kalkınmave iktisat

8/8/2019 kalknmave iktisat

1/49

Kalknma Kavram: TRKYENN KALKINMA SEENEKLERNN Eletirisi ve AlternatifBir ereve

Posted by: Fuat Ercan on: April 9, 2009

y In: 1 | Doktora | Lisans | Sunumlar| Yksek Lisansy Comment!

Referans:Ercan,F(2003a) Trkiyenin Kalknma Seeneklerinin Eletirisi ve

Alternatif Bir ereve, Ekonomik Yaklam, Kongreler Dizisi 3, say

49, cilt 14.

Referans:Ercan,F(2003a) Trkiyenin Kalknma Seeneklerinin Eletirisi ve Alternatif Bir ereve, EkonomikYaklam, Kongreler Dizisi 3, say 49, cilt 14.

I-GiriTrkiyenin kalknma seeneklerine ilikin dncelerimi blmde gelitireceim. lk olarakkalknmaya ilikin seenekler sunabilmek iin olduka farkl evrelerce kullanlan ve bu haliyle artk iyice belirsizleen ve belirsizletii lde de belirli kesimler iin manevra olana salayan kalknmakavram zerinde durulacak. Kalknma kavramna ilikin farkllaan aklamalar yada rtk tanmlamalarayn zamanda kalknma iin belirli eylemlilik hallerini yani kalknma seeneklerini de belirliyor.Kalknma stratejileri yada seenekleri ikinci blmde ele alnacak. Kalknma kelimesi yada kavramnneitliliine ramen, kalknma seenekleri yada alternatifleri genel olarak daha snrl sayda yadadnemsel olarak belirli seeneklerin younlaarak nem kazandn syleyebiliriz. nc blmdezellikle gnmzde geerli olan devlet-piyasa ikilemine dayal kalknma seenekleri yada sonzamanlarda olduka belirleyicilik kazanan piyasa ynelimli devlet mdahalesi temelli seeneklersorgulanacak.Bu blmde olanaklar iki boyutlu bir dzlemde ele alnacak.lk olarak-devlet ve piyasa ynelimli ele allar,-son zamanlarda belirleyici olan piyasa temelli devlet ynelimli seenekler iin alternatif kalknmaseenekleri sunulmayacak fakat alternatif bir analiz tarznn olabilirlii ele alnacak.kinci olarak alternatif bir analizin olanaklar iinde alternatif pratiklerin neler olabileceine cevapverilecek.

II-Kalknma Kavram ve artrdklar

Kalknma szcnn bir kavram m yoksa bir szck m olduunu belirlemek gnmzde daha da birzorlat. Bir szcn kavram dzeyine kabilmesi iin iaret ettii olgular kendi iinde tutarl bir

ekilde tanmlayabilmesi gerekiyor.

Oysa baz szckler ve dolaysyla baz kavramlar, toplumsalilikilere ikin olan farkllklar ve dolaysyla g donanm tarafndan deforme ediliyor, yada daha doru bir deile szck yada kavram kullanann kendi znelliince ii dolduruluyor ve bylece anlamkazanyor. Karlkl iletiimde en ok zorlandmz kavramlar/kelimeler ortak iyiyi iaret eden kavramyada kelimelerdir. Alman edebiyat eletirmeni ve dilbilimci, Uwe Poerksenn Plastik Kelimeler:GnlkDilin Tiranl adl kitabnda Kalknma, proje, strateji problem gibi kelimelerin zararsz gibigrndklerini ama bu kelimelerin aslnda gerekten zararsz olup-olmadklarnn sorgulanmasgerektiini belirtir. Poerksen gnlk dilde kullandmz bu kelimelerin, bir noktadan sonra legooyunundaki plastik kalplara benzediini ve her yere girip kabildiini iaret ediyor. Bu tarz kelimeler


2/49

ska farkl zamanlarda uzmanlarn yada politikaclarn aznda kendi plan ve projelerini aklamak vedorulamak iin kullanlyor. Bu tr kelimeler bilim dnyas ile gnlk dil arasnda bir dizi mekanizmaaracl ile farkllaarak farkl beklentileri karlayacak ekilde kullanma alyor. Bu tarz bir dil medyave gnlk tartmalarda olduka belirleyici oluyor. Kalknma yada azgelimilik kelime yada kavramlarndeforme edilen ve zaman iinde olduka farkl amalar iin kullanlan kelimeler olduunu Poerksendealmasnda tesbit ediyor.

Kelimler yada kavramlar zerinden gerekletirilen egemenlik tarzn daha duyarl bir noktadan ele alarakeletiren J.Berger, tm tiranlklarn aslnda dil zerinde belirli bir egemenlie yol atn ve buegemenliin de dilin deforme edilmesine neden olduunu belirtecektir.

Kalknma kavram kapitalizmin dnya leinde nemli bir dizi deiim geirdii gnmz koullarndaok daha sorunlu bir kavram olmutur. Dnya Bankas kapsaml kalknma stratejilerinden bahsederkenOECD kalknma kavramnn yeniden dnten bahsetmekte, teorik olduu lde pratik srecietkileyen bu dnce/pratiklere karlk kresellemeye kar kresellemeye kar alternatif bir stratejiolarak kalknma kavram yada yaklamlar gelitiriliyor.

Kalknma kavram yada szc ilerleme yada yetime anlamnda genellikle olumlu bir ierie sahipolmakla birlikte, kapitalizmin tarihsel geliimine bal olarak zellikle hzl birikim koullarnn ykc

etkilerinin daha bir aa kt dnemlerde, olumsuz bir dizi ierik dolaynda tanmlanmtr.Kalknmann doal ortam, kltrel zellikleri ortadan kaldran meta ynelimli bir ierie sahip olduuiaret edilecek, feminist yaznda ise kalknmann erkek egemen dolaysyla cinsiyeti bir zellii olduuiin youn bir ekilde eletirilecektir. zellikle de Trkiye gereinde de belirleyici olan aklama da isekavram, gelimi kapitalist lkelerin baka bir ifade tarz ile emperyalist lkelerin belirleyici olduubir ideoloji olarak aklanacaktr. Bu tarz aklamalarda ulusalc sol muhalefet, milliyeti-ulusal muhalefetile anti-kapitalist islami muhalefet olduka farkl erevelerden hareket etmekle birlikte, aralarndaki zeilikin anlamlandrma tarzlarn unutturacak ortak bir dil kullanabiliyorlar..

Dier yandan olumlu yada olumsuz tanmlarla ifade edilse bile kalknma kavram genellikle de sistemeeklemlenen yada sisteme eklemlenmede yol almak isteyen kesimler iin bir yakalama yada yetimeanlamnda kullanlyor. Kavramn bu yndeki kullanm, sistemin tanmlad rekabeti hiyerarik

dzenek iinde yukarya doru bir yerlere kma/trmanma anlamna geliyor. Sistemin tanmladhiyerari iinde trmanma iin devletin mi, piyasann m belirleyici olduu ve bir adm daha atacak olursakyetime srecinde devlet ve piyasann teknoloji yada eitime mi nem verecekleri son zamanlardakalknma zerine gerekletirilen tartmalarn temel belirleyenlerini oluturuyor. Kalknmay yetimesorununa indirgeyen bir ierikle alglanmas, rtk olarak yetiilecek olann ne olduu, ve yetiecekolanlarn nerede olduu ve neden orada olduklarna dair bir dizi varsaym da ieriyor. Bu tarz bir ierikhi kukusuz sistem iinde olduka farkl konumda olan kesimler/snflar iin kendi konumlarnnilerlemesi ve gelimesi anlamnda yada olumsuz bir konuma dme anlamnda kalknma kavramna birdizi zel anlam atfetmeye yol ayor. Kalknma kavram yakalama ve yetime anlamnda bir ierikledolaynda tanmland anda, kavram politik bir dizi strateji ve taktii en azndan kitlelerle iletiimikolaylatracak politik pratikleri yada bu pratikleri harekete geirecek bir dilin retilmesine neden oluyor.Yetime ve yakalama metaforu iinde son zamanlarda belirleyici olan eilimler yetime ve yakalama iin

dnya leinde kaynaklarn etkin retimi ve paylalmasna olanak salayan piyasa koullarnngereklerini yerine (ev devi yada kapnn nn temizleme ynndeki elitist aklamalara ne kadar ok skrastlar olduk)getirme ne karken, ulusalc-kalknmac anti-emperyalist evreler iin kavram sistemdenkopu anlamnda nem kazanyor. Bu tarz bir analizin son zamanlarda nde gelen isimlerinden Ha-JoonChang, erken kapitalistlemi lkelerin kendilerinden sonra gelen lkelerin gelimelerini engellemeyealtklarn belirtirken, bu tarz bir ele aln lkemizde nde gelen isimlerinden Cem Somel iin isednya ekonomisi ile btnleerek kalknmak mmkn deildir. Bu aklama tarz bamllk okulununyaklak otuz yl aan teorik pratiklerinde iaret ettikleri azgelimilik gelimiliin rn olduu lde


3/49

kalknma ancak dnya ekonomisinden kopu ile mmkn olaca ynndeki vurguyu yeniden nekaryor.

Dier yandan direkt olarak kalknma kavramnn kendisinin sorunlu olduunu iaret eden bir baka analiztarznda kalknma kavramna dorudan kavramn iaret ettii ierikten dolay eletirelyaklalyor(Literatrde post-kalknmac yaklam olarak tanmlanyor). Romantik-heyecan ynelimli bir

dizi kaynaktan beslenen bu tarz el allar, kavramn geleneksel alglama tarzlarn olduka farkl alardandeifre ederek kalknma kavramnn iaret ettii reticici yada tketici ynelimli ele allarn eletirelbir dil ile analiz ediyorlar. zellikle kalknmann meta merkezli yneliminin insan, kadn ve doay veok sk olarak iaret edilen azgelimi lkeleri (gney lkelerini-evre lkeleri-uydu lkeleri-smrgelkeleri) olumsuz ynde etkiledii belirtilecek ve 1800l yllardan sonra, belki ilk defa 1970li yllardakalknma kavram ilerlemeci ierii dnda ele alnarak analiz edilecektir.

Kalknma kavramna ilikin temel sorunlardan bir dieri ise kalknma sorunsalna ikin olan aktrlerintanmlanmasnda aa kyor. Belki de kalknma kavramn en sorunlu klan zelliklerinden biri dekalknma kavramnda iaret edilen ortak iyinin farkl aktrleri iermesidir. Bu ortak iyi temas zellikleie ynelik sermaye birikim dneminde belirleyicilik kazanmtr. Genellikle ortak iyi olarak ulusalekonomilerin tanmlad genel ereveyi iaret eden bu tarz aklamalarda, herkesin ortak iyisine

belirlemede ve belirlenen bu ortak iyiye ulamada ncelikle devlete (A.Gerschenkron temel referansolarak burada gsterebiliriz) verilecektir. Yani temel aktr olarak devlet ne kartlcaktr. Kapitalizmintarihsel olarak belirli bir aamasna tekabl eden bu tarz bir kavramlatrma, iyiye doru etkinlik gsterenkaynam ve dayanmac bir devlet ve toplum ilikilerini ne karr. Bu tarz bir dil ve bir analizinolduka farkl kaynaklar olduunu belirtmemiz gerekiyor. Ge kapitalistleen ve ge-ulus devletformasyonunda bu tarz bir dayanmac dilin zel anlam olduunu syleyebiliriz . Yada ticari sermayedenretken sermayeye gei aamasnda, yerel pazar olanaklarn kullanmak isteyen gelime halindekisermaye iin kalknma kavram korunmac bir ierik kazand oranda belirleyici oluyor. Dier yandankapitalist toplumsal ilikilerin gelitii bir amada, bu ilikilerin oluumuna paralel olarak ada yaam,batllama, uygarlama gibi yaam tarzlarna yaplan referanslar da, kalknma kavramnn bu anlamdaortak iyiyi iaret eden bir ierikle doldurulmasna neden oluyor. Hi kukusuz olduka farkl bir pratikiinde aa kan Keynesyen analizlerde bu tarz ele allar olduka nemli referans olmutur. Tm bu

kaynaklardan beslenen ve ortak iyi iin hareket edilmekle sorunlu klnan yada kendilerini bu konumdagrmek isteyen planlamac elitist grubun bu kavramn glenip gelimesinde olduka nemli ilevleryklenmilerdir. Aslnda abartl bir paralellik olsa bile, bu gn neo-liberal teknokratlar analizlerinde ntr-teknik bir dil kullanyorlarsa, elitist planlamac uzman kadrolarn da analizlerinde fetiizme varacaklde ntr-teknik bir dil kullandklarn syleyebiliriz.

Kalknma kavramnn bu plastize hli, yani her duruma, her koula uyan bir baka deile her znenin herkesim ve snfn kar ve stratejilerine uygun bir ekilde iini doldurduu kavram, byle olduu iin de ikitane farkl zellik arz ediyor. Kavram sosyal bilimlerde zellikle de iktisat disiplininde fetiistik birkarakter arz ediyor. Kalknma kavram genellikle sosyal ilikilerden, sosyal ilikilere ikin olan btn gve eitsizlik ilikilerinden arnm ortak bir iyiye atfen kullanlyor. Kalknma kavram kapitalizminbelirli aamalarnda, belirli dnemlerde daha bir fetiistik hal alyor. rnek olarak Keynesyen gelimi

kapitalist lkelerde ama ok daha belirgin bir ekilde sermaye birikiminin balarnda olan ve dahas ulus-devletin balarndaki lkelerde kavram, snf-g ilikilerinden arnm bir ortak iyi dolayndatanmlanyor. Kalknma ilerleme ve byme zellikle metalarn niceliksel art ile ifade edilecek bir biimde tanmlanyor. Bu tarz bir ele al yada anlamlandrma dnyasnda sisteme ikin olan gilikilerini ve snfsal deikenleri gremiyoruz.

Kalknma kavramnn fetiistik nitelii zellikle de yukarda iaret edilen yakalama yetime ve zenginlikyaratma ile ska emperyalizm olarak tanmlanan dsal mdahalelerden kurtulacak bir ierikle


4/49

donatlmtr. Trkiyenin yakn gemiine baktmzda kalknma kavramnn iaret ettii bu tarztanmlamalarla karlarz. 1930lar, 1960lar ve 2000ler Trkiyesinde kalknma kavram zellikle demuhalif olanlarn neredeyse temel kavram kalknma olmutur. Dier yandan Trkiye gereindekalknmac sylem ve dili kullananlar srekli olarak elitist bir ynelim iinde ortak iyiyi iaret ettiklerini belirten bir dil kullanmna ynelmilerdir. Bu elitist dil, aslnda gerek planlamac gelenek, gerekKeynesyen dneminin, gerekse de ie ynelik sermaye birikim tarzna ynelen ge kapitalistleen

lkelerdeki planlama geleneinden hareketle sanki sosyal gereklik, siyaset bilimcinin ya daplanlamacnn elini uzattnda dntrebilecei bir eymi gibi alglyor.

III-Kalknma Seenekleri

a-)Piyasa Ynelimli Kalknma StratejileriKalknma szc her zaman iin bir eylemlilie referansla kullanlyor. Ulama, yetime, gelime,kopma, ama gibi eylemlilik hallerine ilikin tm bu armlar aslnda bir konumdan dier konumageme yada var olan konumu srdrmemeyi artrd lde politik almlar, stratejileri ieriyor.Toplumsal ilikiler alan olduka farkl ilev ve donanma sahip olan kesim ve snflar ierdii iin aynzamanda bu farkllklara sahip olanlarn iaret ve ifade ettikleri bir dizi kalknma yada kalknmayartran kavramlar kullanlacaktr. Dier yandan kavramn ierenlerinin farkl referanslarla

tanmlayanlarn kendilerini ifade edebilmeleri her zaman g ilikilerinin ulat aamaya bal olacaktr.Hi kukusuz burada ifade edilen g ilikileri, iinde yaanlan toplumsal yapya zg dinamiklerinzaman iinde geirdii dnmlere bal olacaktr.Bu anlamda 1970lerin sonlarnda belirleyicilik kazanan piyasa ynelimli analizler, gelimi ve azgelimilkeleri ierecek bir kalknma stratejisi neriyordu. Kalknma iktisadnn bittii, tkendii ynndekivurgularn yan sra, kalknma kavramnn artrd gelime, ilerleme ve yakalama iin piyasanngereklerine uymann gereklilii srarla iaret ediliyordu. yle ki bu yllarda TINA formlasyonu-Thereis no alternative- olarak tanmlanan yani baka bir alternatifiniz yok denecek bir piyasa ynelimlianlay-uygulama belirleyici konuma geti. ngiltere, Amerika, ilide belirleyici olan bu eilimTrkiyede de Turgut zal ve ekibi tarafndan byk transformasyon olarak tanmlanacak bir ideolojive bir dizi uygulama yaama geirilecektir. Bir ok lkede hayata geirilen piyasa ynelimli uygulamalariin belirleyici olan temel ynelim piyasa ve dzen ilkesinin e zamanl olarak yaama geirilmesidir.

Piyasa ynelimli uygulamalar sermaye-sermaye ve sermaye-emek arasndaki ilikileri nemli ldedntrecek bir dizi uygulamay balatmtr. lerleme ve gelimenin piyasann gereklerini yerine getirmeolarak tanmland anda piyasaya ilikin snrlamalar ortadan kaldracak uygulamalara bavurulmutur.Kuralszlatrma, zelletirme, uluslararaslamay salayacak ticari ve mali liberalizasyonlar dnemitanmlayan en nemli gelimeler oldu. lerleme adna piyasann orman yasalarnn harekete geirilmesigerekten de piyasann tanmlad g donanmna sahip olanlar iin bir dizi olanak, ilerleme, bir eylereyetime anlamna geliyordu. Dier yandan donanma sahip olmayan kesimler iin ise tam anlamyla piyasann orman yasalar anlamna ge.Bireysel sermaye sahipleri yada firmalarn kendi ksa erimli karlarnn olabildiine etkinletii budnemde ncelikle sermaye d kesimler ama bir aamadan sonra ise genel olarak sermayenin ortakkarlarn tehlikeye sokacak bir dizi gelime olmaya balad. zellikle ard arda kan krizler ama okdaha nemlisi piyasa ynelimli analizlerin mitletirdii Asya Kaplanlarn vuran kriz sonrasnda, pr

piyasac analizlere phe ile yaklalmaya baland.

b-)Piyasa Ynelimli Devlet Mdahaleleri yada Piyasay Yeniden Dzenleme abalarna DayalKalknma Stratejileri

Asya Krizi sonras eletirel olmayan burjuva iktisatlar iinden baz eletirel eilimler aa kmayabalamtr. zellikle Dnya Bankas ba iktisats olarak alan Joseph Stiglitz yllardr srenkuralszlatrma politikalarna kar, bizim amacmz kuralszlatrma politikalar olmamal tam tersine


5/49

dzenlilik ve kendine gveni salayc yeni dzenleyicilerin bulunmas gerektiini iaret edecektir.zellikle pr piyasac analizlerin nemli lde donanmsz kaldklar bu dnemde Joseph Stiglitz,piyasann her zaman iin her problemi zme yetenei olmayacan belirtecek ve bu anlamda devletinbaz problemleri zmede kendine zg bir dizi olana olaca belirtilecek. Aslnda piyasadaki sermayesahiplerin ksa erimli kar ynelimli kararlarnn yaratt ykma kar kolektif akl temsil etmek zeredevlet yeniden greve arlacaktr. Joseph Stiglitz piyasann orman yasalarn harekete geiren ve bu

anlamda gelime, ilerleme yetimenin olabileceini ileri sren Washington Uzlamasna karlk yeni tarzbir kalknmann olanaklln aka ifade edecektir. Sol ynelimli bir dizi muhalif kesim iin anlam venem kazanm olan bu ar aslnda piyasa iin uygun kurumlar oluturmaya ynelik bir ardr.Aslnda bu ar her ne kadar Stiglitzi DBndaki grevinden olmasna neden olmusa da, zellikle 1998ve sonraki yllarda tm dnyada uygulamaya sokulan yeni yapsal uyum programlarnn temel belirleyeni bu anlay dolaynda belirlenmitir. Etkin devletin mdahaleleri ile piyasa iin gerekli kurumsaldeiimler ve yasal erevenin oluturulmasna ilikin dzenekler daha sonra IMF ve Dnya Bankas ileOECD tarafndan kinci Kuak Yapsal Reformlar olarak tanmlanacaktr. Bu son yllarda lkemizde deska dile getirilen ev devinin yaplmas yada herkesin kendi kapsnn nn temizlemesi ynndekiaklamalar ve 15 gnde 15 yasa espirisi ile gndemimizi belirleyecektir.Stiglitz dier yandan yeni kalknma paradigmas olarak tanmlad analizinde kalknma kavramnn bireyleri yakalama bir eylere ulama anlamnda kullanm ve kalknmann sadece byme olarak ele

alnmasnn hatal olduunu belirtmitir. Kalknmay toplumun dnm olarak analiz eden Stiglitz,dnmn geleneksel ilikilerden, geleneksel dnme biimlerinden, eitim, salk ve retimingeleneksel biimde gereklemesinden modern biimde gereklemesine gei olarak tanmlar.Stiglitzin kalknmaya ilikin iaret ettii tm bu ereve, gelimeyi yeniden yakalama yetime anlamndaele almann sadece retim yada sadece doru fiyatlama ile gerekleemeyecei ok daha farkl yapsal-kurumsal dnmlerin gereklemesi gereklilii iaret edilecektir.Nedir bu yapsal kurumsal dnmlerdenirse ilk elden teknolojinin nemine ve daha sonra eitime, lkenin eitim sistemine, biliim sektrnebakarak karar verilecektir. Aslnda pr piyasac analizlerin bir adm geri ekildii bu aamada, yetime,yakalamann teknoloji, eitim, biliim gibi tekil rnekler dolaynda gerekleecei ynnde rtk biruzlama salanmtr. lkemiz asndan liberalinden, islamcsna, ulusalcsndan, sosyal demokratnayetime adna bu alanlara mdahale yapmann gereklilii konusunda rtk bir uzlama salanmgibidir. Sorunlu olan bu alanlara yaplacak mdahalenin yani kolektif akln gereklerini hangi aktr yerine

getireceidir. Aktr olarak ne kan iki aktr devlet ve piyasa ve bu iki aktrn arasnda oluanyelpazede farkl yerlerde duran aklamalar ve analizler yer alyor. Gerschenkronun yetime ve kalknmaiin tek ve en nemli aktrn devlet politikas olduunu syleyecektir. 1940larn ruhuna uygun olan buaklama 1980^li yllarda zellikle de Moses Abromotivzin almalarnda ak bir ekilde ifade edileney, yetime yada kalknmann devlet politikalar deil de rekabeti piyasa gleri olacanbelirtecektir.16 lkeyi ieren almasnda retkenlik anlamnda geri kalmln hzl gelime iinolanaklar salayacan belirtmekte. Abromitz bir lkenin teknolojik olarak geri olmas ile o lkenin varolan sorunlar aabilmesini salayacak sosyal kapasitesinin olmas arasnda bir ayrm yapyor. Sosyalolarak sahip olunan donanm aslnda teknolojide rekabet yeteneine sahip olmas ve bu yeteneigelitirecek bir eitim sistemine sahip olmas ve bu yeteneini daha da gelitirecek bir piyasaserbestliinin olmas gerekiyor. Sosyal kapasitenin yeterlilii yetime potansiyelini artracaktr ama dieryandan bu potansiyelin gerekletirilmesi gerekiyor.

Tm bu aklamalar gnmz Trkiyesinde dnlen kalknma seeneklerinin hemen hemen birounun temel belirleyeni durumdur. Sosyal kapasiteyi arttrma ve yetime potansiyelini gerekletirmekiin teknolojiye, bilgiye, eitime nem verme ile belirleyicilik kazanyor.Bu belirleyiciliin zellikle de son dneme zg egemen yaplanma biimi devletin mdahaleleridolaynda piyasann gereklerini yerine getirmek biiminde gerekleiyor. Piyasalar karlatmz her problemi zmyor, devletin zebildii baz alanlar var deniyor. Devlet iinde yaadmz tmilikileri ve bu ilikiler zerinde belirleyici olan bizzat kendi isel mimarisini byk bir hzladntryor.Dnm srecini tanmlayan en nemli alm Dnya Bankas tarafndan gerekletiriliyor. Kapsaml


6/49

Kalknma in ereve olarak tanmlanan yeni kalknma anlaynda piyasann gereklerine gretanmlanan bir siyaset yapma tarz ve bu tarz zorunlu klan emir kipi dolu tanmlamalar var. Hi kukusuz bu yeni emir kipi ilev ve tanmlamalarda amalanan dnya leinde biimlenmeye balayankapitalizmin sosyal evrenine uygun bir dizi dzenein gereklemesidir. Yetiilecek olan ve katlacakolanlar olumlu dzeylere tayacak olan bu yeni kapsayc kalknma iin ereve, piyasa iin piyasannkurallarnn geerlilii iin devletin etkinlii dolaynda kurumlar ve kurallar oluturulmak amalanmakta.

OECD ise kalknmay yeniden dnrken dzenleyici reformlardan bahsetmekte, gelimi dnyapiyasasnda rekabet etmek ve etkin bir konuma ulamak iin bu dzenleyici reformlarn gerekletirilmesigerekiyor. Trkiyede bu gerekletirme iinde nemli bir dizi aama kaydediyor.Piyasa ynelimli dzenlemeler iin devlet, yeniden kapitalizmin kolektif akl olarak greve arldndabu ary merulatracak bir dil de gelitiriliyor. Rant kollayc toplu, rvet, yolsuzluk, hortumlama,rme, e-dost kapitalizmi gibi tanmlamalar ile bir yandan yeni dzenlemeler iin nemli bir kitleseldestek salanrken, dier yandan siyaset yada siyasal hareketler nemli lde gzden drlmekte.Zaten dzenleyici reformlar yada ikinci kuak yapsal reformlar kamusal alan zellikle daralmasna nedenolduu gibi, siyasi alana katlm nemli lde snrlyor.

c-Devlet ynelimli kalknmaya yeniden dn

Kapitalizmi tanmlayan zelliklerin dnya leinde belirleyiciliinin artt oranda, sisteme ait tmolumsuzluklar da iyice aa kt. Kapitalizme ikin zelliklerden biri olan sermayeninuluslararaslamas zellikle 1980lerden sonra dnya leinde belirleyici olduu iin, olumsuzluklarntemel nedeni dsal faktrlere balanarak aklanyordu. Piyasann azgn-snrsz geliimini ya ABD yaIMF yada Dnya Bankas istiyor vurgusu ne kt. Piyasann snrsz geliimini zorunlu klan ve adnakreselleme denen olgu-ideoloji esas problem olarak tanmland. Zincirlerinden kopmu ve azgn bir halalm piyasaya kar tek alternatif devlet olarak gsterilecek. Devlet zellikle yakalama yetime iingerekli teknolojik gelimeyi, eitimi salayarak endstrilemeyi salayabilir. Bu anlamda hi kukusuzAsya Kaplanlar temel referans olarak gsterilecektir. Endstrileme iin gerekli etkinlii gsteremeyendevletin, kresel dsal mdahaleler dnda aklc kararlar alamayan siyasiler ve brokrasiler de tpk piyasa ynelimli devlet mdahalesini savunanlar gibi eletiriye tabii tutulacaktr. Gerekletirilen tmdzenlemeler toplumsal ilikiye taraf olan snflar zerindeki farkllaan etkilerini deil de genellikle

ulusal kalknma, halk, millet gibi farkllaan kavramlar dolaynda analiz ediliyor. G.Koreden Meksikayaoradan Arjantin, Brezilya ve Trkiyeye dnyann drt bir yannda milliyetilikten, sosyalizminfarkllaan kesimlerine uzanan farkl renk ve zelliklerdeki muhalif oluumlar ortak payda da birletirenolgu, kresellemeye kar tek zne devletin gsterilmesidir. Korunacak olunan devlet ayn zamandakoruyucu olarak tanmland iin bir dizi problem aa kyor. zellikle ulusal ekonomilerin dnyaekonomisindeki baml yapsndan hareketle, yaratlan kaynaklarn darya aktarlmas kalknamamanntemel nedeni olarak gsterilmekte. Burada hi kukusuz zmler farkllayor. Dnya kapitalistsisteminden kesin olarak kopu ile dnya ekonomisinde tanmlanan hiyeraik rekabeti yapda daha stdzeylere ulama nem kazanyor. Her iki strateji de kalknmay amalamakta ve her iki yaklamdakalknma iin devletin g donanmn iaret etmekte.Kopuu ulusal temelli aklamalarda devlet kopuusalayacak temel g olarak gsterilirken, rekabette olumlu bir aamaya ulama dier bir deile sisteminkurallarn daha iyi yerine getirmek yada iin ulusal lekte tanmlanan ortak iyiye ulamak iin devlete

ihtiya duyuluyor. Devlet teknoloji, eitim yada biliim temelli gelimelerde ve dahas bir fiil ekonomikalanda gerekli yatrmlarla, kredi kullanm politikalar ile srece mdahale edecek ve bylece uluslar arasrekabette stnlk salamann temellerini hazrlayacaktr. Bu tarz bir kalknma stratejisinin nemlitemsilcilerinden Alice Amsdenin iaret ettii gibi hkmet sadece Gerschenkonun iaret ettii anlamdakaynaklar en uygun alanlara datma anlamnda banker olarak etkinlik deil, ayn zamanda kaynaklarnne kadarnn, ne zaman ve nereye aktarlacana karar veren bir giriimci olarak da etkinlik gstermesigerekiyor.Kalknma ve gelime iin devlete verilen bu grevlerin daha etkin klnabilmesi iin bu tarz ele allarniaret ettii temel kalknma seeneklerinin ak bir ekilde Birlemi Milletlerin (UNRSD) dzenledii


7/49

Kalknma Ekonomisini Yeniden Dnme htiyac adl tartma ortamna sunulan teblilerde grebiliriz,-lk olarak d dnyann belirsizliklerinden korunmak gerekiyor. D dnyann lke ekonomileri iin esastehlike arz eden sermaye kalarn nlemek iin sermaye hesaplarn ve ksa sreli sermaye hareketlerinisnrlamak ya da hzn azaltmann gerekli olduu iaret ediliyor.-kinci olarak lke ii pazar ve kaynaklara gven verecek retken yatrmlara ynelmek, lkenin kendinegven duymasn salayacak retken gelimeyi salamal.

-nc olarak zellikle yetime veya yakalama iin teknolojiye, sosyal potansiyelleri deerlendirecek birdizi kurumsal gelimeye olanak salayan katalizor olarak devlet kavramna zel bir nem atfediliyor.Sonzamanlarda Schumpeteryan zellikler dolaynda biimlenen ve ulusal teknolojik gelimenin sosyal ynlerive teknoloji retme iin ulusal lekli atlm programlar ne kartlyor. Ulusal Innavasyon tarzgelimelere alt yap salayarak yetime veya kalknmann mmkn olaca belirtiliyor.Kopu ve yakalama mantndan yaplan bu tarz ele allarda ulusal ekonomi kaynam bir btn olarakele alnrken, yada yle olmas ynnde bir istek duyarken, kapitalizmin birikimli yapsal dinamikleri ve bu dinamikleri harekete geiren farkl nesnel konumlar paylaan snf yada gruplar temiz modelleribozan sevimsiz gereklikler olduklar lde analiz dnda tutuluyor.

III- Alternatif Bir ereve

A-Alternatif BirAnalizin Bileenleri

Aa-)Alternatif ereve iin ilk adm:DEVLETi anlamakYukarda zaman snrll dolaynda yaptm snflandrma ve snflandrmann iaret ettii kalknmaseenekleri gnmz Trkiyesinin de gndemini oluturuyor. zelliklepiyasa yada piyasay gelitirecekdevlet ynelimli piyasac analizler Trkiye gereinde hegemonik konumda olduunu belirtmemize gerekyok. Ama dier yandan ulusalc-devlet temelli analizlerin ise muhalif analizler iinde egemen ve belirleyici olduunu syleyebiliriz. Gnlk pratikler dolaynda ele alndnda bu yaklamlarn birbirleriyle olduka tartmal olduklarn da syleyebiliriz. Ama piyasa-devlet ikilemleri zerindenyaplan analizlerin ayn bilgi kuramsal kaynaklardan beslendiini syleyebiliriz. Her iki yaklamdaaslnda sosyal gereklie devlet merkezli bir adan yaklamakta ve kalknma stratejileri devlete grekonumlanmakta. Yani daha az devlet daha ok piyasa ile daha ok devlet daha az piyasa gibi ayrmlar bu

tarz ele allarn belirleyeni oluyor. Devlet merkezli bu ele allarda iin ilgin yan detaylandrlm birdevlet analizi de yaplmaz. Devlet tm toplumsal ilikiler dnda ontolojik olarak kendi iinde birgereklik olarak analiz ediliyor. Ama kendi iin devletin neler ierdii hakknda da bizlere yeterli kadarbilgi verilmiyor. Devlet temelli yada piyasa ynelimli devlet ynelimli analizler iin kalknma kavramnntemel bileeni olan ortak iyi kolektif akl temsil ettii lde devlet zel bir nem kazanyor. Piyasacyaklamlarda devlete ilikin analizlerde bireysel sermayelerin zellikle sermaye birikim srecinin krizegirdii dnemlerde yeni istek ve talepleri nnde verili dzenlemeleri yeniden reten ve kontrol edendevlet engel oluturuyor. Ama bu engelleri kaldracak olan da bizzat devlet olaca iin devlet hemdeitirilmek istenen hem de deiimi salayan aktr olarak liberal analizlerde izofrenik bir alglamaolarak kendini gsterir. Bu tarz izofrenik alglamalarn temelinde devleti tamamen toplumsal ilikilerindnda dahas snf ilikilerinin dnda gsterme/alglama yatmakta. Oysa devlet ve piyasa kapitalisttoplumda sermaye birikim sreci ve bu srece ikin olan nesnel snfsal konumlarca belirlenir. Bu

anlamda orada/uzakta bir DEVLET yoktur, devlet snflarn atma/yzleme alan olduu lde vardr, bu atma ve uzlama srecinde biimlenir. Sermaye yada sermayenin farkl bileenleri devlete karyapt her kta birazck devleti dntrmekte ve dolaysyla kendisini de dntrmekte, devlete karderken de devletin temsil ettii alanda aslnda ya ii snfna yada dier sermaye yada sermaye dkesimlere kar kendi karn temsil etmesi anlamnda bir gereklikten bahsettiimi belirtmek istiyorum.

Ab-)Dardan ieriye analize kar yapsalbirikimli etkileim sreci olarak kapitalizmin dinamikleri


8/49

Ge kapitalistleen lke aydn, politikac ve uzman kadrosu lke ekonomisi zerine yaptklar analizlerde -ister liberal ister ulusal kalknmac olsun genellikle dardan ieri (outside in) olarak tanmlayacamz biryntem izliyorlar. Yukarda iaret ettiimiz devlet temelli bilgi kuramnn da etkisi ile Trkiyedeki herhangi bir olgu-olayn temel belirleyeni genellikle dsal deikenler dolaynda aklanyor. zelliklebamllk okulu yada anti-emperyalist sylem iinde kapitalizmi hep dardan ieri szan bir gereklikolarak analiz ediliyor. Piyasac analizlerde ise darnn ieriye szmas Trkiye ekonomisinin gelimesi ve

ilerlemesi iin temel bir nem arz ediyor.Hi kukusuz darnn ieriye etkisi var, ama gereklik sadece bu etkiye indirgendiinde eksik yarmkalm bir tablo ile karlarz. Dars dediimiz zaman ayn zamanda bir ierisi ve rtk olarak ieriyitanmlayan bir dizi zelliin varlndan sz ediyoruz. Hi kukusuz iliki eitsiz bir ilikidir. Ama birilikidir ve kapitalizmin dnya leinde geliim srecine bal olarak ilikiye taraf olanlarn zelliklerifarkllamakta, farkllama sreci ilikinin nitelii zerinde nemli etkiler yaratmakta. Bu anlamdadardan ieriye ynelik analizlerin, ieriden darya ynelik analizlerle zenginletirilmesi gerekiyor. Biradm daha atacak olursak, ieri ile dary etkileimci bir varolu haline sokan kapitalizmin eitsiz ve bileik geliimine ilikin teorik almn yeniden dnlmesi anlaml olacaktr. Bunun temel yarar hereyden nce kapitalizmin ve dolaysyla kapitalizme ikin olan snflarn ge kapitalist lkelerde de varolduunu hatrlayarak, bu snflarn tercih ve mcadelelerini analize katacaz.Bu konuda bir rnek vermek anlaml olacak iki gndr konumalarda ve sunularda Trkiyenin 1980

sonras gelimesi genellikle ihracata ynelik sanayileme olarak tanmlanyor ve bu kararn temel nedeniise dsal deikenler dolaynda yani IMF ve Dnya Bankasnn isteklerinden hareketle aklanyor. Oysaeer isel dinamiklere nem vererek analiz yapacak olursak, 1980 sonras iktisat politikalarnn temelbelirleyeninin Trkiyedeki sermaye birikiminin geldii aamada az sayda sermaye grubunun istek vezorunluluu olduunu grrz. 1979-1980 TSAD ve Devlet Planlama Tekilat raporlarna baktmzda bu yndeki aklamalar gr.

Ac)Bir Gereklik Olarak Snflar

Dier yandan son zamanlarda kartlan yasalara baktmzda yerel sermaye aktrleri ile uluslar arassermaye arasndaki ok dzeyli atma ve uzlama srelerinin nasl ilediini daha ak bir ekildegzlemleyebiliriz.

Byle bir ereve dolaynda baktmzda kalknma yaznda gz ard edilen aktrlere yani snflaraulayoruz. Snflar kapitalizme zg uzun erimli bir sre iinde stlendikleri ilevlere gre farkl nesnelkonumlar paylarlar, bu konumlar kapitalizmin gelime dinamikleri dolaynda farkl aamalardangeerek srekli farkl talep-istekleri ile kendilerini yeniden retirler. Ge kapitalistleen Trkiye iinbelirleyici dnemlendirme, sermaye birikiminin sosyal toplam dngsnn oluum srecinde gerekleenfarkllamalarla, sermayenin ulusal ve uluslar aras ynelimli olma aama/zamanlar olarak tanmlanrsa,her bir dnem iinde snflar ve snf ii talep ve isteklerin farkllaacan greceiz . Yukarda iaretettiimiz devletin deien grnmleri ise tam da bu dnemler arasnda aa kyor.

Ad)Kalknma Kavramnn Ortak yi Fetiizmi

Kalknma kavram kalknma olgusunu snflar dolaysyla toplumsal ilikiler dolaynda ele almadlde refah art ve zenginliin, millet, halk, ulus gibi homojen kabul edilen topluluklaraatfen ortak bir iyi zerinden gereklik analiz edilmekte, yada dorusu edilememekte. rnek olarakyetime, ulama mant iinde iaret edilen teknoloji yada eitim olgular, sosyal ilikilerden bamszntr olgular olarak analiz ediliyor. Oysa zellikle de teknolojik gelime, toplumsal ilikilere taraf olanlarzerinde muazzam etkileri olan bir sosyal gerekliktir. Bir adm daha atacak olursak, teknolojik gelime bir fiil sosyal ilikilerde emek-sermaye ve sermaye ii bileenler aras rekabet dolaynda biimlenir.Teknolojiyi sosyal ilikilerin dnda tanmlamay tamamlayan bir dier olgu ise kalknmay teknolojikgelimeye indirgeme biiminde aa kmakta.zellikle sermaye birikiminin younlap-hz kazandka


9/49

ve dolaysyla sermaye birikimi dnya leinde a tarz bir dizi i ie gemi ilikiler dolaynda biimlendii lde, ie ynelik sermaye birikiminin grece homojen snf konumlar daha birfarkllaarak artmakta. Bu ise genellikle iaret edilen ortak iyi baka bir ifade ile halk iin, ulus iin, vataniin vurgular dnya leinde hareket eden snf yada gruplarn ksa erimli kar eilimlerini daha birglendirmektedir. Byle bir aamada ortak iyi kurgusu romantik bir analiz ve alglamann tesindeanlam tamaz.

Ae)karlar eitleniyor ve elikiler Arttyor

Sermaye birikim sreci hzlandka her kesimin karlar farkllayor. Bu gn Trkiyede faiz, dvizkuru, cretler zerindeki en kk iktisat politikas karar yada uygulamas toplumun farkl kesimleriniolduka farkl lde etkiliyor. Nasl siz bu kesimlerin karlarn ortak bir yerde toplayacaksnz?Zamanm snrl olduu iin bu konuyu ok fazla detaylandramayacam, ama gnmzde zellikle deeletirel olmayan iktisatlarn ska ifade ettikleri optimumlar yakalamamz mmkn grnmyor. Krizsreci ile rekabetin artan acmaszl karlarn dile geli biimini hayatta kalma stratejisinedntrdnde, elikiler daha bir nem kazanyor. Burada artk kapitalizmin yapsal zellikleri ilekar karyayz demek. Gereklie ilikin bu yakc olgunun analize katlmas gerekiyor.Af)Dier yandan kar dediimizde ve ayakta kalma mcadelesi dediimizde g meselesi belirleyici

bir gereklik olarak nem kazanyor. ktisat teorisi nedense analizlerinde bu g olgusuna pek yervermiyor, kalknma yaznnda iaret edilen tek g var o da dardan ieriye esen ve ortal kartrang. Oysa kapitalist toplumda sermaye birikim srecinde g, snflarn kendi karlarn hareketegeirecek stratejiler olumasna neden olur. G derken uluslar aras yada byk sermaye deil, bilfiilkk reticiler-sermayelerle sermayeler yada ii snf arasnda, yada para sermaye sahipleri ile kkreticiler arasnda aa kan gten bahsediyorum. zellikle de kriz dnemlerinde ayakta kalmastratejileri gelitiren her kesim donanm dolaynda gereklie mdahale ettii oranda gcn nemi daha bir plak .Gle ilgili bir baka boyut son dnem bir gereklik olarak karmza kan politika yapmaya karpolitikalar olarak tanmlayacamz dzeneklerin gelitiriliyor olmasdr. Yukarda iaret ettiimiz gibi bu srece katlmak isteyen taraflarn/snflarn bir ksmnn kendilerine ilikin kar ve talepleri aakaramamalarna yol ayor. Bunun en iyi ifadesi st kurullar, uluslararas yasalar, uluslararas yarglarn

oluturulmas srecinde aldmz mesafedir..Gereklii oluturan bu temel zellikleri saydktan sonra vurgulanmas gereken temel ynelim hikukusuz eletirel sosyal bilimcinin analizlerinde bu zelliklere yer vermesidir. Bu tarz eletirel analizbize hazr cevap olarak kalknma seeneklerimiz ne olacak ynnde kolay aklamalara gtrmese bilebaz alternatif pratikleri iaret edecektir.Peki, alternatif pratikler ne/neler olacak?

B-Alternatif Pratikler/Politikalar

Ba)Eletirel Analiz ve Eletirel Olmayan ktisadn Sosyalizasyonunu nlemekBir aydn/akademisyen olarak yapabileceimiz en byk ey, yapacamz analizleri daha gerekiklmak. Gereki kldmz zaman da, renci arkadalarmza ders srecinde verdiimiz veantidemokratik iktisat disiplinine ilikin kurguyu aynen rencilere aktararak g ilikilerinin

belirlemesinde gerekleen bilginin sosyalizasyonunu salamamamz gerekiyor. Gereklii anlamayailikin alternatif anlama-aklama tarzlar gelitirip rencilere sunulmas gerekiyor. rnek olarak AdamSmithin D.Ricardonun ders kitaplarndaki kafalar, kollar krlm hallerinden kurtarlmas gerekiyor.

Bb)Deiimin Tek Aktr Devlet ve Devlet Brokrasisi deil likilere Taraf Olan Kesimlerdir

Ne yaplacana ilikin temel politik aklamalar sadece brokrasiye ve devletin yetkilerine aklamakdeil, esas olarak sreten etkilenen kesimlere deiimin gerek znelerine aktarmak, iletmek gerekiyor.


10/49

Deiimin gerek znelerini iaret etmeden brokrasiye ynelik bilgilendirme ve sulama atn nnearabay komann dnda bir anlam ifade etmeyecektir.Bc)Bir nceki vurgudan hareketle yeniden ve srarla politika yapmann gerekli ve hatta zorunlu olduunuiaret etmemiz gerekiyor.Politika yapmann nemini drt boyutta dile getirebiliriz.i-)Haklar PolitikasHaklar politikas bir dizi unsuru iermekle birlikte iki temel hakk burada iaret etmek anlaml olacaktr.

-Herkesin politika yapma hakk ve dolaysyla karlarn iaret edecek rgtlenme hakk srarlabelirtilmeliii)htiyalar PolitikasKalknma kavramnn iaret ettii genel ortak iyi adna deil, insan olarak insanca yaamak iin gerekliolan eylerin talebi politik bir dile dnerek ihtiyalar temelli istemlerin harekete geirilmesigerekiyor.Beslenme, barnma, salk, eitim,ulam gibi ihtiyalar bu dnyadaki retim rahatlklakarlayaca halde, istek ile ihtiya arasndaki ilikinin bozulmas bu temel ihtiyalarn karlanmamasnaneden olmakta. stekle ihtiya arasndaki ilikiyi bozan deiim deerinin egemenliini sorgulayacakihtiyalar politikas gelitirilmesi gerekiyor.iii)Kimlik PolitikalarCinsiyet, din ve dilin tanmlad kltrl konumlar kimlik politikalar olarak herkesin kendini ifade etmeve var etme hakk olmal ve bu olana elde etmenin politik kanallar yaratlmal..

iv)Uluslararas Dayanmay Salayan PratiklerYukarda iaret edilen tm etkinlik-pratiklerin ulusal snrlar iinde kalmadan dnya leindegerekleebilmesi gerekiyor.Tm bu etkinlik halleri gerekletiinde ancak insann mutluluunu ieren bir kalknma, doalzorunluluklardan kurtulan insanln toplumsal zorunluluklardan kurtulmas ve toplumsal basklardanzgrlemesi anlamnda kalknma, kendisini gerekletirme anlamnda kalknma kavramlarndanbahsedebiliriz.Doay yok ederek, kadnlar bask altna alarak, dier ulusal-toplumsal var olular rekabetsrecinde arkada brakarak, kalknma iin her eyi denetleyen gzetleyen bir devleti ycelten kalknmannkalknma olacandan phe duymaktaym.Kusura bakmayn sabrnz tardm ama.OTURUM BAKANI- Efendim, Fuat Bey tabii biraz sresini at ama, tebliinin entelektel cazibesidolaysyla ben Bakan olarak kendisini tolere ettim fark ettiyseniz.

Teekkr ediyorum teblii iin.Bu arada hatrlataym, deerli renci arkadalarmzdan ve izleyicilerden panelist arkadalarmza soruyneltmek isteyenler olursa o sorular alabiliriz, daha sonra sorular cevaplamak iin kendilerine bir eksre daha vereceiz.O yzden ben, bu bilgileri verdikten sonra sz sorular cevaplamak zere Ercan Beye veriyorum.Buyurun Sayn Fuat Ercan.FUAT ERCAN- Teekkrler.Bana gelen sorular cevaplamam mmkn deil, zaten bir nceki konumamda zamanm epey atmiin bana sorulan 17-18 soruya cevap vermem mmkn grnmyor.Sorularn nemli bir ksm Trkiye ekonomisinin baarszl zerine.Sunuumda benim her hlde ikin olarak vard. 1980den itibaren gerekleen sre aslnda bugnlerdehem baarl oldu, hem de baarsz oldu diyebiliriz. 1980li yllarda darya almak isteyen kesimler

asndan bakldnda ihracata ynelik sanayileme deniyordu dnya piyasalarna alma sreci admadm gerekleen bir proje oldu. Bu anlamda yukarda iaret ettiimiz snfsal bak asndan toplumunbelirli bir kesimi iin sre baarl oldu. Ama uluslararaslama srecini baaramayan sermaye gruplarile sermaye d toplumsal kesimler bu anlamda baarl olanlarn maliyetini son yirmi yldr ha biredyor. Burada ikinci tarz sorulara yneliyoruz; peki devlet Trkiyede sermaye birikimini, kalknmaydesteklemiyor mu?Bana kalrsa Trkiyede devlet 1979dan sonra uluslararaslamak isteyen az sayda grubun istek vebeklentileri dorultusunda zaten birok eyi gerekletirdi. Dier bir arkadan sorusu kaynak aktarmazellikle kamu borlanma gerei kaynak aktarma bu anlamda zel bir nem kazanyor. Trkiyede kamu


11/49

aklar Liberal arkadalar olsun, dier arkadalar olsun kamu aklarn ifade ederken hep sorunu siyaskarar alclarn problemi olarak gsterdi. Ama unu dnebiliyor musunuz? Burada tam anlamylaaktrlerin ya da snflarn belirleyici olduu bir alan. te zelletirme pratii devletin sermaye birikiminidestekleme ve kaynak aktarma anlamndan baka ne anlam ieriyor. Kamusal alanda birikmi toplumsalzenginlii, toplumun bir kesimine sermayesini deerlendirsin diye aktaryorsun. Dier yandan sermayeninetkinliini ve yatrm kararlarn olumsuz etkiler diye vergi almyorsun yada Huricihan hocann vurgusu

ile sermaye devlete kar vergi vermeme ynnde bayrak kaldryor, isyan ediyor.. Sermaye vergivermeyecek, elindeki parayla kamusal servet ve iletmeleri satn alacak ve sonunda devletin kendisiniyeniden retmek iin tek are olarak borlanma kalyor. Bu snfsal bir tercihtir.Dier yandan ksa sreli sermaye hareketleri de bu kesimlere dsal finans yaratmaktadr. Bu anlamdanegatif, sfr toplaml bir oyun deildir. Burada da bir kaynak aktarma mekanizmas var. Kaynanmaliyeti toplumsallatrlrken, ayn zamanda toplumsal denetime dnrken, bu kaynaklar zellikle bankalar kanal ile yine az sayda sreci denetleyen yerel ve uluslar aras kesime aktarlmakta. Ama,aktarlan kaynan bilfiil aktr de, o mekanizmalar salayan da bizim etkin olmadn dndmzdevlet, devlet kurumu, brokratik yaplanma.Olaylara bu ekilde bakldnda baka vurgulanmas gereken bir dier olgu, Trkiye ve dier gekapitalistleen lkelerde gerekleen dnya piyasasna alma ynndeki eilim lke iinde belirli biraamaya ulaan sermaye gruplarnn yani ithal ikamecinin zor denen aamasnda kendini yeniden

retebilmek iin baz durumlarda darya almak ama genellikle de ierideki kayna kullanmak iindardan enerji toplamak zorundayd ve bunu gerekletiriyorlar.


12/49

ktisat ve Kalknma Ekonomisi

Posted by: Fuat Ercan on: July 9, 2006

y In: Sunumlary Comment!

ktisat ve Kalknma Ekonomisi: Kalknma deolojisinin Sosyalizasyonu Olarak KalknmaDers Kitaplarnn Eletirisi*

Fuat Ercan ve zgn Bier**

Eerbir lkenin ekonomi ders kitabn yazabiliyorsam, lkenin yasalarn ve szlemelerini

kimlerin gerekletirdii umurumdab

ile olmaz (P.

Samuelson)Biz iktisat rencilerininbana geirdiiniz iktisat uvaln ne zaman karmay dnyorsunuz? Bu ikence ne zamanbitecek?(Ekonomik Yaklam Kongresinde Bir rencinin Sorusu)

Eer ders kitab eitimin temel arac olarak grlrse, retmenin yaayan kelimeleri deersizkalr. Ders kitaplarndan reten bir hoca, rencisine zgn olan veremez. Kendi kendini derskitabnn klesi yapar ve zgnln kaybeder. Bylece daha az ders kitab hem retmenlerhem de renciler iin daha yararldr. (M.Gandhiden aktaran Kumar,1988,452).

I-Giri: Bir ncekiEkonomik Yaklam Kongresinde alternatif kalknma seeneklerinin eletireldkmn yaptktan sonra, alternatifleri sralarken iktisat ideolojisinin sosyalizasyonunun nne

geilmesinin nemi zerinde durmutum[1].

Eletirel-alternatif bir erevenin gelitirilmesiasndan iktisadn iaret ettii bilgilerin toplumsallatrlma yol-yntemlerinin analize dahiledilmesi gerekiyor. Genel olarak tm sosyal bilimlerin, ama bizim amzdan iktisat disiplininiaret ettii bilgilerin toplumsallamasnn bir ok kanal olmakla birlikte (gazeteler, TV,konferanslar vs), belirleyici ve organize olan kanaln eitimin sistematik olarak gerekletiiiktisat blmleri ve bu blmlerde okutulan ders kitaplar olduunu belirtmemiz gerekiyor. Derskitaplarnda var olan bilgi ve bilme biimleri, disipline eden ve hiyerarik bir yapya sahip olanokul aracl ile rencilere aktarlyor. Bu hi kukusuz iktisat disiplinin iaret ettii bilgiler iinde geerlidir. Genel geer iktisat ve onun iaret ettii bilgiler, ders kitaplar sayesinde seri birekilde toplumsallatrlyor. Bilginin niteliine ve nasllna ilikin sorunlar ne kadar nemli ise,bilginin belirli bir biiminin sosyalizasyonunun yol ve yntemleri bu anlamda bir o kadarnemlidir. Ama ne yazk ki bu konu zerinde pek fazla durulmuyor. Yapacamz bu sunuta iseaslnda genel geer alglamaya gre genel-geer iktisattan olduka farkl olan kalknmaiktisadnn bir yandan nasl iktisad tanmlayan temellerden uzaklaamadn iaret edeceiz,dier yandan ise bu farkllamama halinin nasl kalknma iktisad ad altnda ve farkl bir bilgibiimi olarak ders kitaplar aracl ile sosyalizasyonun salandn gstermeye alacaz.Byle bir aba birbiryle ilikili iki soruyu gndemimize tayor; kalknma iktisadnn ne olduuveya nasl tanmland (burada temel de iktisat disiplininden farkll yada benzerliklerini aakarmak gerekiyor) ve , -dier yandan kalknma iktisadnn bir bilgi olarak yeniden retimi ve


13/49

dolaysyla sosyalizasyonunu salayan kalknma ders kitaplarnn nitelii nem tayor. Birbiri ileilikili bu iki sorunun ders kitaplar asndan olduka nem kazanan bir dier zellii ise;kalknma iktisad ya da dncesinin tarihsel sre iinde geirdii deiimleri, ya da belirli birzaman iindeki farkl aklamalar ders kitaplarnda bulabiliyor muyuz? Yukarda iaret ettiimizsorulara cevap verebilmek iin ncelikle ders kitaplarnn ilevlerini ele alp tanmlamaya

alacaz, daha sonra kalknma kavramnn iktisat disiplini ile olan ilikisini ele aldktan sonratarihsel sre iinde iktisat disiplini iinde sreklilik ve kopu olarak kalknma yaznngeliimini ve kalknma olgusunun nasl tanmlanacana ilikin ksa bilgiler vermeye alacaz.Son blmde ise Trkiye gereinde kalknma ders kitaplarn yukarda elde ettiimiz ereveiinde deerlendireceiz. Bu blm gerekletirmek iin niversitelerde iktisat blmlerinebaktk. Blmlerdeki kalknma iktisad derslerinin ieriklerini (Tablo:2) ve bulabildiimizkalknma iktisad ders kitaplarn (Tablo:3) inceledik.

II-Disiplin ve ktidarn Aralar Olarak Ders Kitaplar Normal yada W.L.Hansenin ifadesi ilegerek kitaplar ile ders kitaplar arasndaki fark, ders kitabnn ders kitab olmasdr ve esasproblem de budur.(Hansen,1988,271). Ders kitaplar ilk elden belirli bir disiplinin bilgisini,disiplinli bir ekilde standartlatrarak aktarma amacn tar. Bu anlamda ders kitaplarsadece yardmc bir ara deil, disipline ilikin mfredatn erevesini belirleyen bir zelliktar (Crossley ve Murby,1994,99). Detaya girmeden nce ksaca unu ifade etmemiz gerekiyor,bilginin nitelii ve zellikle toplumsal ileyile ilikisi ve g donanm ile balantlarnndetayl olarak ele alnmasna karlk, bilimin sosyalizasyonunu salayan temel yollardan biriolan ders kitaplarnn ilevi ok fazla ele alnmamtr. Oysa D.Seersin zellikle de kalknmaekonomisini eletiren nemli almalarndan birinde, ders kitaplarnn rencilerin zihninibelirli bir kalba sokma ilevini dier tm alanlardan daha etkin bir ekilde yerine getirdiiniiaret edecektir. renciler ders kitaplarn sadece tekrar tekrar okumaz, ama ders kitaplarndorunun kayna olarak grrler. (Seers, 1967,14). Aslnda bir adm daha atarakrenciler hemen hemen hi sevmeseler bile, ders kitaplarndan dolay artl refleks tarz birierilme sreci yayorlar. Bu ifadeyi hemen hemen her yl gerekletirdiimiz kk birgzlemle daha aklanabilir hale getirebiliriz. ktisat blmne gelen ve henz ilk aylarnyaayan rencilere ve son snf rencilerine Neden Trkiye bu tarz ekonomik sorunlarlakarlayor? ynnde bir soruyu ynelttiimizde, birinci snf rencileri henz iktisatdisiplinin belirlenmi gizli ajandasnca ierilmedii iin doru olmazsa bile olduka farkl vekendilerinin akl yrtmelerinin rn olan zenginlik ieren cevaplar verebiliyorlar, oysason snftaki renci arkadalar ise indirgemeci ve genellikle aynlaan cevaplar veriyorlar.Aynlaan cevaplarn kaynan aratrdmzda, kaynan ilk yllardan itibaren aldklar vegenel erevesini neo-klasik iktisadn izdii ders kitaplar olduunu gryoruz. Derskitaplarna ilikin dncelerimizi aklamadan nce, ders kitaplarnn temel belirleyeniolan sosyal bilimlerin birka zelliini iaret etmek anlaml olacaktr. lk olarak hemenhemen tm sosyal bilimler bir yandan iinde yer ald sosyal ortam tarafndanbiimlenirken, dier yandan sosyal bilimi gerekletirenlerin kendilerinin de niversite vebenzeri sosyal kurum ve ilikiler iinde toplumsal oluumun paralar olduunusyleyebiliriz (Merton, 1968). Belirli sosyal ilikiler iinde, sosyal bir iliki ve kurum olarakvarln srdren bilme etkinlii, toplumsal ilikilere ikin olan temel ortak eilimler ileyine toplumsal ilikilerde yer alan dier toplumsal birimlerle oul ve ok deikenli birdizi ilikiye girer. Sosyal bilimlerin iinde biimlendii toplumsal ilikiler sistemi, sosyalbilimlerin genel erevesini belirlemesinin yan sra, sosyal bilimlerin birer disiplin olarakkendi iinde farkllamas ve ok daha nemlisi her bir disiplinin aratrma nesnesinide


14/49

belirler. Sosyal bilimlerin kendi snrlarn da tayin eden aratrma nesnesini belirlemeynndeki etkinlik, toplumsal ilikilere ikin olang-iktidarilikilerinden bamsz birekilde gerekleemez. Yz yze ilikilerin egemen olduu toplumsal ilikiler setinden,anonim ilikiler setine geiin ifadesi olan kapitalist toplumsal ilikiler (Banuri, 1990) dahanceki toplumsal ilikilerden uzaklama zgrleme ile disiplinin e zamanl gerekletiib

ir srec

inb

alamasna neden olmutur. Bilmeb

iimleri ile iktidar ve gereklik arasndakiilikileri sorgulayan M.Foucault, iktidar ile bilme biimleri ve dahas hakikat retimmekanizmas arasndaki zorunluluk ieren balantlar aa karmaya alr (Foucault,2004). Ders kitaplarnn var olu koullarn bu balantlar iinde aramak anlaml biraba olacaktr. Ders kitaplarn verili iktidarn srekliliini salayan klcal damarlardanbiri olarak tanmlayabiliriz. Bu konuda birka tespit; -iktidar ilikilerigerek sylemin birbirikmesi, bir dolam, bir ileyii, bir retimi olmakszn ne ileyebilir, ne yerleebilir, nede ayrt edilebilir. Bu iktidar ierisinde, bu iktidardan yola karak ve bu iktidar yoluylaileyen belirli bir gereklik ekonomisiolmadan iktidar uygulamas olmaz. ktidartarafndan hakikat retimine bal klnrz ve ancak hakikat retimi yoluyla iktidaruygulayabiliriz. (Foucault, 2004, 38). Gerek sylemin birikmesi ve iktidar tarafndanhakikat retimine bal klnma hali, ikinci olarak gereklik aray kurumsallatrlr,meslekletirilir. (Foucault, 2004, 38, vurgular bana ait). -Bilme ve gereklik araynniktidar tarafndan kurumsallatrlp-meslekletirilmesi toplumun normalletirilmesi(normalizing society) iin gerekli ve zorunludur. Bu gerekliliin temel belirleyeni olandisiplin altna alma ve disiplin teknikleri ayn zamanda bilme aygtlar, bilgi ve sayszbilgi alannn da yaratcsdr. (Foucault, 2004, 38). Anonim ilikilerin egemen olduukapitalist toplumda disiplinci iktidar, sadece toplumsal olan deil, ama toplumsal olandisipline edecekbilme biimlerini de disiplin altna almtr. Bilme biimlerinin disiplinaltna alnma srecinde ayklama, normalletirme, hiyerariletirme ve merkeziletirmeteknikleri kullanld. Foucaultun deimi ile kesin biimde bilim denen bir tr globalalan ya da global disiplin ierisinde her bilmenin bir disiplin olarak dzenlemesi yapld,ayrca bylece iten disiplinletirilmi bu bilmeler yayld, aralarnda balantlar kuruldu,dalm yapld, karlkl aamalara ayrld(Foucault, 2004, 191). Gereklik araykurumsallatrlp, meslekletirildii lde, sosyal gereklik farkl paralara ayrlp, herparadan bir disiplinin sorumlu olmas salanmtr. Sosyal olguyu iinde yer ald sosyalilikiler ve bu ilikilerin tarihsel olarak oluturduu yapsal zelliklerin bir btn olarakanaliz edilememesi, disiplin altna alma srecinin en nemli sonularndan biri olmutur.Fakat bilme biimi zerindeki disiplin bu aamada sona ermez, disiplin aslnda herdisiplinin neyi, nasl iaret edeceinin yan sra, iaret edilen bu tm bilme biimlerininnasl sosyalizasyonu salanacana ait yol ve yntemini de belirler. Okul ve okuldaokutulacak ders kitaplar, denetimden kaan farkl bilme biimlerini ayklayarak,normalletirilerek, hiyerariletirilerekve merkeziletirilerekbu alanda hangi bilginintoplumsallatrlacan belirler. Pek fazla sorunsallatrlmayan bilimlerin sosyalizasyonusorunu, aslnda verili iktidar ilikilerin yeniden retimini salamada nemli bir ilevstlenir. zellikle eitim sistemine atfedilen nemle birlikte, eitim sisteminin temel girdisiolan ocuklar ve genler daha sonraki zamanlar iin uygun-yararl bilgileri yklenirler,sistemin tanmlad ve dzenledii gereklerin yeniden retiminin bir paras halinegelirler. Aslnda sistemin yapsallam bilgisi, bir torba olarak rencilerin bana geirilir.Biz, eitim kadrosunun tehlikeli ya da stratejik varoluunu veya nemini buradanhareketle tanmlayabiliriz. retim kadrosu, iktidar ilikilerini gelecekte yeniden retecekbir ilev ile tanmlanm, grevlendirilmilerdir.Sosyal bilimler iinde zel ama tartmal


15/49

bir yeri olan iktisadn kendini yeniden retmesi ve dolaysyla iaret ettii bilgilerinsosyallemesinde, ders kitaplarnn olduka nemli olduunu sylememiz gerekiyor.ktisadn ne olduuna ilikin olduka youn tartmalardan daha ok nemli olan bir konuvarsa, o da eletirel olmayan ya da resmi iktisadn iktisat blmlerinde genellikle aynmateryaller-ders kitaplar dolaynda gerekletirilmesidir. M.J.M. Brown ve D.O.Schnieder

yaptklar aratrmada sosyalb

ilimler iinde iktisadn daha ok ders kitab

(textb

ook)zerinden retildiini iaret ederler. Yazarlar yine iktisat ders kitaplarnnorganizasyonunda birbirini izleyen ve birbiri ile ilikili bir anlatm yerine daha okbirbirinden izole ve daha ok kavramsal bir dil zerinden ina edildiini belirtirler (Brownve Schneider,1980). Aslnda iktisat ders kitaplarndaki temel sorunun ar soyut ya dakavramsal olmas deil, soyutlamann ieriksiz ve ar genellemeler zerinden yaplmasolduunu iaret edebiliriz. Soyutlama gerekliin oul dnyasn anlamak iin ve onlardanhareketle elde edilir, yoksa gerekliin zengin ve elikili var oluunu gz ard ederekanlalamaz. Paul Samulesonun Economics adl ders kitab bu konunun ulat aamaygstermesi asndan anlaml bir rnek tekil ediyor.[2] Eletirel olmayan iktisadn mekanve tarihsel snrlamalar kabul etmeyen varsaymlarna benzer bir zellik arz edenSamuelsonun kitab, ders kitab olarak olduka farkl lkelerde ve neredeyse yarm asrlkbir zaman dilimi iinde kullanlan temel ders kitab olmutur.J.Stiglitzin ifadesi ile kitapiktisat paradigmasnn temel ilkelerinden olan tekelci rekabetilkesine gzel bir rnek tekilediyor (Stiglitz,1988). Mark Skousenin sorunu ele alan almasnda iaret ettii gibi kitapbasld andan itibaren, A.Smith, Ricardo, Mill ve Marshalln kitaplarn da aan birbaarya ulamtr. Kitap 41 dile evrilmi, 15 bask yapm ve drt milyon adet satlmtr.Mark Skousenin ifadesi ile kitap olduka nemli deiimlere (savalar, barlar, enflasyon,deflasyon, krizler vs) kar ayakta kalmay baarabilmitir.(Skousen,1997,137). Her trlkoulda ayakta kalan Samuelsonun kitabn ayakta kalmasn salayan koullarnelerdir?[3] Bu soruya cevap ararken, sadece Samuelsonun baarsndan hareketedemeyiz. Baarnn nemli belirleyenlerinden biri, kitabn ieriinin verili iktidarilikilerinin talep ettii bilme tarz ile uyumlu olmasdr. Dil ve retim teknikleri asndandaha kabul edilebilir olmasdr. Samuelson ders kitaplarndan beklenen zellikleri iyi birekilde kitabna iermitir, ama bu baar ancakbeklenenlerin ne olduunu bildiimizdeanlaml hale gelir. W. McGrawn kitabn ellinci ylnda yapt konumada Samuelsonunbaarsnn bir iktisat dili yaratm olmasna balar. Bu yle bir dildir ki tm dnya daherkes rahatlkla konuabilir.(McGraw,1999,356). Fakat dier yandan 1960larn bandaP.A.Samuelson The American Economic Reviewe B.W.Lewisle yazd nszde AmerikaEkonomi Birliinin oluturduu Ulusal Ekonomi Eitim Komitesinin amacnn ulusalvatandan ekonomiye ilikin dncelerini gelitirmeyi amaladn ve ekonomiyiminimum dzeyde anlamann ayn zamanda iyi vatanda anlamna geldiini belirtirler.Komitenin iyi vatanda ile iktisat bilgisi arasndaki ilikiyi kurmasndan sonra yazarlarsnflarda doru ekonomikbilginin temel kaynann ders kitab (textbook) olduunu ve birok rnein gsterdii gibi snfta ekonomi renmenin ders kitabndan ayrgerekletirilemeyeceini iaret edecekler(Lewis ve Samuelson, 1963). Yani derskitaplarnn gereklilii yazarn azndan Amerikann en etkili olan iktisat dergisinde ve birkomiteye dayal olarak merulatrlmakta. Ya da iyi vatandalk iin temel bir kriterhaline getirilmekte.ktisat ders kitaplarn inceleyen S.W.Helburn, iktisat ders kitaplarnnrenciye neo-klasik iktisadn tanmlad gelenek iinde kalmasn salayan ve gerekliinresmi olarak kabul edilen bir erevede alglanmasna yol aan bir erevede sunulduunubelirtiyor (Helbourndan aktaran Watts,1987). Bu anlamda hi kukusuz ders kitaplar


16/49

kanal ile olduka kompleks olan gereklikbirka deikene indirgemekle kalmyor amadaha da nemlisi kompleks gerekliin nasl ynetilecei de iaret ediliyor (Bartlet veWeidenaar,1987). Bu ereve bylece bir yandan renciyi sistemle uzlamay salayacakbir dolgu nitelii kazanyor. Ama dier yandan sadece verili olan merulatrmaklakalmayp, onun belirli snrlar iinde kalmasn salayacak aralar da sunuyor. Bu

anlamda iktisat ders kitaplarnn var olann, var olduu gib

i devam etmesini salayac

akb

irierie sahip olduunu belirtebiliriz (Watts,1987).Dier yandan egemen iktisat anlayiaret ettii bilgiyi evrensel ve mutlak grd iin yukarda da iaret ettiimiz gibi,Samuelsonun kitabna benzer ders kitaplar olduka farkl toplumsal ilikilerin yaandyerlerde de kullanlmtr. Kapitalistleen lkelerin, erken kapitalistleen lkelere okynl mdahaleleri arasnda iktisat disiplinin ihra edilmesi de vardr. ktisat disipliniihra edildii andan itibaren onun mfredat ve mfredata yn veren ders kitaplar daihra edilmitir. Helen Kimblein Africadaki eitim srecine ilikin kendi deneyiminianlatrken iaret ettii bir diyalog bu anlamda nemli. Kimble Afrikada niversitelerin ilkyllar iin olduka ok sayda ders kitab basldn belirtir. Ama bu ders kitaplarndaAfrikann kendi yerel koullarna ilikin hemen hemen hibir bilgi bulunmadn iareteder. Bu konuyu bir retim yesine sorduunda Afrika ynelimli bir ders kitabna gerekolmadn, ekonomiye ilikin ilkelerin tm dnyada benzer olduu aklamas yaplr(Kimble,1969,713). Aslnda Afrikada iktisat eitiminde iaret edilen bu eilim, baka birdzlemde yani iktisat renmek iin erken kapitalistleen lkelere giden rencilerin dekarlat bir olay olduunu belirtmek gerekir. Yetkin bir iktisat olan Joan Robinsonunifadesinde de ayn eilimi bulmamz olas. Kalknma ktisad retimi iin yaplan birkonferansta konuan J.Robinson, azgelimi lkelerden gelen rencilere nasl bir bilgivermeliyiz sorusu yneltilir. Cevab ilgintir: Onlarn renmek istedikleri bilgilere cevapveremeyiz. Onlarn temel ynelimi politiktir.[Yani] lkem hangi yolu semeli? . Budurumda [lkelerine gidip devrim yapmalarn ya da yapmamalarn syleyemeyiz. Onlaraiktisadn her durumda doru olan ve her eit politik artta uygulanacak olan bir ksmnretmeliyiz. (Robinson,1967,149). Girite M.Gandiden yaptmz alntnn Hindistangereinde K.Kumar detayl bir ekilde ele alr. Hindistann ders kitab temelli olmayaneitiminden, on dokuzuncu yzylda, ngilterenin zellikle Dou Hint irketininmdahalesiyle, ders kitab merkezli eitime getiini iaret eden Kumar, 1854 ylnda SirCharles Woodun etkisi dolaynda eitimde brokratik yapnn iyice belirgin bir biimaldn belirtir. Eitim zellikle bat deerlerini ierecek ekilde dzenlenir ve budzenlemede belirleyici olan hazrlanm olan ara, ders kitaplardr (Kumar,1988).Olduka farkl toplumsal gerekliklere karlk iktisat ders kitaplarnn nemli bir zellii,ele alnan sosyal gerekliin sadece iktisadn tanmlad bir alandan hareketle analizedilmesidir. Bu ilke genel olarak yaanan sreci ne ampirik olarak anlamaya ama daha dakts ne de tarihsel ilikiler setinden kartlm kavramlardan anlamaya olanak tanr.Bir anlamda iktisat blmlerinde okutulan ders kitaplar, gereklii anlalr klmaynleyen aralardr. Belki daha doru bir ifade ile sadece iktisadi olarak kabul edilenolgular analize konu edilir. Bu zelliin en olumsuz sonucu ise iktisadi olarak tanmlanandnyann iinde yer alan bir olgu ele alndnda, o olgu zerinde etkisi bulunan dierdeikenler analiz dnda braklyor. G ilikileri, retim aralarnn mlkiyeti gibiaslnda iktisadi alan iinde belirleyici olan deikenler genellikle analizlere dahil edilmezler.Bu anlamda gereklii izofrenikbir ekilde paralara ayran ders kitaplar, ayn zamandabasitletirme ve kolaylatrma adna ar genellemelere ynelir, farkllklar genellemesreci iinde elenir. Tarihsel boyut, ieriksiz soyutlama ve ar genelleme sonucunda


17/49

analiz dnda braklr. Bylece ders kitaplar disiplinin kendine ait alanda hareket etmesinedeniyle gerekliin btnsel ileyi ve varoluunu analiz dnda brakm olur. Budlama ayn zamanda gereklie btnsel-ilikisel bakan teorilerin/analizlerin dedlanmas, ders kitaplarna sokulmamasna neden olur. Dier yandan ar genellemeler ileelde edilen bilgiler arasnda bir hiyerari oluturulur. Ders kitaplarnda bilme younluu

ve karmakl asndan hiyerarinin en stnde olan aklama ve analizler deil,b

ilmeasndan genellenebilecek nermelere sahip olan analizler kabul grr. Bylece e zamanlileyen dlama mekanizmalar, hangi tarz bilginin sosyalizasyon iin gerekli olduuna kararverir. Dlama mekanizmas bazen bir yazar ya da kavram tamamen ders kitabnndnda tutarken (rnek olarak T.Veblen ya da art-deer kavram), bazen de yazar ya dabelirli bir kavram ders kitabnn genel erevesine uyumlu hale getirilecek ekilde, kafaskolu kesilerek (rnek olarak D.Ricardonun btn zenginliin kayna emek olduunailikin ifadesi ya da blm zerinden snfsal analizi) ders kitabna konulur.[4]Tm buvurgulardan sonra ders kitaplarnn pasif deikenler olmadn, dnyay belirli birdzenek iinde tanmlad lde kendisini tketen renci ve retim elemanlarntkettiini belirtmemiz gerekiyor. Ders kitaplarna ynelik ideoloji tanmlamas yetersiz veeksik kalyor, nk ders kitaplar iktisadi olguyu anlama ve aklama tarzna ilikin iaretettii dorular rejimi, ideoloji anlamnda gerekliin gerekbilgisini vermez ama buiaretler ve dzeneklergereklikle nasl iliki kurulacan gsterir. Bu gerekliin belirli birekilde yeniden retimine olanak salad iin nemlidir. Ama ok daha nemlisi genelolarak iktisat ve ders kitaplar sadece gereklii yeniden retme pratiklerini iaret etmez,ok daha nemlisi yeniden retme koullarnn aksad koullar iaret ettii lde birlehimci mhendislikilevi de grr. ktisat disiplinin yntemsel olarak kestirimdebulunmaya (prediction) nem vermesi[5] ve ok daha nemlisi ksa erimli iktisat politikalarzerinde younlamas, llebilir olan ve olmas gereken deil de olan zerinden bir diloluturmas[6] iktisadn iktidarla olan ilikisi ve bu ilikinin aa kard sylemselzellikleri gsterir. Aslnda tm bu zellikler iktisad kapal bir alan iinde gerekliiaramaya yneltmitir. Friedmannn Pozitif Ekonominin Metodolojisiadl makalesi, derskitaplarnn yapsal zelliklerini de aa kartacakbiimde okunabilir. almasndapozitif iktisadn amacnn, belirli bir durumda aa kacak deiiklikleri nceden dorukestirimde bulunacak genellemeler yapmak olduunu belirtir. ktisadn performansn dakestirimlerin doruluu ile lebiliriz. Bu anlamda iktisad fizikbilimleri gibi dnmemizgerektii iaret edilecektir (Friedman, 1953). Bu ifadeler eletirel armlara yol aacakher trl olmal ifadesini analiz dna atyor ve bylece iktisat bir lehimci mhendislikilevi ile tanmlanyor. Kapal bir sistem olarak tanmlanan iktisadi gerekliin snrlarnizen ders kitaplar, yaam ilikilerden, ilikilere ikin olan farkl snflar ve snflar arasg donanmndan ve bylece elikilerden uzakbir gereklik olarak tanmlamaeilimindedir. Walras iktisadn safbilim olabilmesi iin insanlar aras ilikiler ya dadnceleri deil, eylerarasndaki ilikileri incelemede younlamas gerektiini, tamanlamyla baarya ulaabilmek iin insanlar aras ilikilerin teorik srete ortadankaldrlmas gerektiini vurgular. Walrasa gre iktisadn saf teorisinin her ynyle fiziko-matematiksel olmas gerekir. Eletirel olmayan iktisadn tanmlad bu dnya, iktisat iinolduka uygun bir dnyadr, elikilerden arnm bu dnyada, iktisat sistemin arada birilemeyen paralarn iaret ederek tamir edilmesini istemek ve sisteme ikin elikileri gizlemegibi ilevlerle tanmlanmtr. ktisadn dnyas ile iktisatnn bu dnyada st lenecei ilevler,ders kitaplarnn ieriini de belirliyor. ktidarn genel ileyii ile uyumlu olan bu dinamiketkileim iktisadn bir alt disiplini olan kalknma iktisadnda olduka kompleks bir biim alyor.


18/49

Belki daha doru bir deimle almas gerekiyor demeliyiz, zellikle Trkiyede kalknma iktisaddersi iin yazlan kalknma iktisad ders kitaplarn incelediimizde birtalama halininolduunu syleyebiliriz. Talama hali olduka eletirel bir ifade olarak kabul edilse bile, biryandan gerekliin muazzam deiimine kar direnen kalknma ders kitaplar ve daha da ktsbu alanda olduka snrl sayda almann yaplm olduu gerei ile kar karyayz. Okulda,

sokakta, evlerde ve iki sofralarnda bu lke nasl kalknr sorusu, ya da ne olacak bu halimiztr ifadeler dile getirilmesine karlk, bu alanda yeterli kadar alma yaplamadngryoruz. Kalknma iktisadnn zellikle son elli ylna baktmzda hemen hemen tm LatinAmerika lkeleri ve Hindistan, G.Kore gibi lkelerde olduka farkl eletiri ve almalarnyapldn gryoruz, fakat bu zenginliin Trkiyede gereklemediini zlerek sylememizgerekiyor. Bunun Trkiyeye zg nedenlerinin incelenmesi bu almann konusu deil, ama biralmann konusu da olmas gerekiyor. Bu aamada kalknma ders kitaplarnn neleri ierdiisorusuna cevap verebilmek iin kalknma iktisad olarak tanmlanan disiplinin ne trtanmlamalara konu olduunu ve zamanla nasl deitiini ksaca gstermeye alacaz. Bu biryandan kalknma konusunun gittike zenginleen dnyasn aa karrken, ayn zamanda derskitaplarnn bu deiimlere pek ak olmadn da bizlere gstermi olacak.

III-Kalknma ktisadnn Tarihsel Deiimi ve Bilgi Tarznn Nitelii

Kalknma iktisad, kapitalizmin eitsiz geliimi sonucunda aa kan iktisadn bir altdisiplinidir. Bu anlamda bu disiplinin ontolojik nedeni, kapitalizmin eitsiz geliim dinamikleriiken bilgi kuramsal kayna farkl donanma sahip toplumsal ilikiler ve yaplar arasndakarlatrmaya dayanr. Karlatrmaya dayal analiz tarz, sadece kapitalizmin yapsal ve eitsizgeliimine ilikin gereklii gz ard edilmesine neden olmaz, ayn zamanda bizzat bu eitsizdonanm farkll karlatrmann kriterlerini de tanmlam olur. Karlatrma bir andafarkllklar lmeye ve farkllklar lldke hiyerarik bir snflandrmaya yol aar. Hiyerariksnflandrma da kapitalist toplumsal ilikileri belirli bir dzeyde yaayan erken kapitalistlerintoplumsal zellikleri idealize edilirken, ge kapitalistlerin ne kadar geri, azgelimi olduu datanmlanm olur. Snflandrma rtk olarak rasyonel-rasyonel olmayan, ileri-geri, normal-anormal, salkl salksz olan biiminde tanmland lde, rasyonel olmayan, salklolmayan, normal olmayan zerinde rasyonelletirilmesi, salkl hale getirilmesi yaninormalletirilmesi iin gerekli mdahaleleri de merulatrr.Mdahalenin merulatrmas vebunun iin hazrlanan reetelerin uygulanmas, verili eitsizliin nemli sonularndan biridirama esas ve daha nemli olan ise bu snflandrmann kendisinin kapitalizmin idealize edilmesineyol amasdr. Bylece bir yandan kapitalizm idealize edilirken, dier yandan ise azgelimi, gerikalm lkelerin idealize edilen konuma ulamas, yetimesinin gereklilii iaret edilir. Bilgiierikli bu gereklilik, ayn zamanda verili toplumsal ilikilerin idealize edilen kapitalist toplumsalilikilere yneltilmesi iin yaplmas gereken mdahaleleri iaret eder. Kalknma teorisi aslndartk ya da ak olarak her zaman iin kapitalist gelimeyi iaret eder. Kapitalistleme iingerekli mdahalelerin yol ve yntemini iaret eder. Bylece mdahale merulatrlm olur.Kalknma iktisad, iktisadn olua deil de varla ynlenmi yntemini kullanr ama nemli birfarkla. Olua deil de varla ynelmi yntemde, Max Horkheimerin ifadesi ile verilitoplum biimini kendini yineleyen hep ayn srelerden oluan bir mekanizma olarak grmeeilimi vardr (Horkheimer, 2005,11). Bu nemli fark, iktisadn mant iinde biimlenenkalknma iktisad belirli bir varoluu, dier tm varolularn yerini alacak biimde tanmlyor.ktisadn temel ynelimi kapitalizmin verili ilikilerini mutlaklatrmak iken, kalknma iktisadise iktisadn verili kabul edilen bir varoluu baka toplumlarda kurgulama ilevini stlenmitir.


19/49


20/49

olmutur. Bu anlamda kalknma iktisadnn kapitalizmin dinamik eitsiz ve bileik geliimininrn ve bu eilimin temel belirleyenlerden biri olduunu syleyebiliriz. ii-) Fakat kalknmaiktisad ayn zamanda g ilikilerinden dolay ideolojikbir ierie sahiptir. deoloji kavramnburada, kalknma iktisadnn amacnn ortak iyiyi salamak olduu ynndeki ifadedebulabiliriz. Kalknma sreci kapitalist toplumsal ilikilerin oluturulmas ve dahas sermaye

birikiminin salanmas gibi mekanizmalar neden olduu lde, bu mekanizmalar toplumsalolarak farkl kesimleri, farkl dzeyde etkiler. Ama kalknma iktisad ve kalknma stratejileri herzaman iin tm toplumun yararna olaca ifadesinden hareketle tanmlanr. Bu tanmlamalargereklii rtt lde, kalknma iktisad ideolojik bir ierik kazanr. Aln, yoksulluun,isizliin azaltlaca, yaam dzeyinin ykselecei ifadeleri bu ortak iyi kavram dolayndaiaret edilecek birka deikendir. iii-)Kalknma kavram ortak iyiyi iaret etmek iinsanayileme ve sermaye birikimi gibi kavramlar genellikle toplumsal ilikilerden arndrlarakdaha ok retim glerinin gelimesini iaret ettii lde kalknma iktisad fetiistikbir zellikkazanr. Oysa retim glerinin geliimi, ister istemez kalknma srecinde ayn zamanda sermayesahipleri, iiler, isizler ve daha da nemlisi farkl donanmlarda olan erkek-kadn konumlarnnvarlna yol aar. iv-) Kalknma iktisad sadece ideoloji deil ama bilgi biimi olarak birsylem olduunu syleyebiliriz. Bu anlamda kalknma iktisad ge kapitalistleen toplumlara aitbir dorular rejimi yaratr (Foucault, 1980,131). Son yirmi-otuz ylda belirleyici olan kalknmakart ya da kalknma sonras analizler, kalknma sorununa kalknmac sylem zerinden analizederler. Bu tarz ele allar, Michel Foucaultun almalarndan etkilenerek iktidar ve bilgiilikileri zerinden sylem ynelimli analizler yaparlar. Kalknma olgusu ya da ifadesi bu tarzanalizlere gre iktidarn disipline edici teknikleri ve pratiklerinden bamsz analiz edilmez.Kalknma sylemi, birey yada kolektif etkinliklere dsal olan ve genellikle uygulanan iktidarndisipline edici gc olarak tanmlanyor. Kalknma iktisadnn ideoloji olduu vurgusuylakalknma iktisadnn bir sylem olduu gerekliini birbiriyle kartrmamamz gerekir.Escobarn iaret ettii gibi kalknma sylemi sadece gerekleri gizleme anlamnda bir ideoloji yada iktidarda olanlarn gerek doruyu gizlemek iin rettikleri bir ara deildir. Kalknmasylemi nc dnyadaki insanlarn gnbirlik yaamlarn dzenleyici pratikler dolayndabiimlenir(Escobar, 1995,104).[7] Bu anlamda kalknma iktisad sadece bilgiyi iaret etmez,iaret ettii bilgi ile yaam zerinde etkide bulunur. Bu anlamda da kalknma sylemi iktidarlailikilidir, iktidarn pratik etkinliini iaret eder. Bu anlamda kalknmaya ilikin dncelerbolukta gereklemez. Jonathan Crushun ifade ettii gibi kalknma endstrisi oldukahiyerarik yapya sahip kalknmaya ilikin bilgi retim ve tketim mekanizmas iindebiimlenir. Bu anlamda bilgi iktidar, fakat iktidar da bilgidir. ktidar bilginin ne olup olmadntanmlar (Crush,1995,5-6).v-) Kalknma ekonomisinin temel belirleyeni, kapitalistleme srecinefarkl zamanlarda yaayan farkl donanmlar aras iliki olduu iinstatik karlatrmaya dayalbir yntem, dolaysyla modernleme yaklamnn zelliklerine sahiptir (Ercan,1995). Buanlamda kalknma ekonomisi kapitalist yapsal zellikler ve kapitalizmin aa kard gnlkyaam tarzlarn idealize ederek, daha ge kapitalistleen toplumlarn kendileri gibi olmalarndayatr. Bu yzden erken kapitalistleen lke pratikleri, ge kapitalistleen lkeler iin srekliyenilenen reetelere dnr. Bu anlamda aslnda kalknma iktisadna ilikin her bilgi aynzamanda bir mdahale ve dolaysyla kalknma stratejilerini ierir. Kalknma iktisadn, kurum vergtleriyle hareket eden ve pratie mdahale eden kalknma stratejileri olarak tanmlayabiliriz.IV-Kalknma ktisadnn Sreklilik inde Krlmalar: ktisattan Kalknma ktisadna ve

Kalknmadan Kalknma Kartlna Kalknma kapitalist sermaye birikimine bal birgereklik olduu srece, kalknma iktisad birikimin hz ve donanmna bal olarakdeiim gsterir. Yukarda iaret ettiimiz kalknma stratejilerinin ayn zamanda bir ina


21/49

sreci olmas, kalknma sorunsalnn ele alnmasnda farkllamalarn varlna yolaacaktr. Aslnda en nemli farkllkbizzat kalknma iktisad diye bir alt disiplinin aakmasdr. Kalknma iktisadnn bir alt disiplin olarak geliimi, iktisadn tm toplumsalkoullara uygulanacakbir disiplin olduu dncesinden bir kopuu ifade edecektir.zellikle II. Dnya Sava sonras koullarnda bir anda dnyann bykbir ksmnn

azgelimi olduu tespit edilir. Bu tespitin kayna yukarda iaret ettiimiz karlatrmazerinden gerekletirilir. ktisadn tasarruf, yatrmlar, tketim ve milli gelir gibikategorilerinden hareketle gerekletirilen karlatrma, ama zellikle tasarruflarn milligelir iindeki pay karlatrmas zerinden, lkelerin kendi iinde gelimilik dzeyinegre bir snflandrma yaplr. Hi kukusuz dier alt disiplinler olarak gelime sosyolojisive gelime politikalar da kendi leklerinden hareketle bu hiyerarik snflandrmayakatkda bulunurlar. Bu tarz bir snflandrma ayn zamanda neden ve niin sorular ilekalknma iktisadnn varolu koullarn hazrlar.Azgelimiliin nedenlerinin aklanmasve azgelimilikten kurtulma stratejilerinin belirlenmesi, kalknma iktisadn sadecetekil/egemen iktisattan ayrlmasna neden olmaz, ama ayn zamanda azgelimi toplumlaraynelik reetelerin hazrlanmas anlamna da gelir. Bu anlamda kalknma iktisadnn ilkelden kayna egemen iktisat iken, zamanla yani ina sresince aa kan sonular butemel kaynaktan grece farkllamalar ieren krlmalara neden olmutur. Kalknmaiktisadnn ya da kalknma iktisad kart yaznn kayna, bizzat kapitalizmin ina sreciiken, sre ideolojiler, sylemler, fetiistik almlar ve ok daha belirleyici olan kalknmastratejileri olarak kendini aa karr. Srecin analizi asndan tm bu var olu halleriniele almak olduka byk neme sahiptir. nk sylem ya da ideolojik farkllamalar,egemen olan yaklamdan krlmalara, yeniden yaplanmalara yol aar. kili okuma ile budeiikliklerin hem gereklikteki belirli dnmleri anlamamz kolaylatrdn, amasadece rnek olarak sylemsel analizde ya da yanl bilin anlamnda ideolojidekaldmzda gereklii anlamamz zorlatrdn syleyebiliriz. almamz asndankalknma yaznnda gerekleen bu dnm ve sreklilikleri iaret etmek, daha sonrakalknma ders kitaplarnda bu farkllamalarn var olup olmadn sorgulamamza olanaksalamas asndan nem tayor. Gelimeler-krlmalar ve sreklilii belirli balklaraltnda toplayabiliriz. Hi kukusuz tm bu sreklilik ve krlmalar buradadetaylandramayz, bu aslnda anlaml olacakbir dier almann konusu olabilir. Buradasadece ok genel bir dnemlendirme yapacaz. Bu tarz krlma ve sreklii analiz ederkenilk elden Hirschman (1981) ve Hirschmandan hareketle Streetenin (1983) yapt analiz,tekil iktisattan yani genel geer iktisadn tm ekonomiler iin geerli olduu dncesiyle,buna kar gelitirilen dnce yazarlarnn ayrmn ele veriyor. Dier yandan Kuzey-Gney arasndaki ekonomik ilikilerin ilikiye taraf olanlar iin karl olaca ve yaolmayaca ifadeleri de bir baka ayrm iaret ediyor. Bu ikinci ayrmgelime yaznnakarlkazgelimilikyazn olarak da snflandrlyor (Bernstein, 1992). Gelime yaznnakarlk azgelimilik yazn nemli bir dizi farkllk iermekle birlikte, aslnda her ikiyaznda kalknma talebinden hareket etmekte, gelime yazn kalknmay engelleyennedenleri o lkenin isel dinamiklerine balarken, azgelimilik yazn kalknamamanntemel nedeni olarak gelimi kapitalist ekonomileri gsterecektir. Ama azgelimilik yaznda aslnda kalknma kavramn/gereini sorgulamadan, kalknmann nasl olacann yolve yntemlerini aratrmtr (Ercan, 1995). Oysa kapitalizmin ge kapitalist lkelerdekalknma stratejileri dorultusunda ina edilmesi, sistemin mantna uygun olmaklabirlikte, ideolojik olarak iaret edilen ortak iyiye ynelik olmad aa kmtr.Yoksulluk ve isizliin artmas, askeri darbeler ve sanayileme ve kalknmann evre, kadn


22/49

ve emek zerindeki olumsuz sonular kalknma kavramn eletirerek, kalknma kart(post develoment/anti-development) bir yaznn olumasna neden olmutur.1970lerinsonunda balayan ve neo-liberal ynelimli kresellemeci analizler kalknma iktisadnngereksizliini iaret ederek dnya pazar ile btnlemenin tm taraflar iin ortak iyianlamna gelecei vurgusunu ne kartmtr.[8] Bu vurgu beraberinde btnleme iin

gerekli mekanizmalarn yani emek-meta ve para piyasalarnn kapitalizmin dnyaleinde ileyiine uygun hale getirilmesiyle, devletin etkinlik alann azaltlmas yani prpiyasa mant temel ideoloji ve pratik olarak gndemi belirleyecektir. Kreselleme veneo-liberal politikalarn etkin olduu bir dnemde kalknmac eilimler, zellikle devletinretken sermayenin gelimesini salamas, teknolojik ilerlemeye destek vermesi ve ennemlisi kalknmay olumsuz etkileyen dsal tehlikelerden ekonomiyi-toplumu korumaszerinden bir dil gelitirmeye balamlardr. G.Kore deneyimi bu tarz analizlerin temelreferans olurken, hastalkl kabul edilen speklatif hareketlerin etkisini azaltma ise en okne kartlan argman olmakta. Kapitalizmin zellikle 1990lardan itibaren dnyannbirok yerinde arka arkaya krizlerle yzlemesi, piyasann her ey olduu fikrini ksmibir eletiriye tabi tutulmasna neden olmu. Washington Sonras Uzlas olarak tanmlanananalizler, devleti yeniden ve yeni grevlerle tanmlayarak srecin iine alnmtr. Amanemli bir farkllkla, piyasann belirledii ilevlere uyumluluk anlamnda bir devlettanmna iaret edilmitir. Bu anlamda son zamanlarda kresellemeye kar kalknmacanalizlerile kreselleme iin devletin etkin klnd piyasa ynelimli kalknmac analizlerinbelirleyici olduu bir dnemden geiyoruz diyebiliriz. Kalknma kart yazn asndannemli olan bir deime ise, kalknma kart analizlerde zel bir yeri olan feministkalknma kart ya da evreci kalknma kart hareketlerin piyasa merkezli ve etkin devletileyii iinde pasifletirilmesidir. Dier yandan kapitalizmin dnya leinde etkinliiniarttrd ve toplumsal ilikiler zerinde gerek egemenliini kurduu bu dnemde, devletinyeniden datmc politikalarnda nemli gerilemeler yaanmas, sermaye younteknolojilerin devreye girmesi, emek tasarruf eden retim organizasyonlarna gidilmesi iletemel geinme olanaklarn kaybeden muazzam bir kitlenin varlna yol amtr. Bugelimeler ise kitlelerinyeniden paylamc ve anti-kresellemeci kalknma dncelerineynelmesine yol amtr.Tabloda iaret ettiimiz sreklilik-krlma ve geri dnlerikalknma stratejileri, kalknma stratejilerinde devletin stlenecei ilevler gibi oldukafarkl kriterler dolaynda kendi iinde bir dizi analize tabii tutulabilir. Fakat bizimamacmz asndan sadece bu deiiklikleri iaret etmek yeterli olacak. Dier yandankalknma yaznnda sreklilik, krlma ve geri dnleri yukarda iaret ettiimiz,kapitalizmin ileyii yani gereklik dzeyi ile birlikte ideoloji, sylem ve fetiletirme gibideikenler dolaynda yeniden ve daha zengin bir okumaya tabi tutulabilir. Ama tm buokumalar ancak kalknma iktisadnn genel olarak erevesini oluturma ve teorik detaylbir okumann konusu olabilir. Amacmz Trkiyede kalknma ders kitaplarnn gelimeyaznn getii aamalar ierip-iermediini sorgulamak olduu iin, sadece sreklilik vekrlmalar gstermeye alyoruz. Bu tarz bir analiz iin k noktamz ya da lmzMax Horkheimerin egemen iktisat iin iaret ettii ifade olacak. Horkheimere gre iktisatolua deil de varla ynelmi bir disiplindir. Bu ifadenin ak anlam verili toplumbiimini kendini yineleyen ve hep ayn srelerden oluan bir mekanizma olarak gren birbilgi tarz ile kar karyayz. Krlma ve geri dnleri bu bilme tarzna kar ya da onuniindeki gelimelere atfen kullanacaz. Teoriden uzaklamaya ynelik abalar kopuolarak tanmlyoruz. Hi kukusuz bu kopu, teorinin btnsel yaps ve zellikle belirli birvaroluu ycelten teorinin tmne kar gerekletirilen bir kar k anlamna gelmiyor.


23/49

Kalknma iktisadnn varolu nedeni olan kapitalist toplumlardan farkl olan toplumlar,kapitalist toplumsal ilikilere ynlendirme kaygsnn bizzat kendisi, tekil iktisattankopuun belirleyicisi haline gelmitir. Tekil iktisadn veri olarak kabul ettii retici vetketiciler, taraf olduklar emek-para ve meta piyasalarnda amalarna uygun aralarsemeleri teorinin ilk ura iken, egemen iktisadn temel belirleyenleri olan rasyonel insan

ile rasyonel davranlarn oluturduu denge koullar (para-meta ve emek piyasas veb

upiyasalarn kendi aralarnda) ikinci urak oluyor. Tm bu ileyiin evrensel ve her toplumauygun olduunu sylemek ise son urak oluyor[9]. Kalknma iktisad asndan aslnda her urak ok nemli, ama esas belirleyici olan son urak. Yani rasyonel insann evrensel vemutlakbir gereklik olarak tanmlanmas ura nemli. Bu ifade daha sonra rasyonelinsan da iine alanpiyasann evrensel ve mutlak olduu ifadesiyle yer deitirecektir. Yanifetiizm gnmzde daha bir st noktaya tanm durumda. Kalknma iktisadnnvaroluu, rasyonel insan ve denge koullarnn dnyann her kesinde ve her toplumdageerli olmadn ifade etmekle balyor. Ama teoriye ynelikbu tarz tanmlama veya kark ya da kopuun bizzat kendisi kutsanan ve rasyonel olduu kabul edilen bir varoluuhiyerarik olarak yukar doru ekerken, dier toplumlar rasyonel olmayan, normalolmayan temsil ediyor. Ayn zamanda kalknma iktisadn tek iktisattan farkl klanmdahale ve mdahaleyi salayacak organize g olarakdevleti de ne karm oluyor.Aslnda mdahale dncesinin temel ynelimi ise benzer olmayan benzer olanadntrme stratejilerini ierecektir. Ama kalknma iktisadnn mdahale kavram ilebalants Maynard Keynesin iktisada mdahalesi ile gereklemitir. 1929 Genellemikrizi ayn zamanda genel geer iktisat disiplinin de kriz olmutur. Krizle birlikte dengeilkesi sorgulanmaya balanmtr. Farkl mekanizmalara balamakla birlikte 1930luyllarda kapitalizmin baz artlarda kriz retecei fikri genel olarak ilenmeye balamfakat Maynard Keynesin bu yndeki eletirisi en ok tutulan eletiri olmu ve hatta iktisatdisiplini asndan yer yer bir devrim olarak tanmlanmtr. M.Keynes kapitalist ilikilerinsrekli denge retmeyecei fikrini iktisada tam ve devletin bu dengesizlikleri gidermekiin piyasaya mdahale edebileceini ve hatta kapitalizmin yarar iin etmesinin zorunluolduunu vurgulamtr. u sonuca varyoruz ki, yatrmn cari akmn dzenleme ii,sakncasz olarak, zel giriime braklamaz (Keynes,1980,336). Keynesyen analizledevletin ekonomik yaama mdahale etmesinin gerekliliinin genelgeer iktisat disipliniiine monte edilme abalaryla karlam oluyoruz. Keynes ve daha sonraki Keynesyen eleallar iin, devlet, kapitalizmin yaratt enflasyon ve isizlik gibi ekonomik hastalklarnstesinden gelecekbir dizi aralara sahiptir. Keynes enflasyon ve isizlik gibi olgular eksiktalebe balyor ve aresinin de toplam talebin ykseltilmesinde buluyordu (Clarke, 1988,270-75). 1929 Kriz ve sonras Amerika, ngiltere ve sve gibi lkelerin uyguladklarekonomi politikalar inceleyen uzmanlarn gsterdii gibi; nemli farkllklar olmaklabirlikte ele alnan bu lkelerde devlet akbte politikalar ve kamu harcamalar ileekonomik krizi ama ynnde bir dizi pratik gelitirmitir. Yani devletin ekonomiyemdahalesiteoriye iselletirilmi oluyordu. Kalknma yaznnda mdahale yukarda iaretettiimiz gibi bir mekanizmann aksayan yanlarn lehimci mhendislik olarak dzeltmeanlamna gelmiyor, zellikle balangta bir ina ve yeniden yaratma amacna yneliyordu.Kalknma yazn ve ona kar gelitirilen azgelimilik yazn zamanla, lke iinde inafaaliyetinin belirli bir yol almasndan sonra devleti dsal deikenlere entegre etme ya dadsal deikenlerden koruma ilevlerinden hareketle yeniden tanmlama yolunu seerler.Aslnda bu dnce/inan kalknma dncesinde farkl aamalarda tekrar tekrarkarmza kyor. Tabloya baktmzda Keynesyen geri ekilme yani devleti etkin klmann


24/49


25/49

ekonomiler iin kalknma koullarnn ne olduunu belirtmek olmutur. Birlemimilletlerin 1951 ylnda olduka kkbir uzman grubuna hazrlattAzgelimi lkelerinKalknmas in ller adl raporda, azgelimi lkeleri tanmlamak iin lke ii tasarruforanlarna dikkatler ekilmitir. Gelimi lkelerde lke ii tasarruf oranlar %10dolaynda iken, azgelimi ya da kalknmam lkeler iin bu orann % 5 ya da daha altnda

olduub

elirtilmitir. Tanmlamaya ve dolaysyla snflandrmaya yarayan lme sorunu,ayn zamanda sorundan kurtulmann yolunu da bylece gstermi oluyor. Yani lke iitasarruf oranlarnn nasl arttrlaca zerinde durulmutur. Tasarruflarn art iinmdahale ve dolaysyla mdahaleyi yapacak olan devlet ve uluslararas kurulular nekartlm oluyor. Mdahalenin snrlarn belirtmek iin ise rapor, zellikleplanlamanngerekliliini ne karr. Planlama kaynaklarn olas farkl kullanm biimlerinden eniyisini belirlemek olarak tanmlanmtr. (Preston,1985,64).BirlemiMilletlerraporundaazgelimiliin temel gstergesinde iaret edilen tasarruf oranlarnn dkl aslndasermaye birikiminin yetersizlii ile e anlama geliyor. Sermaye birikiminin olumas isekapitalizmi kapitalizm yapan emek ile emek gcn ayrtrarak emek piyasasnnoluturulmas, emek gcnn enerjisinin retim srecinde metalar yaratarak metapiyasas oluturmas ve retim faaliyeti kullanm deeri iin olmadndan retilenmetalarn deitirilmesi iin para piyasasnn oluturulmas yani yukarda iaret ettiimizgibi bir ina sreci neriliyor. Kalknma iktisadnn oluumu zerinde ok duruyoruz,nk ancakbu ina sreci ve onun dili anlaldnda dier aamalar anlalacak ve yineancakbu ina sreci gsterildiinde ondan kopukbir biim alan geleneksel kalknmayaznnn tekbana yetersiz kald iaret edilmi olacak.Azgelimi lkelerin Kalknmasin lleralmas aslnda kalknmann ncleri olan yazarlarn iaret ettii dnya ileuyum iindedir. Eer azgelimiliin temel belirleyicisi yetersiz sermaye birikimi ise,sermaye birikiminin artmas iin gerekli koullar hazrlamak, kalknma iin temel politikaolacaktr. Bu dnce tarznn en gelikin biimi ile ifade edilmesi ve Birlemi MilletlerGelime Komisyonuna sunulmas nl kalknma iktisats, W.A.Lewis tarafndangerekletirilmitir. Prestonun anlaml tanmlamas ile Lewis; Keynesi nc dnyayaihra etmitir. W.A.Lewis; Ekonomik kalknma teorisinin temel problemi, daha nceleriulusal gelirin % 4 veya 5ini veya daha azn tasarruf eden bir toplumda, gnlltasarruflar % 12 ya da 15 ya da daha yksekbir orana karmaktr. Aslnda tasarruf ileiaret edilen yatrmlarn artmas ve yazarn ifadesi ile kalknmann temel olgusu bilgi veyetenekleri de ieren hzl sermaye birikimidir (Lewis, 1966, 416). Sermeye birikimi vetasarruflar zerindeki vurgu ile birlikte Lewis, 1953te Msr Merkez Bankasna yaptsunuta, gelimi olana azgelimi olan arasndaki ayrm belirleyen bir dier unsuru yanipiyasann byk ya da kk olmas zerinde younlar. Yazar iin bir ok lkedeendstrilemenin nndeki temel engel, lke ii pazarn kk olmasdr (Lewis, 1953).Tasarruf orann dkl ve pazarn kk olmas temelinde azgelimilii aklayanLewis, azgelimilikten kurtulmak iin nerdii ereve; azgelimilii tanmlayan birdier zellik olan emek fazlasnn kullanlmas ynndedir. Bu ifade aslnda lke iindeiileme yani emek ile emek gcnn birbirinden ayrmas ile bir emek piyasasoluumunu gstermesi asndan nem tayor. Var olan kapitalist ilikiler sisteminimutlaklatrma, binlerce yl tarmsal alanda varln srdren insanlarn verimsiz olarakaklanmasn da gndeme getirmitir. Yazarn ifadesi ile sermaye ve doal kaynaklarlakarlatrldnda nfusun fazla olduu lkelerde snrsz igc bulunduunu ve buanlamda ekonominin bykbir blmnde emein marjinal retkenliinin sfr, negatifveya gz nne alnamayacak oranda olduunu belirtir. Ekonomide geni bir yer


26/49

kaplayan tm bu kullanlabilir emek arznn varlnda yeni endstrilerin ve yeni iolanaklarnn herhangi bir emek sknts ile karlamadan gerekletirileceibelirtilmitir.(Lewis, 1953.406). Lewis retken olmayan emek deposunun varlna ilikingrlerini gelitirmek iin modernleme teorilerine de temellik eden, geleneksel-modernayrmn kapitalist ve geimlik kesim olarak yeniden tanmlar (Lewis, 1966,406). Yazar

emek piyasasnn yan sra kalknma iin gerekli para piyasas, yani para sermayeoluumuna da dikkatleri ekmitir. Tasarruflarn ok snrl sayda kapitalist tarafndanyaplabileceini, nk toplumun geimlik kesimin gelirlerinin ok az olduu belirtilmitir.Geimlik kesim eer tasarruf yapamayacak durumda ise, tek kaynak zellikle azgelimilkelerdeki gelir eitsizlii paralelinde tasarruf yapabilen kkbir kesimin tasarruflarnek yatrm, yani sermayeye dntrmesi gerekiyor. Fakat azgelimi lkelerde,kapitalistlerin karlarnn yatrmlar iin yeterli olmad durumda, devletin direktmdahalesi ile yatrm iin kaynak yaratmann gerekli olduu dile getirilir. Bu mdahaleile yaratlacak kaynaklar ek para basma ya da ucuz banka kredileri ile kredi verme, vergioranlar ile oynayarak sermaye yaratma ya da enflasyon koullar yaratarak, kapitalistlerinenflasyonist karlar elde etmesini salama gibi yntemler kullanlaca belirtilir (Lewis,1953, 20). Kredi yazara gre vergi kanal ile kaynak yaratmadan daha nemlidir, nk,kredi ile birlikte, gelir blm endstriyel kapitalistler lehine evirerek, sermayebirikimini hzlandrc etkide bulunacaktr. Sermaye birikimi iin kaynak yaratmakoularndan ilki lke ii tasarruflar ise ikincisi ise de dsal finans, yani azgelimi lkenindardan borlanmasdr. Bu ise direk olarak, kapitalist lkeler kanal ya da kapitalist zelgiriimciler kanal ile gerekleebilir. W.A.Lewis yukarda tanmlad biimi ile kalknmakoullarnn hazrlanmas iin, planlamann gerekliliinden bahseder. Planlama yazaragre, piyasann belirledii grnmez sosyal kontrol, devlet kanal ile grnr bir ekildemdahale ile gelitirmektir. Piyasann yaratt bir dizi eksiklikleri bylece devlet,planlama kanal ile elimine eder ortadan kaldrr. Bu anlamda planlama devletin piyasanngvenlik ve varolu koullarn hazrlayan bir aratr.(Lewis,1949,28). Lewistenyaptmz bu ksa zet bize kalknma iktisadnn genel referanslarn vermesi asndannemli. Bu genel referanslar, azgelimi bir ekonomidei-) mdahalenin gereklilii, ii-)sermaye birikimi iin emek piyasasn ve para piyasasn gelitirmek ve iii-) tm bunlarnplanl bir ekilde gereklemesi gerektii iaret edilmi olur. Lewisten hareketle erevesiniizdiimiz kalknma iktisadnn, baz farklarla bu dnemin dier kalknmaclar iin degeerli olduunu syleye biliriz. Farkllklar sadece ina srecinin nereden ve hangiaralarla balayaca konusunda aa kyor. rnek olarak kalknma yaznna nclkeden ve kalknma yaznn yneldii konular daha ak dile getiren Paul N. Rosentein-Rodann 1943 tarihli almas Dou ve Gney Dou Avrupann Sanayileme Sorunlar adl almasnda azgelimilik probleminin kendinin deyimi ile sadece knt blgeler(depressed areas) ile snrl olmadn ve fakat bir btn olarak dnyay ilgilendiren genel birsorun olduunu belirtmitir. Gerektende sava sonras dnya ekonomisinin yeniden yaplanmaihtiyac ile rten bu aklama tarz, Rodann ele alnda bir dizi teorik nclle birlemitir. lkiazgelimi denen ekonomilerin temel sorununun, bu ekonomilerin hareket alann snrlayanolgunun, piyasann yetersiz byklkte olmasdr. Oysa piyasann yetersiz geliimi sadeceazgelimiliin n koulu olmakla kalmamakta, fakat dnya leinde kapital

Documents

kalkınmave iktisat