KPSS2017

30.Eğitimde

yıl

önce bİz sorduk

soru34

50 Soruda

ALAN BİLGİSİ - ALAN EĞİTİMİ

ÖABT

COĞRAFYA

Komisyon

ÖABT Coğrafya Öğretmenliği Konu Anlatımlı

ISBN 978-605-318-678-6Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayım ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

7. Baskı: Aralık 2016, Ankara

Yayın-Proje: Pelin ÖzdemirDizgi-Grafik Tasarım: Ünal Tuncel

Kapak Tasarımı: Gürsel AVCI

Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş.İvedik Organize Sanayi

28. Cadde 2284 Sokak No:105Yenimahalle/ANKARA

(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net

ÖN SÖZ

Sevgili Öğretmen Adayları,

ÖABT COĞRAFYA konu anlatımlı yayınımız Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Coğraf-

ya Öğretmenliği Alan Bilgisi Testi kapsamındaki soruları çözmek için gerekli bilgi, beceri ve

teknikleri edinme ve geliştirme sürecinde siz değerli öğretmen adaylarımıza kılavuz olarak

hazırlanmıştır.

Kitabın hazırlanış sürecinde, sınav kapsamındaki temel alanlarda kapsamlı alan yazın taraması

yapılmış, bu kitabın gerek ÖABT’de gerekse gelecekteki meslek hayatınızda ihtiyacınızı maksi-

mum derecede karşılayacak bir başucu kitabı niteliğinde olması hedeflenmiştir.

Detaylı, güncel ve anlaşılır bir dilde yazılan konu anlatımları, çıkmış sorular ve detaylı açık-

lamalarıyla desteklenmiş, her ünite içeriği ÖSYM formatına uygun, çözümlü test sorularıyla

pekiştirilmiştir. Ayrıca konu anlatımlarında verilen bilgi ve çözüm tekniklerine ek olarak uyarı

kutucuklarıyla da önemli konulara dikkat çekilmiştir.

Yoğun bir araştırma ve çalışma sürecinde hazırlanmış olan bu kitapla ilgili görüş ve önerilerinizi

pegem@pegem.net adresini kullanarak bizimle paylaşabilirsiniz.

Geleceğimizi güvenle emanet ettiğimiz siz değerli öğretmenlerimizin hizmet öncesi ve hizmet

içi eğitimlerine katkıda bulunabilmek ümidiyle…

Başarılar…

COĞRAFYA ÖABT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER

ÖABT COĞRAFYA, 50 sorudan oluşmakta ve Coğrafya Öğretmeni Adaylarının Alan Bilgi-si (Tarih, Coğrafya, Siyaset Bilimi, Diğer Sosyal Bilim Alanları - Sosyal Bilgilerin Temelleri, Sosyal Psikoloji, Arkeoloji, Antropoloji, Sosyoloji, Felsefe, Ekonomi, Bilim Teknoloji ve Sosyal Değişme, Sanat ve Estetik, İnsan İlişkileri ve İletişim, Günümüz Dünya Sorunları, Sosyal Proje Geliştirme) ile Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir.Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Sosyal Bilgiler Öğretmenlik Lisans Program-larında verilen akademik disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan-Soru da-ğılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.

Genel Yüzde Yaklaşık Yüzde Soru Sayısı

Alan Bilgisi Testi % 80 1 - 40

a. Fiziki Coğrafya

b. Beşerî ve Ekonomik Coğrafya

c. Bölgeler ve Ülkeler

% 40

% 20

% 20

Alan Eğitimi Testi % 20 41 - 50

Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğret-menlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili verilen bu bilgiler 2013 yılından itibaren yapılan COĞRAF-YA ÖABT sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.

İÇİNDEKİLER

ALAN BİLGİSİ1. BÖLÜM: COĞRAFYANIN TANIMI, TARİHİ VE BÖLÜMLERİ

COĞRAFYANIN TANIMI, TARİHİ .................................................................................................................................................................................................................................5Türkiye'de Coğrafyanın Gelişimi ............................................................................................................................................................................................................................. 11Coğrafyanın İlkeleri (Prensipleri) ........................................................................................................................................................................................................................ 11COĞRAFYANIN BÖLÜMLERİ .............................................................................................................................................................................................................................. 11A. Fiziki Coğrafya ......................................................................................................................................................................................................................................................................... 12B. Beşerî ve Ekonomik Coğrafya ........................................................................................................................................................................................................................... 12

Çözümlü Test ................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 15Çözümler ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 16

2. BÖLÜM: FİZİKİ COĞRAFYAEVREN VE DÜNYA ............................................................................................................................................................................................................................................................................. 19

Galaksiler (Gökadalar) .......................................................................................................................................................................................................................................................... 19Yıldızlar ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 19 Kuyruklu Yıldızlar ........................................................................................................................................................................................................................................................... 19Asteroitler .............................................................................................................................................................................................................................................................................................. 20Meteorit ve Meteorlar ........................................................................................................................................................................................................................................................ 20Kara Delikler ....................................................................................................................................................................................................................................................................................... 20Güneş ve Güneş Sistemi ....................................................................................................................................................................................................................................................... 20Ay ve Özellikleri ............................................................................................................................................................................................................................................................................... 24

DÜNYA (YER YUVARLAĞI)................................................................................................................................................................................................................................................. 25Dünya'nın Şekli ve Sonuçları.......................................................................................................................................................................................................................................... 25Dünya'nın Hareketleri ............................................................................................................................................................................................................................................................ 27Yerel Saat................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 29Uluslararası Saat (Saat Dilimleri) ....................................................................................................................................................................................................................... 31Ulusal Saat .............................................................................................................................................................................................................................................................................................. 31Dünya'nın Güneş Etrafındaki Hareketi (Yıllık Hareketi) ve Sonuçları ........................................................................................................... 32Eksen Eğikliği (Ekvator ile Yörünge Düzlemi Arasındaki Açı) .................................................................................................................................... 33Dünya'nın Yıl İçinde Güneş'e Karşı Konumları .................................................................................................................................................................................... 36Gölge Boyu Grafiklerini Yorumlama ................................................................................................................................................................................................................. 38

KARTOGRAFYA (HARİTA BİLGİSİ) .................................................................................................................................................................................................................... 40Kartografya Tarihi .................................................................................................................................................................................................................................................................... 40UTM Koordinat Sistemi ....................................................................................................................................................................................................................................................... 45Harita ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 45Harita Bilgisi ile İlgili Bazı Kavramlar .......................................................................................................................................................................................................... 49Haritaların Ölçeklerinden Yararlanma ........................................................................................................................................................................................................ 51Eğim .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 53Harita Çeşitleri................................................................................................................................................................................................................................................................................ 54Haritalarda Yeryüzü Şekillerinin ve Çeşitli Bilgilerin Gösterilmesi ................................................................................................................... 56

COĞRAFİ KOORDİNAT SİSTEMİ ................................................................................................................................................................................................................................ 64Matematik (Mutlak) Konum ......................................................................................................................................................................................................................................... 65Göreceli (Özel) Konum ........................................................................................................................................................................................................................................................... 68Coğrafi Bilgi Sistemi (Cbs) ve Uzaktan Algılama ........................................................................................................................................................................... 69

JEOMORFOLOJİ (YER ŞEKİLLERİ) .................................................................................................................................................................................................................... 70Dünya'nın İç Yapısı ...................................................................................................................................................................................................................................................................... 70Yeryuvarlağının Yapısı ........................................................................................................................................................................................................................................................... 70

vi

Levha Hareketleri ....................................................................................................................................................................................................................................................................... 71Kıtaların Kayması ......................................................................................................................................................................................................................................................................... 72Jeolojik Zamanlar .......................................................................................................................................................................................................................................................................... 73Yer Kabuğunun Malzemeleri (Taşlar) ............................................................................................................................................................................................................. 76Yer şekillerinin Oluşumu ....................................................................................................................................................................................................................................................... 80Yer şekillerinin Oluşum Süreçleri ve Yer şekillerini Oluşturan Kuvvetler .................................................................................................. 80Yeryüzünde Ana Yer şekilleri ...................................................................................................................................................................................................................................... 85

DÜNYA ÜZERİNDEKİ BAŞLICA TOPOGRAFYA ŞEKİLLERİ ..................................................................................................................................... 90AKARSU TOPOGRAFYASI (FLÜVYAL TOPOGRAFYA) ........................................................................................................................................... 90Akarsuların Oluşturduğu Aşındırma Şekilleri ....................................................................................................................................................................................... 91Akarsuların Oluşturduğu Biriktirme Şekilleri...................................................................................................................................................................................... 93KIYI TOPOGRAFYASI ........................................................................................................................................................................................................................................................ 95Dalga Aşındırma Şekilleri .................................................................................................................................................................................................................................................. 96Dalga Biriktirme Şekilleri ................................................................................................................................................................................................................................................ 96Kıyı Tipleri............................................................................................................................................................................................................................................................................................... 97KARST TOPOGRAFYASI ...........................................................................................................................................................................................................................................100Karstik Aşındırma Şekilleri ..........................................................................................................................................................................................................................................101Karstik Biriktirme Şekilleri ........................................................................................................................................................................................................................................103KURAK VE YARI KURAK BÖLGELER TOPOGRAFYASI ....................................................................................................................................104Kurak ve Yarı Kurak Bölgelerde Aşındırma Şekilleri ...........................................................................................................................................................104Kurak ve Yarı Kurak Bölgelerde Biriktirme Şekilleri .........................................................................................................................................................106BUZUL TOPOGRAFYASI (GLASİYAL) ...............................................................................................................................................................................................108Başlıca Buzul Tipleri .............................................................................................................................................................................................................................................................108Buzul Aşındırma Şekilleri ................................................................................................................................................................................................................................................109Buzul Biriktirme Şekilleri ..............................................................................................................................................................................................................................................110Periglasi (Buzul Çevresi) Topografya .........................................................................................................................................................................................................111YAPI TİPLERİ .............................................................................................................................................................................................................................................................................113Yatay Yapı............................................................................................................................................................................................................................................................................................113Monoklinal Yapı .............................................................................................................................................................................................................................................................................114Kıvrımlı Yapı ......................................................................................................................................................................................................................................................................................115Faylı (Kırıklı) Yapı ....................................................................................................................................................................................................................................................................117Dom Yapısı ............................................................................................................................................................................................................................................................................................120Diskordant Örtülü Yapı......................................................................................................................................................................................................................................................120Volkanik Yapı .....................................................................................................................................................................................................................................................................................121

KLİMATOLOJİ - İKLİM BİLGİSİ ..............................................................................................................................................................................................................................126Atmosfer .................................................................................................................................................................................................................................................................................................128

İKLİM ELEMANLARI ................................................................................................................................................................................................................................................................131Sıcaklık .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................131Basınç ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................138Rüzgârlar...............................................................................................................................................................................................................................................................................................141Nemlilik ve Yağış ..........................................................................................................................................................................................................................................................................150Oluşumlarına Göre Yağış Çeşitleri ....................................................................................................................................................................................................................154

BÜYÜK İKLİM TİPLERİ .......................................................................................................................................................................................................................................................158BUZ DEVİRLERİ VE İKLİM DEĞİŞİKLİKLERİ ................................................................................................................................................................................165HİDROGRAFYA (SULAR COĞRAFYASI) ...................................................................................................................................................................................................167

1. DENİZLER VE OKYANUSLAR ...................................................................................................................................................................................................................167A. Dalgalar ...........................................................................................................................................................................................................................................................................................168B. Akıntılar ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................168C. Gelgit (Med - Cezir) ......................................................................................................................................................................................................................................................1692. AKARSULAR ..........................................................................................................................................................................................................................................................................170

vii

Akarsu Rejimleri..........................................................................................................................................................................................................................................................................173Drenaj Sistemleri .......................................................................................................................................................................................................................................................................173Dünya'nın Önemli Akarsuları ......................................................................................................................................................................................................................................1753. GÖLLER ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................177A. Doğal Göller ...............................................................................................................................................................................................................................................................................177B. Yapay Göller (Barajlar) ..........................................................................................................................................................................................................................................178Su Özelliklerine Göre Göller .......................................................................................................................................................................................................................................1794. YERALTI SULARI ...........................................................................................................................................................................................................................................................1795. KAYNAK SULARI .............................................................................................................................................................................................................................................................180Sulardan Faydalanma ..........................................................................................................................................................................................................................................................183Hidroelektrik Potansiyel .................................................................................................................................................................................................................................................184

TOPRAK COĞRAFYASI ...........................................................................................................................................................................................................................................................185Toprağın Özellikleri ve Toprak Oluşumunu Etkileyen Faktörler ...........................................................................................................................186Toprak Türleri ................................................................................................................................................................................................................................................................................188

1. Zonal (Yerli Kaya Toprakları) ...............................................................................................................................................................................................................1892. Azonal (Taşınmış Topraklar)....................................................................................................................................................................................................................1893. İntrazonal ............................................................................................................................................................................................................................................................................190

Toprak Taksonomisi (1975) veya 7. Toprak Sınıflandırma Sistemi .....................................................................................................................190Heyelan......................................................................................................................................................................................................................................................................................................192Erozyon .....................................................................................................................................................................................................................................................................................................193

BİTKİ (VEJETASYON) COĞRAFYASI ..............................................................................................................................................................................................................194

Bitkilerin Yetişme Koşulları .......................................................................................................................................................................................................................................194

Başlıca Bitki Toplulukları ...............................................................................................................................................................................................................................................196

1. Ağaç Formasyonu ....................................................................................................................................................................................................................................................196

2. Çalı Formasyonu ........................................................................................................................................................................................................................................................197

3. Ot Formasyonu .............................................................................................................................................................................................................................................................197

Çözümlü Test ................................................................................................................................................................................................................................................................................................199

Çözümler .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................205

3. BÖLÜM: BEŞERÎ VE EKONOMİK COĞRAFYA

BEŞERÎ COĞRAFYA ....................................................................................................................................................................................................................................................................211

NÜFUS COĞRAFYASI .................................................................................................................................................................................................................................................................214

Nüfusun Yapısı ................................................................................................................................................................................................................................................................................215

Nüfusun Yaş ve Cinsiyet Piramitleri .............................................................................................................................................................................................................216

Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı ........................................................................................................................................................................................................................218

Nüfusun Eğitim Durumu ...................................................................................................................................................................................................................................................219

Çalışan Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına Dağılımı ......................................................................................................................................................219

Kırsal - Kentsel Nüfus.........................................................................................................................................................................................................................................................220

Demografik Geçiş .......................................................................................................................................................................................................................................................................220

Nüfus Artışı ........................................................................................................................................................................................................................................................................................221

Dünyada Nüfusun Dağılışı ve Bu Dağılışı Etkileyen Faktörler ...............................................................................................................................227

Nüfus Yoğunluğu Kavramları .....................................................................................................................................................................................................................................229

1. Aritmetik Nüfus Yoğunluğu .......................................................................................................................................................................................................................229

2. Tarımsal Nüfus Yoğunluğu ...........................................................................................................................................................................................................................230

3. Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu .........................................................................................................................................................................................................................230

Nüfus Politikaları .......................................................................................................................................................................................................................................................................230

GÖÇLER ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................231

Dünyada Geniş Çaplı Göçlere Örnekler .....................................................................................................................................................................................................231

viii

Kavimler Göçü .................................................................................................................................................................................................................................................................................231

Göçlerin Nedenleri ...................................................................................................................................................................................................................................................................233

Göçlerin Sonuçları .....................................................................................................................................................................................................................................................................233

Gidilen Yere Göre Göçler ..............................................................................................................................................................................................................................................234

Kalma Süresine Göre Göçler .....................................................................................................................................................................................................................................234

Beyin Göçü ...........................................................................................................................................................................................................................................................................................235

YERLEŞME COĞRAFYASI ................................................................................................................................................................................................................................................235

Yerleşmenin Tarihçesi .........................................................................................................................................................................................................................................................236

Yerleşmelerin Sınıflandırılması ...............................................................................................................................................................................................................................239

Kırsal Yerleşmeler ....................................................................................................................................................................................................................................................................239

Kent Yerleşmeleri .....................................................................................................................................................................................................................................................................247

EKONOMİK COĞRAFYA .........................................................................................................................................................................................................................................................253

Gelişmişlik ve Az Gelişmişlik ........................................................................................................................................................................................................................................253

Küreselleşen Ekonomi ...........................................................................................................................................................................................................................................................257

Ekonomik Faaliyet Türleri ............................................................................................................................................................................................................................................258

Tarım Faaliyetleri ....................................................................................................................................................................................................................................................................259

Hayvancılık ...........................................................................................................................................................................................................................................................................................272

Ormanlar ve Ormanlardan Faydalanma ....................................................................................................................................................................................................274

Madenler ................................................................................................................................................................................................................................................................................................275

Enerji Kaynakları .......................................................................................................................................................................................................................................................................281

Ulaşım...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................287

Turizm .........................................................................................................................................................................................................................................................................................................292

Sanayi ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................296

Ticaret .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................302

Çözümlü Test ................................................................................................................................................................................................................................................................................................305

Çözümler .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................3094. BÖLÜM: SİYASİ COĞRAFYA

SİYASİ COĞRAFYA .........................................................................................................................................................................................................................................................................313Siyasi Coğrafyanın Gelişimi ve Jeopolitik Teoriler ...................................................................................................................................................................315

1. Kara Hâkimiyet Teorisi ...................................................................................................................................................................................................................................3152. Kenar Kuşak Teorisi ............................................................................................................................................................................................................................................3163. Deniz Hâkimiyet Teorisi .................................................................................................................................................................................................................................3174. Hava Hâkimiyet Teorisi ...................................................................................................................................................................................................................................3185. Merkezî Türk Hâkimiyet Teorisi .......................................................................................................................................................................................................3186. Uzay Hâkimiyet Teorisi ...................................................................................................................................................................................................................................3187. Tarihin Sonu Teorisi .............................................................................................................................................................................................................................................3188. Medeniyetler Çatışması Teorisi .........................................................................................................................................................................................................3199. Medeniyetlerin Bütünleşmesi Teorisi ........................................................................................................................................................................................31910. Büyük Satranç Tahtası Teorisi........................................................................................................................................................................................................31911. Eksen Ülkeler Hâkimiyet Teorisi ....................................................................................................................................................................................................31912. Entrika Çemberi Teorisi .............................................................................................................................................................................................................................319

Siyasi Coğrafyada Organizasyonlar: Devlet, Millet, Millî Devlet ........................................................................................................................320Devletin Karakteristik Özellikleri ......................................................................................................................................................................................................................320Devlet ve Ulus ..................................................................................................................................................................................................................................................................................320Millî Devletlerin Ortaya Çıkışı ...............................................................................................................................................................................................................................321Millet ve Millî Devlet ...........................................................................................................................................................................................................................................................321Millî Olmayan Devletler ...................................................................................................................................................................................................................................................321

ix

Devletlerin Sınıflandırılması .......................................................................................................................................................................................................................................322Özelliği Olan Bölgeler ve Devletlerin Fizyografik Sınıflandırılması .................................................................................................................324Dünyada Güç Mücadeleleri .........................................................................................................................................................................................................................................331Pakt ve Birlikler .........................................................................................................................................................................................................................................................................333Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Anlaşması ...................................................................................................................................................337Kanallar ve Boğazlar ............................................................................................................................................................................................................................................................338

ÜLKELER COĞRAFYASI ....................................................................................................................................................................................................................................................342Çözümlü Test ................................................................................................................................................................................................................................................................................................362Çözümler .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................367

5. BÖLÜM: İNSAN - DOĞA ETKİLEŞİMİ KORUMA ALANLARIİNSANIN DOĞAYA MÜDAHALELERİ..............................................................................................................................................................................................................373DOĞANIN İNSANA ETKİLERİ ......................................................................................................................................................................................................................................374DOĞAL AFETLER ...........................................................................................................................................................................................................................................................................375

Yer Kökenli (Jeolojik) Afetler .................................................................................................................................................................................................................................375Atmosfer Kökenli (Meteorolojik) Afetler ..............................................................................................................................................................................................375

JEOLOJİK AFETLER ..................................................................................................................................................................................................................................................................376METEOROLOJİK AFETLER ...........................................................................................................................................................................................................................................379

Türkiye'de Korunan Alanlar ve Turizm ......................................................................................................................................................................................................385Millî Park Oluşturma Konusunda Öngörülen Hususlar .........................................................................................................................................................385Türkiye'deki Millî Parklar ............................................................................................................................................................................................................................................386Diğer Koruma Statüleri ...................................................................................................................................................................................................................................................392Türkiye'nin UNESCO Dünya Miras Listesinde Yer Alan Değerleri ................................................................................................................393

Çözümlü Test ................................................................................................................................................................................................................................................................................................395Çözümler .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................397

6. BÖLÜM: TÜRKİYE COĞRAFYASITÜRKİYE'NİN COĞRAFİ KONUMU .......................................................................................................................................................................................................................401

Türkiye'nin Matematik (Mutlak) Konumu ve Sonuçları .....................................................................................................................................................401Türkiye'nin Özel Konumu ve Sonuçları .........................................................................................................................................................................................................402Özel Tarihlerde Türkiye ...................................................................................................................................................................................................................................................403Türkiye'de Ortak Saat Kavramı ...........................................................................................................................................................................................................................404

TÜRKİYE'NİN JEOPOLİTİK KONUMU ............................................................................................................................................................................................................405MEDENİYETLERİN ÇIKIŞ NOKTASI TÜRKİYE ..............................................................................................................................................................................406

Türkiye'nin Dünya Üzerindeki Coğrafi Konumu ve Avantajları ...............................................................................................................................406TÜRKİYE'NİN SINIRLARI ...................................................................................................................................................................................................................................................407TÜRKİYE'NİN JEOLOJİK ÖZELLİKLERİ ...................................................................................................................................................................................................409

Jeolojik Zamanlarda Türkiye .....................................................................................................................................................................................................................................409Birinci Jeolojik Zaman (Paleozoik) ...................................................................................................................................................................................................................409İkinci Jeolojik Zaman (Mesozoik) .........................................................................................................................................................................................................................409Üçüncü Jeolojik Zaman (Tersiyer) .....................................................................................................................................................................................................................409Dördüncü Jeolojik Zaman (Kuaterner) .......................................................................................................................................................................................................409Türkiye'de Orojenik Hareketler ............................................................................................................................................................................................................................412Türkiye'de Epirojenik Hareketler ......................................................................................................................................................................................................................412Türkiye'de Volkanizma ........................................................................................................................................................................................................................................................413Oluşumlarına ve Bulunduğu Yere Göre Dağlar ...............................................................................................................................................................................414Türkiye'de Depremler..........................................................................................................................................................................................................................................................415

TÜRKİYE'DE YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ .....................................................................................................................416TÜRKİYE'NİN BAZI OVALARI VE PLATOLARI.............................................................................................................................................................................417TÜRKİYE'NİN OVALARI .........................................................................................................................................................................................................................................................418

Bulundukları Yere Yani Yükseltilerine Göre Ovalar ...............................................................................................................................................................418

x

A. Kıyı Ovaları ......................................................................................................................................................................................................................................................................418B. İç Ovalar ..............................................................................................................................................................................................................................................................................418

TÜRKİYE'NİN PLATOLARI ..............................................................................................................................................................................................................................................419TÜRKİYE'DE ÇÖZÜLME .........................................................................................................................................................................................................................................................419

1. Fiziksel (Mekanik) Çözülme ...................................................................................................................................................................................................................................4192. Kimyasal Çözünme ..............................................................................................................................................................................................................................................................419

TÜRKİYE'DE BAŞLICA TOPRAK TİPLERİ ...........................................................................................................................................................................................4201. Zonal Topraklar .....................................................................................................................................................................................................................................................................4202. İntrazonal Topraklar ......................................................................................................................................................................................................................................................4213. Azonal Topraklar .................................................................................................................................................................................................................................................................421

TÜRKİYE'DE TOPRAKLARDAN YARARLANMA ......................................................................................................................................................................422TÜRKİYE'DE HEYELAN .........................................................................................................................................................................................................................................................422TÜRKİYE'DE EROZYON ..........................................................................................................................................................................................................................................................423TÜRKİYE AKARSULARI ........................................................................................................................................................................................................................................................425

Türkiye Akarsularının Genel Özellikleri.....................................................................................................................................................................................................425Türkiye'deki Akarsu Havzaları................................................................................................................................................................................................................................425Türkiye'deki Başlıca Akarsular .............................................................................................................................................................................................................................426Türkiye Akarsularının Rejimleri ...........................................................................................................................................................................................................................426Türkiye'de Akarsu Aşındırma ve Biriktirme Şekilleri ...........................................................................................................................................................427

TÜRKİYE'DE RÜZGÂRLARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER .......................................................................................................................................430TÜRKİYE'DE BUZULLARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER .............................................................................................................................................431

Türkiye'de Buzul Aşındırma Şekilleri ............................................................................................................................................................................................................431Türkiye'de Buzul Biriktirme Şekilleri ..........................................................................................................................................................................................................431

TÜRKİYE'NİN YERALTI SULARI VE KAYNAKLARI .............................................................................................................................................................432Türkiye'nin Kaynakları .......................................................................................................................................................................................................................................................432Türkiye'nin Kaplıca ve Ilıcaları ...............................................................................................................................................................................................................................433

TÜRKİYE'DE KARSTİK ŞEKİLLER .....................................................................................................................................................................................................................433Türkiye'de Karstik Aşındırma Şekilleri ......................................................................................................................................................................................................434Türkiye'de Karstik Biriktirme Şekilleri ....................................................................................................................................................................................................436

TÜRKİYE'DE DALGALARIN VE AKINTILARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER..............................................................................436Türkiye'de Dalga Aşındırma Şekilleri ...........................................................................................................................................................................................................436Türkiye'de Dalga Biriktirme Şekilleri..........................................................................................................................................................................................................437

TÜRKİYE'DE KIYI TİPLERİ .............................................................................................................................................................................................................................................438TÜRKİYE'DE GÖLLER..............................................................................................................................................................................................................................................................440

A. Doğal Göller ...............................................................................................................................................................................................................................................................................440B. Yapay (Baraj) Göller ...................................................................................................................................................................................................................................................442

TÜRKİYE'NİN İKLİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER VE TÜRKİYE'DE İKLİM ELEMANLARI ........................443Matematik Konumun İklime Etkisi .....................................................................................................................................................................................................................443Özel Konumun İklime Etkisi ..........................................................................................................................................................................................................................................443

TÜRKİYE'DE SICAKLIK ..........................................................................................................................................................................................................................................................444TÜRKİYE'Yİ ETKİLEYEN BASINÇ MERKEZLERİ ....................................................................................................................................................................445TÜRKİYE'Yİ ETKİLEYEN RÜZGÂRLAR .....................................................................................................................................................................................................446TÜRKİYE'DE NEM VE YAĞIŞ ........................................................................................................................................................................................................................................447TÜRKİYE'DE İKLİM TİPLERİ ......................................................................................................................................................................................................................................448TÜRKİYE'NİN BİTKİ ÖRTÜSÜ ......................................................................................................................................................................................................................................450TÜRKİYE'DE NÜFUS VE YERLEŞME .............................................................................................................................................................................................................454

Türkiye'de Nüfusun Dağılışını Etkileyen Faktörler ..................................................................................................................................................................457Türkiye'de Nüfusun Seyrek Olduğu Yerler ...........................................................................................................................................................................................458

xi

Türkiye'de Nüfusun Sık Olduğu Yerler ........................................................................................................................................................................................................459Türkiye Nüfusunun Özellikleri (Nüfusun Yapısı) ............................................................................................................................................................................462Türkiye'de Nüfus Politikaları ...................................................................................................................................................................................................................................466Gelecekte Türkiye Nüfusu ............................................................................................................................................................................................................................................467

TÜRKİYE'DE GÖÇLER ..............................................................................................................................................................................................................................................................4671. Türkiye'de Nedenlerine Göre Göçler .....................................................................................................................................................................................................4672. Türkiye'de Mekânlara Göre Göçler .........................................................................................................................................................................................................4683. Türkiye'de Zamana Göre Göçler ...................................................................................................................................................................................................................469

TÜRKİYE'DE YERLEŞME ...................................................................................................................................................................................................................................................470Yerleşmenin Tarihçesi .........................................................................................................................................................................................................................................................470

Türkiye'de Yerleşmeyi Etkileyen Faktörler ...................................................................................................................................................................................................472Türkiye'de Yerleşme Şekilleri ..............................................................................................................................................................................................................................................472Türkiye'de Mesken Tipleri .......................................................................................................................................................................................................................................................480TÜRKİYE'NİN EKONOMİK COĞRAFYASI .................................................................................................................................................................................................483Türkiye'nin Ekonomisini Etkileyen Faktörler ...............................................................................................................................................................................................483TÜRKİYE'DE ARAZİ KULLANIMI ..........................................................................................................................................................................................................................484Türkiye'de Yerşekillerinin Arazi Kullanımına Etkileri .....................................................................................................................................................................484TÜRKİYE'DE TOPRAKLARDAN YARARLANMA ......................................................................................................................................................................485TÜRKİYE'DE TARIM (ZİRAAT) .................................................................................................................................................................................................................................486

Türkiye'de Tarımı Etkileyen Doğal Faktörler .................................................................................................................................................................................486Türkiye'de Tarımı Etkileyen Beşerî Faktörler..............................................................................................................................................................................487Bitkisel Üretim ..............................................................................................................................................................................................................................................................................488Tahıllar ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................488Baklagiller ............................................................................................................................................................................................................................................................................................490Sanayi Bitkileri .............................................................................................................................................................................................................................................................................491Yağ Bitkileri ......................................................................................................................................................................................................................................................................................492Yem Bitkileri .....................................................................................................................................................................................................................................................................................493Meyvecilik .............................................................................................................................................................................................................................................................................................493Sebzecilik ................................................................................................................................................................................................................................................................................................495Seracılık....................................................................................................................................................................................................................................................................................................495Turfandacılık .....................................................................................................................................................................................................................................................................................495

TÜRKİYE'DE HAYVANCILIK...........................................................................................................................................................................................................................................495Hayvancılığı Etkileyen Faktörler ........................................................................................................................................................................................................................496Türkiye'de Hayvan Varlığı ve Coğrafi Dağılışı ................................................................................................................................................................................496

1. Küçükbaş Hayvancılık .........................................................................................................................................................................................................................................4962. Büyükbaş Hayvancılık .........................................................................................................................................................................................................................................4973. Kümes Hayvancılığı ................................................................................................................................................................................................................................................4984. İpek Böcekçiliği ............................................................................................................................................................................................................................................................4985. Arıcılık ......................................................................................................................................................................................................................................................................................4986. Su Ürünleri .........................................................................................................................................................................................................................................................................498

TÜRKİYE'DE ORMANCILIK .............................................................................................................................................................................................................................................499TÜRKİYE'DE MADENLER .................................................................................................................................................................................................................................................500TÜRKİYE'DE ENERJİ .................................................................................................................................................................................................................................................................503

Türkiye'de Enerji Kaynakları ....................................................................................................................................................................................................................................505TÜRKİYE'DE SANAYİ .................................................................................................................................................................................................................................................................507

Sanayinin Türkiye Ekonomisindeki Yeri ve Önemi .......................................................................................................................................................................508Türkiye'de Sanayinin Gelişimi...................................................................................................................................................................................................................................508Sanayide Planlı Devre .........................................................................................................................................................................................................................................................509

xii

Sanayi Kolları...................................................................................................................................................................................................................................................................................510TÜRKİYE'DE ULAŞIM ................................................................................................................................................................................................................................................................513TÜRKİYE'DE BORU HATLARI ....................................................................................................................................................................................................................................516TÜRKİYE'DE TİCARET ............................................................................................................................................................................................................................................................518TÜRKİYE'DE KÜLTÜR VE TURİZM ....................................................................................................................................................................................................................522

Bölge Kavramı .....................................................................................................................................................................................................................................................................527İSTATİSTİKİ BÖLGE BİRİMLERİ SINIFLANDIRMASI (İBBS) ............................................................................................................................528BÖLGESEL KALKINMA PROJELERİ ............................................................................................................................................................................................................530Çözümlü Test ................................................................................................................................................................................................................................................................................................535Çözümler .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................543KAYNAKLAR ............................................................................................................................................................................................................................................................................................547

ALAN EĞİTİMİ COĞRAFYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI ..........................................................................................................................................................................................553TÜRK MİLLÎ EĞİTİMİNİN AMAÇLARI.........................................................................................................................................................................................................556

Genel Amaçlar ..................................................................................................................................................................................................................................................................................556COĞRAFYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMININ UYGULAMASI İLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR ..........................556COĞRAFYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMININ GENEL AMAÇLARI .......................................................................................................558YAPILANDIRMACILIK.............................................................................................................................................................................................................................................................559KAVRAM ÖĞRETİMİ ...................................................................................................................................................................................................................................................................562COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE KAZANIM VE BECERİLERİN YAPILANDIRILMASI ............................................................567COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE DEĞERLER ................................................................................................................................................................................................576COĞRAFYA DERSİ ÖĞRENME ALANLARI .........................................................................................................................................................................................579Çözümlü Test ................................................................................................................................................................................................................................................................................................581Çözümler .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................583COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE YAKLAŞIMLAR ...................................................................................................................................................................................586

Proje Tabanlı Öğrenme ........................................................................................................................................................................................................................................................586Araştırma Ödevleri ve Projeler ..............................................................................................................................................................................................................................588

COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE ÇOKLU ZEKÂ ............................................................................................................................................................................................589COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE İŞ BİRLİKLİ ÖĞRENME ........................................................................................................................................................593İş Birlikli Öğrenmenin Temel Koşulları ..........................................................................................................................................................................................................594İş Birlikli Öğrenme Teknikleri.....................................................................................................................................................................................................................................596

COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE 5E MODELİ..................................................................................................................................................................................................596ARAŞTIRMA İNCELEME YOLUYLA ÖĞRENME ........................................................................................................................................................................597COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE BEYİN TEMELLİ ÖĞRENME .......................................................................................................................................599COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE 4MAT ÖĞRENME YAKLAŞIMI (MCCARTHY ÖĞRENME STİLİ MODELİ) .602COĞRAFYA EĞİTİMİNDE ELEŞTİREL DÜŞÜNME ..................................................................................................................................................................605COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE YANSITICI ÖĞRENME ..............................................................................................................................................................608COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE ÖĞRENMEYİ ÖĞRENME .....................................................................................................................................................609COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE ÖĞRETİM YÖNTEM VE TEKNİKLERİ ..........................................................................................................614COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE KULLANILAN ARAÇ VE GEREÇLER ............................................................................................................621Çözümlü Test ................................................................................................................................................................................................................................................................................................641Çözümler .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................643COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ...............................................................................................................................646COĞRAFYA ÖĞRETİMİNDE COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ (CBS) .............................................................................................................653

Coğrafya Öğretiminde Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ........................................................................................................................................................654Çözümlü Test ................................................................................................................................................................................................................................................................................................657Çözümler .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................659KAYNAKLAR ............................................................................................................................................................................................................................................................................................663

ALAN BİLGİSİ

1. BÖLÜMCOĞRAFYANIN TANIMI, TARİHİ VE BÖLÜMLERİ

5

COĞRAFYA'NIN TANIMI VE TARİHİ

Coğrafya; insanla doğal çevre arasındaki karşılıklı etkileşimi ilkeleriyle inceleyen ve sonuçlarını bir bütün hâlinde sunan bilimdir. Bu ilkeler neden, dağılış ve sonuçtur. Örneğin depremi ele alalım. Deprem nedir ve nasıl oluşur, yeryüzünde deprem riski nerelerde az ve fazladır ve deprem sonucunda doğal çevre ve insan bundan nasıl etkilenir? İşte bu sorula-rın cevapları; neden, dağılış ve sonuç ilkelerinin cevaplarıdır.

Coğrafya hakkında ilk çalışmalar milattan binlerce yıl önce yapılmıştır. MÖ 2700 yılında Sümerlilerden kalma tuğla üze-rine yapılmış bir dünya haritası bulunmuştur. Başka bir harita da II. Ramses Dönemi'nden kalmadır. Bu haritada bir altın madeninin yeri gösterilmektedir.

Coğrafya terimini ilk kez Eski Çağ Yunan düşünürlerinden Eratosthenes (MÖ 275-195) yazdığı eserinin adında kul-lanmıştır. Eserinin adı Geographika'dır. Geographie yerin tasviri demektir. Zaten bu dönemlerde Coğrafya daha çok seyyahlar (gezginler), politikacılar ve tarihçilerle birlikte anılıyordu.

İbn-i Haldun'un "Coğrafya kaderdir." ifadesi yaşadığı dönemin coğrafyaya bakış açısını gösterir. Erol Tümertekin "Bir beşerî bilim olan coğrafya insanın yaşadığı, çalıştığı, bir araya geldiği ve başta kendi yaşama ortamı olmak üzere değiş-tirmekte olduğu yeryüzünü inceler." demiştir.

Yukarıda verilen bu tanımlarda olduğu gibi eski çağlardan günümüze kadar coğrafya tanımlanırken insan ve doğal ortamın açıklanmasına vurgu vardır. Bu sebeple coğrafyanın konusunun bir boyutunu insan, bir boyutunu doğal çevre (ortam) oluşturmaktadır.

Varenius (1622-1649) coğrafyayı teoloji ile bağlantı görüşünden ayırmış ve öne sürdüğü "temel birlik" fikrini bütün mekân olguları arasındaki bir dizi sıkı bağların meydana getirdiği tek bir yerküre sistemiyle açıklamaya çalışmıştır. Varenius yaptığı sınıflandırma ile olaylara önce tüm dünya ile ilgili genel, ikinci olarak belirli ülkelerle ilgili özel, üçüncü olarak ülkelerin içindeki daha küçük olanlarla ilgili korografik ve yereli anlatan topografik düzeylerde bakıyordu. Coğrafya yalnızca tüm dünyaya değil, her bir yerle ayrı ayrı ilgiliydi. (Özgüç - Tümertekin 2010)

Günümüzdeki modern coğrafi görüşün temelleri 19.yy. başlarında Alman coğrafyacılar Humboldt, Carl Ritter ve Frideric Ratzel tarafından atılmıştır. (Doğanay 2013) Bunlardan Humboldt fiziki coğrafyanın, Ritter ve Ratzel de beşerî coğrafya-nın kurucuları sayılır. Tarih boyunca coğrafya ile ilgili görüşler ve eserler aşağıdaki gibidir.

ESKİ ÇAĞ'DA: Herodot, Tales, Aristo, Eratosthenes, Strabon ve Batlamyus coğrafya ile ilgili eserler verenlerdir. Bu dönemde coğrafi bilgiler çoğunlukla gezi ve tasvirler ile basit planlar ve haritalara dayanıyordu.

Thales (MÖ 640-546); İlk Çağ'ın ilk coğrafyacısıdır. Yunan medeniyetinin hâkim olduğu yerlerin coğrafi özelliklerini araştırmış, yeryüzünün ölçülebileceği fikrini ileri sürmüştür. Gemicilerden topladığı bilgilerle harita yapmıştır. Thales'e göre, Dünya, okyanuslar üzerinde yüzen diske benzeyen bir yuvarlaklığa sahiptir.

Herodot (MÖ 484-425): Kuzey Afrika, İran, Yunanistan, İtalya ve Hindistan'a kadar uzanan sahayı gezmiş, burada gördükleriyle "Herodot Tarihi"ni yazmıştır. "Mısır Nil'in hediyesidir." sözüyle neden-sonuç ilişkisi kurma özelliğine vurgu yapmıştır. Ayrıca gemiciler ve gezginlerden topladığı bilgilerle harita yapmıştır.

Aristo (MÖ 384-322): Siyaset, felsefe ve matematik alanında çalışma yapmış, aynı zamanda coğrafyaya da katkıda bulunmuştur. Dünya'nın küre olduğunu savunmuştur. "Doğal zenginliği yetersiz yerlerde devlet kurmak zordur." sözü ile çevreci görüşün babasıdır. Politika adlı eseri, ünlü devlet teorisi adlı görüşü kapsar.

Herodot'un Dünya Haritası

6

Eratosthenes (MÖ 176-194): Coğrafya sözcüğünü ilk defa Geographika adlı eserinde kullanmıştır. Büyük İskender'in seferleri sırasında yeryüzünün hızla genişleyen alanlarını belirleyip haritasını yapmıştır. İskenderiye ile Asvan (Syene) arasında çalışma yaparak dünyanın çevresini hesaplamıştır.

Bir derecelik meridyen yayının uzunluğundan yola çıkarak dünyanın çevresini bugünküne yakın bir değerde hesapla-mıştır. Eratosthenes, iyi bir matematik coğrafyacı olmasının yanında bölgesel coğrafyacı olarak da sayılabilir. İskende-riye coğrafya ekolünün de kurucusu kabul edilen Eratost-henes bir dünya haritası çizmiş ve eserine Geographica (Gegraphe) ismini vererek coğrafya biliminin isim babası olmuştur.

Strabon (MÖ 64-MS 21): Amasya'da doğmuştur. İyi öğ-renim görmüştür. Gezdiği yerlerin tarihî, coğrafi ve sos-yolojik özelliklerini 17 ciltlik Geographika adlı eserinde anlatmıştır. Eserinde matematik coğrafya,fiziki coğrafya, jeopolitik ve ekonomik coğrafya üzerine bilgiler vermiştir. Çevre ile insan arasındaki ilişkileri ortaya koymuştur.

Batlamyus (Pitomele) (MS 108-168): Yunan coğrafyacıdır. Mısır'da eğitim görmüştür. En tanınmış eseri İslam ülkelerin-de Kitap al Macist (Esrarengiz Kitap), Batı ülkelerinde ise Almagest olarak bilinen Megalo Syntaksis'tir. (Büyük Gök Sistematiği) Batlamyus'a asıl ününü kazandıran eser ise Coğrafi Yer Adları Kılavuzu anlamına gelen Geographika Hayfigesis'tir. Konik projeksiyon tekniği ile haritalamanın öncüsü kabul edilen Batlamyus'un dünya haritası döneminin en gerçekçi haritası durumundadır. Uzun süre Kristof Kolomb, Vasco da Gama, Macellan, Batlamyus'un eserlerinden fay-dalanmışlardır. Eserinde çok sayıda yerin adı ve koordinatlarını belirtmiştir.

ORTA ÇAĞ'DA: Mesudi, Biruni, İbni-Battuta, İbn-i Haldun gibi daha çok İslam dünyasının bilim adamları coğrafya ile ilgilenmiş-lerdir. İslam dünyasında, eski çağlardaki eserler tercüme edilerek bunlardan faydanılmıştır. Kaşgarlı Mahmut'un Divanü Lugati't-Türk adlı kitabında harita vardır. Bu çağda Avrupa'da kilisenin baskısı ile bilimsel çalışmalar yapılmamıştır.

Mesudi: Bağdatlıdır. Seyahatnamesi vardır. Güney ve Güneydo-ğu Asya, Kafkasya, İran, Suriye, İspanya ve Kuzey Afrika ülkelerini gezmiştir. Çok sayıda eser vermesine rağmen günümüze ulaşabi-len tek eseri Al Müruc Al Zeheb'dir. (Altın Çayırlar) Eser tarihi ve coğrafi tasvirler şeklinde gezi-gözlem izlenimlerini yansıtır.

İbn-i Batuta: Devrin en ünlü gezginidir. Tanca'da (bugünkü Fas) doğmuştur. Hacca gitmek üzere ayrıldığı Tanca'ya 24 yıl sonra dönmüştür. Bu süre zarfında Asya ve Afrika'daki birçok bölgeyi gezmiştir. İbni Batuta Seyahatnamesi adlı eserinde gezdiği bölgelerin din, dil, gelenekler ve sosyo-ekonomik yapılarını tasvir etmiştir.

Biruni: Asıl adı Ebu Reyhan El-Bruni'dir. Çağının matematikçi ve matematik coğrafyacısı olarak tanınır. El Kanun El Maksudi isimli eserinde dünyanın büyüklüğü, yarıçap uzunluğu, çevre uzunluğu ve meridyen yayının uzunluğu gibi bilgilere yer vermiştir.

İdrisi: İslam dünyasının Arap coğrafyacısıdır. Endülüs ekolündendir. Akdeniz ülkelerini ve İngiltere'yi gezmiş, Sicilya'da Kral II. Ruggiero'nun Palermo'daki sarayına yerleşmiş ve bu alanda eserler vermiştir. Kendisine Arapların Batlamyus'u ünvanını verdiren Libro del Re Ruggiero (Kral Ruggiero'nun Kitabı) adlı eserinde Hint Okyanusu ve Afrika kıyıları hakkında tasvir ve açıklamalar içerir.

İbn-i Haldun: Orta Çağ'ın siyasi coğrafyacısıdır. Tarihçi ve sosyologdur. Devletler ile ilgili eserler vermiş, devletler ve kuruldukları coğrafya ile ilgisini araştırmıştır. Aristoya benzer görüşler ileri sürmüştür. En önemli eseri ön sözü (mukad-dime) ile birlikte 8 ciltten oluşan Kitap El İbar (İbret verici kitap)'dır. Eserde tarihi ve sosyolojik bilgiler ağırlıkta olsa da beşeri coğrafya ve jeopolitik-siyasi coğrafya bilgilerine de yer vermiştir.

Divanü Lugati't-Türk'teki Dünya Haritası

7

Uluğ Bey: Timur'un torunudur. Semerkand'da medreseler yaptırmıştır. Astronomi, tarih ve matematik alanında çalışma-lar yapmıştır. Öğrencisi Ali Kuşçu'dur. Ali Kuşçu, Uluğ Bey'in ölümünden sonra İstanbul'a gelip Fatih Sultan Mehmet'in hizmetinde çalışmaya başlamıştır. Fethiye adlı kitabı vardır.

ÖABT Çıkmış Soru

Orta Çağ İslam dünyasının ünlü gezgini, tarihçisi, sosyoloğu ve coğrafyacısıdır. *Kitap El-İbar" (İbret alınacak kitap) adlı eserinde daha çok beşeri ve siyasi coğrafya konularına değinmiştir.

Yukarıda anlatılan Orta Çağ coğrafyacısı aşağıdakilerden hangisidir?

A) İbni Batuta B) Burini C) Mesudi

D) Strabon E) İbni Haldun

Çözüm

Coğrafi mekan ve iklimin, insanlar üzerindeki etkilerine ait görüşleri bulunan, "Kitap El-İbar" adlı esere sahip Tarihçi, Sos-yolog ve Coğrafyacı İbn-i Haldun Orta Çağ islam dünyasının ünlü gezginidir.

Cevap E

YEnİ ÇAĞ'DA: Avrupa'da Rönesans ile pozitif bilimler önem kazanmış ayrıca yeni kıtalar keşfedilmiştir. Çok uzun yol-culuklar yapılmış, Amerika, Avustralya ve adalar keşfedilmiştir. Bu dönemde Osmanlı'da Piri Reis, Katip Çelebi ve Evliya Çelebi'nin eserleri coğrafyaya katkı sağlamıştır.

Coğrafi keşifler 15. ve 16. yüzyıllarda Avrupalılar tarafından yeni ticaret yollarının, okyanus ve kıtaların bulunması ama-cıyla ortaya çıkmıştır.

Doğudan başlayan ticaret yolları, Avrupalıların çeşitli ihtiyaçlarını karşılamak için çok büyük önem taşıyordu. İpek ve Baharat yollarının Osmanlı Devleti'nin elinde olması, Avrupalıları yeni yollar aramaya sevk etti.

Pusulanın icadı, gemicilikteki ilerlemeler, Avrupa'nın doğunun zenginliklerine ulaşmak istemesi bu keşiflerin nedenleri-dir. Avrupa'da değerli madenlerin az bulunması, kralların, İspanyol ve Portekizli gemicileri desteklemesine neden oldu.

Bu tarihe kadar bilinmeyen Yeni Dünya Karaları olarak ifade edilen Kuzey ve Güney Amerika, Okyanusya, Güney ve Kuzey kutup çevreleri ve çok sayıdaki ada bu keşifler sonucu bulunmuştur.