Klimaplan for Volda kommune

2010 — 2020

Kommunedelplan

Godkjend av Volda kommunestyre 11.03.2010 i sak 29/10

I

ForordEin klimaplan er viktig for å kartlegge utfordringar og potensial for forbetringar ikommuneorganisasjonen. Planen skal gje politikarar og administrasjon eitkunnskapsgrunnlag og eit verktøy å arbeide med, og skal også vere eit verktøy for åinvolvere både privat og frivillig sektor i kommunen som samfunn.

Gjennom planarbeidet har vi fått oversikt over utfordringar og tiltakspotensial kommunen harsom organisasjon for å ta tak i eigne klimautfordringar. Nokre av tiltaka krev politisk vilje ogøkonomiske prioriteringar, andre er eit spørsmål om å bryte vanar og endre tankegang.

Planen er kalla ein Klimaplan, og har hovudfokus på status, utfordringar og tiltak retta motutslepp av klimagassar innan kommunen. Enkelte tiltak vil vere retta mot eit regionaltsamarbeid, spesielt på felt der samarbeidsarenaer allereie er etablert. Ei rekke miljøtema fellutafor planen sitt virkeområde, til dømes sur nedbør, biologisk mangfald og klimatilpassing,til dømes i høve til arealplanlegging. Avgrensinga er gjort for å gi både planprosessen ogplanen ein handterleg storleik, og for å "starte i ein ende" blant dei mange utfordringanekommunen står overfor i miljøspørsmål.

Klimaplanen vil gå inn i planverket til kommunen som kommunedelplan, og skal rullerastkvart 4. år. Første rullering vi1 vere i 2013.

Vi har ei von om at planen er lesarvenleg også for ulike aktørar i offentleg og frivillig sektor,og at næringsliv og innbyggarar gjennom samarbeid med kommunen vil gjere ein fellesinnsats i arbeidet med klimautfordringane framover.

Ordførar Ragnhild Aarflot Kalland

II

SamandragStatus utfordringar og mulegheiter i Volda kommuneVolda kommune har gjennom fleire år hatt fokus på energibruk i eigen bygningsmasse. Someit ledd i å vidareføre dette har kommunen, i samband med klimaplanarbeidet, fåttgjennomført ei grovkartlegging av ytterlegare enøk-potensial i kommunal eigedom.Kommunen har sjølv truleg eit lønsamt sparepotensial på inntil 25%. Potensialet hos privateog i næringslivet er truleg minst like stort. I Volda kommune er det store unytta fornybareenergikjelder. Bioenergi frå skog og avfall, varmeenergi frå omgjevnadene ved hjelp avvarmepumper, solenergi og spillvarme kan nyttast i langt større grad enn i dag. For å nyttedesse fornybare energiformene lokalt, er ein avhengig av vassborne varmeanlegg i bygg ogdistribusjon i form av nær- eller f.jernvarmeanlegg. Kommunen kan spele ei viktig rolle iarbeidet med å få realisert energipotensiala også hos husstandar og i næringslivet.

Gjennom Volda og Ørsta Reinhald har Volda kommune henteordning på treavfallsfraksjonar; restavfall, plast og papp/ papir. Dette er gjennomsnittleg for Møre ogRomsdal, men ein fraksjon mindre enn landsgjennomsnittet, som er fire. Representantskapeni VØR har vedteke at det skal verte innsamling av matavfall frå 2011. Det er eit klartpotensial for å auke graden av attvinning av plast i kommunen. Dette er ein fraksjon det utfrå eit klimaperspektiv er viktig å materialattvinne i større grad.

Som tenesteprodusent er kommunen å rekne som både innkjøpar, produsent og forbrukar. Idesse rollene kan kommunen både bidra til konkret forbruksreduksjon og tene som eitføredøme for innbyggarane i desse spørsmåla. Kommunen har gode høve til å nytteinnkjøpsordninga i Søre Sunnmøre Innkjøpssamarbeid (SSIS) til å stille miljøkrav tilleverandørar, og å ha god kompetanse på korleis slike krav skal utformast i anbodsprosessar.

Vegtrafikken stod i 2006 for 39 % av klimagassutsleppa i Volda kommune, målt i CO2-ekvivalenter. Kommunen kan i størst grad påverke dei korte reisene for å redusere desseutsleppa. Gjennom god areal- og transportplanlegging, kan kommunen sjølv gjere mykje forå endre reisevanar lokalt. For reduksjon av anna transport er det viktig å gå i dialog medregionale og nasj onale styresmakter, mellom anna når det gjeld kollektivtilbod oggjennomgangstrafikk. Særleg viktig er ei styrking av tilbodet gjennom Eiksundsambandet ogetablering av "materuter" frå øyane til Timeekspressen. Det vil også vere viktig å sikretilgang til buss for fleire bustadområde i Volda sentrum og omkringliggande bygder, ogarbeide for fleire avgangar på kveldstid og i helgane. For å redusere bruken av bil til kortereiser er det viktig at kommunen arbeider vidare med utbetring av gang- og sykkelvegane.

Volda er ein relativt stor landbrukskommune i regional samanheng. Av dei totale utsleppa ikommunen i 2006 stammar 30 % frå landbruket. Ei utfordring, men også ei mulegheit forkommunen, er å nytte meir gjødsel frå landbruket som energikjelde. Vidare er det viktig atkommunen driv aktiv skogkultur og skogpleie i tråd med tilrådingane frålandbruksstyresmaktene, for å auke bindinga av CO2.

Volda har i liten grad utsleppsintensiv industri og næringsliv. Det er likevel viktig atkommunen arbeider målretta for å redusere utsleppa i dei verksemdene det er knytt utslepptil. God dialog og samarbeid mellom kommune og næringsliv er i denne samanhengen einføresetnad.

III

Mål og tidsperspektiv for planen

Måla for klimaarbeidet i kommunen er knytt til energi, forbruk, avfall, transport, landbrukog dialog med næringslivet. Måla i planen er knytt til ein fireårig planperiode (2009-2013).Då mange av dei nasjonale måla og framskrivingane er knytt til 2020, er det naturleg atplanen har dette som ein langsiktig målperiode.

Viktige tiltak frå handlingsplanenHandlingsplanen inneheld strategiar som er viktige for å nå måla i planperioden, og deitiltaka som skal bygge opp under dette. Her presenterer vi døme på tiltak som ligg ihandlingsplanen:

EnergiKommunen skal• etablere energileiing i eigen organisasjon• gjennomføre alle lønsame enøk-tiltak• konvertere minst eitt kommunalt bygg frå el-varme til vassbore system i perioden• innføre rutine som sikrar at alle nye byggefelt og næringsområde primært blir vurdert

etablert med fornybar energiforsyning• bidra til verdiskaping innan bioenergi

Forbruk og avfallKommunen skal• gjennomgå og støtte opp under Søre Sunnmøre innkjøpssamarbeid (SSIS) si

innarbeiding av miljøkrav ved innkjøp.• lage og distribuere ein informasjonsbrosjyre om klimatiltak til innbyggarane i kommune.• vurdere å etablere ei ombruksordning/ ombruksverkstad, t. d. i samarbeid med Furene

AS.• Arbeide for laurdagsope, evt. ekstra utvida dag/ forskyving av opningstid på

miljøstasjonen i Hovdebygda slik at ordninga er meir tilgjengeleg..

TransportKommunen skal

• arbeide for utbygging av gang- og sykkelvegar i samsvar med Trafikktryggingsplan(2007 — 2010)

• arbeide mot Møre og Romsdal fylke for å auke talet kollektivreisande gjennom betrebusstilbod mellom sentrum og utkantane i kommunen og bustadfelta. Fleire avgangar ogbetre tilbod ettermiddag/ kveld og helg.

• arbeide for at nye byggjefelt automatisk blir følgt opp med nye rutetilbod• Ved neste utskiffing (kjøp/ lease) av bil skal ein vurdere el-bil• Legge ti1 rette for ladepunkt for eIbi1 ved offentlege bygg (omsorgssenteret vert

prioritert først)

LandbrukKommunen skal

• motivere skogbrukarar til aktiv skogkultur og skogpleie i tråd med anbefalingane frålandbruksstyresmaktene

• vurdere nøye dispensasjonssøknader vedrørande endra spreietidspunkt.

IV

• følgje opp nasjonale føringar for eit strengt jordvern, særleg store og samanhengandeområde.

• Sjå til at kriteria for tildeling av SMIL-midlar er i tråd med nasjonale føringar forklimatiltak i landbruket

NæringslivKommunen skal

• bruke eksisterande Næringsforum til å arbeide målretta mot klimaplanen• etablere ein årleg miljøkonkurranse der bedrifter som har utmerka seg, blir trekte fram

som gode døme til etterfølging.• gjennomføre ei spørjeundersøking blant bedriftene i kommunen for å kartlegge

miljøstatus og framtidige planar• arbeide for at Retura i større grad skal arbeide ut mot næringslivet

V

Innhald

Forord Samandrag1 Innleiing

1.1 Organisering av planarbeidet 1.2 Organisering av planen

2 Energi — stasjonær energibruk 2.1 Energibruk 2.2 Fornybare energiressursar 2.3 Bruk av lokale energiressursar2.4 Mål innan energi

3 Forbruk og avfall 3.1 Status og utfordringar3.2 Status og utfordringar3.3 Mål knytt til avfall og

4 Transport 4.1 Status og utfordringar4.2 Status og utfordringar4.3 Mål innan transport

5 Landbruk 5.1 Status og utfordringar

nasj onalt i Volda kommune forbruk i Volda

nasj onalt i Volda kommune

nasjonalt 5.2 Status og utfordringar i Volda kommune 5.3 Mål innan landbruket

6 Næringsliv 6.1 Status og utfordringar nasjonalt 6.2 Status og utfordringar i Volda kommune 6.3 Mål for dialogen med næringslivssektoren i Volda

Referansar 45

VI

IIIII

789

101014181922222932333334363737394042424344

1 InnleiingUtgangspunktet for å setje i gang eit arbeid med klimatiltak i kommunen er å finne i slagordet"Tenkje globalt, handle lokalt". I staden for å la seg lamme av alt vi ikkje kan gjere noko med,vil vi sette fokus på det vi kan endre; både i eiga verksemd i kommuneorganisasjonen, inæringslivet, og når det gjeld vanar og val blant innbyggarane. Kommunane vil spele einøkkelrolle i forhold til ulike typar klimatiltak. Dette vil m.a. kunne omfatte oppgåver ogtiltak knytte til energiproduksjon, energidistribusjon (t.d. fiernvarme), energiforbruk, avfall ogutslepp, næringsutvikling, transport og areal- og samfunnsplanlegging. Det er påvist atkommunane sjølve kan påverke om lag 20 % av klimagassutsleppa i Noreg (Klimameldinga2007:17.1).

Klimaplanarbeidet legg til grunn mellom anna• Klimapanelet sin rapport Climate Change 2007 (the Fourth IPCC Assessment Report)• Klimameldinga (St. meld. 34 2006-2007: Norsk Klimapolitikk)• NOU 2006:18: Et klimavennlig Norge• SFT sin rapport frå 2007: Reduksjon av klimagasser i Norge. En tiltaksanalyse for 2020.

Klimapanelet slår mellom anna fast at det er svært sannsynleg at den observerte globaleoppvarminga skuldast ein menneskeskapt auke i konsentrasjonen av klimagassar i atmosfæren(IPCC 2007:36). Norske styresmakter bygger sin klimapolitikk i første rekke på IPCC sin 4.klimarapport. Noreg har også ratifisert Kyoto-protokollen, som vart vedteken under FN sintredje partskonferanse i 1997. Arbeidet er mellom anna også grunna i ny Teknisk Forskrift(TEK '07) og ny Plan- og bygningslov, som på kvar sin måte gir kommunen verktøy til betreå styre eige klimaarbeid.

Talmaterialet som er brukt i planen, er henta frå ulike offentlege kjelder som Miljøstatus iNorge, Kostra, Statistisk sentralbyrå (SSB) og Statens Forurensningstilsyn (SFT).1 Vi har gåttut frå at data frå desse kjeldene stettar krava til vitskapleg produksjon, og har brukt desse etterbeste skjønn. Så langt det har vore muleg, har vi henta data frå kommunenivå. Kva nivå dei erhenta frå, er oppgitt i tabellane.

Ei rekke miljøtema fell utafor planen sitt virkeområde, til dømes sur nedbør, biologiskmangfald og klimatilpassing. Avgrensinga er gjort for å gje både planprosessen og planen einhandterleg storleik.

Trass i at viktige tema som klimatipassing og biologisk mangfald er utelatne frå planen, er detviktig å arbeide heilskapleg med dette, slik at sektorar vert sett i samanheng.

' Statens Forurensningstilsyn er ansvarleg redaktør for nettstaden Miljøstatus i Norge. Direktorat med ansvar forulike felt i miljøforvaltninga har produsert og kvalitetssikra informasjonen som er tilgjengeleg: Direktoratet fornaturforvaltning (DN), Riksantikvaren (RA), Norsk Polarinstitutt (NP) og Statens strålevern. I tillegg erStatistisk sentralbyrå (SSB), Norsk institutt for vannforskning (N IVA), Norsk institutt for luftforskning (N I L U),Norsk institutt for naturforskning (N I N A) og Norsk institutt for kulturminneforskning (N I K U) dei viktigasteleverandørane av data til tenesta

7

1.1 Organisering av planarbeidetPlanarbeidet har involvert fleire aktørar, både i og utafor kommunen. Nedanfor gjer vi greiefor dei ulike rollene aktørane har hatt i arbeidet.

Arbeidet med Klimaplan for Volda kommune vart sett i verk etter vedtak i kommunestyretden 28.02.2008. Det vart samtidig vedtatt at formannskapet skulle fungere somstyringsgruppe for planarbeidet, og at representantar frå politisk leiing og frå administrasjonenskulle utgjere arbeidsgruppa for planarbeidet.

Planen er utarbeidd gjennom deltaking i Klimaplanprosjektet, i samarbeid med åtte andrekommunar i regionen.2Klimaplanprosjektet si målsetting var at dei ni deltakarkommunaneskulle utarbeide lokale klimaplanar, samstundes som ein tok vare på klimautfordringar somikkje let seg løyse innafor kommunegrensene. I planprosessen vart det gjennomført ulikearbeidsmøte; fem arbeidssamlingar i Volda saman med dei andre kommunane, og tre møte pårådhuset i samarbeid med representantar frå prosjektgruppa. I tillegg har det vore interne møtei arbeidsgruppa, eitt møte med lokale lag og organisasjonar i samarbeid med Ørsta kommune(sjå vedlegg 4) og eitt møte med næringslaga i Næringsforum (sjå vedlegg 5). Kommunestyrethar vorte orientert og delteke i diskusjonen i samband med møte 05.03.09 (sjå vedIegg 6). Dethar også vore arrangert folkemøte i samband med planarbeidet (sjå vedlegg 7). I samarbeidmed Sunnmørsposten har det også vorte arrangert ein klimakonkurranse mellom barnehagar inokre av klimaplankommunane. Austefjord barnehage representerte Volda i konkurransen(vedlegg 8).

I organiseringa av planarbeidet har det vore lagt vekt på kompetanseheving ogerfaringsutveksling mellom Volda kommune og dei andre deltakarkommunane. Arbeidet harvore temabasert, med faglege innlegg på kvar temasamling i Volda knytt til eitt og eitt felt. Påarbeidsmøta i etterkant har kvart tema blitt følgt opp,og ein har her sett på utfordringar ogmuiege tiItak for kommunen.

Arbeidsgruppa i kommunen har bestått av Håvard Strand (pol.), Ingrid Opedal (pol.), EgilBerg (pol.), Knut Innselset (adm.) og Roger Nedreklepp (adm.). Strand har vore leiar avgruppa, medan Nedreklepp har vore kontaktperson. Arbeidsgruppa har stått for innsamling avfaktagrunnlag for utarbeiding av planen, og den har kome opp med, vurdert og prioritertpotensielle tiltak for planen. Gjennom deltaking på samlingar har dei også heva eigenkompetanse på fleire felt knytt til klima og kommunen si handtering av utfordringar knytte tildette.

Prosjektgruppa for planarbeidet har hatt følgjande samansetjing:• Sveinung Dimmen Høgskulen i Volda• Anders Tønnesen Møreforsking Volda• Harald Lillebø Enøk-senteret• Torger Mjønes Enøk-senteret• Nathalie Homlong Høgskulen i Volda• Nils Magne Magerøy Høgskulen i Volda• Per Atle Røe Tussa Kraft• Petter Bjørdal Volda og Ørsta Reinhald• Susanne Moen Ouff Møreforsking Volda

Deltakarane i planarbeidet har vore Hareid, Herøy, Hornindal, Sande, Sula, Ulstein, Vanylven, Volda og Ørsta.

8

Tønnesen har vore kontaktperson for Volda kommune. Røe og Lillebø har hatt spesielt ansvarfor tema knytte til energi, Lillebø har hatt dette ansvaret også i plandokumentet. Bjørdal harhatt eit spesielt ansvar for avfallsområdet. Tønnesen har hatt ansvar for avfall, forbruk ognæringslivsdelen i planen. Moen Ouff har hatt ansvar for transport og landbruksdelen iplanen. Dimmen (leiar), Tønnesen og Moen Ouff har utgjort prosjektleiinga.

Planarbeidet er gjennomført med direkte økonomisk støtte frå Tussa Kraft AS, Enova,Husbanken region Midt-Norge, Møre og Romsdal fylke, Nordea, Høgskulen i Volda ogKommunenes Sentralforbund. I tillegg har det vore stilt midlar til disposisjon for planarbeidetfrå fleire hald.3

Fylket sin klimaplan er under utarbeidingMøre og Romsdal fylke starta arbeidet med ein fylkesklimaplan hausten 2008, etter vedtak ifylkestinget den 11.12.07. Denne planen skal "femne breitt", det vil seie at ein skal gågjennom heile breidda av fylket sine forvaltingsområde. Planen skal gjelde både fylket somorganisasjon og fylket som samfunn" (MR fylke 2008). Ettersom vår planprosess ligg førefylkesklimaplanen "i løypa", har vi ikkje basert vår plan på denne, utover at prosjektgruppahar vore i jamleg dialog med fylket undervegs i prosessen.

1.2 Organisering av planenKapittel 2-4 er basert på dei fire temaområda vi har hatt fokus på i planprosessen; stasjonærenergibruk, avfall, forbruk og transport. Avfall og forbruk er samla i eitt kapittel. Kapittel 5omhandlar landbruk, medan kapittel 6 omhandlar næringsliv. Kapittel 7 inneheldhandlingsplanen, som bygger på tiltak frå alle temaområda.

Kapitla er bygde opp om lag på same måte: først ein presentasjon av nasjonal status ogutfordringar på området, sidan status og utfordringar i kommunen. Til slutt i kapitla følgjer eipresentasjon av måla for området. Kapittel 2 skil seg noko frå dei andre, i og med at temaetEnergi er relativt stort i høve til dei andre.

Til planen er det knytt 8 vedlegg.

Høgskulen i Volda, Enøk-senteret, Møreforsking Volda og Volda og Ørsta Reinhaldsverk.

9

2 Energi — stasjonær energibruk

2.1 EnergibrukEnergibruken til drift av norske bygg utgjorde i 20014 ca 82 TWh (milliardar kWh) i eitnormalår, tilsvarande 38% av den totale energibruken i landet utanom energisektoren. Ingenannan sektor har hatt større vekst i energibruk dei siste 30 åra enn bygg. Ved revidering avteknisk forskrift i 2007 blei krava til energibruk i driftsfasen skjerpa. Det same blei reglanefor korleis energibruk i bygga skal utreknast. Det er usikkert kor stor skjerpinga vil vere ipraksis.

TW h

40

30

20

10

0Boliger

Total energibruk

Herav tota Ienerglbruktiloppvarrning

Herav 12.5,:epd';'laerkrt7irs'ifet

Næringsbygg

Figur 1: Energibruken i bygg i Noreg i 2001. Totalt 38% av landet sin totale energibruk. Kjelde Enova SE.

Sjølv om styresmaktene har prøvd å skjerpe krava i byggeføreskriftene medomsyn til energibruk ved kvar revisjon, har faktisk energibruk halde seg relativtstabil. Meir om dette i Vedlegg 1.

Figur 2: Spesifikk energibruk (pr eining, kWh/m2) for bygg og bil siste hundre år. Kjelde Enova.

Fleire årsaker spelar inn, der manglande fokus på energibruk kanskje er den viktigaste. Elleshar aukande krav til komfort, auka oppvarma areal privat og fleire personar pr flate inæringsbygg også verka inn. Energibruken varierer svært mykje mellom ulike byggtypar, derbruksmønster og brukstype, i tillegg til byggkonstruksjon, utgjer dei største forskjellane.Energibruken varierer frå vidaregåande skular med spesifikk energibruk (pr flate) på 166kWh/ m2, til symjehallar med 507 kWh/ m2(jfr. Enovas Byggstatistikk 2007 her, kjelde

4 Tal for 2006 kom i desember 2008. Tal mellom 2001 og 2006 er ikkje laga (totalverdi sektordelt). Tal frå 2006er ikkje nytta avdi dei til liks med 2003 var spesielle (og med tilhøyrande høgare prisar). Tal for 2006 er difor einheil del lågare (74 TWh) enn 2001, og slik sett ikkje representative for den generelle energibruksutviklinga ogdagens situasjon.

10

www.enova.no ). For industri kjem produksjon i tillegg, og gjer at energibruken varierer iendå større grad. Om ein ser på variasjon i energibruk innanfor ein og same byggtype, er detogså stort spenn.

900800

ri 700E 600

_c 500400300200100

0

Kontorbygninger

Figur 3: Spesifikk temperaturkorrigert energibruk (kWh/ m2 oppvarmaflate) i kontorbygg), 355 stykk Median233 kWh/ m2. Kjelde: Enova Byggstatisikk 2007.

Som figur 3 viser, er det mange gonger høgare energibruk i bygget som brukar mest.Undersøkingar viser at fokus på energibruk er ein vesentleg faktor i denne forskjellen.Figuren illustrerer også at der er eit stort sparepotenisal i dagens byggmasse. Les meirVedlegg 1.

2.1.1 Energibruk og påverknad på klimaetAll energibruk påverkar klima og miljø. Det er i hovudsak forbrenning av fossileenergikj elder som står for den mest skadelege miljøpåverknaden. I Noreg har vi i stor gradnytta elektrisk kraft som energikjelde i bygg, både til utstyr og oppvarming. Med få unntak erdet ingen andre som brukar elektrisk kraft til oppvarming av bygg. Rein elektrisk kraft gjevsjølvsagt lite direkte forureining, men den kan erstatte kraft på kontinentet som er produsertpå forureinande vis. Når det gjeld fornybare energikjelder, går vi ut frå at desse ikkje gjevnegativ klimapåverknad, ettersom bruk av dei ikkje gir netto forureining5.

Fossile energikjelderDet blir brukt ein del fossile energikjelder til bygg også i Noreg, m.a. parafin, fyringsolje oggass til fyrkj elar for oppvarming og til industriprosessar. Av dei fossile energikjeldene er gassden som medfører minst forureining. Det er råd å konvertere til bruk av gass i dei fiestetilfelle. Det er likevel endå meir miljøvenleg å gå over til biologiske olje- eller gassprodukt.Nedanfor er det vist ein tabell som viser klimapåverknaden frå bruk av ulike fossileenergikjelder, rekna etter tonn utslepp CO2. Avfall har ein varierande miks av fraksjonar, ogvi legg Grønn Byggallianse sine tal til grunn. For dei andre energikjeldene er SSB /SFTdatakjelde. Verknadsgrad for kjelane er ikkje rekna inn, faktisk verdi vil difor bli større altetter kor effektiv kjel ein har.

5 Når det gjeld brenning av bioråstoff vil den frigitte CO2 frå denne prosessen inngå som ein del av eit fornybartkrinslaup. Om til dømes skogen i staden rotna og vart til jord, ville også denne prosessen avgi avgassar. Kjeldewww.fornybar.no og wt‘w.enova.no direkte link her.

11

Tabell I: Utsle av CO2 etter eneraik'elde. relde: Gronn B wgallianse, SSB og SFT.

Ener ik-elde CO2-utsle ( /kWh)Parafin 253

F rin sore 1 273

Natur ass 202

Pro an 202

Avfall 100

Elektrisk energiMedan norsk elkraft kjem frå nær forureiningsfrie vasskraftverk, blir elektrisk kraft globaltsett produsert i prosessar med stor forureining. Elproduksjonen skjer med store energitap, somdifor gir stor forureining 6 pr kWh straum, slik som i kol- eller gasskraftverk. Noreg har m.a.omfattande elektriske kablar til kontinentet, der det i periodar blir importert og andre periodareksportert. Ein del av den forureiningsfrie elproduksjonen er også "seld" til utlandet i form avsåkalla opphavsgarantiar. Den "reine" elkrafta er slik blanda med "urein" kraft. Der er ulikesyn på korleis vi då skal vurdere forureiningsgraden av elektrisk kraft i Noreg. Det vi kankalle alternativprinsippet, kan i klimaarbeidet vere eit godt utgangspunkt. Dersom vi sparerenergi eller går over til fornybare energikjelder, vil det kunne bli frigjort elektrisk energi somkan gå til å redusere importbehov, eller til å erstatte gass- eller kolkraftproduksjon påkontinentet. Det kan difor vere eit godt utgangspunkt at vi reknar forureininga frå spart energitilsvarande forureininga frå den gjennomsnittlege elektriske krafta på kontinentet. Vi tek difori denne klimaplanen utgangspunkt i OECD sin standard 7. Denne blir anbefalt av Grønnbyggallianse og mellom anna nytta av Statsbygg.

Tabell 2: CO2-utsle ved bruk av elektrisitet.

Ener ik'eldeElektrisitet

CO2- utslepp ( /kWh)357

Grunngjevinga er at utveksling av kraft blir stadig større i den europeiske marknaden.

2.1.2 Energikjelder og energibruk - status i Volda kommuneSom kjelde for energibruk i Volda kommune er SSB og Energiutgreiing frå Tussa Kraft nytta.SSB har utarbeidd statistikk for biobrensel, olje og gass for kvar kommune i landet. Verdianeer baserte på nasjonal statistikk frå SSB. Det knyter seg difor ei viss usikkerheit til korkorrekte tala er for kommunen, men SSB har vurdert dei som gode nok, og vi legg difor dessetil grunn. SSB foreslår at statistikken blir brukt saman med lokal kunnskap. Statistikken påkommunenivå er særleg usikker for bruk av ved og treavfall for bustader og privattenesteytande sektor. Statistikken for industri er basert på oppgåver frå bedrifter og er av SSBvurdert til å vere god. Tala frå SSB er resultat av reknemodellar, og sidan det stadig blir gjortforbetringar i reknemodellane også tilbake i tid, vil heile tidsserien kvart år erstattast med nyetal. Tal som blei publiserte i fjor, kan difor ikkje samanliknast med tal som blir publiserte i år.I 2007 har Statistisk sentralbyrå publisert tal for energibruk av avfall, fossilt brensel ogbiobrensel i norske kommunar for åra 1991, 1995, 2000, 2004 og 2005. For meir detaljar blir

6 El produsert av kol gir 1000 g/ kWh produsert, Olje mv. 700 g/ kWh og gass 400 g/ kWh. Kjelde Noregs vassdrag-og energidirektorat, (jfr. presentasjon Norges energidager okt 08, jfr. vedlegg her)7 Basert på miks i OECD landa, kjelde: \\w \v.b valliansen.no og bruk i høyringsutkast til ny norsk standard forPassivhus (N\ N. .standarcl.no med direkte link her).

12

det vist til Energiutgreiing for Volda kommune, der talverdiane i dette dokumentet er hentafrå, (les her), utarbeidd av Tussa Kraft, (wwN\.tussa.no)

Energibruk fordelt på energikjelderEnergibruken i Volda kommune er lik landet elles, som er dominert av elektrisk energi.Figuren nedanfor viser status i 2005 og prognose 2017, kjelde Energiutgreiinga for 2007.Total energibruk i 2005 var på om lag 145 GWh.

12 %

35 %

6 % 0 %

7 %2 %

„82 %

2005

14 %

56 % 35 %

6 % %

2005 2017

Figur 4 Energibruk fordelt på energikjelder i kommunen for 2005 og prognose for 2017.

Ein forventar berre ein liten vekst i bruken av fornybare energikjelder (bio) basert påutviklinga slik den er i dag. Dersom ein skal auke delen monaleg, slik denne klimaplanen leggopp til, må det altså skje gjennom konkrete målstyrte tiltak.

Energibruk sektorvisEnergibruk i bustader utgjer godt over halvparten av energibruken i kommunen. Voldautmerkar seg med ein stor del av energibruken innan tenesteytande sektor, 35%, medanindustri ikkje utgjer meir enn 7%. Sjølv om Volda har ein heil del primærnæring, utgjer ikkjedenne sektoren meir enn 2% av energibruken.

7 %2 %

2017

79 %

Figur 5 Energibruk fordelt på ulike brukargrupper i kommunen.

ø Elektrisk

• Biobrensel

O Olje

Gass

Bustader/fritidsbustader

• Tenesteytandesektor

fl Primæmæring

o industri ogbergverk

Om ein ser på prognosen for 2017, ventar ein inga endring i fordelinga mellombrukargruppene. Sjølv om det vil vere mest effektivt å satse mest på industri og yrkesbygg iklimaarbeidet, er det viktig å ikkje gløyme bustadsektoren, ettersom den utgjer halvparten avenergibruken.

13

Energibruk i kommunal byggmasseNorske kommunar eig så mykje som 24% av alle næringsbygg i Noreg. Dette medfører atkommunen står for ein stor del av den totale klimabelastinga frå stasjonær energibruk. Voldakommune som organisasjon eig om lag 70.000 m2 bygg som har ein total energibruk på omlag 11 GWh/år. Kommunen vil difor vere ein viktig aktør for å nå måla i denne klimaplanen.Gjennom handsaming av klimaplanen vil kommunen ha høve til å vedta konkrete tiltak, somgjev direkte klimaresultat for eigen byggmasse. Det vil også vere naturleg at kommunen gårføre og viser veg i arbeidet med å redusere klimaproblema.

2.1.3 Energibehov og effektiv energibruk - Status i Volda kommune

Energibehov og effektiv energibrukVolda kommune har, som dei fleste kommunar, stort potensial for å redusere energibehov ogauka energieffektivitet i privat og offentleg byggmasse. Der eksisterer inga fullstendigkartlegging verken nasj onalt eller lokalt, men erfaringar viser at energibruken kan reduserastmed 10-25% i dei fleste bygg, gjennom meir energivenlege løysingar. Meir utfyllande omenergibruk og enøk i Vedlegg 1.

Distribusjonsnettet i Volda kommune har ingen særskilte flaskehalsar, og hadde pr. 2006ingen kapasitetsproblem (Lokal energiutgreiing 2007). Mykje av linjenettet er likevel frå før1955, og ein kan vente ei jamn utskifting av høgspentlinjer i åra framover.

Kommunal byggmasseVolda kommune har hatt god fokus på energibruken i eigen byggmasse. Det er difor satsamykje på enøk-tiltak og energieffektive løysingar ved nybygg og ombyggingar. Det at ein harenergibruken i fokus, er eit godt utgangspunkt for vidare sparing gjennom ei målretta satsing.

Enøk-potensial og fornybare energikjelderDet er som eit ledd i arbeidet med klimaplanen gjennomført eit forprosjekt forgrovkartlegging av enøk-potensialet til kommunen. Forprosjektet er støtta av Enova SF.Kartlegginga viser at total energibruk i Volda kommune truleg kan reduserast med om lag25%. Med ein energibruk på 11 GWh (millionar kilowattimar) vil Volda kommunekunne spare omlag 2,8 GWh på årshasis. Dette tilsvarar ein reduksjon på nær 1000 tonnCO2 8 årleg. Kartlegginga viser også at det relativt raskt er råd å auke bruken av fornybarenergi, og at det meste av energibruken til oppvarming kan konverterast på sikt. Meir omkartlegginga i Vedlegg 2 a ,b og c.

2.2 Fornybare energiressursarNoreg har unike potensial for vasskraftproduksjon. Dette har gjort at vi i tiår har vore velsignamed rikelege mengder med rimeleg elektrisk kraft. Tilgangen og prisen har vore så god at vihar satsa nær utelukkande på elektrisk energi. Dette er unikt i verdssamanheng, der ein i andreland stort sett aldri brukar straum til oppvarming.

For sparing av el er OECD-standard på 357 g/ kWh CO2 nytta. \ \\

14

Elektrisitet er høgforedla energi av ypparste kvalitet, og kan brukast til alle formål. Effektivenergibruk er også å ikkje bruke høgare energikvalitet enn nødvendig. Dette gjeld særleg el,som i global samanheng blir produsert med store tap, og tilsvarande stor forureining, jamfør2.1.1. Korleis vi brukar energi i Noreg har difor konsekvensar globalt. Kvar kilowattimestraum vi ikkje brukar, kan gå til å erstatte forureinande straumproduksjon i utlandet.

Ca 30/,igjen framme hosbrukar

Energhstnytt&s. ELkraftpreduksjen .10‘.

T.rallskKraftvørk

15

(3j-.7

• „.(l00%

..- 5°\-

Kdde Varrneinfo

Figur 6 Energitap i tradisjonelt kolkraftverk. Kjelde Varmeinfo.

Det er ei politisk målsetjing hos regjeringa i dag å redusere bruken av straum til oppvarmingog auke bruken av fornybar energi. Olje- og energiminister Terje Riis-Johansen uttalar at deter feil å bruke el til oppvarming, og at ein i staden må satse meir på m.a. bioenergi, (høyr talentil Olje og energiministeren den 11.02.09 her, kjelde NrN,WV .elloN a.no , eller les artikkel her).Når vi i Noreg har nytta straum i så stor grad, er dette i dag ei stor mulegheit for oss, - storemengder fornybare energiresursar står unytta klar til bruk. Ei utnytting av alternative lokaleenergiressursar vil også kunne gi positive ringverknader innan lokal næringsutvikling. Meirutfyllande om fornybar energi i Vedlegg 1.

2.2.1 Fornybar energi - status i Volda kommuneI Volda kommune er det som elles i landet elektrisitet som er den berande energikjelda. Avfornybare energikjelder er det stort sett bioenergi og varmeenergi frå omgjevnadane som ertatt i bruk. Bruk av bioenergi skjer primært i form av vedfyring i private bustader. Ein delvarme frå omgjevnadane er teke i bruk både privat og offentleg, gjennom bruk avvarmepumper. Potensialet er likevel vesentleg for auka bruk både av bioenergi,omgjevnadsvarme og solenergi.

BioenergiPotensialet av unytta bioråstoff ville ifølgje "Strategiplan for produksjon og bruk av bioenergii Møre og Romsdal" vere knappe 36 GWh, etter eit snitt for fylket på 70 kWh perkvadratmeter landareal. 9 Dette er sjølvsagt eit grovt estimat, men gir eit bilde av storleiken.Det er i tillegg gjort lokale vurderingar av biomengda i kommunen. Det vert i dag avvirka ogselt 700 m3 (fastm3) virke som ved (biobrensel). Potensialet er mykje større, men det erusikkert kva som er økonomisk drivbart volum. Ut frå tilgjengelege data av areal og ståande

9 Strategiplan utarbeidd av Fylkesmannen i Møre og Romsdal i 2001. Les den her, (på \\ .mrf lke.no)

masse har kommunen estimert eit drivbart volum på 3.000 fastm3/ år. Energimengd eravhengig av fuktinnhaldet i flisa.Som elles i landet er attgroing også eit problem i Volda, slik at auka utnytting av bio også vilgi fordelar på dette området.

Bioråstoff i avfall blir stort sett tatt hand om av VØR. I dag blir ein del av trevirket her nyttatil oppvarming ved ei av bedriftene i kommunen. I tillegg til tradisjonell vedfyring kan detvere aktuelt med biovarmeanlegg. llette kan vere alt frå lokale fyrkjelar i bygg til fellesanleggfor nær- eller flernvarme. Ein vil då bruke bio i form av flis, brikettar eller pellets. Konkreteplanar for eit større fj ernvarmeanlegg i Volda sentrum er under utgreiing. Også mindre anleggfor få bygg eller enkeltbygg er aktuelle. Det kan vere grunnlaget for eiga næringsverksemdinnan bioenergi, både innan produksjon av råstoff og foredling til flis eller brikettar. Dettegjeld truleg ikkje pellets der ein fabrikk alt er i drift i Sykkylven, som har kapasitet til å ta detsom måtte vere av tilgjengeleg regionalt ressursgrunnlag. Ein større del av verdikjeda kanogså tenkast i form av varmeleveranse, jamfør Vedlegg 1, som dømet med varmeleveranse tilsjukeheim i Vanylven.

Store mengder bioenergi flnst letttilgjengeleg lokalt, i form av skogsvirke ogbioavfall. Produksjon av råstoff ellerforedling til flis, brikettar og pellets kanvere aktuelle satsingsområde for ny næringi kommunar med stor tilgang på bioenergi.Eksisterande varmesentralar med oljekjeler særleg godt egna til å gå over til bruk avbioenergi. Det er behov for ein del meirlagerplass til bioråstoff enn t.d. olje, derflis er mest plasskrevande. Lagring i formav silo er mest vanleg. Les meir ombioenergi her vv .enertlie,arden.no 'omEner2ig,arclen

Termisk energi (omgjevnadsvarme med varmepumpe)Bruk av varme frå omgjevnadane, termisk(varme)energi, skjer for det meste i privat regi,gjennom mindre, separate varmepumpeanlegg. Luft er den mest nytta energikjelda (luft/ luft-pumper). Kommunen har også nokre slike anlegg på eigne bygg. Potensialet for auka bruk erdifor stor, særleg med tanke på at kommunesenteret og mange av bygga i kommunen liggnært sjø, som er den mest gunstige termiske energikjelda.

16

Det finst store energimengder iomgjevnadane våre, i utelufta, sjø og vatn,i jord og berggrunn. Felles for dermeenergien i omgjevnadane er at den er litebrukarvennleg slik den er, av di temperaturer lågare enn det vi har bruk for. Med brukav varmepumpeteknologi kan vi hevetemperaturen til eit nivå vi kan nyttiggjereoss. Varmepumpa treng energi for å utføredenne temperaturhevinga, likevel får eingrovt rekna meir enn 2/3 fornybar energifrå omgjevnadane på denne måten. Lesmeir om varmepumper herwv .form bar.no

Den mest aktuelle bruk av sol er ved hjelpav solfangarar der vatn blir varma opp avsola. Det varme vatnet kan både nyttast tiloppvarming av varmtvasstank eller til eitvassbore varmeanlegg for bygget. Slikeanlegg er særleg aktuelle av di det både erenkelt å få det installert og dei er aktuellefor mange. Dei fleste vil i dag kunne brukesolvarme til varming av varmtvasstanken.Les meir om solfangarar her.

17

711l, IVAFFIC,,A,PC

GRUNNVAMN

SolFøresetnadene for utnytting av solenergi i Volda er gode, sjølv om enkelte stader har skuggenokre månader av året. Det er i dag inga kjend utnytting av solenergi utanom solcellepanel påhytter og fyrlykter. Potensialet er stort både for passiv utnytting (vindu ogbygningskonstruksjon generelt) og i aktive solvarmeanlegg til dømes på hustaket. Med detauka produkttilbodet som no er på veg inn på marknaden, er dette eit særleg aktuelt potensial iklimaplansamanheng.

SpillvarmeDer er noko spillvarme frå ulike prosessar i Volda kommune. Dette er både mindre prosessarslik som i kjøl/ fryseanlegg i daglegvarebutikkar, fryseanlegg i fiskeindustriverksemder ellerproduksjons- og forbrenningsprosessar i industrien. Ein del av denne spillvarmen er utnytta,men truleg går ein del unytta til spille både på grunn av manglande kunnskap og oversikt, menogså på grunn av utfordringar knytt til utnytting utover eiga verksemd. Ved planlegging avnæringsområde i kommunen er det viktig å sikre fleire bygg i område med verksemder somhar mykje spillvarme. Også i mindre tilfelle, som matvarebutikk, vil spillvarmen kunnenyttast anten i eige eller nærliggande bygg.

Mange små og store prosessar gir frå seg varmt vatn eller luft, såkalla spillvarme. I industrien kan dette utgjerestore energimengder, men spillvarme er også tilgjengeleg i mindre skala, slik som t.d. varme frå kjøle- ogfryseutstyret på den lokale matvarebutikken. Spillvarme som har lågare temperatur enn vanleg bruksnivå kannyttast anten til forvarming eller ved at ein brukar varmepumpeteknologi for å heve temperaturen til onska nivå.Meir om spillvarme finn du på dei to lenkene her kk \ .eno a.no og her fakta.no

VindFor Volda kommune er det ikkje gjort vurdering av vindkraftutnytting. Føresetnadane erheller ikkje vurderte som gode, og det er pr. i dag ikkje aktuelt å vurdere dette nærare.

VasskraftVolda har etter måten stor utnytting av vasskraft. Dette gjeld også utnytting av små vassdrag.Volda kommune er positiv til utvikling av mikro/ mini/ småkraftverk der dette ikkje kjem ikonflikt med viktige natur-, miljø- og friluftsinteresser.Meir detaljar om utnytting av vasskrafti Volda i energiutgreiingane frå Tussa her, og hos Tussa Kraft AS (www.tussa.no).

2.3 Bruk av lokale energiressursarNoreg har vi eit svært godt utbygd nett for distribusjon av elektrisk kraft. Ettersom vi i liten

grad har utnytta andre energiressursar, har vi ikkje i særleg grad bygd ut distribusjonssystemfor slike. Til ein viss grad kan alternative lokale energiressursar nyttast direkte til oppvarmingi enkeltbygg. I dag skjer dette i dei fleste bygg gjennom anlegg for vedfyring. Omfattandebruk av lokale fornybare energiressursar har ein først der det er etablert nær- ellerflernvarmeanlegg. I vår region er det berre i Ålesund ein har fjernvarmeanlegg. I tillegg harein eit sjøvassdistribusjonssystem på Nordfjordeid. Det er også ei viktig utfordring at relativtfå bygg har vassborne varmeanlegg, som kan nyttiggjere fiernvarmen.

Eit flern- eller nærvarmesystem består av einfelles varmesentral og eit rørsystem somtransporterer varmevatn ut til brukarane(distribusjonssystem). Som varmekjelde ivarmesentralen kan ein nytte alle energiformer,slik som frå bio (trevirke), termisk energi fråomgjevnadene (luft, sjø, grunn) gjennomvarmepumpe eller spillvarme. Ein defInerergjerne små lokale anlegg som nærvarmeanleggog dei som dekker eit større område somfjernvarmeanlegg, utan at det er fastsett eitalfest grense. For å kunne nyttiggjere slikvassvarme, må det enkelte bygg ha eit vassborevarmeanlegg, (golvvarme ogi eller radiatorar).

Varmesentral

Fjemvanneledninger

Kuncle5eutral

2.3.1 Status i Volda kommune — bruk av lokale energiressursarSjølv om der er nokre anlegg for bruk av lokale fornybare energikjelder, er det likevel relativtlite utbreidd i Volda kommune.

Vassboren varmeDei seinare åra har delen nybygg med vassborne varmeanlegg auka. Enova SF gjorde eikartlegging for 2007, (les meir lier, \ .eno a.no) Her går det fram at det på landsbasis er

18

38 % av nye bustader og 42 % av nye yrkesbygg som har vassborne varmesystem. Lokale talhar vi ikkje etter bustadkartlegginga i 2001. Delen med vassboren varme i område utan fiern-eller nærvarmeanlegg er lågare enn landssnittet. Dette vil difor gjelde også for Voldakommune.

Nye bustader Nye yrkesbygg

Vassboren — golwarme

!!!! Vassboren — radiator

Elektrisk — golvvarme

Elektrisk — panelomn

Kartlegging 2007, Enova SF

Figur 7 Fordeling mellom ulike typar varmeanlegg i nye bygg i 2007. Kjelde Enova SF.

Når det gjeld kommunale byg, er det i dag vassborne varmeanlegg i Samfunnshuset,Omsorgssenteret og Fjordsyn. Desse dekkjer i overkant av 14.000 m2 av det totale oppvarmaarealet på vel 70.000 m2 kommunal byggmasse (20%).

Nær - og f:j ernvarmeDer er ingen fiernvarmeanlegg i Volda kommune i dag, men der er eit lite nærvarmeanleggmellom Fjordsyn og Omsorgssenteret. Her det varmepumpe basert på bergvarme som ervarmekjelde. Det er gjort vurderingar av fiern-/nærvarme, men desse er førebels ikkje komnetil realisering. Dette er viktig for auka bruk av fornybare energikjelder, og det vil verenaturleg å vurdere også andre mulegheitene som del av gjennomføring av klimaplanen.

2.4 Mål innan energiEin framtidsretta energistrategi kan illustrerast ved følgjande figur.

Framtidsretta energistrategi

Ekstern forsyning

Lokal forsyning

4111,11,11

Figur 8 Framtidsretta energistrategi.

19

Ein skal altså planlegge og drive etter eit prinsipp der ein først sikrar lågast mulegenergibehov, ved t.d. god isolasjon og energieffektivt utstyr. Vidare skal ein sikre at tap blirgjenvunne, til dømes gjenvinning i ventilasjonsluft. For å sikre at ein berre brukar energi somein har nytte av, må ein så styre energibruken etter behov. Mest effektivt gjer ein det med eitsentralstyringsanlegg (SD-anlegg). Den energien ein treng, skal ein i størst muleg grad hentelokalt, frå omgjevnadane, skogen eller sola. Det behovet som står att, hentar ein utanfrå.

2.4.1 Energimål for Volda kommune

Overordna energimålDet overordna målet for energireduksjon i Volda kommune som samfunn innan 2013 er åredusere den totale stasjonære energibruken med 5 % i høve til dagens forbruk.Innan 2020 er målet å redusere energibruken med 20% i høve dagens forbruk.

Dette resultatet vil gi direkte og indirekte reduksjon i klimabelastninga på tilsvarande 7,25GWh pr år. CO2-gevinsten av målet vert 2.500 tonn CO2 pr år, noko som vil utgjere einvesentleg del av det overordna klimamålet for denne planen.l°

DelmålVolda kommune skal innan 2013 redusere energibruken i kommunen sine bygg og anleggmed 10 % i høve til dagens forbruk, noko som er i underkant av det som er avdekka ikartlegginga til ES..Innan 2020 er målet å redusere energibruken med 20% i høve dagens forbruk.

Dette føreset:• Investeringar• Haldningsendringar• Ikkje nye, energikrevjande aktivitetar

2.4.2 Resultatmåling energibrukEnergisparemålet som vert sett tek utgangspunkt i dagens energibruk. Ved resultatmåling overtid, skal ein ta omsyn til endringar i bruk, produksjon og areal. Dette kan gjerast ved å måleetter relativ energibruk, dvs energibruk pr areal og evt. eining, for produksjonsavhengigforbruk. Nye meir energieffektive areal bidreg såleis til ein relativ energireduksjon.Alternativt kan ein gjere dette ved å kompensere direkte, slik at endra areal eller bruk blirrekna separat. (Ved å byggje lik gjeldande minstekrav blir det inga endring, bygg med lågareenergibruk oppnår ein reduksjon i høve norm for nye areal). Styresmaktene vil kunne komemed standardar eller verkty som skal nyttast for å dokumentere energi og klimaresultat, derdesse då blir å nytte.

Reduksjon er rekna å skje for fossile brensel og elektrisitet. Enkel vegd snitt på 342 g/kWh er nytta fortotalsparemålet. For reduksjon av el er OECD standard på 357 g/kWh CO2 grunnlag og for olje er 273 g/kWhnytta. ‘\ .b‘ 2.2.alliansen.no

20

3 Forbruk og avfall

3.1 Status og utfordringar nasjonaltSt.meld. nr. 21 (2004-2005) peikar regjeringa på at sjølv om avfallsmengdene framleis veks,

er miljøbelastningane frå avfall blitt vesentleg reduserte dei seinare åra. Det blir likevel peiktpå at utslepp av klimagassar frå avfallshandtering stadig er ei utfordring, og at Regjeringadifor kontinuerleg arbeider med å effektivisere verkemiddelbruken og auke mengda avfallsom går til material- og energiattvinning. 17. juni 2008 vedtok EU-parlamentet ei rekkjeambisiøse mål for avfallssektoren. Eitt av måla er at det skal innførast separat innsamling avpapir, metall og plast, og minst 50 % materialattvinning innan 2020. Eit anna mål er at 70 %av avfall frå bygg og anlegg skal materialattvinnast.

Avfallshierarkiet — ei rangering med produksjon av mindre avfall som høgstenivåAvfallshierarkiet er ein måte å illustrere korleis ein bør handtere avfallet ut frå eit forbruks-,helse- og miljøperspektiv. I tillegg til at hierarkiet seier noko om ulike måtar å handtere avfallog produksjon av avfall på, viser det også kva relasjon det ideelt sett bør vere mellom deiulike handteringsmåtane (sjå Figur 9). Det øvste nivået i pyramiden er reduksjon i avfall, dåproduksjon svært ofte inneber utslepp av klimagassar. Nedst i hierarkiet finn vi deponi.Årsaka til dette er at ein ved deponering korkje får nytta avfallet som råvare til nye produkteller energien som ligg i avfallet. I tillegg medfører deponering av avfall utslepp av skadelegemetangassar gjennom rotningsprosessen. Frå og med 01.07.2009 vert det innført forbod motdeponering av organisk avfall. Det einaste som er lov å legge i deponi etter dette, er avfallsom ikkje reagerar med anna avfall, som ikkje er organisk og/ eller brennbart (såkalla inertavfall)." Forbodet mot deponering av organisk avfall vil både føre til reduserte utslepp avmetangass og til auka material- og energiattvinning. Det er derfor eit svært viktig tiltak innanavfallssektoren.

tit k,;.,

Inert avfall reagerer ikkje med andre stoff, og medfører difor heller ikkje utslepp av metangassar veddeponering.

22

Figur 9: Avfallshierarkiet viser ideell samanheng mellom dei ulike måtane å handtere avfallet på. Kjelde:loop.no.

Klimautslepp knytt til forbruk og produksjon av avfallUtslepp av klimagassar er eit spørsmål om forbruk. I ein klimaplan er det difor viktig ikkjeberre å fokusere på optimalisering av til dømes energibruk, men også på korleis forbruk kanreduserast. Det er stor gevinst i å effektivisere bruken av til dømes energiressursane. Eivarmepumpe kan vere eit godt miljøtiltak, men gevinsten forsvinn dersom ein nyttarnyvinninga til å auke middeltemperaturen i bygninga. Det er difor viktig at ein innan alleområde ikkje berre vurderer korleis ein kan effektivisere forbruket, men også korleis einfaktisk kan redusere bruken av ressursane.

Vidare er det viktig å opparbeide ei forståing av korleis utslepp av klimagassar skjer, bådedirekte og indirekte. Ei undersøking frå Trondheim kommune viser at dei indirekte utsleppasom stammar frå eiga verksemd i kommunen, er vesentlege (Larsen og Hertwich 2007).Faktisk kjem berre 6 % av utsleppa frå kommunens eiga verksemd i form av direkte utslepp,medan 31 % stammar frå innkjøp av elektrisitet og 63 % frå andre innkjøp. Dette illustrererkor viktig det er å gjere vurderingar av kva varer ein treng, og vidare stille krav til korleisdesse er produserte. System for gjenbruk i kommuneorganisasjonen kan redusere innkjøp avnye varer. På denne måten kan ein forlenge produktets levetid, noko som har ein klarpåverknad på utslepp av klimagassar.

Dersom ein ser på forbruk i hushald, er bustad (inkludert lys og oppvarming), transport ogmat/ drikke dei vanlegaste utgiftspostane. Ei samanlikning av tal frå 2005-07 og tal frå 2002-04 viser at det har vore ein realauke i forbruket på 13 prosent (SSB 200812). Auken i forbruketi norske hushald er stor, også sett over ein lengre tidsperiode. Målt i totale forbruksutgifter erforbruket tredobla sidan 1958 (SSB 2008). Det er potensielt knytt utslepp av klimagassar tilalle fasar av produktets livsløp. Ut frå eit klimaperspektiv er det difor viktig å sjå på deiforskjellige fasane eit produkt går gjennom frå produksjon, deretter i bruk og til slutt somavfall (sjå Figur 10). Eit overordna mål i denne planen er å etablere eit større medvit omkorleis ein kan redusere utslepp av klimagassar i alle fasane av produktet si levetid, altså atprodukt skal ha så lite livsløpsutslepp som muleg. Kommuneorganisasjonen vil, som ein storforbrukar av varer og tenester, i så måte vere viktig.

12 Referansen SSB 2008 er ein uspesifisert referanse til forskjellige SSB-nettsider, kor materialet vart henta ut i2008.

23

P odukters livslop

Råv<ireutvinning

Produksjon

Palktiduibusjon

Avfallsbehandling

24

ruki(>1d

Kficle:Statens forurensnin stilsynwww.roiljotatus.no

Figur 10 Gangen frå råvareutvinning til slutthandsaming eller attvinning for eit produkt.

Nasjonale rettleiarar, miljømerking og sertifiseringI Noreg handlar det offentlege varer og tenester verd 250 — 300 mrd. kroner kvart år(Innkjøpspanelet.no). Lov om offentlege innkjøp stadfestar (§ 6) at kommunale styresmakterunder planlegginga i kvart enkelt tilfelle skal ta omsyn til miljømessige konsekvensar avinnkjøpet. Nasjonalt panel for miljøbevisste innkjøp (Innkjøpspanelet) vart oppretta avMiljøverndepartementet i 2005 for å rettleie om korleis kommunane kan gjere meirmiljøbevisste innkjøp.

Både for offentlege einingar og for privatpersonar kan det vere ei vanskeleg oppgåve åavgjere kva produkt og tenester som i størst grad tek omsyn til miljøet. For å lette dennejobben har det difor vorte utvikla ordningar for miljømerking, der desse stempla gir eingaranti for at produktet tek omsyn til forskjellige miljøkrav. Eit eksempel er Innkjøpspanelet,som har utarbeidd rettleiande miljøkriterium for forskj ellige produkt og tenester som tildømes kontormøblar, hotelltenester, reinhaldstenester og byggeprosessar. I ein del tilfelleviser dei til at krava alternativt kan oppfyllast ved godkjenning av Svanemerket og Blomsten(EU). Desse miljømerka stiller krav til både produkt og tenester. Svanemerket og Blomstenskil seg frå andre ordningar ved at dei berre kan verte oppfylte av den beste tredjedelen avmarknaden. Ordningane vil på denne måten vere i eit dynamisk samspel med utviklinga imarknaden.

Debio si godkjenning av økologiske matprodukt er eit anna døme på miljømerking. Dennemerkeordninga stiller mellom anna krav til at produksjonen skal ha eit lågare energiforbruk,og at det ikkje skal vere bruk av kunstgjødsel.

Sjølv om desse ordningane er vel etablerte står det att ein del før dei er innarbeidde iforbrukarane sine mønster for handling. I ei undersøking Direktoratet for forvaltning og IKT(DIFI) har utført på oppdrag frå Statens forurensningstilsyn (SFT), svarar berre 15 prosent avrespondentane at dei alltid eller jamleg ser etter miljømerka Svanen og Blomsten når deihandlar (Motzfeldt og Nonseid 2008). Over halvparten svarar at dei aldri ser etter dessemilj ømerka. Eit fleirtal svarar likevel at dei er bekymra for utslepp av helse- og miljøfarligestoff, noko som viser eit sprik mellom haldning og korleis vi faktisk handlar som forbrukarar.

Forbrukarar synast i følgje undersøkinga i liten grad å vere merksame, men Svanensinnkjøperklubb har oppnådd gode resultat etter første år i drift. Innkjøperklubben vart etablerti 2008 og har 40 deltakarar. Eksempel på verksemder som deltek er Norgesgruppen, Steen ogStrøm og Storebrand. Svanens innkjøperklubb skal være eit kontaktnettverk mellom StiftelsenMiljømerking i Noreg, deltakarane i Svanens innkjøperklubb og verksemder som leverersvanemerka varer og tenester. Målet er å gjere det enklare for deltakarane å oppnå eignemiljømål. I følgje direktør Alvhild Hedstein har ein gjennom innkjøperklubben oppnådd atinnkjøparane i stor grad har auka innkjøpa sine av svanemerka produkt og tenester. Ein annaviktig effekt er at stadig nye leverandørar no spør etter Svanemerket for å kunne konkurrereom dei attraktive leveransane til deltakarane i klubben.

Miljøfyrtårn er eit døme på ei sertifiseringsordning som særleg rettar seg inn mot små ogmellomstore bedrifter og offentlege verksemder. For å ha merket Miljøfyrtåm blir det mellomanna stilt krav til at eininga skal arbeide systematisk for å gjere miljøvenlege innkjøp. Andrekrav rettar seg inn mot reduksjon av utslepp knytte til transport, energistyring og reduksjon iavfall.

Utvikling avfallsmengd og attvinning nasjonaltNoreg er det ei nasjonal målsetting at veksten i den totale avfallsmengda skal vere vesentleg

lågare enn den økonomiske veksten. Dei siste par åra har utviklinga ikkje vore i tråd meddenne målsettinga, noko som i stor grad skuldast ein sterk vekst i avfallmengdene frånæringslivet. I 2007 vart det produsert 10,7 millionar tonn avfall i Noreg, noko som er einauke på 6 prosent frå året før (miljostatus.no). Den største auken står hushalda for, med einauke i avfall på 71 % sidan 1995. Sjølv om hushaldsavfall aukar mest, står næringsavfall forden største mengda totalt. Nærare 80 % av den totale mengda avfall er næringsavfall. Merk attabellen under viser indeks og ikkje avfallsmengd.

25

Utvikling i mengder avfail og BNP 1995-2007Inrivks (1995=1)1,80

1,60

1,40

1,20 BNP(fastepriser)

1,00

0,80

0,601995 1997 1999 7001 7003 2005 7007*

' I-orplopigt? tall

Figur 11 Utvikling av mengder i avfall og BNP 1995-2007

Auke i grad av attvinningSjølv ommengda avfall aukar, er det også ein auke i attvinningsgraden. Dette er nært knytt tilat mengda avfall til deponi har gått ned. Frå 2006 til 2007 auka mengda hushaldsavfall sendttil materialattvinning med 11 prosent (SSB 2008). Som vist i Figur 12 er materialattvinningden vanlegaste forma for attvinning. Deponering og forbrenning utan energiutnytting fell innunder kategorien sluttbehandling, og femner i dag rundt 30 % av avfallet. I dag attviim vi iNoreg rundt 70 % av avfallet (miljostatus.no). Styresmaktene har eit mål om 75 prosentattvinning innan 2010 for alle typar avfall. Merk at figuren under visar attvinning(slutthandsaming utelate).

Gjenvinning av avfall fordelt på metode 1995-20071000 tonn3500

3000

2500

2000

1500

1000

KildP:Statistisk sentralbyrk 2008Www.mi1jostatus.no

Husholdningsdvian

Mmerialgjerivinning

500

01995 1997 1999 2001 2003 2005 2007.

•Forelepige tall

Kilde:Statistisk Sentralbyrå, 2008www.rniljostatus.no

Figur 12 Attvinning av avfall fordelt på metode 1995-2007.

• f

Energiutnyttelse

26

Klimamessige effektar av dei enkelte fraksjonaneVed handtering av avfall kan utslepp av CO2 knytast til både deponi, energiattvinning ogmaterialattvinning. Avfallet vil samtidig kunne ha eit potensial for sparte utslepp.Klimagassutslepp og sparte utslepp vil variere mellom dei forskjellige fraksjonane.Østfoldforskning (Raadal og Modahl 2008) har utført klimarekneskap for avfallshandteringfor forskjellige fraksjonar (sjå figur i Vedlegg 3). Nedanfor går vi gjennom fraksjonanemetallemballasje, papir, plastemballasje og våtorganisk avfall, med utganspunkt i nemndeundersøking. Utrekninga baserer seg på kategoriane transport, avfallsbehandling og erstattamateriale/ energi. Alle tal er baserte på at energiattvinninga skjer i Noreg.

Attvinning av metallemballasje gir totalt sett små utslepp av klimagassar. Innan dennefraksjonen peiker materialattvinning seg ut som føremålstenleg, med små utslepp og storgevinst ut frå eit miljøperspektiv. For energiattvinning er det også små utslepp, men hellerikkje særleg gevinst.

For attvinning av papir kan energiattvinning synast å vere den mest føremålstenlegehandteringsforma dersom ein berre ser på utslepp av CO2. Materialattvinning gir berre einliten gevinst, noko som skuldast at gevinsten blir utjamna av utslepp knytt tilattvinningsforma.13 Det er likevel ikkje full semje på dette feltet. Bergfald & Co (Wilhelmsenm fl 2007) legg til dømes vekt på materialattvinning i si berekning av potensial for sparteklimagassutslepp. Ser ein ut over utslepp av CO2, talar forhold som energiforbruk, lokalforureining/ smog og forsuring for materialattvinning av papir. Det er store utslepp knytt tildeponering av papir.

For plastemballasje kjem materialattvinning ut som det klart beste alternativet, med utsleppsom er vesentleg lågare enn gevinsten. Raadal og Modahl viser også at utslepp knytt tiltransport av plast til materialattvinning er relativt små. Energiattvinning av plast kjem tilsamanlikning svært dårleg ut, med høgare utslepp enn gevinst. Det er eit spenningsforholdmellom energiattvinning og materialattvinning. Plast er eit døme på ein ressurs som kannyttast i begge formene for attvinning. Den har eit høgt energiinnhald, men forbrenning avplast gir som vist over også store utslepp av CO2.

Dette synleggjer kor viktig det er å kjeldesortere plastemballasje til materialattvinning.

Romsdal Interkommunale Renovasjonsselskap (RIR) ligg høgt oppe på landsbasis, med 10 kgattvunnen plast per innbyggar per år. Til samanlikning er landsgjennomsnittet 5 kg. Tal fråGrønt punkt viser at 18 % av den totale mengda hushaldsplast som vart attvunne i Noreg i2007 vart materialattvunnen, medan 82 % gjekk til energiattvinning. Plast frå næringslivet ermykje reinare, noko som gjev høgare grad av materialattvinning av denne plasten (56%). Deter eit relativt lågt utslepp knytt til deponering av plast.

Handsaming av våtorganisk avfall vert aktualisert av innføringa av forbod mot deponeringav organisk materiale. Østfoldforskning har evaluert seks ulike metodar for handsaming avvåtorganisk avfall. Alle desse metodane, med unntak av deponering, kjem positivt ut i eitklimarekneskap. Best ut kjem biologisk handsaming med biogassproduksjon for varme- og

13 Tala for materialattvinning av papir vil vere svært avhengig av kor papiret blir gjenvunne.

27

drivstoffproduksjon. Utsortering av våtorganisk avfall vil kunne bidra til auka effekt avenergiattvinning av restavfall.

Våtorganisk avfall er tungt og utgjer dermed ein stor del av vekta i restavfall. Tal fråMilj ostatus.no viser at våtorganisk avfall utgjer rundt 25 % av vekta i hushaldsavfallet(Milj o status .no).

Kommunens plikter og rettar innan avfallssektorenPlan- og bygningslova er ein viktig reiskap i kommunens miljøarbeid. Eit sentralt punkt i detsom synest å verte vedteke i byggesaksdelen, er i så måte styrkinga av det kommunale tilsyneti byggesaker. Mellom anna vil truleg den reviderte utgåva av lova krevje avfallsplanar i allebyggesaker. Dette blir av Bergfald co. (Wilhelmsen m fl 2007) vurdert som eitt av tiltakamed størst klimanytte, ved at dette fører til auka energi- og materialattvinning.

§ 30 i Forureiningslova stadfestar at kommunen er pliktig til å samle inn hushaldsavfall. Detteer ei plikt kommunen har, men lova gir samstundes kommunen monopol på innsamling avavfall frå hushalda, med dei føremoner det inneber. Lokale renovasjonsforskrifter er derforein viktig styringsreiskap for kommunane. Her kan ein mellom anna fastsette kva fraksjonarsom skal hentast/ kva som skal bringast, hentefrekvens, grad av kjeldesortering ogdifferensiering av gebyr.

§34 i Forureiningslova stadfestar at kommunen "bør fastsetje differensierte gebyr, der dettevil kunne bidra til avfallsreduksjon og auka attvinning". Bakgrunnen for oppfordringa om ådifferensiere gebyr er at det ofte er manglande samanheng mellom dei mengder og typaravfall som blir leverte, og dei gebyra som blir betalte (NOU 2002:19). Frå statleg hald ønskjerdei difor at kommunane innfører meir sensitive system som tek omsyn til avfallstype,avfallsvolum (hentefrekvens og størrelse på avfallsdunk), kva avfallsfraksjonar som er ihente/ bringeordning og vekt. Ved differensiering av avgifta understrekar styresmaktene at deter viktig at hushalda opplever at gebyra minkar ved redusert avfallsmengd.

I §28 i Forureiningslova blir det peikt på at ingen må tøme, etterlate, oppbevare ellertransportere avfall slik at det kan verke skjemmande eller vere til skade eller ulempe formiljøet. I denne samanhengen er handtering av farleg avfall relevant. Avfallsforskriftastadfestar at alle som oppbevarer, transporterer eller handterer farleg avfall, skal treffenødvendige tiltak for å unngå fare for forureining eller skade på menneske eller dyr. Det blirvidare stadfesta at kommunen har plikt til å sørgje for at det eksisterer eit tilstrekkeleg tilbodfor mottak av farleg avfall frå hushald og verksemder med mindre mengder farleg avfall."

Forureiningslova (§ 35) peikar også på at kommunen har plikter med omsyn til anna typeavfall på utfartsstader og andre mykje besøkte offentlege stader, der dei er pålagt å sørgje foroppsetjing og tøming av avfallsdunkar, og rimeleg opprydding i samband med tøming.15 Itillegg til plikter har kommunen også rettar i samband med opprydding av avfall. I § 37 blirdet stadfesta at kommunen kan gi pålegg om at den som har etterlate, tømt eller oppbevartavfall i strid med § 28, skal fjerne det, rydde opp innan ein viss frist, eller at han skal dekkerimelege utgifter som nokon har hatt til flerning eller opprydding.

14Plikt avgrensa til mottak av inntil 400 kg farleg avfall totalt pr. år pr. avfallsinnehavar15Drivarar av leirplassar eller arma turistanlegg har også plikt til å setje opp og tøme avfallsbehaldarar. Desseskal også gjere nødvendig opprydding i området.

28

Kommunens rettar ved innkjøpVed kjøp avprodukt og tenester under 500 000,- kr. kan kommunen stille krav om atleverandørar skal være miljøsertifiserte. Ved kjøp av tenester for over 500 000,- kr. kankommunen ikkje stille krav om at leverandørar skal være miljøsertifiserte. Kommunen kanlikevel krevje at leverandøren kan leggje fram ei oversikt over relevante miljøleiingstiltakleverandøren kan bruke for å dokumentere evnene sine. I ei slik oversikt kan kommunengodta miljøsertifisering.

Ved kjøp av produkt for over 500 000,- har kommunen ikkje utan vidare rett til å krevje atleverandørar av varer skal ha miljøsertifisering, eller kan legge fram ei oversikt over relevantemiljøleiingstiltak. Derimot kan kommunen krevje at leverandøren oppfyller relevante tekniskespesifikasjonar når det gjeld miljø.

3.2 Status og utfordringar i Volda kommune

AvfallAvfallshandsaminga i Volda er organisert gjennom det interkommunale selskapet Volda ØrstaReinhald (VØR) som er heleigd av Volda og Ørsta kommune. VØR står for innsamling,sortering og vidaresending av avfall og kloakkslam frå hushald og fritidshus. Tilbod ut motnæringslivet er organisert gjennom VOR sitt heleigde dotterselskap Retura Søre Sunnmøre.

Ifolgje tal frå Kostra er det etablert hentesystem for to avfallsfraksjonar i Volda16. Dette er liktmed gjennomsnittet for Møre og Romsdal, mens landsgjennomsnittet er tre. Grønt PunktNoreg peikar på at det er ein samanheng mellom mengd og kvalitet ved bruk av henteordningi høve til bringeordning. Dei viser til at for plast var snittet ved henteordning 7 kg perinnbyggar i 2007. Ved bringeordning var snittet til samanlikning berre 2,6 kg per innbyggar.Det synest også å vere betre kvalitet på det som vert samla inn ved bruk av henteordning.

Det er i dag henting av restavfall (hushaldsavfall) kvar veke eller kvar 2. veke i Volda. Papp/papir/ drikkekartong og plastemballasje vert henta kvar 3. veke. Volda kommune har per i dagikkje tilbod om sortering av våtorganisk avfall.Rep.skapen har vedteke å sette av pengar i økonomoplanen 2010-2013 til grunnkjøpomlastingsstasjon 2010, bygging av stasjon for matavfall og behaldarkjøp 2011. Dette for åsynleggjere verknadene av eit slik tiltak vil få på renovasjonsgebyret (kr.290-år 1) dersomkommunestyra gjer forpliktande vedtak om å starte innsamlimg av våtorganisk avfall.Det er differensiering i avfallsgebyret abonnentane betaler etter storleik på dunk,hentefrekvens og kompostering (redusert gebyr).

Ifølgje tal frå VØR fordeler mengda av dei ulike fraksjonane seg slik:

16 1 Kostra vert ikkje restavfall rekna som ein eigen fraksjon

29

Tabell 3: Fordelin mellom dei ulike fraks'onaner VØR

Fraksjon Mengdetonn)

Restavfall (hushaldsavfall) 1693Papp, papir og 476drikkekartongPlast 13Glas og metall 82Spesialavfall 18Kuldemøblar 117Skat (hageavfall) 675

Henteordning

Bringeordning

Tek ein utganspunkt i innsamla plast, gir 13 tonn eit snitt på rundt 1,5 kg per innbyggar iVolda kommune. Dette er eit godt stykke under nemnde landsgjennomsnitt på 5 kg, og viserat ei ytterlegare satsing på innsamling av plast er naudsynt.

I tillegg til returordninga på miljøstasjonen er sorteringa og innsamlinga hovudsaklegorganisert kring to ordningar: innsamlingsstasjonar og ryddeaksjonen. Forskjellige stader ikommunen er det sett ut konteinarar til glas/ metallemballasje og farleg avfall. Ordninga blirvurdert å fungere greitt, men det er fremja ønskje om å få ei meir estetisk utforming avreturpunkta.

Ryddeaksjonen, som er den andre ordninga, vert sett i verk kvar vår med mottakspunkt,innsamling og utplassering av konteinarar på utvalde stader i kommunen i samråd med deilokale grendalaga. Metall vert samla inn ved bruk av utplasserte konteinarar, ee-avfall vertsamla inn frå punkt for mottak og restavfall vert samla inn mot betaling i henteordning. Isamband med ryddeaksjonen er det nemleg også mogeleg å bestille VØR til å hente størreavfallssegment som sofaer og liknande. Sjølv om ryddeaksjonen etter kvart har vorte eietablert ordning, er det ikkje like god oppslutning om ho alle stader. Kommunen ser påordninga som særs viktig for å auke attvinninga av avfall, og for å hindre forsøpling i bygdenei kommunen. Ein ønskjer å vidareføre ordninga, og at det skal leggast til rette for å aukeoppslutninga om den.

Det vert i dag praktisert differensiering av avfallsavgift i VØR. Denne baserer seg på storleikpå dunk, hentefrekvens og heimekompostering. Volda kommune ønskjer å vidareføre desseordningane, men ønskjer å auke den økonomiske vinsten for kompostering. Ein ønskjer ogsåat VØR skal ha eit større ansvar for kontroll og opplæring ved kompostering.

Volda kommune har fått stønad frå Kommunenes sentralforbund (KS) til utarbeiding av eininformasjonsbrosjyre om klimatiltak i kommunen. Denne kan bidra til å fremjekjeldesortering og ombruk i hushald og næringsliv. Det er mellom anna viktig atinnbyggarane og føretaka i kommunen er merksame på kva fraksjonar det er etablerthenteordning for. For både hente- og bringeordningar er det også naudsynt å nå ut medinformasjon om opningstider/ hentetidspunkt og kva kvalitet avfallet som vert henta/ bringa,skal ha. Det er eit mål for kommunen at særleg innsamlingsgraden av plastemballasje skalauke. For å oppnå dette ønskjer ein å auke innbyggarane sitt medvit om ordninga og om kvaprosedyrar som gjeld for ho. Ein ønskjer også å sjå på mulegheitene for å etablere fastutlevering av sekkar for innsamling av plast, til dømes 1-2 gonger per år.

17 Tala fordelt på Orsta og Volda etter folketal

30

F orbrukI 2008 kjøpte Volda kommune inn varer og tenester for til saman 61 736 443,-.18 Tilsamanlikning brukte kommunen 58 555 771,- i 2007 og 58 452 813,- i 2006. Mykje avkommunens forbruk er knytt til arbeidsintensive produksjonsprosessar, altså tenester, og ikkjevarer. Samtidig brukar kommunen ein god del varer i tenesteproduksjonen. Det er difor viktigå sjå på kommunen som både innkjøpar, produsent og forbrukar. I tillegg vil kommunenkunne spele ei rolle som tilretteleggar for forbruksreduserande tiltak, og ikkje minst vere eiteksempel til etterfølging.

Tabell 4: Kostnader for innk'ø av eit utval varet ar i 2008

Volda kommune ønskjer å stabilisere bruken av papir til kopiering og utskrift i eigenorganisasjon. I 2008 kjøpte kommunen i alt 9 pallar med kopi/ utskriftspapir, eller 1 080 000ark. Kommunen ønskjer å stabilisere forbruket av papir, med tala frå 2008 som utgangspunkt.Sentralt i dette arbeidet blir det å innføre rutinar for tosidig utskrift og kopi, og elektroniskesakspapir til kommunestyre og alle utval.

Volda kommune gjer innkjøp i store kvanta, noko som gir mulegheit for stor påverknad. Per idag er det få av kommunen sine gjeldande rammeavtalar som inneheld klare miljøkriteria.Volda kommune ønskjer difor å arbeide vidare med ei styrking av miljøaspekta ved innkjøpav varer og tenester. Det er eit mål at kommunen skal nytte Nasj onalt panel for miljøbevissteinnkjøp sine kriterium for dei til ei kvar tid aktuelle varegruppene som det er utarbeiddmiljøkriterium for. I mange tilfelle ligg Svanemerking til grunn som dokumentasjonskrav formiljøkriteria til dette innkjøpspanelet. Tabell 5 viser to område innkjøpspanelet har utarbeiddmiljøkriterium for.

Tabell 5: Mifokriterium eksem

Utvalde innk'ø sområde

Reinhaldstenester

Kontormøbler

el, Nas'onalt anel for mil'obevisste

Anbefalte kriterie• Bruk av kjemikalie• Bruk av vatn• System for handtering av avfall• Fokus på møblar som dekkjer bruksbehovet, har

tidlaus design og er av god teknisk kvalitet.• Bruk av kjemikalie• Bruk av forkromming av metalldelar (skal

unngåast)2°

18 I tillegg kjem innkjøp frå andre kommunar og statlege einingar, hovudsakleg tenester19 Gjeld ikkje investeringsutgifter20 Bortsett frå små mengder i hev-senk-funksjonar, noko som gir auka slitestyrke

31

Større innkjøp i Volda er organisert gjennom Søre Sunnmøre innkjøpssamarbeid (SSIS), derVolda, Ørsta, Sande, Vanylven, Ulstein, Hareid og Herøy deltek. I samarbeidet handterer einmellom anna rammeavtalar for forbruksvarer, sams reglar for innkjøp og forvaltningsavtale.Per i dag vert det framheva i handlingsplanen deira at kommunane skal ta omsyn tillivssykluskostnader og legge vekt på miljømessige konsekvensar i alle konkurransar. Detteinneber mellom anna at miljøomsyn normalt skal vere med i konkurransegrunnlaget ved allekjøp, og at eventuelt unntak skal grunngjevast.

SSIS arbeider i 2008/ 09 med å lage ein ny innkjøpsstrategi, der også klima og miljø erviktige mål. Sentralt i dette arbeidet er ei kartlegging av kva typar varer det i praksis let seggjere å vurdere ut frå miljøkriterium. I samband med dette må kommunane i forlenginga avinnkjøpssamarbeidet avgjere kor mykje miljø skal vektast i forhold til andre faktorar, som tildømes pris og tid for levering. Volda kommune ønskjer å bygge opp under arbeidet med åinnarbeide ytterlegare miljøkrav i innkjøpsordninga.

Ei utfordring i dette arbeidet blir å utvikle evna til å stille krav til leverandørar utan at detteblir regelstridig. Det vil også vere naudsynt å legge ned betydelig arbeid i kva som ermiljøvenlege løysingar i anbodsprosessar. Dette gjeld både under utforminga av anbods-/tilbodsdokument, og når kommunen skal vurdere anbod/ tilbod som er komne inn. Her vilmiljømerking av varer og tenester kunne vere til hjelp i ein del tilfelle.

3.3 Mål knytte til avfall og forbruk i VoldaHovudmålVolda kommune skal redusere produksjonen av avfall og auke graden av ombruk

Delmål• Auke graden av og kunnskapen om material- og energiattvinning.• Attvinning av våtorganisk avfall skal vere 45 kg per innbyggar per år når ordninga trer i

kraft i 2011.• Attvinning av plastemballasje skal vere 10 kg per innbyggar per år.• Opparbeide rutine, kvalitetssikre kompetansen og sikre god kommunikasjon internt ved

byggesakshandsaming.• Kommunen skal legge inn miljøvurderingar ved kjøp av varer og tenester

Handlingsplanen viser kven som har ansvar for gjennomføringa, tidsfrist for gjennomføring,og kva indikatorar som skal måle effekten av tiltaket, der det er aktuelt og muleg.

32

4 Transport

4.1 Status og utfordringar nasjonaltMålet for klimaarbeidet i transportsektoren nasjonalt er å dempe trafikkveksten, samtidig somein forbetrar effektiviteten i vegtrafikken.

SFT har utarbeidd ei framskriving for utslepp for alle sektorar fram mot 2020, basert påNasjonalbudsjettet 2007 (NB07). Dei har 6g utarbeidd ein tiltaksplan som viser effekten avreferansebana, samt allereie vedtekne tiltak mot 2020. For vegsektoren viser framskrivinga atdersom alle identifiserte tiltak SFT forslår i sin tiltaksanalyse, vert sette i verk, vil ein redusereutsleppa frå vegtrafikken med 32 % i høve referansebana (SFT 2007: 37, 38). Ein ser også attrenden for utslepp frå vegsektoren er meir positiv enn NB07 la opp til.

Det konkrete målet for reduksjon av klimagassutslepp frå transportsektoren er ikkje talfestafrå nasjonalt hald, men regjeringa vil fokusere på tiltak i høve• trafikkveksten• transportmiddelfordelinga• energieffektivisering

Av tiltak i veg- og skipssektoren som både kan ha god effekt, og som i middels eller høg gradlet seg gjennomføre, finn vi tiltak for både kommunalt og nasjonalt nivå:• kompakt byutvikling• tiltak for betra kollektivtrafikk• tiltak for auka del gåande og syklande• nullutsleppskøyretøy• effektivisering av varebilar (hybriddrift)• gassdrift av skip i kystfart og offshore (Skipsfart)

Tiltak som utvikling av meir energieffektive køyretøy, og overgang til gassdrift i kystfarten,er eit ansvar dei sentrale styresmaktene må ta. Samstundes har kommunane eit ansvar for åetterspørje desse løysingane, og å ta dei i bruk.

Dei såkalla "korte reisene" dominerer dei daglege reisene på nasjonal basis (Denstadli m fl2006).21 I 2005 var 40 % av reisene kortare enn 3 km. Nærare 40 % av desse vert gjort til fots,medan om lag 50 % vert utført med bil (ibid.:26). TØI reknar det som realistisk at ein går overfrå bil til ikkje-motorisert ferdsel på om lag ein tredel av dei korte reisene.

Nasjonale tal viser at om lag 60 % av elevane går eller syklar til skulen. Det er nokre fleiresom går eller syklar om sommaren, enn om vinteren. Om lag 25 % av elevane vert køyrde ibil (ibid).

Inntil 100 km.

33

4.2 Status og utfordringar i Volda kommuneTransport og samferdsel er eit område der kommunen i varierande grad kan verke inn påsituasjonen. Dette kapittelet handlar om kva tiltak kommunen ønskjer å sette i verk i høvebåde trafikkvekst, transportmiddelfordeling og energieffektivisering på dei områda somkommunen kan påverke.

Volda er ein stor kommune i fylket, med mange innbyggarar ut frå ein regional målestokk.Busettingsmønsteret er relativt konsentrert med mange innbyggarar lokaliserte i Voldasentrum. Andre bygdesentra er til dømes Fyrde, Folkestad, Straumshamn, Lauvstad og Mork.Kommunen har ei strekning på rundt 30 km med stor gjennomgangstrafikk på E39. På dei toriksvegane i kommunen, RV 651 og RV 652, er det i mindre grad gjennomgangstrafikk.Kommunikasjonen i kommunen er vidare kjenneteikna av ferjesamband mellom Volda -Folkestad og Volda - Lauvstad.

Ei medviten arealplanlegging for å redusere spreiing av busetnad, arbeidsplassar ogservicetilbod er viktig i høve reduksjon av utslepp. Volda kommune har ei samordna areal- ogtransportplanlegging med fokus på fortetting i staden for spreiing av busetting. På dennemåten styrkjer kommunen grunnlaget for bruk av kollektivløysingar i nye bustadområde.

Møre og Romsdal har eit velfungerande kollektivtilbod i Time-ekspressen mellom Volda ogKristiansund. Utfordringa er å skape gode materuter inn mot denne, samt å styrkje rutetilbodetgjennom Eiksund-sambandet. Ei anna utfordring er knytt til korrespondanse og rutetilbodinnan kollektivtransporten. Mellom anna er det eit manglande lokalrutetilbod til Engeset ogKlepp. Vidare ønskjer kommunen å arbeide for eit betre tilbod på Time-ekspressen og denlokale ringruta om kveldane og i helgene.

Som del av arbeidet med å redusere utslepp av klimagassar arbeider kommunen også målrettamed utbetring og utviding av gang- og sykkelvegane i kommunen. Kommunen har utarbeiddein trafikktryggingsplan for perioden 2007 — 2010.22 Handlingsplanen framhevar mellom annabygging av gang- og sykkelvegen frå Furene til Ekset, og frå Klippa til Volda sentrum. Vidareframhevar planen ei rekkje tiltak for sikring av vegstrekningar og farlege kryssingspunkt. Ioppfølginga av planen søkjer kommunen systematisk om midlar til gjennomføring av tiltaka.

Utslepp frå transportsektorenUnder ser vi at transportsektoren står for ein stor del av det totale biletet i kommunen i høveutslepp av klimagassar, målt både i CO2-ekvivalentar og i prosent av det totale utsleppet.Omrekna i CO2-ekvivalentar står vegtrafikken for 39 % av desse utsleppa.

Tabell 6:Utslepp av klimagassar frå vegtrafikk i Volda kommune/ CO2 ekvivalentar. Tal i tonn.

2006Vegtrafikk 11 858Totale utsle 30 115%-del av totaleutslepp 39 %

Kjelde:

22 Kommunedelplan: Trafikktryggingsplan for Volda kommune 2007 - 2010

34

vegtrafikken ved å fokusere på betring av kollektivtilbodet og gang- og sykkelvegar ikommunen.

Ei slik styrking av rutetilbodet, saman med ei generell styrking av tilbod til omkringliggandebygder i kommunen, er særs viktig for å auke bruken av kollektivtransport.

Eit arma problem er at ein også opplever at det er for dårleg korrespondanse mellom busstiderog til dømes vaktskifte på sjukehuset og førelesingar på Høgskulen i Volda. Manglandekorrespondanse og rutetilbod hevar terskelen for innbyggarane til å ta i bruk kollektivtilbodet.Privatbil er då det enklaste alternativet for dei reisande.

Figur 13 viser utslepp av klimagassar i Volda fordelt på dei ulike mobile kjeldene itidsrommet 1991-2006. Her ser vi at utslepp frå personbiltrafikken står for den største avutsleppa målt i CO2 —ekvivalentar.

20000

18000

16000

14000

12000

10000

8000

6000

4000

2000

0

1991

Figur 13: Utslepp mobile kjelder. Kjelde:

Utslepp frå mobile kjelder. Tonn CO2-ekv.

1995 2000

35

2006

o Andre mobile kjelder

o Skip og fiske

Lastebilar og bussar'

D Personbilar

Oversikta over utsleppa i perioden 1991-2006 viser at utsleppa frå mobile kjelder har auka itidsperioden. Utsleppa er størst frå personbilar, og dette er også den kategorien som aukarmest. Styresmaktene tar i Klimameldinga utgangspunkt i at Noreg skal ned på 1990-nivået nårdet gjeld klimagassutslepp (St. meld 34 2006-2007). Dersom Volda kommune skal nå detmålet innafor dei områda dei kan påverke, først og fremst personbiltrafikken, må ein redusereutsleppa innafor kommunegrensene med om lag 2000 CO2-ekvivalentar.

4.3 Mål innan transportHovudmålÅ redusere klimagassutslepp frå personbiltrafikken til 1990-nivå

Delmål• Redusere CO2-utsleppet frå personbilar på korte reiser med ein tredel.• Auke talet reisande til/ frå Volda med kollektivtransport med 10 % innan 2012• Auke talet barn som går eller syklar til skulen med 10 prosent

Handlingsplanen viser kven som har ansvar for gjennomføringa, tidsfrist for gjennomføring,og kva indikatorar som skal måle effekten av tiltaket, der det er aktuelt og muleg.

36

5 Landbruk

5.1 Status og utfordringar nasjonaltIfølgje Miljøstatus i Norge står landbruket for om lag ni prosent av dei samla norskeklimagassutsleppa. Det er knytt stor uvisse til utrekningane av utslepp frå landbruket. Dettegjeld spesielt utslepp av lystgass frå jord. Statens landbruksforvaltning (SLF) hevdar atutslepp av lystgass utgjer om lag 1% av dei årlege utsleppa av klimagassar i Noreg (SLF2008-11-13).

I juni 2008 starta regjeringa opp arbeidet med ei Stortingsmelding om klima og landbruk.Tidlegare landbruksminister Terje Riis-Johansen peika i oppstarten på at "landbruket er en delav problemet, men sitter også på mange av løsningene i det som er nødt til å bli framtidenslavkarbonsamfunn" (Riis-Johansen 2008). Departementet er midtvegs i arbeidet medStortingsmeldinga som vert lagd fram i juni i år.

Møre og Romsdal fylke arbeider våren 2009 med ein fylkesdelplan for klima, som mellomanna skal innehalde tiltak for jord- og skogbruksektoren. Planen skal vere ferdig tilsommaren. Kunnskapsgrunnlaget innafor klimatiltak i landbruket er truleg langt betre vedførste rullering av kommunedelplanen for klima, enn det er i dag.

Utslepp av metan og lystgassMetan vert danna under rotningsprosessar når oksygen ikkje er til stades. Slike prosessar skjerhovudsakleg i avfallsdeponi og i landbruket. Lystgassproduksjon og —tap til luft er del av einnaturleg prosess i jordsmonnet, men gjødsling (både mineralsk og frå husdyr) kan aukeutsleppa ved dårleg jordkultur. Landbruket står for om lag 50 % av lystgass- og metanutsleppai Noreg i dag (SSB/ SFT 2009). I tillegg bidreg gjødselproduksjonen med 33 % av utsleppa.

Det meste, om lag 80 %, av metanutsleppa kjem frå fordøyelsen til dyra, og er ein del avdrøvtyggarane sin eminente måte å omdanne gras til kjøt på. Resten kjem frågjødselhandtering (Miljøstatus 2008: Landbruk). Institutt for naturforvaltning ved Universitetfor miljø- og biovitenskap (INA) har sett nærare på korleis ffirendringar kan bidra tilreduksjon av metan og nitrogenutslepp (Briseid m. fl. 2007:58-69). Nokre av dei tiltaka deiframhevar for drøvtyggande dyr, er høgare innslag av kløver og belgvekstar og å senkeinnhaldet av Nitrogen (N) i fOrrasjonen. For einmaga dyr blir det føreslått mellom annasenking av innhaldet av N i fOrrasjonen ved å tilføre protein med høg biologisk verdi. Eit annatiltak for einmaga dyr er ifølgje INA å balansere forholdet mellom absorberte aminosyrer ogenergi i produksjonen.

I tillegg framhevar INA gjødselplanlegging som bidrag til å hindre overgjødsling.

Det finst ikkje rekningssvarande teknologi for å samle opp metan frå fiøs i dag. I og med atberre ein liten del av metanutsleppa kjem frå gjødselhandteringa, vil tiltak på dette område iliten grad verke inn på det totale metanutsleppet frå landbruket (Søvik m fl 2008). Endring avfOrregima er ein annan måte å handtere utfordringar knytte til metanutslepp på, men hellerikkje her er kunnskapsgrunnlaget godt nok i dag.

37

Utslepp av karbonLandbruket sin del av CO2-utsleppa nasj onalt er derimot berre 1%. Samtidig tek den norskeskogen opp om lag 25-30 millionar tonn CO2kvart år, noko som svarar til 50 % av det totaleutsleppet av klimagassar (St. meld 34 2006-2007). Å la skog binde større mengder CO2i einperiode (70-100 år), kan vere ei mellombels løysing for å kjøpe styresmaktene (og verda) tidtil å utvikle teknologiske løysingar for langsiktig handsaming av CO2-utsleppa. CO2bundeopp i skog vert til sist frigjort, anten ved rotning, brenning eller ved at treprodukta til sist gårut av bruk. Slik vert ikkje CO2-binding i skog rekna som ei evigvarande deponering.

Binding av CO2i skogområde er i stor grad knytt til jordsmonnet. Måten skogbruket vertforvalta på, er viktig for å ivareta denne bindinga. FN sitt klimapanel viser til at binding avkarbon i jord er det tiltaket som har størst potensial for å redusere utslepp av klimagassar fråjordbruket (SLF 2008). Som eitt av fleire klimatiltak har regjeringa lagt opp til eiintensivering av skogkulturarbeidet der:• auka avverking må følgj ast opp med aktiv skogplanting• målet bør vere å auke årleg planting med minst 50 %• aktiv skogkultur og skogpleie bidreg til å halde skogen i god vekst

I Kystskogmeldinga som er under utarbeiding, er det formulert eit forslag om at "skognæringamå inngå i kommunale og fylkeskommunale klimaplaner". Møre og Romsdal fylke har i sittregionale miljøprogram deflnert attgroing som eit av dei største trugsmåla innan landbruket ifylket. Derfor er også verkemidla frå fylket innretta mot dette. Tiltaket må reknast å kunne haein positiv verknad på kulturlandskap og biologisk mangfald, meir enn på klima. IStrategiplan for skogbruket i Møre og Romsdal (2008-2016), er skogsektoren sitt bidrag til åløyse klimautfordringane nemnt som ei viktig oppgåve, planen legg opp til at aukaskogproduksjon og bruk av trevirke skal binde og lagre karbon. Såleis er skogbruket med på åbidra positivt til klimarekneskapen, noko som vart forsterka i Fylkestinget sitt vedtak av14.10.08.

Potensial for reduksjon av karbonutslepp• Dyrking av myr gir eit utslepp på ca 3 tonn CO2/ dekar og år.• Overgang frå jordbearbeiding om hausten til våren, kan rundt rekna redusere utsleppa

med 100-200 kg CO2/ dekar og år.• På bakgrunn av analysar utført ved INA/ UMB (Raymer et al. 2007) kan nye skogtiltak

som vert sette i verk i dag, om 20 år kunne bidra med ei ekstra nettobinding i skog på 4-9millionar tonn CO2 per år. Kostnaden for desse tiltake er mindre enn ca. 100 NOK pertonn CO2, og den ekstra nettobindinga er eks. substitusjonsverknader.

• Permanent eng fører til opphoping av humus, og dermed binding av CO2.

MiljøplanAlle føretak som tek imot produksjonstilskot i jordbruket, er etter forskrift pliktig til åutarbeide ein miljøplan. Miljøplanen er meint å vere eit internt kontrollverktøy på kvar enkeltgard/ føretak. Planen består mellom anna av ein gjødselplan som skal bidra til ein balansertbruk av kunst- og husdyrgjødsel. Planen består av to trinn, der trinn 1 er nødvendig for å fåtildelt fullt produksjonstilskot, medan trinn 2 er knytt til tildeling av enkelte andre tilskot. Tildømes skal tildeling av midlar frå SMIL-ordninga vere knytt til utfordringar i føretaket, slikdei er omtala i miljøplan trinn 2 (SLF 2008).

38

5.2 Status og utfordringar i Volda kommuneVolda kommune har høve til å påverke utsleppa frå landsbrukssektoren, mellom annagjennom handsaminga av dispensasjonssøknadar vedrørande spreiing av husdyrgjødsel, oggjennom tildeling av midlar gjennom SMIL-ordninga og skogfondsmidlar. I tillegg erkommunen arealforvaltningsmynde, også i sakar som gjeld nydyrking og ivaretaking av dyrkaog dyrkbar jord.

Landbruk i VoldaLandbruket var ein viktig næringsveg i Volda, men dette har endra seg kraftig i seinare år,særleg etter tusenårsskiftet, med dels stor nedgang i ulike produksjonar.Kommunen har små eigedomar, som vi ser av tala under. Bruksstorleiken er sjølvsagtmedverkande til den store avskalinga i bruk i drift i kommunen.Mange bruk vert lagde ned som sjølvstendig driftseining, medan andre går inn i samdrift.

Best utnytting av spreidd gjødsel og minst utslepp av klimagassar får ein når vekstane er istand til å ta til seg så mykje som muleg av næringa i gjødsla. Tilsvarande vil spreiing påugunstige tidspunkt kunne føre til auka klimagassutslepp. Ved bruk av kunstgjødsel vil einogså få utslepp av klimagassar gjennom auka produksjon. Den nasjonale fristen for spreiing erdifor sett til 1. september, med mulegheit for kommunale tilpassingar. Volda kommune harsett fristen sin til 1. oktober. Ut over dette vil kommunen nøye vurdere dispensasjons-søknader om ytterlegare lengd spreiefrist ut frå miljøomsyn.

Tabell 7 Utvalde nøkkeltal for landbruket i Volda kommuneK. elde: Årsmeldin for landbruket i Volda 2008Tal landbrukseigedomar 320Dekar jordbruksareal i drift 18.505 daJordbruksverksemder 118Gjennomsnittleg eigedomsstorleik, daa ca 320

I ein tid då folkeveksten i verda aukar sterkt, og klimaendringar kan føre til ein nedgang iproduktivt areal, ser Volda kommune det som viktig å arbeide for eit strengt j ordvern. Somein stor jordbrukskommune vert det difor særleg viktig å ta vare på store og samanhengandeområde. For å hindre utslepp av klimagassar er det også viktig å ikkje føreta nydyrking avstørre myr-areal. Volda kommune går difor inn for at ein ikkje skal gje/ vere restriktiv medløyve til dette. Eit slikt forbod må likevel ikkje gi den konsekvens at større myrområde vertdrenert til bruk for andre utbyggingsformål.

Skogen — og karbonbindingVolda er frå naturen skogkledd med furu og lauvskog, dei siste 50-60 åra er det til planta omlag 25.000 da gran. Nyare takstresultat av skogen i Volda syner at areal og volum/ tilvekst iskogen er stadig aukande.

Tabell 8: Utvalde tal om skogbruket i VoldaÅrsmeldin for landbruket i Volda

Skogbruk har særleg vore viktig for enkelte bygdelag som t.d. Bjørkedalen, der ein nyttalokalt trevirke til båtbygging.

39

I klima-samanheng er skogproduksjon interessant og viktig, ikkje minst fordi kommunen harmykje ung skog i god vekst som bind CO2. Binding av CO2 i skog varer så lenge trevirketikkje vert brent eller rotnar. Om ein reknar at ein m3 tilvekst av skog bind 1.48 tonn CO2/ år,vil skogen i Volda binde opp 48.000 tonn CO2kvart år, noko som tilsvarar om lag det årlegeutsleppet av heile 13.000 personbilar (utrekning føreteke av Allskog).

Dette viser tydeleg skogen sitt store potensial i klimarekneskapet, og difor er Strategiplan forskogbruk i Møre og Romsdal veldig klar på at det skal satsast aktivt på skogbruket, ikkjeminst frå eit klimasynspunkt.

Figur 14 og Figur 15 viser at utsleppa frå landbruket i Volda har falle dei seinare åra. Dette eri samsvar med tendensen i Møre og Romsdal fylke.

11

10

9

8

•

7

•

6a)

•

5

Utslipp til luft. klimagasser,etter tid og statistikkvariabel.

Volda, Prosessutslipp: Landbruk, KIhnagasser 1 alt 1 000 tonn CO2-ekvivalentei 1000 tonn.

12

4

3

2

1

0Utslipp til luft

1991 1995 2000 2005 011111 2006 L 2007

Kilde: Statistisk sentralbyrå

Figur 14:Utvikling av prosessutslepp i Volda

40

Utslipp til krft, klimagasset.etter t egion og

Utslipp til luft, Prosessutslipp: Landbtuk, Klimagasset i alt 1 000 tonn CO2-ekvivalentet 1000 tonn.

24

22

20

18

16

14

12a)10

8

6

4

2

-

1%91 1995 2000 2005 2006 2007

-Vanylven -Sande (M. og R.) Volda -Ørsta

Kilde: Statistisk sentralbyrå

Figur 15: Samanlikning av prosessutslepp

5.2.1 Mål for landbruketHovudmålTa vare på grunnlaget for lokal produksjon og potensialet for binding av klimagassar i jord ogskog.

Delmål• Stimulere til tiltak som gjev reduksjon av utslepp frå landbruket.• Stanse nydyrking av myr• Satse på auka skogareal ved planting og naturleg forynging. Skog i vekst bind CO2

Som det går fram av grafen ovanfor, bind skogen i Volda 5 til 6 gonger meir enn detlandbruket slepp ut

Tiltaka er skildra i handlingsplanen som viser kven som har ansvar for gjennomføringa,tidsfrist for gjennomføring, og kva indikatorar som skal måle effekten av tiltaket, der det eraktuelt og muleg.

41

6 Næringsliv

6.1 Status og utfordringar nasjonalt

Utsleppsintensitet er definert som klimagassutslepp per million kroner bruttoprodukt i fasteprisar (SSB 2008). Sidan 1990, og særleg sidan 1996, har utsleppsintensiteten falle i Noreg.Transportnæringane, primærnæringane og industri har den høgaste utsleppsintensiteten, mendei to sistnemnde har vorte mindre utsleppsintensive. Statistisk sentralbyrå reknar med at denlågare totale utsleppsintensiteten i hovudsak kan tilskrivast sterk økonomisk vekst i dei liteutsleppsintensive næringane, betre utnytting av fossilt brensel og innføring av ulikemiljøtiltak.

Sjølv om utsleppsintensiteten har vore fallande dei seinare åra, har klimagassutsleppa aukamed 8 % sidan 1990. Dei siste par åra har det vore ei positiv utvikling med ein nedgang isamla klimagassutslep (0,6 % frå 2005 til 2006). Nedgangen skuldast lågare råoljeproduksjoni tillegg til redusert produksjon, driftsstans og miljøtiltak i delar av den utsleppsintensiveindustrien (ibid.).

Utslepp frå industrienTotalt stod industrien for utslepp av 12 316 720 tonn CO2-ekv i 2006, eit vesentleg bidrag idei totale utsleppa i Noreg (miljodata.no). Frå og med tusenårsskiftet har utsleppa fråindustrien likevel vist ein fallande trend (sjå Figur 16), noko som mellom anna skuldast atfieire industribedrifter med høge utslepp er nedlagde. Dei totale klimagassutsleppa fråindustrien vert i stor grad påverka av utviklinga innanfor produksjon. Metallindustri,oljeraffinering, kjemisk og mineralsk industri har etter 2000 vorte mindre utsleppsintensive,sjølv om det både er store variasjonar årleg og mellom dei enkelte industrigreinene.

Bruttoprodukt (faste 2000-priser), klimagassutslipp og utslipps-intensitet for klimagasser. Industrien. 1990-2006` (Indeks: 1990=1)

1,4

1,2

1,0

0,8

0,6

0,4

0,2

1990 1992 1994 1998 1998 2000 2002 2004 2005`

— Bruttoprodukt(faste 2000-pnserj

Figur 16:Utvikling i industrien. Kjelde SSB

..........

.

— UtslIpp ov - - UtsIppswItensItelklIrnagas$or for klimagasser

42

6.2 Status og utfordringar i Volda kommuneNæringslivet i Volda er del av eit større regionalt næringsliv, med handel og flyt avarbeidskraft mellom nabokommunane. Med Eiksund-sambandet og Kvivsvegen vert regionenknytt enno tettare saman, noko som vil kunne styrkje framtida for sjukehuset, høgskulen ogandre offentlege servicetiltak. Ikkje minst så gjev det næringslivet høve til å nå nyearbeidstakarar (Næringsplanen 2004-2007:12). Dei største verksemdene i kommunen er i dagdei tenesteytande innanfor offentleg og privat sektor. Høgskulen i Volda og sjukehuset iVolda er saman med kommunen dei største arbeidsgjevarane. Eit aktivt og ekspanderandehøgskulemiljø vert knytt til den auken som har vore i nyetableringar av kompetansebedrifter.Volda har eit variert industrimiljø med både trevare-, verkstad-, næringsmiddel ogteknoindustri. Fiskeoppdrett, landbruk og tradisjonell industriproduksjon er andre betydelegenæringar. Landbruket er ei særs viktig næring då den også er sentral for busettinga ikommunen.

I Næringsplanen (2004-2007:4) legg ein opp til å sikre ei positiv næringsutvikling gjennom åfremje vekst og utvikling i det eksisterande næringslivet, og at det vert stimulert tilframtidsretta nyetableringar. Med bakgrunn i Lokal Agenda 21 og Fredrikstaderklæringaframhevar kommunen også at omsynet til berekraftig utvikling skal leggast til grunn forutviklinga av næringslivet.

Dialog og samarbeid mellom kommune og næringsliv er ein føresetnad om ein skal løysekomplekse og samansette utfordringar. Dette kapittelet vil vise korleis ein ønskjer at ein idialog med næringslivet også skal fokusere på miljø- og klimaspørsmål. I denne dialogen vildet vere viktig å fokusere på korleis val av miljøvenlege løysingar også kan verekostnadsreduserande og gje innovative og framtidsretta løysingar.

Utslepp frå industri og næringslivI 2006 var Volda registrert med eit totalutslepp på 30115 tonn CO2-ekvivalentar (sjå Tabell7). Totalutsleppet hadde ein markant auke frå 1995-2000, mens dei totale utsleppa sidan harvorte reduserte fram mot 2006. Totalutsleppa i Volda kommune følgjer i så måte dennasjonale trenden som vist i Figur 16, der utsleppa frå og med tusenårsskiftet har gått nedover.Denne tendensen viser seg også i dei fallande utsleppa frå stasj onær forbrenning i industrien,som vist i Tabell 7 . Utslepp av klimagassar i Volda kommune er i stor grad knytt til mobilekjelder og landbruk. Volda har i liten grad utsleppsintensiv industri og næringsliv. Det erlikevel viktig at kommunen arbeider målretta for å redusere utsleppa i dei verksemdene det erknytt utslepp til.

Tabell 7:Uts/e frå ein utvalt arameter. K'elde: SFT

43

6.3 Mål for dialogen med næringslivssektoren i Volda

Hovudmål• Legge til rette for gode rammevilkår for næringsutvikling og klimatiltak.

Delmål• Skape engasjement for miljøvenleg drift i det lokale næringslivet• Profilere verksemder som oppnår resultat som fører til direkte eller indirekte reduksjon

av klimagassutslepp.

Handlingsplanen viser kven som har ansvar for gjennomføringa, tidsfrist for gjennomføring,og kva indikatorar som skal måle effekten av tiltaket, der det er aktuelt og muleg.

44

ReferansarAasestad, Kristin 2008: The Norwegian Emission Inventory 2008. Documentation of

methodologies for estimating emissions of greenhouse gases and long-rangetransboundary air pollutants. Statistisk Sentralbyrå rapport 2008/48. Oslo -Kongsvinger: Statistisk Sentralbyrå.

Denstadli, Jon Martin; Øyivind Engebretsen; Randi Hjorthol og Liva Vågane 2006. TØIrapport 844/2006. Den nasjonale reisevaneundersøkelsen 2005 — nøkkelrapport. TØI,Oslo.

Kostra 2008/09: (R Landbruk nivå 2.):htt ://www.ssb.no/kostra/stt/index.cui?nivaa=2&re2ionst e=kommuneLokal energiutgreiing Volda Kommune 2007Miljødata 2009: www.mil'odata.noMiljøstatus 2008: Miljøstatus i Norge. Statistisk Sentralbyrå. htt ://www.mil'ostatus.no/Miljøstatus 2009: Miljostatus i Norge. Statistisk Sentralbyrå. htt ://www.rnirostatus.no/Motzfeldt, Sissel C og Nonseid, John 2008: Helse- og miljoinformasjon. Befolkningens behov

for informasjon om helse- og miljøfarlige stoffer. DIFI rapport 2008MR fylke 2008a: Om regionale miljøprogram. 21.11.08

htt )://www.mrfylke.no/fawrn.as x?m=23820MR fylke 2008b: Strategiplan for skogbruket i Møre og Romsdal 2008-2016. Molde:

Landbruksavdelinga, MR fylke.MR fylke 2008c: Oppstart avffikesklimaplan

http://www.mrfylke.no/hoved.aspx?m=22664&amid=1857079NOU 2002:19: Avfallsforebygging. En visjon om livskvalitet, forbrukerbevissthet og

kretslopstenkningNæringsplan for Volda kommune 2004-2007OD 2008:

htt ://www.re2.erin2en.no/nb/de /oed/ ressesenter/ ressemelding,er/2008/enenlimerkinu-av-bvuLi.htrnl?id=541044

Riis-Johansen 2008:htt )://www.reu.erin2en.no/nb/de /1md/aktuelt/nyheter/2008fun-08/landbruk-skal-laue-klimame1ding_1itml?id=516838

Raadal, Hanne Lerche og Modahl, Ingunn Saur 2008: Klimaregnskap for avfallshåndtering:Østfoldforsking

SFT 2007: Reduksjon av klimagasser i Norge. En tiltaksanalyse for 2020.SLF 2008: Nasjonalt miljøprogram 2008. Nasjonale prioriteringer og virkemidler i

jordbrukets miljøinnsats. Rapport-nr.: 20/2008. Oslo: Statens Landbruksforvaltning.SLF 2008:

htt ://www.slf.de .no/ ortal/ aue? a2eid=53.418399& dad= ortal& schema=PORTAL& d i=-181& d c=& d v=2539& d i=-201& ) d c=& d v=2539& d i=-283& d c=& d \-2539

SSB 2008a:htt )://statbank.ssb.no/statistikkbanken/

SSB 2008b:htt )://www.ssb.nolkostraistt/index.cui?s raak=norsk&nivaa=l&reGionsty e=kornmune&faktaark=101412719454480&reuioner=default(ddefault&kolonne=0&event=nv&ma1=1e(,ion&cookie=0

St. meld 34 2006-2007: Norsk klimapolitikk. MiljøverndepartementetBriseid, Tormod; Arne Grønlund; Odd M. Harstad; Torstein Garmo; Harald Volden; JohnMorken 2007: Klimagasser fra landbruket. Utslippsreduksjoner, forslag til mål, tiltak ogvirkemidler. Bioforsk Rapport Vol. 3 Nr.9 2008. Ås: Bioforsk.

45

Søvik, Anne Kristine, Nine Syversen, Trond Mæhlum 2008: Vegetasjonssoner somrensefilter for overflateavrenning - effekt av ulik vegetasjon og variasjon i renseeffekt overtid. Bioforsk FOKUS 3/6. Ås, Universitetet for miljø og biovitenskap.Wilhelmsen, Einar, Kristina Skoog og Øystein Solevåg 2007: Klimanytte av gjenvinning.

Bergfald & Co. (2007)

46