Upload
others
View
4
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Klimaat en Droogte
Achtergrondrapport
3 januari 2011
Klimaat en Droogte
Achtergrondrapport
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
5\84
Verantwoording Titel Klimaat en Droogte
Opdrachtgever Regionaal Bestuurijk Overleg (RBO) Rijn-Oost, voor deze de Provincie
Projectleider Simon Troost
Auteur(s) Willem Capel (Tauw), Joost Delsman (Deltares), Inkie Goijer (Tauw), Jacco
Hoogewoud (Deltares), Janneke Klein (Deltares), Michiel de Koning (Tauw),
Marijn Kuijper (Deltares), Ger de Lange (Deltares) en Adrie Otte (Tauw)
Projectnummer 4705515
Aantal pagina's 84 (exclusief bijlagen)
Datum 3 januari 2011
Handtekening Ontbreekt in verband met digitale versie.
Dit rapport is aantoonbaar vrijgegeven.
Colofon
Tauw bv
afdeling Water
Handelskade 11
Postbus 133
7400 AC Deventer
Telefoon (0570) 69 99 11
Fax (0570) 69 96 66
Dit document is eigendom van de opdrachtgever en mag door hem worden gebruikt voor het doel waarvoor het is vervaardigd
met inachtneming van de rechten die voortvloeien uit de wetgeving op het gebied van het intellectuele eigendom.
De auteursrechten van dit document blijven berusten bij Tauw. Kwaliteit en verbetering van product en proces hebben bij Tauw
hoge prioriteit. Tauw hanteert daartoe een managementsysteem dat is gecertificeerd dan wel geaccrediteerd volgens:
- NEN-EN-ISO 9001
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 6\84
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
7\84
Inhoud
Verantwoording en colofon .......................................................................................................... 5
1 Inleiding.......................................... .............................................................................. 11
2 Beleving van de droogteproblematiek ................. ..................................................... 13 2.1 Methodiek...................................................................................................................... 13 2.2 Resultaten ..................................................................................................................... 14 2.2.1 Globaal overzicht van de resultaten .............................................................................. 14 2.2.2 Prioritering van de problemen ....................................................................................... 16 2.2.3 Beschrijving van de gesignaleerde problemen per functie............................................ 18 2.2.4 Beschrijving van de gesignaleerde problemen die onafhankelijk zijn van een functie .. 24
3 Klimaat en klimaatscenario’s ........................ ............................................................. 25 3.1 Beschrijving klimaat, jaar 2003 ten opzichte van langjarig............................................ 25 3.2 Situatie klimaatscenario W+ 2050 ................................................................................. 27 3.2.1 Beschrijving klimaatscenario W+ 2050.......................................................................... 27
4 Uitgebreide beschrijving hydrologische uitkomsten NH I........................................ 29 4.1 Huidige situatie.............................................................................................................. 29 4.1.1 Grondwaterstanden....................................................................................................... 29 4.1.2 Hydrologische situatie per balansgebied....................................................................... 32 4.1.3 Synthese huidige situatie .............................................................................................. 35 4.2 Toekomstige situatie ..................................................................................................... 36 4.2.1 Grondwaterstanden....................................................................................................... 36 4.2.2 Hydrologische situatie per balansgebied....................................................................... 38 4.2.3 Synthese toekomstige situatie....................................................................................... 42 4.3 Samenvatting ................................................................................................................ 43
5 Betrouwbaarheid NHI en consequenties.................. ................................................. 45 5.1 Oppervlaktewater .......................................................................................................... 46 5.1.1 Watervraag in vrijafwaterende gebieden met wateraanvoer te laag ............................. 46 5.1.2 Vechtafvoer te hoog ...................................................................................................... 46 5.1.3 Watervraag andere gebieden........................................................................................ 47 5.1.4 Waterbeschikbaarheid Nederland ................................................................................. 47 5.2 Grondwater.................................................................................................................... 47 5.2.1 Inspelen onverzadigde zone. ........................................................................................ 47
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 8\84
5.2.2 Grondwaterstanden....................................................................................................... 48 5.2.3 Verschil met regionale modellen. .................................................................................. 48 5.3 Onverzadigde zone ....................................................................................................... 48 5.4 Beregening .................................................................................................................... 49 5.5 Conclusie....................................................................................................................... 49
6 Uitkomsten NHI Landbouw............................... .......................................................... 51
7 Maaivelddalingsgevoeligheid als gevolg van peilbehe er en klimaatverandering. 53 7.1 Inleiding ......................................................................................................................... 53 7.2 Werkwijze ...................................................................................................................... 53 7.3 Modellering.................................................................................................................... 54 7.4 Huidige situatie.............................................................................................................. 56 7.5 Berekening van klimaateffecten .................................................................................... 56
8 Waterkwaliteit ..................................... ......................................................................... 61 8.1 Huidige situatie.............................................................................................................. 61 8.1.1 Chemische kwaliteit....................................................................................................... 61 8.1.2 Ecologische kwaliteit ..................................................................................................... 63 8.1.3 Puntbronnen.................................................................................................................. 65 8.2 Toekomstige situatie ..................................................................................................... 67 8.2.1 Processen bij droogte die invloed hebben op de waterkwaliteit.................................... 67 8.2.2 Effect droogte op de waterkwaliteit van Rijn en IJssel .................................................. 72 8.2.3 Invloed droogte op waterkwaliteit van de Overijsselse Vecht ....................................... 72 8.2.4 Invloed droogte op waterkwaliteit van het IJsselmeer................................................... 72 8.2.5 Deelgebieden ................................................................................................................ 73
9 Waterkwaliteit van de Regge en Wieden-Weerribben.... .......................................... 77 9.1 Regge............................................................................................................................ 77 9.1.1 Het waterlichaam........................................................................................................... 77 9.1.2 Huidige situatie.............................................................................................................. 77 9.1.3 Toekomstige situatie ..................................................................................................... 78 9.2 Wieden en Weerribben.................................................................................................. 80 9.2.1 Het waterlichaam........................................................................................................... 80 9.2.2 Huidige situatie.............................................................................................................. 80 9.2.3 Toekomstige situatie ..................................................................................................... 81
10 Literatuur......................................... ............................................................................. 83
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
9\84
Bijlage(n) 1. Waterbalansen NHI 2. KRW-informatie waterlichamen Reggesysteem en Wieden en Weerribben
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 10\84
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
11\84
1 Inleiding
Dit rapport bevat de (technische) achtergrondinformatie bij het rapport ‘Klimaat en Droogte’
(R002-4705515HWC-mfv-V03-NL).Het betreffen losstaande hoofdstukken die geen doorlopend
verhaal vormen.
In dit achtergronddocument de volgende onderwerpen aan de orde.
Hoofdstuk 2: beleving van de droogteproblematiek
Hoofdstuk 3: Klimaat en Klimaatscenario’s.
Hoofdstuk 4: Uitgebreide beschrijving hydrologische uitkomsten NHI
Hoofdstuk 5: Betrouwbaarheid NHI en consequenties
Hoofdstuk 6: Uitkomsten NHI landbouw
Hoofdstuk 7: Maaivelddalingsgevoeligheid als gevolg van peilbeheer en klimaatverandering
Hoofdstuk 8: Waterkwaliteit
Hoofdstuk 9: Waterkwaliteit van de Regge en Wieden-Weerribben
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 12\84
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
13\84
2 Beleving van de droogteproblematiek
Tijdens de werksessie op 2 juni 2010 is een beeld g evormd van de beleving van de
droogteproblematiek bij gebiedsdeskundigen. In dit hoofdstuk zijn methode en resultaten
van deze werksessie weergegeven.
2.1 Methodiek Voor de werksessie op 2 juni 2010 zijn leden van de projectgroep, de klankbordgroep en andere
gebiedsdeskundigen uitgenodigd (de samenstelling van projectgroep en klankbordgroep is
weergegeven in bijlage 1 bij het hoofdrapport).
Voorbereiding
Als voorbereiding op de werksessie zijn de deelnemers gevraagd om een database in de internet-
applicatie ThinkTank te vullen met de problemen die zij zien als gevolg van droogte. Hierbij is
onderscheid gemaakt in gevolgen van (categorieën):
• Lage of geen aanvoer van oppervlaktewater
• Lage waterstand of droogvallen van oppervlaktewater
• Lage grondwaterstand
• Slechte waterkwaliteit van het oppervlaktewater
• Weinig neerslag
• Overig
De invoer van de deelnemers is door Tauw bewerkt. Dubbelingen zijn eruit gehaald, op elkaar
lijkende problemen zijn bij elkaar gezet en waar nodig is de formulering aangepast.
Werksessie
Tijdens de werksessie zijn de deelnemers gevraagd om de problemen verder aan te scherpen.
Hierbij is niet alleen gekeken naar de omschrijving van het probleem, maar ook de plaats (waar?)
en de tijd (hoe vaak?). De aanscherping gebeurde in verschillende rondes door 2- of 3-tallen,
waarbij een groepje (2- of 3-tal) per ronde de problemen uit een andere categorie behandelde.
Hierdoor zijn alle problemen door minimaal twee groepjes bekeken. De resultaten van de
onderlinge discussies zijn door de deelnemers verwerkt in de database in ThinkTank. Na 3
rondes zijn de belangrijkste discussiepunten plenair besproken.
Het tweede deel van de werksessie richtte zich op een prioritering van de problemen op basis
van kosten en maatschappelijke problemen.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 14\84
Iedere deelnemer heeft hiervoor in ThinkTank aangegeven wat zijn of haar inschatting van de
omvang van de problemen is. Hierbij is onderstaande kwalitatieve indeling in categorieën
gehanteerd.
Tabel 2.1 Categorie-indeling prioritering
Kosten Maatschappelijke gevolgen
1 Zeer laag Zeer klein
2 Laag Klein
3 Gemiddeld Gemiddeld
4 Hoog Groot
5 Zeer hoog Zeer groot
Met ThinkTank is berekend wat de gemiddelde inschatting van de groep was. Opvallende zaken
zijn plenair besproken.
Verwerking van de data
De resultaten van de werksessie zijn verwerkt en geanalyseerd om een goed beeld te krijgen van
de beleving van de droogteproblematiek. De resultaten hiervan staan in paragraaf 2.2.
2.2 Resultaten 2.2.1 Globaal overzicht van de resultaten
In tabel 2.2 zijn de geïnventariseerde problemen gecategoriseerd naar functie en frequentie van
voorkomen.
Tabel 2.2 Aantal problemen
Functie Aantal Frequentie Aantal
Landbouw 8 Jaarlijks 16
Natuur 11 1x per 5 jaar 5
Landschap 1 1 x per 10 jaar 8
Recreatie 6 1 x per 100 jaar 2
Drinkwater 0 Onbekend 15
Stedelijk gebied 9
Scheepvaart 1
Industrie/energie 1
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
15\84
Overig 9
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 16\84
Functie
De meeste problemen worden genoemd voor de functies natuur (11), stedelijk gebied (9) en de
landbouw (8). Daarna volgt de functie recreatie (6). Een gering aantal problemen ontstaat in de
functie landschap, scheepvaart en industrie/energie (1). Opvallend is dat problemen met
betrekking tot drinkwater niet zijn genoemd tijdens de voorbereiding en de werksessie zelf.
Frequentie
Kijkend naar de frequenties waarop de problemen voorkomen is er sprake van een wisselend
beeld. Een groot aantal problemen is structureel van aard en komen jaarlijks voor (16). Voor 8
problemen wordt een frequentie van 1x per 10 jaar genoemd en voor 5 problemen een frequentie
van 1 x per 5 jaar. De frequentie van 1x per 100 jaar wordt niet vaak genoemd (2). Het invullen
van de frequentie van de problemen blijkt niet eenvoudig te zijn. Voor 15 problemen wordt een
onbekende frequentie gegeven.
2.2.2 Prioritering van de problemen
In tabel 2.3 staat de prioritering van de problemen weergegeven. Het probleem dat het hoogste
heeft gescoord op kosten en maatschappelijke gevolgen staat bovenaan in de tabel. De functies
zijn duidelijk van elkaar onderscheiden doordat ze ieder een eigen kleur hebben meegekregen.
Tabel 2.3 Prioritering
Functie* Probleem Score
Totaal
Stedelijk gebied Verzakking gebouwen, Lage grondwaterstand 6,31
Stedelijk gebied Hittestress, Weinig neerslag 6,31
Stedelijk gebied Gevaar voor volksgezondheid, Slechte waterkwaliteit van het oppervlaktewater 6,15
Overig Streefpeilen worden niet behaald, Lage of geen aanvoer van oppervlaktewater 6,00
Natuur Oplopende temperaturen rivieren, Lage of geen aanvoer van oppervlaktewater 5,85
Recreatie Te weinig vaardiepte en/of een vaarverbod, Lage waterstand of droogvallen
van oppervlaktewater
5,85
Recreatie Inkomstenderving recreatiesector door zwemverbod, Slechte waterkwaliteit van
het oppervlaktewater
5,85
Stedelijk gebied Toename hittestress, Slechte waterkwaliteit van het oppervlaktewater 5,85
Scheepvaart Te weinig vaardiepte en/of een vaarverbod, Lage waterstand of droogvallen
van oppervlaktewater
5,85
Landbouw Schade aan landbouw, Lage grondwaterstand 5,61
Natuur Schade aan natuurgebieden, Lage grondwaterstand 5,61
Landschap Verandering Nederlandse landschap (landgoederen), Lage grondwaterstand 5,61
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
17\84
Functie* Probleem Score
Totaal
Stedelijk gebied Schade openbaar groen, Lage grondwaterstand 5,61
Landbouw Tekort grondwater tbv beregening, Lage of geen aanvoer van oppervlaktewater 5,46
Stedelijk gebied Afname van de luchtkwaliteit, Weinig neerslag 5,39
Recreatie Afname mogelijkheden waterrecreatie, Lage waterstand of droogvallen van
oppervlaktewater
5,24
Stedelijk gebied Hittestress, Lage waterstand of droogvallen van oppervlaktewater 5,24
Landbouw Tekort oppervlaktewater tbv beregening, Lage of geen aanvoer van
oppervlaktewater
5,21
Recreatie Gebruik als vis en recreatie water beperkt/onmogelijk, Lage waterstand of
droogvallen van oppervlaktewater
5,15
Stedelijk gebied Negatieve belevingswaarde en stank, Lage waterstand of droogvallen van
oppervlaktewater
5,15
Landbouw Droogteschade aan landbouw, Weinig neerslag 5,07
Overig Droogval opvoergemalen, Lage waterstand of droogvallen van
oppervlaktewater
5,00
Overig Inklinken veen, Lage of geen aanvoer van oppervlaktewater 4,96
Overig Extreme neerslag verhoogt kans op schade, Weinig neerslag 4,93
Landbouw Beregening niet meer mogelijk, Lage waterstand of droogvallen van
oppervlaktewater
4,85
Natuur Afname aantal vissoorten, Slechte waterkwaliteit van het oppervlaktewater 4,85
Natuur Verslechtering eco-systeem, Weinig neerslag 4,85
Recreatie Visstefte zorgt voor stankoverlast, Slechte waterkwaliteit van het
oppervlaktewater
4,85
Natuur Negatief effect op waterkwaliteit, Lage of geen aanvoer van oppervlaktewater 4,77
Natuur Afname waterkwaliteit Drentse kanalen, Slechte waterkwaliteit van het
oppervlaktewater
4,77
Stedelijk gebied Bluswater, Lage of geen aanvoer van oppervlaktewater 4,70
Natuur Slechte waterkwaliteit, Lage waterstand of droogvallen van oppervlaktewater 4,62
Natuur Schade van aquatische en droogtegevoelige natuur, Weinig neerslag 4,62
Overig Bodemdaling, Weinig neerslag 4,62
Overig Toename frequentie lage zomerpeilen in oppervlaktewater, Lage waterstand of
droogvallen van oppervlaktewater
4,34
Landbouw Hoge grondwaterstanden zijn in het voorjaar ongewenst voor landbouw, Lage
grondwaterstand
4,30
Natuur Lage grondwaterstanden zijn in het voorjaar ongewenst voor natuurwaarden.,
Lage grondwaterstand
4,30
Recreatie Nederland als aantrekkelijk vakantieland, Weinig neerslag 4,30
Landbouw Beregening landbouwgewassen moeilijker/onmogelijk, Slechte waterkwaliteit 4,00
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 18\84
Functie* Probleem Score
Totaal
van het oppervlaktewater
Natuur Eutrofiering van voedselarme natuurgebieden, Slechte waterkwaliteit van het
oppervlaktewater
3,85
Industrie/energie Toename energiegebruik, Slechte waterkwaliteit van het oppervlaktewater 3,84
Overig Versnelde afspoeling regenwater, Weinig neerslag 3,75
Natuur Verslechtering dierenwelzijn, Weinig neerslag 3,69
Overig Aanvoer gebiedsvreemd water, Lage grondwaterstand 3,69
Landbouw Veedrenking niet mogelijk, Slechte waterkwaliteit van het oppervlaktewater 3,46
Overig Slechte waterkwaliteit van het oppervlaktewater 3,17
*Legenda functies
Stedelijk gebied
Scheepvaart
Recreatie
Overig
Natuur
Landschap
Landbouw
Industrie / energie
2.2.3 Beschrijving van de gesignaleerde problemen pe r functie
Landbouw
Schade door te lage grondwaterstanden
Bij landbouw wordt schade door een te lage grondwaterstand als belangrijkste probleem gezien.
Schade treedt op in alle gebieden met een lage grondwaterstand, vaak als eerste op hogere
zandgronden. De frequentie wordt ingeschat op 1x per 5 jaar. De grondwaterstand ten behoeve
van landbouw levert een conflict op met de functie natuur. Lage grondwaterstanden, in met name
het voorjaar, zijn ongewenst voor de natuur. In agrarische gebieden is in het voorjaar meestal een
lagere grondwaterstand gewenst om het land te kunnen berijden en de grond te laten opwarmen.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
19\84
Tekort aan water voor beregening
Een tekort aan grondwater en/of oppervlaktewater ten behoeve van beregening van de landbouw
wordt tevens als belangrijk probleem gezien. Oorzaak is in beide gevallen een lage aanvoer van
oppervlaktewater. Als locatie waar een tekort aan grondwater speelt worden de waterlopen
aangegeven die drooggevallen zijn. Een tekort aan grondwater en/of oppervlaktewater ten
behoeve van beregening geldt in alle zandgebieden van Rijn-Oost met uitzondering van het Oost
Nederlands Plateau (keileemafzettingen in Twente en de Achterhoek). Ook speelt dit in de
veenkoloniale gebieden in Drenthe. Daarnaast speelt dit probleem op locaties waar een
beregeningsverbod afgekondigd is. De regelgeving verschilt per gebied en is gebaseerd op de
afvoer van oppervlaktewater. Zo zijn er verschillen tussen Overijssel en Drenthe en is het in
Gelderland wel mogelijk een beregeningsverbod af te kondigen, maar is dat nog nooit gebeurd.
De frequentie van een tekort aan grondwater ten behoeve van beregening wordt geschat op 1x
per 5 jaar. De frequentie van een tekort aan oppervlaktewater is niet aangegeven.
Te weinig neerslag voor de gewassen
Een ander genoemd probleem voor de landbouw is te weinig neerslag waardoor de gewassen
slechter groeien, nutriënten slechter worden benut en er meer uit- en afspoeling plaatsvindt. Dit
speelt met name in de droogtegevoelige landbouwgebieden. De frequentie is onbekend. Wel is
duidelijk dat de frequentie afhankelijk is van de ligging en de frequentie toeneemt door
klimaatverandering.
Slechtere kwaliteit oppervlaktewater
Als laatste probleem voor de landbouw wordt een verslechtering van de kwaliteit van het
oppervlaktewater genoemd. Hierdoor wordt ten eerste beregening van landbouwgewassen
moeilijker of zelfs onmogelijk. Een specifieke locatie wordt niet aangegeven en ook de frequentie
is onbekend. Ten tweede wordt het water ongeschikt voor veedrenking. Deze verslechtering vindt
in principe overal plaats, al worden waterlopen met riooloverstorten specifiek genoemd.
Natuur
Toename watertemperatuur
Een oplopende watertemperatuur in rivieren wordt als belangrijkste probleem gezien binnen de
functie natuur. Oorzaak is lage of geen aanvoer van oppervlaktewater terwijl de koelwatervraag
gelijk blijft of zelf toeneemt. Dit speelt in alle grote rivieren met een frequentie van 1x per 10 jaar.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 20\84
Slechtere kwaliteit oppervlaktewater
Een lage of geen aanvoer van oppervlaktewater (als gevolg van te weinig neerslag en/of te lage
grondwaterstanden) heeft een negatief effect op de waterkwaliteit (algenbloei), natuur, ecologie,
soortensamenstelling (het verdwijnen van waterafhankelijke planten- en dierensoorten), lokale
vissterfte en stank. Ook komen de KRW doelen onder druk te staan. Als locatie worden
genoemd: in bovenloopse beeksystemen en droogvallende systeem op hoge zandgronden
(Drents plateau, Twente en Achterhoek), vennen, stedelijk water, stagnante wateren en bronnen.
De natuurgebieden met hoog-laagveen zijn extra kwetsbaar. De frequentie is jaarlijks. Veel
bovenlopen vallen elke zomer droog, voor een deel hoort dit bij het natuurlijk systeem. Voor een
deel is het ook het gevolg van inrichting, landgebruik en klimaatsverandering.
Specifiek wordt de afname van de waterkwaliteit in Drentse kanalen genoemd door slechte
waterkwaliteit van het oppervlaktewater. Zonder wateraanvoer zal de kwaliteit van de kanalen in
Drenthe snel slechter worden omdat daar alle lozingen op zitten. Dit probleem speelt bij
overstorten met industriële lozingen. Problematiek speelt jaarlijks in de hele regio.
Te weinig neerslag heeft verslechtering van het ecosysteem ten gevolg. Een groot aantal effecten
zal elkaar versterken: Minder water, toenemende concentraties, hogere temperatuur, minder
stroming, versnelling van (bio)chemische processen. Vooral meer kans op zuurstoftekort. Dit is
een jaarlijks terugkerend probleem dat in het hele gebied voorkomt, afhankelijk van de locatie en
het type water.
De afname van het aantal vissoorten door slechte kwaliteit van het oppervlaktewater scoort
behoorlijk hoog. Vissterfte zorgt tevens voor stankoverlast en afname van het recreatie potentieel.
Het probleem speelt jaarlijks in droogvallende en stagnante wateren.
Een probleem wat lager scoort is eutrofiering van voedselarme natuurgebieden door slechte
waterkwaliteit van het oppervlaktewater bij overstromingen. Dit vindt met een onbekende
frequentie plaats in beekdalen.
Conflict tussen landbouw en natuur
Zoals vermeld onder de functie landbouw levert de gewenste grondwaterstand ten behoeve van
landbouw levert een conflict op met de functie natuur. Lage grondwaterstanden zijn met name in
het voorjaar ongewenst voor natuurwaarden. Terwijl in agrarische gebieden in het voorjaar juist
een lage grondwaterstand gewenst is. Deze discussie vindt jaarlijks plaats in gebieden waar de
combinatie van akkerbouw (hoge zandgronden) en natuurgebieden voorkomt. Dit geld ook voor
de combinatie van boomteelt en natuur.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
21\84
Dierenwelzijn
Als laatste probleem binnen de functie natuur wordt verslechtering van het dierenwelzijn
genoemd door te weinig neerslag. Hoge temperaturen kunnen nadelig zijn voor het dierenwelzijn,
onder andere door een tekort aan drinkwater. De locatie en de frequentie zijn onbekend.
Landschap
Één probleem wordt specifiek genoemd onder de functie landschap en dat is verandering van het
Nederlandse landschap. Daarbij valt te denken aan landgoederen, laanbomen, singels et cetera.
Oorzaak ligt in een te lage grondwaterstand. Als frequentie wordt 1x per 5 jaar aangegeven
(meerder drogere zomers achter elkaar) waarbij de problematiek zich met name afspeelt op hoge
zandgronden.
Recreatie
Te weinig vaardiepte / vaarverbod
Twee problemen scoren erg hoog binnen de functie recreatie. De eerste is te weinig vaardiepte
en/of een vaarverbod (zoals in 2003). Zowel recreatievaart als de beroepsvaart kan dan niet
varen of beperkt varen met geringe laaddiepte. Geen of duurder transport moet ingezet worden.
Oorzaak ligt in een te lage waterstand of het droogvallen van oppervlaktewater. Dit treedt met
name op bij locaties met veel bagger, vooral op grotere rivieren. De frequentie wordt ingeschat op
1x per 10 jaar.
Slechte waterkwaliteit recreatiewater
Het tweede probleem dat hoog scoort binnen de functie recreatie wordt veroorzaakt door slechte
waterkwaliteit van het oppervlaktewater. Dit kan namelijk leiden tot een zwemverbod met als
gevolg inkomstenderving voor de recreatiesector. Hierbij moet onderscheid gemaakt worden
tussen publiektoegankelijk en niet publiektoegankelijk terreinen van recreatiebedrijven. Dit
probleem speelt jaarlijks in het hoogseizoen.
Lage waterstanden recreatiewater
Het aantal mogelijkheden tot waterrecreatie kan bovendien afnemen door een lage waterstand of
het droogvallen van oppervlaktewater met een recreatieve functie. Hierdoor neemt de hittestress
bij burgers toe. Dit probleem speelt bij recreatiescheepvaart, bij droogvallende kanoroutes en bij
lege zwemgelegenheden. Frequentie wordt ingeschat op 1x per 100 jaar.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 22\84
Daarmee samenhangend worden de mogelijkheden tot het gebruik van vis- en/of recreatiewater
beperkt mogelijk door een lage waterstand of het droogvallen van oppervlaktewater. Droogvallen
van watergangen en vijvers hebben bovendien een sterke negatieve belevingswaarde.
Droogvallen van bovenlopen van beken is natuurlijk en komt ongeveer 1x in de 10 jaar voor.
Droogvallen van oevers in stedelijk gebied kent naar schatting een frequentie van 1x per 5 jaar.
Vissterfte
Naast de beperkte vismogelijkheden door een te lage waterstand kan een slechte kwaliteit van
het oppervlaktewater zorgen voor vissterfte. Gevolgen zijn stankhinder en afname van het
recreatie potentieel. Het probleem speelt jaarlijks in droogvallende- en stagnante wateren.
Nederland aantrekkelijker als vakantieland
Als laatste wordt genoemd dat Nederland een aantrekkelijker vakantieland wordt door de geringe
neerslag en hogere zomertemperatuur. Deze mogelijk jaarlijks terugkerende kans geldt voor het
hele gebied.
Stedelijk gebied
Verzakkingen als gevolg van een te lage grondwaterstand
Als belangrijkste probleem in het stedelijk gebied wordt verzakking van gebouwen door een te
lage grondwaterstand genoemd. Dit treedt zowel op als gevolg van klink (oxidatie) en zetting als
gevolg van aantasting van funderingen (paalrot). Oxidatie vindt alleen daar plaats waar veen is.
Klink alleen daar waar het klei- of veenpakket zakt. Dit gebied is sterk begrensd tot onder andere
noordwest Overijssel en in zuidoostelijk deel van Drenthe. De frequentie is bij gebieden die er last
van hebben structureel, maar wel een eindig. Bij onttrekkingen kan het incidenteel voorkomen
door droogleggen van (veen)lagen (bijvoorbeeld spoortunnel Meppel).
Hittestress
De deelnemers aan de werksessie zien als ander groot probleem in stedelijk gebied de
hittestress onder burgers door te weinig neerslag. Neerslag is belangrijk voor afkoeling van
stedelijk gebied. Minder koeling draagt bij aan het optreden van hittestress. Verhoogde
sterftekans voor kwetsbare bevolkingsgroepen en de toename van agressie zijn bekende
gevolgen. Locatie is het stedelijk gebied en dan met name gebieden met onvoldoende
beschikbaarheid van zwem- en recreatiewater of onvoldoende waterkwaliteit. Het komt ongeveer
1x per 10 jaar voor in de meer extremere situaties.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
23\84
Ook slechte waterkwaliteit van het oppervlaktewater kan bijdragen aan het toenemen van de
hittestress onder burgers. Het kan bijvoorbeeld leiden tot een zwemverbod (zie recreatie). Het
komt op jaarbasis voor, met name in grote steden. Daarnaast kan hittestress worden veroorzaakt
door een lage waterstand of het droogvallen van oppervlaktewater. De hittestress neemt toe door
de afname van water georiënteerde recreatiemogelijkheden.
Slechtere waterkwaliteit zorgt voor een gevaar voor de volksgezondheid
In het stedelijk gebied kan slechte kwaliteit van het oppervlaktewater bovendien leiden tot
gevaren voor de volksgezondheid. Denk aan blauwalgen, botulisme en stankoverlast. Gevolgen
zijn toenemende irritatie, ziekte en sterfte. Het probleem komt jaarlijks voor in stadswateren,
kanalen, meren en recreatieplassen met een slechte water(bodem)kwaliteit.
Schade aan openbaar groen
Ook schade aan openbaar groen in stedelijk gebied wordt als mogelijk probleem gezien. Er is op
dit moment onvoldoende inzicht in de frequentie van het probleem.
Slechtere luchtkwaliteit
Daarna wordt de afname van de luchtkwaliteit in stedelijk gebied genoemd. Oorzaak ligt in te
weinig neerslag. Frequentie is onbekend.
Negatieve belevingswaarde van stadswateren
Een ander probleem in het stedelijk gebied is een sterke negatieve belevingswaarde van
drooggevallen watergangen en vijvers. Dit geldt niet alleen voor het compleet droogvallen maar
ook voor situaties waarbij grote stroken langs de oevers droogvallen. Dit probleem komt vooral
voor in stedelijk gebied. De aantrekkelijkheid van de woonomgeving kan er door verslechteren.
Geschatte frequentie is 1x per 5 jaar.
Tekort aan bluswater
Het laatste probleem dat is genoemd voor het stedelijk gebied is een tekort aan bluswater door
lage of geen aanvoer van oppervlaktewater. Frequentie is onbekend.
Scheepvaart
Te weinig vaardiepte / vaarverbod
Voor de functie scheepvaart is een probleem genoemd en dat is te weinig vaardiepte en/of een
vaarverbod. Zowel recreatievaart als de beroepsvaart kan dan niet varen. Geen of duurder
transport moet ingezet worden. Oorzaak ligt in een te lage waterstand of het droogvallen van
oppervlaktewater. Dit treedt met name op bij locaties met veel bagger, vooral op grotere rivieren.
De frequentie wordt geschat op 1x per 10 jaar.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 24\84
Industrie/energie
Toename van energiegebruik
In deze categorie is één probleem genoemd en dat is een toename van het energiegebruik als
gevolg van toename van de aanvoer van water uit de IJssel ten behoeve van watervoorziening.
De frequentie van dit probleem is onbekend.
2.2.4 Beschrijving van de gesignaleerde problemen di e onafhankelijk zijn van een
functie
Naast problemen die specifiek voor functies gelden zijn ook een aantal algemeen voorkomende
problemen geconstateerd.
Streefpeilen kunnen niet worden behaald
In een droge periode kan sprake zijn van een te lage of zelfs geen aanvoer van water, dat nodig
is om het oppervlaktewater op peil te houden. Hierdoor kan het voorkomen dat de streefpeilen
niet worden gehaald. Specifiek is de toename van de frequentie van lage peilen in de zomer
genoemd.
Een bijkomend probleem dat genoemd is, is de droogval van opvoergemalen. Bij lage of geen
aanvoer van oppervlaktewater kunnen de waterstanden zo laag worden dat opvoergemalen
droog komen te staan. Dit heeft weer tot gevolg dat er geen water kan worden aangevoerd om
het gebied waar naar wordt opgevoerd op peil te houden.
Maaivelddaling
Een ander belangrijk probleem dat wordt gesignaleerd is maaivelddaling. De inklinking van veen
en daling van de bodem worden gekoppeld aan weinig neerslag en lage of geen aanvoer van
oppervlaktewater, waardoor grondwaterpeilen dalen.
Slechtere kwaliteit oppervlaktewater
De verslechtering van de kwaliteit van het oppervlaktewater wordt bij vrijwel elke functie én los
van de functies benoemd. De oorzaak is veelledig: minder neerslag, lagere of geen aanvoer van
oppervlaktewater, toenemende invloed van gebiedsvreemd water en lagere afvoeren.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
25\84
3 Klimaat en klimaatscenario’s
In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de huidige extre me situatie (2003) in relatie tot de
gemiddelde klimaatsituatie en op de situatie bij kl imaatscenario W+. Dit hoofdstuk geeft
achtergrondinformatie bij hoofdstuk 2 van het hoofd rapport.
3.1 Beschrijving klimaat, jaar 2003 ten opzichte va n langjarig In deze studie is de periode 1996 – 2005 beschouwd als klimaatrepresentatief. Daarbinnen is het
jaar 2003 beschouwd als voorbeeld van een droog jaar met een frequentie van ongeveer 1/10 jr.
Deze keuze is gemaakt omdat 2003 een extreem droog jaar was en nog goed in het geheugen zit
bij veel mensen. Figuur 3.1 geeft het cumulatieve neerslagtekort voor het groeiseizoen, de
periode april tot oktober, voor de KNMI-stations De Bilt, Twente en Heino. Dit cumulatieve
neerslagtekort is weergegeven voor de periode 1996 – 2005, en het jaar 2003. Voor De Bilt is ook
het neerslagtekort bepaald voor de gehele periode waarover neerslag- en verdampingsgegevens
beschikbaar zijn, 1958 – 2009. Het cumulatieve neerslagtekort is de cumulatie over het
groeiseizoen (1 april – 1 oktober) van neerslag minus potentiële verdamping, waarbij opnieuw op
0 wordt gestart wanneer er sprake is geweest van een neerslagoverschot. Dit is conform de
berekening van het neerslagtekort door het KNMI.
Cumulatief neerslagtekort april - oktober
0
50
100
150
200
250
300
1-apr 21-apr 11-mei 31-mei 20-jun 10-jul 30-jul 19-aug 8-sep 28-sep
datum
neer
slag
teko
rt (
mm
)
De Bilt - 1958-2009
De Bilt - 1996-2005
De Bilt - 2003
Twenthe - 1996-2005
Twenthe - 2003
Heino - 1996-2005
Heino - 2003
Figuur 3.1 Cummulatief neerslagtekort voor verschil lende meteostations (bron: Deltares)
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 26\84
In bovenstaande figuur is allereerst te zien dat de gekozen periode 1996 – 2005 in ieder geval
voor De Bilt een vrij goede afspiegeling is van het langjarig gemiddelde neerslagtekort. De
periode is ietwat natter, dit beperkt zich tot 12 mm cumulatief. Verder is te zien dat de stations
elkaar over de periode 1996 – 2005 qua neerslagtekort weinig ontlopen.
Dit ligt anders voor het jaar 2003. In 2003 laten de stations in Oost-Nederland een kleiner
neerslagtekort zien dan KNMI station De Bilt. Wanneer de ontwikkeling van het neerslagtekort
gemiddeld over Nederland (figuur 3.2) wordt vergeleken met figuur 3.1 is te zien dat Heino tot
medio augustus ongeveer gelijk loopt met het gemiddelde over Nederland en daarna wat droger
uitkomt, Twente is wat minder droog dan het landelijk gemiddelde. De Bilt is in 2003 droger dan
het landelijk gemiddelde.
Figuur 3.2 Ontwikkeling neerslagtekort in Nederland in 2003 (bron: www.knmi.nl)
Dit beeld komt ook naar voren in een analyse van de herhalingstijd van de droogte in
verschillende jaren (Beersma et al., 2004). Beersma et al. analyseerden de herhalingstijd van het
neerslagtekort van verschillende jaren voor Nederland en voor verschillende regio’s. Daarnaast
analyseerden zij de gezamenlijke herhalingstijd van neerslagtekort en afvoerdeficiet van de Rijn.
Beersma et al. berekenen voor het neerslagtekort in 2003 gemiddeld over Nederland een
herhalingstijd van 9,7 jaar. Gecombineerd met het afvoerdeficiet van de Rijn komen zij op een
herhalingstijd van 12 jaar. Wanneer de auteurs inzoomen op verschillende regio’s – dit doen zij
alleen voor het neerslagtekort – merken zij op dat het maximale neerslagtekort over het
algemeen “het kleinst is in noord-oost en oost Nederland”.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
27\84
Het neerslagtekort in 2003 heeft voor Oost-Nederland een herhalingstijd van 6,7 jaar. Een
neerslagtekort als in 2003 komt daarmee voor Oost-Nederland vaker voor dan voor de rest van
Nederland.
3.2 Situatie klimaatscenario W+ 2050 3.2.1 Beschrijving klimaatscenario W+ 2050
In deze studie is voor de verkenning van de toekomstige situatie uitgegaan van het
klimaatscenario W+ in 2050. De neerslag- en verdampingsgegevens van de KNMI stations zijn
door het KNMI getransformeerd volgens dit klimaatscenario. Figuur 3.3 geeft de kenmerken van
de vier KNMI ’06 scenario’s. Het scenario W+ is hierbij het scenario waarbij de sterkste toename
van de droogteproblematiek is te verwachten.
Figuur 3.3 Kenmerken van de vier KNMI ’06 klimaatsc enario’s voor 2050 (bron: KNMI, 2006)
In het klimaatscenario W+ 2050 neemt de neerslag sterk af en de potentiële verdamping sterk
toe. De neerslagafname bedraagt 19%, de toename van de potentiële verdamping 15 %. De
neerslag die er valt treedt daarbij heviger en onregelmatiger op dan nu het geval is.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 28\84
Afvoer Rijn 2003 huidig en W+ 2050
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
9000
10000
1-1-2003
31-1-2003
2-3-2003
1-4-2003
1-5-2003
31-5-2003
30-6-2003
30-7-2003
29-8-2003
28-9-2003
28-10-2003
27-11-2003
datum
afvo
er (
m3/
s)
huidig
W+ 2050
Figuur 3.4 Rijnafvoer huidig en W+2050 (bron: Delta res)
Het veranderende klimaat heeft ook een sterke invloed op de verwachte afvoer van de rivieren.
Voor de Rijn zijn toekomstverwachtingen van de afvoer beschikbaar, op basis van de KNMI ’06
scenario’s. De afvoer van de Rijn neemt volgens deze verwachting in de zomermaanden in het
W+ scenario sterk af (figuur 3.4). Een dergelijke kwantitatieve verwachting is voor de Vecht niet
beschikbaar. Het berekende scenario houdt daarom wel rekening met een veranderende
Rijn-afvoer, maar niet met een veranderende afvoer van de Vecht. In werkelijkheid is er uiteraard
wel een effect op de Vecht-afvoer te verwachten. Door de beperkte omvang van het
stroomgebied van de Vecht, en de ligging tegen Nederland aan, is te verwachten dat
klimaatveranderingen in het W+-scenario in het Vecht-stroomgebied vergelijkbaar zijn met die in
Nederland. Daaruit volgt een onregelmatiger, en ’s zomers sterk afgenomen afvoer.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
29\84
4 Uitgebreide beschrijving hydrologische uitkomsten NHI
In dit hoofdstuk wordt een beschrijving gegeven van de uitkomsten van de hydrologische
berekeningen met het NHI. Het gaat in op zowel de hui dige situatie als de toekomstige
situatie, waarbij zowel de effecten op het grondwat er als het oppervlaktewater (vraag en
aanbod) aan de orde komen.
Het is bekend dat NHI op een aantal punten niet betrou wbaar is. In dit hoofdstuk zijn de
uitkomsten van het NHI, ondanks deze fouten, zonder n uancering opgeschreven.
4.1 Huidige situatie 4.1.1 Grondwaterstanden
Het jaar 2003 was een droog jaar. Dit weerspiegelt zich in de grondwaterstanden. Bij een
vergelijking van de GLG over de gehele rekenperiode (1996 – 2005) met de LG3 (gemiddelde
van de laagste 3 grondwaterstanden op de 14e en 28e van de maand) voor 2003 laat zien dat de
grondwaterstanden over het algemeen in 2003 fors dieper liggen dan het langjarige gemiddelde.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 30\84
Figuur 4.1 GLG voor de periode 1996-2005 (linksbove n), LG3 2003 (rechtsboven) en het verschil tussen
beide situaties (onder) (bron: Deltares)
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
31\84
De verschillen zijn het kleinst in het noordwesten van het studiegebied, hier is het verschil minder
dan 10 cm. Het overgrote deel van de rest van het studiegebied kent in 2003 grondwaterstanden
die tussen de 25 en 50 cm lager liggen. Het zuidoosten van het studiegebied laat een daling zien
van 10 – 25 cm. De scherpe overgang van dit gebied naar de grotere verschillen aan de
noordzijde wordt veroorzaakt door een overgang tussen meteostations in het NHI. Het
meteostation Deelen laat minder verschillen zien tussen 2003 en het langjarige gemiddelde dan
de andere, noordelijkere meteostations. De verschillen binnen het studiegebied tussen neerslag
en verdamping verlopen in werkelijkheid geleidelijker. Voor deze studie heeft deze toekenning –
door de opschaling naar grotere gebieden – geen invloed.
Verder valt op dat de beekdalen in het gebied minder grondwaterstanddaling laten zien dan de
hogere gronden. Dat komt overeen met de verwachting. Het grondwater ‘hangt’ hier meer aan het
oppervlaktewater. Dit is ook de reden waarom in het noordwesten relatief weinig
grondwaterstanddaling te zien is. Het gaat hier om een gebied waar er veel contact is tussen het
grond- en oppervlaktewater.
Op een aantal locaties is de gemiddeld laagste grondwaterstand in 2003 hoger dan de langjarige
GLG. Het betreft hier zonder uitzondering locaties waar de grondwaterstand erg diep wordt
berekend. Het grondwatersysteem is in deze gebieden – ook na de gekozen twee jaar inspeeltijd
– nog niet ingespeeld. Het berekende patroon is dan ook een modelartefact, en niet conform de
werkelijkheid. Dit speelt alleen in de voornoemde gebieden met diepe grondwaterstanden. In het
overige modelgebied is de twee jaar inspeeltijd ruim voldoende om bruikbare resultaten te
genereren.
Figuur 4.2 Grondwaterstand op de stuwwal van Ootmar sum. De eerste zes jaren daalt de grondwaterstand
als gevolg van een modelartefact. Daarna stijgt dez e weer om vanaf 2001 een goede evenwichttoestand te
berekenen (bron: Deltares)
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 32\84
4.1.2 Hydrologische situatie per balansgebied
Voor de 6 onderscheiden deelgebieden (zie figuur 4.2) zijn waterbalansen opgesteld voor de
periode juli – augustus. De balansen zijn opgesteld voor zowel de gehele rekenperiode (1996 –
2005), als voor de extreme situatie. Hierbij wordt het droge jaar 2003 afgezet tegen het langjarige
gemiddelde. De berekende waterbalansen zijn per gebied weergegeven in bijlage 1.
Gebied 1, Aanvoergebied Zwarte Meer
In de gemiddelde situatie verdampt er in het gebied ongeveer net zoveel als er neerslag valt.
Daarbij treedt er wel een kleine reductie (0,07 mm/d) op van de verdamping, doordat er lokaal
sprake is van een vochttekort. Er draineert gemiddeld in het gebied meer dan er infiltreert:
0,6 mm tegen 0,5 mm/d. Kwel en wegzijging houden elkaar redelijk in balans. De grote drainage-
en infiltratiefluxen vinden plaats in het gebied van de Wieden en de Weerribben en de
tussenliggende polders. Er vindt weinig beregening plaats in het gebied, gemiddeld over het
gebied wordt er minder dan 0,01 mm/d beregend. Op locaties waar wordt beregend bedraagt de
gemiddelde beregeningsgift in juli en augustus ongeveer 0,4 mm/d. De grondwaterstand zakt licht
uit: de bergingsverandering bedraagt 0,12 mm/d, wat overeenkomt met een
grondwaterstanddaling van ongeveer (* 62 dagen / 0,2 effectieve porositeit) 4 cm. De watervraag
aan het hoofdsysteem bedraagt iets meer dan 3 m3/s. Er treden geen oppervlaktewatertekorten
op.
In de extreme situatie is de actuele verdamping bijna een mm per dag meer dan de gevallen
neerslag. Het zijn dus drogere omstandigheden. De gewassen hebben echter nog steeds vocht
tot hun beschikking: het verschil tussen potentiële en actuele verdamping is wel iets gestegen ten
opzichte van gemiddeld, maar bedraagt slechts 0,12 mm/d. Er is met name in polder
Mastenbroek sprake van een bodemvochttekort. Het tekort op de balans dat ontstaat door het
neerslagtekort wordt met name aangevuld door een toename van de netto infiltratie (+20 %
infiltratie). Dat is in dit gebied – met veel oppervlaktewater – ook goed mogelijk. De kwel neemt
licht toe, de wegzijging neemt af. Ook het grondwaterniveau zakt verder uit (0,52 mm/d). Er wordt
ongeveer dubbel zoveel beregend (0,9 mm/d op beregende locaties). De beregeningsvraag is
wat hoger dan wat er uiteindelijk beschikbaar is: er treedt namelijk een klein tekort op. Ongeveer
10% van de beregeningsvraag kan niet worden geleverd. Dit heeft niet te maken met een tekort
aan water vanuit het hoofdsysteem. Er is sprake van geschematiseerde beregeningsvraag uit
oppervlaktewater in gebieden zonder wateraanvoer, waar te weinig water beschikbaar is. Dit
treedt op in de randen van het gebied rond Steenwijk. In werkelijkheid zullen boeren bij een lage
bedrijfszekerheid van beregening uit het oppervlaktewater niet voor deze optie kiezen, maar
eerder opteren voor grondwaterberegening. De watervraag aan het hoofdsysteem is in 2003
opgelopen tot 4,7 m3/s, er treden geen tekorten op.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
33\84
Gebied 2, Aanvoergebied Vecht
In de gemiddelde situatie verdampt er in het gebied wat meer dan er aan neerslag valt. Er treedt
wel een kleine reductie (0,1 mm/d) op van de verdamping, doordat er lokaal sprake is van een
vochttekort. Er draineert gemiddeld in het gebied meer dan er infiltreert: 0,29 mm tegen
0,11 mm/d, kwel en wegzijging houden elkaar redelijk in balans. Er vindt weinig beregening plaats
in het gebied, gemiddeld over het gebied wordt er ongeveer 0,02 mm/d beregend. Op locaties
waar wordt beregend bedraagt de gemiddelde beregeningsgift ongeveer 0,4 mm/d. De
grondwaterstand zakt over de zomer uit: de bergingsverandering bedraagt 0,36 mm/d, wat
overeenkomt met een grondwaterstanddaling van ongeveer (* 62 dagen / 0,2 effectieve
porositeit) 11 cm. De watervraag van 0,5 m3/s kan volledig geleverd worden, er treden geen
oppervlaktewatertekorten op.
In de extreme situatie is de actuele verdamping meer dan de gevallen neerslag (2,75 mm/d om
1,44 mm/d). De gewassen hebben minder vocht tot hun beschikking: het verschil tussen
potentiële en actuele verdamping is gestegen tot 0,37 mm/d gemiddeld over het gebied. Dit is
ongeveer 15 % reductie van de potentiële gewasverdamping. Het grondwaterniveau daalt met
zo’n (1,18 mm/d * 62 / 0,2) 36 cm. Daarnaast neemt de infiltratie met 30 % toe, en de drainage
met 40 % af. Ook de kwel neemt licht toe (+10 %), en wegzijging af (-16 %). Er wordt flink meer
beregend (0,06 mm/d over het gebied, 1,1 mm/d op beregende locaties). De beregeningsgift is
hiermee hoger dan het gemiddelde bodemvochttekort. Waarschijnlijk liggen de beregende
locaties op droger-dan-gemiddelde locaties in het gebied. De watervraag aan het hoofdsysteem
is in 2003 verdubbeld tot 1,1 m3/s, er treden geen tekorten op.
Gebied 3, Aanvoergebied IJssel
Dit gebied ontvangt over de berekeningsperiode in de maanden juli en augustus meer neerslag
dan er verdampt (2,74 om 2,70 mm/d). Op de drogere gebieden is er sprake van een vochttekort:
0,07 mm/d gemiddeld over het gebied. Daarnaast is er in het gebied sprake van meer kwel dan
wegzijging (0,43 om 0,31 mm/d). Drainage en infiltratie houden elkaar min of meer in evenwicht
(0,28 om 0,30 mm/d). Er vindt beregening uit oppervlaktewater en (meer uit) grondwater plaats
(0,03 mm/d, 0,3 mm/d op beregeningslocaties). Onder de streep is er daarmee sprake van een
daling van de grondwaterstand (0,14 mm/d). Er treden geen oppervlaktewatertekorten op, aan de
vraag van 1,3 m3/s kan volledig worden voldaan.
In een extreem jaar is de situatie duidelijk anders. De actuele verdamping bedraagt ongeveer
1,2 mm/d meer dan de neerslag. Dit heeft een toename van het bodemvochttekort tot gevolg, tot
0,23 mm/d. Daarnaast neemt de infiltratie met 40 % toe, en de drainage zelfs met 75 % af. De
grondwaterstanden dalen, de berging in het grondwater neemt af met 0,87 mm/d. Ook wordt er
meer beregend, de beregening bedraagt 0,1 mm/d (1 mm/d op beregeningslocaties). Er treden
geen oppervlaktewatertekorten op, de vragen voor peilbeheer (2,5 m3/s) en beregening (0,3 m3/s)
worden volledig voldaan.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 34\84
Gebied 4, Aanvoergebied Twentekanalen
In dit gebied is sprake van een klein neerslagtekort in de maanden juli – augustus in de periode
1996 – 2005. Gewassen komen weinig water tekort om volledig te kunnen verdampen, het
bodemvochttekort bedraagt 0,06 mm/d. Kwel en wegzijging houden elkaar in evenwicht
(0,38 mm/d). Er is meer drainage in het gebied dan infiltratie (0,28 om 0,13 mm/d). De
grondwaterstanden dalen in het gebied (-0,3 mm/d). Er treden geen oppervlaktewatertekorten op.
In de extreme situatie is er een neerslagtekort (1,26 mm/d). Dit vertaalt zich in een toename van
het bodemvochttekort tot 0,24 mm/d. De infiltratie neemt toe tot 0,17 mm/d (+30 %), de drainage
af tot 13 mm/d (-53 %). Het grondwaterniveau zakt duidelijk sterker uit in 2003 dan in het langjarig
gemiddelde (-1.07 mm/d, wat overeenkomt met ongeveer 30 cm grondwaterstanddaling). De
beregening neemt sterk toe (0,07 mm/d, tegen 0,02 in de periode 1996 – 2005). Er treden geen
oppervlaktewatertekorten op. De vraag is in 2003 opgelopen van 0,3 m3/s gemiddeld tot 0,8 m3/s
in 2003.
Gebied 5, Geen wateraanvoer Twente
In de maanden juli – augustus in de huidige situatie is er ook in dit gebied sprake van een
neerslagtekort. Gewassen komen wat water tekort om volledig te kunnen verdampen, het
bodemvochttekort bedraagt 0,09 mm/d. Er is duidelijk meer drainage in het gebied dan infiltratie,
infiltratie is namelijk bijna afwezig (0,30 om 0,02 mm/d). Er wordt weinig beregend, voornamelijk
uit het grondwater (0,01 mm/d). De grondwaterstanden dalen in het gebied (-0,38 mm/d). Er
wordt geen water gevraagd aan het hoofdsysteem.
In de extreme situatie krijgt het gebied te maken met een flink neerslagtekort. Er valt 1,54 mm/d
neerslag, de verdamping bedraagt 2,74 mm/d. Potentieel had er 3,01 mm/d kunnen verdampen,
maar er treedt een bodemvochttekort op van 0,35 mm/d. De drainage neemt sterk af, tot
0,19 mm/d. De infiltratie neemt toe tot 0,03 mm/d. De kwel neemt toe tot 0,4 mm/d (+18 %), de
wegzijging met 20 % af tot 0,23 mm/d. De beregening neemt toe tot 0,03 mm/d. De
grondwaterstanden dalen sterk, de berging in het grondwater neemt af met 1,21 mm/d.
Gebied 6, Geen wateraanvoer Achterhoek
In de huidige situatie is in er in de maanden juli – augustus ook in dit gebied sprake van een klein
neerslagtekort. Gewassen komen 0,12 mm/d water tekort om volledig te kunnen verdampen. Er is
meer drainage (0,25 mm/d) in het gebied dan infiltratie (0,03 mm/d). Kwel en wegzijging houden
elkaar redelijk in evenwicht (0,33 om 0,34 mm/d). Er wordt 0,03 mm/d beregend, voornamelijk uit
het grondwater (op beregeningslocaties komt dit overeen met 0,4 mm/d). De grondwaterstanden
dalen in het gebied (-0,41 mm/d). Er wordt geen water gevraagd aan het hoofdsysteem.
In 2003 krijgt het gebied te maken met een flink neerslagtekort, van 1,04 mm/d. Er valt 1,72 mm/d
neerslag, de verdamping bedraagt 2,76 mm/d. Daarbij treedt een bodemvochttekort op van
0,36 mm/d. De drainage neemt af, tot 0,2 mm/d (-20 %). De infiltratie blijft gelijk met 0,03 mm/d.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
35\84
De kwel neemt toe tot 0,39 mm/d, de wegzijging af tot 0,32 mm/d. De beregening neemt toe tot
0,08 mm/d (op beregeningslocaties 1,1 mm/d). De grondwaterstanden dalen, de berging in het
grondwater neemt af met 1,11 mm/d.
4.1.3 Synthese huidige situatie
In de berekende resultaten is goed terug te zien hoe de verschillende gebieden hydrologisch
reageren op een droogteperiode. Het wateraanvoergebied Zwarte Meer is een laaggelegen
gebied, veen en klei als bodemtype, met veel oppervlaktewater. Ook de extreme situatie is er
relatief veel vocht beschikbaar voor de gewassen. De grondwaterstanden zakken slechts beperkt
uit. Er vindt veel infiltratie plaats, en veel verdamping uit oppervlaktewater. De watervraag voor
het handhaven van het peil is daarmee hoog.
Wateraanvoergebied IJssel is een mix van klei/veengebied bij de monding van de IJssel, en het
Sallandse zandgebied. Er is minder oppervlaktewater, daarmee zijn de hoeveelheden drainage
en infiltratie kleiner dan in gebied Zwarte meer. Het effect van een droog jaar op het
bodemvochttekort is sterker dan in gebied Zwarte meer, het verdriedubbelt in dit gebied.
Het wateraanvoergebied Twentekanalen wijkt niet veel af van wateraanvoergebied IJssel. Het is
een gebied dat grotendeels uit zandgebied bestaat, met wat veniger delen. De mogelijkheden
voor wateraanvoer zijn goed. Het bodemvochttekort neemt ongeveer met gelijke mate toe als
wateraanvoergebied IJssel. Het aandeel oppervlaktewater is lager dan in wateraanvoergebied
IJssel. Dit is terug te zien in lagere infiltratiehoeveelheden en lagere waarden voor neerslag op en
verdamping uit oppervlaktewater. Hier speelt mee dat het NHI van een waarschijnlijk te groot deel
van de waterlopen aanneemt dat ze ’s zomers droogvallen. De berekende waarden voor de
watervraag uit dit gebied zijn daarmee waarschijnlijk een onderschatting. Dit probleem speelt ook
in wateraanvoergebied Vecht, in dit gebied wordt om gelijke redenen de watervraag waarschijnlijk
ook onderschat.
Wateraanvoergebied Vecht, en de gebieden zonder wateraanvoer Twente en Achterhoek laten
een groter bodemvochttekort, zowel langjarig als in 2003 zien. In deze gebieden zijn relatief veel
gebieden met een zeer lage grondwaterstand te vinden. Infiltratie is in de gebieden zonder
wateraanvoer vrijwel afwezig. Greppels in het gebied vallen droog, waterpeilen worden niet
kunstmatig hoog gehouden.
In de toekomstige situatie is de watervraag aan het hoofdsysteem fors hoger dan in de
gemiddelde situatie. In alle gebieden met wateraanvoer kan - ook in de extreme situatie - de
gestelde vraag volledig worden geleverd. In werkelijkheid zijn er in 2003 door verschillende
waterschappen beregeningsverboden afgekondigd. Daarnaast waren er problemen met
peilhandhaving in de Twentekanalen en de Sallandse Weteringen (Tienstra, 2004). Dit heeft
deels te maken met oorzaken waar het NHI in de modellering geen rekening mee houdt: het
uitvallen van een motor in gemaal Eefde, en peilonderschreidingen bij Gemaal Ankersmit.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 36\84
Toch lijkt de watervraag aan het hoofdsysteem achter te blijven bij wat er werkelijk in 2003 is
geobserveerd. Redenen kunnen liggen in een verkeerde modellering van het
oppervlaktewaterpeil, en het wel / niet droogvallen (en dus kunnen infiltreren / verdampen) van
waterlopen. Een andere reden is dat watervraag en –aanbod in het NHI op het niveau van
districten tegen elkaar worden weggestreept. Deze districten zijn soms zo groot gekozen, dat
overtollige afvoer in een district ten onrechte ten goede komt aan watervragende gebieden. Een
goed voorbeeld is de Regge. Deze beek loost in de Vecht, en kan de wateraanvoergebieden in
het district Twente-Zuid niet voorzien van water. In het NHI komt – doordat de rivier in hetzelfde
district ligt – deze afvoer wel ten goede aan de wateraanvoergebieden.
4.2 Toekomstige situatie 4.2.1 Grondwaterstanden
Figuur 4.3 geeft de GLG over de periode 1996 – 2005, waarbij de meteorologie en de Rijnafvoer
zijn getransformeerd volgens het klimaatscenario W+ 2050. De verschilkaart met de GLG in de
huidige situatie laat zien dat de GLG in 2050 tot wel 50 cm dieper kan komen te liggen. In het
grootste deel van het gebied dalen de grondwaterstanden echter tussen de 10 en 25 cm. De klei-
en veengebieden in Polder Mastenbroek en rondom de Wieden en Weerribben laten een
grondwaterstanddaling zien van minder dan 10 cm. Op de Veluwe en de Holterberg is een
grondwaterstandstijging zichtbaar. Dit zou verklaard kunnen worden door het feit dat de
toegenomen winterneerslag in deze gebieden dominant is, doordat de gewassen door de te diepe
grondwaterstand niet kunnen ‘profiteren’ van de toegenomen potentiële verdamping. Dit zijn
echter gebieden waar het model niet is ingespeeld voor de bekeken periode, waardoor hier geen
conclusies aan mogen worden verbonden.
Dit verschilbeeld vergeleken met het verschil tussen de gemiddelde huidige situatie en de huidige
extreme situatie (figuur 4.1, onder) laat zien dat de gemiddelde zomerse grondwaterstand in
klimaatscenario W+ bijna evenveel daalt ten opzichte van de huidige zomerse grondwatersituatie
als in de huidige extreme situatie.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
37\84
Figuur 4.3 GLG voor de toekomstige situatie (W+ 205 0) en het verschil in GLG met de huidige situatie
(bron: Deltares)
Figuur 4.4 geeft links het verschil voor de GHG tussen de toekomstige situatie en huidige situatie.
Hier is een gemengd beeld zichtbaar. De lagere klei- en veengebieden laten een verhoging van
de GHG zien, door de toegenomen winterneerslag. De verhoging is niet groot, omdat bij hogere
grondwaterstanden het water minder ruimte heeft dan bij lage grondwaterstanden: de
grondwaterstand wordt veel directer bepaald door de aanwezige drainagemiddelen. In de
zandgebieden daalt de GHG juist. Hier is de toename in winterneerslag niet voldoende om de
zomerse daling van de grondwaterstanden te compenseren.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 38\84
Figuur 4.4 Verschil in GHG tussen de toekomstige si tuatie (W+ 2050) en de huidige situatie (links) en het
verschil tussen de GLG en LG3 in de toekomstige sit uatie (rechts) (bron: Deltares)
Figuur 4.4, rechts, laat het verschil zien tussen de GLG over de rekenperiode en de LG3 voor het
getransformeerde jaar 2003. Het patroon is vergelijkbaar met dezelfde vergelijking voor de
huidige situatie (figuur 4.1 onder), al zijn de verschillen wat kleiner dan in de huidige situatie.
4.2.2 Hydrologische situatie per balansgebied
De berekende waterbalansen per gebied zijn weergegeven in bijlage 1.
Gebied 1, Aanvoergebied Zwarte Meer
De neerslag in het gebied is conform het klimaatscenario W+ sterk afgenomen ten opzichte van
de huidige situatie, van gemiddeld 2,7 mm/d tot 2,1 mm/d. De verdamping is evenwel slechts licht
toegenomen, van 2,66 tot 2,72 mm/d. In de extreme situatie is dit nog sprekender: de neerslag
neemt af van 1,8 tot 0,8 mm/d en de actuele verdamping neemt af van 2,72 tot 2,26 mm/d. Dit
terwijl de potentiële verdamping sterk toeneemt in het klimaatscenario. De gewassen hebben
echter niet genoeg water tot hun beschikking om volledig te verdampen, er treden flinke
bodemvochttekorten op, van 0,26 mm/d gemiddeld in de gemiddelde toekomstige situatie, tot
0,84 mm/d in de extreme toekomstige situatie. Dit betekent een flinke toename van de
droogteschade voor de gewassen.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
39\84
Door de lagere grondwaterstanden neemt de infiltratie van water vanuit de waterlopen naar het
grondwater toe. In de gemiddelde situatie neemt de infiltratie van 0,54 mm/d toe tot 0,69 mm/d, in
de extreme situatie is dit van 0,65 tot 0,96 mm/d. Met deze infiltratie en de toegenomen open
waterverdamping neemt de totale watervraag aan het hoofdsysteem toe tot gemiddeld 4,7 m3/s,
oplopend tot 8,7 m3/s in een extreem jaar. In de gemiddelde toekomstige situatie (die in dit gebied
goed vergelijkbaar is met het huidige jaar 2003/de huidige extreme situatie) treden geen
oppervlaktewatertekorten op. Dit verandert in de toekomstige extreme situatie. Er is niet genoeg
water beschikbaar om aan de watervraag te voldoen, de voorraad in het IJsselmeer is volledig
verbruikt. Er treedt een tekort op van zo’n 1,2 m3/s.
Gebied 2, Aanvoergebied Vecht
Voor wat betreft neerslag en verdamping is in dit gebied een soortgelijke ontwikkeling te zien als
in gebied 1. De neerslag neemt sterk af, terwijl de verdamping minder toeneemt dan op grond
van de toegenomen potentiële verdamping is te verwachten. In 2003 neemt de verdamping zelfs
af in het W+ scenario ten opzichte van huidig. Het bodemvochttekort in gebied 2 neemt
gemiddeld toe van 0,09 mm/d tot 0,28 mm/d, in 2003 neemt het bodemvochttekort toe van 0,36
huidig tot 0,85 mm/d in W+ 2050. Daarbij neemt de beregening flink toe, van gemiddeld 0,01 nu
tot 0,04 in 2050, in de toekomstige extreme situatie neemt de beregening toe tot 0,11 mm/d, waar
dat in het huidige jaar 2003 0,06 mm/d is.
De infiltratie neemt in gebied 2 toe van gemiddeld 0,1 tot 0,13 mm/d, en in 2003 van 0,12 tot
0,15 mm/d. De toename van de infiltratie in de gemiddelde situatie is – hoewel absoluut gezien
kleiner – in lijn met de toename in gebied 1, een toename van ongeveer 30 %. In het droge jaar
2003 is de toename van de infiltratie veel minder uitgesproken dan in gebied 1. Dit kan te maken
hebben met het droogvallen van het gedeelte van het gebied dat geen mogelijkheden tot
wateraanvoer kent. Wellicht is ook het berekenen van te weinig infiltratie in dit gebied door het
NHI debet aan deze kleinere procentuele toename (de kleine absolute hoeveelheden hebben
sowieso te maken met beperkingen in het NHI). De watervraag van het gebied verdubbelt van
gemiddeld 0,5 m3/s tot bijna 1 m3/s, in de toekomstige extreme situatie neemt de watervraag toe
van huidig 1,2 m3/s tot 1,7 m3/s. In de toekomstige extreme situatie treedt er een klein tekort op.
Dit tekort is om twee redenen waarschijnlijk te klein berekend. Ten eerste bestaat er een sterk
vermoeden dat de door het NHI berekende watervraag achterblijft bij de werkelijk optredende
watervraag in dit gebied. Redenen hiervoor worden momenteel onderzocht, en hebben
waarschijnlijk te maken met de mogelijkheden tot infiltratie en het handhaven van het waterpeil in
vrij afwaterende gebieden met wateraanvoer. Ten tweede was er voor de berekening geen goed
scenario beschikbaar voor de toekomstige rivierafvoer van de Vecht, en is met de huidige afvoer
gerekend.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 40\84
Gebied 3, Aanvoergebied IJssel
De neerslag neemt in dit gebied af van gemiddeld 2,74 tot 2,12 mm/d, in 2003 van 1,53 tot
0,81 mm/d. De verdamping laat ook hier weer hetzelfde beeld zien: een belangrijk deel van de
toename van de potentiële verdamping vertaalt zich niet in toegenomen verdamping, maar in een
toename van het bodemvochttekort. Het bodemvochttekort neemt toe van gemiddeld 0,07 naar
0,22 mm/d, in 2003 van 0,23 tot 0,77 mm/d. De beregening neemt toe van 0,03 tot 0,09 mm/d
gemiddeld, in een droog jaar als 2003 van 0,1 tot 0,16 mm/d.
De infiltratie vanuit de waterlopen naar het grondwater neemt in gebied 3 in klimaatscenario W+
2050 met ongeveer een kwart toe. Dit geldt voor zowel gemiddeld als in een droog jaar. De
watervraag van gebied 3 neemt toe van gemiddeld 1,4 tot 2,2 m3/s, in de toekomstige extreme
situatie van 2,8 tot 4,2 m3/s. De drainage neemt met ongeveer een derde af. Alleen in het droge
jaar in de toekomst treden er noemenswaardige tekorten (0,3 m3/s) op. Deze ontstaan omdat er
te weinig water in de IJssel beschikbaar is om aan de verschillende vragen te voldoen.
Gebied 4, Aanvoergebied Twentekanalen
In het wateraanvoergebied Twentekanalen is wat betreft neerslag en verdamping hetzelfde
patroon zichtbaar als in de overige gebieden. Het bodemvochttekort neemt in gebied 4 in de
gemiddelde situatie toe van 0,06 tot 0,20 mm/d, in een droog jaar van 0,24 tot 0,67 mm/d.
Beregening neemt in dit gebied sterk toe, van 0,02 tot 0,06 en van 0,07 tot 0,16 in respectievelijk
de gemiddelde situatie en de toekomstige extreme situatie.
Infiltratie neemt met ongeveer een kwart toe, van 0,13 tot 0,17 mm/d gemiddeld, tot van 0,17 tot
0,21 in een droog jaar. Drainage neemt met ongeveer een derde af. De resulterende watervraag
aan het hoofdsysteem neemt toe van 0,34 tot 0,66 m3/s gemiddeld, 0,8 tot 1,3 m3/s in een droog
jaar. Er treden vrijwel geen tekorten op, in de toekomstige extreme situatie treedt een tekort op
van 0,17 m3/s. Dit tekort zou in werkelijkheid flink hoger kunnen liggen. De aggregatie van
watervraag en –aanbod in het NHI op het niveau van districten zorgt in dit gebied voor een
onderschatting van de watervraag die uiteindelijk aan het Twentekanaal wordt gesteld, en kan
daarmee leiden tot een onderschatting van de optredende tekorten. Een groot deel van dit gebied
bevindt zich in het NHI district Twente-Zuid, samen met een flink deel gebieden waarvan het
water in werkelijkheid niet ten goede kan komen aan de watervragen van het
wateraanvoergebied. Een goed voorbeeld hiervoor is de Regge. De Regge mondt in werkelijkheid
uit in de Vecht, maar komt door de ligging in het district Twente-Zuid direct ten goede aan de
watervragen uit het wateraanvoergebied Twentekanalen. Daarnaast is in een deel van het gebied
de gesimuleerde wateraanvoer waarschijnlijk lager dan in werkelijkheid.
De waterbalans betreft uitsluitend het regionale gebied dat water vraagt aan de Twentekanalen.
De watervraag in het Twentekanaal zelf is hier niet in meegenomen. Op een aantal plaatsen
langs het Twentekanaal wordt water onttrokken voor industrie en drinkwaterwinning. Verder
zorgen een neerslagtekort, wegzijging naar grondwater en schutverliezen voor een watervraag.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
41\84
De toegenomen verdamping en afgenomen neerslag in de toekomstige situatie zorgen voor een
toename van de watervraag in het Twentekanaal. De watervraag als gevolg van het
neerslagtekort van het Twentekanaal is in juli – augustus is in de huidige extreme situatie
ongeveer 1,9 mm/d * ongeveer 5,4 km2 = 0,12 m3/s. Het neerslagtekort neemt met zo’n 40 % toe
in de toekomstige situatie wat tot gevolg heeft dat de watervraag voor peilbeheer toeneemt tot
ongeveer 0,16 m3/s.
Gebied 5, Geen wateraanvoer Twente
In het gebied Geen wateraanvoer Twente neemt de neerslag af van 2,71 tot 2,15 mm/d in de
gemiddelde situatie, van 1,54 tot 1,08 mm/d in een droog jaar. De verdamping neemt gemiddeld
toe van 2,76 tot 2,89 mm/d, in een droog jaar neemt de verdamping juist af, van 2,74 tot
2,53 mm/d. Reden hiervoor is dat de gewassen te weinig water beschikbaar hebben om optimaal
te verdampen. Het bodemvochttekort is toegenomen van 0,09 tot 0,26 mm/d in de gemiddelde
situatie, en van 0,35 tot 0,88 mm/d in een droog jaar in 2050. De beregeningsbehoefte
(uit grondwater) neemt met name in de toekomstige extreme situatie flink toe.
In het gebied infiltreert slechts beperkt oppervlaktewater. Reden hiervoor is het feit dat sloten
droog komen te staan wanneer de grondwaterstand uitzakt, er wordt geen water aangevoerd om
de sloten op peil te houden. De veranderingen in drainage zijn gemiddeld flink, de drainage
neemt met ongeveer een kwart af van 0,3 mm/d tot 0,22 mm/d. Een dergelijke afname is in lijn
met een eerdere studie van Hendriks en Van Ek (2009). In het droge jaar zijn de veranderingen
kleiner, de drainage neemt af van 0,19 mm/d huidig tot 0,17 mm/d in W+ 2050. Dit gegeven zou
erop kunnen duiden dat de afvoer in de droge situatie is gereduceerd tot vrijwel alleen uit het
diepe grondwater puttende basisafvoer. Deze basisafvoer is minder afhankelijk is van relatief
kortdurende droogteperioden dan de afvoercomponenten die uit ondieper grondwater putten. Dit
moet verder worden geanalyseerd.
Gebied 6, Geen wateraanvoer Achterhoek
Het gebied Geen wateraanvoer Achterhoek reageert in grote lijnen gelijk als het gebied Twente.
De neerslag neemt af van gemiddeld 2,64 tot 2,15 mm/d, de verdamping neemt toe van 2,76 tot
2,89 mm/d. In een droog jaar neemt de neerslag af van 1,72 in de huidige situatie, tot 1,39 mm/d
in W+ 2050. De verdamping neemt ook in dit gebied licht af, van 2,76 tot 2,74 mm/d. Het
bodemvochttekort neemt in de gemiddelde situatie toe van 0,12 tot 0,31 mm/d, in een droog jaar
neemt het bodemvochttekort toe van 0,36 tot 0,72 mm/d. De beregeningsbehoefte neemt toe van
gemiddeld in de huidige situatie 0,03 mm/d, tot uiteindelijk 0,14 mm/d in de toekomstige extreme
situatie.
Infiltratie is in dit gebied zo goed als afwezig. De drainage neemt af van 0,25 tot 0,19 mm/d in de
gemiddelde situatie, in een droog jaar neemt de drainage af van 0,20 mm/d in de huidige situatie
tot 0,17 mm/d in de toekomstige situatie.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 42\84
4.2.3 Synthese toekomstige situatie
In 2050 nemen – uitgaande van het W+ klimaatscenario – de droogteproblemen flink toe. Daarbij
lijkt de gemiddelde droogtesituatie in 2050 aardig in de buurt te komen van de huidige extreme
situatie. Dit geldt voor de grondwaterstanden, de verschillende componenten van de waterbalans
en voor de uiteindelijke watervraag. Voor de verschillende gebieden lijkt de gemiddelde situatie in
2050 voor gebied 1 iets droger dan in de huidige extreme situatie, voor de overige gebieden is de
huidige extreme situatie wat droger. Het toekomstige extreme jaar laat ongeveer dezelfde
verandering zien ten opzichte van het gemiddelde als het huidige extreme jaar ten opzichte van
het huidige gemiddelde. De watervraag neemt hierbij in een droog jaar in 2050 met ongeveer 40
à 60 % toe ten opzichte van een huidig droog jaar.
In de toekomstige extreme situatie treden er flinke problemen op met de waterbeschikbaarheid.
Door de toegenomen watervraag en de afgenomen IJsselafvoer kan het IJsselmeer niet op peil
worden gehouden. Het peil zakt in de toekomstige extreme situatie uit tot het minimumniveau, en
er treden daarom tekorten op in het watervoorzieningsgebied van het IJsselmeer. Het
studiegebied Rijn-Oost betrekt deels water direct uit het IJsselmeer via het Zwarte Meer, deels
onttrekt het water uit wateren die het IJsselmeer voeden. Dit geldt voor zowel de IJssel, waaruit
direct of via de Twentekanalen wordt onttrokken, als voor de Vecht. Uitputting van het IJsselmeer
is daarmee een probleem dat Rijn-Oost sterk raakt.
De watervraag in de berekeningen voor met name de gebieden wateraanvoer Twentekanalen en
wateraanvoer Vecht wordt waarschijnlijk onderschat door het NHI. De
wateraanvoermogelijkheden vanuit de Vecht worden juist overschat, omdat de mogelijke afname
van de Vechtafvoer niet wordt meegenomen. De vragen en tekorten die in deze gebieden worden
berekend moeten daarmee niet absoluut worden bekeken. Wel blijkt uit de berekeningen een
toename van de watervraag met zo’n 40 à 60 %. Waar in de werkelijke situatie in 2003 (bijna)
capaciteitsproblemen zijn opgetreden, zijn in de toekomst dan ook een toename van de
problemen te verwachten, nog los van de problemen in de waterbeschikbaarheid.
Uit de berekeningen komt naar voren dat de werkelijke verdamping in de toekomstige situatie niet
zoveel toeneemt als de toename van de potentiële verdamping in het KNMI scenario W+ doet
vermoeden. In een droog jaar wordt zelfs een afname berekend. Dit duidt op een flink afnemen
van de waterbeschikbaarheid voor de gewassen. Er ontstaan vochttekorten in de bodem, met
toenemende droogteschade als gevolg. Dit moet uit de specifieke landbouwanalyse duidelijker
worden. Om de optredende bodemvochttekorten te bestrijden zal de beregeningsvraag flink
toenemen. De hoeveelheid beregening neemt in de berekening dan ook sterk toe, een factor vijf
tot tien tussen huidig gemiddeld en de toekomstige extreme situatie. Hierbij wordt uitgegaan van
het huidige beregeningsareaal, bij toename van het aantal beregeningsinstallaties kan dit cijfer
nog groter worden.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
43\84
Samenvattend blijkt uit de analyse dat de toekomstige gemiddelde zomersituatie ongeveer
vergelijkbaar is met de huidige extreme situatie. Een toekomstig droogtejaar is nog eens zo erg
ten opzichte van het toekomstig gemiddelde als de huidige extreme situatie ten opzichte van het
huidige gemiddelde. Daarbij is het wateraanbod niet toereikend om aan alle vragen in het
watervoorzieningsgebied van het IJsselmeer te voldoen en treden er tekorten op. Voor Rijn-Oost
is het – door de gedeeltelijke afhankelijkheid van het IJsselmeer en de gedeeltelijke positie
bovenstrooms van het IJsselmeer – daarom belangrijk een goede positie te bekleden in de
trajecten richting een toekomstig landelijk zoetwatervoorzieningsbeleid.
4.3 Samenvatting Deze paragraaf bevat een beknopt overzicht van de bevindingen met de NHI-berekeningen.
Grondwaterstanden
Uit de berekeningen naar de effecten van klimaat op de grondwaterstanden blijkt op hoofdlijn het
volgende:
• Lichte stijging van de GHG in de poldergebieden en lage delen van de beekdalsystemen,
grote stijging van GHG op stuwwalcomplex Nijverdal
• Daling van de GHG op de zandgronden (gehele systeem in de zomer zakt zover uit dat het in
de winter niet meer op niveau komt)
• Overal daling van de GLG met maximaal 25 – 50 cm (uitzondering van de stuwwallen) met
grootste dalingen op de hogere zandgronden
Hydrologische balans
In tabel 4.1 is een samenvatting per deelgebied ten aanzien van de berekende
oppervlaktewatertekorten opgenomen. Dit geldt alleen voor de gebieden met wateraanvoer.
Tabel 4.1 Overzicht oppervlaktewatertekorten (met t ussenhaakjes de watervraag aan het hoofdsysteem) De
m3/s izjn bij geen tekort de watervraag, bij tekort i s zowel de watervraag als het tekort in m 3/sec
weergegeven
Gebied Huidig
gem
Huidig
extreem
Toekomst
gem
Toekomst
extreem
Zwarte Meer Geen (3 m3/s) Geen (4,7 m3/s) Geen (4,7 m3/s) Tekort (9,8/-1.6 m3/s)
Vecht Geen (0,5 m3/s) Geen (1,1 m3/s) Geen (1,1 m3/s)* Tekort (1,6/-0,2 m3/s)*
IJssel Geen (1,4 m3/s) Geen (2,5 m3/s) Geen (2,8 m3/s) Tekort (4,5/-0,5 m3/s)
Twentekanaal Geen (0,3 m3/s) Geen (0,8 m3/s) Geen (0,8 m3/s) Tekort (1,3/-0.2 m3/s)*
* Tekorten onderschat.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 44\84
Het algemene beeld is dat de huidige extreme situatie redelijk overeenkomt met een situatie die
gemiddeld in de toekomst ontstaat. Op grond van de berekeningen kan nog aan de watervraag
worden voldaan en treden er geen tekorten op. In toekomstige extreme jaren zullen echt tekorten
gaan optreden.
Belangrijk is op te merken dat in de deelgebieden Twentekanaal en Vecht de berekende
watertekorten niet betrouwbaar zijn (zie het hoofdrapport en hoofdstuk 6).
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
45\84
5 Betrouwbaarheid NHI en consequenties
In de studie droogte en klimaat is gebruikt gemaakt van het Nationaal Hydrologisch
Instrumentarium (NHI). Dit instrumentarium is wat betr eft haar betrouwbaarheid op een
aantal punten ter discussie te stellen. In dit hoof dstuk wordt hiervan een overzicht
gegeven.
In onderstaande figuur staat door middel van een krul of een kruisje schematisch weergegeven
hoe bruikbaar de verschillende onderdelen van de NHI-berekening zijn.
Figuur 5.1 Schematische weergave bruikbaarheid NHI- berekeningen (bron: Deltares)
Wat betreft de neerslag valt er nog wel wat op te merken. Uit de studie “Validatie NHI voor Oost
Nederland, jaren 2003 en 2006” (Ogink, 2010), welke in concept tijdens de looptijd van het project
ter beschikking is gekomen, is gebleken dat de ruimtelijke verdeling van neerslag (en ook
verdamping) in werkelijkheid grilliger is dan het NHI simuleert. Dit betekent dat er lokale
afwijkingen kunnen ontstaan in berekende vochttekorten, grondwaterstanden et cetera.
In de volgende paragraaf worden de verschillende onderdelen van NHI en hun bruikbaarheid op
hoofdlijnen beschreven.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 46\84
5.1 Oppervlaktewater 5.1.1 Watervraag in vrijafwaterende gebieden met wa teraanvoer te laag
In deze gebieden berekent het NHI een te kleine watervraag, of wordt zelfs een wateraanbod
berekend. Probleem is grotendeels te herleiden tot het kunnen infiltreren van een groot deel van
de waterlopen, de afwezigheid van peilopzet in het NHI en de soms te grote districten, waarin
water rondgepompt wordt.
Consequenties:
Grondwater Grondwater zakt in wateraanvoergebieden nabij sloten te ver uit
Effectberekening
grondwater
Berekende grondwaterstandsverschillen te groot bij infiltrerende sloten
Oppervlaktewater Te weinig wateraanvoerbehoefte
Watervraag Te weinig watervraag
% gebied Deelgebieden Vecht en Twentekanalen
Conclusie:
Watervraag in deelgebieden Vecht en Twentekanalen significant onderschat. De absolute
waarden zijn niet bruikbaar. Wel bruikbaar is de gelijkenis tussen 2003 huidig en gemiddeld 2050.
Ook bruikbaar is het feit dat extreem (2003) 2050 erger is dan gemiddeld 2050 en er vaker
tekorten zullen optreden omdat de situatie in 2003 tegen de grens aan zat.
5.1.2 Vechtafvoer te hoog
De afvoeren van de Vecht zijn niet gecorrigeerd voor een W+ scenario en daarmee voor dit
scenario waarschijnlijk te hoog berekend. In de zomer periode is de afvoer van de Vecht al laag.
In 2003 is de zomerafvoer c.a. 1,7 m3/s op de grens en in 2004 3,3 m3/s. Gesteld dat de afvoer
van de Vecht in een W+ scenario 25 % afneemt betekend dit voor een zomer van 2003 een 0,4
m3/s onderschatting van de watervraag in de Vecht regio.
Consequenties:
Grondwater Beperkt tot geen
Oppervlaktewater Beperkt, te weinig wateraanvoerbehoefte
Watervraag Beperkt , te weinig watervraag
% gebied Deelgebieden Vecht (en Twentekanalen voor eventueel extra wateraanvoer)
Conclusie:
Watervraag in vecht regio wordt iets onderschat.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
47\84
5.1.3 Watervraag andere gebieden
De watervraag in peilbeheerste (klei/veen) gebieden van Rijn-Oost is niet specifiek gevalideerd in
NHI. Wel zijn andere (vergelijkbare) klei-gebieden getoetst. Hieruit blijkt dat NHI de watervraag
redelijk goed berekent in deze gebieden. We gaan ervan uit dat in de peilbeheerste gebieden
(Zwarte Meer, IJssel) de berekende watervraag qua orde grootte plausibel is.
Voor de gebieden Twente en Achterhoek wordt geen watervraag aan het hoofdsysteem
berekend.
Conclusie:
Berekening watervraag is voor deze gebieden bruikbaar.
5.1.4 Waterbeschikbaarheid Nederland
De hoeveelheid water die beschikbaar is vanuit de IJssel en het IJsselmeer wordt door het NHI
berekend. Hierin zitten een aantal termen (verdamping, neerslag, rijnafvoer) die vast bij een
scenario horen. Daarnaast berekent het NHI de watervraag uit de verschillende regio’s. In de
Zandgebieden onderschat NHI de watervraag, in de klei gebieden is de ordegrootte goed. De
zandgebieden maken een relatief klein onderdeel uit van de totale watervraag van de IJsselmeer
regio. De ordegrootte van de door NHI berekende watervraag is daarom bruikbaar.
5.2 Grondwater 5.2.1 Inspelen onverzadigde zone.
In gebieden met een dikke onderverzadigde zone (stuwwallen) duurt het lang voordat er een
evenwicht bereikt wordt. Grondwaterstanden worden de eerste jaren van een berekening te laag
berekend. Dit speelt in gebieden waar de grondwaterstand al ver onder maaiveld ligt.
Consequenties:
Grondwater De grondwaterstand ten opzichte van maaiveld is er laag en wordt ook als laag
berekend.
De kweldruk naar de omgeving blijft op peil. Dit komt door het grote stijghoogteverschil
tussen de hoge stuwwallen en de omringende lager gelegen gebieden. De fout van een
te laag berekende grondwaterstand op de stuwwal geeft een marginale afwijking in de
kwelflux in de omringende gebieden.
Oppervlaktewater Geen
Watervraag Deze gebieden genereren geen watervraag.
% gebied Hoeveelheid gebieden met dit probleem beperkt in Rijn-Oost
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 48\84
Conclusie:
Geen consequenties voor het project klimaat en droogte in Rijn-Oost
5.2.2 Grondwaterstanden.
LG3 en HG3 - Uit vergelijk van berekende en gemeten grondwaterstanden blijkt dat het NHI voor
Rijn-Oost op regionale schaal bruikbare grondwaterstanden berekent. Er is geen structurele
afwijking ten opzichte van de metingen, wel is er een spreiding in de berekende verschillen die
onder andere veroorzaakt worden door de schaal van het NHI. In gebieden met stuwwallen
berekent het NHI de grondwaterstanden wel structureel te laag (zie ook eerdere kopje).
Conclusie:
Berekende grondwaterstanden zijn bruikbaar.
5.2.3 Verschil met regionale modellen.
Gebied oosten van Twente en Achterhoek wordt de GLG in het NHI natter berekend dan in de
regionale modellen.
Consequenties:
Grondwater Grondwaterstand in gebieden dichter aan maaiveld dan in regionale modellen. Dit
resulteert uiteindelijk in een iets te lage grondwateraanvulling voor de huidige situatie. In
de toekomstige situatie wordt het zoveel droger dat het effect op de grondwateraanvulling
zeer gering is. Voor de grondwatereffectberekening betekent dit dat de effecten mogelijk
licht onderschat worden.
Oppervlaktewater Te veel drainage
Watervraag Geen wateraanvoermogelijkheid in deze gebieden
% gebied Deel van gebieden Twente en Achterhoek (geen wateraanvoer)
Conclusie:
Misschien berekent het NHI de absolute grondwaterstanden te hoog. De
grondwaterstandsverschillen tussen de huidige en toekomstige situatie zullen qua ordegrootte
goed berekend worden.
5.3 Onverzadigde zone De neerslag- en verdampingsgegevens zijn per hoofdstation van het KNMI gebruikt om het NHI
te parameteriseren. Binnen het NHI wordt hieruit een grondwateraanvulling en een bodemvocht
gehalte berekend met MetaSWAP. In MetaSWAP worden de laatste inzichten toegepast met
betrekking tot verdamping. Voor NHI zijn de berekende waarden vergeleken met gegevens uit de
literatuur en enkele lysimeters. De berekende verdamping en grondwateraanvulling van
MetaSWAP komen goed overeen. Verder zijn er weinig metingen waar de onverzadigde zone
direct mee gecontroleerd kan worden.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
49\84
In gebieden waar de grondwaterstand ten onrechte niet in de buurt van het maaiveld berekend
wordt kan de verdamping (door het missen van capillaire opstijging) onderschat worden, of vice
versa. Aangezien de grondwaterstanden regionaal gezien goed berekend worden treedt dit
probleem niet structureel op.
Conclusie:
De onverzadigde zone wordt goed (genoeg) gemodelleerd, resultaten zijn bruikbaar.
5.4 Beregening De beregeningsvraag is afhankelijk van vochttekorten in de onverzadigde zone. Er zijn geen
gegevens voor handen om deze aan te toetsen. De eerder geconstateerde problemen in het NHI
hebben geen effect op de beregeningsvraag.
Conclusie:
Berekende beregeningsgegevens zijn bruikbaar.
5.5 Conclusie Een beperkt aantal onderdelen van het NHI is niet bruikbaar voor de studie in Rijn-Oost. Het
betreft dan het onderschatten van de watervraag voor peilhandhaving in de gebieden Vecht en
Twente kanalen.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 50\84
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
51\84
6 Uitkomsten NHI Landbouw
In dit hoofdstuk zijn enkele balanstermen uit het N HI die betrekking hebben op de
landbouw uitgelicht en kort beschouwd.
De balanstermen die hier worden toegelicht zijn:
• Beregeningsvraag en –aanbod uit oppervlaktewater
• Beregeningsvraag uit grondwater
• Vochttekort
In tabel 6.1 is een overzicht opgenomen van de berekende balanstermen ten aanzien van de
beregeningsvraag oppervlaktewater afkomstig van het NHI.
Tabel 6.1 Beregeningsvraag oppervlaktewater (mm/dag ), vraag en aanbod
Gebied Huidig
Gemiddeld
Vraag
Aanbod
Verschil
Huidig
extreem
Vraag
Aanbod
Verschil
Toekomst
Gem
Vraag
Aanbod
Verschil
Toekomst
extreem
Vraag
Aanbod
Verschil
Zwarte Meer 0,01 0,01 - 0,02 0,01 -0,01 0,03 0,02 -0,01 0,06 0,04 -0,02
Vecht 0,01 0,01 - 0,02 0,02 - 0,02 0,02 - 0,04 0,03 -0,01
IJssel 0,02 0,02 - 0,05 0,05 - 0,05 0,05 - 0,11 0,08 -0,03
Twentekanaal 0,00 0,00 - 0,01 0,01 - 0,01 0,01 - 0,02 0,02 -
Twente 0,00 0,00 - 0,01 0,01 - 0,00 0,00 - 0,01 0,01 -
Achterhoek 0,00 0,00 - 0,01 0,00 -0,01 0,00 0,00 - 0,01 0,01 -
Uit tabel 6.1 blijkt dat de berekeningsvraag uit oppervlaktewater in de huidige extreme situatie
ongeveer overeenkomt met de gemiddelde beregeningsvraag onder invloed van klimaat. Een
toekomstig extreem jaar laat een toename van de berekeningsvraag zien van ongeveer 40 –
60 %. Er treden dan ook tekorten op omdat het oppervlaktestelsel onvoldoende water kan
leveren. In tabel 6.2 is de berekeningsvraag uit het grondwater weergegeven. Daarin zien we een
vergelijkbaar patroon met de beregeningsvraag uit oppervlaktewater.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 52\84
Tabel 6.2 Beregeningsvraag grondwater (mm/dag)
Gebied Huidig
Gem
Toekomst
Gem
Verschil
Huidig
extreem
Toekomst
extreem
Verschil
Zwarte Meer 0,00 0,01 -0,01 0,00 0,02 -0,02
Vecht 0,02 0,04 -0,02 0,05 0,10 -0,05
IJssel 0,02 0,05 -0,03 0,06 0,14 -0,08
Twentekanaal 0,02 0,06 -0,04 0,07 0,14 -0.07
Twente 0,01 0,02 -0,01 0,03 0,07 -0,04
Achterhoek 0,03 0,07 -0,04 0,08 0,14 -0,06
Tabel 6.3 geeft een beeld van het optredende vochttekort. Tussen haakjes is de factor
weergegeven waarmee het vochttekort groter is dan de gemiddelde huidige situatie. Uit tabel 6.3
blijkt dat het vochttekort in de extreme situatie aanzienlijk groter is als de gemiddelde situatie. Op
hoofdlijn ligt het vochttekort voor het gemiddelde in de toekomstige situatie iets lager dan in de
huidige extreme situatie. Uitzondering hierop vormt het gebied Zwarte Meer, wat in het
toekomstige klimaatscenario een duidelijk groter vochttekort kent dan in de huidige extreme
situatie.
Tabel 6.3 Vochttekort (mm/dag)
Gebied Huidig
Gem
Toekomst
Gem
Verschil
Huidig
extreem
Toekomst
extreem
Verschil
Zwarte Meer 0,07 0,26 (fc 3.8) -0,19 0,12 (fc 1.7x) 0,84 (fc 12,0) -0,72
Vecht 0,10 0,29 (fc 2,9) -0,19 0,37 (fc 3.7x) 0,87 (fc 8,7) -0,50
IJssel 0,07 0,22 (fc 3,1) -0,15 0,23 (fc 3,3) 0,77 (fc 11,0) -0,54
Twentekanaal 0,06 0,20 (fc 3,3) -0,14 0,24 (fc 4,0) 0,67 (fc 11,2) -0,43
Twente 0,09 0,26 (fc 2,9) -0,17 0,35 (fc 3,9) 0,88 (fc 9.8) -0,53
Achterhoek 0,12 0,31 (fc 2,6) -0,19 0,36 (fc 3,0) 0,72 (fc 6,0) -0,36
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
53\84
7 Maaivelddalingsgevoeligheid als gevolg van peilbeheer en klimaatverandering
In dit hoofdstuk worden de resultaten beschreven va n de verkenning van de gevolgen van
klimaatveranderingen op de maaivelddaling.
7.1 Inleiding In het kader van de studie naar de gevolgen van klimaatverandering op de waterhuishouding van
het gebied Rijn-Oost is een verkenning uitgevoerd naar de maaivelddaling. Daarbij is een
voorspelling gedaan van de maaivelddaling tussen heden en 2050 bij huidige
klimaatsomstandigheden, waarbij de grondwaterstand wordt gehandhaafd op het huidige peil
t.o.v. maaiveld.
Daarna is een berekening gedaan van de extra maaivelddaling die te verwachten is wanneer een
W+ scenario optreedt.
De berekeningen zijn uitgevoerd op een 3D model van de Holocene ondergrond. In het
noordoosten van Nederland komen echter ook Pleistocene veengronden aan of ondiep onder
maaiveld voor, die in onverzadigde toestand kunnen oxideren. Omdat de aanwezigheid door
oxidatie in de laatste decennia niet overal bekend is en vooral omdat de oxidatiegevoeligheid van
deze venen niet proefondervindelijk is bepaald, is een risicokaart van deze gebieden gemaakt,
waarbij de mate van gevoeligheid is geschat op basis van dezelfde rekenmethode als voor de
Holocene ondergrond.
7.2 Werkwijze Uitgangspunt is de aanname dat de maaivelddaling het directe gevolg is van het peilbeheer.
Andere oorzaken van bodemdaling, zoals tektoniek en isostasie, evenals bodemdaling door olie-
en/of gaswinning zijn in het onderhavige gebied afwezig of ondergeschikt. Om de gevoeligheid
van het gebied voor het peilbeheer eenduidig te kunnen weergeven is voor het gehele gebied de
aanname gedaan dat het peilbeheer de maaivelddaling volgt. Dit is in de berekening
geëffectueerd door de peilen iedere 10 jaar te verlagen met de in de voorafgaande 10 jaar
opgetreden maaivelddaling. De hieruit berekende maaivelddaling na 50 jaar (referentiejaar is
2000) is gebruikt om een kaartbeeld te maken van de maaivelddalingsgevoeligheid.
De maaivelddalingsberekening wordt uitgevoerd in iedere kolom van een 3D voxel (“volume
pixel”) model van de Holocene ondergrond. Dit model, bestaande uit voxels van 100 *100 * 0,5 m
(l*b*h) is een geostatistische interpretatie van alle in het ‘Data en Informatie Nederlandse
Ondergrond’ (DINO) aanwezige boringen. De grondwaterstand in iedere kolom is genomen uit
het grondwatermodel van het NHI. De maaiveldhoogte hiervan is afgeleid uit het AHN. Als basis
voor de berekening is de top van het Pleistoceen aangenomen. Het model beslaat geheel
Nederland.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 54\84
7.3 Modellering De bij dit onderzoek gehanteerde aanpak is schematisch weergegeven in onderstaande figuur.
Overige informatieBoorinformatie
Klei
Veen
Zand
3D-model ondergrond
Modelrepresentaties
2
3
1
Bor
ing
Zandlichaam
Veen
Klei
Klei
A B
Profiel
(Veendikte)kaart
3
1
2
3
4Gronddruk (plit)
Kweldruk ( )pkwel
1
2
3
4
t0 t1
Veenoxidatie? (ρ ↓2 2V )
p plith kwel / ↓Deklaag
WPV
3
Risicoopbarsten
Figuur 7.1 Opzet van maaivelddalingsmodellering (br on: Deltares)
Stap 1
Selectie en kwaliteitscontrole
van boorgegevens en overige
geologische informatie.
Stap 2
Vervaardigen van een voxelmo-
del (“3D-gridcellenmodellen”;
celattributen zijn gebaseerd op
geïnterpoleerde boorgegevens);
Stap 3
Indeling in geotechnische eenheden en
parametrisatie. Vervaardigen data
rasters voor de
maaivelddalingsberekening;
Stap 4
Scenariostudie naar de maaivelddaling,
waarbij de veenoxidatie, compactie of
zwel ten gevolge van het waterbeheer
als randvoorwaarden dienen
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
55\84
De reactie van de bodem op peilveranderingen in termen van bodembeweging worden bepaald
door de verandering van de spanningen in de grond en veenweidegebieden vooral door
veenoxidatie. De spanningen veranderen als gevolg van de waterdruk in de poriën, die wordt
bepaald door de grondwaterstanden en de hydraulische weerstand van de respectievelijke lagen.
In dit rapport worden slechts de hoofdlijnen van de methodologie genoemd, voor een uitgebreide
beschrijving wordt verwezen naar Bremmer e.a. (2000).
Zetting van de bodem treedt op bij peilverlaging door afname van de waterdruk in het sediment,
waardoor dit compacteert. Bij peilverhoging zwelt het sediment weer op. Dit proces is
geprognosticeerd met de volgende formule, naar Koppejan (1948):
met: h = dikte grondlaag; ∆ht = totale samendrukking (m), ∆ht/h =
relatieve samendrukking; U = consolidatiegraad, Cp,s =
samendrukkingsconstanten, σi = initiële korrelspanning (kPa), ∆σ’ =
toename korrelspanning, ∆t = duur van de belasting (dagen), ∆td = 1
dag (referentieperiode).
Veenoxidatie is berekend met:
met: hdroog = dikte droogliggend veen (m); ∆h = dikteverandering
door veenoxidatie (m), Vox = veenoxidatiesnelheid = 15 mm per m
drooglegging per jaar, ∆t = oxidatieduur (jr).
Ten behoeve van de geotechnische berekeningen is het geologische voxelmodel
geschematiseerd in lithologische eenheden met onderscheiden samendrukkingseigenschappen.
Voor iedere voxel is de meest waarschijnlijke lithologie bepaald. De gebruikte lithologieën zijn
beperkt tot zand, klei en veen, die representatief zijn voor respectievelijk weinig, matig en sterk
samendrukbaar, waarbij alleen in veen oxidatie plaatsvindt. Binnen de lithologieën is niet
gedifferentieerd in parameters. De in de berekening gebruikte parameters zijn samengevat in
tabel 7.1. Dit zijn gemiddelde waarden afgeleid uit de NEN tabel met geotechnische parameters
(tabel 1 van NEN 6740).
∆+
∆∆+∆=∆
'
''lnlog
1)(
i
i
dsp
t
t
t
CC
tU
h
h
σσσ
)1( )( tVox
droogehh ∆⋅−−⋅=∆
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 56\84
Tabel 7.1 Overzicht samendrukkingsparameters
Natuurlijk
volumiek gewicht
[kN/m 3]
Samendrukkingsconstanten
[-]
Consolidatiecoefficient
[mm 2/sec]
Grensspanning
[kN/m 2]
Oxidatiesnelheid
[m/m/jaar]
γnat Cp Cs Cp’ Cs’ Cv Pg vox
Zand 19 2000 500 1 100 0
Klei 14 28 320 7 80 3.00E-08 100 0
Veen 10 20 80 5 20 8.00E-08 100 0.015
7.4 Huidige situatie Om de gevoeligheid van de bodem voor maaivelddaling als gevolg van peilbeheer weer te geven
is de situatie na 50 jaar dalingsvolgende peilaanpassingen, dat wil zeggen na 5 perioden van
10 jaar met hetzelfde ingestelde peil ten opzichte van maaiveld berekend.
Grondwaterstandveranderingen in de omgeving van onttrekkingen zijn genegeerd.
De resultaten van de berekeningen zijn weergegeven als hoogteverschillen ten opzichte van de
huidige hoogte van het maaiveld (Figuur 7.4), ofwel de totale maaivelddaling. De getalswaarden
zijn sterk afhankelijk van de gebruikte parameters, de vereenvoudiging in het ondergrondmodel
en de aannames met betrekking tot het peilbeheer en kunnen daardoor sterk afwijken van de
toekomstige werkelijkheid. De resultaten zijn echter zeer bruikbaar om de relatieve gevoeligheid
voor maaivelddaling in kaart te brengen (Figuur 7.2).
Stedelijk gebied is niet aangegeven. Hier zal in het algemeen de maaivelddaling worden geremd,
doordat er minder oxidatie plaatsvindt.
7.5 Berekening van klimaateffecten Er is voor de berekening van klimaateffecten uitgegaan van 1 klimaatscenario, namelijk het W+
scenario. De klimaateffecten worden het duidelijkst weergegeven door alleen de effecten van de
veranderingen weer te geven en deze te vergelijken met de maaivelddaling bij huidig klimaat en
onder handhaving van de grondwaterstand door peilbeheer. De verandering voor het
dalingsmodel manifesteert zich in de gevolgen van de grondwaterstandverlaging en de
temperatuur. De grondwaterstandverlaging wordt gegeven door het verschil tussen GLG_huidig
en GLG_W+. Deze zorgt voor een extra compactie en grotere ontwateringsdiepte van veenlagen.
Laatstgenoemde veroorzaakt een extra oxidatie. De oxidatie wordt verder versterkt door de
temperatuursverhoging. De extra maaivelddaling is berekend voor een periode van 40 jaar (2010
tot 2050) (Figuur 7.3).
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
57\84
De veenoxidatie neemt toe met het hoger worden van de temperatuur (WB21, 2000).
Uitgaande van een verhoging van de zomertemperatuur in 2050 ten opzichte van huidig van
2,8 graden Celsius, moet voor de hele periode huidig -2050 met een verhogingsfactor rekening
gehouden worden behorend bij de gemiddelde opwarming van 1,4 graden. Op basis van het
WB21 rapport betekent dit een vermenigvuldigingsfactor voor de oxidatie van 1,1.
Wanneer we de relaties tussen bodemtemperatuur en oxidatiesnelheid van Stephens (1984)
toepassen (Stephens, J.C., Allen, L.H. and Chew, E. 1984. Organic soil subsidence. American
Geological Society Reviews in Engineering Geology VI:107-122), komen we op eveneens op 1,1.
7000 AC Doetichem
7600 GA Almelo
7940 AC Meppel
8000 AB Zwolle
7320 AC Apeldoorn
7740 AH Coevorden
4000 AN Tiel
3830 AJ Leusden
8200 AE Lelystad
8200 AE Lelystad
8900 AA Leeuwarden 9640 AD Veendam
8900 AA Leeuwarden
200300.000000
200300.000000
250300.000000
250300.000000
4500
00.0
0000
0
4500
00.0
0000
0
5000
00.0
000
00
5000
00.0
000
00.
Legend
ahnminstep5.img(using climate change WL from Current WL)
0 - 0.005
0.005 - 0.01
0.01 - 0.1
0.1 - 0.2
0.2 - 0.3
0.3 - 0.4
0.4 - 0.5
0.5 - 1
1.000000001 - 2
2.000000001 - 5
Figuur 7.2 Maaivelddaling (m) na 50 jaar handhaving van de huidige drooglegging bij huidig klimaat (br on:
Deltares)
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 58\84
Figuur 7.3 Extra maaivelddaling (m) in de toekomsti ge situatie, als gevolg van klimaatverandering
(verlaging GLG en hogere oxidatiesnelheid) (bron: D eltares)
Overige veengebieden
De bovenstaande berekeningen zijn uitgevoerd voor de Holocene ondergrond. De basis voor de
berekeningen van de grondspanningen, die fluctueren met de grondwaterstand wordt in het
algemeen gevormd door de Pleistocene ondergrond. In een groot deel van het gebied ligt het
Pleistoceen aan maaiveld. Hierin komen ook veenlagen voor, die boven de grondwaterspiegel
oxideren. De oxidatiesnelheid van deze oudere venen is niet proefondervindelijk bekend.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
59\84
Verder kan door oxidatie de tegenwoordige dikte niet meer overeenkomen met de in de
boorbeschrijvingen in DINO vermelde dikte. Om het risico op een bijdrage aan toekomstige
maaivelddaling aan te geven zijn de gebieden waar aan de basisvoorwaarden voor oxidatie wordt
voldaan voor deze oudere venen weergegeven in figuur 7.4.
Figuur 7.4 Gebieden met Pleistoceen veen boven de G LG (Risk areas). In deze gebieden is kans op
maaivelddaling (niet gekwantificeerd) (bron: Deltar es)
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 60\84
Conclusies
Interpretatie van de kaarten levert de volgende constateringen op:
• Figuur 7.2: Voor het grootste deel komen de Holocene gronden in de rivierdalen voor en de
IJsseldelta. Een grote rest hoogveen is nog aanwezig in het Bargerveen. In het algemeen zijn
de maaivelddalingen tussen heden en 2050 beperkt tot enkele centimeters en minder.
Slechts in de veenrijke gebieden in de IJsseldelta en de op de kaarten zichtbare uitlopers van
het Friese veenweidegebied komen dalingen voor van 0,5 m of meer
• Figuur 7.3: Alleen in de gebieden waar een dikke veenlaag direct onder het maaiveld
ononderbroken voorkomt zal de maaivelddaling door klimaatverandering merkbaar
toenemen. In de westelijke veengebieden bedraagt deze extra maaivelddaling 10 cm
• Bij de kaarten en conclusies moet een belangrijke kanttekening worden geplaatst. Door de
oxidatie van veen verdwijnen dunne veenlagen geleidelijk. Uit een steekproef die in het kader
van onderzoek van Alterra (De Vries et al., 2008) is uitgevoerd in Drenthe blijkt dat inmiddels
bij 40 tot 60 % van het oppervlak als moerige en (gedeformeerde) veengronden gekarteerde
gronden geen veenlagen meer voorkomen. Veel van de in de veengronden in het
beschouwde gebied zijn dun en enige decennia geleden gekarteerd. Bij de berekening van
de maaivelddaling is gebruik gemaakt van deze gegevens die in DINO beschikbaar zijn. Het
is te verwachten dat het gebied met een lichte tot gematigde maaivelddaling (dus dunne
lagen) navenant kleiner is geworden
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
61\84
8 Waterkwaliteit
In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de waterkwalitei t. Eerst worden de huidige
waterkwaliteitsknelpunten beschreven en vervolgens wordt ingegaan op de mogelijke
effecten van droogte op de waterkwaliteit.
8.1 Huidige situatie In de huidige situatie van Rijn-Oost zijn knelpunten in de oppervlaktewaterkwaliteit aanwezig. In
deze paragraaf worden ze beschreven. De informatie in deze paragraaf is grotendeels ontleend
aan het Stroomgebiedbeheerplan Rijndelta (Projectteam stroomgebiedbeheerplannen, 2009).
De verschillende oppervlaktewaterlichamen die in Rijn-Oost voorkomen zijn weergegeven in
bijlage 8 bij het hoofdrapport. In Rijn-Oost zijn 129 waterlichamen onderscheiden, waarvan
“langzaam stromende middenloop/benedenloop op zand” het meest voorkomende watertype is.
Van deze waterlichamen hebben 99 de status “sterk veranderd” en 30 “kunstmatig”. Er zijn geen
waterlichamen met de status “natuurlijk”.
In het kader van de KRW wordt voor oppervlaktewater gekeken naar de chemie en de ecologie.
Voor de chemische kwaliteit wordt de kwaliteit voor 41 stoffen en stofgroepen bepaald. Voor de
ecologische doelstellingen wordt gekeken naar:
• Biologische soortgroepen
• Hydromorfologie
• Algemeen fysisch-chemische parameters (relevant voor dit onderzoek)
• Specifieke verontreinigende stoffen (relevant voor dit onderzoek)
8.1.1 Chemische kwaliteit
In figuur 8.1 is voor de verschillende oppervlaktewaterlichamen in Rijn-Oost voor verschillende
stofgroepen (zware metalen, bestrijdingsmiddelen, industriële verontreinigende stoffen en andere
verontreinigende stoffen) weergegeven of de kwaliteit aan de norm voldoet of niet.
Uit de kaarten kan geconcludeerd worden dat normoverschrijdingen van zware metalen en
bestrijdingsmiddelen vooral in oppervlaktewaterlichamen in de deelgebieden “Wateraanvoer
Twentekanalen” en “Geen wateraanvoer Twente” voorkomen. Industriële verontreinigende stoffen
zijn in geen enkel deelgebied een probleem. Overschrijdingen van de normen van andere
verontreinigende stoffen vinden plaats in de oppervlaktewaterlichamen in de gebieden
“Wateraanvoer Twentekanalen”, “Geen wateraanvoer Twente”, “Wateraanvoer Vecht” en de
IJssel. Als de verontreinigingen met de ligging van de lozers wordt vergeleken (figuur 8.3) lijkt er
niet direct een verband te bestaan tussen de aanwezigheid van lozers en overschrijdingen van de
normen.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 62\84
Uit de Waterbijlage van de Omgevingsvisie Overijssel (Provincie Overijssel, 2009) kan
opgemaakt worden dat koper, zink en ammonium de grootste probleemstoffen zijn voor de
chemische toestand.
Het totaaloordeel wat betreft de chemische toestand is dat er in de deelgebieden “Wateraanvoer
Twentekanalen” en “Geen wateraanvoer Twente” oppervlaktewaterlichamen aanwezig zijn die
niet voldoen aan de goede chemische toestand. Ook de gehele IJssel voldoet niet aan de goede
chemische toestand.
Zware metalen
Bestrijdingsmiddelen
Industriële verontreinigende
stoffen
Andere verontreinigende stoffen Totaaloordeel chemie
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
63\84
Figuur 8.1 Chemische toestand van de oppervlaktewat erlichamen op basis van verschillende stofgroepen
en het eindoordeel voor de chemische toestand (bron : Deltares)
8.1.2 Ecologische kwaliteit
Als onderdeel van de ecologische toestand wordt onder andere gekeken naar de fysische chemie
en specifieke verontreinigende stoffen. Onder de fysische chemie vallen de parameters doorzicht,
zuurgraad, zuurstof, temperatuur, chloride, totaal fosfaat en totaal stikstof. Onder specifiek
verontreinigende stoffen vallen stoffen die in significante hoeveelheden worden geloosd
(bijvoorbeeld werkzame stoffen van bestrijdingsmiddelen). Kaarten van de fysische chemie en de
specifieke verontreinigende stoffen zijn in figuur 8.2 opgenomen.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 64\84
Fysische chemie
Specifieke verontreinigende stoffen
Figuur 8.2 Ecologische toestand voor de verschillen de oppervlaktewaterlichamen op basis van fysische
chemie op basis van specifiek verontreinigende stof fen (bron: Deltares)
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
65\84
De slechtste fysisch chemische toestand lijkt in het noorden van Rijn-Oost voor te komen.
Daarnaast lijkt de fysisch chemische toestand slecht in de kleine zijriviertjes in deelgebied “geen
wateraanvoer Twente”. Opvallend is dat veel zijriviertjes van de IJssel in een goede fysisch
chemische toestand verkeren. De Vecht heeft als een van de weinige waterlopen een goede
fysisch chemische toestand, op het moment dat het Ommerkanaal en de Beneden-Regge hierin
uitkomen, verslechtert de toestand echter. In het noorden van Rijn-Oost komt een aantal
oppervlaktewaterlichamen voor die fysisch-chemisch in een slechte toestand verkeren, maar voor
de specifieke verontreinigende stoffen niet de norm overschrijden. Het totaaloordeel van de
ecologische toestand is dat de oppervlaktewaterlichamen in Rijn-Oost zich in matige,
ontoereikend of slechte toestand bevinden.
Uit de Waterbijlage van de Omgevingsvisie Overijssel (Provincie Overijssel, 2009) kan
opgemaakt worden dat van de fysisch chemische parameters de nutriënten de grootste
probleemstoffen zijn. Bijna bij alle oppervlaktewaterlichamen die voor de fysische chemie in
slechte toestand verkeren (zie figuur 8.2), wordt dit veroorzaakt door een te hoge
fosfaatconcentratie. De laagveenplassen in het noordwesten van Rijn-Oost hebben in vergelijking
met de andere oppervlaktewaterlichamen voor meer parameters een ontoereikende (totaal-
stikstof, doorzicht en zuurgraad) toestand.
8.1.3 Puntbronnen
De belangrijke bron van belasting in Rijn-Oost vormen rioolwaterzuiveringsinstallaties (RWZI’s).
In Rijn-Oost zijn 46 RWZI’s aanwezig met een ontwerpcapaciteit van meer dan 2000 v.e.
(vervuilingseenheden). Belasting door RWZI’s van veel voorkomende normoverschrijdende
stoffen zijn benzo(a)pyreen, som benzo(b+k)fluorantheen, som benzo(g,h,i)peryleen en
indeno(1,2,3-c,d)pyreen, kwik, cadmium, koper, zink, totaal fosfaat en stikstof. Ook
riooloverstorten dragen in Rijn-Oost bij aan de belasting, maar in mindere mate dan RWZI’s. In
Rijn-Oost zijn relatief weinig industriële en andere lozingen aanwezig.
De belangrijkste diffuse bron in Rijn-Oost is de landbouw. Uit de landbouw komen vooral
nutriënten en zware metalen (zoals koper en zink) vrij. Daarnaast zijn run-off (afstromend
regenwater en regenwaterriolen), verkeer (weg/rail) en infrastructuur en atmosferische depositie
belangrijke diffuse bronnen van voornamelijk metalen (koper en zink) aan het oppervlaktewater.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 66\84
Rioolwaterzuiveringen
Industriële en andere lozingen van prioritaire
en andere belangrijke (gevaarlijke) stoffen
Figuur 8.3 Ligging van rioolwaterzuiveringen (RWZI’ s) en industriële lozingen van prioritaire en ander e
belangrijke (gevaarlijke) stoffen in Rijn-Oost (bro n: Deltares)
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
67\84
8.2 Toekomstige situatie De waterkwaliteit van rivieren is het meest kritisch tijdens hydrologische extremen en onder hoge
watertemperaturen. Uit verschillende studies naar effecten van klimaatverandering op de
waterkwaliteit in de Rijn en de Maas is gebleken dat er in het algemeen een verslechtering van de
chemische waterkwaliteit (bijvoorbeeld een toename aan chloride) wordt waargenomen tijdens
perioden van extreem lage rivierafvoeren (Zwolsman & Doomen (2005), Klopstra et al. (2005),
Van Bokhoven & Zwolsman (2007); Van Vliet & Zwolsman (2007); Zwolsman & Van Vliet (2007);
Van Vliet et al. (2008), Rijk et al. (2010)). Wat betreft de ecologische waterkwaliteit, speelt met
name de verhoging van de watertemperatuur en de daarmee samenhangende toename van
algenbloei, verschuiving van soorten (meer cyanobacterien), de opkomst van exoten en een
toenemende kans op botulisme.
Bovengenoemde onderzoeken gaan in op de effecten van droogte op de Rijn en Maas en zijn
veelal gebaseerd op een vergelijking tussen de waterkwaliteit in warme jaren (1976 en 2003) en
die in ‘normale’ jaren. Er zijn ons geen onderzoeken bekend naar het effect van droogte in
kleinere rivieren of kwelafhankelijke waterlopen. Bij de resultaten die in deze paragraaf
gepresenteerd worden moet in acht genomen worden dat dit dus een interpretatie is van de
onderzoeken die bekend zijn en dat dus alleen gespeculeerd kan worden wat de effecten van
droogte zijn op alle waterlopen in stroomgebied Rijn-Oost.
8.2.1 Processen bij droogte die invloed hebben op d e waterkwaliteit
Uit de bovengenoemde studies kunnen verschillende effecten van droogte op de waterkwaliteit
afgeleid worden voor verschillende parameters, welke hieronder toegelicht worden.
Chemische kwaliteit (zware metalen, bestrijdingsmidd elen, industriële verontreinigende
stoffen en andere verontreinigende stoffen)
Droogte kan de volgende effecten hebben op de chemische waterkwaliteit:
• Afname verdunning van puntlozingen. Stroomafwaarts van puntbronnen, zoals RWZI’s, zal
het effect van de stoffen in het effluent hoger zijn omdat tijdens lage afvoer de RWZI
effluenten een relatief groot aandeel leveren in de totale rivierafvoer. Concentraties aan
verontreinigende stoffen (chloride, sulfaat, fluoride, bromide, zink, koper, organische
verontreinigingen, maar ook medicijnen, hormoonverstorende medicijnen en glyfosfaat
(onkruidbestrijdingsmiddel)) kunnen hierdoor oplopen en mogelijke drempelwaarden
overschrijden
• Afname in concentraties zwevende stof. Door een lagere stroomsnelheid heeft de rivier
minder ‘kracht’ om sediment te transporteren. Dit heeft een afname van totaalconcentraties
van aan zwevende stof gebonden verontreinigingen tot gevolg
• Verminderde aanvoer vanuit diffuse bronnen (zoals landbouw) via ondiep grondwater en
oppervlakte-afstroming. Tijdens basisafvoer wordt het oppervlaktewater vooral gevoed uit het
diepere grondwater, wat minder verontreinigd is. Hierdoor zal er een afname in
totaalconcentraties zware metalen optreden
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 68\84
Nutriënten
Droogte kan verschillende effecten op de nutriëntenconcentratie hebben:
• Toename nutriëntenconcentraties door afname verdunning puntlozingen, zoals RWZI’s
• Afname fosfaatconcentratie door afname zwevende stofconcentratie
• Verminderde aanvoer van nutriënten vanuit diffuse bronnen doordat er in droge
omstandigheden meer aanvoer van dieper, minder verontreinigd, grondwater is en er geen
oppervlakte-afstroming plaats zal vinden (Rozemeijer et al., 2008)
• Versnelling chemische en biologische processen. Bij hogere temperaturen verlopen
chemische reacties en biologische processen sneller. Dit betekent bijvoorbeeld een snellere
afbraak van organisch materiaal, waardoor meer nutriënten vrijkomen. Snellere groei van
primaire producenten betekent echter ook een snellere opname van nutriënten uit water en
bodem
• Droogval van watergangen, veroorzaakt door toenemende droogte, beïnvloedt chemische
processen in water en bodem. In zijn algemeenheid zullen nutriëntenconcentraties toenemen
De verschillende effecten kunnen dus zowel een toename als een afname in
nutriëntconcentraties teweeg brengen, afhankelijk van welke processen er in een bepaalde
waterloop spelen.
Temperatuur, zuurstof, pH en algenbloei
De effecten van droogte op temperatuur, zuurstof, pH en algenbloei hangen sterk samen en zijn
hieronder kort toegelicht.
• Stijging van de watertemperatuur en sterkere gevoeligheid van het riviersysteem voor
opwarming. Hierdoor zal bij droogte, samengaand met hitte, eerder de kritische norm van
25°C, die voor drinkwaterproductie en ecologie geldt, overschreden worden. De
watertemperatuur is voornamelijk afhankelijk van de luchttemperatuur en koelwaterlozingen.
Daarnaast speelt afvoer ook een indirecte rol, doordat de gevoeligheid van het watersysteem
voor hogere luchttemperaturen toeneemt bij lagere afvoer. De temperatuurverhoging door
klimaatverandering vooral ook belangrijk bij de kleinere wateren (Van der Hoek &
Verdonschot, 2001). Waterkwaliteitsparameters waarvan de concentratie afhankelijk is van
de watertemperatuur zijn zuurstof, chlorophyl-a, en nutriënten (ammonium, nitraat, nitriet en
ortho-fosfaat)
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
69\84
• Effect op zuurstofconcentraties, pH en algenbloei. De zuurstofoplosbaarheid neemt af bij
hogere watertemperatuur. De zuurstofconcentratie en pH zullen echter ook reageren op
algenbloei. Bij een toenemende watertemperatuur en lagere stroomsnelheid zijn er
verhoogde risico’s op algenbloei. Algenbloei leidt tot afgifte van zuurstof aan de waterkolom
(oververzadiging) en onttrekking van opgelost koolzuur (pH stijging) gedurende de dag. Maar
’s nachts is de respiratie dominant, waardoor het zuurstofgehalte en de pH zullen dalen. Dit
effect kan per rivier verschillen en is onder andere afhankelijk van de mate van belasting met
organische stoffen. Bij een hogere belasting met organische stoffen is er een sterkere afname
van de zuurstofconcentratie door, naast een lagere zuurstofoplosbaarheid als gevolg van de
hogere temperatuur, een toename in afbraak van organische stoffen bij hogere
watertemperaturen. De belasting van een rivier is afhankelijk van de verdunning (hogere
afvoer, o.a. door de bijdrage van zijrivieren) en door afbraak, biotische opname of binding van
organische stoffen. Bij het ontstaan van algenbloei speelt daarnaast het debiet van een rivier
een belangrijke rol. Bij een gebrek aan doorstroming zal de watertemperatuur sneller kunnen
oplopen en zal er eerder algenbloei optreden.
De verhoogde dag-nachtfluctuaties in de pH en het zuurstofgehalte en de verhoogde
temperatuur van het water kunnen ecologische risico’s met zich meebrengen, zoals vissterfte,
maar hebben daarnaast ook gevolgen voor de gebruiksfuncties van het water (bijv.
drinkwaterproductie, recreatie en beperking koelwaterlozingen)
• (Water-)temperatuur kan de algensoortensamenstelling beïnvloeden, doordat bij bepaalde
temperaturen er verschuivingen optreden in populaties. Hierdoor kunnen bepaalde
algensoorten het watersysteem gaan domineren. Hogere temperaturen resulteren eerder in
een dominantie van blauwalgen. Een temperatuurstijging als gevolg van klimaatverandering
kan dus zorgen voor meer dominantie van blauwalgen in het watersysteem. Hierbij moet wel
de kanttekening worden geplaatst dat niet alleen temperatuur van belang is voor de mogelijke
dominantie van een soort, ook de hoeveelheid licht en de beschikbaarheid van nutriënten zijn
van belang. In de literatuur zijn verschillende voorbeelden te vinden van meren waarvan de
algensoortensamenstelling is veranderd na een verhoging van de temperatuur (door lozing
van koelwater)
• Een hogere temperatuur vergroot ook de kans op botulisme. Botulisme is een
voedselvergiftiging bij mensen of dieren, die veroorzaakt wordt door opname van voedsel
waarin zich de bacterie Clostridium Botulinum, botulinumtoxine, heeft gevormd. Er bestaan
zeven verschillende typen van deze bacterie. De mens is vooral gevoelig voor de, gelukkig
zeldzame, typen A, B, E, en F. De bacteriën vermenigvuldigen zich snel bij gunstige
omstandigheden als vuil, warm en ondiep stilstaand water. Botulisme verspreidt zich vooral
via besmette kadavers. Gezonde watervogels nemen weefseldeeltjes en vliegenlarven
(maden) op van de kadavers en worden hierdoor ziek. De bacterie kan ook rechtstreeks uit
de bodem worden opgenomen. Gunstige condities voor optreden botulisme zijn hoge
temperaturen en aanwezigheid van organisch afval (van lozingen of in sediment)
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 70\84
Ecologische kwaliteit
Macrofauna
Een stijging van de temperatuur kan zowel een positief, negatief als neutraal effect hebben op de
soortensamenstelling en diversiteit van macrofauna. Iedere soort heeft een specifiek
temperatuurtraject waarbinnen de groei en ontwikkeling optimaal is. Een studie laat zien dat bij
een temperatuurstijging van 1-4 °C het verspreidings areaal van soorten naar het noorden
verschuift. Van den Hoek en Verdonschot onderzochten de effecten van temperatuurstijging op
de verspreiding van soorten in Nederland en concluderen dat circa 12 % van de fauna in
beekecosystemen in Nederland zal verdwijnen, 17 % nieuw zal zijn en dat voor verreweg de
meeste macrofauna in stromend water (71 %) er geen verandering is te verwachten. Nog
onbekend is in welke mate de macrofaunasoorten die in de ecologische beoordelingssystemen
zijn opgenomen temperatuurgevoelig zijn. Indien relatief veel soorten temperatuurgevoelig
zouden zijn, kan dit het behalen van de geformuleerde ecologische doelen onder druk zetten.
Ook de toename van bui-intensiteit heeft invloed op macrofauna; bij een piekafvoer die groter is
dan vier keer de basisafvoer worden met name macrofaunasoorten te sterk afgevoerd en bestaat
de kans dat de vitaliteit van een populatie afneemt of dat de populatie zelfs verdwijnt.
Vissen
Het metabolisme (stofwisseling) en de groei van vissen worden sterk beïnvloed door de
watertemperatuur. Groei vindt zelfs alleen plaats als de watertemperatuur binnen een bepaalde
bandbreedte valt. De meeste vissoorten groeien dan ook niet of amper in de winter, als de
temperaturen te laag zijn. Een lichte stijging van de watertemperatuur in de winter kan een
positief effect hebben, echter tegelijkertijd moet er ook voldoende voedsel aanwezig zijn om aan
de verhoogde energiebehoefte te voldoen en de biologische interacties mogen zich verder niet
wijzigen. Voor soorten die een lagere watertemperatuur nodig hebben om zich te kunnen
voortplanten zou een stijging van de watertemperatuur een negatief effect hebben. De effecten
van een temperatuurstijging van het water op vissen hangen af van de grootte van de
temperatuurstijging, de (thermische) eisen die de soort stelt aan het systeem en het watertype.
Aangezien het effect van temperatuursverhoging per soort erg kan verschillen, voert het te ver
om hier in detail verder op in te gaan.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
71\84
Macrofyten
Temperatuur is een belangrijke factor voor de ontwikkeling en reproductie, die onder andere het
tijdstip van bloei en uitkomen van zaden van (hogere) planten beïnvloedt. Net als voor de andere
biologische groepen, treedt als gevolg van de klimaatverandering een areaalverschuiving op van
flora. Nog onbekend is in welke mate de macrofytensoorten die in de ecologische
beoordelingssystemen zijn opgenomen temperatuurgevoelig zijn. Indien relatief veel soorten
temperatuurgevoelig zouden zijn, kan dit het behalen van de geformuleerde ecologische doelen
onder druk zetten.
Exoten
Een ander probleem is dat exotische “plaagsoorten” kunnen toenemen. Exoten zijn te benoemen
als soorten die een ecosysteem binnendringen die voorheen niet waargenomen werden. Dit
binnendringen kan op natuurlijke wijze of door antropogene oorzaken gebeuren. Het succes van
een invasie door exoten zal afhangen van hun adaptieve capaciteit aan de milieuomstandigheden
in de tijd en plaats. De watertemperatuur, waterbeschikbaarheid en verschillende
waterkwaliteitsparameters (onder andere zoutgehalte) zijn seizoensgebonden en de dynamiek
ervan wordt mede bepaald door het klimaat. Huidige exoten, die nabij de grenzen van hun
overlevingsucces zitten, zouden bij een klimaatverandering kunnen verdwijnen. Aan de andere
kant zullen voor nieuwe, nog niet geïntroduceerde soorten in Nederland, de overlevingskansen
kunnen stijgen. Ze kunnen inheemse soorten verdringen en ecosystemen destabiliseren. In het
Nederlandse waterbeheer worden de volgende soorten momenteel als problematisch ervaren:
In het gebied van Rijn -Oost zijn verschillende exoten waargenomen. Voorbeelden zijn de
waterteunisbloem, watersla, parelverderkruid, de rode en de gevlekte Amerikaanse rivierkreeft en
marmelgrondel. Mede als gevolg van klimaatverandering bestaat het risico dat deze soorten
sterkere plaagsoorten kunnen worden. Met name de warmere winters kunnen ertoe leiden dat
deze soorten zich gemakkelijker kunnen vestigen.
Algemeen
Tot slot heeft de toenemende droogte invloed op de soortensamenstelling. Bij langdurige droogte
en daarmee gepaard gaande droogval /stagnatie van beken, zal de ecologische kwaliteit
afnemen. Aquatische soorten verdwijnen bij langdurige droogval. In alle typen stedelijk
oppervlaktewater zal (langdurige) droogval deze soorten daarom onder druk zetten. Voor beken
geldt dat kenmerkende stromingsminnende soorten bij langdurige stagnatie zullen verdwijnen. In
het gebied van Rijn-Oost is stagnatie van beken nu al vaak een sterke beperkende factor voor de
ecologische kwaliteit, met name voor macrofauna en vissen. Verwacht kan worden dat dit
probleem groter wordt als gevolg van klimaatverandering.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 72\84
8.2.2 Effect droogte op de waterkwaliteit van Rijn e n IJssel
Uit verschillende studies is gebleken dat de waterkwaliteit van de Rijn negatief wordt beïnvloed
door droogte. Aangezien de IJssel gevoed wordt door Rijnwater, is de verwachting dat deze
effecten van droogte ook in de IJssel waargenomen worden.
De belangrijkste invloeden van droogte die daadwerkelijk in de Rijn zijn aangetoond zijn:
• Toename watertemperatuur
• Toename concentratie chlorophyl-a (maat voor hoeveelheid algen)
• Toename concentratie ammonium (in vergelijking met seizoenscyclus echter van beperkt
belang)
• Toename aan concentraties aan macro-ionen, zoals chloride, sulfaat, natrium, bromide en
fluoride
• Over het algemeen gelijkblijvende zuurstofconcentratie en pH met sterke dag-nachtfluctuaties
veroorzaakt door algenbloei
• Geen effect op nitraat, nitriet en fosfaat
8.2.3 Invloed droogte op waterkwaliteit van de Over ijsselse Vecht
Voor de Overijsselse Vecht zijn de effecten van droogte op de waterkwaliteit niet specifiek
onderzocht. Op basis van expert judgement zullen de effecten van droogte op het water uit de
Overijsselse Vecht beschouwd worden.
De Overijsselse Vecht is een langzaam stromend, genormaliseerd regenriviertje. De verwachting
is dat droogte een negatief effect heeft op de waterkwaliteit. Omdat de Vecht een langzaam
stromende regenrivier is, is de verwachting dat droogte een groter effect op de temperatuur en
algenbloei zal hebben in vergelijking met de Rijn. Regenrivieren, zoals de Maas en de
Overijsselse Vecht, hebben een grillige afvoerdynamiek en relatief lage afvoeren tijdens de
zomerperiode. De Rijn wordt gevoed door zowel regenwater als smeltwater en heeft daardoor
relatief hoge afvoeren tijdens de zomerperiode. In vergelijking met de Rijn zal de Overijsselse
Vecht dus snel op droogte reageren. Uit de omliggende kanalen is wel altijd een minimum debiet
gegarandeerd.
Door een verhoogde temperatuur en daarmee samenhangende toename aan algenbloei zullen in
deze rivier de zuurstofconcentratie en de pH flink kunnen fluctueren tussen dag en nacht.
Er zijn een aantal RWZI’s aanwezig die in de Overijsselse Vecht lozen. Door de afname van de
afvoer met droogte, zullen de concentraties aan verontreinigende stoffen sterk kunnen toenemen
door een afname in verdunning.
8.2.4 Invloed droogte op waterkwaliteit van het IJs selmeer
Het water uit het IJsselmeer bestaat voor ca. 70% uit Rijnwater. De kwaliteitsfluctuaties die in het
Rijnwater het gevolg van droogte kunnen zijn, zouden kunnen afvlakken door menging van
Rijnwater en IJsselmeerwater. Daarnaast speelt echter ook aanvoer vanuit andere bronnen en
verdamping in de zomer.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
73\84
In onderzoek van Zwolsman & Doomen (2005) blijkt droogte een verhoogd chloridegehalte in het
IJsselmeer teweeg te brengen (is onder andere in de warme periode in 2003 aangetroffen). Dit
wordt niet alleen veroorzaakt door een verhoogde chlorideconcentratie in het Rijnwater, maar
mogelijk ook door uitslagwater van aanliggende polders en boezemgebieden en brakke kwel en
verdamping. Gezien het grote wateroppervlak en de geringe waterdiepte van het IJsselmeer kan
het gevolg van verdamping voor het chloridegehalte tijdens een warme droge zomer aanzienlijk
zijn. Door kalkneerslag kan het fluoridegehalte dalen in een droge, warme periode. Kalkneerslag
is afhankelijk van de algenbloei in het meer, die met een hoge watertemperatuur verhoogd zou
kunnen zijn. Door afbraak en verdunning is de concentratie bestrijdingsmiddelen ongeacht de
droogte laag (< detectiegrens) in het IJsselmeer.
8.2.5 Deelgebieden
Verschillen in de invloed van droogte op verschillende waterlopen zal vooral afhangen van:
• De mate van belasting van de waterloop (RWZI’s, koelwaterlozingen, puntbronnen,
riooloverstorten, aanwezigheid steden)
• De mate van inlaatwater en de kwaliteit daarvan. In alle deelgebieden met inlaatwater moet in
droge perioden mogelijk meer systeemvreemd water worden ingelaten, met bijbehorende
negatieve effecten
• De grootte (debiet) van de waterloop: in kleine waterlopen is het debiet lager waardoor de
invloed van puntlozingen groter is doordat er minder water is om de concentraties te
verdunnen
• De mate waarin er stagnatie van het water kan optreden, deze kans zal groter zijn bij
waterlopen met een klein verval en een laag debiet
• De afhankelijkheid van kwel: het diepe grondwater heeft in de meeste gevallen een betere
waterkwaliteit dan het bovenste grondwater. Waterlopen die afhankelijk zijn van kwel zullen
minder invloed ondervinden van kwaliteitsverslechtering door droogte dan waterlopen die
afhankelijk zijn van inlaat van oppervlaktewater
Hieronder worden per deelgebied de mogelijke effecten van droogte op de waterkwaliteit
beschreven. Omdat er maar weinig onderzoek is gedaan naar de effecten van droogte op de
waterkwaliteit, met name op de Maas en de Rijn, is dit gebaseerd op expert judgement en geven
de teksten hieronder een grove indicatie.
Aanvoergebied Zwarte Meer
In het IJsselmeerwater wordt verwacht dat droogte mogelijk een verhoogde chloride- en
fluorideconcentratie tot gevolg kan hebben. In vergelijking met rivieren zal de kwaliteit van het
IJsselmeer minder veranderen door droogte. In waterlopen waarin IJsselmeerwater wordt
ingelaten zullen deze concentraties dus ook verhoogd worden, maar de effecten zullen kleiner
zijn dan in gebieden met wateraanvoer vanuit rivierwater.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 74\84
In de meren in deelgebied “Wateraanvoergebied Zwarte Meer” kunnen gemakkelijk effecten
optreden van droogte en warmte doordat dit stagnante wateren zijn. Hierdoor kan er gemakkelijk
zuurstofloosheid optreden en is er verhoogde kans op bloei van blauwalgen en botulisme en
bestaat er kans op het vrijkomen van toxines en op vissterfte.
Aanvoergebied Vecht
De waterkwaliteit van de Overijsselse Vecht zal veranderen zoals in paragraaf 8.2.3 beschreven.
Doordat het debiet van deze rivier af zal nemen en de kwaliteit zal verslechteren door de afname
in verdunning, bestaat de kans dat waterlopen met inlaat van Vechtwater minder water
ontvangen, wat ook nog van slechtere kwaliteit is. Het effect van droogte op de waterkwaliteit in
waterlopen die geen inlaat van de Vecht ontvangen is onbekend. Dit is voornamelijk afhankelijk
van de herkomst van het water in deze waterlopen en de aanwezigheid van
puntverontreinigingen. Als deze waterlopen afhankelijk zijn van kwel, zal er mogelijk geen
kwaliteitsverslechtering optreden door droogte.
Aanvoergebied IJssel
Het IJsselwater zal ongeveer dezelfde kwaliteit als het Rijnwater hebben. Dit betekent een
slechtere kwaliteit bij droogte door minder verdunning van de verontreinigingen. Tevens is er
direct na de aftakking van de IJssel een grote RWZI (>100.000 p.e.) aanwezig. Deze zal direct
invloed hebben op de kwaliteit van het IJsselwater door de verminderde verdunning bij droogte.
Aangezien deelgebied “Wateraanvoergebied IJssel” geheel van water kan worden voorzien,
zullen de waterlopen bij inlaat met water van slechtere kwaliteit tijdens droge perioden ook een
slechtere waterkwaliteit krijgen.
Aanvoergebied Twentekanalen
Het water uit de Twentekanalen wat in dit gebied wordt ingelaten is afkomstig uit de IJssel. Het
IJsselwater zal ongeveer dezelfde kwaliteit als het Rijnwater hebben. Dit betekent een slechtere
kwaliteit bij droogte door minder verdunning van de verontreinigingen. Dit wordt versterkt door de
aanwezigheid van een RWZI bij de aftakking van het Twentekanaal en enkele lozingslocaties in
het Twentekanaal (zie figuur 9.3). In waterlopen waarin water uit het Twentekanaal ingelaten
wordt, zal de kwaliteit van het water verslechteren.
“Geen wateraanvoer Twente” en “Geen wateraanvoer Ac hterhoek”
Aangezien in de gebieden “Geen wateraanvoer Twente” en “Geen wateraanvoer Achterhoek” in
droge tijden geen oppervlaktewater aangevoerd wordt en er geen specifieke informatie over deze
twee gebieden is, worden de algemene effecten van droogte op de waterkwaliteit voor beide
gebieden gelijktijdig beschreven.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
75\84
De kwaliteit van het water in de waterlopen in dit gebied zal vooral beïnvloed worden door de
mate van belasting (onder andere RWZI’s) en het blijven stromen dan wel stagneren van het
water. Gebieden waarin geen inlaat van water is en die afhankelijk zijn van regenwater en
kwelwater, zullen bij droogte mogelijk geen kwaliteitsverslechtering laten zien. Regenwater zal
dezelfde kwaliteit behouden en via het kwelwater komt mogelijk zelfs minder verontreinigd water
omdat er meer aanvoer vanuit het diepe dan vanuit het ondiepe grondwater is. Waterlopen die
niet door kwelwater gevoed worden maar alleen door regenwater kunnen mogelijk geheel
droogvallen.
De werkelijke effecten per waterloop in deze twee gebieden hangen af van de factoren zoals in
het begin van deze paragraaf genoemd.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 76\84
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
77\84
9 Waterkwaliteit van de Regge en Wieden-Weerribben
In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de waterkwalitei t van twee deelsystemen in Rijn-Oost:
de Regge en de Wieden en Weerribben.
9.1 Regge 9.1.1 Het waterlichaam
Het watersysteem Regge bestaat uit drie waterlichamen: de Boven Regge, de Midden Regge en
de Beneden Regge. De Beneden en Midden Regge zijn getypeerd als watertype R6 (Langzaam
stromend riviertje op zand) en de Boven Regge als R5 (Langzaam stromende
midden/benedenloop op zand). In tabel 9.1 staan enkele kenmerken van het Reggesysteem.
Tabel 9.1 Gegevens over het watersysteem Regge
Waterlichaam Ontstaan Watertype en status Oppervlak
afwateringsgebied (ha)
Lengte (km)
Beneden Regge Natuurlijk R6, sterk veranderd 1.471 8,6
Midden Regge Natuurlijk R6, sterk veranderd 8.411 25,1
Boven Regge natuurlijk R5, sterk veranderd 8.174 32,4
9.1.2 Huidige situatie
Scores op de KRW-maatlat
In bijlage 2 staan factsheets met alle relevante KRW-informatie over de waterlichamen van het
Reggesysteem. Deze factsheets zijn opgesteld door Waterschap Regge en Dinkel (Knol, 2009).
Een overzicht van de huidige situatie en GEP’s (doelen voor 2027) is te zien in tabel 9.2.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 78\84
Tabel 9.2 Huidige concentraties en scores op de maa tlatten en GEP’s
Huidig GEP Huidig GEP Huidig GEPMacrofauna 4,2 5,0 3,7 4,3 5,0 5,6Vissen 3,6 5,0 4,6 5,0 4,6 5,0Waterflora 4,7 5,3 5,0 5,3 5,0 5,3
Temperatuur 18,5 25 21,3 25 20,6 25Zuurgraad 7,5 5,5 - 8,5 7,5 5,5 - 8,5 7,5 5,5 - 8,5Zuurstof 76,3 70 - 120 81,2 70 - 120 90,8 70 - 120Zout 52,1 150 75,3 150 67,3 150Totaal stikstof 4,2 4,0 3,70 4,0 3,60 4,0Totaal fosfor 0,13 0,14 0,40 0,14 0,29 0,14Ammonium 0,319 0,304 0,367 0,304
Boven Regge Midden Regge Beneden Regge
9.1.3 Toekomstige situatie
Veranderingen in hydrologie en waterkwaliteit als g evolg van klimaatverandering
We gaan ervan uit dat in 2027 de GEP wordt gehaald voor alle kwaliteitselementen en ecologie-
ondersteunende parameters. In de studie van Klein (2010) is aangegeven dat er voor de
waterkwaliteit op de Regge en andere beken in het gebied weinig veranderingen in de
waterkwaliteit te verwachten zijn, tenzij er op die beken rwzi’s lozen. Op de Regge lozen twee
rwzi’s, namelijk die van Goor en van Nijverdal. Een gevolg van klimaatverandering op de Regge
zal zijn dat deze met name in de zomer minder water afvoert. Hierdoor wordt het aandeel rwzi-
water relatief groter. Zonder aanvullende aanpassingen op de rwzi zullen de concentraties van
nutriënten in het water in de Midden en Beneden Regge stijgen.
De watertemperatuur zal hoger worden en de concentraties zuurstof lager. Hierdoor wordt
mogelijk de minimale zuurstofverzadiging van 70 % niet altijd meer gehaald, vooral in de Boven
Regge.
Effecten op de biologische maatlatten
De belangrijkste effecten op de biota worden veroorzaakt door:
• Lagere afvoeren in de zomer
• Grotere afvoerdynamiek
• Hogere concentraties nutriënten
• Hogere primaire productie
• Hogere temperaturen
• Veranderende kwaliteit invallend blad
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
79\84
Als de stroomsnelheid in de zomer lager wordt dan 10 à 20 cm/s, dan stroomt het water te
langzaam voor de watertypen R5 en R6. Dit kan tot gevolg hebben dat soorten die afhankelijk zijn
van stromend water in de zomer verdwijnen ten gunste van soorten die niet van stromend water
houden. Een grotere afvoerdynamiek daarentegen is ongunstig voor soorten van niet- tot zeer
langzaam stromende wateren. Komt de stroomsnelheid van het water boven de 50 cm/s, dan
stroomt het water te snel voor het type. Zowel een lagere afvoer in de zomer als een hogere
afvoerdynamiek heeft dus een negatief effect op de scores op de biologische deelmaatlatten.
Droogval van de beek zal een grote invloed hebben op het voorkomen van soorten. De
kenmerkende soorten van R5 en R6 kunnen over het algemeen niet tegen droogval.
Het effect van eutrofiëring hangt sterk af van de mate van eutrofiëring. Worden de rwzi’s zodanig
aangepast dat zij veel minder nutriënten lozen, dan hoeft er geen negatief effect te zijn op de
maatlatscores. De watertypen R5 en R6 kunnen immers mesotroof tot matig eutroof zijn. Ook de
saprobiegraad verandert, omdat de primaire productie en de hoeveelheid organisch materiaal
toenemen.
Hogere temperaturen zorgen voor veranderingen in de groei, reproductie en ontwikkeling van
soorten. Omdat de huidige kennis van temperatuurgevoeligheid van de maatlatsoorten van
macrofauna, macrofyten en fytobenthos zeer beperkt is, is de mate van doorwerking op de KRW
maatlatten niet met zekerheid te voorspellen (Besse-Lototska et al., 2007). Temperatuureffecten
voor vissen zijn alleen significant voor een selectie van taxa, waarbij de voortplanting alleen
onder lage temperatuuromstandigheden kan plaatsvinden, zoals de serpeling. De mate waarin
temperatuurstijging doorwerkt in de KRW-maatlatten voor vissen is nog niet met zekerheid te
voorspellen (Besse-Lototska et al., 2007).
De hoeveelheid invallend blad zal groter worden door een hogere primaire productie van bomen
en struiken, maar de kwaliteit van dat blad zal minder zijn door een hogere C:N verhouding
(Verdonschot et al., 2007). Dit kan sommige soorten macrofauna kwetsbaarder maken.
Behalve de genoemde effecten, zal het aandeel exoten waarschijnlijk toenemen en zullen nu
inheemse soorten uitsterven. Met het warmer worden zal het verspreidingsgebied van soorten
naar het noorden opschuiven. De concurrentieverhouding tussen soorten verandert. Sommige
soorten groeien bijvoorbeeld sneller, maar blijven uiteindelijk kleiner en krijgen minder
nakomelingen. Hierdoor kan de soortsamenstelling verschuiven. Het verschijnen en verdwijnen
van soorten kan een klein of een groot effect hebben op het gehele ecosysteem. De effecten
hiervan op hele levensgemeenschappen is nog onvoldoende onderzocht (Verdonschot et al.,
2007). Als een of meer soorten verdwijnen die essentieel zijn voor het functioneren van het
huidige ecosysteem, kan dit hele systeem veranderen. Omgekeerd kan een exoot dominant
worden waardoor de soortsamenstelling van het gehele ecosysteem drastisch kan veranderen.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 80\84
Het verschijnen en verdwijnen van soorten en het effect daarvan op het ecosysteem is niet te
voorspellen.
9.2 Wieden en Weerribben 9.2.1 Het waterlichaam
Het watersysteem Wieden en Weerribben valt binnen het waterlichaam Boezem. De Boezem is
getypeerd als watertype M27: matig grote ondiepe laagveenplassen en heeft als status
Kunstmatig.
Tabel 9.3 Gegevens over het watersysteem Wieden en Weerribben
Waterlichaam Ontstaan Watertype en status Rwzi’s
Boezem Gegraven M27, kunstmatig -
9.2.2 Huidige situatie
Scores op de KRW-maatlat
In bijlage 2 staan factsheets met alle relevante KRW-informatie over de waterlichamen van het
Boezemsysteem. Deze factsheets zijn opgesteld door Waterschap Reest en Wieden (2009). Een
overzicht van de huidige situatie en GEP’s (doelen voor 2027) is te zien in tabel 9.4.
Tabel 9.4 Huidige concentraties en scores op de maa tlatten en GEP’s
Huidig GEPMacrofauna 0,43 0,6Vissen 0,52 0,6Waterflora 0,40 0,6Fytoplankton 0,35 0,6
Temperatuur 21,3 25Zuurgraad 8,56 5,5 - 7,5Zuurstof 99,3 60 - 120Zout 36,4 200Totaal stikstof 2,32 1,3Totaal fosfor 0,07 0,09Doorzicht 0,47 0,9
Boezem
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
81\84
9.2.3 Toekomstige situatie
Veranderingen in hydrologie en waterkwaliteit als g evolg van klimaatverandering
We gaan ervan uit dat in 2027 de GEP wordt gehaald voor alle kwaliteitselementen en ecologie-
ondersteunende parameters. In de studie van Klein (2010) is aangegeven dat er in ondiepe
meren problemen kunnen optreden door warmte. Door een hogere temperatuur is er verhoogde
mineralisatie van organisch materiaal (meer interne eutrofiëring), treedt er eerder blauwalgenbloei
op en zal er eerder zuurstofloosheid zijn. Ook de kans op botulisme neemt toe. Toename in
neerslag zorgt voor meer nutriëntenuitspoeling uit de landbouw, maar ook voor een hogere
denitrificatie. Het netto effect op de stikstofconcentraties in het water is dus onzeker (Loeve et al.,
2006). Zuurstofloosheid kan zorgen voor vissterfte. Meer verdamping zal inlaat van meer
gebiedsvreemd water noodzakelijk maken. Dit water zal van slechtere kwaliteit zijn dan nu en dan
de huidige waterkwaliteit in de meren. Verlagen van de waterstand zorgt echter voor versnelde
mineralisatie van veen en een nog grotere opwarming van het water en is dus geen optie.
Effecten op de biologische maatlatten
De belangrijkste effecten op de biota worden veroorzaakt door:
• Hogere concentraties nutriënten
• Hogere temperaturen
• Hogere primaire productie
• Hogere belasting met organisch materiaal
• Lagere zuurstofconcentraties
Deze veranderingen vertalen zich in het ecosysteem door een verschuiving naar soorten die
minder gevoelig zijn voor lage zuurstofconcentraties en soorten die kenmerkend zijn voor
eutrofiëring en saprobiëring. Daarnaast zal het doorzicht lager worden en de concentratie
chlorofyl-a hoger (Verdonschot et al., 2007). De kans op blauwalgenbloei en botulisme neemt toe.
De effecten op waterplantengroei zullen over het algemeen positief zijn (meer groei, grotere
plantendichtheid) (Verdonschot et al., 2007). Wel kunnen er verschuivingen in soortsamenstelling
optreden.
De temperatuur van het water in ondiepe meren kan 5°C stijgen bij een verdubbeld CO2 gehalte
in de atmosfeer (Verdonschot et al., 2007). Dit heeft tot gevolg dat soorten verdwijnen en andere
verschijnen. De levenscycli van soorten zullen veranderen en dit zal een soortverschuiving tot
gevolg hebben. Hogere temperaturen hebben ook een verandering van opgelost organisch
koolstof (DOC) tot gevolg. DOC neemt 20 tot 60 % toe als gevolg van een hogere bacteriële
activiteit in het poriewater (Verdonschot et al., 2007). Meer DOC heeft een positief gevolg op de
bacteriepolulatie in het water en beschermt onderwaterorganismen tegen schadelijke UV-straling.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 82\84
Over het algemeen betekent dit een lagere score op alle biologische deelmaatlatten.
Behalve de genoemde effecten, zal het aandeel exoten waarschijnlijk toenemen en zullen nu
inheemse soorten uitsterven. Met het warmer worden zal het verspreidingsgebied van soorten
naar het noorden opschuiven. Het verschijnen en verdwijnen van soorten kan een klein of een
groot effect hebben op het gehele ecosysteem. Als een of meer soorten verdwijnen die essentieel
zijn voor het functioneren van het huidige ecosysteem, kan dit hele systeem veranderen.
Omgekeerd kan een exoot dominant worden waardoor de soortsamenstelling van het gehele
ecosysteem drastisch kan veranderen. Het verschijnen en verdwijnen van soorten en het effect
daarvan op het ecosysteem is niet te voorspellen.
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport
83\84
10 Literatuur
• Beersma, J.J., T.A. Buishand en H. Buiteveld (2004). Droog, droger, droogst – KNMI/RIZA
bijdrage aan de tweede fase van de Droogtestudie Nederland. KNMI publicatie 199-II, De Bilt
• Besse-Lototska, A., R.C.M. Verdonschot, P.F.M. Verdonschot & J. Klostermann (2007).
Doorwerking klimaatverandering in KRW-keuzen: casus beken en beekdalen.
Literatuurstudie. Alterra-rapport 1536
• Deltaprogramma (2010). Deelprogramma Zoetwater van het Deltaprogramma. Plan van
Aanpak, eindversie
• De Rijk, S., O. de Keizer, M. de Wit, F.H.M. van de Ven (2010). Invloed van steden en
klimaatverandering op de Rijn en de Maas. Deltares rapport 1201196-000-ZWS-0001.
• Heinis, F., Evers, C.H.M. (2007).Toelichting op ecologische doelen voor nutriënten in
oppervlaktewateren. STOWA rapportnr. 2007-18.
• Hendriks, D. en R. van Ek (2010). Naar een (KRW-)methodiek voor het bepalen van de
kwantitatieve interactie tussen grondwater en oppervlaktewater – Case studie ‘t Merkske.
Deltares rapport 0906-0107, Utrecht
• Klein, J. (2010, in prep). Literatuurstudie invloed droogte op waterkwaliteit. Deltares.
• Klopstra, D., Versteeg, R., Kroon, T. (2005). Droogtestudie Nederland. Aard, ernst en
omvang van watertekorten in Nederland. Eindrapport. RIZA-rapport 2005.016
• KNMI (2006). Klimaat in de 21e eeuw – vier scenario’s voor Nederland. De Bilt
• Knol, B.W. (2009). Ecologische doelen en verantwoording status waterlichamen waterschap
Regge en Dinkel
• Loeve, R., P. Droogers & J. Veraart (2006). Klimaatverandering en waterkwaliteit.
FutureWater in opdracht van Wetterskip Fryslân
• Molen, D. van der & R. Pot (red.) (2007). Referenties en maatlatten voor natuurlijke
watertypen voor de Kaderrichtlijn Water. STOWA rapport 2007-32
• H.J.M. Ogink (2010) Validatie NHI voor Oost Nederland. Jaren 2003 en 2006. STOWA .
Voorlopige rapportage oktober 2010
• Projectteam stroomgebiedbeheerplannen (2009). Stroomgebiedbeheerplan Rijndelta 2009-
2015
• Provincie Overijssel, 2009. Omgevingsvisie Overijssel. Waterbijlage. Herziene versie
• Rozemeijer, J.C., H.P. Broers, H. Passier (2008). Een quickscan inventarisatie van de
bijdrage van het grondwater aan de oppervlaktewaterkwaliteit in Noord-Brabant. Eindrapport,
Deelrapport I van het Aquaterra/STROMON project. TNO-rapport 2008-U-R0406/A
• Tienstra, H. (2004). Hoe warm en hoe droog het was… - De waterhuishouding tijdens de
droge zomer van 2003. Provincie Overijssel
• Van Bokhoven, A., en G. Zwolsman (2007). Klimaatverandering en waterkwaliteit. H2O nr. 9,
pag. 34-37
Kenmerk R003-4705515HWC-evp-V03-NL
Klimaat en Droogte - achtergrondrapport 84\84
• Van den Hoek, Tj.H., Verdonschot, P.F.M. (2001). De invloed van veranderingen in
temperatuur op beekmacrofauna. Alterra-rapport 228, ISSN 1566-7197
• Van Vliet, M. en G. Zwolsman (2007). Klimaatverandering en de waterkwaliteit van de Maas.
H2O nr. 9, pag. 29-33
• Van Vliet, M., G. Zwolsman en J. Joziasse (2008). Effecten van klimaatverandering op de
Waterkwaliteit in de Rijn en Maas. Deltares-rapport 2008-U-R0629/A
• Verdonschot, R.C.M., H.J. de Lange, P.F.M. Verdonschot & A. Besse (2007).
Klimaatverandering en aquatische biodiversiteit. 1. Literatuurstudie naar temperatuur. Alterra-
rapport 1451
• Waterschap Reest en Wieden (2009). Waterbeheerplan 2010 > 2015. Waterschap Reest en
Wieden
• Zwolsman, G. en A. Doomen (2005). Waterkwaliteit van de Rijn en de Maas bij (extreme)
lage afvoeren
• Zwolsman, G. en M. van Vliet (2007) Effect van een hittegolf op de waterkwaliteit van de Rijn
en de Maas, H2O nr. 22, p. 41-44
Bijlage
1
Waterbalansen NHI
Korte duiding van de posten in de waterbalans
Alle posten in mm/d, tenzij anders vermeld
Land
Neerslag Neerslag op landoppervlak
Verdamping Actuele evapotranspiratie op landoppervlak, sommatie van gewasverdamping,
interceptieverdamping, kale grondverdamping
Kwel Flux van diep naar freatisch grondwater (over eerste scheidende laag)
Wegzijging Flux van freatisch grondwater naar diep grondwater (over eerste scheidende laag)
Infiltratie Flux van oppervlaktewater naar grondwater
Drainage Flux van grondwater naar oppervlaktewater
H,P,S,T Waterloopklassen: hoofdwaterlopen, primaire waterlopen, secundaire waterlopen,
tertiaire waterlopen
Drainage B Flux uit drainagebuizen naar oppervlaktewater
Beregening ow / gw Beregening uit oppervlaktewater / grondwater
Opp. afstroming Afstroming over maaiveld
Stedelijk gebied Afstroming stedelijk gebied
Berging grondwater Verschil in berging freatisch grondwater, door dalen/stijgen grondwaterstanden
Bodemvochttekort Verschil tussen potentiële gewasverdamping en actuele gewasverdamping
Water
Neerslag ow Neerslag op oppervlaktewater
Verdamping ow Verdamping van oppervlaktewater
Drainage Verzamelde flux naar oppervlaktewater vanuit grondwater
Infiltratie Verzamelde flux naar grondwater vanuit oppervlaktewater
Beregening uit opp.water Beregening uit oppervlaktewater
Aanvoer over randen Afvoer van gebieden buiten deelgebied die gebied instroomt
Aanvoer uit
hoofdsysteem
Aanvoer van water uit hoofdwatersysteem
Afvoer over randen Afvoer van deelgebied naar gebieden buiten deelgebiedgrenzen
Afvoer naar
hoofdsysteem
Afvoer van water naar hoofdwatersysteem
Berging oppervlaktewater Verschil in berging oppervlaktewater, door uitzakken waterpeil
Vraag beregening Vraag die aan hoofdwatersysteem gesteld wordt voor beregening
NB: deze post klopt niet helemaal: in vrij afwaterende gebieden zonder aanvoer wordt
deze vraag feitelijk niet aan het hoofdwatersysteem gesteld, wordt hier wel
meegenomen
Vraag doorspoeling Vraag voor doorspoeling van het oppervlaktewater
Vraag peilbeheer Vraag voor aanvullen waterpeil tot streefpeil
Totale wateraanvoer Totaal vanuit hoofdwatersysteem aangevoerd water
Totaal tekort Totaal van optredende oppervlaktewatertekorten (aanvoer < vraag)
Waterbalans periode juli - augustus 1996 - 2005, kl imaat huidig
Gebied 1
Neerslag 2.65 Verdamping -2.66 Neerslag ow 0.22 Verdamping ow -0.30 mm/d m3/s
Kwel 0.50 Wegzijging -0.54 Drainage 0.61 Infiltratie -0.54 Vraag beregening 0.01 0.08Infiltratie H 0.01 Drainage H -0.03 Beregening uit opp. water -0.01 Vraag doorspoeling 0.00 0.00Infiltratie P 0.22 Drainage P -0.14 Vraag peilbeheer 0.40 3.02Infiltratie S 0.30 Drainage S -0.22 Totale watervraag 0.41 3.11Infiltratie T 0.01 Drainage T -0.01Beregening ow 0.00 Drainage B -0.12 Totale wateraanvoer 0.41 3.09Beregening gw 0.00 Opp. afstroming -0.03 Aanvoer over randen 0.08 Afvoer over randen 0.00 Totaal tekort 0.00 0.01
Sted. gebied -0.06 Aanvoer uit hoofdsysteem 0.41 Afvoer naar hoofdsysteem -0.473.69 -3.81 1.31 -1.31
Berging grondwater -0.12 Berging oppervlaktewater 0.00Bodemvochttekort 0.07
Gebied 2
Neerslag 2.67 Verdamping -2.80 Neerslag ow 0.02 Verdamping ow -0.02 mm/d m3/s
Kwel 0.34 Wegzijging -0.35 Drainage 0.35 Infiltratie -0.11 Vraag beregening 0.01 0.06Infiltratie H 0.01 Drainage H -0.04 Beregening uit opp. water -0.01 Vraag doorspoeling 0.00 0.00Infiltratie P 0.04 Drainage P -0.11 Vraag peilbeheer 0.06 0.45Infiltratie S 0.04 Drainage S -0.06 Totale watervraag 0.07 0.51Infiltratie T 0.02 Drainage T -0.02Beregening ow 0.00 Drainage B -0.06 Totale wateraanvoer 0.07 0.50Beregening gw 0.02 Opp. afstroming 0.00 Aanvoer over randen 0.31 Afvoer over randen 0.00 Totaal tekort 0.00 0.01
Sted. gebied -0.06 Aanvoer uit hoofdsysteem 0.06 Afvoer naar hoofdsysteem -0.613.14 -3.50 0.74 -0.75
Berging grondwater -0.36 Berging oppervlaktewater 0.00Bodemvochttekort 0.10
Gebied 3
Neerslag 2.74 Verdamping -2.70 Neerslag ow 0.09 Verdamping ow -0.12 mm/d m3/s
Kwel 0.31 Wegzijging -0.43 Drainage 0.39 Infiltratie -0.30 Vraag beregening 0.02 0.13Infiltratie H 0.02 Drainage H -0.02 Beregening uit opp. water -0.02 Vraag doorspoeling 0.00 0.00Infiltratie P 0.15 Drainage P -0.11 Vraag peilbeheer 0.20 1.25Infiltratie S 0.11 Drainage S -0.07 Totale watervraag 0.22 1.37Infiltratie T 0.02 Drainage T -0.02Beregening ow 0.01 Drainage B -0.05 Totale wateraanvoer 0.22 1.37Beregening gw 0.02 Opp. afstroming -0.01 Aanvoer over randen 0.02 Afvoer over randen 0.00 Totaal tekort 0.00 0.00
Sted. gebied -0.11 Aanvoer uit hoofdsysteem 0.22 Afvoer naar hoofdsysteem -0.283.38 -3.52 0.73 -0.73
Berging grondwater -0.14 Berging oppervlaktewater 0.00Bodemvochttekort 0.07
Gebied 4
Neerslag 2.71 Verdamping -2.79 Neerslag ow 0.02 Verdamping ow -0.03 mm/d m3/s
Kwel 0.38 Wegzijging -0.38 Drainage 0.37 Infiltratie -0.13 Vraag beregening 0.00 0.02Infiltratie H 0.02 Drainage H -0.04 Beregening uit opp. water 0.00 Vraag doorspoeling 0.00 0.00Infiltratie P 0.05 Drainage P -0.13 Vraag peilbeheer 0.05 0.32Infiltratie S 0.03 Drainage S -0.05 Totale watervraag 0.05 0.34Infiltratie T 0.03 Drainage T -0.04Beregening ow 0.00 Drainage B -0.02 Totale wateraanvoer 0.05 0.34Beregening gw 0.02 Opp. afstroming 0.00 Aanvoer over randen 0.00 Afvoer over randen -0.12 Totaal tekort 0.00 0.00
Sted. gebied -0.09 Aanvoer uit hoofdsysteem 0.05 Afvoer naar hoofdsysteem -0.173.24 -3.54 0.45 -0.45
Berging grondwater -0.30 Berging oppervlaktewater 0.00Bodemvochttekort 0.06
Gebied 5
Neerslag 2.71 Verdamping -2.76 Neerslag ow 0.00 Verdamping ow -0.01 mm/d m3/s
Kwel 0.34 Wegzijging -0.29 Drainage 0.41 Infiltratie -0.02 Vraag beregening 0.00 0.03Infiltratie H 0.01 Drainage H -0.05 Beregening uit opp. water 0.00 Vraag doorspoeling 0.00 0.00Infiltratie P 0.01 Drainage P -0.13 Vraag peilbeheer 0.00 0.00Infiltratie S 0.00 Drainage S -0.06 Totale watervraag 0.00 0.03Infiltratie T 0.00 Drainage T -0.04Beregening ow 0.00 Drainage B -0.02 Totale wateraanvoer 0.00 0.02Beregening gw 0.01 Opp. afstroming 0.00 Aanvoer over randen 0.00 Afvoer over randen -0.10 Totaal tekort 0.00 0.00
Sted. gebied -0.11 Aanvoer uit hoofdsysteem 0.00 Afvoer naar hoofdsysteem -0.283.08 -3.46 0.41 -0.42
Berging grondwater -0.38 Berging oppervlaktewater 0.00Bodemvochttekort 0.09
Gebied 6
Neerslag 2.64 Verdamping -2.76 Neerslag ow 0.01 Verdamping ow -0.01 mm/d m3/s
Kwel 0.33 Wegzijging -0.34 Drainage 0.34 Infiltratie -0.03 Vraag beregening 0.00 0.04Infiltratie H 0.01 Drainage H -0.04 Beregening uit opp. water 0.00 Vraag doorspoeling 0.00 0.00Infiltratie P 0.01 Drainage P -0.12 Vraag peilbeheer 0.00 0.00Infiltratie S 0.01 Drainage S -0.05 Totale watervraag 0.00 0.04Infiltratie T 0.00 Drainage T -0.02Beregening ow 0.00 Drainage B -0.02 Totale wateraanvoer 0.00 0.03Beregening gw 0.03 Opp. afstroming 0.00 Aanvoer over randen 0.00 Afvoer over randen -0.04 Totaal tekort 0.00 0.01
Sted. gebied -0.09 Aanvoer uit hoofdsysteem 0.00 Afvoer naar hoofdsysteem -0.283.03 -3.44 0.35 -0.35
Berging grondwater -0.41 Berging oppervlaktewater 0.00Bodemvochttekort 0.12
Land Water
LandIN UIT
WaterIN UIT
IN UIT IN UIT
Land WaterIN UIT IN UIT
Land WaterIN UIT IN UIT
Land WaterIN UIT IN UIT
Land WaterIN UIT IN UIT
Vraag / Aanbod Hoofdsysteem
Vraag / Aanbod Hoofdsysteem
Vraag / Aanbod Hoofdsysteem
Vraag / Aanbod Hoofdsysteem
Vraag / Aanbod Hoofdsysteem
Vraag / Aanbod Hoofdsysteem
Waterbalans periode juli - augustus 2003, klimaat h uidig
Gebied 1
Neerslag 1.82 Verdamping -2.72 Neerslag ow 0.15 Verdamping ow -0.33 mm/d m3/s
Kwel 0.51 Wegzijging -0.44 Drainage 0.35 Infiltratie -0.65 Vraag beregening 0.02 0.12Infiltratie H 0.01 Drainage H -0.03 Beregening uit opp. water -0.01 Vraag doorspoeling 0.00 0.00Infiltratie P 0.26 Drainage P -0.09 Vraag peilbeheer 0.61 4.63Infiltratie S 0.36 Drainage S -0.14 Totale watervraag 0.62 4.75Infiltratie T 0.02 Drainage T 0.00Beregening ow 0.01 Drainage B -0.05 Totale wateraanvoer 0.62 4.74Beregening gw 0.00 Opp. afstroming 0.00 Aanvoer over randen 0.04 Afvoer over randen 0.00 Totaal tekort 0.00 0.01
Sted. gebied -0.04 Aanvoer uit hoofdsysteem 0.62 Afvoer naar hoofdsysteem -0.172.99 -3.51 1.16 -1.17
Berging grondwater -0.52 Berging oppervlaktewater 0.00Bodemvochttekort 0.12
Gebied 2
Neerslag 1.44 Verdamping -2.75 Neerslag ow 0.01 Verdamping ow -0.02 mm/d m3/s
Kwel 0.38 Wegzijging -0.28 Drainage 0.19 Infiltratie -0.16 Vraag beregening 0.02 0.18Infiltratie H 0.02 Drainage H -0.04 Beregening uit opp. water -0.02 Vraag doorspoeling 0.00 0.00Infiltratie P 0.06 Drainage P -0.07 Vraag peilbeheer 0.13 0.97Infiltratie S 0.06 Drainage S -0.04 Totale watervraag 0.15 1.15Infiltratie T 0.02 Drainage T 0.00Beregening ow 0.01 Drainage B -0.01 Totale wateraanvoer 0.15 1.13Beregening gw 0.05 Opp. afstroming 0.00 Aanvoer over randen 0.16 Afvoer over randen 0.00 Totaal tekort 0.00 0.02
Sted. gebied -0.03 Aanvoer uit hoofdsysteem 0.14 Afvoer naar hoofdsysteem -0.302.04 -3.22 0.50 -0.50
Berging grondwater -1.18 Berging oppervlaktewater 0.00Bodemvochttekort 0.37
Gebied 3
Neerslag 1.53 Verdamping -2.71 Neerslag ow 0.05 Verdamping ow -0.14 mm/d m3/s
Kwel 0.28 Wegzijging -0.36 Drainage 0.13 Infiltratie -0.42 Vraag beregening 0.05 0.31Infiltratie H 0.02 Drainage H -0.02 Beregening uit opp. water -0.05 Vraag doorspoeling 0.00 0.00Infiltratie P 0.21 Drainage P -0.04 Vraag peilbeheer 0.40 2.49Infiltratie S 0.16 Drainage S -0.01 Totale watervraag 0.45 2.80Infiltratie T 0.03 Drainage T 0.00Beregening ow 0.04 Drainage B 0.00 Totale wateraanvoer 0.45 2.80Beregening gw 0.06 Opp. afstroming 0.00 Aanvoer over randen 0.00 Afvoer over randen 0.00 Totaal tekort 0.00 0.00
Sted. gebied -0.06 Aanvoer uit hoofdsysteem 0.45 Afvoer naar hoofdsysteem -0.022.33 -3.20 0.63 -0.63
Berging grondwater -0.87 Berging oppervlaktewater 0.00Bodemvochttekort 0.23
Gebied 4
Neerslag 1.57 Verdamping -2.83 Neerslag ow 0.02 Verdamping ow -0.04 mm/d m3/s
Kwel 0.42 Wegzijging -0.30 Drainage 0.17 Infiltratie -0.17 Vraag beregening 0.01 0.07Infiltratie H 0.01 Drainage H -0.04 Beregening uit opp. water -0.01 Vraag doorspoeling 0.00 0.00Infiltratie P 0.07 Drainage P -0.07 Vraag peilbeheer 0.11 0.73Infiltratie S 0.05 Drainage S -0.02 Totale watervraag 0.12 0.80Infiltratie T 0.04 Drainage T 0.00Beregening ow 0.00 Drainage B 0.00 Totale wateraanvoer 0.12 0.80Beregening gw 0.07 Opp. afstroming 0.00 Aanvoer over randen 0.00 Afvoer over randen -0.04 Totaal tekort 0.00 0.00
Sted. gebied -0.04 Aanvoer uit hoofdsysteem 0.12 Afvoer naar hoofdsysteem -0.062.23 -3.30 0.31 -0.31
Berging grondwater -1.07 Berging oppervlaktewater 0.00Bodemvochttekort 0.24
Gebied 5
Neerslag 1.54 Verdamping -2.74 Neerslag ow 0.00 Verdamping ow -0.01 mm/d m3/s
Kwel 0.40 Wegzijging -0.23 Drainage 0.24 Infiltratie -0.03 Vraag beregening 0.01 0.11Infiltratie H 0.01 Drainage H -0.04 Beregening uit opp. water -0.01 Vraag doorspoeling 0.00 0.00Infiltratie P 0.01 Drainage P -0.10 Vraag peilbeheer 0.00 0.00Infiltratie S 0.01 Drainage S -0.04 Totale watervraag 0.01 0.11Infiltratie T 0.00 Drainage T -0.01Beregening ow 0.00 Drainage B 0.00 Totale wateraanvoer 0.01 0.09Beregening gw 0.03 Opp. afstroming 0.00 Aanvoer over randen 0.00 Afvoer over randen -0.05 Totaal tekort 0.00 0.02
Sted. gebied -0.05 Aanvoer uit hoofdsysteem 0.00 Afvoer naar hoofdsysteem -0.152.00 -3.21 0.24 -0.24
Berging grondwater -1.21 Berging oppervlaktewater 0.00Bodemvochttekort 0.35
Gebied 6
Neerslag 1.72 Verdamping -2.76 Neerslag ow 0.00 Verdamping ow -0.01 mm/d m3/s
Kwel 0.39 Wegzijging -0.32 Drainage 0.25 Infiltratie -0.03 Vraag beregening 0.01 0.09Infiltratie H 0.01 Drainage H -0.04 Beregening uit opp. water 0.00 Vraag doorspoeling 0.00 0.00Infiltratie P 0.01 Drainage P -0.10 Vraag peilbeheer 0.00 0.00Infiltratie S 0.01 Drainage S -0.04 Totale watervraag 0.01 0.09Infiltratie T 0.00 Drainage T -0.01Beregening ow 0.00 Drainage B -0.01 Totale wateraanvoer 0.00 0.07Beregening gw 0.08 Opp. afstroming 0.00 Aanvoer over randen 0.00 Afvoer over randen -0.02 Totaal tekort 0.00 0.02
Sted. gebied -0.05 Aanvoer uit hoofdsysteem 0.00 Afvoer naar hoofdsysteem -0.192.22 -3.33 0.25 -0.26
Berging grondwater -1.11 Berging oppervlaktewater 0.00Bodemvochttekort 0.36
Land WaterIN UIT IN UIT
Land WaterIN UIT IN UIT
Land WaterIN UIT IN UIT
IN UIT IN UITLand Water
Land WaterIN UIT IN UIT
WaterIN UIT
LandIN UIT
Vraag / Aanbod Hoofdsysteem
Vraag / Aanbod Hoofdsysteem
Vraag / Aanbod Hoofdsysteem
Vraag / Aanbod Hoofdsysteem
Vraag / Aanbod Hoofdsysteem
Vraag / Aanbod Hoofdsysteem
Waterbalans periode juli - augustus 1996 - 2005, kl imaat W+
Gebied 1
Neerslag 2.08 Verdamping -2.72 Neerslag ow 0.17 Verdamping ow -0.34 mm/d m3/s
Kwel 0.51 Wegzijging -0.50 Drainage 0.44 Infiltratie -0.69 Vraag beregening 0.03 0.19Infiltratie H 0.02 Drainage H -0.04 Beregening uit opp. water -0.02 Vraag doorspoeling 0.00 0.00Infiltratie P 0.27 Drainage P -0.10 Vraag peilbeheer 0.67 5.09Infiltratie S 0.39 Drainage S -0.16 Totale watervraag 0.69 5.28Infiltratie T 0.01 Drainage T 0.00Beregening ow 0.02 Drainage B -0.08 Totale wateraanvoer 0.67 5.10Beregening gw 0.01 Opp. afstroming -0.02 Aanvoer over randen 0.05 Afvoer over randen 0.00 Totaal tekort 0.02 0.18
Sted. gebied -0.04 Aanvoer uit hoofdsysteem 0.67 Afvoer naar hoofdsysteem -0.303.31 -3.66 1.33 -1.35
Berging grondwater -0.36 Berging oppervlaktewater -0.01Bodemvochttekort 0.26
Gebied 2
Neerslag 2.05 Verdamping -2.91 Neerslag ow 0.01 Verdamping ow -0.02 mm/d m3/s
Kwel 0.37 Wegzijging -0.32 Drainage 0.24 Infiltratie -0.14 Vraag beregening 0.02 0.13Infiltratie H 0.02 Drainage H -0.03 Beregening uit opp. water -0.02 Vraag doorspoeling 0.00 0.00Infiltratie P 0.05 Drainage P -0.08 Vraag peilbeheer 0.10 0.76Infiltratie S 0.05 Drainage S -0.05 Totale watervraag 0.12 0.89Infiltratie T 0.02 Drainage T -0.01Beregening ow 0.01 Drainage B -0.03 Totale wateraanvoer 0.12 0.86Beregening gw 0.04 Opp. afstroming 0.00 Aanvoer over randen 0.21 Afvoer over randen 0.00 Totaal tekort 0.00 0.03
Sted. gebied -0.04 Aanvoer uit hoofdsysteem 0.11 Afvoer naar hoofdsysteem -0.402.61 -3.47 0.58 -0.58
Berging grondwater -0.86 Berging oppervlaktewater 0.00Bodemvochttekort 0.29
Gebied 3
Neerslag 2.12 Verdamping -2.82 Neerslag ow 0.07 Verdamping ow -0.14 mm/d m3/s
Kwel 0.31 Wegzijging -0.41 Drainage 0.25 Infiltratie -0.38 Vraag beregening 0.05 0.30Infiltratie H 0.01 Drainage H -0.03 Beregening uit opp. water -0.05 Vraag doorspoeling 0.00 0.00Infiltratie P 0.19 Drainage P -0.07 Vraag peilbeheer 0.34 2.10Infiltratie S 0.15 Drainage S -0.04 Totale watervraag 0.39 2.40Infiltratie T 0.03 Drainage T -0.01Beregening ow 0.04 Drainage B -0.02 Totale wateraanvoer 0.38 2.34Beregening gw 0.05 Opp. afstroming 0.00 Aanvoer over randen 0.01 Afvoer over randen 0.00 Totaal tekort 0.01 0.06
Sted. gebied -0.08 Aanvoer uit hoofdsysteem 0.38 Afvoer naar hoofdsysteem -0.142.90 -3.48 0.70 -0.71
Berging grondwater -0.57 Berging oppervlaktewater 0.00Bodemvochttekort 0.22
Gebied 4
Neerslag 2.15 Verdamping -2.95 Neerslag ow 0.02 Verdamping ow -0.04 mm/d m3/s
Kwel 0.39 Wegzijging -0.34 Drainage 0.24 Infiltratie -0.17 Vraag beregening 0.01 0.06Infiltratie H 0.01 Drainage H -0.03 Beregening uit opp. water -0.01 Vraag doorspoeling 0.00 0.00Infiltratie P 0.07 Drainage P -0.08 Vraag peilbeheer 0.10 0.65Infiltratie S 0.05 Drainage S -0.03 Totale watervraag 0.11 0.70Infiltratie T 0.04 Drainage T -0.02Beregening ow 0.00 Drainage B -0.01 Totale wateraanvoer 0.11 0.68Beregening gw 0.06 Opp. afstroming 0.00 Aanvoer over randen 0.00 Afvoer over randen -0.07 Totaal tekort 0.00 0.02
Sted. gebied -0.07 Aanvoer uit hoofdsysteem 0.10 Afvoer naar hoofdsysteem -0.092.77 -3.53 0.36 -0.37
Berging grondwater -0.76 Berging oppervlaktewater 0.00Bodemvochttekort 0.20
Gebied 5
Neerslag 2.18 Verdamping -2.89 Neerslag ow 0.00 Verdamping ow -0.01 mm/d m3/s
Kwel 0.36 Wegzijging -0.24 Drainage 0.30 Infiltratie -0.03 Vraag beregening 0.00 0.07Infiltratie H 0.00 Drainage H -0.05 Beregening uit opp. water 0.00 Vraag doorspoeling 0.00 0.00Infiltratie P 0.02 Drainage P -0.10 Vraag peilbeheer 0.00 0.00Infiltratie S 0.01 Drainage S -0.04 Totale watervraag 0.00 0.07Infiltratie T 0.00 Drainage T -0.02Beregening ow 0.00 Drainage B -0.01 Totale wateraanvoer 0.00 0.06Beregening gw 0.02 Opp. afstroming 0.00 Aanvoer over randen 0.00 Afvoer over randen -0.07 Totaal tekort 0.00 0.01
Sted. gebied -0.08 Aanvoer uit hoofdsysteem 0.00 Afvoer naar hoofdsysteem -0.192.59 -3.43 0.30 -0.30
Berging grondwater -0.84 Berging oppervlaktewater 0.00Bodemvochttekort 0.26
Gebied 6
Neerslag 2.15 Verdamping -2.89 Neerslag ow 0.00 Verdamping ow -0.01 mm/d m3/s
Kwel 0.35 Wegzijging -0.31 Drainage 0.26 Infiltratie -0.04 Vraag beregening 0.00 0.08Infiltratie H 0.01 Drainage H -0.03 Beregening uit opp. water 0.00 Vraag doorspoeling 0.00 0.00Infiltratie P 0.02 Drainage P -0.10 Vraag peilbeheer 0.00 0.00Infiltratie S 0.01 Drainage S -0.04 Totale watervraag 0.00 0.08Infiltratie T 0.00 Drainage T -0.01Beregening ow 0.00 Drainage B -0.01 Totale wateraanvoer 0.00 0.06Beregening gw 0.07 Opp. afstroming 0.00 Aanvoer over randen 0.00 Afvoer over randen -0.03 Totaal tekort 0.00 0.01
Sted. gebied -0.07 Aanvoer uit hoofdsysteem 0.00 Afvoer naar hoofdsysteem -0.202.61 -3.46 0.27 -0.27
Berging grondwater -0.86 Berging oppervlaktewater 0.00Bodemvochttekort 0.31
Vraag / Aanbod Hoofdsysteem
Vraag / Aanbod Hoofdsysteem
Vraag / Aanbod Hoofdsysteem
Vraag / Aanbod Hoofdsysteem
Vraag / Aanbod Hoofdsysteem
Vraag / Aanbod Hoofdsysteem
Land Water
LandIN UIT
WaterIN UIT
IN UIT IN UIT
Land WaterIN UIT IN UIT
Land WaterIN UIT IN UIT
Land WaterIN UIT IN UIT
Land WaterIN UIT IN UIT
Waterbalans periode juli - augustus 2003, klimaat W +
Gebied 1
Neerslag 0.80 Verdamping -2.26 Neerslag ow 0.07 Verdamping ow -0.38 mm/d m3/s
Kwel 0.51 Wegzijging -0.43 Drainage 0.18 Infiltratie -0.96 Vraag beregening 0.06 0.43Infiltratie H 0.00 Drainage H -0.02 Beregening uit opp. water -0.04 Vraag doorspoeling 0.00 0.00Infiltratie P 0.38 Drainage P -0.05 Vraag peilbeheer 1.24 9.39Infiltratie S 0.56 Drainage S -0.08 Totale watervraag 1.29 9.81Infiltratie T 0.02 Drainage T 0.00Beregening ow 0.04 Drainage B -0.02 Totale wateraanvoer 1.09 8.25Beregening gw 0.02 Opp. afstroming 0.00 Aanvoer over randen 0.02 Afvoer over randen 0.00 Totaal tekort 0.21 1.56
Sted. gebied -0.01 Aanvoer uit hoofdsysteem 1.08 Afvoer naar hoofdsysteem -0.072.33 -2.87 1.34 -1.45
Berging grondwater -0.54 Berging oppervlaktewater -0.10Bodemvochttekort 0.84
Gebied 2
Neerslag 0.98 Verdamping -2.60 Neerslag ow 0.01 Verdamping ow -0.03 mm/d m3/s
Kwel 0.41 Wegzijging -0.32 Drainage 0.16 Infiltratie -0.19 Vraag beregening 0.04 0.30Infiltratie H 0.01 Drainage H -0.03 Beregening uit opp. water -0.03 Vraag doorspoeling 0.00 0.00Infiltratie P 0.08 Drainage P -0.06 Vraag peilbeheer 0.18 1.32Infiltratie S 0.08 Drainage S -0.04 Totale watervraag 0.22 1.62Infiltratie T 0.02 Drainage T 0.00Beregening ow 0.03 Drainage B -0.01 Totale wateraanvoer 0.19 1.40Beregening gw 0.10 Opp. afstroming 0.00 Aanvoer over randen 0.10 Afvoer over randen 0.00 Totaal tekort 0.03 0.22
Sted. gebied -0.02 Aanvoer uit hoofdsysteem 0.17 Afvoer naar hoofdsysteem -0.211.71 -3.08 0.43 -0.45
Berging grondwater -1.37 Berging oppervlaktewater -0.01Bodemvochttekort 0.87
Gebied 3
Neerslag 0.81 Verdamping -2.48 Neerslag ow 0.03 Verdamping ow -0.16 mm/d m3/s
Kwel 0.32 Wegzijging -0.43 Drainage 0.07 Infiltratie -0.53 Vraag beregening 0.11 0.67Infiltratie H 0.02 Drainage H -0.02 Beregening uit opp. water -0.08 Vraag doorspoeling 0.00 0.00Infiltratie P 0.25 Drainage P -0.03 Vraag peilbeheer 0.62 3.81Infiltratie S 0.23 Drainage S 0.00 Totale watervraag 0.72 4.48Infiltratie T 0.03 Drainage T 0.00Beregening ow 0.10 Drainage B 0.00 Totale wateraanvoer 0.65 4.00Beregening gw 0.14 Opp. afstroming 0.00 Aanvoer over randen 0.00 Afvoer over randen 0.00 Totaal tekort 0.08 0.48
Sted. gebied -0.02 Aanvoer uit hoofdsysteem 0.64 Afvoer naar hoofdsysteem 0.001.90 -2.98 0.74 -0.77
Berging grondwater -1.09 Berging oppervlaktewater -0.03Bodemvochttekort 0.77
Gebied 4
Neerslag 1.05 Verdamping -2.73 Neerslag ow 0.01 Verdamping ow -0.04 mm/d m3/s
Kwel 0.45 Wegzijging -0.36 Drainage 0.12 Infiltratie -0.21 Vraag beregening 0.02 0.14Infiltratie H 0.02 Drainage H -0.03 Beregening uit opp. water -0.02 Vraag doorspoeling 0.00 0.00Infiltratie P 0.09 Drainage P -0.05 Vraag peilbeheer 0.18 1.17Infiltratie S 0.06 Drainage S -0.01 Totale watervraag 0.21 1.32Infiltratie T 0.04 Drainage T 0.00Beregening ow 0.02 Drainage B 0.00 Totale wateraanvoer 0.18 1.12Beregening gw 0.14 Opp. afstroming 0.00 Aanvoer over randen 0.00 Afvoer over randen -0.02 Totaal tekort 0.03 0.19
Sted. gebied -0.03 Aanvoer uit hoofdsysteem 0.17 Afvoer naar hoofdsysteem -0.031.87 -3.21 0.30 -0.32
Berging grondwater -1.34 Berging oppervlaktewater -0.01Bodemvochttekort 0.67
Gebied 5
Neerslag 1.08 Verdamping -2.53 Neerslag ow 0.00 Verdamping ow -0.01 mm/d m3/s
Kwel 0.42 Wegzijging -0.24 Drainage 0.20 Infiltratie -0.04 Vraag beregening 0.01 0.20Infiltratie H 0.01 Drainage H -0.05 Beregening uit opp. water -0.01 Vraag doorspoeling 0.00 0.00Infiltratie P 0.02 Drainage P -0.08 Vraag peilbeheer 0.00 0.00Infiltratie S 0.01 Drainage S -0.04 Totale watervraag 0.01 0.20Infiltratie T 0.00 Drainage T 0.00Beregening ow 0.00 Drainage B 0.00 Totale wateraanvoer 0.01 0.16Beregening gw 0.07 Opp. afstroming 0.00 Aanvoer over randen 0.00 Afvoer over randen -0.04 Totaal tekort 0.00 0.04
Sted. gebied -0.03 Aanvoer uit hoofdsysteem 0.00 Afvoer naar hoofdsysteem -0.111.61 -2.97 0.20 -0.20
Berging grondwater -1.36 Berging oppervlaktewater 0.00Bodemvochttekort 0.88
Gebied 6
Neerslag 1.39 Verdamping -2.74 Neerslag ow 0.00 Verdamping ow -0.01 mm/d m3/s
Kwel 0.41 Wegzijging -0.34 Drainage 0.22 Infiltratie -0.04 Vraag beregening 0.01 0.15Infiltratie H 0.01 Drainage H -0.05 Beregening uit opp. water -0.01 Vraag doorspoeling 0.00 0.00Infiltratie P 0.02 Drainage P -0.09 Vraag peilbeheer 0.00 0.00Infiltratie S 0.01 Drainage S -0.03 Totale watervraag 0.01 0.15Infiltratie T 0.00 Drainage T 0.00Beregening ow 0.00 Drainage B 0.00 Totale wateraanvoer 0.01 0.12Beregening gw 0.14 Opp. afstroming 0.00 Aanvoer over randen 0.00 Afvoer over randen -0.02 Totaal tekort 0.00 0.03
Sted. gebied -0.05 Aanvoer uit hoofdsysteem 0.00 Afvoer naar hoofdsysteem -0.151.98 -3.30 0.22 -0.23
Berging grondwater -1.32 Berging oppervlaktewater 0.00Bodemvochttekort 0.72
Vraag / Aanbod Hoofdsysteem
Vraag / Aanbod Hoofdsysteem
Vraag / Aanbod Hoofdsysteem
Vraag / Aanbod Hoofdsysteem
Vraag / Aanbod Hoofdsysteem
Vraag / Aanbod Hoofdsysteem
WaterIN UIT
LandIN UIT
Land Water
Land WaterIN UIT IN UIT
IN UIT IN UIT
Land WaterIN UIT IN UIT
Land WaterIN UIT IN UIT
Land WaterIN UIT IN UIT
Bijlage
2
KRW-informatie waterlichamen Reggesysteem en Wieden
en Weerribben