Kaos Ve Kriz Ortamında 1807-1808

ISSN: 1309 4173 (Online) 1309 - 4688 (Print)

Volume 5 Issue 1, p. 419-439, January 2013

H i s t o r y S t u d i e s

Volume 5 Issue 1 Ocak/January 2013

Kaos ve Kriz Ortamnda (1807-1808) Fransann Babli zerindeki Etkisi

The Influence of France on the Porte in the Atmosphere of Chaos and Crisis (1807-

1808)

Yrd. Do. Dr. Sheyla Yenidnya

Trakya niversitesi - Edirne

z: Mays 1807de meydana gelen Kabak Mustafa isyan, Nizam- Cedit olarak adlandrlan yenileme srecinin sonunu getirdii gibi, lkedeki kaos ve krizin doruk noktasna ulamasna sebebiyet vermiti. Osmanl Devletinin, Avrupa Diplomasi sistemine uyum salamaya alt bu srete ngiltere-Rusya-Fransa denklemine skan Babli d politikasn tamamyla Fransaya teslim etmiti. IV. Mustafa dneminde Bablide hakim olan kadronun muhalefeti ve direniine ramen, lkenin iinde bulunduu kaos ve Fransann Avrupada tek g haline gelmesiyle stnln koruyan Fransa elisi Sebastiani, Osmanl Devletinin Rusya ve ngiltereyle yapaca antlamalardan Badata vali atanmasna, Divan- Hmyn tercmann katledilmesi hatta devlet adamlarnn srgnne kadar devletin i ilerinde hkimiyet salam ve dneme damgasn vurmutu. Bu almada Osmanl Devletinin bu sreteki Fransa odakl d siyaseti merkez alnarak aslnda diplomasi alannda geirmi olduu byk deiime yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler: Sebastiani, Eli, Babli, Diplomasi, Rusya

Abstract: The rebellion of Kabak Mustafa which broke out in May 1807 not only put an end to the process of renovation named as Nizam- Cedit but also drove the country into an atmosphere of chaos and crisis. In the process whereby the Ottoman Empire was trying to adapt to the European diplomatic system the Portewhich was squeezed among Britain, Russia and Francesurrendered its foreign policy to France totally. Despite the opposition and resistance from the dominant staff in the reign of Mustafa IV, thanks to the chaos which the

Ottoman Empire was in and Frances rising to the position of single dominant power in Europe, French Ambassador Sebastiani, who retained his superiority, established control over the domestic affairs of the Ottoman

Empire ranging from the treaties between the Ottoman Empire and Britain or Russia, appointment of mayor to

Baghdad, killing of the Diwan translator; even the exile of statesmen. In this study centering on the foreign policy of

the Ottoman Empire, which was pivoting around France, the great change that the Ottoman Empire underwent in

the realm of diplomacy will be dealt with.

Key Words: Sebastiani, Ambassador, Sublime Porte, Diplomacy, Russia

Osmanl Devleti, Sultan III. Selimin balatt Nizam- Cedit program ile zellikle askeri alanda yeniden yaplanma srecine girmitir. Fransann rol model alnd sz konusu reform program Kabak Mustafa isyan ile sonlandrlmtr. III. Selimin tahttan indirilmesi ve IV. Mustafann clusuyla sonulanan isyan sadece tahtta deil tm idari kadroda deiiklie sebep olmutur. III. Selim devri yeniliki kadro tamamen tasfiye edilmi, yerlerine zellikle Fransaya olan muhalefetleriyle tannan ve Nizam- Cedit programnn tamamen karsnda olan bir kadro gelmitir. Devletin zirvesinde yaanan bu deiiklik doal olarak IV. Mustafann saltanat boyunca Fransa kart bir politika izleneceini dndrmektedir.

Kaos ve Kriz Ortamnda (1807-1808) Fransann Babli zerindeki Etkisi 406



Ancak bu dnemde Napolyonun nderliinde Avrupada lider konuma gelen Fransadan uzaklamak yle dursun aksine tamamen gdmne girilmitir.

1807-1808 sreci, Fransann stanbuldaki elisi Horace Comte Sebastianinin akllca att diplomatik admlar sayesinde Bablide Fransa rzgrnn hkim olduu dnemdir. Osmanl Devleti Fransa-Rusya-ngiltere arasnda yaanan deiimlerden etkilenmekle birlikte Fransa kutuplu bir siyaset izleme durumunda kalmtr. Bu almada sz konusu dnemde Fransann Bablide ykselme ve hkim olma sreci ilenmekle birlikte ayn zamanda Osmanl Devletinin, Avrupa Diplomasi Sistemine uyum salama servenine de deinilecektir. Dolaysyla XIX. yzyldan nce Osmanl Devletinin diplomasi babnda geirdii dnme ksaca bir gz atmak, ele alacamz konunun anlalabilirlii asndan faydal olacaktr.

slamiyetin getirdii manevi ve kltrel stnlk, Osmanl Devletinin klasik dnemde kendi kendine yeten ve tek tarafl diplomasi dier bir deyile Unilateralism izlemesine neden oldu

1. Dman-Darl-harb ile aralksz sava halinde olan birleik bir Mslman devletini yani Darl-islam ngren ve etkinlii askeri stnle bal olan bu politika

2 Westfalya Antlamasna3 kadar Osmanl Devleti iin ie yarad4. 1683-1698 yllar arasnda yaanan ve 1699 ylnda Karlofa Antlamasyla

sonulanan sava bu denklemi bozdu. Osmanl Devleti zayf bir pozisyondayken mzakere meselesi ile yzleti5. 18. yy Avrupa diplomasisinin ana motifi olan kesintisiz bir gizli temasa imkn salayarak diplomatik dengede nemli bir deiiklik yaratan 1699 Karlofa Antlamas getirdii teamllerle Avrupa sistemiyle btnlemeyi hzlandrd6. Bu antlamadan sonra yaanan sre ise Osmanl Devletinin adm adm Unilateralismden uzaklamasna sebep oldu. Ancak bu durum beraberinde yabanc devletlerin mdahalesini getirdi. Rusya 1774 Osmanl-Rus Avusturya sava sonucunda imzalanan Kk Kaynarca Antlamasn gereke gstererek Osmanl Ortodokslarnn hamiliine soyunacakt7.

1 Thomas Naff, Reform And The Conduct Of Ottoman Diplomacy In The Reign Of Selim III, 1789-1807, Journal Of The American Oriental Society, Vol.83, No.3, (Aug.-Sep., 1963), s. 296.

2 Rfat A. Abou- El-Haj, Ottoman Diplomacy At Karlowitz, Journal Of The American Oriental Society, Vol.87, No.4, (Oct.-Dec., 1967), s. 498; Faik Reit Unat, Osmanl Sefirleri ve Sefaretnameleri, Ankara 1992, s. 14.

3 Avrupada 30 yl savalarn sonlandran Westfalya Antlamas, Hapsburg imparatorluu elilerinin Fransa ile Mnsterde ve sve ile de Osnabrckte imzaladklar szlemelerin toplamna verilen genel addr. Avrupa tarihinde bir kilometre ta saylr. nk Almanyadaki dinsel ortama, byk glerin ve Alman devletlerinin siyasal gelimelerine ve izleyen 150 yl boyunca uluslararas ilikilere yn vermitir (Stephen Lee, Avrupa Tarihinden Kesitler, Ankara 2009, s.124).

4 J.C. Hurewitz, The Europeanization Of Ottoman Diplomacy: The Conversion From Unilateralism To Reciprocity In The Nineteenth Century, Belleten, C. XXV, S. 99, Ankara 1961, s. 456, 461.

5 Rfat A. Abou- El-Haj, a.g.m., s. 499.

6 Osmanl diplomasisine padiah ve onun Hristiyan karl olan Avrupa hkmdarlarnn diplomasi de birbirine denk saylmas ve antlama mzakerelerine seyfiye yerine kalemiyeden temsilci gnderilmesi gibi bir dizi teaml getirmitir (Virginia Aksan, Savata ve Barta Bir Osmanl Devlet Adam Ahmed Resmi Efendi (1700-1783), stanbul 1997, s.48-50).

7 Rusya, Kk Kaynarca Antlamasnn 7. ve 14. maddelerine dayanarak tarihinden yaklak 100 yl sonra Ortodokslarn hamilii bahanesiyle Osmanl Devletinin iilerine karma hakkn kendinde grmtr. Hatta dnya kamuoyu da Rusya tarafndan akllca yrtlen bir sayesinde bu hakk tanmtr. Mart 1775te arie II. Katerinann yaynlad manifesto, antlamann Franszca metninin Rusaya evrilirken Rus Kilisesi tabirinin Rum Kilisesi eklinde evrilmesi, Avusturya elisi Thugutun yorumlar bu grn kabul edilmesini salamtr. Ancak antlama metni, sz konusu 7. ve 14. maddeler incelendiinde byle bir himaye hakknn olmad ortaya kacaktr (Konu hakknda

407 Sheyla Yenidnya



Fransz htilali ve onu takip eden Napolyon savalarnn yanklarnn sonucu olarak Avrupa diplomasisinde geici olarak bir krlma yaand8. Prusya ve Avusturya arasnda imzalanan Reichenbach Antlamas (1790) Avrupann diplomatik ilikilerinde nemli bir dnm noktasyd. Frederick William status quo ante bellum9 temelinde genel bir bar siyaseti izlemeyi kabul etti. Bylece Fransz htilaline kar bir tr birlik oluturulabilecekti. Reichenbachta bir araya gelen egemen gler, fikir ayrlklarn bir yana brakarak Batda ortaya kan tehlikeye kar birleilmesi gerektii hususunda uzlamaya varmlard10.

Avrupada bu ekilde deien gler dengesi Osmanl Devletinin d siyasetteki rotasnn belirlenmesinde etkili olacaktr. ttifak sistemini ngren bu srete ittifaklarn arasndaki dalgalanmalarn hz ilk kez Osmanl diplomasisinin de ayn hzla olaylar izlemesi zorunluluunu dourdu11. Bir meslek olarak diplomasiye insan seip eiten, yerel dillerin, incelikli yerel terminoloji ve hiyerarinin renilmesine arlk veren Avrupa diplomasi yntemleri 18. yzyl sonunda Rnesansn Hristiyan ahlak sisteminden modern devlet sistemine evriliyordu

12.

Avrupa diplomasisinde bu dnm yaanrken Osmanl diplomasisinde de kkl deiimler meydana geliyordu. XVIII. yzyl Osmanllar ile Avrupa arasndaki diplomatik ilikilerde nemli bir dnm noktas olmutur. Daimi elilikleri kurarak Osmanl Devletinin klasik dnemden beri uygulaya geldii Unilatarismi kran13 III. Selimin bu karar, Osmanl diplomasisinde Avrupallama yolunda arka arkaya atlm admlarn doruunu temsil ediyordu. Ancak komplike ve profesyonel bir yapya sahip olan Avrupa diplomasisi karsnda Avrupadaki diplomatik aktivitelerle koordinasyonlu olarak alabilecek bir dilerinden yoksun olan

14 Osmanl diplomasisi, klasik devir diplomasisinin bir ok gerelerini ve

metotlarn korumak zorunda kald15. Bununla birlikte diplomaside mtekabiliyet esas Osmanl Devletinin Avrupa devletler sistemine geiinin en byk adm oldu16.

XVIII. yzyln sonunda zellikle Fransada yaanan dalgalanmalar Osmanl Devletini birinci dereceden etkiledi. 1797 ylnda Avusturya ile sava halinde olan Fransa Osmanl Devletini yegne sadk dostu olarak ilan etmiti. Ancak iki lke arasnda sava sona erdiren Venedik Cumhuriyetinin haritadan silindii ve topraklarnn Fransa ve Avusturya arasnda paylald Compo Formio Antlamas dengeleri birdenbire deitirdi17. Avusturyann da Osmanl topraklarna doru eylemlerine gz yuman Fransa, bunun karlnda Venedike ve Yediadaya el koyuyordu. Bylelikle Osmanl ile ilk kez hemhudut olan Fransa yaylmac hedeflere yneldi. 1798 ylnda Msrn igali bu politikann da

ayrntl bilgi iin bkz: Roderic Davison, Kk Kaynarca Andlamasnn Yeniden Tenkidi, (ev. Erol Akretmen), EF. Tarih Enstits Dergisi, C. X-XI, stanbul 1979-1980;Osman Kse, 1774 Kk Kaynarca Andlamas, Ankara 2006, s. 205-213).

8 J.C. Hurewitz, a.g.m., s.456, 461.

9 Latince bir deyim olan status quo ante bellum Statkoyu srdrmek var olan durumu olduu gibi

korumak veya sava ncesi durumu aynen korumak veya sava ncesi durumu aynen tesis etmek anlamna gelir. 10

Stanford Shaw, Eski ve Yeni Arasnda Sultan III. Selim, (ev. Hr Gld), stanbul 2008, s.74. 11

Orhan Kololu, a.g.m., s. 14. 12

Virginia Aksan, a.g.e., s. 48-50. 13

Thomas Naff, a.g.m., s. 303. 14

J.C. Hurewitz, a.g.m., s. 456, 461. 15

Thomas Naff, a.g.m., s. 311. 16

J.C. Hurewitz, a.g.m., s.456, 461. 17

Kemal Beydilli, Osmanl ve Avrupa Devletleri Arasnda ttifaklar, ada Trk Diplomasisi: 200 Yllk Sre, Ankara 1999, s. 39-42.




vurumuydu18. Bu sreten sonra Avrupa politikasnn ekli deimi ve devlet buna uyum

salamak zorunda kalarak Avrupa politikasna uygun bir lisan kullanmaya mecbur kalmtr19. Osmanl Devletinin izledii ve btaraflk olarak nitelendirdii20 d siyaseti,

Fransann Msr igali zerine deiiklie uramtr. Din u devlet anlay henz tam anlamyla deimese de21 ister sava ister bar iin artk Avrupadan ayr durma deil sorunlarn Avrupallarn da katksyla zme aamasna geilmiti22.

Fransaya kar ngiltere ve Rusyayla imzalanan ittifaklar23, devleti yeni bir srece sokmutur. Dost bildii Franszlarn Msra saldrmalaryla hayal krklna urayan III. Selimin alt senedir kafirler bizi ifal eyledi. Biz daha alt mah kadar onlar ifal eyleyip mmkn mertebe iimize baksak tarzndaki ifadeleri, d politikada aldatlm olmann aknln aa vurmaktadr. Ancak Sultann, askeri tedbirler alnana kadar kar tarafn da ayn ekilde aldatlp oyalanmasn talep etmesi, Avrupa diplomasi ahlak ile politika yapmak zaruretini idrak ettiinin delilidir24.

Bu suretle ittifak sistemine dhil olan Osmanl Devleti, politikasn Fransa-ngiltere-Rusya geninde gelien olaylar erevesinde izecektir ki 1805-1808 yllar arasnda bu politikann tespitinde Napolyon Bonapartn liderliindeki Fransann etkisi byk olmutur.

Osmanl Devleti ve Fransa arasnda Msr Meselesini sonulandrmak amacyla 26 Haziran 1802de Paris Antlamas imzalanmasna25 ramen ittifaklar nedeniyle iki lke

18

Orhan Kololu, a.g.m., s. 14,17. 19

Kemal Beydilli, a.g.m., s. 39-42. 20

Osmanl Devletinin izledii bu siyaset u ekilde aklanmaktadr. Devlet-i Aliyyelerine gre btaraflk mesleinin ihtiyar ve tervci feriz-i maslahattan olduuna binen (Babakanlk Osmanl Arivi (BOA), Hatt- Hmyn (HAT.) 7209). Ancak izledii bu siyasetin Fransa tarafndan kendine kar kullanlmasn istemediinden resmen ifade etmedii yine ayn belgedeki u ifadelerden anlalmaktadr: Devlet-i Aliyyenin btaraflk usln ihtiyr mersumlara defaten ia olunsa tabatyla mdleri hsl olmu olacana nazaran kesb-i emniyet ederek mukteza-y mizc ve mivrlar zere dvel-i mttefika ile Devlet-i Aliyye beynine ilka-y brdet misillu aher fesad karacaklar lede-l-mlahaza imdilik Devlet-i Aliyelerinin derdest olan usl zere Rusya ve ngiltere devletleri mttehid ve mttefik ve Fransaluyu dahi dost ve muslih bilip tarefeyni bu suretle kullanmak ve izhr icb etmedike btaraflk usln Franeluye iln etmemek (BOA, HAT. 14480; Asm Efendi, Tarih-i Asm, C. I, stanbul 1867, s. 76).

21 Carter Findley, Origins Of The Ottoman Ministry, International Journal Of The Middle East Studies, Vol 1, No: 4 (Oct., 1970), s. 337.

22 Orhan Kololu, a.g.m., s. 14,17.

23 Osmanl Devleti Fransay Msrdan karabilmek iin 23 Aralk 1798de Rusya ile 5 Ocak 1799da

ngiltere ile ittifak antlamalar imzalamtr [ttifaklarn tam metni ve tasdikleri iin bkz: Muahedat

Mecmuas, C. IV, Ceride-i Askeriyye Matbaas 1298, s.14-34; Ahmed Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet,

C. VIII, Dersaadet 1309 (ikinci bask) s. 338-347]. 24

Kemal Beydilli, a.g.m., s. 39-42. 25

9 Ekim 1801 tarihinde Osmanl Elisi Seyyid Ali Efendi ve Talleyrand arasnda n bar protokolnn [Driault, Selim-i Salis ve Napolyon, Sebastiani ve Gardan, (terc. Kprlzade Mehmet Fuad) Dersaadet 1329, s. 29] imzalanmasndan sonra Amedi Galib Efendi Fransaya gnderilmi (Amedi Galib Efendinin Pariste ki murahhasl ve gnderdii raporlar iin bkz: smail Hakk Uzunarl, Amedi Galib Efendinin Murahhasl ve Paristen Gnderdii ifreli Mektuplar, Belleten, C. I, S. 2, Ankara 1937, s. 357-410) ve Paris Antlamas 26 Haziran 1802 tarihinde nihai eklini almtr [Ayrnt iin bkz: Vasf, Tarih-i Vasf, Milli Ktphane Mikrofilm Arivi No: 608, C.II, vrk.10b-12a; Muahedat Mecmuas, C.I, s.14-34. Ad geen kaynaklarda Paris Antlamasnn tarihi 26 Haziran 1802 (24 Safer 1217) olarak verilirken Driault bu tarihi 26 Temmuz 1802 olarak kaydetmitir (Bkz: Driault, a.g.e., s. 29)].

409 Sheyla Yenidnya



arasndaki ilikiler rayna oturmak yle dursun Rusya ve ngilterenin basklar neticesinde26 Napolyonun imparatorluk unvannn onaylanmamas27, buna karlk Fransann da yeni vergi tarifelerini kabul etmemesi nedeniyle diplomatik krizler yaanmtr.

Fransa cephesi bu ekildeyken hlihazrda mttefik olduu Rusyayla Yediadada; ngiltereyle de Msrda kar karya kalmas nedeniyle ngiliz-Rus kutuplu siyasetten uzaklaan Babli, Napolyonun Austerlitzte Ruslara kar kazand zafer neticesinde yzn tekrar Fransaya dnmtr28. Rus ittifaknn 1805te yenilenmesine ramen iptalini, Osmanl siyas ahlknn Avrupallatnn bir iareti olarak deerlendirmek yanl olmaz. Bununla beraber Osmanl diplomasisinin Avrupa diplomasisi karsnda kendisine duyduu gvenin tamamen yerletiini iddia etmek iin henz ok erkendir29.

Rusya ve ngilterenin Babli zerindeki etkisini krarak kendi nfuzunu kurmak isteyen Napolyon ise Osmanl Devletiyle ilikilerini maslahatgzarlk seviyesinden30 bykelilie kartm ve General Horace Comte Sebastianiyi31 bykeli sfatyla stanbula gndermitir. Daha nce 24 Kasm 1801de Paris Bar Antlamasnn n artlarnn imzalandna dair Napolyonun mektubunu III. Selime takdim etmek zere stanbula32, 1802 tarihinde ise Bahr-i Sefidi Trablusgarbdan Msr ve Suriyeye kadar gezmek zere ticari bir grevle Kuzey Afrika kylarna gelen Sebastianinin bu ikinci ziyaretinde asl grevi ise blgede Osmanl Devletinin askeri-ekonomik gcn tespit etmek ve Msrn yerel gleri olan Memlk Beylerini Fransa tarafna ekebilmekti. Sz konusu corafyada ngilterenin ne derecede etkili olduunu tespit etmek de grevleri arasndayd33. Askeri vasflara da haiz olan Sebastiani bu grevleri esnasnda Osmanllara ve ilerin yrme tarzna da iyice vakf olmutu. Ksaca Babliyi yanna ekmek isteyen Napolyon Sebastianiyi tesadf eseri olarak eli sememiti.

10 Austos 1806 tarihinde34 stanbula gelen Sebastiani olduka nemli grevler stlenmiti. yle ki: ranla ittifak kuracak, Osmanl Devletinin Dalmayadaki Fransz ordusuyla ibirliine girmesini ve Ruslarn Karada ve Arnavutluktan kartlmasn salayacakt. Bylece Yunanistan ile Eflak-Bodandaki Rus nfuzunu sona erdirecekti. Sebastiani ayrca Boazlarn Rus ve ngiliz gemilerine kapanmasn salayacak ve l ttifak Savanda Fransz tebaann urad zararlarn tazmini iin Osmanlya bask yapacakt. Adriyatik blgesinde Fransz karlarnn temsilcisi olabilecek Tepedelenli Ali Paay

26

Johann Wilhelm Zinkeisen, Osmanl mparatorluu Tarihi, (ev. Nilfer Epeli), stanbul 2011, s. 257-268.

27 Fransa elisi General Brune ve Fransa dilerinin konu hakknda yazmalar iin bkz: Le Baron I. De Testa, Recueil Des Traits De La Porte Ottomane, C. II, Paris 1865, s. 342-352.

28 G.A., Mano, Religion Et Politique, Paris 1856, s. 151-152.

29 Kemal Beydilli, a.g.m., 39-42.

30 Bablinin, 3 Mays 1804 tarihinde unvann veraseten kendi soyunda kalmas artyla imparatorluunu ilan eden [A.Aulard, Fransa nklab Siyas Tarihi, (ev. Nazm Poroy), C.III, Ankara 1982, s. 1069] Napolyonun unvann Rusya ve ngilterenin diretmesi nedeniyle onaylamamas nedeniyle Fransa Byk Elisi Brune stanbuldan ayrlarak yerine ktibi Ruffeni maslahatgzar olarak brakmtr.

31 Hayat hakknda bkz: General J.T. De Mesmay, Horace Sebastiani Soldat, Diplomate, Homme dEtat Marchal de France (1772-1851), Paris 1948.

32 Sebastiani, stanbula gelii ve Osmanl Devletinin merkezi yaplanmasn ieren ayrntl bir raporu I. Konsle sunmutur. Sz konusu rapor iin bkz: Le Baron De Testa, a.g.e., C. I, s. 504-514.

33 Le Baron I. De Testa, a.g.e., C.II, s.46-61.

34 William James, The Naval History Of Great Britain, Vol. V, London 1837, s. 248; The Annual

Register Or A View Of The History Politics And Literature For The Year 1806, London 1808, s. 248.




Fransann yanna ekmek zere gnderilen Pouquvillei desteklemek de grevleri arasndayd. Ayrca Fransann, szde Srp isyann bastrmak ve Eflak-Bodana Rus mdahalesini engellemek zere Balkanlara yerlemesi iin III. Selimi ikna etmesi gerekiyordu

35.

Sebastiani, Napolyonun kendisine kar oluturulan Rus-Osmanl-ngiltere blounu paralamak ve bu denklem iinde Osmanl Devletini kendisine baml hale getirmeyi amalayan plan dorultusunda Rusyaya yaknlklar ile bilinen Eflak-Bodan Beyleri36 olan Aleksandre psilanti ve Aleksandre Mavrozinin grevlerinden alnmas iin almalara balad. Ad geen ahslarn Osmanl Devleti aleyhine Ruslarla ibirlii yapt iddiasnda olan Sebastiani, voyvodalarn bir an nce azledilmesi gerektiini savunuyordu37. Ancak Osmanl Devletinin daha nce Rusyayla yapm olduu antlamalar bu lkeye voyvodalarn atanmalarnda ve grevden alnmalarnda sz hakk veriyordu ve bu durum Bablinin elini kolunu balyordu38. stelik iki lke arasnda imzalanan Ya Antlamasna gre voyvodalarn grev sreleri yedi sene olarak tespit edilmiti ve sz konusu sre dolmadan Osmanl Devleti tarafndan grevden alnamyorlard. Sebastiani ise, lkesi adna Osmanl Devletinin toprak btnln garanti ediyordu. stelik Fransa ile Temmuz 1806 ylnda bir dizi grme gerekletiren Rusya temsilcisi M. Doubrill de bu esas kabul etmiti39. Rusya bu konuda srar ettii takdirde Fransay karsna alacakt. Ona gre bu durumda Rusyann her halkarda eli kolu balanm oluyordu40.

Hali hazrdaki Eflak Bodan voyvodalar Aleksandre psilanti ve Aleksandre Mavrozinin41 Rus taraftar olduklar ise Babli tarafndan da bilinen bir gerekti42. kisinin de

35

General J.T. De Mesmay, a.g.e., s. 54. 36

Eflak Bodan beylikleri hakknda bkz: Christine, Philliou M., Worlds Old And NEW: Phanariot NetWorks And The Remerking Of Otoman Governance In The Frst Half Nineteenth Century, Ph.D.diss., Princeton University, 2004.

37 Lefebvre, Histoire De Cabinets De LEurope, C.III, Paris 1847, s.14.

38 17 Temmuz 1774 tarihinde Rusya ve Osmanl Devleti arasnda imzalanan Kk Kaynarca Antlamasnn 16. maddesinin Eflak ve Bodana dair ksmnda lzumu halinde bu iki voyvodalk ilerinin iki devlet arasnda grlerek Rusyann Osmanl hkmetine vaki mracaatnn nazar- dikkate alnmas yani Rusyann Eflak ve Bodan ilerine mdahalesi kabul ediliyor, Eflak vergisi 619 keseye ve rikabiyye ve ydiyyesi 260 keseye; Bodan vergisi 136 keseye, rikabiyye ve ydyyesi 205 keseye indirilerek baka hi bir suretle vergi ve hediye alnmamas kararlatrlyordu (smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, IV/I, Ankara 1988, s. 424) Ocak 1779da imzalanan Aynalkavak Tenkihnamesinin 7. maddesinde Rusyann Eflak ve Bodan zerindeki bu himayesi tekrarlanyordu (Ahmed Resit, Harital ve Resimli Mkemmel Tarih-i Osmani, C. II, Dersaadet 1328, s. 328-329). Osmanl Devleti 1783 tarihinde Rusyaya verdii bir senetle de Eflak ve Bodan voyvodalarnn sularnn sabit olmadan asla azl edilmeyeceklerini ve Eflaktan senede 619 kese vergi, 90000 kuru ydyye ve 40000 kuru rikabiyye, Bodandan ise 135 kese 444.5 kuru vergi, 90.000 kuru ydiyye, 25.000 kuru rikabiyye almay ve bunun dnda para talep etmeyeceini taahht ediyordu (Muahedat Mecmuas, C.IV, s. 2-4) Bu senetle maddi haklarn kstlarken 1802 fermanyla ise idari haklarn minimum dzeye indirgiyordu (Sz konusu fermandan BOA., HAT. 45855 ve 45918 numaral belgelerde bahsedilmektedir).

39 Ancak sz konusu antlama Rus ar Aleksandre tarafndan kabul edilmemi ve bu durum yeni bir Rus- Fransa savana sebebiyet vermiti (Lefebvre, a.g.e., s. 17-18).

40 BOA., HAT. 1741.

41 Asm Efendi Tarihinde Mavrozileri Fransa taraftar olarak gstermitir (Asm Efendi, a.g.e. C. I,

s.158). Ancak Mavroziler Rusya taraftar bir ailedir. Valide kethdas Yusuf Aa zamannda Divan

Tercman olan Dimitrako Mavrozi, Yusuf Aay tamamen ele geirmi ve Rus politikasnn

411 Sheyla Yenidnya



grevden alnmas aslnda Bablinin de iine geliyordu. Nihayetinde, Sebastianinin basks ve taahhtleri neticesinde 24 Austos 1806da voyvodalar grevlerinden alnd43. Yeni yaplan atamalarda ise bu sefer Fransa taraftar olan Callimachi ve Suzzo ailelerinden44 seim yapld. Bu dorultuda Bodan voyvodalna skerlet Callimachi, Eflak voyvodalna Drokozade Aleksandre Suzzo getirilirken, Divan- Hmyn tercmanln da Hanerlizade Aleko Bey atanarak durum Rusya elisine de bildirildi.

Rusya taraftar olan voyvodalarn azledilerek, haleflerinin Fransa taraftar olan ailelerden seilmeleri, Bablide Rus siyasetinin kalesi olan Yusuf Aann gzden dmesi45, artk en azndan Sultann nazarnda Rusya devrinin kapandn aka ortaya koyuyordu. Sebastianinin teamllere aykr bir ekilde silah kuanm olarak III. Selimin huzuruna kp uzun saatler grmesi 46 ve yine onun telkinleriyle Rus gemilerinin Karadenize geilerini diplomatik yollarla engellenmeye allmas ise Fransa devrinin baladnn alametleriydi Ancak iler Bablinin hesaplad gibi gitmedi. Rusya azledilen voyvodalarn hemen grevlerine iadelerini talep ediyor aksi halde diplomatik ilikilerini keseceini sert bir dille bildiriyordu. Babli ilk anda ngiliz elisinin de yardmyla bu krizi atlatmaya alt47. Ancak ngiltere de ilk andaki desteini ekerek mttefiki olan Rusyann talebinin kabul edilmesini ynnde Babliyi zorlamaya balad. III. Selim her ne kadar Fransa taraftar olsa da Bablide ngiltere yanllarnn says az deildi. Sonu olarak Babli psilanti ve Mavroziyi 16 Ekim 1806 tarihinde yeniden eski grevlerine atad. Babli Rusya karsnda bu ekilde

Bablide etkin olmasn salamtr [Topkap Saray Mzesi Arivi (TSMA) Evrak (E) 4171;

Nicolea Jorga, Osmanl mparatorluu Tarihi, (ev. Nilfer Epeli), .C. V, stanbul 2005, s.140]. Bu

yzden Fransann Mavrozi ailesine kar bir dmanl vardr. Hatta azillerinden sonra uzunca bir

sre Sebastiani pelerini brakmam karlat her sorunda onlar sebep gstererek ldrlmelerini

istemitir(BOA., HAT. 14351). IV. Mustafa devrinin en gl simalarndan olan Musa Paa da

Sebastiani ile ayn grte olmasna ramen Fransaya kar Rusya kartn oynamak isteyen dnemin

reislkttab Hlet Efendi Mavrozilerin ldrlmelerini engellemi, daha sonra srgnden af

edilmelerini salamtr (TSMA., E. 4171). 42

Babli Eflak voyvodas Aleksandre psilantinin byk bir isyan hazrl ierisinde olduuna dair

duyumlar alyordu. Rus taraftar Mavrozi ailesine mensup olan Aleksandre Mavrozinin ise grevine

gitmek istemeyip hatta istifa edecek derecede prz karmas stanbuldaki honutsuzluu had

safhaya kartmtr (Driault, a.g.e., s. 70-71; Asm Efendi, a.g.e., C. I, s. 157). 43

Nikola Jorga voyvodalarn azillerinde Rusyann antlamalara dayanarak verecei tepkiyi nlemek

iin voyvodalarn devlet tarafndan deil de kendi istekleri dorultusunda grevlerinden feragat

ettiklerine dair bir dileke verdiklerini kaydetmektedir (bkz: N. Jorga, a.g.e., C V, s.140). Ahmed

Cevdet Paa ise, voyvodalarn grevden alnmalarnda, Sebastianinin basklar kadar voyvodalarn

greve tayin edildiklerinde devlet adamlarna ve saraya yakn ahslara ykl miktarda verdikleri

parann da etkili olduu kaydetmektedir. Yine dnemin reislkttab olan ve voyvodalar meselesini

zmekle grevlendirilen Vasf Efendinin, sorunu Babli lehine zebilecek dirayetten yoksun

olmas voyvodalarn bir dier azil sebebi olarak gsterilmektedir (Ahmed Cevdet Paa, a.g.e., C. VIII,

s.74). 44

Lefebvre, a.g.e., C. III, s. 16. 45

N. Jorga, a.g.e., C.V, s. 140. 46

Mesmay, a.g.e., s. 57. 47

BOA., HAT. 16154.




geri adm atarken, Sebastianiye ise Rusya ile yaplan antlamalara aykr olarak grev sreleri dolmadan azledilen voyvodalarn mecburen grevlerine iade edildiini bildiriyordu48.

Babli ricali sz konusu gelimeler neticesinde Rusya ile yaanan krizin sona erdiini dnyordu. Ancak Fransa ile sava hazrl iinde olan ve kendisine kar muhtemel bir Osmanl-Fransa ittifak endiesi tayan Rusya, voyvodalarda yaplan son deiiklii dikkate almad. Eflak ve Bodan eyaletlerini, Turla ve Tuna havalisini ele geirmek zere General Michelson komutasnda 60 bin kiilik bir orduyla blgeyi igale balad.

Bu oldu bitti karsnda aran Osmanl Devleti, Sebastianinin de tevikleriyle 22 Aralk 1806da Rusyaya sava ilan etti. Elisi Sebastianinin diplomatik oyunlar sayesinde Osmanl Devleti ile Rusya arasnda savan balamasn salayarak amacna ulaan Napolyon hem Rusyay yeni bir cephede savamaya zorlayarak kendisine kar kullanlan Rus gcnn azalmasn salam hem de Karadeniz de Rus varlna tahamml edemeyen Avusturyay Rusya ile kar karya getirmiti. Bylelikle Bablide Rus ve ngiltere nfuzunu tamamen bertaraf edilmi ve Fransa hkimiyeti kurulmutu.

Osmanl Devleti ise bir taraftan Eflak ve Bodanda Rus ordularna kar durmaya alrken bir yandan da boazlarda hem Rus hem de ngiliz donanmalar karsnda varlk gstermeye alyordu. Ruslara kar boazlarda nispeten baarl olunmu ve Rus donanmasnn Korfuya ekilmesi salanmt49. Ancak mttefikiyle savaa son verilmesi iin Osmanl Devleti zerinde bask kurmaya alan ngilterenin, 78 gemilik bir filosu stanbula kadar gelmiti 20 ubat 1807de50 stanbulda ngiliz gemilerinin grlmesi hem devlet erknnda hem de halkta ilk nce byk bir korku dalgasnn yaylmasna neden olmu ancak daha sonra Fransa elisi Sebastianinin de tevikleriyle51 boazda gerekli nlemler alnarak ngiliz gemileri ekilmek mecburiyetinde braklmtr. Sebastianinin verdii taktiklerin ie yaramas zellikle III. Selim nezdindeki itibarn daha da arttrmasn salad. ngiltere ise hemen skenderiyeye asker sevk ederek stanbulun rvann almtr. Osmanl Devleti bunun zerine ngiltereye de sava amtr.

Osmanl cephesinde bu gelimeler yaanrken, Rus ordularna kar byk bir zafer kazanan Napolyon, Rus ar Aleksandre ile bir atekes yapmak zereydi ve ara taleplerini kabul ettirebilmek iin Osmanl Devletinin topraklarn vaat ediyordu. Napolyonun Osmanl Devletini feda ettii bu srada stanbulda III. Selimin halli ve IV. Mustafann tahta kmasyla sonulanan Kabak Mustafa syan vuku buldu52. Tahttaki bu deiiklik ile

48

BOA., HAT. 46891. 49

Ahmed Cevdet Paa, a.g.e., C. VIII, s.191. 50

ngiliz gemilerinin stanbula gelii hakknda bkz: TSMA, E.1449; Cabi mer Efendi, Cabi Tarihi:Tarih-i Sultan Selim-i Salis ve Mahmud- Sani, (yay. haz.Mehmet Ali Beyhan), C. I, , Ankara 2003, s. 102-110; Oullukyan, Ruzname, III. Selim, IV. Mustafa, II. Mahmut ve Alemdar Mustafa Paa, (Tercme ve Notlar Hrand D. Andreasyan), stanbul 1972, s.1; Ahmed Refik Altnay, Kabak Mustafa, (yay. haz. Enfel Doan), stanbul 2005, s. 50-53; Fahri etin Derin, Yayla mam Risalesi, Tarih Enstits Dergisi, S. 3, stanbul 1973, s. 219-221.

51 Mesmay, a.g.e., s.64.

52 Nizam- Cedit Programnn sonunu getiren ve taht deiiklii ile sonulanan bu isyan hakknda

ayrntl bilgiye sahip olabileceimiz Asm Efendi Tarihinde isyann Fransa elisi Sebastiani

tarafndan da desteklendiine dair bir kayt bulunmaktadr. Asm Efendiye gre Sebastiani, frsat

bulduka Nizam- Cedit askerinin yenierileri ortadan kaldrmak ve devlet adamlarna gelir salamak

iin kurulduu fikrini yaymaya alm; hatta daha da ileri giderek Napolyonun yenieriyi

desteklediini, ihtiya halinde snrlardaki Fransz askerinin hemen yardma gelebileceini ima ederek

413 Sheyla Yenidnya



Nizam- Cedit taraftar olan kadro neredeyse tamamyla ortadan kaldrlarak yerlerini muhalifler almt. Artk Babli siyasetinin etkin simalar eyhlislam Ataullah Efendi ve Kaymakam Musa Paa iken askeri kanad bu ahslarn gdmnde olan Kabak Mustafa temsil etmekteydi. Reislkttap ise Hlet Efendiydi53. Sebastiani, isyan bildirmek zere gnderdii mektubunda yeni hkmetin Fransa, Rusya ve ngiltere de dhil olmak zere btn Hristiyan milletlerine kar olan geleneki bir kadroya sahip olduunu bildiriyordu54.

syann ilk gnlerinde Fransz eliliinin kaaklarn sakland zannyla aranmas55, III. Selim tarafndan bizzat davet edilen ve Fransann Dalmaya ordusundan gelecek olan 600

topunun IV. Mustafa tarafndan reddedilmesi elinin endielerini artmt56. Ayrca III. Selimle dostluunun hem kendi hem de lkesi adna yeni sultanla iyi ilikiler kurmasnn nnde byk bir engel tekil ettii ynnde bir dnceye sahipti57. Ancak sonu hi de Sebastianinin tahmin ettii gibi olmad. Yeni hkmet her ne kadar ilk anda Fransaya kar mesafeli davrandysa da, Fransayla iyi ilikilerin devamnn Osmanl Devletine faydal olacan dnyordu ve bu yzden ngiltere ve Rusya ile savan58, Fransa ile ibirliinin devamna karar verildi59. Sebastianinin sz konusu endiesi de yeni ynetim kadrosu tarafndan giderildi. syann ve taht deiikliinin Osmanl Devletinin i meselesi olduunu ve bunun kesinlikle d ilikilerini etkilemeyeceini beyan eden Babli, Fransa ile dostluun devam ettiine dair Sabastianiye teminat senedi verirken60 Parise gnderilen mektupta da sz konusu gvence tekrarlanyordu61. Taraflar daha sonra Rusya ve ngiltereye kar ibirliinin devam ettiine ve her iki lkenin de onay olmadan kesinlikle bahsi geen devletlerle antlama yaplmayacana dair yazl teminatlarn yenilediler62.

Osmanl Devleti tarafndan verilen bu gvence Sebastianiyi rahatlatmt. nk bu suretle 9 Haziranda Rus ar tarafndan verilen tam yetki ile Bozcaadaya gelen M. Pozo di

isyana anak tutmutur (Asm Efendi, a.g.e., C. II, s.18). Mellifin bu kanaati Akka muhasaras

srasnda Nizam- Cedit askeri ile karlaan Napolyonun, bu yeni askeri birliklerin bymesi halinde

politik emelleri nnde engel tekil edecei gerekesiyle yenierileri kkrtt dncesinden ileri

gelmektedir (Asm Efendi, a.g.e., C.II, s.16-17; Ahmed Cevdet Paa, a.g.e., VIII/152). Asm

Efendinin ithamlarn ispatlayacak ya da rtebilecek bilgiye sahip olmamakla birlikte, isyandan

sonra Kabak Mustafa ile Sebastiani arasnda yaplan karlkl ziyaretler (TSMA, E. 5161) ve elinin

yeni hkmetle temaslarnda Nizam- Ceditten kendisinin ve Napolyonun rahatszlk duyduunu

aka dile getirmesi (BOA., HAT. 14397) en azndan asilerle temas halinde olduunu gsteren

verilerdir. 53

Hlet Efendi hakknda bkz: Sheyla Yenidnya, Hlet Efendinin Hayat dari ve Siyas Faaliyetleri (1760-1822), stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Baslmam Doktora Tezi, stanbul 2009.

54 Driault, a.g.e., s. 230.

55 Mesmay, a.g.e., s. 72.

BOA., Bab- Asafi Mektubi Kalemi Dosyalar (A MKT.) 799-35 numaral belgede askerlerin says 500 olarak gemektedir.

56 BOA., HAT. 16197, A. MKT. 799-35.

57 Lefebvre, a.g.e., C. III, s. 163-165.

58 BOA., A.MKT. 798-1.

59 BOA., HAT. 54124 A.

60 BOA., HAT. 14633; A. AMD. 53-37.

61 BOA., HAT. 54124.

62 BOA., A.AMD. 53/14, 54/39.




Borgonun antlama talebinin63 Babli tarafndan reddedildiini belgelendirmi oluyordu. Fransa dostluunu tercih eden Babli tarafndan bunun bir nianesi olarak Napolyon ve Talleyranda hediyeler hazrlanm, Fransz mhendislerinin boazlarda ya da gerekli grlen yerlerde istihdamna devam edilmesine karar verilmiti ve eliye III. Selim dneminden fazla itibar gsterilmekteydi64. Sebastianinin bu konumu lkesinin yeni stratejisi yznden sarslacakt. Fransa, Osmanl Devletinden ayr olarak bir antlama yapmayacana, byle bir durum sz konusu olduunda Babliyi temsilen Pariste bulunan Vahit Efendinin grmelere arlacana dair defalarca yazl ve szl taahhtte bulunmasna65 ramen Rusya ile Tilsitte tek bana bir antlama imzalam ve Vahit Efendi deil grmelere arlmak haberdar bile edilmemiti66. Bu artlar altnda Babliye Tilsitin hkmlerini bildirmek ve Fransann arabuluculuuyla Rusya ile bir antlama yaptrmay kabul ettirmek olduka zordu. Tek yol Fransann Tilsit Mtarekesi ile Bablinin karlarn koruduu ynnde Babliyi ikna etmekti. Bu dorultuda Fransa Dileri Bakan Talleyrand gnderdii mektuplarla

67, Sabastiani de mkleme meclislerinde bu emrivakiyi yumuatmaya alyorlard68. nk Napolyon Tilsit Mtarekesi nedeniyle Babliyle ngiltere arasnda bir yaknlama olmasndan endieleniyordu. Byle bir durumun vukuu ise, Osmanl Devletini Rusyaya kar srekli bir koz olarak kullanan Napolyonun btn planlarn alt st ederdi. te Talleyrand ve Sebastiani bu yzden lml bir tavr sergiliyorlar ve en ksa zamana Osmanl Devletinin Rusya ile bir mtareke imzalamasn salk veriyorlard. Eli, aslnda Bablinin, Rusyayla kimsenin aracl olmadan bir antlama yapmak istediinin farkndayd69. Ancak Fransa devreden kartlarak imzalanacak bir Osmanl-Rus antlamas, Napolyonun hem Rusya hem de Osmanl Devleti zerindeki etkinliini kaybetmesine yol aabilirdi. Sebastiani byle bir antlamann nn kesebilmek iin elilii boyunca en ok kulland taktie bavuruyor ve sava tehditlerini tekrarlyordu.

Bablinin Fransann tavassutuyla imzalanacak bir Osmanl-Rus mtarekesi hakknda baz tereddtleri bulunmaktayd ki bunlarn banda Fransaya tabi olarak mtareke imzalanmasnn Msr hatras hafzalarnda hala canl olan halkta yarataca honutsuzluk gelmekteydi. Dier yandan bir mtareke imzalanmas halinde Rusya Akdenizden istedii miktarda zahire tayabilecekti. Osmanl Devletinin ise buna gz yummas mmkn deildi. Bir dier mesele ise mtarekenin yaplmas halinde Osmanl ordusunun dalacak olmasyd. Dolaysyla yaplmas ngrlen Osmanl- Rus mtarekesinin bir antlama ile sonulanmamas halinde durum Osmanl iin bir felaket olurdu.

Babli bu ekincelerini Fransz elisine bildirdi. Sebastiani bunun zerine Napolyonun Rusya ile hem Osmanl Devletine hem de rana snrlarda mevcut askerden baka asker sevk etmemesi noktasnda anlatn ve bu maddeyi Tilsit Mtarekesine koydurttuunu beyan ederek Bablinin endiesini gidermeye almtr. Ayrca kendisinin hazrlayaca mtareke senedi taslann Rusya tarafndan kabul edileceine dair gvence vermi ancak karlnda ise o sralarda gelmesi beklenen ngiltere temsilcisin kabul

63

Le Baron I. De Testa, a.g.e., C. II, s.306. 64

BOA., A.AMD. 53/14. 65

BOA., HAT. 54124 B, 54124 A. 66

Ahmed Cevdet Paa, a.g.e., C. VIII, s. 228. 67

BOA., Kamil Kepeci Defter (KK. d) 18, s. 1 BOA., HAT. 1741. 68


BOA., HAT. 13181 L.

415 Sheyla Yenidnya



edilmeyeceine dair kendisine yazl bir teminat verilmesini istemitir70. Sonuta taraflar sz konusu teminatlar ieren senetleri mbadele etmilerdir71.

Sebastianinin ikinci adm ise Tilsit Mtarekesinde, Osmanl Devletiyle ilgili

koydurttuu maddenin kabul edildiine dair katlm senedi istemek olmutur. Ayrca Akdenizdeki Rus gemilerinden 4 tanesinin Karadenize geiine izin verilmesi ile Osmanl-Rus antlamasnn Pariste yaplmasn ve burada Osmanl Devletini Muhib Efendinin temsil etmesini talep etmitir72.

Bablide yaplan meverette elinin tm isteklerinin reddedilmesi dorultusunda karar kmtr. Ancak Sebastianinin klasikleen sava tehdidini tekrarlamas zerine, Rus gemilerinin Boazlardan gemesi dndaki tm talepleri onaylam73 ve ksa bir sre ierisinde sz konusu iltihak senedi hazrlanarak kendisine teslim edilmitir74. Bu kararn verilmesinde Fransa Dileri tarafndan gnderilen ve Bablinin Fransaya srtn dnmesi halinde kaybedeceklerini dnmesi ynnde aka bir tehdit ieren mektubun da etkili olduu gz ard edilmemesi gereken bir husustur75.

Babli, Sebastianiye istedii senedi vermekle Fransann arabuluculuunu ve bu dorultuda Rusya ile mtareke yaplmasn resmen kabul etmi oluyordu. Aslnda bu durum Osmanl Devletinin uluslararas platformda itibar kaybetmesi demekti. nk kendisi Fransann dostluu uruna ngiltere ve Rusya ile savaa girmi76 ama dostu olarak grd Fransa onu hi hesaba katmadan Rusya ile tek bana anlat gibi bir de Rusya ile mtarekeyi kabul etmek mecburiyetinde brakmt. Ancak yakn zamanda bakent stanbulda taht deiiklii ile sonulanan ciddi bir kriz atlatan ve lkenin dier corafyalarnda da isyanlarla uraan Babli, yeni bir sava da gze alamazd. Fransa ise Avrupa diplomasi teamllerine gre hareket ederek kendi kar iin en uygun adm atmt.

Sonu olarak bu oldubittiyi kabullenmek zorunda kalan Babli, Sadrazama mtareke iin tam yetki verdi77. Orduda reislkttap olarak bulunan Galip Efendi ise nianc yaplarak mtareke mzakerelerinde Osmanl Devletini temsil etmek zere Yerg civarnda olan Slabozia kyne gnderildi78. Osmanl-Rus-Fransz temsilcileri arasnda yaanan mzakerelerden sonra 25 Austos 1807 tarihinde Osmanl Devleti ve Rusya arasnda Slobozia Mtarekesi imzaland. 9 ay olarak tespit edilen mtareke sresi 3 Nisan 1808 tarihinde son bulacakt79.

70

BOA., HAT. 54114-B. 71

Sebastianinin verdii senetler iin bkz: BOA., HAT. 6919,6939; Babli tarafndan verilen senet iin bkz: BOA., HAT. 6915. Osmanl Devletinin ve Rusyann Fransa tavassutunu kabul ettiine dair bkz: BOA., Bab- Asafi Sadaret Kethdal Dosyalar (A.SKT.) 89/18. 72

BOA., HAT.16197. 73

BOA., HAT. 16197 B. 74

BOA., HAT. 57889. 75


Ali Read Bey, Devlet-i Osmaniye Asr- Hazr Tarihi, Dersaadet 1328, s. 94. 77

BOA., HAT. 53008. 78

BOA., HAT. 53654, 53752. 79

Mtarekenin en nemli maddeleri bar grmelerinin hemen balatlmas ve Eflak-Bodan da dhil

olmak zere Rusyann igal ettii yerleri 35 gn ierisinde tahliye etmesiydi. Buna karlk Osmanl

Devleti de antlama yaplncaya kadar Eflak-Bodana asker sokmayacak, kalelerde ise gerektiinden

fazla asker bulundurmayacakt. Rus askeri ekildike Osmanl askeri de Tunann sa tarafna

ekilecekti. Dier maddelerde ise Rusyann Bozcaaday iadesi, Akdenizdeki ve Tunadaki




Osmanl Devleti ve Rusya arasnda yaplacak olan antlamada arabulucu olmay vaat eden Napolyon, gerekte planlarn Bablinin bu teklifi kabul etmemesi zerine ina etmiti. Bylelikle Rusya ile Rumeliyi paylamak iin hakl bir gerekesi olacakt. Ancak Osmanl Devletinin hi zorluk kartmadan Fransann tavassutuyla yaplacak antlamay ve bunun n koulu olan mtarekeyi imzalamas, ikilinin planlarn geici bir sre askya almalarna neden olmutur. Fransa, en azndan grnrde arabulucu roln oynamak zorunda kalmtr. Sebastiani antlamann yaplaca yerden80, murahhaslarn81 hatta tercmanlarn seimine82 kadar mdahale etmi ve elinden geldii kadar prz karmtr.

Kabak Mustafa syan esnasnda kendisinin kaak olan baz devlet adamlarn saklamakla itham edilmesi, yine isyan esnasnda kendisine snan bir topu subaynn, ricas zerine affolunmuken idam edilmesi83 gibi hususlar, Sebastianinin en ok kulland ikyet konularyd. Ayrca III. Selim devrinde davet edilen Fransz topularnn IV. Mustafa tarafndan reddedilmesi84; antlamalar gerei Fransann himayesinde bulunan Kudsteki ruhbanlara mft tarafndan yaplan kt muamele, taht deiiklii nedeniyle Fransada bulunan Osmanl elisi Muhib Efendiye yeni padiahn itimatnamesinin geciktirilmesi85 gibi konular da zaman zaman dile getirdii ikayetler arasnda yer alyordu.

Osmanl Dileri ile Sebastiani arasnda etin mzakerelerin yaand bu srete artk Osmanl yneticilerinin de Avrupa usulne uygun diplomasi tavrna uyum salamaya altklar grlmektedir. Bu ise icabnda yalan ve aldatc beyanlar ile devletin karlar iin en uygun laflarn edilmesi, verilen szlerin yerine getirilmemesinden dolay utanlmamas anlamna geliyordu. Behi Efendi 1803 ylnda yazd nemli bir risalesinde politika iin politika lafz- mezkr- Freng olup f zamanna kizb u hile maznda istiml olunur ise dahi asl manas umr- siyasye ve tedbr-i mdn demektir derken politika yapmak, politikac

donanmasn kaldrmas ile sava esnasnda ele geirilen gemilerin, eyalarn ve esirlerin mbadelesi

esasa balanmt (Slobozia Mtarekesinin maddeleri hakknda ayrntl bilgi iin bkz: Asm Efendi,

a.g.e., C. II, s. 103-106; Ahmed Cevdet Paa, a.g.e., C. VIII, s. 226-228). Rusya hazr Fransann

desteini almken Srp meselesini aradan kartmak istiyordu ve mtareke grmeleri esnasnda Rus

temsilcisi Sero, Osmanl Devletinin Srplarla da bir mtareke imzalamas iin baskda bulundu.

Ancak Galip Efendi Rusyann Srplar kullanacaklarn ve mdahale hakkna sahip olacaklarn

anlam ve Osmanl Devletinin kendi tebaas ile bir mtareke imzalamasnn mmkn olmadn

ileri srerek bu teklifi reddetmitir. Rus temsilcisi bu sefer Srplarn ierisine Ruslarn karm

olduunu ve Srplarn zerine yaplacak bir hareketin Rusya ile de savamak manasna geldiini ileri

srerek teklifinde srar etmitir. Bunun zerine Vidin ve Fethlislam arasndaki blgede antlama

imzalanana kadar sava haline son verildiine dair Rusya ve Osmanl Devleti arasnda ayr bir metin

imzalanmtr (bkz: Asm Efendi a.g.e., C. II, s.107-108). Galip Efendinin imzalad bu iki antlama

tasla sadrazam elebi Mustafa Paa tarafndan 29 Austos 1807 tarihinde onaylanarak yrrle

girmitir (Sadrazam ve Serdar- Ekrem elebi Mustafa Paann Slobozia mtarekesinde Srpl

maddesine dair tasdiknamesi iin bkz: BOA., Bab- Asafi Amedi Kalemi Dosyalar (A.AMD.) 53/18;

Slobozia Mtarekesinin tasdiknamesi iin bkz: BOA, A.AMD. 53/19; BOA, A.SKT. 90/3; Rusya

generali tarafndan tasdik edildiine dair bilgi iin bkz: A.SKT. 90/10). 80

BOA., HAT. 16197, 16197 B, 53737, 53914. 81

BOA., HAT. 16195, 16195 A, 53329, 53331, 53960. 82

BOA., HAT. 16195. 83

BOA., HAT.16197. 84

BOA., HAT. 16197; BOA, A. MKT. 799-35. 85

BOA., HAT. 54124 C.

417 Sheyla Yenidnya



bir kimse olmak deyimlerinin yalan dolan laf syleme eklinde bir anlam tadn iaret eder. Ancak bu kavramlarn gerekte nemli siyas iler ve devlet tedbiri manasna geldiine de dikkat eker86. Babli, Napolyonun imparatorluk unvannn onaylanmas srecinde hem mttefikleri ngiltere ve Rusyaya hem de Fransaya kar yukarda sz edilen oyalama taktiini baaryla kullanmt87. Sebastiani ile sz konusu grmeleri yrten Reislkttap Mehmet Said Hlet Efendi de tpk, Msrn igalinden hemen nce Fransz Eli Ruffin ile mklemelerde bulunan Reislkttap Atf Efendinin yapt gibi88 idare-i maslahat ediyordu

89. Fransaya hi bir zaman gvenmeyen Hlet Efendi Fransaya kar bir denge unsuru olarak grd Rus yanls Mavrozilerin, Kaymakam Kse Musa Paaya ramen idam edilmelerini engellemi ve daha sonra srgnden kurtulmalarn salamt90. Bundan haberdar olan Sebastiani mkleme meclislerinde bu durumdan bahsettiinde ise gayet rahat ve kendinden emin davranarak elinin ithamn kabul etmedii gibi onu yalanclkla sulayarak ste kyordu. Bir baka mklemede ise Sebastiani, Kabak syan esnasnda elilik binasnn aranmasnn devletleraras ilikilerde su sayldn belirterek yeni tavizler kopartmaya almas karsnda, Hlet Efendinin hi tereddt etmeden Fransada ihtilal esnasnda antlamalara aykr olarak elilerin evlerinin aranldn hatta bununla da

yetinilmeyerek evraklarnn incelendiini syleyerek onu susturmas bir baka rnei tekil etmektedir

91. Her iki durum da Osmanl diplomasisinin tam manasyla olmasa bile

Avrupallama yoluna girdiinin bir gstergesidir. Yukarda sadece iki rneini verdiimiz sz dellolar ve restlemelerle geen uzun

mzakerelerden sonra Osmanl-Rus Antlamasnn Pariste imzalanmasna92, ve Osmanl Devletini Muhib Efendinin temsil etmesine karar verilmitir93

stanbulda Sebastiani ile yaanan przler halledildikten sonra, Muhib Efendiye mzakerelerde Osmanl Devletini temsil edeceine dair bir yaz ile birlikte gerekli talimatname gnderilmitir. Sz konusu talimatname ayn zamanda Osmanl Devletinin Rusya antlamasndan beklentilerini de ortaya koymaktadr. Buna gre Napolyonun, III. Selim devrinde taahhtte bulunduu zere Osmanl Devletinin toprak btnl ve serbestiyeti bu antlamada esas art olmalyd94.

86

Kemal Beydilli, a.g.m., s. 38. 87

Zinkeisen, a.g.e., s. 262. 88

Atf Efendi stanbulda yeni icd olunan diplomat lisanyla baz ird- mbheme ird ederek meseleyi geitirmeye dolaysyla Rus elisi ile grtnde ona da biraz diplomat az satarak Ruffini temin etmiti (Kemal Beydilli, a.g.m., s. 38).

89 BOA., HAT. 16179.

90 TSMA., E. 4171.

Hlet Efendi Paris elilii esnasnda byle bir olaya bizzat ahit olmutu. Napolyona suikast

giriiminden sonra maktul kraln kardeinin olunun Avusturya elisi tarafndan sakland

zannedilerek elinin evi aranmtr. Yaplan arama sonucunda Franszlar umduklarn bulamamakla

birlikte elinin incelenen dokmanlarnn iinde suikast olay ile ilgili bir belge bulunmu ve eli snr

d edilmitir [BOA., Cevdet Hariciye (C.HR.) 2506]. Hlet Efendi elilii esnasnda ahit olduu bu

olay Sebastianiye kar kullanmtr. 91

BOA., HAT.16197. 92

BOA., HAT. 53120. 93

BOA., HAT.16195 A. 94

Osmanl Devletinin antlamadan beklentisi zetle unlardr: Fransa, Rusyay Eflak Bodan zerindeki nezaretinden ve Osmanl Devletinin iilerine karmaktan vazgeirmeliydi. Ayrca Srplara dair antlamaya bir madde kaydolmamalyd. Bunun dnda Osmanl Devleti, Slobozia




Avrupa diplomasisini, karc ve deiken bir politika gelitirmekle, ahde vefa bilmemekle ve verdikleri szde durmamakla sulayan Osmanl Devletinin zerinde ehemmiyetle durduu nokta Napolyonun verdii sz yerine getirmesiydi. Avrupann uygulad bu diplomatik yntem aslnda klasik dnem Osmanllarn uygulad ve Sokollunun Ahidnmeler l domu birer vcddur. Onlara hayatiyyet bahedecek olan ey, taraflarn bunlar yaatmak iin duyduu arzu ve azimdir szleriyle belirginleen gereki politika politikann aynsyd. Ancak imdi yaplan antlamalara tam olarak riayet edilmesinde hayati faydalar gren ve bireylere mahsus ahlaki deerlerle devlet politikasn ynlendirmeye alan Osmanllarnn kendisiydi. Bablide bu dnce giderek daha ok benimsenecek ve bir vn kayna olacak, kar tarafn buna tamamen ters den ahlaki deerlerini ise yadrgayacak ve ayplanacakt. Bu yeni devir siyas ahlak davran, aslnda zaruretin meziyet haline getirilmesinden baka bir ey deildi95.

Bu halet-i ruhiye iinde antlamann yaplaca umudunu tayan Osmanl Devleti grmelerin bir an nce balamasn istiyordu. Ancak muhatab olan Rusya ve Fransa iin bu i sadece bir oyundan ibaretti. Oyunun bu kadar uzamas ise Napolyonun Osmanl topraklar zerinde nihai karar verememesinden kaynaklanmaktayd. stanbulda Sebastianinin Osmanl Dilerine kar yrtt oyalama taktiinin ayns Pariste Fransz Dileri tarafndan Muhib Efendiye uygulanyordu. Muhib Efendi deil mzakereleri balatmak bir n grme iin bile uzun sre beklemek zorunda kald96.

Mtarekesi ile Rus sava gemilerine am olduu boazlar dier devletlerin sava gemilerine de kapatmay ve ticaret gemilerini kontrol etmeyi istemekteydi. Ayrca Rusyadan sava tazminat istenmesi, Rusyann iki devlet arasnda snr olan Kuban nehrine riayet etmesi ve Grcistann Osmanl himayesinde olduu kabul edilerek bu blgeye saldrmamas, Anagra ve Kemhal gibi kalelerin Ruslar tarafndan iadesi ve ykm olduklar Anapa kalesinin inaat masraflarnn denmesi de ileri srlen artlar ierisindeydi (Ahmed Cevdet Paa, a.g.e., C.VIII, s. 234-235).

95 Kemal Beydilli, a.g.m., s. 37.

96 Nihat Karaer tarafndan yazlan Abdrrahim Mhib Efendinin Paris Bykelilii (1806-1811) Ve Dneminde Osmanl Fransz Diplomasi likileri balkl makalede Muhib Efendinin Paris elilii sresince faaliyetlerinden bahsedilmektedir. Sz konusu makalede Napolyonun Austerlitz Zaferinden (2 Aralk 1805) sonra durumu Babliye bildirmek zere Horace Comte Sebastianiyi stanbula gnderdii kaydedilmektedir [Nihat Karaer, Abdrrahim Muhib Efendinin Paris Bykelilii (1806-1811) ve Dneminde Osmanl Fransz Diplomasi likileri, Osmanl Tarihi Aratrmalar Merkezi (OTAM), S. 30, Ankara 2011, s. 2]. Ancak bu grevli Sebastiani deil Cevdet Paann bir ofiyal olarak bahsettii (Ahmed Cevdet Paa, a.g.e., C. VIII, s. 46) aslnda Fransann yetitirdii ok nemli diplomatlardan olan Jouberttir (The Secret History Of The Court And Cabinet Of St Cloud, New York 1807, s.168-174). Yazar 1806 Osmanl Rus Savann kn ise Sebastianinin III. Selim ile zel olarak grmesinden endielenen ve muhtemel bir Osmanl-Fransz ittifakndan ekinen Rusyann Osmanl topraklarna saldrmasna balamaktadr (a.g.m., s.8) Ancak Sebastianinin Rus taraftar Eflak Bodan voyvodalar Aleksandre psilanti ve Mavroziyi azl ettirerek Fransa taraftar Callimachi ve Suzzo ailelerinden atamalar yaptrmas nedeniyle 1806 Osmanl Rus savann kt, herkes tarafndan bilinen bir gerektir ki bizim almamzda bunun zerinde durulmutur. Ayrca Karaer, Muhib Efendinin Paris elilii srasnda Avrupa diplomasisine olduka vakf davranlarnda temkinli ve devlet adam kiiliine sahip bir diplomat olduunu gsterdiini belirtmektedir (a.g.m., s. 23). Ancak III. Selimin Muhibin irsal eyledii evrak grp azim infial eyledim. Byle vakitte Parise gidecek eli deilmi. talya kralln nutka alma deyu bu herife tenbih mi olundu; Subhanallah ne acayip adam imi iptida memuriyetinde erbab deildir deyu herkes imza etmiti. Gaflet olunmu, bir doru sz var ki Pariste durmam devlete muzrdr diyor, amenna bu pek eek herifin ikameti muzrdr eklindeki Hatt- Hmynunu (Enver Ziya Karal, Hlet Efendinin

419 Sheyla Yenidnya



Sebastiani bir yandan Fransann araclyla yaplmas ngrlen Rus antlamasyla Osmanl Devletini oyalarken bir yandan ngilterenin tekrar Bablinin zerinde nfuz kazanmasn engellemeye alyordu. stanbuldan sonra Msrda da umduunu bulamayan ngiltere, Osmanl Devletinin elinden tamamyla gitmesine ve Fransa tahakkm altna girmesine gz yumamazd. Bu yzden Babli ile bar yapmak zere diplomatik temasa gemeye karar veren ngiltere97 Arthur Pageti Bozcaada nlerine gnderdi98. Osmanl Devleti de aslnda Fransaya kar ngiltereyle ibirlii yapmak istiyordu ve Osmanl-Rusya-Fransa geninde yaanan gelimeler bunu elzem klyordu. Ancak Fransaya ramen bunu gerekletirmek neredeyse imknsz gzkyordu. Hlihazrdaki duruma gre Babli, Sebastianiye, resmen Fransann rzas olmadka ngiltere ile asla bar antlamas yaplmayaca bildirecekti. Bir yandan da Rusya antlamas tamamlanncaya kadar ngiltere ile bar grmelerini balatacakt99 ki bu grmeler byk bir gizlilik iinde srdrlecekti. Ancak Bablinin taknd bu belirsiz tavr100 nedeniyle ngiltere, Osmanl Devletinin kendisini hayli ypratan yabanc mdahalesinden kurtulmaya karar verdii takdirde diyaloun yeniden balayacan bildirerek grmeleri sonlandrd101. ngilterenin yabanc mdahalesi diyerek ima ettii aslnda Fransayd. Ancak o srete Osmanl Devletinin Fransay bertaraf ederek tek bana hareket etmesi imknszd. Nihayetinde Sebastiani Osmanl Devleti ve ngiltere arasnda Temmuz 1807 itibariyle balayan bar grmelerinin srdrlmesini engellemi iki lke arasnda imzalanacak olan Kala-i Sultaniye Antlamasnn tarihinin 1809 ylna sarkmasna sebep olarak bir grevini daha baaryla yerine getirmiti.

Nitekim zaman en bandan beri Fransaya gvenilmemesi gerektii ve gerek Rusya ve gerek ngiltere ile hi arac olmadan bir antlama yaplmas gerektiini savunan102 Reislkttap Hlet Efendiyi hakl kartt. Rusyann Slobozia Mtarekesinin maddelerinin tadilini istemesi, Sebastianinin, Rusyann, Eflak-Bodan' terk etmeyeceini resmen bildirmesi

103, Korfunun ngiltere tarafndan muhasaras halinde 4000 Fransz askerinin Arnavutluk zerinden Korfuya nakledilmesini talep etmesi104 Bablinin Rus antlamasndan tamamen midini kesmesine neden oldu. Nihayetinde Slobozia Mtarekesinin sresi dolmu ancak taraflar bir sre daha mtarekeye uygun davranmlardr. Bu srada Pariste yaplan Osmanl-Rus bar grmelerinden bir sonu elde edilememi ve Fransann arabuluculuuyla yaplacak olan Osmanl-Rus antlamas imzalanmamtr. Fransann Erfurt Antlamasnda tamamyla Ruslarn lehinde davranmas Ruslar cesaretlendirmi ve sava yeniden balayarak Bkre Antlamasnn yaplaca 1812 tarihine kadar devam etmitir.

Paris Bykelilii, stanbul 1940, s. 85-86) grmedii anlalmaktadr. Dolaysyla sz konusu makale bu zaaflar gz nne alnarak dikkatli incelenmelidir.

97William James, a.g.e., s. 57.

98 Juchereau de Saint-Denys, Revolutons de Constantinople En 1807 Et 1808, Paris 1819, C. II, s.152;

N. Jorga, a.g.e., C. V, s.156. 99

BOA., HAT. 53456. 100

ngiltere temsilcisinin grmeler iin sahile kma talebini reddederek, zerinde grlmesi

gereken fazla bir mesele olmadn ileri srerek antlamann imzalanaca yeri bile tespit etmemitir

(TSMA., E. 8298/3). 101

TSMA., E 8298/3; The Weekly Political Review Of .Henry Redhead Yorke From January To June

1807, s. 334-335. 102

BOA., C. HR. 1318; BOA., HAT. 13181 L. 103

BOA., A. MKT. 799/48. 104

BOA., HAT. 53538.




stanbula geldii andan itibaren att admlarla Bablide Rusya ve ngiltere nfuzunu krmaya baaran ve adeta d politikay kendi istedii gibi ynlendiren Sebastiani bununla da yetinmeyerek Osmanl Devletinin i ilerine de mdahale etmitir. Devlet srlarn Sebastianiye szdrmakla sulanan ve meveret meclisinin muhalefetine ramen katli Sultan IV. Mustafa tarafndan srarla istenen105 Divan Tercman Alekonun ldrlmesi106, Sebastianinin ustaca manevralar sayesinde Fransa ve Osmanl Devleti arasnda neredeyse savaa yol aabilecek diplomatik bir krize dnmtr. Bir devletin kendi tasarrufunda olan ve suu sabit bulunan bir memurunu cezalandrmas, Sebastiani tarafndan bir d politika malzemesi olarak kullanlmtr. Ona gre Fransa himayesinde olan tercmann, sadece kendi yanna gidip gelmesinden dolay ldrlmesi, ahsna ve Fransaya yaplm byk bir hakaretti. Ahmed Cevdet Paaya gre 1807de Aleksandre psilantinin ldrlmesini kendi zaferi olarak gren Sebastianinin Rumlar hakkndaki bu tavr deiiklii, ou hl Rus yanls olan dier Rum ailelerini de kazanmak istemesinden kaynaklanyordu107. Ancak uzun bir sreden beri Ruslarn yannda yer alp saflarn kesin olarak belirlemi olan Rumlarn byle bir ayak oyununa kanarak Fransann yannda yer almasn beklemek zayf bir ihtimaldi. Sebastiani ise bunun farkna varabilecek kadar uzun bir zamandr stanbulda bulunmaktayd ve Babli-Rum tercmanlar-Avrupal devletler geninin nasl ilediini iyice renmiti. Bundan dolay Ahmed Cevdet Paann ileri srd sebep, Sebastianinin bu hareketini izah etmek iin yeterli bir aklama gibi grnmemektedir.

Olaylarn gidiatn incelediimizde Sebastianiyi buna iten sebebin Ahmed Cevdet Paann iddialarnn aksine Fransa yanls Aleko Soonun ldrlmesinden sonra yerine Rusyaya daha yakn olan Karaca Yankonun atanmas108 olduu anlalmaktadr. Taraftar olan divan tercmann katledilmesiyle Sebastiani ok nemli bir haber kaynan kaybetmekle kalmyor, ayrca devlet srlarn renmedeki avantajn Ruslara kaptryordu. Sebastiani tercmann katli meselesinde zellikle devrin reislkttab olan ve Fransaya olan gvensizliini her yere aka dile getiren Hlet Efendiyi suluyor, Alekonun halefi olan divan tercman da bu iddialardan payn alyordu. Alekoyu korumakta baarsz olan Sebastiani tm gayretini yeni haber kayna Kostakinin can gvenliine vermiti. Kostakinin Fransa himayesinde olduunu ve katli halinde Fransann hakarete urayacan belirterek her halkarda Osmanl Devletinin iilerini ilgilendiren bir meseleyi devletleraras mecraya ekti. Babliden Eflak voyvodas ve mteallikatnn hayatlarn garanti eden yazl bir teminat109 alan Sebastiani, bylelikle nezdinde eli olduu devletin kendi reayas hakkndaki tasarrufuna karabilecek ve bu konuda yazl teminat alabilecek derecede Bablide etkin bir konumda olduunu da belgelemi oluyordu.

Sebastiani sadece Osmanlnn Bat ile ilikilerini deil douya ynelik kendi i politikalarna da karmaktayd. Badat Valiliine mdahalesi ise bu tavrna gzel bir rnek tekil etmektedir. Osmanl Devleti Badatta klemen hkimiyetinden teden beri rahatszlk duymaktayd. 20 Eyll 1807 tarihinde Badat Valisi Ali Paann110 kleleri tarafndan ldrlmesi, Babliye bekledii frsat sunuyordu. Meveret Meclisinde Sleyman Beyin

105

BOA., HAT. 57959. 106

BOA., Cevdet Dahiliye (C. DH.) 2201; Oullukyan, a.g.e., s. 19; Asm Efendi, a.g.e., C. II, s.125. 107

Ahmed Cevdet Paa, a.g.e., C. VIII, s. 208. 108

BOA., Tahvil d. no 53, s.77. 109

BOA., HAT. 14351. 110

Ali Paann Badat Valiliine atanmas ve ldrlmesi hakknda bkz: Ahmed Cevdet Paa, a.g.e.,

C. VIII, s. 204-206.

421 Sheyla Yenidnya



kaymakam, Erzurum Valisi Yusuf Ziya Paann Badat Valisi olmasna karar verilerek, Sultan IV. Mustafann da onay ile 111 Yusuf Ziya Paa vali olarak atanmtr112.

Babli bu kararn uygulamakta yine Sebastiani engeline takld. ngilterenin Basrada Vahhabiler ile grt ve bu yzden Badat meselesinin de iilerine ait bir konu olmaktan kt113 iddiasnda olan eli, Badatn kargaa iinde bulunduunu ve Yusuf Ziya Paann bunu bastracak gte olmadn ileri srerek atanmasna kar kyor ve Sleyman Beyin vali olarak atanmasn talep ediyordu. Tabii ki bu iin grnen yzyd. Gerekte ise blgede stnl ngiltereye kaptrmamak ve Fransay daha aktif hale getirmek isteyen Sebastiani, Yusuf Ziya Paadan daha kolay ynlendirebilecei Sleyman Beyle ibirlii yapyordu114. Sleyman Bey ise Bablide Sebastianinin gcnn farkndayd ve dolaysyla onun yardmn almas valilik koltuuna oturabilmesi iin neredeyse tek kar yoldu.

Bu hesaplar dorultusunda Sebastiani, Babliye yapt basky arttrmak iin spanya ve Felemenk elilerini de yanna ekerek nihayetinde stanbuldan ayrlacan bildirdi. Babli mecburen ilk kararndan geri adm atm ve Yusuf Ziya Paann yerine Sleyman Paay atamtr115. Badatn bir klemen olan Sleyman Paaya tevcih edilmesiyle Osmanl Devleti Badatta klemen hkimiyetine son vermek iin byk bir frsat karmtr116.

111

BOA., HAT. 4289. IV. Mustafa, halkn istekleri hilafna Badata vali olarak atanan Yusuf Ziya Paay kabul edeceklerine ve bir ihtilal kartmayacaklarna dair meveret meclisinden teminat istemekteydi BOA., HAT. 53925; TSMA., E 7030.

112 TSMA., E 8702/10. Yusuf Ziya Paaya 24 Receb 1222/27 Eyll 1807 tarihinde ehrizor ve Basra

eyaletleriyle birlikte Badat valilii verilmitir ( BOA., Tahvil d. 53, s. 21- 22). 113

BOA., HAT. 14351. 114

Badat Kaymakam Sleyman Paa (Badat kaymakam olarak atanmas iin bkz: TSMA., E 8702/10) ve Sebastianinin Babliye konuyla ilgili sunduklar takrirler incelendiinde ikisinin de ibirlii ierisinde olduklar ortaya kmaktadr. Her ikisi de sz konusu yazlarda ran ve Vahhabi tehlikesinin ancak Sleyman Paann blgeye vali olmasyla engellenebileceini iddia ediyorlard (BOA., HAT. 4276, 4290, 53342). Badat halk da gnderdikleri yazlarla Yusuf Ziya Paann, ranla komu olan ve halknn ou Arap ve airetlerden meydana gelen Irakn durumunu bilmesinin mmkn olamayaca belirterek, Sleyman Paann valilie atanmasn istemekteydiler (BOA., HAT. 54084, 4282).

115 Sleyman Paa 27 evval 1227/ 28 Aralk 1807 tarihinde Badat valiliine atanm (BOA., Tahvil d.

53, s. 21-22); caize olarak ise 15323 kuru gndermitir (BOA., Sadaret Defteri 354, s.11). 116

Ahmed Cevdet Paa, a.g.e., C.VIII, s. 244. Mellif, Bablinin ald bu kararda klemenlerin mi

yoksa Sebastianinin mi ar bastnn tam olarak anlayamadn yazmaktadr. Ancak bununla

birlikte o srada Badatta saylar 1000 kadar bile olmayan klemenlerin devlet iin bir tehlike tekil

edemeyeceini ve Badat halknn Klemenler iin isyan lekesini kabullenmeyeceklerini ilave

etmitir. Ancak Sleyman Paa tarafndan 5-6000 kese akenin stanbula gnderildii ve bunun

Bablide ve sarayda sz geenlere datldnn rivayet edildiini yazmaktadr. Daha sonra kaleme

ald satrlar daha da ilginleir, yle ki: O esnada Fransa ve Rusya imparatorlarnn Rumeliyi

paylamaya karar verdiklerinden dolay Sebastianinin Rumeli ilerine mdahalesi devletinin

politikas gereinden olarak kabul edilebileceini ancak Badat valiliine mdahalesine bir mana

verilemeyeceini kaydetmektedir (Ahmed Cevdet Paa, a.g.e., C.VIII, s 207). Mellifin bu satrlaryla

aka belirtmese de Sleyman Paann gndermi olduu rvetten Sebastianinin de bir pay aldn

dnd meydandadr. Elimizde bu iddialar kantlayacak ya da rtebilecek belgeler

bulunmamaktadr. Ancak Sebastianinin her frsatta stanbuldan ayrlacan ileri srmesi ve buna

karlk ald pahal hediyelerle bu fikrinden vazgemesi paraya olan dknln gstermektedir.




Sonu olarak diyebiliriz ki Sebastiani stanbulda eli olarak bulunduu mddete Avrupa diplomasisinin tm inceliklerini kullanarak Fransann Osmanl zerindeki politikalarn gerekletirmesini salamtr. Bu baarsnda phesiz Napolyonun kazand askeri zaferler de byk rol oynamtr. Osmanl Devleti ise bu srete Rusya ve ngiltere karsnda tutunabilmek iin Fransaya bel balamakla birlikte aradaki dengeleri gzetmeye almtr. Osmanl Devletinin statkoyu korumaya alt bu sre ayn zamanda Avrupa diplomasi sistemine uyum salamada nemli bir yol kat etmesini salamtr.

KAYNAKA

Ariv Belgeleri

Babakanlk Osmanl Arivi (BOA.), Hatt- Hmyn (HAT.) 1741, 4276, 4480, 4282, 4289, 4290, 6915, 7209, 114351, 13181 L, 14351, 14397, 14633; A, 16154, 16179, 16195 A,

16197, 16197 A, 16197 B, 45855, 45918 , 46891, 53008, 53120, , 53329, 53331, 53342, 53456, 53538, 53654, 53737, 53752, 53914, 53925, 53960, 54084, 54114-B, 54124, 54124

A, 54124 B, 54124 C,. 57889, 57959.

BOA., Cevdet Hariciye (C.HR). 1318; 2506.

BOA., BOA., Cevdet Dahiliye (C. DH), 2201.

BOA., Bab- Asafi Mektubi Kalemi Dosyalar (A MKT.) 798-1, 799-35, 799/48. BOA., Bab- Asafi Amedi Kalemi Dosyalar (A.AMD.) 53/18; 53/19; 53-37. 53/14, 54/39. BOA., Bab- Asafi Sadaret Kethdal Dosyalar (A.SKT.), 89/18, 90/3; 90/10. BOA., Kamil Kepeci Defter (KK. d) 18, s. 1.

BOA., Tahvil Defteri no 53, s. 21- 22, 77.

BOA., Sadaret Defteri 354, s.11.

Topkap Saray Mzesi Arivi (TSMA) Evrak (E) 4171, E.1449, E. 5161, E. 8298/3 E 8298/3; E7030, E 8702/10.

Kaynak, Aratrma ve nceleme Eserleri

ABOU- EL-HAJ, Rfat A, Ottoman Diplomacy At Karlowitz, Journal Of The American Oriental Society, Vol.87, No.4, (Oct.-Dec., 1967).

AHMED CEVDET PAA, Tarih-i Cevdet, C. VIII, Dersaadet 1309 (ikinci bask). AHMED REST, Harital ve Resimli Mkemmel Tarih-i Osmani, C. II, Dersaadet 1328. AKSAN, Virginia, Savata ve Barta Bir Osmanl Devlet Adam AhmedResmi Efendi (1700-

1783), stanbul 1997. AL READ BEY, Devlet-i Osmaniye Asr- Hazr Tarihi, Dersaadet 1328, s 94. ALTINAY, AHMED REFK, Kabak Mustafa, (haz. Enfel Doan), stanbul 2005. ASIM EFEND, Tarih-i Asm, C. I, stanbul 1867. AULARD, A., Fransa nklab Siyas Tarihi, (ev. Nazm Poroy), C.III, Ankara 1982. BEYDLL, Kemal, Osmanl ve Avrupa Devletleri Arasnda ttifaklar, ada Trk

Diplomasisi: 200 Yllk Sre, Ankara 1999.

Bununla birlikte Sebastianinin Irak havalisinde stnl Vahhabilerle temas halinde olan ngilizlere

kaptrmamak iin kendine bir mttefik aramas ve Sleyman Paay bu yzden desteklemesi de gz

ard edilmemesi gereken bir husustur.

423 Sheyla Yenidnya



CAB MER EFEND, Cabi Tarihi:Tarih-i Sultan Selim-i Salis ve Mahmud- Sani, C. I, Haz.Mehmet Ali Beyhan, Ankara 2003.

DAVSON, Roderic, Kk Kaynarca Andlamasnn Yeniden Tenkidi, (ev. Erol Akretmen), EF. Tarih Enstits Dergisi, C. X-XI, stanbul 1979-1980.

DE MESMAY, General J.T., Horace Sebastiani Soldat, Diplomate, Homme dEtat Marchal de France (1772-1851), Paris 1948.

DE TESTA, Le Baron I., Recueil Des Traits De La Porte Ottomane,C. II, Paris 1865. DRAULT, Selim-i Salis ve Napolyon, Sebastiani ve Gardan, (terc. Kprlzade Mehmet

Fuad) Dersaadet 1329.

DERN, Fahri etin, Yayla mam Risalesi, Tarih Enstits Dergisi, S. 3, stanbul 1973. FNDLEY, Carter, Origins Of The Ottoman Ministry, International Journal Of The Middle

East Studies, Vol 1, No: 4(Oct., 1970).

HUREWTZ, J.C., The Europeanization Of Ottman Diplomacy: The Conversion From Unilateralism To Reciprocity In The Nineteenth Century Belleten, C.XXV, S. 99, Ankara 1961.

JAMES, William, The Naval History Of Great Britain, Vol. V, London 1837.

JORGA, Nicolea, Osmanl mparatorluu Tarihi, (ev. Nilfer Epeli), C. V, stanbul 2005. KARAL, Enver Ziya, Hlet Efendinin Paris Bykelilii, stanbul 1940. KOLOLU, Orhan, Fransz Devrimi ve Osmanl Diplomasisi, ada Trk Diplomasisi: 200 Yllk Sre, Ankara 1999. KSE, Osman, 1774 Kk Kaynarca Andlamas, Ankara 2006. LEE, Stephen, Avrupa Tarihinden Kesitler, Ankara 2009.

LEFEBVRE, Histoire De Cabinets De LEurope, C.III, Paris 1847. MANO, G.A., Religion Et Politique, Paris 1856.

MUAHEDAT MECMUASI, C. IV, Ceride-i Askeriyye Matbaas 1298. NAFF, Thomas, Reform And The Conduct Of Ottoman Diplomacy In The Reign Of selim

III, 1789-1807, Journal Of The American Oriental Society, Vol.83, No.3, (Aug.-Sep., 1963).

KARAER, Nihat, Abdrrahim Muhib Efendinin Paris Bykelilii (1806-1811) ve Dneminde Osmanl Fransz Diplomasi likileri, Osmanl Tarihi Aratrmalar Merkezi (OTAM) , S. 30, Ankara 2011.

OULLUKYAN, Ruzname, III. Selim, IV. Mustafa, II. Mahmut ve Alemdar Mustafa Paa, (Tercme ve Notlar) Hrand D. Andreasyan, stanbul 1972.

PHILLIOU M., Christine. Worlds Old And NEW: Phanariot NetWorks And The Remerking Of

Otoman Governance In The Frst Half Nineteenth Century, Ph.D.diss., Princeton University, 2004.

SAINT-DENYS, Juchereau de Revolutons de Constantinople En 1807 Et 1808, Paris 1819. SHAW, Stanford. Eski ve Yeni Arasnda Sultan III. Selim, (ev. Hr Gld), stanbul 2008. THE SECRET HISTORY OF THE COURT AND CABINET OF ST CLOUD, New York 1807.

THE WEEKLY POLITICAL REVIEW OF .HENRY REDHEAD YORKE FROM JANUARY TO

JUNE 1807.

THE ANNUAL REGISTER OR A VIEW OF THE HISTORY POLITICS AND LITERATURE

FOR THE YEAR 1806, LONDON 1808.

UNAT, Faik Reit. Osmanl Sefirleri ve Sefaretnameleri, Ankara 1992, UZUNARILI, smail Hakk. Amedi Galib Efendinin Murahhasl ve Paristen

Gnderdii ifreli Mektuplar, Belleten, C. I Ankara 1937. VASIF, Tarih-i Vasf, Milli Ktphane Mikrofilm Arivi No: 608, C.II.




YENDNYA, Sheyla. Hlet Efendinin Hayat dari ve Siyas Faaliyetleri (1760-1822), stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Baslmam Doktora Tezi, stanbul 2009. ZNKESEN, Johann Wilhelm. Osmanl mparatorluu Tarihi, (ev. Nilfer Epeli), stanbul 2011.

Documents

Kaos Ve Kriz Ortamında 1807-1808