0). ok kt

olarak grenlerin oran % 3.8, kt olarak grenlerin oran ise % 0.5 olarak tespitedilmitir.

Tablo: 1.12. Deneklerin Aile i likilerine Gre Dalm


ok iyi 212 53,0 53,3

Normal 176 44,0 44,2

ok kt 10 2,5 2,5

Toplam 398 99,5 100,0

Hata 2 ,5

Toplam 400 100,0

Aratrmaya katlan deneklerin kendi aile ii ilikilerini deerlendirme oranlar

ise yledir: Aile ii ilikilerini ok iyi olarak grenler (% 53.3) en kalabalk gruptur.

Normal olarak grenler ise (% 44.0) ikinci kalabalk gruptur. Kk bir grup ise(% 2.5) aile ii ilikilerini ok kt olarak grmektedir.

Tablo: 1.13. Deneklerin deallerini Gerekletirme Durumuna Gre Dalm


Evet 212 53,0 53,5

Hayr 184 46,0 46,5

Toplam 396 99,0 100,0Hata 4 1,0

Toplam 400 100,0

Deneklerden alm olduklar eitim ve yapmakta olduklar meslei

benimseyenlerin oran (%53.5), benimsemeyenlerin oranndan (%46.5) biraz fazla

olduu tespit edilmitir.


26/141

14

Tablo: 1.14. Deneklerin Gelecekten Beklentilerine Gre Dalm


ok mitliyim 63 15,8 15,9

mitliyim 239 59,8 60,4Kararszm 66 16,5 16,7

mitsizim 20 5,0 5,1

ok mitsizim 8 2,0 2,0

Toplam 396 99,0 100,0

Hata 4 1,0

Toplam 400 100,0

Aratrmaya katlan deneklerin % 60.4 kiisel gelecei hakknda mitliolanlardr. Kararszm (% 16.7) diyenler ve ok mitli (% 15.9) olduunu ifade

edenlerin oranlar ise birbirine ok yakndr. mitsizim (%5.1) ve ok mitsizim

(%2.0) ifadelerini iaretleyenler ise kk bir gruptur.

Tablo: 1.15. Deneklerin Televizyon Seyretme Sklna Gre Dalm


ok sk 73 18,3 18,3

Arasra 223 55,8 55,9

ok az 90 22,5 22,6

Hi 13 3,3 3,3

Toplam 399 99,8 100,0

Hata 1 ,3

Toplam 400 100,0

Aratrmaya katlan deneklerin yarsndan fazlas (%55.9) ara sra televizyon

izlemektedir. Bu grubu (% 22.6) ile ok az izleyenler takip etmektedir. ok sk

izlediklerini ifade edenlerin oran, (% 18.3) ile ok az izleyenlerin oranna yakndr. Hi

izlemeyenlerin oran (% 3.3) ise olduka dktr.

Tablo: 1.16. Deneklerin Sigara Kullanma Sklna Gre Dalm


ok sk 87 21,8 21,8Ara sra 58 14,5 14,5

ok az 33 8,3 8,3

Hi 222 55,5 55,5

Toplam 400 100,0 100,0


27/141

15

Aratrmaya katlan deneklerin yarsndan fazlas (%55.5) hi sigara

kullanmamaktadr. kinci sray % 21.8 ile ok sk sigara kullananlar almaktadr.

nc sray % 14.5 ile ara sra kullananlar almaktadr. Son sray ise % 8.3 ile ok az

kullananlar almaktadr.

Tablo: 1.17. Deneklerin Alkol Kullanma Sklna Gre Dalm


ok sk 2 ,5 ,5

Ara sra 22 5,5 5,5

ok az 30 7,5 7,5

Hi 345 86,3 86,5

Toplam 399 99,8 100,0

Hata 1 ,3

Toplam 400 100,0

Aratrmaya katlan deneklerin byk ounluu (% 86.5) alkol almamaktadr.

Dierleri ise u ekilde sralanmaktadr: ok az kullananlar (% 7.5), ara sra kullananlar

(% 5.5), ok sk kullananlar ise (% 0.5)tir.

Tablo: 1.18. Deneklerin Bo Zaman Etkinliklerine Gre Dalm


Dier

seenekler381 95,3 95,5

Hibirey 18 4,5 4,5

Toplam 399 99,8 100,0

Hata 1 ,3Toplam 400 100,0

Tablo: 1.19. Deneklerin Bo Zaman Etkinlii Olarak Televizyon Seyretme Sklna Gre Dalm


Dier seenekler 260 65,0 65,3

Televizyon

seyrederim138 34,5 34,7

Toplam 398 99,5 100,0

Hata 2 ,5

Toplam 400 100,0


28/141

16

Tablo: 1.20. Deneklerin Bo Zaman Etkinlii Olarak Kitap Okumalarna Gre Dalm


Dier

Seenekler

234 58,5 58,6

Kitap Okurum 165 41,3 41,4

Toplam 399 99,8 100,0

Hata 1 ,3

Toplam 400 100,0

Tablo: 1.21. Deneklerin Bo Zaman Etkinlii Olarak Gezmelerine Gre Dalm


Dier

Seenekler283 70,8 70,9

Gezerim 116 29,0 29,1

Toplam 399 99,8 100,0

Hata 1 ,3

Toplam 400 100,0

Tablo: 1.22. Deneklerin Bo Zaman Etkinlii Olarak Alveri Yapmalarna Gre Dalm


Dier


Dnrm 37 9,3 9,3

Toplam 399 99,8 100,0

Hata 1 ,3

Toplam 400 100,0

Tablo: 1.23. Deneklerin Bo Zaman Etkinlii Olarak Dnmeye Ynelmelerine Gre Dalm


Dier


Dnrm 89 22,3 22,3

Toplam 399 99,8 100,0

Hata 1 ,3

Toplam 400 100,0


29/141

17

Tablo: 1.24. Deneklerin Bo Zaman Etkinlii Olarak nternet Kafeye Gitmelerine Gre Dalm


Dier Seenekler 363 90,8 91,0

nternet Kafeyegiderim

36 9,0 9,0

Toplam 399 99,8 100,0

Hata 1 ,3

Toplam 400 100,0

Tablo: 1.25. Deneklerin Bo Zaman Etkinlii Olarak Arkadalaryla Muhabbet Etmelerine Gre Dalm


Dier Seenekler 279 69,8 69,9

Arkadalarmla

sohbet ederim120 30,0 30,1

Toplam 399 99,8 100,0

Hata 1 ,3

Toplam 400 100,0

Tablo: 1.26. Deneklerin Bo Zaman Etkinlii Olarak Dier Alternatifleri Yapmalarna Gre Dalm


Dier


Dier 34 8,5 8,5

Toplam 399 99,8 100,0

Hata 1 ,3

Toplam 400 100,0

Aratrmaya katlan deneklerin bo zamanlarnda yaptklar faaliyetlerin oranlar

ise u ekildedir: (% 41.4) ile kitap okuma faaliyeti birinci srada, (% 34.7) ile

televizyon seyretme ikinci srada, (% 30.1) ile arkadalarla muhabbet nc srada, (%

29.1) ile gezme drdnc srada, (% 22.3) ile dnme beinci srada, (% 9.3) ile

alveri altnc srada, (% 9.0) ile internet kafeye gitme yedinci srada, (% 8.5) ile dier

faaliyetler sekizinci srada, (% 4.5) ile hibir ey son srada yer almaktadr.


30/141

18

2. 3. Snrllklar

Aratrma, almaya katlan rneklem grubuyla snrl olup, deneklerin ilgili

sorulara samimi ve iten cevaplar verdii sayltsna dayanmaktadr.

2. 4. Hipotezler

Aratrmamzda esas olarak kader inanc ile ruh sal arasndaki iliki zerinde

younlalmtr. Buna gre aratrmamzda, farkl kader alglarnn insann ruhsal

yaamna olan etkileri belirlenmeye allmtr. Buna bal olarak aratrmamzda

zerinde duracamz temel hipotez ehli snnet kader algs ile ruh sal arasnda

pozitif bir korelasyonun bulunduuna yneliktir. Bunun yannda bu konuda gerek

teorik gerekse tecrubi literatr nda aratrmada zerinde durulan dier hipotezler

unlardr.

1) Kader algsna gre deneklerin ruh salklar deimektedir. Ruhsal adan en

dengeli olanlarn, ehlisnnet kader algsna sahip olanlar olduu dnlmektedir.

2) Dindarlk dzeyi kader algsn etkilemektedir. Dindarlk dzeyi yksek

olanlarn, ehlisnnet kader algsna sahip olduklar tahmin edilmektedir.

3) Ruh sal ile dindarlk dzeyi arasnda pozitif bir korelasyonun olduu

ngrlmektedir.9

4) Dindarlk ve kader alglar dnda ruh saln etkileyen birok faktr

bulunmaktadr.

a) Demografik deikenlere gre deneklerin ruh salklarnn deitii

tahmin edilmektedir.

b) Dzenli spor ve egzersiz yaplmas, ruh saln olumlu yndeetkiledii dnlmektedir.10

c) Bo zaman etkinliklerine gre deneklerin ruh salnn deitii

dnlmektedir.

d) Sosyal iliki dzeyi arttka, deneklerin ruh salnn olumlu ynde

etkilendii dnlmektedir.

e) Aile ii ilikilerinin, normal ve iyi olmas kiinin ruh sal iin olumlu

bir dayanak oluturduu ngrlmektedir.

9Nevzat Tarhan, Kendinizle Bark Olmak, Zafer Yay., stanbul, 2001, s.80-8110Tarhan, Kendinizle Bark Olmak, s.80-81


31/141

19

f) Yapmakta olduu meslei benimsemi olmann, ruh saln olumlu

ynde etkiledii dnlmektedir.

g) Kiisel gelecekle ilgili beklentiler de ruh saln etkileyen faktrlerden

birisidir. Buna gre beklentilerindeki mit oran ile ruh sal arasnda pozitif bir ilikiolduu dnlmektedir.

h) Televizyon seyretme oran ile ruh sal arasnda negatif bir iliki

olduu tahmin edilmektedir.

) ki ve sigara kullanm; kullanm orannda ruh saln olumsuz ynde

etkiledii ngrlmektedir.11

i) Hasta olanlarn, salkl olanlara gre ruhsal ynden daha zayf bir

duruma dtkleri tahmin edilmektedir.

j) Dengeli beslenenlerin beslenmeyenlere gre ruh salklarnn daha iyi

olduu dnlmektedir.12

11 Tarhan, Kendinizle Bark Olmak, s.80-8112 Tarhan, Kendinizle Bark Olmak, s.80-81


32/141

20

BRNC BLM

1. Temel Kavramlar

1. 1. nan

Dnme ve duygulanma gibi insann temel ruhsal faaliyetlerinden biri olan

inan eitli anlamlara gelmektedir.

Trkede inanmak fiilinden tretilmi olan inan kelimesi (Arp.: iman, itikat,

kanaat; Alm.:glaube, uberzeugung; ng.: belief, faith; Frn.: croyance, opinion) bir kabul

etme durumunu anlatr ve olduka geni anlamldr.13 Baka bir deyile inan genel

olarak bilgi, kanaat ve iman iine alacak ekilde daha genel bir anlam ifade eder. 14

Daha geni bir manada inan:1. Bir eyin ya da kimsenin varlna, bir iddiann doruluuna inanma, biri iin

gven besleme durumu.

2. z itibariyle temsili bir karakter olup, bir nermeyi kendisine ierik olarak

alan, ama son zmlemede iradi davrann kontrol altnda bulunan zihin hali.

3. Doruluuyla ilgili olarak kesin sonulu kantlarn, salam verilerin

bulunmad, fakat yine de doruluu lehinde belirli dayanaklarn sz konusu olduu;

gibi bir nermenin doru olduunu dnme ya da savunma, kesin bilgiden daha zayf

olmakla birlikte, temelsiz sandan ok daha gl olan bilgi paras anlamna gelir.15

nan kelimesi, geni anlamda ihtimalin btn derecelerini ierisine almakta, daha zel

ve dar bir manada ise pheden ayrlm olarak tam bir kabul ve tasdiki belirtmektedir.

Ksaca inan, bir insann her hangi bir hkm ksmen ya da tamamyla kabul ya da

reddi veya ondan phe duymas durumudur.16

Bu durumda inan kendi iinde derecelere ayrlmaktadr. Nitekim inancn

dikkate deer drt aamas zerinde durulmaktadr; Bu aamalardan birincisi drt-

tepki aamasdr. Burada inan, belli inan listelerini ezbere sylemekle snrldr.

Drt-tepki durumu baka herhangi bir netice dourmayan, kii zerinde bir etki

meydana getirmeyen haldir.

13 Tarhan, Kendinizle Bark Olmak, s.80-8114bn Manzur, Cemaluddin Muhammed, Lisanul-Arap, Daru Sadr, Beyrut, 1968, c.13, s.2115Ahmet Cevizci, Paradigma Felsefe Szl, Paradigma Yaynlar, stanbul, 2000, s.50416Hseyin Peker, Din Psikolojisi, Aksiseda Matbaas, 2. Bask, Samsun, 2000, s.61-62


33/141

21

nancn ikinci aamas olan zihni kapsayclk da aslnda birinci aamaya

benzemektedir. Kii zerinde inancn pratik sonular gzlemlenmemektedir. Ancak

inan konusu hakknda zihin biraz daha megul olmaktadr.

ncs ise davransal grnmdr. Burada inan kiinin davranlarnayansmakta, onu etkilemekte ve ynlendirmektedir.

Kapsaml bir btnleme olan drdnc durumda ise inan tamamen hayranlk

uyandrmaktadr. Bu durum inancn kemal noktasna geldii durumdur. Kii inancndan

dolay en temel gd olan yaama igdsne dahi muhalefet edebilmektedir. nanc

uruna lme giderken bile mutlu olabilmektedir. Houston Clarka gre inancn nc

ve drdnc aamalarnda imandan sz edilebilir, ancak bu aamalarda inan deil iman

kavramn kullanmak daha uygun olacaktr. 17

Dier bir tanmla inan, bir eye balanmak, kalben shhatini tasdik ile

hkmetmek anlamnda olup buna mitlenmek, gvenip sarlmak,18 itimat etmek,

sanmak, kabul etmek, doru diye bakmak, kanaati olmak, kanmak ve aldanmak gibi

kelimeler de katlabilir. 19

Nurettin Topuya gre ise inan, hakiki bilgidir. Bilgi problemi de sadece

bir suje ile bir objenin karlkl mnasebetinden ibaret deildir. Dncenin hareketinin

dnda kalan saf bir iliki, bize bilginin esas yapsndan hibir ey retemez. Bilgi tam

bir asimilasyon (zmleme) bir dnce ameliyesidir. Orada bir hareketin dncesi

olduu kadar, bir dncenin de hareketi vardr. Bu asla karlkl bir mnasebet deil

fakat bir iradi fiil, bir hakiki harekettir. Bu hareket, sujenin objeye adeta sahip

olmasnda, onun suje tarafndan asimilasyonunda nihai bir ekle ulamaktadr. te

Topunun inan adn verdii gerek hakiki bilgi20

budur.Bu tanmlamalarn tm bize inancn zihni ve fikri bir faaliyetin neticesi

olduunu gstermektedir. nk inan olayna dnebilen tek canl olan insanda

rastlanmaktadr. Yani dnmeden inanlamayaca ak bir gerektir. Fakat yalnz

dnmek de yetmez, dncenin inancn konusuna tatbiki de gerekmektedir. 21

17Hlya Alper, mann Psikolojik Yaps, Rabet Yaynlar, stanbul, 2002, s.3218Neda Armaner, nan ve Hareket B tnl Bakmndan Din Terbiyesi, Milli Eitim Basm Evi,

stanbul, 1967, s.3819Alper, mann Psikolojik Yaps, s.3120Mustafa Kk, Nurettin Topuda Mistik man, Ata. nv. lahiyat Fak. Dergisi, Say:11, Erzurum,1997, s.43921Necip Taylan, lim Din, ar Yaynlar, stanbul, s.22


34/141

22

nanlar deiik kavramlar arasndaki ilikilerle ilgili olduundan olduka

eitlilik gsterirler. nsanlarn kendisi ve evresiyle ilgili zaman ve mekan

mnasebetleri, dier milletler, insan gruplar, sosyal organizasyonlar, siyasi olaylar,

sanat, felsefe, Allah ve ahiret hakknda eitli inanlar vardr.Sonu olarak inansz bir insan dnlemez. nk insan kendini anlamak ve

yapc gcn ortaya koymak iin herhangi bir eye inanmak zorundadr. Eer

inanmasaydk faaliyetsiz olurduk. Yani davranlarmz inandklarmza kavumak

amacyla yaparz. Bu nedenle Bhlere gre inan, insann bata gelen bir ihtiyacdr ve

dzenli bir hayat kurmak iin samimi bir inan gereklidir.22

1. 2. Dini nan

Dini inan ya da iman, inanp itimat etmektir. Terim olarak ise mutlak tasdik

anlamndadr. Bylece iman, bir eyi doru olarak kabul etmek ve onun doruluuna

inanmaktr. Tasdikin mertebesi vardr; kalp ile, dil ile, ve fiil ile tasdiktir.23

nanma kabiliyetine sahip tek varlk olan insan var olduu gnden beri inanm

ve bugnden yarna inanp gitmektedir. O, zaman olmu una zaman olmu buna

inanm ya da inanmaya almtr. Kendini bundan ayrmak istememi, hatta

ayramamtr. Bylece o varlnn kendisinden bekledii yolda tabii olarak yrm

gitmitir. Bunun dnda kaldn sananlar ise tarih boyunca inanmak ve inanmamak

arasnda dnce ve duygularyla dalgalanp durmulardr. u halde insan ister

gnlden inansn, isterse inanlandan uzaklamaya alm olsun, yine de o akln ve

kalbini inan konularndan soyutlayamam ve bylece ya inan ile i ie, ya da iten

da doru kmak zere, onunla yine srekli megul olmaktan kendini alamamtr.yleyse tarih bize insan, neye olursa olsun inanan bir varlk olarak gstermektedir.24

Dini inan, temelini insann yapp eden bio-psiik bir varlk olmasnda bulur.

Dier bir ifade ile inanmann kkleri, insann varlk yapsnda gizlidir.25 Bu sebeple

insanlk tarihinde ne kadar gerilere gidilirse gidilsin dini inanlardan yoksun bir

topluma rastlanmamaktadr. Bu ise bize dini inanlarn toplumlardaki yerinin ne kadar

nemli olduunu gstermektedir. Viktor Kuzin ise her ey din etrafnda, din iin, dinle

22 Peker, Din Psikolojisi, s.6323 Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi, Ocak Yaynlar, Ankara, 1993, s.30524Kerim Yavuz, Gnmzde Din Psikolojisi, Ata. nv. lahiyat Fak. Dergisi, Say:8, Erzurum, 1998,

s.253-25425 Taylan, lim Din, s.21


35/141

23

tekil olundu diyerek bu manaya daha da bir genilik katmaktadr.26 unu da belirtelim

ki insanlarn birok defa mantk d eylere inandklar grlmektedir. Bu ise bize

inancn ok kkl bir olay olduunu ve ne durumda olursa olsun varln devam

ettirebildiini gstermektedir.27 Ancak Nietzsche; kii kendinin stn niteliklerini tanr,normal niteliklerini ise insan olarak adlandrr, diyerek konuya farkl bir yorum

getirmektedir.28

te inan, insann kendisi ve stnln ve yceliini kabul ettii bir varlk ve

bu varlkla olan ilikilerini dzenleyen esaslarla ilgili ise buna dini inan denir. Bylece

dini inan (iman) kiinin dini konulardaki kabul, ret ya da phe durumunu gsterir.29

Demek ki iman, Allah ile kulu arasndaki bir badr.30

te bu manalara gelen dini inancn dier inalardan farkl olarak kendine has

baz zellikleri vardr. Bunlar deiik ahslarca ayr ayr ifade edilmilerdir.

Aguinasa gre iman akl tarafndan ynlendirilmitir. Fakat baz dindar

dnrlere gre imann hibir akli klavuzlua ihtiyac yoktur ve inanta sadece delilin

tesine geen deil hatta bu delile kar gelebilecek byk bir stnlk vardr. Sren

Kierkegaarda gre ise dini inan beeri mutluluu elde etmede akldan daha nemlidir.

Ona gre dini inan, Tanrya topyekn ve tutkulu bir balanmadr. Dini inan bir irade

eyleminin sonucudur. Fakat iman objektif olarak kesin deildir ve olmamaldr. nk

objektif kesinlikle birlikte kiisel geliimin zevali ve manevi tkan gelir. Ancak imanla

tehlike, risk ve sonu belirsiz bir macera sz konusudur. Bunlarn hepsi de manevi

geliim ve aknlk iin elzemdir.31

Nurettin Topuya gre ise: iman (dini inan) , bir inancn ruhumuzda srekli

bulunmas ve hayatmza hkmetmesidir. O halde bir inan insan ruhunda bulunan dierbtn inanlar bastrarak ona tek bana hkim olursa iman adn alr. Bu sonuncu

karakteriyledir ki, iman basit bir inantan farkldr.

Topu daha sonraki bir yazsnda u tanm yapmtr: man, varlk ve

dncenin btn kuvvetleriyle kendi konusunu kucaklayan benliin, bir kabarp

26 Tmer, Kk, Dinler Tarihi, s.127 Taylan, lim Din, s.2328Ali Ulvi Mehmedolu, Kiilik ve Din, Dem Yaynlar, stanbul, 2004, s.1729 Peker, Din Psikolojisi, s.6430Mnir Kota, niversite rencilerinde Dine Bak, Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, 1995, s.2731 Tamer Yldrm, Varolusal man, Tabularasa, Yl 3, Say: 7, 2003, s.207


36/141

24

bymesi halidir. man bu anlamda akla zdetir. nk her ikisinde de kiinin

kendinden baka birine btn kuvvetleriyle teslimiyeti vardr. 32

W. James ise iman duygusunu inanmak iradesine balamtr. Biz irademiz ile

imanmz kurarz. Burada bu realiteyi istemek sz konusudur. Fakat insanlarn pek azinanmakla, pek ok inanmak arasnda gvenle bir yol tutacaklar, ilmi veya baka bir

metod yoktur. Bununla beraber mistik tecrbelere msait olup Tanrnn varln sezmi

bahtiyarlardan olmasak bile, imandan tamamen mahrum kalamayz. rademiz ile

imanmz yaparz. 33

Dini inanmalarla mantki inanmalar arasnda baz farklar bulunmaktadr.

lk olarak ayet dini akidelere iman etmek mantki inanlardan ibaret olsalar

idi, dini denebilen davranlar insan iin bir takm da ait hareketlerden ibaret kalr ve

ruh bunlara katlmazd. Ayn zamanda yneli ve aray iinde, ifadelerin ahsa gre

deien bir yn, bir esprisi grlmeyebilirdi.

Dini inann mantki inantan dier bir fark da dini inanta arayn sonunun

gelmeyiidir. Bylece, devaml bir mit ile yarna balanmak, dnyada bulamadnn

tatminsizliini daha stn bir lemin verileriyle gidermek, dier bir deyimle Allahn

sonsuzluu iinde kendi tkenmezlik duygusunu ilemektir.

Son olarak ilmi saylan bir nermeye katlta arzu, istek ender olarak itirak

eder. nsan bu tarz inanmalarda daha tarafsz bir durumdadr. Daha ak bir deyimle,

gerek yarglar karsnda insann objektif oluuyla, deer yarglarnda sbjektiflii ak

bir keyfiyet olarak belirir. Dini inanlara gelince, mesela d alemin tesinde, yahut

bene en yakn olarak var olan varla inanmada onunla saadete kavumada, tkeniklik

karsnda, tkenmezlie ulama arzusu, daha kuvvetli bir deyimle bir ruh abasgrlr. Bu aba ruhta metafizik bir hayat kurmak demektir ki, dini inanlarn insann

tabiat ve mahiyetiyle bir iliii bulunmam olsayd, byle iten bir aba nasl mmkn

olabilirdi?34

man inanla kyaslandnda daha hususi bir kavram olup, dini sfatn almaya

daha ok hak kazanmaktadr. Yani iman daha ziyade bir dinle irtibatl olarak

kullanlmaktadr. nan, iman gibi sadece dini alanla snrlanamaz, her konuda

olabilmektedir. Aslnda iman da hayatn her alanna yaylm bir kavramdr. Ancak

32 Kk, Nurettin Topuda Mistik man, s.44033 Armaner, nan ve Hareket Btnl, s.4234 Armaner, nan ve Hareket Btnl, s.41


37/141

25

imann rol inantan tamamen farkldr. man, insan hayatnn btnn kapsayan klli

bir haldir. Bu yapsnn doal bir sonucu olarak insann btn davranlarnda imann

neticesi grlmektedir. nan ise byle bir klli yap arzetmediinden insan btnyle

kuatamaz. 35

Din, insan hayatn btnyle ynlendirir, dzenler, tashih eder. nsan, iman

etmekle dinin bu hakim roln benimsemi olmaktadr. Bir baka ifadeyle din, insan

zerindeki roln imanla gerekletirmektedir.

man yaps itibariyle, hissi bir bilgi gibi, duyu organlarnn verilerine

dayanmamasna ramen tam bir teslimiyet, kesin ve emin olma halidir. stelik iman

konular hibir zaman yanllanamaz. Yani onlarn doru olmadklar ak delillerle

ispat edilemez bir karakterdedirler. Ancak baz inan konularnn zaman iinde

yanll ve ya doruluu ortaya konulabilmektedir.

man, kesin olma halini ihtiva etmektedir. Onun kesinlii, hem mminle hem de

kendisine iman edilenle alakaldr. Mmin, imannda tam bir emin olma halindedir.

manndan dolaysyla iman ettii hususlarn varlndan, phe etmemektedir. Ayn

ekilde bu halin tekabl ettii iman konular da kesin ve belirlidir. nanta ise byle bir

kesinlik yoktur. 36

Psikolojik olarak inan, imana gre duraan (statik) bir terim olup inanlana

kar gl bir duygusal tutumu iermemektedir. Mesela benim zerimde zel bir etki

yapmadan da yarn yamur yaacana veya bir eyin varlna inanabilirim. mana

gelince, o daha fazla dinamik bir terimdir. Kiiyi duygusal olarak da etkiler ve tutkulu

bir ball ve scakl iermekte, kiiyi baz fiilleri yapmaya zorlamaktadr.37

Baka bir ynden bakldnda mantki inan konusunun yalnz var olan (akagrlp bilinebilen) bir ey olduu halde, inancn grnr bir tarzda var olmayan bir

nesnenin varl hakknda bir inanma olduu grlr.38

Dini inan insana, dnyada bulamad emniyet ve teselli kaynan temin eder.

Rahatlkla gvenip snaca yce bir kuvvete dayanma imkan salar.39 Mantki inan

da ise dayanak noktas ok zayftr.

35 Alper, mann Psikolojik Yaps, s.3336 Alper, mann Psikolojik Yaps, s.3537 Alper, mann Psikolojik Yaps, s.3638 Taylan, lim Din, s.2239 Mehmedolu, Kiilik ve Din, s.32


38/141

26

Dini inancn temel unsuru Allah inancdr. nsanda dini bir hayat ancak

tabiatst kudretli bir varl kabul ve tasdik sonucu balar. Bunun yannda her dinin

kendine mahsus bir takm inan esaslar vardr. Bilindii gibi slam dininde inancn alt

esas vardr.40

Bir eye balanmak, dmlenip kalmak, dorulamak daha genel manada ise

bilgi, kanaat ve iman iine alan inan; mana olarak davrana zemin oluturmaktadr.41

Bunu u ekilde aklayabiliriz: nsan gvenme, balanma vb. ihtiyalarn gidermek

iin gdlenir. Bu ihtiyac gidermenin yolu olarak da hayat boyu deiik ekillerde

bavurduu inanc kullanr. Kiinin inanc kiiye davranlarnn sonucundan haz duyup

elemden kurtulaca fikrini verir. Bylece kii davrana motive olur.

Bu konuya yle bir misal verebiliriz : Eer bir konuda en son varlan nokta

inan olarak belirlenmise, bunu gerektiren bir vaziyet al, bir davran ortaya kar.

Tbba inanmak, doktora danmay ve onun reetelerine uymay gerektirir. Aksiyon,

genellikle inancn bir belirtisidir.42

nancn hareketlere etkisi aka grlmektedir. Tecrbelerimizle de biliyoruz ki

bir fikir bir meslek, gerek duygu gerekse davranlarmza, ilgilerimize bir ekil verir.

Bunu daha da ileri gtrecek olursak duygu ve temayllerimiz, fikir ve hareketlerimiz

zerinde etki yapar ve kiiliimizi kurar.43

nan, teslimiyet ve uyuma ile srecini tamamlar. Buna bal olarak insan

faaliyetleri imann kiiyi ynelttii hedefler dorultusunda bir deiim ve dzenlemeye

tabi olur. Son olarak iman kiinin duygu, dnce ve hareket tarzlarnn motor-saiki

olarak etkinlikte bulunur44

Evet dier inanlarda olduu gibi dini inanta da kuvvetlilik ve zayflk szkonusudur. Kuvvetli inanlar davranlara daha ok yansr. Davran halinde ortaya

karlar. Demek ki dini inan sadece inanmay ve dini bir hkm kabul etmeyi deil

inand varln bildirdiklerine gre hareket etmeyi de ngrmektedir.45

Davranlara yansyan imann misali; tpk hazmedilip bnyenin bir paras olan

yiyecek gibidir. Kii de bir inanc psikolojik bnyesi tarafndan i selletirerek

40 Peker, Din Psikolojisi, s.6641Hayati Hkelekli, Din Psikolojisi, TDV Yaynlar, Ankara, 1998, s.15642 Peker, Din Psikolojisi, s.6343 Armaner, nan ve Hareket Btnl, s.44-4744 Hkelekli, Din Psikolojisi, s.158-15945 Peker, Din Psikolojisi, s.65


39/141

27

ahsiyetinin bir paras haline getirir. Bylece dini bir otoriteye isel olarak balanan bir

insan iin bu inan hayatnn temel motivi haline gelir ve dier btn ihtiyalar dini

inancna uyumlu olarak tatmin edilir. Zira isel bir ekilde motive olan dindarlar,

inanlarn bir ama olarak grdklerinden dine samimi bir ekilde balanmakta ve onuson derece ciddiye almaktadrlar.46

Davranlarn inanca etkisini konusunda Antonie Vergote, unlar

sylemektedir: Dini inan ifade edildii eylemlerle ayakta kalr. Kendini ifade edici

amelle yeniden canlanmad takdirde lr ve yok olur. Ona gre dini inan iten ve

dtan saldran eyler vastas ile yeniden doduka hayat bulur. Bu suretle inanan insan

inanc hisseder ve yaar.47

ayet inancn gerektirdii fiiller taklitle tekrarland takdirde, taklitisine bir

gurur getirir ve yalnzca bir gsteri olarak kalrsa, bu hal inanc artracak yerde onu

ypratr ve uyuturur. Yani uursuz davran, inanc zayflatmaktadr. Ancak inancn

verdii heyecandr ki iradeyi harekete geirerek kiiyi taklitten kurtarp iman ve ibadeti

mecburiyet ve bask dnda kabullendirir.

Demek ki psikolojik enerjimizin verimi olan duygu ve dnceyi icra eden

ancak harekettir. Esasnda duygular bir nitelik olarak var olmakla beraber, bunlarn ekil

almalar ancak fiillerimizle mmkndr. Burada diyebiliriz ki hi ibadete bavurmayan

insann dindarl farazi ve hayalidir. nk pasif olan zihni hayatmz ancak hareketle

objektifleir, dtan grlebilecek hale girer.

Demek ki dini yaanta duygu dnce ve iradi fiillerin birbirleri zerinde

karlkl tesirleri vardr. Bu mnasebetler vaziyet al ile fiil sahasna km olurlar.48

1. 3. Kader nanc

Kader lgatta; lme takdir etme, biime koyma ekillendirme gibi anlamlara

gelir. Arap dilinde ka-de-ra fiili, hisselere ayrd ve herkese payn bltrd, g

yetirdi manalarna gelir. Tefil babna nakledince kad-de-ra olur ki o zaman anlam

takdir etti, hkmetti, hkmn geirdi ve kazada bulundu eklinde olmaktadr.49

46 Faruk Karaca, Din Psikolojisinde Metot Sorunu ve Bir Dindarlk leinin Trk ToplumunaStandardizasyonu, s,19347Antoine Vergote, Din nan ve inanszlk ev: Do.Dr. Veysel Uysal, M. . . F.V. Yaynlar, stanbul,1999, s.177,17848 Armaner, inan ve Hareket Btnl Bakmndan Din Terbiyesi, s.4749 bn Manzur, Lisanul-Arap, c.VII, s.745


40/141

28

Kaderle alakal olan kaza ise kelime olarak emir, hkm ve yaratma

anlamlarndadr.50 Ayrca kazaya lm, ldrme, infaz, icap, haber verme, yarglama

gibi manalar verenler de vardr. Seyit erif Crcani ise kaderi mmkinlerin birer birer

yokluktan varla geii olarak tanmlamaktadr. Bu da kazaya uygun olarak gerekleir.Kaza, ezeldeki hkmdr, her eyin levh-i mahfuzda bulunu halidir. Kader ise artlarn

var oluundan sonra bunlarn birer birer meydana geliidir.51

Istlahi olarak; Allahn yaratklarna ilikin plann ve tabiatn ileyiini

gerekletirmesini ifade etmek zere literatrde kader ve kaza kelimeleri

kullanlmaktadr. Kader, Allahn btn nesne ve olaylar ilmiyle bilip belirlemesi diye

tarif edilmektedir. Kaza ise Allahn nesne ve olaylara ilikin ezeli plann

gerekletirmesi eklinde tanmlanmaktadr.52

Kader ve kaza, Eari ve Matridiye gre deiik anlam ifade etmektedirler.

Eariye gre kaza, Allahn ezeli karar ve hkmdr. Onun yce iradesine gre

(kaza) btn varlklar kuatmaktadr. Allahn ilminde varlklarn durumlar biliniyor.

Bu ezeli hkm, yani kaza varln ak iinde gerekleir. Kader ise, her eye ait zel

karardr, hkmdr. Mevcudatn birer birer yokluktan varla gelmeleridir. Bu da ilmi

ilahinin zaman iinde onlarn her birinin l ve snrn tesbit ederek onlar teferruatyla

ortaya koymasdr.53

te limlerimiz, gerek hkm kesin olan ayetleri gerekse Hz. Peygamberin

konuyla ilgili beyanlarn bir btn olarak ele almlar ve kader kavramn terim olarak

tarif etmeye almlardr. Dier bir ifadeyle onlar Kuranda ve hadiste var olan kader

inancn kelam bir dille tanmlamay hedeflemilerdir.

Bu cmleden olarak maturidiler asndan kader, Allahn takdiridir. Kaza iseonun bu takdiri infaz etmesi yani yaplacak eyi eda etmesi ve hkm yerine

getirmesidir. Eariler asndan ise kaza Allahn ezeldeki hkmdr. Kader ise artlarn

var oluundan sonra bunlarn birer birer meydana getiriliidir. ki mezhep arasndaki

fark, lfz olarak birinin kader dediine dieri kaza, kaza dediine ise dierinin kader

demesi eklindedir.54

50 bn Manzur, Lisanul-Arap, c.XV, s.18651 erafettin Glck, Kelam Asndan nsan ve Fiilleri, Kayhan Yay. st. 1979, s.22052 Yusuf evki Yavuz, slam Ansiklopedisi, Diyanet Yaynlar, Kader Maddesi, c.24, stanbul, 2003,

s.5853 erafettin Glck, Sleyman Toprak, Kelam, Seluk nv. Yay. Konya, 1988, s.23654 Yener ztrk, Kaderle Alakal Yeni Yorumlara Eletirel Bir Bak, Ekev Akademi Dergisi, Yl:7,

say:14, Erzurum, 2003, s.125


41/141

29

Baka bir deyile kader, Allahn bizim ne yapacamz, bamza hangi

olaylarn geleceini nceden bilmesidir. Bu bilinen eylerin zaman geldiinde

yaanmas, ortaya kmas ise kazadr. Fakat burada nemli olan nokta Allahn bizim

yapacaklarmz nceden bilmesinin bizim iin balayc, zorlayc bir koul olmad,bizim bunlar kendi irademizle yaptmzdr. Yalnz bilindii gibi insann kendi gc

dhilinde olan, kendi iradesiyle gerekletirdii, davranlar olaylar olduu gibi, kendi

elinde olmayan, kendi gcn aan bir takm olaylar da (doum, lm, deprem ve baz

felaketler vs.) vardr. te bu noktada kader inancnn nemi ortaya kmaktadr.

Dolays ile slamda, her eyi takdire brakma anlay olmad gibi insann her eyi

yapabilecek kudrete sahip olduu anlay da yoktur.

slamiyet insandan alp gayret etmesini, ancak her eye kendi almasyla

ulaamayacan, Allahn da yardmn talep etmesi gerektiini belirtmektedir. Yani

kader inancnda hem alma, gayret etme, mcadele etme hem de Allaha balanma,

snma, gvenme, onun yardmn bekleme vardr. En olumsuz anlarda bile midini

kesmeme vardr. En olumlu anlarda ise kibirlenip tedbiri brakmama vardr.

nsan tedbirini, nlemlerini aldktan sonra sonucu Allahtan bekleyecek,

olumsuz zamanlarda ise Allahn takdiri byle imi diyerek sabrla ve mitle hareket

edecektir.55

Demek ki kadere inanan insan, elde edemedikleri iin harap olmayaca gibi

mitle Allahtan onu bekleyecektir. Elde edemezse, Allahn bir hikmeti vardr

diyerek teselli bulacaktr. Olumlu anlarda ise yine her eyin Allahn elinde olduunu

bilir ve ona gre azgnlk etmez, elinden alna bileceini bilir. Bildii iinde kaybedince

her ey onundur ister alr ister verir, hak edersem bana da verir der teselli bulur.Matridiye gre kader, Allahn ezeli olarak yaratklarn zararl, irkin,

iyi ve gzel niteliklerini bildii ve tesbit ettii ezeli takdir, hkm ve tahdittir. Kaza ise,

varlklarn Allah tarafndan hikmet ve kemalle meydana getiriliidir.56

1. 3. 1. Tarihi Sre erisinde Kader Alglar

Kader meselesi, Mslmanlar arasnda tartmalara sebep olduu gibi kadim

dinlerin mntesiplerini de megul etmitir. Yine mrikler de kader zerinde durmular

ve inanszlklarn kadere yklemilerdir. Peygamberimiz ise, kadere imann gerekli

55 Peker, Din Psikolojisi, s.24956 Glck, Toprak, Kelam, s.237


42/141

30

olduunu fakat kader meselelerine dalmann tehlikeli olacan ifade etmitir. nk

kadere iman Allahn ilmine, iradesine ve takdirinin tecelli etmesine imandr. Bu

meseleye dalmak ise mnakaaya, fikir ayrlna ve mezhep atmalarna sebep

olaca iin peygamberimiz yasaklamtr.57

nsanlarn teden beri zerinde dnd ve halledemedii, bunun iin

anlamazlklara dt meselelerin en nemlisi kader meselesidir. nsanlar fiillerinde

hr ve serbest midirler? Yapp veya yapmadmz ileri kendi irade, istek ve arzumuzla

m yapyoruz? Yoksa bizde irade ve kudret yok mudur? te bu konular slamdan nce

Suriye, Irak ve Msr gibi eski medeniyetlerde uzun uzadya tartlmtr. Yahudi ve

Hristiyan ilim adamlar da bu konular zerinde kafa yormulard. Mslmanlar buralar

fethedince kader meselesiyle de karlam oldular. Hz. sann nasl Allahn ruhu ve

kelimesi olduu Hristiyanlar arasnda tartlm ve deiik mezheplerin domasna

sebep olmutur. Bunun gibi kader meselesi de slam mezheplerinin olumasnda etkili

olan konularn nemlilerinden biridir. Tehzib-ut-Tehzib isimli eserde de kaydedildii

zere kaderden ilk bahseden, Hristiyan iken sonra Mslman olan veya grnen

Sevsen adnda biridir. Kader hakkndaki grlerini Mabed-el Chniye retip telkin

ettikten sonra tekrar Hristiyan oldu. Mabed-el Chniden ise bu fikirleri Geylan Ed-

Dmeki almtr. Mabed ile Geylan Kaderiye mezhebinin kurucular saylrlar. Mabed

ile Geylan fikirlerini hzla yaymlar ve mntesipleri oalmtr. Bu sebeple, o zaman

kadere inanmayan bu insanlara kaderi (kaderci) deniyordu. Kadercilerin yaylmas

sahabelerin son zamanlarna denk gelir. Sahabeler kadercileri ktlemiler ve onlara

selam vermenin bile caiz olmadn sylemilerdir. Buna delil olarak da Kaderiye bu

mmetin Mecusileridir. Hadisi erifini gstermilerdir.58

Kaderiyyeye gre insan sonradan aki veya said olur. Ameller nceden yazl

deildir. Fiillerini insanlar kendi gleriyle yapar ve yaratrlar. Bunda cebir ve zorlama

yoktur.59

Daha sonralar Kaderiyyeye tepki olarak, insann kaderin mahkumu olduunu

syleyen Cebriye domutur. Cebriyeye gre insann ne bir iradesi ne de kudreti

vardr.60

57Muhammed Ebu Zehra, slamda Siyasi ve tikadi Mezhepler Tarihi, (evirenler: Ethem Ruhi Flal,Osman Eskiciolu), Yamur Yaynlar, stanbul, 1970, s. 136-13858 Sleyman Uluda, Kelam Dersleri, rfan Yaynlar, stanbul, 1969, s.14659 Uluda, Kelam Dersleri, s.14660 Uluda, Kelam Dersleri, s.147


43/141

31

Daha sonra Kaderiyyenin devam olarak Mutezile kurulmutur. Mutezile,

Cebriye ve Kaderiyyeden ald esaslarla kurulmutur. Kurucular Vasl Bin Ata(80 -

131) ile Amr Bin Ubeyd( ?-143) dir. Bu mezhep kelam ilmini ilk defa kuran ve birok

mehur kelamclar yetitiren nemli bir mezheptir. slam tefekkr tarihinde nemli tesirve izler brakmtr. Mutezilenin kendine has baz prensipleri vardr. Bunlar: El-Menzile

beynel menzileteyn, tevhid, el-vad vel-vaid, emri bil-maruf ven-nehyi anil-mnker ve

kader grlerini belirleyen adalet prensibidir.61

Daha sonra tevile kar kan Ehli Snnet yanl itikatlara cevap olmas iin

kader zerine ve dier meseleler zerine fikirler beyan etmitir. Ehli Snnet kader

konusunda dier mezheplerden ayr olarak orta bir yol tutmutur.

a. Cebriye

Seleften sonra baz mslmanlar kader ve kaza meselesini merak etmi ve

hakikatin ne olduunu renmek istemilerdir. Bu sebeple Kuan ve hadisleri

incelemiler ve ilk bakta kullarn irade ve hrriyetten yoksun olduunu ifade eden

deliller bulmulardr; Eer Allah dileseydi onlarn hepsini hidayet zere toplard.

Ohalde sakn cahillerden olma.62 Allah onlarn kalplerini ve kulaklarn

mhrlemitir. Gzlerinin zerinde de perde vardr.63 Hayr, Allah, kfrlerinden

dolay onlarn kalplerini mhrlemitir.64 Cebriye cebr ifade eden bir ok ayetten baka

u mealde baz hadislerde bulmulardr; Ebedi saadete eren, annesinin karnnda

mmin diye yazlan kimsedir; bedbahtta, annesinin karnnda bedbaht diye yazlan

kimsedir.65

Cebriye bu gibi ayet ve hadisleri delil alarak; insann fiillerinde mecburolduunu, onun kendine has bir gc ve iradesi olmadn ifade etmitir. Cebriyyeye

gre bu ekilde inanmayanlar kfre girmektedirler.66

b. Kaderiyye(Mutezile)

slam alimlerinden baka bir gurup ise Allahn erden, erri yaratmaktan uzak

olduuna inand iin Allahn kaderini inkar ederek insanda kudret olduunu ileri

61 Neet aatay, brahim Agah ubuku, slam Mezhepleri Tarihi, Ankara nv. lahiyat Fak. Yaynlar,Ankara, 1985, s.108 -11262 El-Enam, (6), 3563 El-Bakara,(2), 764 En-Nisa, (4) , 15565 Benzer hadisler iin bk. Mslim, el-Kader,1; bn Mace, Mukaddime, s.766 Bekir Topalolu, Kelam lmi, Damla Yaynevi, stanbul, 1988, s.285


44/141

32

srerek, insann, yaptklarnn faili ve sorumlusu olduunu sylemektedir. Mutezileye

gre Allah iyilii diler ve ktl irade etmez. nk ktl dilemek bizzat

ktlktr. yleyse ktlklerin msebbibi, faili ve sorumlusu insanlarn kendileridir.67

Bu konudaki grlerini u ayet ve hadislere dayandrmaktadrlar: O kullarnnkfrne raz olmaz.68 Semda gelince, biz onlara da doru yolu gsterdik, fakat onlar

sapkl doru yola tercih ettiler.69 Biz insana yolu gsterdik, ister kredici olsun,

ister nankr.70

Peygamber efendimizde yle buyurmaktadr: Her ocuk tabii ftrat zerinde

doar. Nihayet anne ve babas onu Yahudi, hiristiyan ve ya ateperet yapar.71 Allah

teala buyurur ki: Ben kullarmn hepsini ktlkten arnm olarak yarattm. Fakat

eytanlar bilahare onlar dinlerinden saptrmtr.72

Kaderi inkar ettii iin kaderiye diye isimlendirilen bu grupta, bu nevi ayet ve

hadislerden Cebriyyenin zdd olan bir gr ortaya koymulardr. Kaderiyyeye gre;

kul muhayyerdir, kendi ii kendisine braklmtr, istediini yapar, hatta Rabbinin

murad etmedii eye bile muktedirdir.73

c. Ehli Snnet

Ehli snnet alimleri ise cebri ve mutezili grlerin dayandklar delilleri

birletirerek orta bir yol tutmulardr.

Mutlak cebir fikri ile mutlak tefviz gr arasnda orta bir yol tutan earilere

gre insanda hadis bir kudret ve irade vardr. Fakat hadis olan bu kudretin, insann

yapt iler zerinde bir tesiri yoktur. Sadece iktiran (yaknlamas) vardr. Buna kesp

denir. nsan kudreti bir fiili meydana getirmek iin o fiile yaklat zaman, daha evvelilahi kudret bu fiile ynelir ve onu yaratr. Bunun iin kul kasip Allah haliktr. Kulun

iradesi lahi iradeye tabidir. Eariler, insanda bulunan czi iradeyi mahluk ve ilahi

iradeye tabi kabul ettiklerinden ikinci derecede bir cebre dmlerdir. Matridilere

gre de yegane yaratc Allahtr, kul ise kazancdr. nsanda mmkin olan fiillerin

meydana gelmesine tesir eden bir kudret vardr. rade ise klli ve czi olmak zere iki

67 Glck, Toprak, Kelam, s.23768 Ez-Zmer, (39),769 Es-Secde, (41),1770 Ed-Dehr, (76),371 Mslim, el-Kader, 672 Mslim, el-Cenne,1673 Topalolu, Kelam lmi, s.286


45/141

33

trldr. Klli irade insana seme hakk verir. Czi irade ise insann setii fiile

azmetmesi (meyletmesi)dir. te bu czi irade, itibari bir durumdur, haldir. Zihnin

dnda (d alemde) varl olan bir ey deildir. Bu sebeple mahluk da deildir. lahi

iradenin gereklemesi iin, czi irade bir sebeptir. Yani lahi irade, insann iradesinetabidir. Bu da yine Allahn koyduu bir hkmdr.74

Sonu olarak: Dnyada meydana gelmi ve gelecek olan her ey Allahn ilmi,

dilemesi, takdiri ve yaratmas ile olur, yani her eyin bir kaderi vardr. Yani, insanlarn

hr iradeleri ile seecekleri eyleri, nerede ve ne ekilde seeceklerini Allahn bilmesi,

bu bilgisine gre irade etmesi ve bu iradesine gre takdir buyurup, zaman gelince kulun

seimine gre yaratmasdr. Bu durumda, Allahn ilmi, kulun seimine bal olup,

Allahn ezelde bir eyi bilmesinin, kulun iradesi ve tercihi zerinde zorlayc bir etkisi

yoktur. nk ilim maluma tabidir. Baka bir ifadeyle biz, Allah teala bildii iin belli

ileri yapmyoruz. Biz bu ileri yapacamz iin Allah ezelde biliyor. Buna ayn

tutulacan ve alan rencinin dersini geeceini bilmemiz rnek verilebilir.75

1. 4. Ruh Sal

Ruh sal konusu ruh sal ve bozukluu ve ya normal ve anormal ruh

hayat gibi balklar altnda incelenmektedir. Ayn manaya atfta bulunulan bu iki ismi

de kullanacamz bu blmde nce saln tanmn yapalm:Dnya salk rgtnn

salk; bedensel, ruhsal, sosyal olarak iyilik durumudur. Tanm salk salktr

demenin tesinde bir anlam tamyor grnyorsa da, hi olmazsa saln iine ruhsal

ve sosyal kavramlarn katarak biyomedikal modelin dna kabilmitir.76 Ancak

olduka soyut ve genel olduu iin ruh sal da bu tanmlama iine girebilmitir. Dahasomut ve gereki snrlar iinde ruh sal: bireyin kendisiyle, evresini oluturan

kiilerle ve toplumla bar iinde olmas, srekli denge, dzen ve uyum salayabilmek

iin gerekli abay srdrebilmesi diye tanmlanmaktadr.77 Yani evreye uyum

salayan ve uyum salamak iin aba gsteren, normal ya da salkldr. Uyum

salayamayan ise anormal ve ya ruh sal bozuktur denebilir.

Bir psikolojik belirtinin hangi derecesi ile normal ve hangisi ile anormal

olduunu hemen anlamak, yani hangi psikolojik reaksiyonun tabii ve hangisinin genel

74 Saim Klavuz, slam Akaidi ve Kelama Giri, Ensar Neriyat, stanbul, 1998, s. 10475 Klavuz, Saim, slam Akaidi ve Kelama Giri, s. 10876M. Orhan ztrk, Ruh Sal ve Bozukluklar, Hekimler Yay. Birlii, Ankara, 1994, s.10177 zcan Kknel, Gnl k Hayatta Ruh Sal, Alfa Yay. , stanbul, 2000, s.1


46/141

34

norma aykr ve marazi olduunu aka ifade etmek her zaman mmkn mdr?

Halbuki organsal ve fizyolojik belirtilerde, ruhi olaylara gre ok daha objektif olmalar

itibariyle bu olduka kolaydr. Hararetin yksekliinin, kalp fonksiyonlarnn

yetersizliinin, kandaki bir kimyasal maddenin artmasnn belirli lleri ve takdirlerivardr. Kanl idrar, sarlk, deride deiik izler vs. gibi objektif belirtilerdir ve hasta

tarafndan bile tespit edilebilmektedirler. Ruhi olaylarda ise normal faaliyet ls daha

subjektif mahiyettedir. Birok vakalarda bu ruhi belirtilerin ileri derecede bir

anormallii olduu halde hasta olarak ahs bunun farknda bile deildir ve doktora

gitmek gereini hissetmez veya menfi bir hal gsterir. htiyarlk hallerinde ve bilhassa

bunamalarda bu ruh halleri aikrdr.78

Mademki byledir o halde normal ruh salnn tanmn neye gre yapabiliriz?

Normalin tanmn yapabilmek iin ortaya atlm olan grler ksaca unlardr.

1. statistiksel Tanm: statistiksel olarak ounlua uyan ve an erisinin iki

ar ucunda kalmayan kii normaldir. Hekimlikte bu yntem ok kullanlr ve

istatistiksel bulgulara gre normalin alt ve st snrlar izilir. Ancak ruh salnn

istatistiksel tanm ou kez greceli, bazen de geersizdir.

2. Klinik Tanm: Klinik tanmn objektif bir tanmlamas olmamas sebebiyle

normali tanmlayabilmek iin deiik ltler ieren grler ortaya atlmtr.

a-) evreye uyum yapabilme

b-) Bireyin iinde ar bunaltnn olmamas

c-) Psikanalistlerden bir blm ise normalin lt olarak id, ego, sperego

arasndaki dengeyi ele almlardr.

Grlyor ki imdiki bilgilerimizle anormalliin ve ar olmayan anormalliinsnrlar belli deildir, ltleri grecelidir. Bu grlerin hepsinde az ya da ok gerek

pay vardr ancak adan aa, toplumdan topluma, hatta bireyden bireye grecelidir ve

deiebilir.79

Yukarda tanmlamalarn yaptmz ruh salyla ilgili sorunlar btn yaam

boyu insanlarn her yata karlatklar sorunlardr. Bu sorunlar karsnda ruh

salnn genel olarak deiik amaca ynelik ura alan vardr:

1-) nsann, iinde yaad evre ve toplum iinde mutlu, uyumlu ve baarl

olmasn salamak.

78Rasim Ardasal, Medikal Psikoloji, s.379 ztrk, Ruh Sal ve Bozukluklar, s.102


47/141

35

2-) Bireyi, aileyi ve toplumu ruhsal hastalklardan korumak.

3-) Ruhsal dengesizliklerin, bozukluklarn ve hastalklarn tedavisinde yardmc

olmaktr.80

Sonu olarak normalden ise anormalin tanmn yapmak daha kolaygrnmektedir. Ruh sal bozulan kii genellikle duygu, dnce ve davranlarnda

deiik derecelerde tutarszlk, arlk, uygunsuzluk ve yetersizlik zelliklerini

tamaktadr. Aslnda bu belirlemeleri de bir takm geleneksel, evrensel ve ya zamansal

normlara gre yaplmaktadr. Zaman ve yer greceliini gz nnde tutmak koulu ile

bu sfatlarn kullanlmas daha doru olacaktr. Evet, her kiide tutarsz, uygunsuz ve

yetersiz davranlar grlebilmektedir. Hasta saylabilecek kiide bu zelliklerin az ok

srekli, ya da yineleyici olmas, bireyin verimli almasn ve kiileraras ilikilerini

bozmas gerekmektedir. Hastalklar tannabilinirse, saln da snrlar az ok

belirlenebilmektedir.81

1. 4. 1. Ruh Saln Etkileyen Faktrler

Ruh saln etkileyen faktrler uzun senelerden beri aratrlmaktadr. Henz

bu konu zerinde belirli bir gr birliine varlamamtr. Akl hastalklarnn ortak bir

anlama kavumam olmas ve yeterli aratrma yntemlerinden yoksun oluumuz bu

durumun balca nedenleri arasnda sayla bilir.82 Ancak Ruh hastalklarnn yarsndan

fazlas genel mahiyette ve belirli bir takm sebeplerden (frengi, arterioskleroz,

zehirlenmeler, travma, metabolik bozukluklar, intanlar, endokrin bozuklular gibi ) ileri

gelmektedir. nsan blnmez bir (organo-psikolojik) birlik olduuna gre bu sebepler

btnln ilgilendirir ve baz ruhi hallerde belirtilerin ifadesi fizik, baz hallerde ruhigrnml olmaktadr.83

Ruh hastalklarnn sebepleri kompleks bir yapdadr. Bu ise insann yapsndan

kaynaklanmaktadr. Kiinin uzak gemiine, ocukluuna ait ho olmayan intibalarn,

kt evre etkilerinin, ya dnemi, iklim ve hava artlarnn, sosyal durumlarn, eitli

heyecanlarn, evlilik problemlerinin, yanl eitim ve olumsuz greneklerin, kaltmn,

eitli mesleklerin, yanl inanlarn derece derece etkileri olmaktadr.84

80 Kknel, Ruh Sal, s.581 ztrk, Ruh Sal ve Bozukluklar, s.10382Rasim Ardasal, Ruh Hastalklar, Ankara Tp Fakltesi Yaynlar, Ankara, 1969, s.1783 Ardasal, a.g.e., s.4784 Peker, Din Psikolojisi, s.231


48/141

36

Ruh hastalklar eitli sebeplerin, birbirine bal olan birikintili etkileri ile

ancak ortaya kabilen bir haldir. Bundan baka hibir ruh hastal vakas bir an veya

gn iinde bir olay yznden patlak verememektedir. Buda tpk rgensel bir hastalk

gibi yllarca bireyin ruhsal bnyesinde olgunlap gelitikten sonra ve kiinin her gnbiraz daha ruh salndan uzaklamas suretiyle ortaya kmaktadr.85

nsan biyolojik, psikolojik ve toplumsal bir varlk olduu iin normal ve anormal

insan davrann sadece biyolojik, psikolojik ya da toplumsal nedenlerden birisi ile

aklamann mmkn olmad kendiliinden ortaya kmaktadr.

Organizma zerinde akl hastalklarnn geliebilecei uygun bir ortam meydana

getiren etkenlere ortam hazrlayc etkenler denilmektedir. Bunlar dorudan doruya

hastaln ortaya kmasndan sorumlu olmayan fakat kiilikte olduka derin ve kkl

izler brakan eitli travmatik (biyolojik, psikolojik, toplumsal) yaantlardr.86 imdi bu

hazrlayc sebeplere ksaca deinelim.

A. Hazrlayc Sebepler:

Bunlar dahili tababet vakalarna benzemektedirler. Bir insan gdaszdr, alkol

almakta ve souk bir gece terli olarak sokaa kmaktadr. Btn bu sebepler insan

pnmoniye hazrlarlar. Fakat teneffs dokularnn da kamlayc sebep ( pnmokok )

ile temas gerekmektedir.

Gerek sebepler gizli olduu halde kk bir olaydan kii psikoza girmektedir.

O halde hazrlayc sebep, kamlayc sebebin tesirine ve yerlemesine zemin

hazrlamakta ve oluumu kolaylatrmaktadr. Bu sebepler unlardr:

1. rsiyet2. Konjenital faktrler ve yaplar

3. Ya devreleri

4. Cins

5. Kltr ve medeniyet

6. klim

7. Irk

8. Evlilik hali

85Mitat En, Ruh Sal Bilgisi, Ankara, 1973, s.9786 Ardasal, Ruh Hastalklar, s.17


49/141

37

9. Gebelik

10. Meslek

11. Hapis hayat

12. Harbin tesiri

B -Kamlayc Sebepler:

Ruhi hastalklarda kamlayc sebepler tesir dereceleri itibariyle ya fizik veya

ruhi ve heyacani mahiyette olmaktadr. Geri sebepler bir vakada yukarda belirttiimiz

gibi ok defa bu derecede ereveli ve mcerret kalamamaktadrlar. Bu kamlayc

sebepleri yle sralayabiliriz:

I. Bilhassa fizik faktrler:

1. Ateli hastalklar

2. Ekzojen zehirler

3. Andojen zehirler, metabolik bozukluklar

4. Travmalar

5. Hormonal bozukluklar

6. Dier hastalklar(Nrolojik veya dier dallara ait )

7. Vitaminsizlikler

Documents

Kader.inancının psikoterapik açıdan fonksiyonu-141s-TEZ,yusuf.kandemir